skd_mptk

Published on November 2019 | Categories: Documents | Downloads: 56 | Comments: 0 | Views: 413
of 99
Download PDF   Embed   Report

Comments

Content

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;w ;jyjym;wcG ym;wcG m;wccGGif

us ;f awmf usddefe;awmf aaw wmmff&  f Si f

OD;puú ;puú   dE´E´ \ tw¬ KyÜwå w   då t&SifpuúdE´onf &ckdifvlrsKd; &[ef;awmfwpfyg;jzpfygonf/ 1936 ckESESpfpfwG wifiG f tb  tb OD;xG ;xGe;atmif ;f atmif&S&S?D trd a':cs  a':csif;r,fw   d YkrSrS arG  arG;zG m;oefYpif pifcJc hJygonf ygonf/ 1955 ckESpfpfrSrSpí pmaye,fxJ xJo Yk d 0ifa&mufcJcJhygonf ygonf/ t&Sififpuú puú   dE´E´trnf trnftjyif OD;ygu#toQ ;ygu#toQiBf uD;?;? ewfjrpfpef pef;atmif ;atmif ewfjrpf armifaus ausm  D&S&f S? trnf  JcGcGrs rsm;jz  fihvnf vnf; &ck   difi  df½k½k;&m ;&m aqmif;yg;rsm;uk   d a&;om;avh  a&;om;avh  d&S&Syg yg onf/ t&Sifpuú   dE´a&;om;jyK &;om;j yKpkcJhaom pmtk yfyfpmwrf;rsm;rS ;rsm;rSm 1/ &ckdifobm0aw;uAsmrsm; (1 961) 2/ &ckdifvufa&G;pifykHjyifrsm; (1 966) 3/ &ckdifykHjyifqef;rsm; (1 967) 4/ &ckdif,Ofaus;rIrsm;(1) (1 969) 5/ ip ipifif ½kifid ;acsmi ;f acsmiff ;orkdifif;ESihf ax&marmfuG uGe;f (1 975) 6/ &ckdifjynfwcGifykHjyifrsm; (1 990) 7/ jynfwGif;rukd#f"mwfOD;&mZforkdif; (1 993) 8/ &ckdif,Ofaus;rIrsm;(2) (1 993) 9/ &ckdififykHao0w¬ ao0w¬Krsm; yxrwGJ (1 994) 10/ &ckdi,Of , f Ofaus;r us;rIIrsm; m; trSwf(3) (1 994) 11// vu0J0f Jovk 11 ovkH;awmf"mwf "mwfo  drkifESihihf ppfawGNrdKUtaMumif; (1 994) 1 2/ &c &ckdifbmompum;vrf;ñTef (1 994) 1 3/ &ckdif,Ofaus;rIrsm;trSwf(4) (1995) ESihf 14/ ,ckrif;jym;wpf ym;wpfcGifusdefef;awmf ;awmf&Sifw   dYjk zpfNyD; tjcm;pmtk m;pmt kyfrsm; vnf;xkwfa0&ef pDpOf pOfxm;&S   dNyD;jzpfygonf / ,cktcg tcg t&Sififpuú puú   dE´E´onf onf touf  touf(60)ES (60)ESpfp  df&S&SNyDjzpf&m &ck   dififjynfe,f armif awmNrdKUe,fü NrdKUOD;aus ;ausmif;uk ;uk   d xlaxmif axmifí omoemhwm0ef wm0efrs rsm;uk   d aqmif  aqmif&G&uf u G ae af e qJjzpfygonf/

 2

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jym;w jjyym;w ;jym;wcG m;wcGcGif

usd aaw awmf wmmff&  f iS  f usefed f;;awmf

OD;;0go0 0go0 \ tw¬ Kywå   d toQif 0go0onf  0go0onf &ck  &ck   dififvl vlrsK;&[ef ;d &[ef;awmf ;awmfwpf wpfyg;j yg;jzpfygonf ygonf/ 1292 ckESEpfpS f wGifif ewfjrpfurf;ajcNcHaus ausmif;aus;&GmwGif  tzv,form;B orm;BuD; OD;armifvS v  dSckckif? trda':tk a':tk   H;M;MumZHwk w   d YkrSrS rD  rD;½I ;½I;oef ;oef Ypif pifzGz m;j G rifygonf ygonf/ i,frnfrSrSm armifEkEk[k [ac:wG ak c:wGif ygonf/ 1962 ckESESpfprSrf Spí pí pmaye,fxJ xok o J   d Yk 0ifvmcJ vmcJ honf onf/ ewfjrpf-OD -OD;0go0? ;0go0? ewfjrpf rmvm? ewfjrpfarmif armif0PÖ trnfrsm;jz  fih pmayrsm;a&;om;vmcJ ;a&;om;vm cJ hygonf/ t&SifpuúdE´ESihfyl;wGJí (1)ig;pif  d½k if;acsmif; orkdif; (2) ax&marm ax&marmffuGef; (3)jynfwG wGifif;ruk ;ruk   d#f "mwfOD;&pfo  drkifif; (4) &ck   dififa0g[m& a0g[m& tbd"mef "mef (5)Oyrmpk   H &ck   dififpum;yk pum;yk   H paom pmtkyfyfrsm;uk   d  yg0ifa&;om;cJ a&;om;cJ hNy;D rif;j;jym;wpfcGcifiG f us  usefed ;awmf ;f awmf &Sifif  pmtkyfyfuk uk d a&;om;jyKpkcJc hJonf onf/ omoemhwm0ef aqmif&Gufcsufrsm;rSmrdrdrwk w d   d Y\ k r[m'G g&*k   dPf P;qk ;f qk   difif&m &m tEk&u© &u©   dwtj wtjzpfjz  fihvnf vnf;aumif ;aumif;?;? &ck   difijf ynf e,f? ppfawG awGNrKd Ue,f? r[m'G g&(oD;j;jcm;)*k   dPf P;qk ;f qk   difi&m &f m NrdKUe,foH oCem,utzG C H em,utzG   J Y OuúX tjzpfvnf vnf;aumif;?;? 1980 ckESESpfpfrSrSpí pí (1996ckESESpfp ),ck f xd  omoemhwm0efuk u   dk xrf;aqmif ;aqmifvs vsuf&S&SdaeqJ aeqJ jzpfygonf/ ,cktcg tcg toQif0go0onf 0go0onf &ck  &ck   dififjynfe,f? ppfawGNrKd Ue,f? &G mBuD;aj ;ajrmuf? aeylcH&yfuGuf? od'¨dum½kHausmif;wGif oDwif;okH;vsuf omoemhwm0efukd xrf;aqmifvQ vQuf &SdaeqJ aeqJyif yifjzpfygonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;w ;jyjym;wcG ym;wcG m;wccGGif

us ;f awmf usddefe;awmf aaw wmmff&  f Si f

rmwdumpOf umpOf  1/ 2/ 3/ 4/ 5/ 6/ 7/ 8/ 9/ 10/ 11/ 12/ 13/ 14/ 15/ 16/ 17/ 18/ 19// 19 20/ 20/ 21/ 22/

*kPfjyK0rf;ajrmufvTm tzGifuAs u h Asm&wk  NrdKUolBuD;atmif ;atmifaus ausmfZHZH trSmpm ed'gef;oG,fcsif vQm&if;awmf"mwfapwDbk&m;&Sdckd; ZD0S0 gawmf S jrwf"mwk "mwkylylZm Zm (&pe*gxm) tOöeajr usefed f;awmfom om umvay:omjcif; umum&&d&D d  (a&Tus usdefef;awmif ;awmif ) usdef;uRef;wkdifif;\ ;\ rif;j;jym;NrdKU qif;oufpOfvmomoem/ usdef;awmf ;awmf&Sif yGJjyifqif qifEGJ ylaZmf aZmfyGJ rysufpOf pOfquf quf jyKjyifvsuf/ OD;xyfyd fvufwif wif usdefef;awmf&S&SAif usdefef;awmif ;awmifwef wef;\ ;\ ta&S Utaemuf0J0,mwpf , J mwpfavQmuf  d&S& xif  S xif &S& m; S aoma&S;a[mif;vuf&mrsm;/ NrdKUe,fwcGifif zl;ajrmfOD;ñT ;ñTwf wf tbder0r*FvmEId;aqmfpmwrf; &ckkdifjynfrif;jym; &c y m;Nrd rKd U usdef;aw ; awmf&Sif i bk b f k&m;taMumif;a[m ;a[m ajymcsuf/ usdef;awm ; awmff&Sif ibk b f &k m; m;or orkkdif i;tus ;f tusOf O;f csKyf K yf t*Fvdyfbmomjyef/ usdef;wk ;wkdif;ta&muf&S&SmykHawmf awmfikdcsif;&Snf

 3

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jym;w jjyym;w ;jym;wcG m;wcGcGif

usd aaw awmf wmmff&  f iS  f usefed f;;awmf

ed*kH; (u) (c ) (* ) (C) (i)) (i (p)) (p (ps)s) (p

bk&m;ork m;orkdi;jzpf ;f jzpfajrmuf jrmufa&; y"me y"meem,uq em,uq&mawm &mawmffBuD;rsm;/ ;rsm;/ bk&m;ork &m;orkdifif;j;jyKpkxkwfa0a&; a0a&; aumfrwD rwDem,utzG YJ / usdef;awmf ;awmf&S&Sif bk&m;ork &m;orkdifif; jyKpkxk xkwfa0a&;aumfrwD rwD/ orkdif;jyKpkvk vkyfief;qyfaumfrwD rwD/ b@ma&;qyfaumfrwD/ pm&if;pp ; ppfaum a umfrwD/ usrf r;uk ;f ukd;pm& ; pm&if if;/ ;/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

tzGi h&f  wkuAsm yknvSLaqmif? r,fE  fSiharmifonf? tk   datmifom? qHw>rmr,Gif;cG? om;vS onf;csm? xk   dESpfjzmuk   d? wifum&ifE  fSih  rí? csDw   Hjk im; ,k,um? Muif&mESpfyg;? cspo f em;onf? a&S UuoHo&mwnf;? csufjr§Ky&f mrdE  fSihb? Xme[kawG? usdef;NrKd Uajr uk   d? ½I acsjrifcsiv f í S ? csDo m;M G uBupH nfcg? &xm;qifjrif;? ,mOfcyif;uk   d? pD ;eif; aqmif,yl gí? armifMuif&moufv   H;k rQ? ajcmufjypfvw G pf if? ewftoGio f   d Y?k ig;tif nDñw G v f o S m;? tmuewfraemf? okZmodMum;? yrmvm;ok   d Y? Ekx m;qif G ;½ky0f gwnf;? r,fESpfjzm i,farsmufom;? vufzsm;ukdif,l? csD<uxlí? twleHyg;xm;vsuf? orD;om;yG m;rsm;pG m? 0ef;umNcH&H? azmifavSysHE  fSih vQifjrefpD;wufygí? wl&d,m pnfacgif;ñ§i;f ? omjcif;uAsm? armif;wky gES Ü   fi h c&mAk   Hvif;uGi;f uk   d? nHruif;wD;rIwf um? e'Drnf&? upäyuk   d? qef<ucwfo m;ygu? G vuf0rJ  mS qwf  d½;k us? rif;uefyv k ?D uRe;f iNyu D   d?k aemufqyD ,fveG fxm;í? okH;vl YbjrwfarGawmf? OD;&mZfawmf"mwf? apwDjrwfukd? w&yfa&S;0,farQmfu? rsm;ylaZmf½kdñGwfc? jzm;vnf;wufaxG? avoif hayí? cwfavwk   HNy;D rSvQif? &yfa'ojym;uRef;om? vufyefjym;armf? [if;c a&mf[k? [pfaMumfaomif;aomif;jzmí? armifc&mAkHvif;uGif;? omjcif;{oH? wD;rIwfjyefonf? a&TusHavS0if;0if;ES  fih? avSwufjcif;qk   dMucg? 0rf;omaysmfyg;? a>c&Hrsm;ESih f aomufpm;wufo m;ygu? G vuf0rJ  muk S vm;ykef;? uRef;vk;H ywfveG f &G mqifNcu H   d?k usL;vGeyf ,fc hq J   H;k rS? wtk   H;tk   H; cwfMuum? oli,fawmfuRe;f ? uRNJ cu H rf; uk   d? ajzmifwef;cwfo m;ygvs G u?f rif;uefom0ifavajrmuf? pd rf;jrñk   da&mif? icl awmifu   d?k r,f harmifaeYcsif;a&mufu? yef;aygufayguf  Jpu G   dik u f m? Muif,majrmuf om;? i,fr,m;ES  fih? csD<uwufo m;ygu? G jrwf &Sifawmf  icl"mwf? rsm;rsm;ruG m? pmwk   dio f mwGif? yg;awmfapwDjrwfu   d?k ylaZmfñw T fw   HNk y;D cg? aovmwpfavQmuf? jzm;qDa&mufaomf? 0rf;ajrmuf&TifjrL;umESih f a&xJome'Djrpf? ul ;vk   dufcwfum? a&S;jyKy m0,f Ü ? uRef;rS mXmejzpfom;? [kwfpifppf,*k ef Yacsmif;? usdef;awmifñ   dkñ   d?k &Te;f  dpk  dpo k nf?   drk Y  dr Yx k #G jf r  fihacgifü? ok   H;vlabmif  dEiI f;wkvw G ?f "r®ocif? usdef;awmf&iS f onf? &SifyifapwDjrwfu   d?k arQmfjrifvufwkaH omcg? o'¨ gydw?D *Grf;qDxdo   d Y?k a0;bd jrifMurS mu? wk   d YESpfjzm armifESr? [wåq,fjzm? y'k   HrmMumuk   d?acgif;xufr mS wif

 4

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

xm;MuvQu?f OD ;  dESrfc  d s½ñ k Twu f m? uRefomavSxuf? jrpfwbufu? ESpo f uf  d&Syl aZmfí? wD;rIwu f m a>c&Haygif;? a'oXmae? Muufoa&[k? &G majrxk   donh   f acsmif; uk   d? waomif;aomif;[pfaMumfjim? vQifp mcwf G ajrmuf? tdrfu   dak &mufu? acsmuf acsmufuRef;vk   H;ausmf\/ &Ti0f rf;om&Siv f rl sm;? aqG0g;wum? armif hxrH  mü? S rsm;pG m a&mufvmMuí? oGe;f avmif;csbm0em? arwå majzmif hrwf?   d½kcñTwv f su?f wkyf0yf   d&S  dck;vSmí?   dzk;o@mqufoGif;Mu? 'De'DeH? arhruseaf tmif? rnHhatmif  JyGjyvsu?f jynh   f  Hpkxig;tifn?D 0wDrnfrSef;? usdef;NrdKUuRe;f 0,f? rD;yef;rsm;pk   Hpduk?d Munh   fw   HkNy;D armifESr? aeMuygonf? usdef;ome*&av/ e*&yk&H? awmif,k*efonf? aemufrSefom? xk   d&yf& mus G ed f;a'o? pdrf;jrñkd a&mif? usdef;jrif hawmifonf? jrihfacgif yAÁwu? Munf hacsMuwk   Haomcg? MoZme&G   J? yify  JdEEé   fSih? csKdat;o&ufomwnf;? rmvumi½kyfaumif;? carmif;axmufMum? awmAvmonf? rmvmopfriS  f awmifE  fiS ?h uaomif;0g;? Mucwfom? rñ§i;f rSiu f ?l oD;yGifh[lonf? xefrlydwfwumwnf;? ejE´myifarQmufvkyf? opfykwfEG,fcsKd? Zmwd  drÁKvf[?k a&S mufcsKcd sO'f jyKwfE  fSih? opfcvkyfvufyHom;? wrm&ifcwf? opfu 0ufonf? o'Gw?f orÇ&mwnf;? rusn;f om? tk   H;avnif;? 'l;&if;oajy? yifanmif a&ES  fi?h rsm;awGopftñ§i;f wnf;? opfyifcsif;? pnfum;um? opfuepk   d;? opfuwk   d; [k? &J  d½;k yawmufr mvnf S ;? yGi ht f   H;k tmqef;rjym;? oQpf& m;N S yKd ipf if? NydKi;f uef;usi[ f ?k yifv,fozef;rsm;ESihf? yifaqmif;&G moD;csKdcsOf? anmifcsKdifaAm"d   d? csKdvStDonf? "eD;&nft   H;k yDom;? oD;tck   dit f vGev f ?S OD;&pfveG yf if? iSuaf ysmyif[?k ac:wGiOf ;D &Sn hf pom;? csKdat;jroD;wum? oD;uyGm;yk   H? yifrsKd;pkHonf? &*kHyAÁwü? ½I Yacsaomf pm;bG,w f nf h? yGi ho f nf hwum;? yifw   d Yrk  mvnf S ; csdeu f mtukef ñk   dñ   do k ;D yGi h?f ZD;tjzm jzm? &moDOwk? csed fukv d í k ? arQmf½IriH hygwnf;? ok   H;vl Ycsmjrwfbk&m;? ud k,pf m;"mwf vQi?f usde;f awmf&iS o f nf? &Sifyifwef  dc;k tm;aMumif h? oD;yG  fijh im;? yifwum? olawmf taygif;? aebG,faumif;onf? csrf;aqmif;&dyfqm,mES  fih? rsKd;av;jzm&Sifvlrsm;? a&mufjim;aysm&f Tif? uk   d,f&h yfcGifo   dYk? jyef&Sifyifr  d&Sjim;wnf;? vGefqef;jym;rsm;&Sif vl? a&rlaomufcsKd;? {jr  dEk;onf? aoG;  d½k UEk   d YE  fSihw\ l /?   dESi;f  dckif,*k E¨AÁ? pdwå&auvm? ukoEd  g[k é ? yrmr,Gi;f rlwnf;? &Ti&f Tiv f ef;vlwum? yef;eHomvdr;f usjH im;? 0wfpm; wefqm? BuKd uo f nf hi muk S   d? a&S;uqif0wfpm;í? vifr,m; armif  HE  HpS ?k om;ES  fio h rD;? csprf nD;uk   d? ayGUNyD;cs&D Guw f   Hkvsu?f rsm;Akdv  Hyf kwaomaom? avS  JyGusif&if? ,ifjrL; qifonf? obifvufzGD;rsm;uk   d? ½I UMunh   fjim;wk   Haomcg? aygufaygufyef;rmvf?

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

xD;wHcGefE  fSih? ausmif ;uefo m;M G uygvQuf? vlrsm;zsif a&upm;? aomif;uRef; ZrÁLjr&dyif l0,f? xd e Yfqal usm  HEf  YSMum;\/   drk ;<u,fy m;&wem? G vkd &morQ csifw   dkif;&  onf? rmC0wðomok   d Y? jynh  Hfppk  mG vGefqef;jym;? ajrmufyif&yfr m?S ya'omwGif qGwfum,lí pm;ok Yd? &Tifaysmfyg;? usdef;NrdKUajr? bkr®d eufoef? ajrrsKd;rSefonf? *grHMuufoa&ES  fi h rsKd;MuifaqG r,ftvS? ESrESpjf zm? qif;uvQmESi h?f vSLumay;pGe Yf iSvQuf? aemufyknaemifoHom? qHrTmrjym; wlESpfyg;onf? jzpfjim;&vk   dyg[k? orÁK' gpd ¨ aEÅ,s? vlb&Spf&iS f? usdef;awmf&Sifonf? "mwfvQifa&S Ukr'k f0ü? OD;ESrd fcsyef; yGi hfwif? Munfvif&Tifvef;? a&TouFe;f uk   d? &H0ef;uyfvLS ygvQu?f aeYw   dik f;yif &ufr jywf? 'geukokv d f? r*f  dzkvfvkí d ? Munfñ   dktvSL0wfu   dk? ay;apmih   frSwfarmifE  HSHpk? &yfb   Hek *&? usdef;a'o0,f? okcvGefyGm;yk   HE  fSih? aysmf&iT fw   HkarmifESr? aeMuygonf? &yf&GmwkdYXmaeav/ XmaeMuufoa&? usdef;NrKd Uajronf? tH hb, G o f m? nmwdumrdE  fiS hb? tvS ewfoiG f? &moufMuifonf? ,if;wGif zG m;jrifMu\/ xk   da'oawmifu   dak y? uRe Yfr mS oufxm;? i,farsmufom;S  fih? vnfvm;Munhyf gacsu? tH hMobG,v f Gefqef;jym;? oD;um;yGm;pk   H? yef;rsK;d  Hpkonf? &*k   Hawmifxyd fzsm;ü? qwfo m;zl G ;ta0,m? BudKipf  mG usuf½kH;? oD;arQmfukef;onf? *rkef;oBudKif{pGmESihf? yef;aemfZmyef;xif&Sm;? uGrf;zJ;qifqif0D?   Hik  D&Tyef;cs&m;ES  fih? yef;a'gecsyfw&m? cwå mñI   d;yef;? yGi hfeDvGe;f onf? acguf&rf;ZDZ0gES  fih? yef;a&TMumrk   d;ZDyef;? ESif;yef;a&TavQm?f omEk   d;ac:onf? uHaumfem&Dyef;[k? pdefyGihfyef;o&zD? aZmfusDonf  yef;pHum;? yef;a'geonf? xl;pGaumufp&DE  fiS ?h yef;ESi;f ZDtifMuif;? yke;f ñ§i;f a&Tw?l rOÆLyef;cyif;wk   d Y? tyifcsif;   DrSMucg? &mrmik   H;yef;? BudKi{f ysHYonf? arT;vGef;pvwå mES  fih? yifjr  fihr mS oZifyef;? NrdKiyf ef;vnf;[l? rtlñ mpd § r;f yef;wnf;? aygufyef;yGifjh zLteD?   Hpk pdr  d½k;? yef;wrsK;d onf? rñI   d;yef;yDyDE  fiS h? yef;eDeDonf yef ;jrifwkid f;? yifw   dik f;oif;acG? yef;py,f[?l yGihfonfjzLrI   dif;  drIif;wnf;? yef;yifw   dkif;½IzG,o f m? r[mavSu? jrwfav;ponf? jzLqGy'krfrmMumES  fih? <uufem;omyef;c0J? yef;&if;rsm;[l? arT;ysHMuLonf? MumjzL  pG,fawmfyef;wnf;? yGi hfvef;vef;yifwum? oJawmf&ifcwf opfu0wfE  fiS h? yef; jrwfykef;nufomwnf;? oif;ykef;ac:BudKif{{? rkwåmoeD? vSrsKd;nDonf? 'ef;nDyifcsi;f pDí? yG  fihw   HkNy;D ½I b, G o f m? MumykP&Ö dwf? MumwHqyd fonf? vQHzdwf a&mif0if;0gES  fih? ql;yef;omMumacgif;avmif;? yef;acgif;ac:qk   d? atmufr hJñ   d[ k k? ac:qk   dx   dyk ef;aygif;wk   d Y? yGi hfw   Hka&S mif;pdrf;a&mifjzm? jzL? jym? eD ? ñk   d? &Tef;&Te;f  dpkonf?

 5

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

ESpv f   dk ½Ib, G o f mwnf;? &JepD  mG awmifMuufarmuf? yGi haf jrmufw   Hyk g? yef;wumonf? csdecf gOwka&mufu? jynf& mrs G m; {BudKifBudKi?f *Ek   difomarm? usdef;awmifawm0,f zsiaf ygcufcsi;f qk   difí? yifcsi;f qk   difa&r&? yGifMh ursm;pG m? awmifjrwfomü ? ocsFm teEÅ wnf;? uk   H;odxm;enf;twl? &moDajymif;<u? csdeu f mv[k? rmotm;uk   d,í l ? yG  fihMurl xk   dawmifyg;? ruG mwlNydKi?f eHcsi;f ,SOfvQu?f ñTwfu   dik fqw G f,jl im;í? jrwf bk&m;used f;awmf&iS f? &SifyifAk'¨x&H if;? conf? *lxo J  Yk0d ifvQu?f acgif;xuf wif  d&S wkyu f ?G yknorÇ m? aemifoo H monf? usifvnf&m wk   d Yb0ü? wlwuG armif  HE  HpS ?k vl Yb   Hk ewf& m?G qufrsm;pG m0,f? csrf;om okcbk   HE  fiS ?h pHMuwk   HarmifErS ? jzpf&ygvk   d? pdwMf unf ñk   djz  fih? yefq   dq k ak wmif;Muí? a&pufcsw   HkNy;D cg? oufaojyKxm;? ewfw   d Yt k m;vQif? wkdifMum;jyKcJhygrS? NcH&Hum azmfa&Trsm;? oefvQm;xrf;pif? jrif;ESihfqifukd? ,mOf&SifpD;wufjim;í? &Tifaysmfyg;wD;rIwfum? Xme&yfrSef? tdrfAdrmefokdY? vSnhfjyefvmavygvQuf? qkdufa&mufcg&Gm*gr? aysmfyGJobif? yGJBuD;qifí aeYyifruif;Muwnf;? 0oEÅy  ZÆLvGef? oDvapmih   frSw?f v0guRwfonf? qef;x a&mufvwfjyefuxD;wef; cGefrlav;yG m;? bk&m;vufaqmif? xrif; axmifE  fSih? rsm;ajrmif tjzmjzmuk   d? uk   di, f jl im;avaomcg? i,fvifr,m; orD;om;ES  fih 0wfpm; qif,ifygí? wlpkHom&Tifaysmfyg;? w&m;ukokdvf? qnf;yl;vkdí? Munfñ   dkvGef qyG m;vQu f ausmif;uefo m;&wem? G qDr;D waxmif? ok   H;vl Yabmif0,f? ajymifajymif ñ§   dxeG ;f ygvsuf? om"kac:0guRwfv? {oHou d mvobm0wGi?f aMumfjimvufcw k f cwfí? nOf hv   H;k jywfrtdyyf g? vl&iS ftrsm;? usde;f NrKd Uom;wk   d Y aomaom½I½IqmvQu?f wl&, d mtoG,o f , G ?f ayga>yvif;cGi;f ? pnf;apmih   fñi§ ;f uk   d? wD;jcif;tH hMobG,v f nf;? &ck   difjynftv,fqdy?f pdrf;jrñk   da&mif? usdef;jrif hawmif0,f? "mwfa&mifvQH Nrdwf Nrw d Ef   fiS ?h jynfreG &f yd o f m,m?olawmf? olaumif;? oljrwfavmif;wk   d Y? ude;f atmif;arG U avsmyf gom;? usde;f NrdKU&G m usdef;a'o? emr*gar? usufoa&[k? atmifajrwk   dif; &u©wnf;? xk   dXmersKd;&Siv f ?l qmyluif;aysmuf? csrf;oma&mufonf?   JpGajrmufov D [lí? uREkfyfrlarmifESr? jynhf vSig;tif? vGefrsm;zsifonf? vkdcsifwwkdif;&í? wlwuGjrL;&Tipf H? ovGefb   Hx k J? vnfcsif;wG   Jí? &if  JcG&mouf  HESE  fSih? wyifqrH ,Gif;cG? tvSMuif&m? r,fESpfjzmESifh? [oF marmifESrwk   d Y? cspfMuifMuwlruG m? onf;csm ESpfyg;? orD;om;ES  fih? aysmfyg;aeMuonf/ NrdKU&G musdef;a'orSmwnf hav/ (NrdKUolBuD; atmifausmfZHqkd&wk-aumZm (1200 cefY)

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;w ;jyjym;wcG ym;wcG m;wccGGif

us ;f awmf usddefe;awmf aaw wmmff&  f Si f

a&Tus usdefef;;awmf  awmf oQ oQif (ZD  (ZD0S0 m) Sm) "mwfawmf a  wmf  ork a  jrmuf B Bu K;yrf dK;yrf;a&;tzG ; a&;tzG   J Y\     ddifi;j;f jzpfaj trS mpm a&Tus usefed f;awmf ;awmfoQ oQif bk&m;ac: &m;ac: ZD0S0 m"mwf S awmf wnf  d&S&Sonf awmf onf hae&ma'oonf ae&ma'oonf um; rif;j;jym;Nrd KU\ taemufawmif awmifbuf buft&yf t&yf usefed ;awmif ;f awmif awmif  awmifwef wef;aywnf ;aywnf;/;/ þawmifwef wef;\ ;\ vuf,mbuf ,mbufus usaom awmifxG x#f#G jf rif hay:wG ay:wGifi ,aeY  f ,aeYtxd txd ZD0S0 m"mwf S awmfwpf awmf wpfql qu l txifu&wnf u&wnf  d&S&Saeayonf aeayonf/ &ckdifijf ynf&yf &yfa0;rS a0;rSvnf vnf; aumif;?;? &yfeD;rS ;rSvnf vnf;aumif ;aumif;?;? Ak'¨'¨bmom0if bmom0if? bk&m;zl &m;zl;{nf ;{nf honf onfwk w   d Ykonf þZD  þZD0 mS "mwfawmf awmftm; vma&mufí zl;arQmfcJc hJMuonfrSr mS ESpfpOf pOfESESpfpwk w f   dkifif; pnfum;vs um;vsuf  Yyif yif   d&Saeonf aeonf/ ok   dYaomf aomf ,if  ,if;ok ;ok   d Yvma&mufMuukefefaom aom &yfa0;&yf a0;&yfeDeD;bk ;bk&m;zl &m;zl; {nf honf onfwk w   d Yk onf ZD0Sm"mwfawmf awmfjrwfBuD;tm; ;tm; o'¨gw&m;½kñT ñ d TwwG w f Gm;vQuf  ylaZmfcJhMuNyD; þapwDuk u   dk a&S;a[mif ;a[mif;apwD ;apwD? ork   dif;0if ;0if"mwf "mwfawmf awmf? Ak'¨'¨arG arGo&D o&D&"mwf &"mwf ponf  ponfjz  fih om rSwf w,l , f xm;M x l m;MuNyD; ZD0S0 m"mwf S awmfuk awmf u   dk wnfcJc hpOf pJ OfrSrpNpS NyD; acwftquf tqufquf qufork o  drkifi;f pOfvmuk vmukdum; um; od&S&SdcGcGififh  r&&S   dcJcJhMuay/ þZD0 m"mwf S awmfESE  fSihihywf awmf ywfouf oufí td  dE´E,omoemj , ´ omoemjyKq&mawmfBu;D OD;ud ;udwå w   då u (1319)ckESEpS fwG wGifif or®wyk w  Hyk  dESESyfyfwk w   du k f &efuk ukefefrSrS   d½ku  dfESESyfyfí pmtkyfyfi,fwpf wpftk tyfyk fuk ukd jzef Ya0cJ a0cJ honf onf/ ,if;pmtk ;pmtkyfyüum; üf um; usdefef;awmf ;awmf&S&SifiESEf   fihiS h ywfouf oufí ork   difif;uk ;uk   d tus  tusOf; rQomawG U&S   d&onf/ ,cktcg tcg ,if;pmtk ;pmtkyfyi,f if ,frSr mS ESpfptwef t f wefMumjr  fihcJc hjJ cif;ES ;ES  fihitwl t h wl zwf½I½avh aI vhvm vm &efrSrSm &S m;yg;íaeavNyD/ txl;ojzihf &yfa0;rS a0;rSvma&mufMuukefefaom bk&m;zl;{nh ;{nhfonfw   dYo k nf þZD0S0Sm"mwfawmf awmfESESihih ywf  f ywfouf oufí ork   difif;pOf ;pOfrs rsm;uk   d od  od   dvk vkMd uonf/ pmtkyfy  df&S&SvQ vQif 0,f,l ,lzwf½Ivk vkdMuonf Muonf/

 6

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jym;w jjyym;w ;jym;wcG m;wcGcGif

usd aaw awmf wmmff&  f iS  f usefed f;;awmf

a'ocHwk w Ykuvnf u d vnf; ork   dif;pOf ;pOfvmuk vmuk   d wd  wdwd wus u d susrajymjy  dEkifif? pmtkyfyfpmwrf pmwrf; uk   dvnf; rjzef Ya0ay;Ek a0ay;Ek   difi?f xk   d YaMaMumih   f bk&m;zl &m;zl;{nh ;{nh   fonf onfwk w   d YrSrk  mS vk   dtif tifqE´ qE´jynh   f0j 0jcif; um; r&S   dcJc hJMuay/ þonfuk ukd taMumif;jyKí a'ocHpma&;q&mrsm;jzpfMuaom rif;jym; rif;od ;odrfrf;xG ;xGP;?;f ? rif;j;jym;rif;od ;odefef;ZH ;ZHESESihih armif  f armifaus ausmZHZf H(rif (rif;j;jym;)wk   dYu a&Tus usdefef;awmf ;awmf &Sifiywf yf wfouf oufaom aom pmtkyfywpf w f pftk tyfyk uk u f   dk xkwf wa0&ef af 0&ef qE´  d&S&cJcS  hMJ u&m vk   dtyf tyfaom aom ork   difi;f tcsutvuf t f vufrs rsm;uk   d okawoD awoD toQ  toQifpuú puú   dE´ExH x ´  cs  H csnf;uyf ;uyf&,l &,lí uGifi;qif ;f qif;ok ;okaw aw oejyKrrs rI sm;? tjcm;taxmuftxm;rs txm;rsm;? a*gyutzG   J Y0if 0ifrsrsm;rS &&S   daom aom rSwf wwrf w f rf; rsm;ukd tajccHí? 1985 ckES pfpfu avQmufvTmpuúL (120)rsufESmcefY&Sdaom usdefef;awmf ;awmfoQ oQif  bk&m;ork   difif; pmtkyfyfuk uk j d jyKpkcJc hJMuonf[ k od  d&S&onf &onf/ ,if;uk ;uk   dvnf vnf; ajrmufODO;N;D NrdK  d U&S q&mB  q&mBuD; OD;omxG ;omxGe;f (&ck   dififjrefrm rm y@dwf w )xH f oG m;a&mufum um wnf;j;jzwfay;&ef ay;&efawmif awmif;qk ;qk   doj ojzif h q&mB  q&mBuD;uwnf ;uwnf;j;jzwfípmtk ípmtkyfyf xkwf wa0&mü af 0&mü azmfjyEkdifi&ef &f ef trS  trS mpmwpfckckuk u   dvnf v k nf; a&;ay;cJ haMumif;od ;od&ygonf &ygonf/ xk   dyky  d*¾*k K¾ vwk w f   d Yuyif u k yif j jyKpkcJc hNJ y;aom ;D aom pmtkyfyuk u f   dk xkwf wa0&ef af 0&ef pDpOf pOfonf onf htcgaiG tcgaiGa&; a&; aMu;a&;tcuftcJ tcJwk w   d YkaMaMumih   f xk  xkwf wa0j af 0jcif;rj ;rjy  d KEifik fyJyJ xk  xk   dol ors rl sm;vufxJ xüJ jr§KyfuG u,f , G f aecJh&ayonf/ ,cktcgum; tcgum; rif;j;jym;NrKd Uay:ok   d Y Ek    dEkififiHiHwm0ef wm0efjzih xrf  f xrf;aqmif ;aqmif&ef &ef aj  ajymif;a&T ;a&T U vmcJ hMuaom Xmeqk   difif&mtcs &mtcs UrS Kd  ork  ork   difif;uk ;uk   d pd  pdwf0if 0ifpm;ol pm;ol ork  ork   difif;uk ;uk   d avh  avhvmazmf vmazmf xkwf wvk v f   dol o k  tcs  l tcs Uu Kd aygif;qk ;qk   Hrdravaomtcg ad vaomtcg a&Tus usefed ;awmf ;f awmfoQ oQif bk&m;ork &m;ork   difif;xG ;xGuf uf ay:vma&; tmoDoonf oonf   dyk  drkrkjyif;vmcJ hMu&avonf/ ,if;od ;od k Y Xmeqk  Xmeqkdifif&mtcs UrS Kd  tB  tBuD;tuJ ;tuJwk w   d Y\ k pdwf0if 0ifpm;rI pm;rI? Munf  lEl;o'¨ ;o'¨ gw &m;vTrf;rkd;rI? rjzpfjzpfatmif vkyfrnf qk qkdaom tiftm;jznhfwif;rIw YkdaMumihf 1995 ck 'D  'DZif Zifbmv(17)&uf bmv(17)&ufaeY aeYrSrSpí pí rif;j;jym;NrdKUe,f w&m;½kH;ü ;ü pwifí bk&m; &m; ork   dif;j;jyKpkjzpfajajrmufBudK;yrf;a&;tzG ;a&;tzG   J Yuk u   dk atmif  atmifjrifp mG   JzGYpnf pnf;Ek ;  dEkififcJcJMh uonf/ (tzG   JY 0ifpm&if pm&if;uk ;ukd aemufpmrsufESmü azmfjyxm;ygonf/) þtzG YJrSrSyif yifvQ vQif OD;pD;OD ;OD;aqmif ;aqmifjyKí ,cifa&;N a&;NyD;cJ ;cJhaom aom ork   dif;pmtkyfyfu   dk jyefvnf vnfjyKptopf t k opf a&;om;j  a&;om;jznh   fpGpGuf u  dEkEf kififap&ef ap&eftwG twGuf u ok  f okawoD awoDtoQ toQifpuú puú   dE´E´ESESihihf OD;0go0wk ;0go0wk   d Ytm; tm; yihfzdzwf w d fjcif;?;? q&mawmfESEpS fyg;wk yg;wk   d Yonf onf rqk  rqk   difif;rwG ;rwG<ua&mufvmcJh MuNyD; ork   difi;j;f jyKpk j jzpfajajrmufa&;ta&;tzG a&;ta&;tzG   J YESE  fihiS h awG Uqk   Humvk umvk   dtyf tyfonf onfrsrsm;uk   d ñ§   d  dEIEifiI ;f aqG;aEG ;aEG;cJ ;cJ hMuygonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;w ;jyjym;wcG ym;wcG m;wccGGif

us ;f awmf usddefe;awmf aaw wmmff&  f Si f

ork   difif;j;jyKpk&mü vk   dtyf tyfaom aom taxmuftxm;rsm;twGuf uf ork  ork   difif;½k ;½kyfyf<uif; rsm; wnfae&mok ae&mok   d Y þtzG  þtzG   J YESE  fSihitwl t h wl avhvmuG vmuGifif;qif ;qif;j;jcif;?;? "mwf  Hyky  d½k½k kuf uí f rSwf wwrf w f rf; wifjcif;?;? a*gyutzG   J Y0if 0ifwk w   d Yktm; tm; zdwf wac:í af c:í ar;jref;j;jcif;rs ;rsm; jyKvkyfyfcJcJMh uygonf/ wpfzef zefus usdefef;awmf ;awmfoQ oQif bk  bk&m;ork &m;ork   difif;j;jyKpk&mü &mü   dyk  drkrkjynh   f  Hpkp  dkEkEkififa&;twG a&;twGu &ck  f &ck   dif jynfe,f e,f  d&S&S N NrKd UtoD;oD ;oD;rS ;rS ork  orkdifi;ok ;f okawoD awoDrs rsm;? ork   difif;uk ;uk avh  d avhvmaeM vmaeMuolrs rsm;xHrSrS usdefef;awmf ;awmfoQ oQifESE  fihiS hywf ywfouf oufaom aom pmrlawmif awmif;vT ;vT m aMumfjimuk   dvnf; aMujimcJ hMu onf/ ok   d Yaomf pmrl  pmrltcs tcs Uom Kd a&mufcJcJNh y;D a&muf  d&S&Saom aom pmrltcs tcsKdUrSm xl;qef ;qef;rI ;rI r&SdcJhay/ txl;oj ;ojz  fih  q&mawmfBuD;ESpfpfyg;uyif yg;uyifvQ vQif rif;j;jym;NrdKU Z,sokcaus causmif; wk   duf uüf wpfvcef vcef Y oD  oDwif wif;ok ;ok   H;aexk   dififNy;D aeYnrj nrjywf a&T  a&Tus usdefef;awmf ;awmfoQi bk  f bk&m;o &m;o   drkifi;uk ;f uk   d a&;om;cJ  a&;om;cJ hjcif;onf ;onfum; um; þtzG   J YtwG twGuf u rs  f rsm;pG m *kPf P,l , f rqk rl qk   H; jzpfcJc h&ygonf &J ygonf/ vufa&;pmrl a&;pmrlrs rsm;ukd vuf  dESESyfyfpuf  d½k½u k fay;cJ ay;cJMh uonf/ NrdKUe,fynma&;Xme? ynma&;Xme? NrdKUe,f  dpkpkufys ysKd;a&;bPf? NrdKUe,fuk ukefo,f , G fv,f v,f,mES  fihih jyef^quf ^quf OD;pD ;pD;Xmewk ;Xmewk   d YrSrS yk  d*¾Kvfw Ykdtm; txl;yifaus;Zl;wif ;wif  d&Sygonf/ xkwfa0a&;tykdifif;wGifrlrl &efuk ukefNrdKUrS rif;jym;NrdKUokdY  acwåa&muf a&muf&SdvmcJ vmcJ h aom &ck   dififom;B om;Bu;pmayrS ;D pmayrS uk  uk   dvSjrif hu þtzG   J YESE  fSihih awG  awG Yqk qkcJcH  hNJ yD; tm;wufoa&m oa&m xkwf wa0rI af 0rItyk t  dykifif;uk ;uk   d vk  vk   H;0wm0ef ;0wm0ef,aMal Mumif; ajymjyonh   ftwG twGuf u þtzG  f þtzG   J YrSrS aus  aus;Zl; wifrqk   H;jzpf&ygonf ygon f/ tcsKyftm;j tm;jz  fih ,ck  ,ckxk xwf w k a0vk af 0vk   duf uNf y;j;D jzpfaom aom pmtkyfyfwpf wpftk tyfyk f xG  xGuf uay:vm af y:vm jcif;onf ;onfum; wpfO;aumif ;D aumif;?;? wpfa,muf a,mufaumif aumif;\ ;\ nDñG ñwf w G aom af om tiftm;j tm;jzpf ajrmufatmif atmif vkyfyfrnf rnfqk q   dkaom aom &nf&G&G,f ,cs cf su?f rck   druyf ruyfaom aom pdwf wf"mwf "mwf? ponfwk w   d Yk \ tusKd;oufa&muf a&mufrIrIrs rsm;onfyif  trSefjzpfayownf ayownf;/;/ usdef;awmf&Sifbk&m;orkdif; jzpfajrmufBudK;yrf;a&;tzGJY qyfaumfrwD rif;jym;NrdKU

7

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jym;w jjyym;w ;jym;wcG m;wcGcGif

usd aaw awmf wmmff&  f iS  f usefed f;;awmf

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;w ;jyjym;wcG ym;wcG m;wccGGif

us ;f awmf usddefe;awmf aaw wmmff&  f Si f

rysuf pOf pOfquf q v   suf    uf j jyKjyifvs

usdefef;awmf ;awmf&S&Sififuk u   dk "n0wDacwf acwf ol&d&d,puú ,puúrif rif;rS ;rS wnfxm;apcJ xm;apcJ hNy;aemuf ;D aemuf &ckdifrif;tqufqufwkdY xyfrHjyKjyifwnfxm;cJhMuavao;onf/ xkdaMumihf a0omvDaus ausmufavS avSum; um; bk&if &ifr[mpE´ r[mpE´&m;rif &m;rif;uvnf ;uvnf;aumif ;aumif;?;? oD&d&dpE´ pE´&m;rif &m;rif; uvnf;aumif ;aumif;?;? qufcHcjH yKvyfyk fMuao;onf/ xk   daeuf aeuf yk&d&defeNf rKd Uawmf&S&ifiS f aumvd  aumvd, rif;onf ;onfvnf vnf;aumif;?;? 'o&mZmrif;onf ;onfvnf vnf;aumif ;aumif;?;? avmif;M;Muufacwf acwfwG wGifif rif;xD ;xD;onf ;onfvnf vnf;aumif ;aumif;?aj ;?ajrmufODOD;acwfwG wifiG f rif  rif;apmrG ;apmrGefef? bapmjzLrif;?;? rif;yif ;yif BuD;?;? rif;zavmif ;zavmif;?;? rif;&mZmB ;&mZmBu;?;D ? pE´0d0dZ,&mZmrif;wk ;wk   dYonf onfvnf vnf;aumif;?;? qufcHcH jyKvkyfycJcf  hMJ uonf/ ,ckvuf vuf  d&S& "mwf  S "mwfawmf awmfapwD apwDrSr mS rif;zavmif ;zavmif;\ ;\ vufxuf xufaemuf aemuf qk   H;rGrf;rHwnfxm;j xm;jcif;j;jzpfonf onf[k [k od&onf &onf/

 jrefrmN r  mNr KU0ef d acwf a  cwf(aumZm ( aumZm 1146-1186)  &ck   difxD;eef ;eef;ys ;ysufokefef;N;NyD;í ;í jrefrmN rmNrdKU0efrs rsm;tkyfyfcs csKyfaom acwfwG wGivnf v f nf; "mwfawmf awmfukd  apwem&Sififrsm;u rsm;u okwf wfoif&Sif;vif ;vif;j;jcif;? jyKjyif rGrGrf;rHjcif;? xkH; ouFe;uyf ;f uyfvSLjcif;rsm; jyKEkd ififcJc hJay&monf/ &ifjyiftaemuf taemufbuf&Sd ysufpD;ae aom apwDrSrSm xk   dacwf acwfu wnfaqmuf aqmufavh avh  d&aom aS om apwD  HykykpHpjH zpfonf onf/ rk cfcf0ukd tkXfXftqif tqif hqif qifcHch Hí jyKvkyfyfcJcJhonf onfu xif&S&Sm;aeonf/ ajrmufOD;N;NrdKU bk&m;ay:  &m;ay:  bk&m;BuD;&S ;&Sd  jrefrmNrdKU0ef wk w   dkY  jyKvkyfcJcJhMuaom apwDrcfck fE  fSih wnfaqmuf  Hykcsif; wlnDaeayonf/

t*Fvd vyfyd acwf af  cwf(1826 ( 1826 rS 1947)   1947)  &ck   dififonf onf t*Fvd vyfyd fwk w Ykvuf v d ufatmuf atmufod o kdY  1826 ckESESpfpf  usa&mufcJc hJNyD;aemuf ;aemuf wpfpwpf pwpfpus pusdefe;wk ;f wk   duf ue,f ef ,f wpfcGcifiG wG w f ifiG f &yf&G& mvl G aerI aerI pnfum;vmcJ um;vmcJ honf onf/ aumZm ouú&mZf &mZf 1190  1190 ta&mufwG wifiG f yk    dykípnf ípnfum;pj um;pjzpfvmN vmNy;D axmifuvG uvGwf wvmaom v f maom NrdKUolBu;D atmifaus ausmZHZf Honf onf  Zmwde,f e,fajajr Muufoa&&G oa&&G mod kY  vma&mufcJcJ&m &h m arG UaysmfrIr  dI&S&ScJc hJonf onf/ aumZm 1229 ckESESpfpfwG wGi rif  f rif ;j;jym;NrKd Utjzpf owf  owf rSrSwf wvmN v f mNyD;

 8

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jym;w jjyym;w ;jym;wcG m;wcGcGif

usd aaw awmf wmmff&  f iS  f usefed f;;awmf

wGifium; u f m; ykdí pnfum;vmcJ h&onf &onf/ xk   daMaMumih   f rif;j;jym;NrdKUuk   d tkyfyfcs csKycJcf  hJMuaom tBu;tuJ ;D tuJwk w   d Yubk u k bk&m;wuf &m;wufvrf vrf;uk ;uk   d wnfaqmuf aqmufay;cJ ay;cJ hMuonf/ ouú&mZf &mZf 1270  1270 jynh   fESESpfpfu e,f  dykykifif0ef 0efaxmuf axmuf OD   OD;vSazmf azmfZHZH? NrdK  d Uykifif OD  OD ;omyef ;omyef; (w½kyfyf trs   trsKd;om;) ;om;) O,smOfrL;?LS ;? aps;acgif;B;BuD;?;? NrdKUrolBuD;? ajrwk   difif;tif ;tifpyawå pyawå mf OD   OD;vSazmf azmfODOD;?;? ykvd vyfyd f tifpyawå pyawå mfODO;zaxmf ;D zaxmfODO;wk ;D wk   d Yu acgif;aqmif ;aqmifí "mwfawmf awmftoif toif;uk ;uk   d xlaxmif axmifcJc hJMu onf/ xk   dtoif toif;rS ;rS xD;awmf ;awmfwif wifjcif;?;? a&Tcscsjcif;uk ;uk   d aqmif  aqmif&G&Guf u  dEkEf kificJcf  hMJ uonf/ bk&m; &m; \awmifbufwpfrkdifausmf&Sdaom ig;wHysif;q&mawmfBuD; toQifaomru Bu;rS ;D rSL;cJ L;cJ honf onf/ bk&m;wuf &m;wufvrf vrf;opf ;opfrsrsm;vnf; wk   d;yG ;yG m;vmcJ h&mum;? &mum;? bk&m;zl &m;zl;om;rs ;om;rsm; vnf; wk   d;yG ;yG m;vmcJ h&onf &onf/ xk   daemuf aemuf trI   duf uod o f rfrd ;f toif;ay:ayguf ;ay:aygufvmí vmí jyKjyifrIr?I wnfaqmuf aqmufr us  I us,fjyef YvmcJ vmcJ honf onf/ tm½k   HcHcHod orfrd f wef  wefaqmif aqmif;rs ;rsm;uk   d 1272  1272 ckESEpfpS f wGifivnf v f nf;aumif ;aumif;?;? xk   djyif aM  aMu;qif;wk ;wk? ausmufovif;j;jzL? ukod oem½k ed m½k   Hwef wefaqmif aqmif;?;? r[maAm"dyif? wpfyJodrf? xkdifawmfrl? avsmif;awmfrl?aMu; acgif;avmif;? tkXfXa&uef af &uef? &ifuG u   JZ&yf ZG &yf? txufod orfrd f? atmufod odrfrf? wefaqmif aqmif; jyom'fwk w   d Yk wk   d;yG ;yGm; vmcJ honf onf/ ES pfpfpOf pOfrys rysufvnf; bk &m;yG &m;yG   Jawmf awmfuk u   dk pnf  pnf um; um; ok   duf ufNrKd ufpGpGm jyKvmcJ h Muonf/ c&pf 1942 ck(aumZm 1313) 'k wd w,urÇ , d urÇmppftwG twGi;wG ;f wGifi wef  f wefaqmif aqmif;j;jy om'f paom  paom taqmuftOD tOD;rs ;rsm; rsm;pG m ysufpDpD;cJ ;cJ h&onf &onf/ *syefacwf acwfwG wifiG f;vnf ;vnf; rNidrfrfrouf roufrIaMumih   f  awm&G mrsm;ok   d Y wdrfrf;a&S ;a&SmifaecJ hMu&mum; jyKjyif  dEkEkififrIrItm; tm; enf;cJ ;cJ hMuavonf/ xk   daemuf aemuf 1306  1306 ckESESpfpfrSrSpí pí rGrf;rH ;rHjyKjyifvmEk vmEk   dififcJc hJonf onf/ ukod od em½kH? tm½k   HcHcHodrfwef wefaqmif;wk ;wk   dYuk uk d wpfpwpfp jyKjyifvmEkd ififcJcJhMuonf/

vGwf wvyf v f  yfa&;acwf a  &;acwf  vGwf wvyf v f yfa&;acwf a&;acwfwG wifiG f 1309  1309 ckESEpfpS frSrpí pS í tm½k   HcHcod o H rfrd frs rsm;uk   d wk   d;cs ;cs UjJ yKjyifvm vm   dEkificJcf  honf o J nf/ oHxD x;uk ;D uk   dvnf vnf; 'kwd w,tB , d tBurfrd  1312  f 1312 ckESEpfpS jf yKjyifvmcJ vmcJ h&onf &onf/ xk   daemuf aemuf oHxD x;topf ;D topfwif wifjcif; xd aqmif  aqmif&G&uf u G vmEk v f mEk   dificJcf  honf o J nf/ rD;xG ;xGefef;toif ;toif;?;? r[m&HwH wwd w H  kifid ;f toif;? Ak'¨'¨a0,s a0,sm0pötoif toif; paom toif;wk ;wk   d Y ay:ayguf  ay:aygufvm&um; vm&um; jyKjyifrGrGrfr;f rHrIr?I wk   d;cs ;cs Uaqmuf J vyfyk frIr?I wnfxm;rI vk xm;rIrs rsm; wpfpwpf pwpfpB pBu;yG ;D yG m;vmcJ honf onf/   JyGawmf awmfrSr mS vnf; 1318 ckESESpfprf Spí pí awmifay:wG ay:wGifi B f BuD;us ;us,pGpf  mG usif ;yvmEk ;yvmEkifid cJcf  hJavonf avonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

bmoma&;toif ;tzG   J Yr  sm; aqmif &u G rf  I usdef;awmif  "mwfawmftoif; (1270-1341) usd ef;awmf&Siftm; jyKjyif   dEkif&ef t*Fvyd facwfazmfjyyg 1270 ck ESpf(c&pf1908) ckESpfwiG f  pwif  Jz YGpnf;cJ h onf/ tapmqk   H;toif;jzpfNyD; &ckdifjynfwGifvnf; tapmqk   H;zG YJpnf;cJ hMuaom bk&m;toif;wk YdwGif  wpfcktygt0ifjzpfonf/ rif;jym;NrdKUe,f  dykif 0efaxmuf   FOD;vSazmfpH? NrdK  d Uykif OD;omyef;? OD;csi;f atmif (O,smOfrSL;) OD;xG   D;atmif (aps;acgif; BuD;) OD;ykvJatmif  (NrdKUrolBuD;) OD;zoaxmf  (ajrwk   dif;tifpyufawå mf) OD;Ek&m ac: OD;vSazmfOD;wkdY  acgif;aqmifvsuf tzG   JY0ifaygif; (69)OD;yg0ifcJh Muonf/ yxrtBudrf a&Tcsí oHxD;wif  JyGu   dkvnf; jyKjyifEkdifc hJMuavonf/ *syefacwf 3-ESpftwGif; vkyfu   dik faqmif&Gu  dEf kifrI rjy  d KEkifc hJacs/ xk   daemuf toif;xyfr H   JzG Ypnf;cJ hMuavonf/ Ouú| OD;armifjrom? twGif;a&;rSL; OD;apm omwk   d Yyg0ifNyD; tzG   J Y0if 84 OD;  d&Sc hJonf/ xk   dt  JzG Yonf bk&m;"mwfawmfE  fSih awmif awmftaqmufttk   Hrsm;uk   d  aqmif&Guv f mcJ havonf/ ¤if;wk   d YE  fSih  (1296)ckEpS f acwfNydKifay:aygufvmaom trIdufodrf;toif;(1294)? ñGefYaygif;toif; (1308)ck ESpfw   dkYE  fSihvnf; yl;aygif;aqmif&GufEkd ifcJhavonf/ xk   daMumihf  1312 ckESpf oHxD;awmfjyKjyif&müvnf;aumif;? 1330 ck ESp f topfwifaqmifc hJMu&m üvnf;aumif;? OD;armifjrom (Ouú|) yg0if c hJonf/ aumZm 1341 (1980)ckEpS fwiG f OD;aqmifc hJMuaom OD;i^rJBu;D (qk   difonf ) twGi;f a&;rSL; OD;apmomwk   d Y tvSLarwå m&yfcí H "mwfawmfu   d k jyefvnfrrG f;rHc hMJ u onf/ toif;taejz  fih oBuFef? 0guRwf paomtcgBuD;aeYrsm;ü a&oyÜ m,fjcif;? "mwfawmfylaZmf  JyBG u;D uk   d Bu;D Muyf&jcif; paomvkyif ef;wm0efrsm;uk   d aqmif&u G cf  hJ Muonf/ xk   dtoif;onf azmfjyyg 1341 ck EpS f jymok   dvwGif &yfq   dik f;cJ h&NyD;aemuf   JzGYpnf;vk   dufaom a*gyutzG Yo J pfu qufvufaqmif&Gufc hJ&onf/

 9

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

(14-1-80)aeY rif;jym;NrKd U txu ausmif;ü tpnf;ta0;jz  fih atmufygtwk   di;f a&G;cs,fzGJYpnf;ay;cJhMuavonf/ (tzG   J Yig;zG   J Yr mS "mwfawmftoif;? trI   duo f rd ;f toif;? rD;xGef;toif;? a0,sm 0pö  toif;? ESpfaxmif hig;&mjynh   f  toif;wk   d YjzpfMuonf/)

em,utzG   J Y  1/ OD;armiftkef; (uyptvkyftrIaqmiftzGJY) 2/ OD;touf&Snf 3/ OD; ausmx f eG f;-vrf;rawmf 4/ OD;bwl   H½k;wufvrf; 5/ OD;jratmifZH 6/ OD;atmifausmfaZm 7/ OD;armifapmvS 8/ OD;i^a,mif; 9/ OD;xGef;vS? odrfawmif& mG 10/OD;ausmfvSOD; i^wefysif;&Gm 11/OD;armifa&TxGef; onfuef&Gm

tv,fykdif;

rif;jym;NrdKU

aps;a[mif;ykdif; atmuf&Gmykdif; aps;a[mif;ykdif; tv,fykdif; aps;a[mif;ykdif; / atmuf&Gmykdif;

/ / / / / / rif;jym;NrdKU rif;jym;NrdKUe,f / /

b@mxdr;f tzG   J Y  1/ OD;zkd;,Of 2/ OD;a0omatmif 3/ OD;armifa&Tausmf

 Nr KUe,f d a  *gyutzG   J Y (1980-91 ckESpf xd)  aumZm 1341 ckESpf(c&pf 1980)jymok   dvwGi f bk&m;toif; (ig;)zG   J Yaygif; pkHukd zsufodrf;NyD;aemuf ygwD? aumifpDrS wpfaygif;wpfzGJYwnf; jzpfap&ef aqmif&u G f  ay;cJ hMuonf/ xk   daMumih   f  1341 ckESpf wef cl;vqkw f 2 &uf t*F g

rif;jjym;wcG ym;wcGif

tv,fykdif; / aps;a[mif;ykdif;

rif;jym;NrdKU / /

tvkyt f  rIaqmift     JzG Y  1/ OD;omEkd;atmif

Ouú|

vrf;rawmf

rif;jym;NrdKU

rif;jym;wcG jym;wcGif

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0 2/ 3/ 4/ 5/ 6/ 7/

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

OD;i^rJBuD; pufq&m 'kOuúX tv,fykdif; OD;yef;vSatmif / / OD;xdefvif; twGif;a&;rSL; / OD;pdefñGefYatmif / OD;pkd;wifh OD; armifo mausmf wGzJ uft wGi;f a&;rSL; aps;a[mif;ykdif; OD;atmifZHjzL / tv,fykid f;

/ / / / / /

tzG   J Y0  if  1/ 2/ 3/ 4/ 5/ 6/ 7/ 8/ 9/ 10/ 11/ 12/ 13/ 14/ 15/ 16/ 17/ 18/ 19/ 20/ 21/

OD;zavmif;jzL OD;atmifbef; OD;xGef;jratmif OD;apmvSOD; OD;armifat;om OD;atmifjrpdef OD;vkH;armif OD;armifyk OD;apmom OD;armifjratmif OD;armifausmfxif OD;teDarmif OD;pHatmifausmf OD;ausmfjzL (i,f ) OD; ausmx f Ge;f OD;OD;omZH OD;armif<uif; OD;atmifvSpdef OD;pdefvSatmif OD;xGD;omatmif OD;zkd;apmvS

trIxrf;&yfuGuf tv,fykdif; / / / / / aps;a[mif;ykdif; / / / / / / / / *efYaumfNrdKif jynfawmfat; atmuf&Gmykdif; vrf;rawmf OD;pkd;wifh

rif;jym;NrdKU / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /

 10

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0 22/ OD;pHatmifjzL 23/ OD;armifzkd;pdef 24/ OD;eDatmif

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

Ncdwfawmif axmifhacsmifBuD; yefZif;armf

/ / /

pm&if; ppft     JzG Y  1/ 2/

OD;pHa&TOD; OD;w½kyfjzL

3/ 4/

OD;vSazmf OD;ausmjf zL

tv,fykdif; bk&m;wumvrf; aps;a[mif;ykdif; / /

rif;jym;NrdKU rif;jym;NrdKU / /

aqmif&  u G cf  suf  þtzGJYonf "mwfawmfukd tBudrfBudrfrSefpDa&Tcsjcif;? taqmufttkH a[mif;rsm;uk   d jyKjyifjcif;? vrf;rsm;uk   d jyKjyifjcif;? trI   dufo  d½kuEf   fSih  awmawmif rsm;uk   d &Si;f vif;ckwx f iG jf cif;? vQyfppf"mwfr;D aumf  dyak &;&Si;f wk   d YE  fiS h qufo, G ñ f   d  dE§ iI ;f í rD;vk   dif;rsm; wyfqifjcif;? tkXfa&uefjyKjyifjcif;? orHwvif;cif;jcif;? wHw   dkif; um&Hjcif;? oHZumum&Hjcif;? vlaygif; 493 OD;xHrS aiG aygif;av;aomif;ausmf uk   d xm0&aiG ya'omyif   dpkufvSLcJhjcif;? pwk'DomqGrf;csu  Hf½kaqmufvkyfjcif;? rD;puf  H½u k   d k jyKjyifaqmufvyk jf cif;rsm;uk   d aqmif&u G cf  hMJ uonf/ ESppf Ofb&k m;yG   Jawmf usif;yjcif;? cgoBuFeftwGif;ü pwk'Dom(4)&ufauR;arG;jcif;? wefaqmifrek f;v jynh   faeYqGrf;awmfBu ;D avmif;? uxdefuyfyGJawmf  usif;yjcif;? wm0wdefomyGJ? 0uF mbmyG   Jusif;yjcif; paom vk   dtyfaom udpöt00uk   d  wm0ef,al qmif&Gucf  hJ Muonf/ 1981? 1982? 1984? 1987 ckESpfwkdYü tkXfa&uefa[mif;BuD;ukd jyKvkyfcJhonf/ a&S;wyfrSL;AkdvfrSL;BuD; ol&ausmfpGm (Ouú| ppfukdif;wkdif; jynfo Yal umifp )\ D ulnDyHyh k;d rIjz  fih bdvyfajrtdwf 100 tukefcHí bk&m;rsm;uk   d jyKjyifaqmif&Gucf  hJonf/ &SifOy*kw(å ausmufovif;jzL)? &[EÅ m½k   yw f ku   dv k nf; wnfxm;cJ honf/ ppfawGNrKd U ½lyajrmufacsmif;em;pk&yfuGurf S a':ratmif om   FOD;aqmifí avQmif;awmfrb l &k m;wGi f rsufE mMS uufpeG ;f awmfu   dk uyfv  d LS Ekicf  hJonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

rD;puf  H½ku   dk azmifa';&Sif;topfjyKvyk fMuonf/ puf  H½ktvsm; 25 ayausmf? teH 20 ayausmf   d&SNyD; oGy  dfrk;  dEkifc hJonf   f/ 1984 ckESpf qkawmif;jynh   fbk&m;? r[maAm"db&k m;wk   d Ytm; rSefpDouFe;f uyfvLS 'gef;&müvnf;aumif;? qkawmif;jynf hb&k m;wGif ueuú'ef xD;jzLawmfBu;D vSL'gef;jcif; ponfw   d Yük vnf;aumif;? BuD;Muyfvyk af qmifay;cJ hMuonf/ tvSL&Sif rsm;rS m ppfawGNrdKU ½ly&yfrS a':ratmifomuyif OD;aqmifjcif;jzpfonf/ ¤if;jyif a*gyutzGJYrS bk&m;rsm;uk   d vkHNcHKap&ef oHZumrsm; um&efjyKvkyfcJhMuonf/ qkawmif;jynf hbk&m;wGif ppfwGif;u vuf0Jzufyg;wGif  tajrmufqHxdc hJ&mukd rGrf;rHjyKjyifcJhonf/ 1985 ckESpf  {NyDvwGif  avsmif;awmfrl  odrfu   dk tk Xfx&Hum&Hc hJonf/ xk   d ckESpfwiG f  r[m&Hww H   dik f;uk d axmufo   Hk;ck jyKvkyfuefay;cJ hMuonf/ 1986 ckESpf wGif ta&S Utm½k   HcHodraf b;&S d Z&yfukd OD;aqmifrGrf;rHjyKjyifc hJonf/ txuftXk f a&uefu   dkvnf; rGrf;rHjyKvkyfc hJonf/ 1980 rS  1991 ckxd  (1341 rS   1353)xd  azmfjyyg a*gyutzG   J Y\ 12 ESpfw   dik f vkyfaqmifcsufjzpf&m xkdvyk fief;uk   d atmifjrifcsut f jzpf rSww f rf;wif   dEkifc hJonf/ 1991 ckEpS f Mo*kwv f 10 &ufwiG f xkda*gyutzG   JYrS usdef;awmf&Sif bk&m;ork   dif;ES  fih apwD? ykxkd;? taqmufttk   Hvkyfief;&yfrsm;ukd  rSwfwrf;wif orkid f;jyKpkcJh Muonf/

1991 ckEpS fx    Bl Bu;D rsm; trnfp  m&if;    d trIaqmifv em,utzG   J Y  1/ 2/ 3/ 4/ 5/ 6/

OD;bwl OD;armifZH OD;zkd;om OD;a&TvS OD;zavmif;jzL OD;yef;omxGef;

aps;a[mif;ykdif; / NrdKUopf&yfuGuf / trIxrf;&yfuGuf tv,fykdif;

rif;jym;NrdKU / / / / /

 11

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

Ouú|tzG   J Y  1/ 2/ 3/

OD;touf&Snf OD;ausmharmif OD;a&TomOD;

Ouú| 'k-Ouú| 'k-Ouú|

twGi;f a&;rS L;tzG   J Y  1/ 2/ 3/

OD;atmifZHjzL OD; armifo mausmf OD; pd efñGefaY tmif

taxGaxGtwGif;a&;rSL; twG if;a&;rS L; twG if;a&;rS L;

b@mxde;f tzG   J Y  1/

OD;vSxGef;pdef

pm&if; ppft     JzG Y  1/ 2/

OD;vSazmf OD;armifjrom

ypön;f xde;f tzG   J Y  1/ 2/

OD;atmifjrpdef OD;OD;pdef

aumfr  wDrsm; 1/ 2/

OD;OD;omxGef; OD;teDarmif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0 3/ 4/ 5/ 6/ 7/ 8/ 9/

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

OD;ausmfjrOD; OD;ausmfom OD;a*gif;aZmuf OD;OD;pdef OD;xGefeDarmif OD;atmifausmfaZm OD;atmifjrifpdef

 Nr KUe,f d a  *gyutzG   J Y( 1994-)  NrdKUe,f  a*gyutzG YJu   dk 1994 ckESpf pufwifbmvwGif  topf  JzGYpnf;cJ h onf/ Mo0g'p&d,tzG   J Y? vlem,utzG   J Y? tvkyftrIaqmift  JzG Yrsm;? owfrS w  df&S avonf/ tqihfqifw h ifjyñ§Ed Idif; Mo0g'cH,lí usdef;awmf&Sif"mwfawmfukd aqmif&GufvmcJ hMuonf/

(u) Mo0g'gp&d,q&mawmf 9 yg; (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)

OD;"r®   dumbd0Ho (t*¾r[my@dw) "r®   dum½kHausmif;? rif;jym; OD; ok E¨&(Ouú| -Nrd KYe,foHCem,u)NrdKUrawmifausmif;? rif;jym; OD;aCmodw &rÇ('kOuú| oHCem,u)NrdKUrajrmufausmif ; rif;jym;Nrd KU OD;aombP (rif;uefajrmufausmif;) rif;jym;NrdKU OD;OmP(Ouú | jynfe,foHCem,u r[m'¨g&)Z,okcausmif;? rif;jym;NrdKU OD;0gpu (bk&m;BuD;ausmif ;? rif;jym;NrdKU) OD;ZedE´(twGif;a&;rSL;? jynfe,foC H em,u) &wemAdrmefausmif;? rif;jym;NrdKU OD; aomr (&wemrG efausm if ;) rif;jym;Nrd KU OD;aumov’ (od*kw F å&ausmif;opfausmif;-rif;jym;Nrd KU)

 12

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

em,utzGJY(vlyk*¾dKvfrsm;) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)

wyf&if;rSL; rif;jym;NrdKU / / / / Ouú|? (NrdKUe,fNid rf0yfydjym;rIwnfaqmufa&;tzG  JY) OD;pD;rSL;(omoema&;OD;pD;Xme) Nrd KU e,frLS ;(jr ef rm&J wyfzJ)GY OD;ouf&Snf(ukefonfBuD;) aps;a[mif;  dykif;? OD;w½kyfjzL (tNidrf;pm;pma&;BuD;) OD;zkd;apmvS (aq;q&mBuD;) OD; awmusm ;Akdvf  OD;pkd;wifh OD; i^aysm(h ukeo f nf) OD;pkd;wifh OD;i^pdefaoQ(ukefonf) atmuf&Gmykdif; OD;zkd;om(qkid fonf)aps;a[mif;ykdif; OD;MumxGef;(ajrmif;bG,fvrf;) OD; armif ZH(qkid o f nf) aps; a[mif;ykdif;

rif;jym; rif;jym;NrdKU rif;jym; rif;jym; / / / / / / /

tvkyt f  rIaqmifa  umfr  wDrsm; (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

OD;OD;armif Ouú| (ukefoG,v f ,f,m) OD;pdefomatmif 'kOuú|(ukefonf ) OD;ausmharmif  (qkdifonf) OD;jzLat; 'kOuú| (v,form;) NrdKUe,fudk,fpm;vS,fwpfOD; (usdef;wk   dufe,frS) OD; teDa rmif? twGi;f a&;rSL;(tNi  l d rf;pm;opfawmOD;pD;) OD;armifpdefat; wG   Jbuf(qk   difonf) OD;armifjrpdef (em&Djyifqkdif) OD; OD; a&To m(qkdio f nf) NrdKU e,fuk, d fpm;vS,w f pfOD;(usdef;wkdufe,f )

rif;jym;NrdKU / / / / / / / / /

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

aqmif&  u G cf  surf  sm; bk&m;&ifjyifukd wHrsupf nf;vSn;f oef Y&iS f;jcif;? awmifwufqif;vrf;rsm; jyKjyifjcif;? oef Y&Sif;jcif;? vQyfppfrD;xGef;ñ§   djcif;? ESpfpOf pOfvmrysuf   JyGawmfukd usif ; yjcif ; jyKcJ h M uonf / bk & m;wef a qmif ; twG i;f ü Ak ' ¨ 0 if u m;csyf r sm;? bk&morkdif; yef;csDum;csyfrsm;uk   d  a&;qG   Jvsuf csdwfq   JcG  hJMuonf/ (1) uk   d;e0if;apwDu   dk  jyefvnfrGrf;rHí wnfaqmufc hJMuonf/ ukeu f saiG ok   H;odef;/ (2) a*gyu½kH;ukd usdef;awmifay:wGif topfwnfaqmufc hJMuonf/ ukefusaiG wpfaomif;ig;axmifusyf/ (3) ukoed m½kw H efapmif;wGif  jyefvnfrGrf;rHjcif;? ½kyfwrk sm;uk   d jyefvnfrrG f; rHjcif;? wefaqmif;/ eH&?H wHu?J acgif  dr;k ? umjcif;uk   d aqmif&u G cf  hMJ uonf/ ukefusaiG ESpfode;f / (4) tkXfa&uefu   dk wk;d cs UrG J rf;rHjcif;? jyKc hJMuonf/ tok   H;jyKaiG wpfode;f ausmf zkd;jzpfonf/] (5) "mwfawmfwiG  f vQyfppfr;D xGe;f &mü a&mif  Hprk ;D qwf? rD;oD;rsm;uk   d tok   H;jyK  cJ hMuonf/ bk&m;y&0kPt f wGi;f üvnf; a&mif  Hp?k rD;oD;? rD;acsmif;? xGe;f ñ§   d ay;cJ hMuonf/ ukefusaiG wpfodef;cefYjzpfonf/ (6) apwDE  fSih xD ;awmfu   dk a&T csjcif;? &ifjyifu   dk  a<ujym;cif;jcif;rsm; jyKc hJMu onf/ (u) a&Tq   dik f; 50000 (1994 ckESpf) (c) a&T&nf 30000 (1994 ckESpf) (*) &ifjyifcif;a<ujym; 10000 (1994 ckESpf) (C) a&Tq   dik f; 50000 (1995 ckESpf) (i) a&T&nf 40000 (1995 ckESpf) (p) &ifjyifcif;a<ujym; 10000 (1995 ckESpf) (7) tm½k   Hcw H efaqmif;trsm;uk   d jyKjyifrGr;f rHjcif;? aomufa& ok   H;a&wnfxm; jcif;rsm; aqmif&GufcJhMuonf/ ukefusaiGwpfaomif;usyfjzpfonf/ (8) a&avmif;tdrfom ESpfcef;wG   J  wnfaqmufc hJMuonf/ ukefusaiG ESpfaomif;jzpfonf/

 13

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

(9)

ouú&mZfavSum; wpfavQmufwefaqmif;rsm;uk   d jyefvnfrrG f;rHjyKvyk fc hJ Muonf/ ok   H;jyKNy;D aiGESpfaomif;usyfjzpfonf/ qufvufí aqmif&Guf &efrsm;uk   d cef YrSef;xm;onf/ ouú&mZfavSum;wk   d;cs UjJ cif;ES  fih rlvbk&m; wufvrf;rBuD;uk   d jyKjyif&ef pDpOfxm;&S   donf/ xk kdjyif  vQyfppfrD;puf topfwpfvkH;&&S   da&;twGuf vnf; BudK;yrf;vsuf &Sdaeonf/ bk&m;&H  HykaiGtjzpf xm0&aiGya'omyifu   dk pkdufxlí xm;&SdvmcJ h onf/ ,ckxd aiGya'om aiGpk&  d&Sxm;onfr mS wpfode;f cef YjzpfacsNyD? NrdKUe,fa*g yutzG   J Yonf 1991 ckESpfu OD;touf&Sn(f Ouú|)OD;pD;í usdef;awmf&iS f bk&m; ork   di;f jyKpka&;aumfrwD  Jz YpG nf;cJ hMuonf/ xk   dt  JzG YwiG f yk  d*K¾ vt f vk   du f jyKpkxw k af 0a&; aumfrwDü a*gyutzG   J YrS 'kOuú| OD;pdefomatmif  yg0ifcJo h nf/ vkyfief;qyf aumfrwDü OD;atmifjrpdef(em&Dq&m) yg0ifc hJonf/ b@ma&;qyfaumfrwDü a*gyurS 'kOuú|   FOD;pdefomatmif? OD;teDarmif? OD;armifpdefat;? OD;atmifZHjzL  wk   d Y  yg0ifc hJMuonf/

r[maAm"dtoif; (1276)  r[maAm"dtoif;uk   d 1914 (aumZm 1276)wG if wnfxm;cJ honf/ &ckdif r&rmBu;D trsKd;om;rsm;jzpfMuaom OD;½Ibd? trSL;jyKí   JzG Ypnf;cJ honf/ OD;aumif; vSjzL(a'gufwm) td  dE, ´   dEkifirH S r[maAm"dtoif;ES  fih qufo, G v f suaf qmif&Guf vmcJ honf/ rlvr[maAm"dyifrS  rsKd;uk   d,í l aAm"dyifwpfyifu kd usdef;awmifü   dpkuyf sKd;cJ honf/ r[maAm"dtXk fwefaqmif;aqmufí aumZm 1308 ck ESpf?bk&m; wpfqyl al Zmfxm;cJ honf/ xk   db&k m;rS m tck   d;cHc h&J ojz  fih aemufxyf(aumZm1320) ckESpfu rEÅa  v;rS yih   faqmifí bk&m;wpfql uk   d;uG,x f m;&S   dc hJMuavonf/ aAm"dyifu   dk uqkefvjynh   faeYw   dik f; anmifa&oGe;f  JyGu   dk pnfum;pG musif;ycJ h onf/ ES pq f ef;wpf&ufaeYw   dik f; q&muefawmh  JyG? oufBuD;ylaZmfyGrJ sm; usif;ycJh onf/ oBuFet f BudKaeYa&mufw   dik ;f bk&m;a&oyÜ m,f  Jyu G   dk twD;trIw f tutckef wk   d Yjz  fih qif,ifusif;ycJ honf/ bk&m;yG   Jawmfü bk&m;zl;vmorQw Ykt d m; tazsmf ,rumwk   d Yjz  fih wk   duaf uR;cJ honf/ owå0gtaygif;at;csr;f apaMumif;iSm BudKwif qkawmif;Ny;D ab;rJ htvSLuk   d jyKc hJonf/ xk   dtvSLwGif ZD0dw'getjzpf   dckiSurf sm; uk   d vTwcf  hJMuonf/ 0guRwfo   Hk;&ufw   dik fwkid  f &uf&SnOf ykoaf pmih   fjcif;? 0guRwfv?

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

wef;aqmifrek f;vwk   d YwiG f qdwq f   Hb k k&m;ü uxde  Jyf Gusif;yjyKvkycf  hJMuonf/ usdef; awmf&Sifb&k m;wGifvnf; tzG   J Ytoif;wk   d YESi hf yl;aygif;ítppuk   d  aqmif&Gucf  hJMu onf/

used ;f awmfb   &k m;&Si\ f  trI   du f  rd ;f toif;  ( 1294)  d o trI   duford f;toif;uk   d aumZm 1294 ckESpfu uqkefvqef; 9 &ufaeYu pí q&mawmfoC H mawmfrsm;\ Mo0g'uk   dc, H v l suf wnfaxmifMuonf/ toif; jzpfajrmufa&;twGuf pwiftBuHay;wnfaxmifcJholrSm refatmifNrdKUe,frS OD;armifusmjzpfonf/ þtoif;onf  bk&m;zl;olrsm;twGuf uk   d,fpdwfEpS fjzm usrf;rmcsr;f ompG mwufa&muf&ef  BudK;pm;cJ hMuonf/ xkad Mumif h  ysufpD;,k   d,Gi;f aom bk&m;awmifwufvrf;rsm;ES  fih bk&m;&ifjyifuek ;f wGif a&wGi;f Bu;D wrQ   HAk;BuJ csjcif;cH&aomacsmufrsm;uk   d ñ§   d  dz Yjk cif;jyKc hJMuavonf/ "mwfawmfapwDE  fiS b h &k m;yk xk   d;rsm;uk   djyKjyifc hJMuonf/ bk&m;odrfwefaqmif;rsm;uk   d  aqmufvkyfc hJMuonf/ odrfwefaqmif;twGif;tjyifw   d Ykü tkXft*Fawcif;jcif;rsm;uk   d jyKvkyfc hJMuonf/ t&dyf tm0go   dckv   H&I ef? bk&m;zl;om;rsm;em;ae&ef tpOfaqmif&u G fvmcJ honf/ &yf& mwd G  kif;uk   d OyoumvSn   fv h nf   dEI;aqmfí tvSLcHum tppt&m&m jyKjyifc hJ onf/ toif;\yk   HrSefvyk fief;tjzpf trI   duo f   d½kufvn S ;f jcif;? awmckwf? vrf;wGif? ajrñ§   d? ajr  dzkYjcif;jyKc hMJ uonf/ xk   djyif wpfywfwiG f wpfBudrf tzdwaf eYw   dik f; NrdKUuk   d vSn   fv h nfí tvSLarwå m&yfcHc hJMuonf/ xk   daiGjzif h taqmufttk   Haqmufjcif;? "mwfawmfu   d k ywfvnfox H &Humjcif;? ysufpD;aeaom rD;xGef;ñ§   dylaZmf&m *li,f rsm;uk   d jyKjyifaqmif&u G fcJMh uonf/ þtoif;rS OD;aqmifí oBuFefwiG f &ifjyif ukef;ü tvSLtwef;ay;í trQa0um om"kac:avh&SdMuonf? a&SU,cifu awmifatmufü usif;yavh  d&cS  hJaom bk&m;yG   Jawmfu   dk 1318 ckESpfupí oBuFef vGefNy;D &uftenf;i,ftwGif; usif;ycJ honfr mS ,ckw   dik f&SnMf umvmcJ hNyD; jzpfyg onf/ þtoif;rS bk&m;&ifjyifo   d Yk wufa&mufo m;vmaeM G uaom tkXaf vSum; apmif;wef;uk   d 1323 ckESpfrSpí jyKjyifrGrf;rHc hJ&m 1331 ckESpfx d wk   difc hJavonf/ tkXaf vSum;rS m wpfaxmif hwpf&mcef Y ay&Snv f sm;onf/ tm;vk;H xd apmif;wef; rrk   d;  dEkifc haJ omfvnf; uk   d;e0if;apwDawmftxd ayaygif; 387 ayuk   d   drk;  dEkifc ho J nf/

 14

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

jymom'fwpf ckukdvnf; aqmufvkyfEkid fc hJonf/ avsmif;awmfrlbk&m;ESi hf odrfu   d k 1330 jynh   fESpf topfjyKjyifc hJonf/ ¤if;wk   d Y\aqmif&GuNf y;D pD;rIuk d 1332 ckESpfu a&pufcstrQa0 om"kac:Ek   difc hJonf/ ajcqif hx   dik fawmfrlb&k m;uk   dvnf; aqmif&u G fay;cJMh uonf/ ukoed m½k   Hord fwGi f Ak'¨a0,sm0pötoif;ESi hf yl;aygif;í aqmufvyk fvmcJ honf/ 1320 rSpwifí aqmufvyk fc hJ&m 1326 ckEpS fwGifNy;D pD; atmifjrifc hJavonf/ tm½k   HcHord fw   d Yu k kv d nf; 1309 ckESpfupí aqmufvkyv f m   dEkifc hJonf/ r[m&Hww H   dik f;? tkXaf &uef? aqmufvyk f&müvnf; yl;aygif;yg0ifc hJ onf/ tcsKyfwifjy&vQif þtoif;\aqmif&GufrIrSm trsm;tjym;jzpfav onf/ þtoif;taejz  fih raqmif&Gufb;l aom t&m[líum; r&S   donfom wnf;/

ukoed m½k HtrsK;d orD;toif; (1307)  xk   dtoif;uk   d 1307 ckESpfu NrdKUay:rS bk&m;wumr a':rJr? a':pdefñ   dk? a':vSapm? a':bm;ñk   dw   d Yu k   JzG Ypnf;jcif;jzpfonf/ ppftwGi;f ysu  Fpf D;oG m;cJ h&aom ½kyfv   H;k rsm;ESifo h   drd fwefaqmif;uk   d jyKjyif  dEkif&ef BudK;pm;cJ hMuavonf/ 1318 ckESpf xdaqmif&Guv f yk fu   dik fay;cJ hMuonf/ xk   daemuf tzG   J Ywm0efu   dk trI   duford ;f toif; ok   dY0ifí xk   dtoif;onf Ak'¨a0,sm0pötoif;ES  fih  ylaygif;vsuf  wm0efrsm;uk   d cH,cl Jhí aqmif&Gufay;cJhMuavonf/

ñGe Yaf  ygif; 'l&, D mtzG   J Y( vQypf  pfr  ;D xGe;f toif;  1308)  rD;xGef;toif;uk   d 1947 ckEpS f(aumZm 1308 ck )"mwfawmfE  fSih awmifay:  awmifatmuford f? wef;awmif? Z&yf? wufvrf;/ qif;vrf;rsm;wpfavQmufw   d Yük vQyfppfr;D ylaZmf  dEik &f ed f BuKd ;pm;aqmif&u G cf  hMJ uavonf/ rD;puf  H½u k   d k 1314 ckEpS u f aqmufvky  dEf kifc hJMuonf/ rD;pufu   d k 0,f,&l ef 3 BudrfprD Hudef;jz  fih aiG& mazG S cJMh u onf/ &&S   daom aiGusyfckESpfaxmif hig;&mjz  fih t*FvefjynfrS rS m,lc hJavonf/ &wntrwf OD;armifOD;ausm?f e,f  dykif OD;ausmZf H? wk   dufpma&; OD;vSxGef;ausmf wk   d Yu rS may;í 1314 ckEpS u f a&muf  d&v S mcJ hjcif;jzpfonf/ xk   dpufBu;D jz  fih ,ckw   dik f rD;ylaZmfvsuf &Sv d mcJo h nf/ puf\jrif;aumifa&rS m 12 aumiftm;&S   donf/rD; xGe;f  dEkifonfu h v D   dak jcmufuv D kjd zpfonf/ puftrnfr mS &mpwefac:onf/puf  H½k

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

ES  fihrD;pufu   d k xk   dpOfu toif;Ouú| tpk   d;&vQyfppfpufq&mBuD; OD;apmvSatmif? OD;armifomvS? OD;armifbBuKd i?f OD;xGe;f omZH? OD;armifaysm?h OD;pdex f eG ;f OD;? OD;ausmf xGef;OD;? OD;armifa&Tausmfw Ykdu OD;pD;íaqmif&GufcJhMuonf/ ¤if;onf  1312 ckESpfu 'kwd,tBudrfxD;awmfu   dk a&TcsrGrf;rH&mü BuD;rSL;yg0ifcJhavonf/ rD;xGe;f toif;rS m 1980 ck ESpfx d aqmif&GufvmcJMh uonf/ xkad emuf  dykif; wGif NrdKUe,fa*gyutzG   J Yo   dkY vTJtyfay;cJ h&avonf/ xk Yad Mumih   f  a*gyutzG YJu NrKd Ue,fvQypf pf"mwftm;aumf  dyak &;&Si;f ES  fih ñ§   d  dEiI f;NyD;vQif rD;vk   di;f rsm;uk   d qufo, G f wyfqifjcif;jyKc hJavonf/ 1982 ckESpfwiG f rD;puf½kHuk d jyefvnfrGrf;rHc hJonf/ pufazmifa';&Si;f uk   dvnf; topfjyefvnfjyKvyk cf  ho J nf/ 1991 ckEpS w f iG f rD;puf  H½k uk   dvnf; topfjyKvkyfvmcJhonf/ puf½kHrSm tvsm; 25 ayausmf ? teH 20 ayausmf  oGy  dfrk;jzpfonf/

r[m&HwHwkdif;toif;(1301) xk   dtoif;uk   d 1313 ckESpu f   JzG Ypnf;cJ hMuonf/ OD;a&TaoG;OD;aqmifí   JzG Ypnf; cJ honf/ 1313 ckESpfx d aqmif&Gucf  hJavonf/ toif;onf  "mwfawmf&ifjyif rNyKd ysuaf p&ef wHw   dik f;uk   d t"duxm;í aqmif&Gujf cif;jzpfonf/ tvsm; 73 ay? 7vufr? 'kwpfay 3 vufr? tjrihf 13 ay 5 vufr? (&ifjyifx d tjr  fihwH wk   dif; 3 ay 3vufrxd ) aqmif&GufEkid cf  hJonf/ aemuf  dykif;wGif tzG   J Y(5)zG   JY yl;aygif; í axmufuefrsm;uk   d qufvufjyKc hMJ uavonf/

ukd;e0if;apwDtoif; (1306) xk   dtoif;uk   d  1954 (aumZm 1316)ck ESpfu   JzGYpnf;cJ honf/ bk &m;apwD uk   d xk   dckESp f Ncdwfawmif& mol G BuD;u tjr  fihOmPfawmf 11 ay? 10 vuf r? wd k;cs UJ onf/ apwDawmfajcwGif &Spfajr§mifah zmfvsuf bk&m;wpfqluspD wnf  d&Sonf/ apwDv   H;k ywfr mS 36 ay? 8 vufr  d&Sonf/ t&yf&SpfrsuEf  mtvk S   duf N*dK[feH½yk f rsm; xkvkyfxm;onf/ xk   dapwDu   dv k nf; &Spfajrmif h od   drftaqmifjyKvky  dfrk;xm; vsu  d&f o S nf/ tm½k   HcHord v f nf;  d&S&m tvsm; 20 awmif ? teH 12 awmifoyG   drf ;k jzpf onf/1341 ckESpf acgif;  drk;ysupf D;cJ h&onf/ 1347 ckESpf ok   duq f &mrsm; zsufqD;cJ h í apwDE  fSih½kyfv   H;k rsm; ysufpD;cJ h&onf/ ,ck  HykpHtopfjzihf rGrf;rHjyKjyifxm;onf/ þtoif;um; ukd;e0if;apwDjzpfay:½kH rQom aqmif&GufEkdifc hJonf/

 15

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

omoemESpfawmifig;&mtoif;(1318) þtoif;onf  1956 ckESpf  omoemESpfaxmif hig;&mjynh   f  (1318ckESpf)   JzG Ypnf;cJMh uonf/ txdrf;trSwt f jzpf  r[maAm"dapwDo@mefapwDwpfqu l   dk 1956 ckESpf 'DZifbmv wwd,tywfu tkXfjrpfcsc ho J nf/ OD;aqmifc hJolrsm;rS m acsmif;EG,&f  mG ZmwdOD;pHx   D;G atmifE  fSih rif;jym;wk   di;f &if;aq;q&mBu;D   FODatmifom vSw   d Yjk zpfMuonf/ tjr  fih  18 awmif&S d apwDwpfqu l   dk wnfaqmufc hJMuonf/ av;ajr§mihfjzpf\ wpfrsufESmvQif bk &m;ckESpfqlyg&Sdonf/ 28ql[kvnf;ac:  onf/ ESpfaxmihfig;&mjynhfbk&m;[lívnf; trnfwGifonf/ xkdbk&m;teD; awmifbufwiG f tvsm; 26 awmif? teH 12 awmif&n S f "r® m½k   HBu;D wpfaqmifu   dk vnf; aqmufvyk   dfEkicf  hJonf/ oGy  drf k;í orHwvif;cif;xm;onf/ tkXfavSum; wufvrf;qif;csi;f þbk&m;uk   d zl;&onf/ bk&m;ES  fihtXk favSum;Mum;wGif xef; yifpOf? anmifyifwef;rsm;jzihf  oyÜm,fom,mvSayonf/

ckepfaxmifjynhftoif;(1318) ckepfawmifjynh   fbk&m;uk   d wnfxm;Ek   dif&ef aqmif&Gucf  hJMuonf/ bk&m;uk   d 1318 ckESpfwnfxm;vmEk   difcJhonf/ bk&m;tzG YrJ  mS oufwrf;r&Snfc hJay? ,ck bk&m;wum^rwk   d Yuyif jyKjyifay;cJ honf/ ,ck bk &m;wum^r trnfu   d k   JpG í rMunfrdbk&m;? rMunfrdbk&m;[lí ac:wGi  df&SaeMuNyD;jzpfonf/

Ak'¨a0,sm0pötoif; (1318) aumZm 1318 ckESp  Jzf  YGpnf;cJ hMuonf/ OD;qHe(D Ouú|)tonf& m?G OD;a&Tausmf OD;('kOuú|) OD;csr;f at; (twGif;a&;rSL;) xkdaemuf  OD;eDxGef; paomyk  d*¾Kvfrsm; OD;aqmifyg0ifc hJonf/ usdef;wk   dufr S 32 &G muk   d tajccHí   JzG Ypnf;vmjcif;jzpfonf/ aemufu   dx k   dx k uf&yf& mrs G m;pG m yg0ifc hMJ uonf/ Ouú| OD;a&TausmOf ;D ? twGi;f a&;rSL; OD;eDxGef;? OD;qHeDwkdYu xkd&Gmrsm;rSaqmfMoaumufcHvsuf awmifay:üjyKjyif aqmufvyk v f mcJ honf/ 0guRwfa&Tcsjcif;?  JyGawmfusi;f yjcif;? bk&m;yG   Jawmf usi;f y a&;ü wufwuf<u<uaqmif&Guv f mch   Jonf/ ukodem½k   Hord fawmfBu;D jzpf ajrmuf a&;twGu f 1320 ckESpf 26 ckESpf trIduo f rd f;toif;ES  fih   lyl;aygif;Ny;D yg0ifaqmif &Gucf  hJonf/ tvsm;ay 315 ay? teH  226 ay 6vuf r xd? taqmufttk   Hay:  vmcJonf   do   frd ef H  tvsm; 145 ay? teH   d   Hco H rd f wefaqmif

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

*kP jf yK0rf; ajrmuf v mT &ckdifjynfe,f\ usufoa&aqmifjzpfaom usdef;awmf&Sifbk&m;onf bk&m;&Sif\ vQmawmf&if;"mwfjzpf aMumif;ukd ork   dif;&mZ0if w Ykdu wnDwnf; jyqkNd y;D jzpfygonf/ Asm'dwaf wmfE  fiS havQmn f Dp mG omoemawmf(222)ckESpfu oD&d "r®m aomurif;BuD;\ a0iS  dy Ykaqmifwnfxm;aprIaMumihf &ck   difb&k if  "n0wD jynf h&Sif ol&d,puúrif;Bu;D u þae&mü wnfxm;cJ hjcif;jzpfonf/ Ak'¨\EkpOfum vaus;rif;jzpfc h&J m Xmewnfxm;udef;atmif;cJhjcif;jzpfí usdef; awmf&Sif [k ac:rSwfvmcJh&jcif;jzpfavonf/ þrQorkdif;usOf;ukdum; usdef;wkdif;om;rsm;omru &ckdifvlrsKd;wkdif;u odMuonf/ xk   d YaMumih   f xif& m;vS S aom þ"mwfawmfo  drki;f uk   d a&S;ab;bk   d;wk   d Yvuf xufuyif bk&m;&S   d  dck;trsK;d rsK;d pyfq   dyk al Zmfí ae&mwk   dif;rS tm½k   HjyKuo k   dv k yf  m;rs G m; cJ hMuaMumif;uk   d owd &ayvdr hrf nf/ od Y kaomf  "mwfawmfta&muf zl;ajrmf&efom BudK;pm;í vma&muf&ef qE´jzpfb   d Y k ta&mufvmzk   dY vkdtyfayvdr hfrnf/ uk   d,w f   dkif a&mufrdMurSomvQif "mwfawmf\a&SUarSmufwGi f w0tm;&zl;jrifrdMu&vQif pdwfqE´jynh   f0? wpfoufv   H;k tm½k   H,l trSw&f   dEkifMurnf  jzpfayonf/ bk&m;ork   dif;uk   d od MuvQiu f m; bk&m;&Sif\ *kPfu   d  dkykí Munfñ   d  dEk kif&m\/ xk   d YaMumih   f a&S;tcguyif bk&m;orkid ;f onf Ak'¨bmomtwGuf vk   dtyfvmcJ hav onf/ þork   dif;wGiv f nf; bk&m;pwnfpuyif ,ckxdrnfo   d Y k apmih   fa&S mufvmcJ h onfu   d k taxmuftxm;rsm;t& awG UEk   difonf/ ork   dif;a&pD;aMumif;onfum; tNrJwef;ajzmifrh wfvo S nfum; r[kwaf cs/ ppfab;ppf&mab;''Pfrsm;aMumih   f qk   H;  H½I;&jcif;rsm;ES  fih ruif;vSojzifh  xdef;odrf;vmcJ hMu olrsm;uk   dvnf; rsm;pG m aus;Zl;wif&ayrnf/ a&Tused f;awmfawmifum; ork   dif;uk   d &ifq   dik fc hJ&onfomwnf;/ awmifawmf wpfavQmuf  0J,mvSnhfywfvQuf  omoemjyefYy m;rI G ukd ay;vmonfrSmvnf; Mumanmif;cJah vNyD/ acwftqufqufvufqifu h rf;vmcJ h&aom usdef;awmif &Sif\ yx0Dom;? ajr;? jrpf rsm;vnf; vufrvGw  dEf kifp&m vufurf;&rnf jzpfay onf/   dyk  drkBudK;yrf;vm&rI? uG if;qif;avhvmxm;&Srd ?I NrdKUe,fwcGifESih f quf pyfrI

 16

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

rsm;uk   dyg wG   Jac:ay;xm;&m  dykí   Hpkvifjynh   f0p&m&S   dacsonf/ taxmuftxm;rsm; om"ursm;ygEkid v f Qifum; aumif;onfxuf  aumif;rnfjzpfí ork   dif;aemufcH vnf;jzpf\/ bk&m;ork   dif;ü tqufqufrw S w f rf;rsm;? avhvmxm;csurf sm;? awG Uqk   Har; jref;csufrsm;? okawoejyKcsurf sm;? tawG UtBu  d HK&MS uolrsm;ES  fih vk yfaqmifavh   d&Solrsm;\ enf;pepfñeT fMum;csu?f vkyfenf;vky[ f efu   dk erlem,lí tcef;vk   duf a&;om;wifjyxm;onh   ftwGuf odcsifp&m zwfcsifp&mrsm; pkHvifvSayonf/ a&S;acwf &ck   dio f   drki;f uk   d tajccHí a&ajryx0DNrKd UjyvlaerIupí ,aeYxd ork   dif; uGi;f qufu   d k qufoG,v f rf;cif;ay;xm;&S   dojz  fih ork   dif;tpqk;H uk   d cHpm;Mu&rnf omwnf;/ xk   d YaMumih   f wm0efodí? wm0ef  d&SMuolrsm;u wm0ef,jl yKpkc haJ omaMumih   f ork   dif;wpfck\ twd   frf;tapmif;uk   d xdef;odrf;ay;Ek   difMuNyjD zpf&mum; pmjyKolrsm; uk   d vnf; csD;usL;0rf;ajrmufoif hMuonf/ jynfov l x l t k aygif;vnf; trs  fKd;bmom? omoemtusK;d uk   d arQmfu   d;k vmEk   difaomaMumih   f *kPf,lp&m vkyf&yfjzpfaMumif; *kPfjyKpum;urf;vifh  BudKqkdv   dkuf&ayownf;/ q&mawmf OD;okE´&  Ouú | NrdKUe,foHCem,u? rif;jym;NrdKU

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

ed'gef ;oG,cf  sif  used ;f awmf&iS fu   d?k OD;wif  d½ñ k w T v f Quf bk&m;ajcawmf&if;ü 0yfpif;cJ h&jyefav onfr mS ightwGuf tcGi hfcgaumif;yifq   dck sif\/ rif;jym;NrdK  d U&S usdef;awmf&iS fu   dk ,cktBurd fygqk   dvQif zl;jrif&rI renf;vSNy/D zl;jrif  dEkifav? uko   dv k rf sm;av? &ck   dif omoemrlvblwuk   d atmufarh&? owd&í tEkówdyGm;rsm;vmEkdifavyif jzpfayonf/ rif;jym;Nrd KUok   d Y yxrtBudr f a&mufc h&J onfr mvnf S ; tcGi ht f cgES  fih BuKH íjzpf ygonf/ od*kFwå&a&wHcGefausmif;opf q&mawmfBuD;oufawmf&Snf(96)ESpf psmyeyG   Jawmftcg umvwnf;/ xk   dpOfajrmufOD;NrKd Uok   d Y avh vma&;c&D;a&mufae onfjzpf&m tqifoif hí   JyGBuHKv   dkuv f m&onf/ av;NrKd Uacsmif;rS eef;usm;q&m awmf OD;aqmifaomoHCmrsm;psmyeyGJ o Ydk avSBuD;jz  fih <uMu&m uHaumif ;vS aom igvnf; tcef Yoifv h   du k yf gvmcJ h&av\/ xk   d YaMumih   f aumZm 1321(1959) ckESpfwiG f  tpOD;a&muf&jcif;jzpfí usdef;awmf&Sifukv d nf; zl;jrif&jcif;OD;pG mjzpf av&onf/ xkdYaemuf 'kwd,tBudrf(21-11-63)aeY a&mufcJh&onf/ xkt d BudrfwGif vnf; bk&m;&Sifu   dk 'kw, d   drÜzl;jrifc hJ&onf/ þtBudrfwGifq   dv k Qif  r&nfrSef;bJ &efuek frS  tNyD;tyk   dif  pGe Yfc mcJ G  h&jcif;vnf;jzpfc hJavonf/ vm&if;rS mqk   dvQif Oy ZÑm,fq&m&if;ysHveG í f   JyGjyifwiG f uln&D ef psmyemuk   d jymcsylaZmf&ef jzpfavonf/ xk   dpOfrif;jym;NrdKUü Z,okcausmif;uk   d rif;uefteD;wGi f aqmufvyk Nf y;D pjzpfae\/ OD;&D;awmfoDwif;ok   H;aexk   dif&m XmejzpfonfuwpfaMumif;? OD;0go0? OD;rked"Z wk   d Yuvnf; arQmfvif haeMuíwpfaMumif;? c&D;BuHKíqk   Hwek ;f jzpfonfuwpfaMumif;? 0ifjzpfa&mufjzpfcJh&jcif;yifwnf;/ xk   dpOfu usdef;awmf&iS fukzd ;l í Ncdwfawmifx d c&D;vSn   fch  hJbl;onf/ a'oEÅ  A[kow k tjzpf oG m;a&muf&jcif;twGuf rSww f rf;jyKxm;rd ygao;\/ xk   drw S w f rf; wGif rSwo f m;rdc ho J rd Qonfvnf; ,aeYwiG f usde;f wpfywfc&D;ñTeftjzpf azmfñeT ;f p&mjzpfvmcJh&ay\/ xkdaemuf wwd,tBudrfqkdvQif rif;jym;om;ESihfrjcm; awmhNyD/ 1327 (1965)rS 1332 (1971-ckESpf? Ekd0ifbmv 26-&uf)xd (6-ESp?f 6-rk   d;)aeaysmjfzpfc h&J avonf/ xk   d Yaemuf armifawme,fa&mufo m;N G y;D wGif

 17

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

um; tcgtm;avsmpf  mom G a&muf&awmh\/ a&mufw   dik f; bk&m;&Sifu   dak wmhzl;jrif rvGwcf Jhyg/ ajcawmf&if;ü 0yfpif;avh rysufjyKcJhonfomjzpfay\/ uR  fEyk Ef   fiS h rif;jym;onf  JcGr&aom t0dembm0? t0D*woabm&S   dc hJonfr mS trSefjzpf\/ b0ay;ukokdvfuH[líqkdqkd? rsKd;aqGqufpyfí yifajymajym? tusKd;jyKvakd om apwemuHypfcsavjcif;jzpfonfyJxm;xm; wpfcck kawmh  trSD tuyftNidpyf  d&SvmcJhonfrSm rjiif;omNyD/ rif;jym;used f;wk   dif;om;onf  uR  fEkyfw   dYk\ aqG;rsKd;rsm; jzpfc hJ&onfu   dkawmh odcsiMf uayvdr hfrnf/ uR  fEkyfw Yk\ d tZltZmrsm;onf ajrmufOD;xD;eef;aysmufq   H;k NyD;aemufr&nf&G,b f  J rif;jym;e,frS xGufc mcJ G  h&bl;onf/ a&S mifwrd f;&if; upOfh u&Jjzpf&if; ,ckarmifawme,fo Y k d a&mufc hMJ u&onf/ armifawmNrKd Ut0if ESp  dfrik f cef Yu NrdKUolBuD;&G m[lí &Sd yg\/ xk   dwGif tajccscJhaomfvnf; taerusbJ a&T U ajymif;xGucf  mcJ G  h&jyefavonf/ aemufq   H;k wGif pdwcf s&aom wpfae&muk   d a&G; cs,fí acgif;cstajcpkdufavhcJh&onf/ xk   dae&mum; zcspf&D& mrnf G \/ ,ckxkd&Gmtrnfajymif;vJí trnfopf wpfck a&mufaeNy;D jzpfay\/ xk   d& muk G   d wnfcsay;ol\ emrnfyifwnf;/ ¤if;onf   dAkvfcsi;f ysw H yfrS csif;ys\ H vuf  H½k;  dAkvfwpfOD;jzpfavonf/ csif;ysw H Gif tvm;wl   dAkvrf LS ;? wyfrLS ;? aemufv   du k &f aJ bmfo   H;k &m ESpu f syd rf   d Q&Sonfq   d\ k / ajrmufO;D xD;eef; uk   d odrf;  dyku&f ef BuKd ;pm;cJ h\/ eef;NrKd Uuk   d pifNydKiw f nfaqmufc hJavao;\/ upäy e'D,   d;k ilü aZ,s0wDNrdKU? r*FvmBu;D awmif? (ar,kawmifwef;)t&yfü wyfpcef; NrKd U? ewfjrpfa&S mufacsmif;zsm;wGi f o&ufcsKdNrKd Uwk   d Yu   dk wnfcsí wyfwnfc hJao;\/ csif;ysH aovQif(aumZm 1177)(c&pf  1815)wyfysufcJh&av\/ zcspf&Donf trsK;d om;u,fq,fjyefvnfae&mcsxm;a&;jyKc haJ vojz  fih xk   dae&mwGif rif;jym;? ajrmufOD;? ykPÖm;uRef;? a'orS&  dckifrsm; 'ku©onfpcef;b0rS   ajr;? jrpf? wD? <uwf? aygufz m;j G zpfa&muf onfx d tqufrjywf acgif;cs&yfwnfvmcJ h &av\/ ,aeYtZltZmwk   d Yr  d&Saomfvnf; igwk   d Y\ aqG;om;aygufz m;? G twlaezuf rsm;um; usef&Sdayao;\/ taMumif;oif hí xkduwpfpwpfp a&T Uajymif;vmcJ hMuolrsm;qk   dvQif tZl tZmwk   d Y Xmecsufa<u usde;f wk   dif;e,fo   d Y k a&mufvmcJ hMu&jyef\/ ork   di;f wpfausmh vSn   fch  h&J csufr mS ESpaf ygif;ESp&f mwk   diMf umcJ h&ayNyD/ NrdKUolBu;D ioHawGonf ig;pif  d½ik ;f acsmif;uRe;f wGif wpf  dAv k w f pfrif;aecJ h\/ ¤if;\om;icsif ;ysHonf  dpki;f wifpm;b0 rS wyfxu G fppfcsjD yKjyefav\/ csif;ys\ H a,mufzrS m a';0ef;atmifu  D sD&S(aomfw

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

vD )jzpf\/ csif;ysH\wlr mS Muufoa&&Gmom; Zmwd? NrdKUolBu;D atmifausmZf Hjzpf\ [k t*Fvyd frSww f rf;ü qk   donf/ rsKd;pOfqufí od&onfum; pE´0dZ,wk   H;ñk   d\om;zoaxGjzpf\/ ¤if;\ om;ioHaxGjzpf\/ ioHaxGom; ausmfatmif? ouf  HESa0? csif;ysHw Ykjd zpfMu\/ ausmaf tmifom;um; a';0ef;BuD;atmifausm  D&f jT zpf\/ atmifausm  D&f w T Gif om; jrOD;?   d'k;atmifausm?f owkd;a0? (ppfuBJ uD;) armifausmx f eG f;[lí om;av;OD;? orD;ESpf OD;&SdcJhMuonf/ NrdKUolBuD;atmifausmfZHukd ausmfatmif rdoEÅmrS ajrmuf O D ; Nrd K Uü aumZm 1140 wG i f arG ; zG m ;onf q k d \ / ¤if ; om;rS m "EkjzL0efaxmufrif;armif ausmfxGef;jzpfavonf/ ¤if;onf bcifyku H   d k aumZm 1222 ckESpfykHwl a&;qGJxm; cJhonf/ &ckdifr*¾Zif; trSwf(16)wGif xkdykHukd jrif a wG U Ek d i f \ / atmif a usmf Z H o nf aumZm 1200 jynh f ü aoqk H ; í touf(60)rQom touf&Snfco Jh nf/ t*Fvdyf wk   dYajr muf § pm;cHc hJ&aomfvnf; awmfvSefa&;qifEGJcJhojzihf zrf;qD;axmifoGif;jcif; ukd cHvmcJh&ao;\/ a';0ef;ESi hNf rdKUolBuD;om;? orD;a,mufzusonf/ a'0ef;Bu;D ESrES  fih NrdKUolBuD;rS m td r f a xmif z uf c J h M ujcif ; aMumih f jzpf a vonf / xk d o k d Y q k d v Qif csif ; ysH \ (tpfu   dkom;)om;onf a';0ef;BuD; om;jzpfacs\/ a,mufzum;r[kwf acs/ csif;ys\ H wlrSm NrdKUolBuD;qk   d&mü csif;ysH\tpfu   dk (ausmfatmif) r,m;(rdoEÅm) om;qk   du om;awmfpyfonf? wlrusacs/ wlq   du k csi;f ysH\ ESrom;omjzpfo  fih\/ xk   d YaMumih   f azmfjyyg t*Fvyd frw S w f rf;uk   d trSef,q l í rjzpf  dEik facs/ NrdKUolBu;D um; axmifrSvGwpf Of a'oXmaecsufjrK§ yaf jr Muufoa&&G mod Yka&mufí waysmfwyg; aexk   dio f  m;cJ G  hayao;\/ xk   d YaMumih   f used ;f uRef;om;rsm;? usde;f wk   di;f om;rsm; tquf tEG,w f   d Yo k nf zcspf&D& mrS G  jyefc hJ&oltrsm;&S   dc haJ ví igwk   d YE  fSi&h yfom;csi;f ? &G mom; csif;? aqGrsKd;csi;f ? ruif;Mujcif;uk   d ork   dif;u oufaocHaernfomwnf;/ usdef;NrKd Uajrum; tH hzG,  df&v S Sonf/ blrdeufoefajrrsKd;rSefonf   fq   d kk\/ ud k,f pm;"mwfvQi f usdef;awmf&Sifonf wef  dck;  f   d&Say\/ usdef;awmfawmifq   dv k Qif "mwf a&mifvQHNrw d Nf rdwEf   fSih ylaZmfzG,af umif;vS\/ usdef;NrKd Ua'oonf okcvGefy m;í G tusKH;0iforQ wk   d Yu   dkun l DcJMh ujcif;jz  fih NyD;ajrmufatmifjrif  dEkifc hJMuonft h wGuf tm;vkH;uk d aus;Zl;wif 0rf;ajrmufrIjyKygonf?

 18

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

twljyKzuf? vufcsi;f ,Suv f Quf toufyrm? rsKd;bmomESifh omoemusKd;? o,f  dyk;xrf;&Guf rysufMuap? &nfrSef;ayonf a&Tjynf&  dckif? r@dKifwnf;/ t&S i f p uú d E ´ armifawmNrdKU &ckdifjynfe,f

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

vQm&if ;awmf "mwf ? apwDbk&m;&S   d  ddck;d Moumo? Moumo? Moumo? tpdaE´,s? tpdaE´,s? tyÜar,s? twk v[k? EIdif;q rxif? bk&m;oQifonf? rsm;jzihfAkdvfvl? uRwfxkdufolukd? MunfjzLoem;? cRwfacsmjf im;í? w&m;NrdKUufa&? qGwjf zef;avaomf? 0D;aearQmfvif h? o'¨gyGi hf¨ toih   fx   dkcg? pE´ mol&d,? yihfc,&m? ax&fig;&mjzihf ? aumif;pG m&G&G? ud k,w f   dik f<uí? awmifrausmufawmf? a&S;jzpfarQmí f ? "mwfawmfc&m? Asm'dwfr mS aomf-]](1)umum*D&d? wGifbdomacgif? xk   donfawmifrSm? igtavmif;awmf? pHaysmf r,Gif;? azmfcyif;ES  fih? usD;rif;wZmpf?   d&S ujzpf í? ]](2)wnfvpftHh&m? ZD0 mac:wG S if? usdef;oQifyifu   dk? aemifwGifazmufjyef? rdp m&ef ä aMumihf? y,fvSef vQ U0S Kd u?f pDrcH sujf z  fih? bke;f pufoC H m? r[muóy? tZmwowf? ESp&f yf,OS zf uf? wnfxm;csurf Gef? "mwfppfrSeu f   dk? ,l jyefwpfcg? taomumES  fih? (3)r[mwdó? pDrMH uaomf? wdó q&m? (4)Am[kvmwk   d Y? aumif;pG myih   fvm? ol&, d puú? wk   d Y&mZm tm;? qufocJ hNy?D a'G;ok   H;vDwGi?f r[Dv Yjl ynf? "nmajrok   d Y? qufo, G fvma&muf? ESpcf gajrmuf us? (5)wef  lc;l v0,f? tpapwD? "mwfo&Du   d?k r[Dcsufcsm?   DAGvus mü? f xk   dcgwnfxm;? ausmif;uefy m;í? G rsm;jym;oHCm? nD;nD;jzm\/ xk   dcgvQm&if; ZD0 mrif S ;ES  fih? ac:jcif; usdef;awmif? "mwfxeG f;ajymifí? bkef;acgif"r®}} wwd,[k? "r®obif? o*F g,em? wif&m"dywd? arm*¾vyd kwå? wdóax&fausm?f trde Yfawmf jz  fih? r[ðou? rnf&o   drkif;? &ck   difw   dik f;ok   d Y? pD;  dckif;<uvm? r[ma&0? ax&ig;jzm? &[EÅ mwk     d Y? ol&d,puú? wk Yd&mZmtm;? a'0'lwef? ewfwrefjzif h? a[mñTefoeG f avmif;? av;aomif;t&d,m? "r®pu©K? &rIval ygif;? av;aomif;&[ef;? uRwf wrf;qku d &f ? jrwfAk'¨\? "r®qufEG,?f qufo, G fy m;avQ G muf? xyfqif h avQmufí ]](6)aemufaemufcsdefcg? rif;o'¨g rGef? r[mpjE´m;? jyKjyifjim;\/ wyg; onD]]yOörDuyf? BuD;eDcsyv f Qi?f   D&TuyG fwif hom;? ig;axmiftm;jz  fih?   D&Tjim;aocsm? ok   H;ESpMf umvQif? aumif;pG moD;oD;? atmifjrifNy;D í? vlx;D cGeq f ?D   dpk;rd k;csDo?oD&pd E´ m}} (7)wk   d Y&mZmvnf;? ZD0 m"mwf S vQif? jyKqif,if\ ]]xk   dwiG faemifcg? NrdKUyOö mü? opö m AE¨0? y'krçt&[H? ax&faum@n? OwåroD&d? ax&fb'´d,? tprsm;pGm? ax&f&Sp&f mjz  fih? aumZmjzpf  d½k;? ESp&f mhu   d;k rl? rif;&ifjzL vnf;? {u'or? q,fhwpf rQjzpf? y&Ak   du  D&f ?T   D&T;wifvrD ?S yOöavm[m? &wemjz  fih? rsm;pG mzk   d;xk   du/f ESpu f syd &f pS q f ?l

 19

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

oGe;f jyKvLS NyD;? (8) vSLpm&T   D;}} vQu?f "mwfBuD; ZD0Sm? jyKjyifv m\/ S aemifcgbD;vS? aumvd,ES  fih? 'o&mZm? wjzmrif ;xD;? bkef;aerD;wk   d Y? rnD; xk   dcg? omoemES  fih? &wemok   H;yg;? rjcm;edn? yG m;rsm;&aMumif;? tm;tif avmif;í? ñGwaf ysmif;tH hz, G ?f jyef Y0Sef;us,o f m;? rsKd;yG m;oef Ypif? w&m;cifv, G f? csrf;om<u,fí? axGaxGylaZmf? ,ckarQmrf eS ;f ? &Tiaf ysmx f eG ;f y? vk   dw   dik ;f &onf h okcjynh   fvQrf;? edALÁ eef;ryGi haf paomf0/f (11-vkH; tmom0wD0wfqHcs) 1/ "n0wD&  dckifjynfodkY  bk&m;&Sif<ua&mufawmfrljcif;? 2/ &ckdif&mZ0ifvuFm? 3/ arm*¾vdykwåwdóax&f? 4/ &Sifr[mwdó"mwfawmfrsm;uk   d  &ckdifjynfo Ydk yihf,lvmonf? 5/ 'kwd,tBurd f&u©   dKifjynfo Ykd omoema&muf &Sdvmjcif;? 6/ ynmar"garmfuGef;? wwd,tBudrf omoema&muf  d&v S mjcif;? 7/ yOöro*F g,em(ok   d Y ) &ck   difjynfwiG f pwkwa¬ jrmufo*Fg,em? ynmar"g armfueG f;ESihf &Spfaomif;bk&m;rsufE mM S uufpm 8/ omoemawmfarmfueG f;? vufa&;rI? 0wDxeG f;? &ck   difjynftoQifpuú   dE´\ &ck   difjynfrif;jym;NrdKU usdef;awmf&Sifbk&m;taMumif; a[majymcsufu kd   DrSí a&;om;ygonf/ (0wDxGef; 3-2--96)

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

ZD0 mawmf S  j jrwf "mwkylZm (&pem*gxm)  (vu©Pmawmfjrwf 32 yg;rS y[lwZD0Sg jA[®ó&vu©PmawmfbGJY) y[m, z½ko0H gpH? ayred,H A[ku  HEÅ?  y[lwZDa0S g jA[®óa&m? 0aES   ´  tma',s0gpDaem? (2) Amwå   ðo0&vu©aPm? toDwdtEkAsOöaem? ok|Kyak PÖ m? oAÁykaPÖ m? wdXEÅK oAÁo  d'd ¨um/ (1)a,mb*0g? tMuifjrwfpGmbk&m;onf/ rElóblawmormaem? vlZmwf xif& m;? S vlom;pifppf? {uefjzpfí? aAm"doawå m? a,0rmaem? bk&m; tavmif;awmfjzpfíomvQif? wwåwwåba0? yg&rD jznf hpOfumv? xk   dx   do k   d Yak om b0ü? z½koH0gpH? vTo m;uJ G  ho Y k d tawG U&S   daom? Murf;wrf;aompum;uk   d? y[m,? y,fpGefYí? ayred,H? cspfcsifz, G fjzpfaompum;ukv d nf;aumif;? A[kuEÅH? rsm;pG maom vltaygif;wk   d Y ESpfoufz, G jf zpfaompum;uk   dvnf;aumif;? bmodw?H tNrJraoG? ajymqk   dawmfrlwyf gay\/ (uk o k d v f u H ) aweuar®e? xk   do   d Yak umif;rGe?f uko   dv k u f aH Mumih   f? y[lwZDa0S g? Ekn h&H n S v f Qm; í us,fjyef Yaom vQmawmf&Sad wmfrljcif;onfvnf;aumif;? jA[®óa&m? toH t*F g &Spyf g;ES  fijh ynh   f  Hpí k ? jA[® mrif;\toHE  fiS w h al om toH  d&aS wmfrjl cif;onfvnf; aumif;? a[mwd  jzpfawmfrl\/ (aumif;usKd;) aweur®edoaE´e? xk   duko   dkvfuHtaMumif;cHí? wzefrysuf?tusKd;quf aMumih   f? tma',s0gpdaem? av;pm;½k   daoxk   duaf om/ pum;ES  fijh ynf h  Hpkawmfrlaom jrwfp mbk G &m;ukd? 0g? xk   djrwfp mbk G &m;\ vQm&if;rnfac:ZD0 gawmf S "mwfu   dk/ (1)

 20

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

(tusKd ; quf ) t[Hu  f REyk fonf  (r,H? uR  fEkyf? tuR  fEkyfrwk   d Yonf )0aE´-0E´ mrd?MunfpG o'¨ g? cgcgjrwf  dEk;? vuf  Hp  dkrk;um? &S  ddc;k yg\ jrwfp mbk G &m;/  (2)Amwðåo0&vu©aPm? EknHh&SnfvQm;? us,fjyefaY om? vQmawmf tp&S   daom? ok   H;q,h   f ESpyf g;aom jrwfaomvu©PmawmfBu;D ES  fiv h nf; jynh   f  Hpak wmf rlxaom/todwt d ElAsOaö em? &Spfq,faom vu©Pmawmfi,fE  fSiv h nf; jynh   f  Hpk awmfrlxaom? okXKykaPÖm? jznfhusihfawmfrltyfaom yg&rDorÇm&wkdYESihf aumif;pG mjynh   fpkHjcif;vnf;   d&Sawmfrlxaom? oAÁykaPÖ m? jznhfu  f sihawmfrltyf aom? yg&rD orÇ m&wk   dY\? tvk   H;  Hpkjynh   f  Hpkjcif;vnf;   d&Sawmfrx l aom? oAÁo  ¨   dd'u ´ m? avmuD avmukw&å m? NyD;pD;atmifjrifjcif;? t&m&mwk   d YEiS  hf? jynh   f  Hpak wmfru l ek af om jrwfp m;bk G &m;wk Yo d nf ? aruR  fEkyf\ (r,S   H  tuREkfyf? tuR  fEkyfrwk   dY\) oDao? cE¨ muk   d,fwGif? tjrwfwGifac:? OD;xdyfyv’ifay:ü? wdXEÅK? a&Tausmif;wEIef;? NrJ&TifNyHK;vQuf? oDwif;ok;H awmfrlygukef? jrwfp mbk G &m;? bk&m;/ (t&Siaf wZoko&d ad rm|d ) tmusyf a wmf u k e f ; ppf a wG N rd K U rS w f c suf vQmEkn h=H vQmyg;vT mjcif;aMumih   f ao;oG,pf  mjG yKí ES macgif;awmfo   d Yk oGif;jy awmfrlEkdif\/ vQm&SnfvQm;=vQmus,fjyef Yjcif;wk   d YaMumih   f  ezl;jyifu   dk   Hzk;vTrf;í ok   H;oyfjy awmfrlEkdif\/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

 21

rif;jjym;wcG ym;wcGif

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

tOöeajr

**F gtif;ok   d Y pD;vmonf/ xk   duqufí yef;ajrmif;BuD; acsmif;0? 0ufjzLuRef;rSayguf xGufcaJh vonf/

&ck   diw f iG  f jrpfBu;D ok   H;oG,  d&f o S nf/ tOöe'D? *päye'D? rv’[ek 'D[í l trnft oD;oD  d ;&Sc hMJ uonf/ xk   djrpfw   d Yo k nf ajrmufbufr S awmifbufo   d Yk pD;oG,v f su  d&f aS v onf/ tOöee'Djrpfuk d ta&S Uyk   dif;&ck   di  df½k;rrS jzmxGuv f maom awmifpG,af wmif wef;rsm;jz  fih  um&Hxm;onf/ taemuf  dykif;wGif  "n0wD  99 awmifrSqufí ocsFyfawmif? ajrmufOD;awmif0Srf;? armif;qG   Jawmif? aAmif;'Gwfawmif? r[mxD; awmif? rkcsmawmif? vufoef;acsawmif? yg;awmfawmif? iclawmif? used ;f awmif wk   djzY   fih um&Hxm;&S   donf/ taemufbufurf;ajrmifwiG f tv,fykid f;ü awmifpOf awmif  d½;k rsm; quf oG,  d&f Sonf/ xk   d Yjyif  jrpfacsmif;uRef;urf;wk   f   d Yjz  fih  awmif  d½k;ud k tajccHí jzpfay:jynh   fESuaf eNy;D *päye'Djrpfo Y kd qufoG,v f su  d&f Sonf/ ta&S U buf&  dckif½k;d rwpfavQmufwGiv f nf; awmifusacsmif;rsm;? tif;tk   difrsm;? uRef; urf;rsm;jzpfay:vsuf&Sdonf/ Oyrm-Ncdwfacsmif;? yef;ajrmif;BuD;acsmif;? zkHomacsmif;wkdYjzpf Muonf/ jrpf0wGifvnf; uRef;urf;rsm;jynhfESufí yifv,fESihf pyfvQuf &Sdonf/ azmfjyygacsmif;wk   d YrS a&rsm;onf av;NrdKUjrpfBuD;ok   d Y pD;0ifvQu  d&f Sonf/ rif;jym;NrKd U e,fo k Ydta&mufwiG f  &marmifjrpf[kac:onf/ eef;usm;teD;wGif eef;usm;jrpf? avmif;MuufteD;wGif avmif;Muufjrpf? yef;ajrmif;teD;wGi f yef;ajrmif;jrpf? ajrmif;bG,t f eD;wGif ajrmif;bG,jf rpf[í l tyk   dif;tvk   dut f rnftac: jzpfo m;cJ G  h &onf/ rif;jym;NrKd Uawmifbufjrpf0wGif MuyfpifuRe;f ? auovmuRe;f qD;vQuf   d&Sonf/ xk   duRe;f \ta&SUtaemufw   d Yrk S av;NrdKUjrpfa&onf yifv,fo   d Yk pD;0ifo m; G avonf/ av;NrdKUjrpfE  fSih ukvm;wef jrpfonf  tmoHr S jrpfzsm;cHNy;D aemuf rD ;acsmif; zsm;tvGefraS eí ESp>f rmuG   Jqif;vm&jcif;jzpfonf/ xk   d YaMumif h tmoHwiG f jrpfzsm; qk   Havonf/ jrpfEpS f>rmwk   d YwiG f vus mrT f  monf ukvm;wefjrpftjzpf? pD;0ifoGm; avonf/ vuf0Jr monf T   av;NrdKUjrpftjzpf pD ;0ifo m;avonf G / xkdav;NrKd Ujrpf onf vl;acsmif;? oHacsmif;? 0yfacsmif;wk   d Yr S txyfxyf jrpfvufwufcHvmonf/ xk   du Ncdwaf csmif;uk   djzwfvsu f yifv,fxJo   d Y k pD;qif;oGm;avonf/ rlv av;NrdKU jrpf pD;oG m;&monf tif;awmfBuD;rS  jzpfonfqk\ d / xk   drS NydKi;f "mwfawmifteD;

tk   dirf  sm; av;NrdKUjrpfaMumif;wGif tkdirf sm; rsm;pG mjzpfxeG f;vsu  d&f Sonf/ yef;ajrmif; teD;wGif o&uftif;ESi hf **F gtif;? e*&mtkyfpük pnfywå&mtif;ES  fih 0&'wftif; ukvm;rawmifteD;ü wHcsdwt f if;? t0&G mtkyfpkü ajymif;&Snftif;? om,mukef; aus;&G mtkyfpktif;? ptif;&G ma[mif;? aus;&G mtMum;&S   d  ptif;tif;? þtif;wk   d Y onf emrnfxif& m;aomtif S ;rsm;jzpfavonf/ rif;jym;NrKd Ue,fwiG f tif;tk   difrsm; \ pkpkaygif;{&d,m (17255){u&Sdonf/

 jrpfa  csmif ;rsm;oG,pf  ;D yk H av;NrdKUjrpfonf b*Fvm;yifv,fxo J   d Y k jzwfoef;pD;0ifo m;avonf G / ta&S U ajrmufbufrS pD;qif;vmMuaom yef;ajrmif;BuD;acsmif;ES  fih   Hzkomacsmif;wk   d Yonf   H'kBu;D ewfarmft   dik w f iG f yl;aygif;NyD; pD;qif;vmMuaom xk   djrpfw   d Yo k nf av;NrKd UjrpfE  fiS h aouHaus;&G mteD;wGif aygif;  HpkMuonf/ rif;jym;NrdKUe,ftwGif;ü av;NrdKUjrpf\ yxrjrpfq   Hjk zpfNyD; yxrjrpfus,[ f v k nf; ac:qk   d  dEkifonf/ ,if;\tv,fwiG f ykxk;d wpfqEl   fSih uRef;i,fwpfuRe;f  d&SNy;D ,if;uRef;uk   d 0ufjzLuRef;(&marmifuRef;) [kvnf; ac:onf/ xk   dae&monfyif jrpfq   HEk   fSih yxrjrpfus,t f ñTe;f vu©Pm oabm jzpfaeonf/ ,if;rS qufvufpD;qif;vmaom av;NrKd Ujrpfonf rif; aMumif;jrpf ESihf ZD;yifBuD;teD;wGif aygif;qkHMuonf/ ,if;ukd 'kwd,jrpfq   Hk[k ac:qk   d  f   dEkifonf/ (rif;BuD;jrpfü >yefwpfc  dk&Sonf/ ,if;>yefonf auovm>yefrS pwif  JcGxu G fNy;D ? ausmufiEG m;teD;wGif  rif;aMumif;jrpfxJo   d Y k jyefvnfpD;0ifvm onf ) 'kw, d jrpfus,[ f v k nf; qk   d  dEik o f nf/ ¤if;teD;Muyfpifawmifarmfü Muyfpif jrpfE  fSih o*FeufjrpfESpfjzmcG   JxGupf D;qif;Muonf/ ,if;wGif av;NrdKUjrpf trnfjz  fih qufvufpD;qif;vmaomjrpfr mS o*Feufjrpfjzpfonf/ xk   djrpfESpo f , G u f   dk rif;jym; rS a&vrf;(12)rk   difcef Yu ma0;onf G  hae&mü ig;owpfayguf>yefE  fSih ul;vl;oG m;vm   dEkifonf/ qufvufpD;qif;oG m;aom av;NrdKUjrpfonf uRJwufaus;&G mteD;wGif anmifajcaxmufjrpf trnfjz  fih pD;qif;onf/ aygufqed u f sjrpfE  fiS  h aygif;qk   Honf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

aygfufawmNrKd UteD;wGif pGef&JjrpfESih f aygif;qk   Honf/ þae&monf wwd,jrpf us,fjzpfonf/ av;NrdKUjrpfonf &ck   difjynfe,fwGif  'kwd,tok   H;0ifqkH;jrpfjzpf onf/ av;NrdKUjrpfo   d Yk vma&mufaygif;qk   HMuaom acsmif;rsm;rS m ajrmif;bG,fteD; ü ajrmif;bG,facsmif;? aemfaemf&GmteD;ü aemfaemfacsmif;? "rÜavacsmif;ESihf qufpyfvsu  d&f o S nf h oJwef;acsmif;wk   d Yjzpfonf/ ,if;acsmif;wk   d Yonf ajrmufO;D NrKd U e,fo   d Yk wk   du  d½f kufoGm;vmEk   difMuonf/ (rif;jym;NrdKUe,f\ rSwfwrf;orkdif;rS)

 22

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

ajrrsuf E mtoG S it f  jyif  av;NrdKUjrpfonf  ta&S UbufwGif awmifpG,fawmifwef;wk Yjd z  fih  jynhfESuf vsuf&Sdonf/ ta&S Ubuf  d&S &ckdif½kd;rawmifwef;BuD;rS  jzmxGufvmjcif;rsm;jzpf onf/ ajrmufbufESi hftaemufbuf? awmifbufw   d Yrk  mS ajrjyef YvGifjyifrsm;jzpf vsu  d&f Sonf/ rif;jym;NrdKUe,f\ tv,fA[ku d   d k jzwfoef;í ajrmufrSawmifo   d Yk av;NrdKUjrpfpD;qif;vsu  df&Sonf/ awmifbufwGif  jrpfcGJrsm;&S   d&mum; jrpf0ajrEk uRef;ay:rsm; ay:xGef;vsu  d&f Sonf/ ajrrsufE mjS yifonf qifuek f;avQmjzpf  d&aS e onf/ ajrmufbufrSmjrifhí awmifbufokdY wjznf;jznf;edrfhqif;oGm;onf/ awmif  dyik ;f jrpf0wGif used ;f awmifwef;? Muyfpifawmifwef;? auovmawmifwef; wk   dY  wnf  d&Sonf/ auovmuRef;ta&S UbufrS rif;aMumif;jrpfo   dkY  pD;qif;oG m; onf hrif;aMumif;jrpf0? aumovm>yef0wGif >yef&Sno f nf ajr  Hykjrpfo   d Y k pD;0ifo m; G avonf/ MuyfpifuRef;taemufbufwGif  o*Feufjrpf? &ufckef;wk   dif;jrpfonf iref;&JuRef;? ajr  Hykjrpfo   d Yk pD;0ifo m;avonf G / o*FeufjrpfrSig;owpfayguf>yef azmufxiG f;í iwefysif;? usm;&JjyifrSpD;vmaom av;NrKd UjrpfaMumif;ES  fih qk   Hum aygufqdefusjrpf? wref;qnfjrpf? pGef&Jjrpfo   d Yk pD;oG m;vsuf ukvm;wefjrpf? iref; &Jjrpf? z½k   Humjrpfw   d Yko   d Y k pD ;0ifo m;avonf G / aumZm 1210 u uif ;q&monf a&aMumif; c&D;oGm;vmcJhonf/ &rf;NAJrS c&D;pwifxGufcJh&m MuyfpifuRef;ok Yd a&mufí ig;owpfaygufrx S u G v f suf *päye'Djrpf0 ppfawGNrKd Uok   d Y a&mufavonf/

used ;f &marmif rS *päya&muf a&aMumif ;  JzG Y  iNrKd wufrukid ?f yJ hx   dkifa&TarmifOD;? OD;pD;,ufo haJ tmif? awmifNrKd Uanmifyif vS? cwfumyJhcsdwf? ndwfumndwfum? avSrSma&yuf? xrif;csufaMumifacs? rif;aeaygif;pD;? bke;f BuD;vlxu G ?f OD;wufvufavS mf? xGe;f ay:ça&TarmifO;D ? 0rf;El; ylavmif? &Spaf ,mufarmifw   d Y?k tdrfaxmifoufarG;? tvSLay;vsu?f arwå mqk   Hcsif? Opö mcif&m? 0rf;wGif&q H D;?   drk;oDewfawmif? ukefatmifavmif;'&pf? xm;vSpfnm wif? NrdKicf Gifc&D;? vlreD;om;? nnf;BuD;qdwfn?H ylusif;>yefu   d?k wufysyH pfvsu?f a&mifev D majrmuf? ausmufE m;ayguf G u? ajrmufu   dak &S Uaqmif? a&S muf  Hyak wmifu   d?k

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

a&mufatmifu;l oef;? tajzmifhwef;vsuf? urf;uRef;uefom? Muyfpif&Gmukd? vus mwif f NrJ? iref;&Ju   d?k vuf0Juypf? &marmifjrpfu   dk? uspfumrufum? vk   ducf  hJ vmom;? npmrk   d;csKyf? wjzm;ukyfí? jyKAÁ0Da'? uRef;a&mifa0om;? jrKawajymif ajymif? usdef;awmfawmifu   d?k &G,af qmifO;D ñTw?f zl;Ny;D vwfu? tm;&arG UaoQmif? usde;f &marmifu   d?k a&S mifc haJ emufypf? ig;owpfu   d?k usdwí f xGuNf y;D ? a&S UuqD;onf jrpfBuD;rwref;qnf? ombdaownf;? &Gmjynfausmif;uef? bkHArd mefESih?f wHceG f uku m;? ú rav;zG m;ESihf? jrpfem;ukef;wef;? ajrmufbufuRef;u? wref;qnf& m?G yef;0g0guk   d? vuf smwifNy;D ? xk   duqD;onf? woD;pGef&J? jrpfvuf0Ju? oJoJaysm&f Tif? a'gejyifu? vl&Siftyk fusu?f   dpkif;wwfbufu? &u©r@dKif? &ck   difñ   dak &mif? awmif twnfwnf? jynftuRef;uRef;? t0Srf;0Srf;uk   dd? vSn   fhpef;'Dom? ESif;jzmjzmES  fih? vus mvuf f 0J? ½IumeJom;? o&G   Jvus m?f awmif;zl;&mwGi?f npmxrif;? npm[if; uk   d? wif;wif;pm;aomuf?  JyGNy;D aygufu? a&mufvak &mufcsi?f pdwcf &GiEf   fiS ?h yifv,f t0? *päy[k?   drIi;f ys&&D ?D prf;oDprf;oyf?   dESr hí f cwfu? csnf;uyfppfawG? a&mufav atmifjrif? rsufvif;pifu ppfawGatmifw   dik f? &ck   dif&m½I? arQmfv   dku½f Iom;? pwk'D om? av;rsufE m0,f S ? yifv,fawmifu? qyf  d½k;usajrmuf? taemuf r,k? a&S Url *päy? tif;ayguf0[k? jrjrñk   d Yñ   d Y?k ppfawGNrKd Uvnf; ewfw   d Yak ysm&f m? 0wðomok   d Y?jrpfr mS Munf hav? tjynh   favSwuf? 0ifxu G rf pJ? oHw   J?G &rf;NAJ? oDjcif;at;ES  fih/ ]]uif;q&mOD;yef;OD ; (OD;0&vlxGu )f (aumZm 1210)

tOÆee,fa  jr tOÆee,fajronf &ck   difv Yt l   JzGytpnf;wk   d Y  aexk   difvmcJ&h m tcsuftcsm Xmersm;jzpfacs\/ &ck   difvrl sKd;rsm;\ toufaoG;aMumrsm;vnf; jzpfacs\/ NrdKUjy XmetajcjyK&mvnf;jzpfc hJ\/ xk   d YaMumif hvrl Ia&;? vl Y,Ofaus;rIrsm;yg tajcjzpf vmcJ h&onfomwnf;/ av;NrdKUjrpfzsm;onf ukvm;wefjrpfE  fSih  jrpfzsm;qk   H;onhf twk   di;f "n0wDacwf? a0omvDacwfw   d Yu k ork   di;f aMumif;qufo, G rf rI uif;Mu acs/av;NrKdUacwfajrmufO;D acwfum; t"dutcsut f csm jzpfc h&J monfomwnf;/ tOÆee,fajronf ork   di;f &SnMf umvmcJ hNy;D jzpf\/ xk   d YaMumih   f vlrsKd;EG,pf w k pf ck\ tajccsaexk   difaysmfarGU&mXmerSm trSefomwnf;/ &ckdiforkdif;wpfacwf? bDpD (6000)cefYxufrenf;uyif? vlaerI&yf&Gma'otajcusNyD;jzpfonf[k ,lq&\/ &ck   difo  drki;f wGif a&S UOD;a0omvDacwfonf ESpfqufaygif; (1990)&Snf

 23

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

MumcJhonf/ rif;(29)quftkyfcsKyfcJhonf/ c&pfawmfray:cif bD pD(5315)rS (3325)xd umv&SnMf umcJ honf/ xk   d Yaemufr mS rm&,konf yxr"n0wDacwf uk   d wnfaxmifonf/ "n0wDacwfonf bDpD(3325)rS at'D (326)xd umv &SnMf umonf/ xk Ydaemuf rm&,konf yxr"n0wDacwfu   dk wnfaxmifonf/ "n0wDacwfonf bDp(D 3325)rS at'D (326)xd umv&SnMf umonf/ ESpfaygif; (3649)xdjzpfavonf/ xk Yad Mumihv f eG fc hJaom ESpf(7000)ausmu f yif &ck   difa&S UOD; a0omvDacwfu   d k pwifEkdifc hJonf/ NrdKUjyxD;eef;wnfcs tkyfcsKyfrIw Ykyd g jzpfcJh&  onf/ bDpD(3326)wGif yxr"n0wDonf qlrm&D,w H  Ykad y:csed fE  fSih acwfNyKd ifus a&mufaeonf? xk   dacwfNrKd UjywnfcsrrI  mS omref&yfpk taqmufttk   H rQom&S  ddEik f rnf[k cef YrSef;cJMh uonf/ ,if;wk   d Yu   dkaxmufí urÇ mho  drkif;ESi hf csdefqum &ck   dif tpOD; vlaerIu   dv k nf; awG;qEk   difavonf/ ausmufyef;awmif;NrdKUonf rD;acsmif;zsm;wGif wnf  d&Sonf/ "n0wDNrdKU onf oD   d&drme'Dac: o&Dacsmif;zsm;wGif wnf  d&Sonf/ a0omvDausmufavS um;NrdKUonf &rf;acsmif;? tnmaovme'Dacsmif;em;wGif wnf  d&Sonf/ rD;acsmif; zsm;rS av;NrdKUacsmif;okdY qufoG,fonf/ &rf;acsmif;zsm;onf rD;acsmif;zsm;? ul0acsmif;zsm;? ysOf0acsmif;zsm;wGif  acgif;cHonf/ 0ufowk   d;awmifx d ayguf a&mufo m;onf G / xk   dawmifuausmu f m acsmif;zsm;od Y k pkefoGm;aomf vl   l;acsmif;? av;NrdKUacsmif;? armf&Gma&mufonf/ rD;acsmif;zsm;rS   0g;½kHawmif? aygif;ay:0? 'g;oG   D;ausmuf? csif;vuf0acsmif;? yvuf0ok   d Yqufavonf/ yvuf0u?ukef; awmf? 'vufar? w&Get f   dik ?f Oóvif;? uvuf0acsmif;uk   d ausmfvQif td  dE, ´ e,f od Y k qufavonf/ xk   do Y kd &ck   difajrmufy kdif;acsmif;zsm;rS b*Fvm;e,f? td  dE´,? tmoHrPdyl&? Bwyd &l e,fE  fiS  h ajrcsif;pyfvsuf  d&Saeonfomwnf;/ xk   da'orS ausmfjzwfítd  dE, ´ ta&SUajrmufykdif;a'orSvnf;aumif; ajrmufbufrPdyl&rSvnf;aumif;? MopaMw;vstEG,f0ifrsm; &ck   difo Yk d pwifa&mufvmMuonf/ ¤if;wk   d Yu   dk bDv;l [k ac:qk   dMu&mum; aemifwGif &u©oQ-&u©   dKuf-&ck   dif[lí vlrsKd;trnfjzpfvmcJ h&  onfq   d\ k / td  dE, ´ rS0ifa&mufvmaom &ck   di\ f tpOD;qk   H;vlrsm;jzpf c ho J nf/ "n0 wDaES mif;acwf c&pf-at'D(1)&mpktxd vlrnf;rsm; (&u©oQ)[k ,lq&ol   d&Sae ao;onfq   d\ k / rm&,konf &u©oQw   d Yu k   d k awmfveS í f "n0wDu   dk wnfaxmif  dEik f cJ honf/ rm&,kw   d Ykq   dv k Qif td  dE´,rS 0ifa&mufc hJMuaom tm&d,ef rGe  df*kv   dKG ufrsm;?

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

**Fgjrpf0J,m-rm*"e,frS 0ifvmaom arm*fac:vlrsKd;rsm;? tif'kdrGef*kdvGdKuf (cD&m#)ac: ousw   d Ykjz  fihvnf;aumif; a&m,Suaf e&monf/ ok Yad omfvnf;&u© (&ck   di )[l f aomtrnfonfom tac:NrJvmMuonf/ &ck   diw f iG  f a'ouk   d  Jpí G tnm om;? acsmif;om;? r½k   d Uom;? &BudKifom;? paom rsKd ;EG,fpkrsm; jzpfvmcJ honf/ ,aeY tm&uef[kac:aeonfrSm tm&d,efrSvnf;aumif;? tm&urSvnf; aumif;? a&T Uajymif;vmEk   dio f nf[q k   d\ k / tm&umyl&&f[í l rm*"jynf  d&aS vonf/ ,ckbD,me,fajrmuf  dykif;wGif  usa&muf\/ xk   du   d  Jpk Gí &ck   difu   dk  tm&fuefarm*f [lí   dEkifiHjcm;om;rsm;u ac:vmjcif;jzpfonf/

av;Nr KUe,f d  Nr KUjd yrsm; av;NrdKUjrpf0Srf;0J,mwGif "n0wDacwfaESmif;ü a0omvDacwfvlaerI jyKvmcJ hMuonf/ xk   d Yaemufav;NrKd Uacwf? ajrmufO;D acwfw   d Yw k iG f  dykíus,fjyef YvmcJ h onf/ a0omvDplVpE´&m;rif;\om; irifw   Ho k nf prÜ0ufNrKd U(c&pf 794-818)uk   d wnfc hJonf/ av;NrdKUjrpf taemufbufurf; pif;AGufu   dik f;&G mteD;wGif jzpfonf/ xk   dESi hfreD;ta0;awmifxufwGif yxryOöNrdKUukd  (c&pf  818-1103) wnfav onf/ xk   d Yaemuf  jrpftaemufbufwiG f yk &defNrKd U(c&pf 1103-1142)uk   d wnf c hJ onf/ Ncdwaf csmif;zsm;wGif rif;zkef;pm;onf NcdwNf rdKUuk   d  (at'D  1142-1154)? xk   d Yaemuf 'kwd,prÜ0uf-yOöNrKd U 1154-1163)uk   d wnfc hJonf/ jrpfta&S Ubuf urf; awmifwef;uRe;f wGif ae&Oö&(awmifilNrKd U)uk   d (at'D 1163-1251) wnf c hJ onf/ xk   dNrKd UrS m avmif;MuufNrdKUES  fih wpfbufwpfurf;usonf/ yk&defNrKd U awmif bufaygif;wkwaf csmif;jcm;wGif avmif;Muuf(c&pf 1251-1430)NrdKUwnf  d&Sonf/ ,ckq   dkvQi f jrpf0taemufbufurf;wGif rif;jym;NrKd U (c&pf- 1867)wnf  d&Svm onf/ av;NrdKUacwfwiG f used ;f uRe;f wk   dif;NrdKU[k wGicf  haJ vonf/ ajrmufO;D NrKd Uta&S U bufwGif yef;ajrmifNrdKU&Sdonf/

yef; ajrmif N r KUd þNrKd UrS m av;NrKd Ujrpf\ ta&S Ubufurf;em;? yef;ajrmif;aoQ acsmif;urf;yg; wGif wnf  d&Sonf/ a&S;uajrmif;acsmif;ESpcf k ESpf>rmpD;oG m;vQuf   d&Sc hJonf/ av;NrdKU jrpfrS  jzmxGuv f maom acsmif;yifjzpfav\/ acsmif;urf;yg;wGif opfcGyef;rsm;

 24

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

jzif h yGi hfvef;aeonfu   dkpGí J yef;ajrmif;[k trnfwiG fvmcJ h&onf/ a&S;uaus;&G m rsm;omjzpf&m &G mwnfpuwnf;u wnfxm;cJ haom &G mrapwDukd yef;ok;H  dckif apwD[ k ac:wGif&Sad e\/ yef;ajrmif;aoQr mS a&S;uyef;ajrmif;Bu;D t0xd av;NrdKU jrpfo Y kd vSn   fyh wfp;D oG m;avonf/ xk   d YaMumih   f ywfajrmif;[kac:&mrS ,ckyef;ajrmif; aoQ[ k ac:vmonfq   d\ k / a&S;uxk   dvrf;rS awmufavQmufo m;Ek G   difc hJaomfvnf; ,ckausmif;awmif iSuaf wmf&teD;rS aomif  dy Yw k rd af umí vrf;qk   d Yyw d cf o H  m;&av G onf/ ,cktcg av;NrdKUjrpfaMumif;om c&D;oG m;vmae&onf/ yef;ajrmif;NrKd UrS m a&S;u&yf& mtj G zpfom   d&ScJhaomfvnf;? t*Fvdyaf cwfwGi f aps;owfrSwfcHvm&  onf/ wpfywfvQif t*F g? paeESp&f ufr mS aps;&ufjzpfavonf/ xk   duwpfpwpfp NrdKUjzpfvmum tdrfajcaxmifausmx f  d pnfum;vmcJ honf/ vufaxmufNrKd Uykid   H½f k; ES  fih &Jpcef;rsm;? opfawmXmersm;paom tkyfcsKyfa&;jyKvmcJ honf/ rif;jym;NrdKUrS a&vrf;c&D;rkid f(30)uGma0;onf/ ajrmufOD;NrdKU (c&pf 1430-1784)onf av;NrdKUjrpf\ta&S Ubuf urf;pyfwiG f wnf&Sad ejcif;jzpfavonf/ azmfjyygNrdKUt rsm;rS m av;NrdKUjrpf0J,mwGifcsn;f jzpf\/ ae&OöNrKd UwpfNrKd Uwnf;om ta&S Ubuf urf;wGifjzpfNyD; taemufbufwGif  NrdKUtrsm;wnfc hJonf/ NrdKUwnfrsm;onfu   dk axmufíNrKd U\ taemufbufurf;onf ajrjyefYviG fjyifrsm;í vlaerI? vkyfu   dik f pm;aomufrIrsm;&mjzpfc hJ&avonf/ ajrjyef Yvnf; yifv,fa&rsuEf  mjS yifrS (50) ay txufwiG jf zpfavonf/ awmifov l ,form; (95 &mck   diEf eI f;)trIxrf;t&m &Sd  (5 &mckdifEIef;)oufarG;vkyfukdifpm;aomufaeMuonf/

used ;f wk   di;f Nr KUd usdef;uRe;f awmifajrmufu   d k trnfjyKum ac:qk   dxm;jcif;jzpfonf/ usdef; awmifwpf  d0u k fu   d k trS   DjyKí vlaerIrsm;&muk   d used f;wk   dif;? usdef;NrKd U[lí owfrSwf xm;jcif;jzpfonf/ NrdKUwnfcs&mXme[líum; rlaor&S   fdacs/ NrdKUpm;? e,f pm;? uRe;f pm;wk   d Y\ tkycf sKyrf t I ajccs&muk   d   JpGíac:vmjcif;omjzpf\/ xk   d YaMumih   f used ;f awmifwpf0kduf eef;&mrsm;u xif&Sm;aejcif;ukd odomEkdifonf/ pE´0dZ, wk   H;ñk   drif; rwk   difrDuyif usd ef;wk   dif;trnfwiG fNy;D jzpf\/ ¤if;  dAkvfrif;tjzpf  aecJ h &pOf Nird f;csr;f rI  d&S&m þa'ook   d Y a&T Uajymif;aecJ hMuojz  fih pnfum;cJ h &jcif;vnf; jzpf\/ ajrmufOD;teD; abmif;'Gwfpaom &yf&Gmrsm;yifvQif aumZm 1068

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

ckESpfu a&TUajymif;vmcJhavonf/ aps;urf;em;rsm;vnf; wnfcif;cJ h&mum;? jynforl sm;jz  fih pnfum;cJ h&onf/ ok   H;axmifacsmif;? ok   H;axmifuef? bk&m;aygif; [laomtrnfrsm;uyif   xif&Sm;aeNyD;jzpf\/ xk   dYaMumih   f usdef;awmifwpf 0kduf vlaerIwnfcif;jyKc hJ&muk   d usdef;wk   dif;NrKd U[lí trnfwiG fjcif;[k ,lq&ayonf/

eef; &mrsm; usdef;awmifwef;ay:wGif e&rdwv f S (rif;apmrGe )Nf rdKUpm; jzpfpOf aecJ haom ae&muk   d NrdKUawmif[v k nf;aumif;? awmifNrKd U[kvnf;aumif; trnfwiG fc ho J nf/ xk   d Ytjyif used ;f awmif ywf0ef;usifwpf  d0u k f used ;f wk   duef ,ftwGi;f NrdKUpm;? uRef;pm;? e,fpm;rsm;wk   d Y\ aexk   difc h&J m Xmewk   d Yu   dk ,ckw   dik f eef;&m[lí ac:aecJ hao;onf/ ¤if;wk   dYq   dkvQif... 1/ a&TZif;cgeef;&m NcdwfawmifteD; a&TZif;cgESi hf  uyfvsu )f 2/ tdrfa&SUrif;eef;&m(orifNcD&mESihu f yfvsufawmifuke;f ay:wGif) 3/ usm;&J jy ift eD; eef ; &m 4/ axmifah csmif;acsteD;eef;&m 5/ okH;axmif&GmteD;eef;&m(bk&m;aygif;acsmif;awmifbuf) 6/ Nrd KU ol Bu;D &G m(ig;pif  d½kif;acsmif;uRe;f ? ukvm;wef;pm;? 'g;yk   difBu;D ioHawG aecJh&m) 7/ wyif wdkief ef; &m 8/ ppfu  dAJ v k rf if;&JabmfaecJ haom MuyfpifuRe;f ta&S Ubuf? auovmuRe;f wGif&Sdonf/

av;Nr KUjd rpft   rnf&  yk H tOöee'Djrpfonf  av;NrdKUjrpfu kad c:onf/ rsufpOf;ñk   dtqif;ES  fi h wl aom a&&S   daom jrpf[q k  kv d   do k nf/ xk   d YaMumih   f ñk   daoma&pD;qif;&mjrpfu   dk tOöee'Djrpf[k ac:onf/ xk   djrpfukdrSDí NrdKUjyxD;eef; wnfcJh&mum;? tOöee'Dacwf umv[k wifpm;owfrSwcf  hJMuonf/ wcs Uu Kd avmif;Muuf? yk&def? Ncdwf? prÜ0uf(yOö m) [laom NrdKUav;NrdKUrS m jrpf\taemufbufwGif  wnf  d&S&mum; av;NrdKUjrpf[k

 25

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

wGi\ f / þtqk   dt& NcdwfNrKd UrS m a&wGu&f mü rygcJ hav&macs/ ae&Oö&mNrdKUwk   d Y vnf;rygav/ xk   d YaMumih   f yOö m? avmif;Muuf? yk&ed f? ae&Oö&m[laom NrdKUav;NrKd U uk   dom trSef,&l rnf/ xk   dav;NrdKUuk   dompG   Jí av;NrdKUjrpf? av;NrdKUXme? av;NrdKU a'o? av;NrdKUe,fajr? av;NrdKUacwf[laom trnfemr jzpfvmcJo h nfq   dk\/ tcs Uu Kd &Snv f sm;ao;oG,af om jrpfjzpfívnf; vnfacsmif;ESihw f o l nf/ jrpf0 wGif  ZD0 m"mwf S r mS vQm&if;jzpfonf/ jrpfzsm;wGif vufr"mwfr mS vQmzsm;jzpf onf/ av;NrdKUjrpf0tqkH;aygufawmNrdKU*D0g"mwfrsm vnf&GJawmf(vnf&GJwef qm)qifjref;onf h  ae&mrS  "mwfawmfjzpfonfu   dk  axmufqajymqk   dMuonf/ xk   d Yjyifav;jrdKUjrpftaemufbufurf;wGif  aygif  d½k;awmf"mwf  d&Sonf/ NydKif; wk   difawmifwiG f yg;½k   d;awmf"mwf  d&Sonf/ armif;qG   JawmifwGi f vus marmif f ;awmf "mwf? yg;awmfawmifwiG f vuf 0Jyg;½k   d;awmf"mwf? vufr"mwf? yk&de&f  mG ta&S U rsuEf  m?S yg;&Gwaf wmf (yg;ta&jym;)? vufoef;awmf? vuf  H½;k awmf? rsufv   H;k awmf? ES macgif;awmf   f? 0rf;awmf? wifawmf? ausmuf  d½k;awmf? vufñ   d;I awmf? eH  d½k;awmf? rsufcrf;awmf? yck   H;awmf? ajcñk   d;awmf? tmacgifawmf? vufzsaH wmf? ausmuft   Hk awmf? uefaumufawmf? z0g;awmf? aMumom;awmf? rsufarS mifawmf? rsuf&pfawmf? rsu  df½;k awmf? ovk   H;awmf? ukwfqufawmf? &ifawmf? tonf;awmf? ausmufuek f; awmf? ausmufilawmf? tp&S   daom "mwfawmfrsm;vnf; uk   d,cf E¨ mrS qufpyf&m o&D&tpdyftykdif;rsm;om jzpfMuav\/ av;NrdKUjrpf onf om;orD;rsm;jzpfMuaom awmawmif? acsmif ;ajrmif;? tif;tkdifwkdYukd yGm;pD;avcJhonfomru vlaerIjzpfyGm;rI NrdKUjyXmewnfcsrI? tkyfcsKyfrIpaom vlaerIt00? ,Ofaus;rI? pD;yG m;a&; paom toufarG;0rf; ausmif;rIjzpfc h&J onf/ ,ckq   dv k Qif þa'oonf rif;jym;NrKd Ue,f\ tcsuftcsm jzpfaebd&mum; ( )ckEpS f vl0ifrEI   fiS  h jynfo Yt l iftm; OD;pD;Xme aumufcHcsufpm &if;t& NrdKUe,fvlOD;a&pkpkaygif;( )&SdcJhavNyD/ xkdwGif aus;vufvlOD;a&  ( )&ckdiEf Ief;? NrdKUe,fvOl D;a& ( )&mck   difEIe;f  d&Sonf/ bmomtrsKd;rsK;d uk   d;uG,af om vltrsKd;rsKd;  d&S &m &ckdifrSmtrsm;qk  H;jzpfonf/

rif; jym;Nr KUe,f d   av;NrdKUjrpf0Srf;wGif jrpf0us&m taemufbufurf; usdef;awmifajc&if;? ,ckrif;jym;NrKd Uwnfvsu  d&f Sonf/ aumZmouú&mZf(1229)ckESpf waygif;vjynh   f

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

ausm f (1)&uf (1867)ckES pf wnfcJo h nf[k rSwfwrf;awG U&onf/ rif;jym;NrdKUrS NrdKUe,f  H½k;  dpkufvsu f tkyfcsKy  d&f Saeonf/ rif;jym;NrKd Ue,fonf {&d,m (169305) {u us,f0ef;onf/ pwk&ef;  drkiftm;jzih f (264.63)pwk&ef;  drki  df&Sonf/ awmifrS ajrmufo Y k d (41.50)rk   dicf ef Y &Snv f sm;onf/ taemufbufwiG  f aygufawmNrKd Ue,f awmifbufü ajr  HykNrdKUe,f? ajrmufbufü ajrmufOD;NrKd Ue,f? ta&S Ubufü apwk wå&mNrdKUe,fw   dkYESifh  e,fedrdwfqufpyfvQuf&Sdonf/ rif;jym;NrKd Ue,fonf  ajrmufvwå   DwG'f 20H;5;30/ rS 20H; 55;10/ xd&Snf vsm;Ny;D ta&S Uavmif*sw D G'f 93H;6;43 rS 93H;20 txd  us,f0ef;ygonf/ NrdKU wnf&mrS  ajrmufvwå   Dw'G f 20H;23;30 rsOf;ES  fih ta&S Uavmif*sDw'G f 93H;27;16 rsOf;wk Y d jzwfoef;oGm;onf hae&mwGif wnf  d&Sygonf/

tz&ck   diaf  jrud   k apmih   fx   ed ;f avmh av;NrKd Ujrpf0Srf; vlaerIonf rif;jym;NrKd Ue,f\ ork   dif;(&ck   di )ork f   di;f uk   d pwif cJ haom umvuyif tajcwnfvmcJ hNy;D jzpf\/ rif;jym;NrKd Ue,fo  drki;f uk   d azmfxw k f &efr mS &ck   dijf ynfo  drki;f ES  fi h tusKH;0ifvQu  d&f o S nf/ xk   d YaMumih   f &ck   diNf rKd Uonf rif;rsm; tqufqufjzpf&yfqufoG,rf I? obm0yx0Dtaetxm;rsm;ukd  qufpyfavh vm azmfxkwf&ef  vkdtyfrnfyifjzpf\/ "n0wDacwfrS ajrmufOD;acwfwpf avQmuf vGecf  hJaom bDpD  (6000)aomumvuk   d rSef;arQm&f efr mS vG,fuo l nf r[kwaf y/ ok   d Yaomfav;NrdKUjrpf\ yx0Dom;ajr;rsm;jzpf Muaom &ck   dio f m;? av;NrdKU om;? acsmif ; om;? tnmom;? &Bud K if o m;? awmif p Of o m;? uRef ; om;? oHaxmifom;tjyif rif;jym;om;? Muyfpifom;? jym;acsmif;om;? e&rf;om;? aemfemom;? usdef;om;? armf&Gmom;? [lorQonf orkdif;ay;wm0eft&tz &ck   difajruk   d apmihfa&Smufxdef ;odrf;Mu&onfomwnf;/

used ;f awmif om- umvay:omjcif;  tpdaEÅ,   sm....*kPaf ygif;teEÅ....jynh   f0yga&? ZDoQiyf ifb*0g... &[EÅ mig;&mN   cH&HAsm,f...wk   dif;cxGif rZÑdrmu? "n0wD   D&Tjynfu   dk&m ...psmef ,mOfc&D;vrf; <ujref;vDa&cg...

 26

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

aovm*D&dawmifxdyfAGDcsm...wefY&yfa&umvcgrSm ...t,ifb0 a[mif;uk   d&m? atmuf  DrG;vGr;f qGwrf ad &cg...,if;twdwu f   d?k atyk   f   dizf Gi h[ f ñTejf y yg... nDawmftmeE´...igbk&m;rS m0g....atpcef;awmifcsm...us;D rif;jzpfc a&cg...oif;yif;azmf &TDtkyfeefY...bmombm0 usdef;aysmfygvD&m... b*0g...&Siaf pmxG#rf [m...,if;  dykit f wdu   dak qmifv   d Y.k ..usde;f awmif orkwfac:c&m...trnf wifhqef;awmifwef;om,m ...Ak'¨Asm'dwfaqmif [dwf usde;f awmifom/ (jrefrmhtoH &ckdifwkdif;&if;om; tpDtpOfrS toHvGifhxkwfcJhbl;\/)

rif;jym;wcG jym;wcGif

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

tcef;(2)

umum*D&(d a&Tused ;f awmif )  umum*D&dac: a&Tusde;f awmifonf tOöee'D(av;NrKd Ujrpf )jrpf0taemuf bufurf;wGif wnf  d&o S nf/ ,ckrif;jym;NrdKU\ taemufbufwiG  f usa&mufonf/ awmifE  fiS ah jrmufo, G w f ef;aeum (2)rk   diaf usm&f Snv f sm;onf/ yifv,fa&rsuEf  mS jyifrS  (414)ayjrif honf/ usde;f awmif? NrdKUawmif? tvif;awmif? vGr;f awmif? Ncw d af wmif? bdwaf wmif? oydwaf wmif? pHum;awmif? zDvmawmif? ipnfawmif ponfjz  fih cif  dpik ;f ? uke;f wef;? awmif  dy Y?k awmifxw G pf onfw   d Yük awmiftvk   H;aygif; (99)vk   H;qufo, G   df&Sonf[k tqk   d  d&Sonf/ þawmifonf "n0wD(99)awmifrS oG,favQmufqufo, G v f mjcif; jzpf avonf/ "n0wD(99)awmifr S ocsFyaf wmfawmifwef;uk   davQmufí ajrmufOD; ok   d Yqufonf/ xk   du abmif;'Gw?f armif;qG   Jawmif? r[mxD;awmifwef; wk   d Yo   d Yq k uf onf/ r[mxD;rSikyfí txkyfonfrewfawmif? ,if;rSikyfvQKd;í orufqif; awmifwef;? nHuRef;? uku&ú m;axmih   f? xk   drSyg;awmfawmif? ig;clawmif wk   dYu   dk qufonf/ ,if;rSikwjf yefNy;D awmif&if;uRe;f ? jym;uRef;? 0if;uRef;wpfavQmuf? awmif0Srf;rsm;jzpfoGm;cJhonf/ yg;awmfawmifrSiyk fí rif;jym;usde;f awmifokdY qufavonf/ usdef;awmifrSikwNf y;D Muyfpifawmifwef;ok   d Y qufum yifv,fxJ ok   d Y  a&mufo m;avonf G / usdef;awmifonf tOöee'Djrpf0Srf;ü ay:xGef;aeaom awmifvnf;jzpf onf/ þawmifwef;uk d tajccHí ukef;ajrrsm; ay:vm&jcif;jzpfonf/ jrpf acsmif;rsm;vnf ; awmifwef;ukd tajccHíay:vm&jyefonf/ jrpfacsmif;wk YdrS tenfx   dik   dyf  Yck sí awmawmifpdr h0f rS f;jzpfvm&jcif;jzpfonf/ xk   d YaMumih   f tcsif;csi;f trS   Do[Jruif;Muacs/ vGefc haJ om ESpfoef; (30)uyif yifv,fa&qkwv f mrI aMumih   f awmifwef;uk   d rSv D Qu f ukef;ajrjzpfvm&onf/ &ck   difjynfe,f\ ukef;ajr oufwrf;rSm ESpfaygif;oef; (100)cef Y   d&SNyD[kq   dkMuonf/ xkdo Ykdausmufwef ;? vTmwGe Yfwef;wk Yd qif;vmjcif;jz  fih jrpfrsm;tenf  dykdY cs rIaMumifh uRef;urf;rsm;qufum qufumjzpfvm&jcif;jzpfonfqkdayonf/

 27

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

aemifu   dq k   dv k Qif a&vufMum;rsm; wdraf umaysmufum uRe;f urf;ajrrsm; wpfquf wnf; jzpfayawmhrnf/ þawmifwef;onf oufwrf;tm;jzih f ESpfumvoef;uk   dcsí D &SnfMumvm cJ hNyDjzpfonf/ xk   d YaMumih   f &ck   dif&mZ0ifw Yküd vlw   d Yt k ESpfwpfaomif; oufwrf;&Snf aom umvu uóybk&m;&Sifonf  þawmifwiG f acwåusdef;atmif;cJ hbl; cJhaMumif; ¤if;tjyif a*gwrbk&m;tavmif;vnf; EkpOfumvu aus;rif; wpfZmpftjzpf  þawmifwiG fyif  usifvnfaexk   difc hJb;l onf[ k azmfjycJ hMuav onf/

awmif\   trnf    a&S;&ckdifo  drkif;&mZ0if? vuFmwk Yd wGif þawmifukd   umum*D&dawmif umvm*D&dawmif [líjyqk   dayonf/ aus;iSufowå0gwk   dYu   dk &ckdifw Ykdu (usD;) [lí ac:Muonf/ aus; ac: Muufwal &G;? Muufawmuk   dvnf; &ck   div f   d(k us;D )[lí yif ac:jyefonf/ wpfc Uu sKd bk&m;avmif;aus;rif; (Muufwal &G;rif;jzpfc ho J nfu   dk axmufí ]]aus;awmif(ok0*D& )omj d zpfo  fihonf/ umum*D&d  ac: usD;awmif (usD;uef )awmif rjzpfo  fihacs}} [k a0zefr  d&I cS  hMJ uonf/ q&mirnf &mZ0ifüvnf; þuJ ho Y kdyif a0zefc hJonf/ rif;jym;NrdKU usD;jzL&G mom; ynm&S   dBuD; wpfOD;uvnf; xk   d Ytwl a[majymcJ hbl;aMumif; tqk   d  d&Savonf/(1)  þü umuo'´ gonf us;D uef;uk   da[monf[o k m odMuonf/ ouú#wGif iSu[ f lorQu   d k (umumwk,m)[k 0daootxl;jyKum jyqk   dxm;onf/ xk   d YaMumih   f (umum) o'´ gonf tawmif  d&S yso H ef;  dEkiaf om iSut f aygif;uk   d ac:qk   d&mjzpfav onf/ iSuftaygif;aysmfarGU&m usufpm;&maMumifh ]]umumwk,m*D&d}}[k qk   d  dEik o f nf/ wk,mo'´ gaysmufí (umum*D& )[k d twk   dac:a0:ok   H;vmjcif;jzpfacs &monf/ trSefrSmvnf; a&S;usaom trnfemrwk   dYrSm ouú#? rm*"paom a0g[m&rsm;omjzpf&monf/ xk   d YaMumih   f usD;uef;awmif? aus;om;(Muufwal &G;) awmifomr[kwrf lbJ aus;iSuo f m&umrsm;pG mESi hf qk   difaom iSuw f umwk   d Y\ aysmfpH&mawmif  tjzpf [k tod&iS ;f vif;oih   fMuonf/ umuo'´ grS umvmo'´ god Y kajymif;Ny;D pdr;f ñk   d Yawmif?   drIi;f ñk   d Yawmif? ñk   darS mifawmiftjzpf ajymEk   di&f mum umvm*D&[ d v k nf; a&G Uajymif; vmEkdifayonf /

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

used ;f awmif  azmfjyyg umum*D&d? umvm*D&u d   dk tcktcg usdef;awmif [líom vlod rsm;Muonf/ usdef;awmifac:&jcif;ukdvnf; t,ltqtrsKd;rsKd;&SdMuonf/ vlwkdYoufwrf; tESpfwpfaomif;u uóybk&m;&SifyGihfawmfrlpOf? xkdbk&m; &Sifonf þawmifü acwåusdef;pufem;aecJ hbl;onfq   dk\/ xk   dYtjyif a*gwr bk&m;tavmif; aus;rif;onf þawmifü udef;atmif;cJ hb;l onf/ xk   dtaMumif; aMumihf  usdef;awmif[laom tac:wGifrSwfc hJ&avaMumif; jyqk   dMuonf/ tavmif;awmfaus;rif;onf rpÆ sdra'oü EkpOfuaus;rif;wpfZmpfjzpfc hJ bl;onf/ aus;om;ig;&mNcH&Hvsuf aysmfyg;pG maecJ hNy;D [dr0EÅ mrS   onf vloel D;pyf &G m? Nrd KU? &G m? Zeyk 'fw   d Yo k  Ykv d nf; oG m;vmusufpm;avh  d&Sc hJb;l onf/ tcgwpfyg;ü ta&SUawmft&yf &ck   dif("n0wD )(2)od Yk OD;wnfysHoef;a&muf  d&Svmonf/ xk   dwGif usupf m;aumif;&muk   d &S mvQuf  awmawmiftxyfxyfuk d ausmfveG fjzwfoef;cJ h MuNy;D a&muf&mXmewk   d Yü aysm  dfykufarGUavsm f ESpfNcKd ufjcif;  d&SMuavonf/ tpm;t pmtoD;tESHrsm;vnf; aygrsm;rcef;? okH;pm;rukef&SdcJhMuacsonf/ xkdYaMumih   f &ck   dif("n0wD )wGi f aysmfarG UcJ hMuvsu f taeMumcJ honf/ wpfpwpfpES  fih aeom; wustjzpf  awmifwef;wpfcku   dk   DrS  dckum aexkid cf  hJMuavonf/ awmifwef;rS m tk   H  drIif;a0qm? om,mrk Ydarmufv&S mum;? aexk   difaysmaf rG U ESpfNcdKufp&mwkdYjzihf  jynhfESufojzihf bk&m;avmif;aus;rif ;ESihf  iSuftaygif;wk Yd aomif;aomif;tkwaf tmf aysmfarG Yp mG aexk   difc hMJ uavonf/ t&yfxuf0ef;usirf S vltrsm;vnf; jrifMu&vQi f 0rf;ajrmuf  T&Gifvef;jcif; jzpfc hJMuavonf/ þuJ ho   d Yk iSuftaygif;wk   dY aysmfarG Uusdef;atmif;cJ h&muk   d taMumif;jyKí þawmifu   d k (usdef; awmif )[k  ac:vmcJ h&jcif;jzpfavonf[k qk   dMu\/ a*gwrjrwfp mbk G &m;&Sifvnf; "n0wD&  dckifjynfo   d Y k <ua&mufpOf Asm'dwf pum;>rufMum;ch   Jb;l ayonf/ xk   dtaMumif;uk d &ckdipf mqk   d&Sifrsm;uvnf; þod Y k a&;pyfcJhMuayonf/ ]]a&S UawmifcGifo Ydk ? MunfhvQif½Iw? arQmf½IUurl? w,lZem? &Sdav&mwGif? umum*D&d? awmif0,f  d&S\/ ZmwdusD;om;? ig;&mtm;vQif? a&mufavusiaf omf? tkwftifcyif;?   DrS;wif;aearG U? ozef;aywnf;? pm;onfrsm;pG m? ukefvwf&mvQi?f iwfonfyifwnf;? r&Tifaomtm;? wjcm;Xmae? a0;&yfajrod kY? ESpfvk0d rf;om?

 28

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

0pG m&Smpm;? oG m;tH havm[k? ajyma[mwk   difyif? aus;rif;&Sifu? pdwfawmf&Tiftm;? roG m;rvk   duf? þawmifüvQi?f ESpfNcKd ufaysmfy ku d f? usefw   Hv k   du k fu? aoav&\/ xku d wvI   du?f aemifESpef m*gwf? þae&yfü? usdef;vwfc hJ&m? usdef;awmifomwGif}} (O*¾ g pH )

oG,w f  ef; awmift   rnf  usde;f awmifonf  opfyifawmtkyfrsm;jzih   f vTrf;umrIdif;ñkdYa0qmaeay onf/ &moDtvk   duzf l;yGi hf? oD;rSn   fu h m yifv   Hk;&JrQ wif hw,fvaS eayonf/ awm yef; awmifyef;tvSw   d Yjk z  fihvnf; wefqmqifvQu&f So d nf/ aus;iSuo f m&umwk   dY tdyfpm;em;ae aysmfjrL;zG,fum; tvGeaf umif;ayonf/ ta&S Ubuf&Sd  EG,fcsKd zkd;acgif  d½k;rawmifukd vSrf;arQmftm½k   Husufpm;Ek   difonf/ jrpfacsmif;tif;tk   difE  fSih vnf; eD;onf/ prf;acsmif;pD;uso?H a&wHceG fw   d Yu k vnf; tjzmjzmoG,q f if;ae&m? a&rk   d; rylyef&acs/ v,f,muk   dif;uRe;f wpfavQmuf oD;  HESrsm;uk   dvn;f vufvrS f;rD aeonf/ awmifwef;wpfckv   H;k onf aus;iSuo f Hw   d YEk   fSih om,mrpJonf omru awmawmifw   d Yük vnf; vlol rqdwfnaH cs/ vlw   d Yak exk   difc hJonf h NrKd U&m&S   donfu   d k taMumif;jyKí NrdKUawmif[kac:onf/ xk   drSajrmufbufuek fjrif hwpf  d0kuu f   dk tvif;awmif[ k ac:onf/ xk   drS  taemuf ajrmufuke;f qif;wpfavQmufu   dk jrawmif[ak c:jyefonf/ ]]usdef;awmifvus m?f jrawmifvuf0}J }[lí pmqk  dd&Sonf/ xkad wmif\ ta&SUajrmufarmfwef;vsuf qif;&mwGif vGrf;awmif  d&aS vonf/ Ncdwfawmif& mt0if G   vus mbuf f awmifu   dk oydwaf wmif[ak c:onf/ xk   dawmifrS ajrmufbufu   dk zDvmawmif[ k ac:onf/ xk   dawmif\ta&S Ubufu   d k pHum;awmif[ak c:onf/ ajrmufbufu   d k Ncw d af wmif [kac:onf/ Ncdwaf wmifr S ta&S UbufwiG f bdwaf wmif  d&o S nf/ tk   d;onf& mG ta&S U bufwGi f ta[mif;awmif&Sdonf/ awmifykwfBuD;&GmajrmufbufwGif ipnf awmif  d&o S nf/ awG Urqkw&f  mG (,ckw   d Yrk qdw&f  m[k G ac:Muonf/) ajrmufbufwiG f awmifykwBf u;D awmifE  fSih 0efo   dak wmif  d&Sonf/ tonf& mwG G i f av;rsufE mawmif S   d&Sonf/ xk Ydjyif vufzefawmf awmif&Sdonf/ ESpfql&Sifyifawmif? ig;ql&Sifyif awmif? NydKif;awmifawmf? r,fawmfawmif? qifBuD;jyifawmif? bl;yifawmif? bm;blawmif? qdwq f   Hak wmif? &JwaJ wmif? olaX;ukef;awmif ? wif;r&G mawmif

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

ponfjz  fih awmifrsm;pG m&S   donf/ awmif&Hawmifxyfrsm;jz  fih oG,fqif;ae&um; vlaeNrKd UjyXmersm;yif   d&Sc hJonf/ a&S;uþawmifwpf  d0kuw f Gif us   ddef;NrdKUwnfc hJav onf/ ,ckawmifNrKd Uawmif[ k ac:wGi  d&f aS e\/ NrdKUapmih   fb&k m; [kvnf; xif& m;&S S   d aeao;\/

ajrmifE   fiS  h a&wHceG rf  sm; usde;f awmifwef;rS m &ck   dijf ynf\ tv,fww H   dik ;f Bu;D vnf;jzpfonf/ jynf\ yuf  Hck;(yck   H;)ES  fihvnf; wlonf[\ l / ,if;aMumih   f? jynfwHw   dik f;? jynfy  Hck;jzpfaom þusdef;awmifwef;um; a&S;uvGepf  mom,mcJ G  hayonf/ ,ckyif tk   H Y  drIif;a0qm pdrf;vef;jzmvsu f om,mzG, f twd  d&Sonf/ opfyifBuD;i,f NcHKE, G yf dwfaygif;wk   d Y vnf; pnfyifvo S nf/ ]]wef;wif}}ac: a&wHcGefw   d Yrk S tNrJpD;usaeaom ajrmif; rsm;vnf;renf;ay/ awmifwef;vus mwG f ifvnf;aumif;? vuf0JbufwiG fvnf ;aumif;? a&wHcGefp;D us&majrmifrsm; tES   H Ytjym;&S   donf/ ta&S Uvuf smbufwGif qk   dvQif usdef;awmif&Sif  ta&SUu a&wHcGe  df&Sonf/ xkduajrmufbufvmvQif Muaomif;(0g;yk   d;) 0g;awm&dyfNrKd iBf uD;   d&Sayonf/ ¤if;0g;awmawmifuek f;avQmrS pD;usvmaom rif;uefajrmifE  fSih qifBu;D jyifausmv f rf; awmifbufu wef;wif ajrmifw   d Y k jzpfMuonf/ ¤if;ausmfvrf;ajrmufbufu bD;vl;rajrmif pD;usaeonf/ xk   dajrmifuoG m;aomf ,ckqw d fausmif;ajrmif (qdwfacsajrmif )&S   donf/ ta&S Uukd qufo m;vQ G if &Jwb J &k m;awmifcs  f Kdi hfE  fiS h vGrf;awmifcs  f KdihtqufrS pD;usaomwef; wif a&ausajrmifwpfc  d&k o S nf/ þajrmifr mS tvGex f ;l qef;vSonf/ a&aMumrS m Muyfpifawmifarmfjrpfa&aMumESihf qufpyfaeonf[kqkdMuonf/ xkdYaMumihf xk   djrpfr S a&iHvmvQi f ajrmif;a&vnf; iHawmhonfq   dMk u\/ wefcl;? uqkev f wk   d Yü tnmjrpfa&iHonf h umvwGif xk   dajrmifa&uk d jrnf;prf;ygu iHaMumif;uk   d odom vSonf[ k ajymprSwfjyKMuonf/ awmifwef;taemufvuf0JbufwpfavQmufwGifqv kd Qif usdef;awmf&Sif bk&m;taemufbufü rD;ausmif;ajrmif  d&o S nf/ xk   duajrmufbuf  d& S ausmif;awmif csKdi hfMum;ajrmifu   d k ,ckyef;csi;f ajrmifac:aeonf/ yef;csi;f ajrmifr mS jrawmift eD;wGif;yif   d&S&monf[k pmayork   dif;t& ,lqMuonf/ ok   d Yaomf xk   dajrmifu   du k m; ,ck& mr&Ek S   difyg/ opf0g;ckwfaomolrsm; xif&Sm;aomolrsm;onf yef;csif;yif (aomfuav;)rsm; jynh   fvsuf xk   dajrmifu   d k tcgtm;avsmfp mawG G  UMu&onf/ wrif

 29

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

oG m;&S molrsm;um; &S mr&Ekdijf zpf&onf[\ l / qifBuD;jyif& mtxuf G u   dk iawmuf wlajrmif(tcs Uvnf Kd ; yef;jcif;ajrmif[k ,lqMu\)ES  fih ¤if;vuf0JbufwiG   d&f Saom ajrmifr mS wvif;Bu;D ajrmifjzpfonf/ þwvif;Bu;D ajrmifteD; awmifajc&if;wGif opöAE¨0rax&f\ ajc&mcsc hJ&m ausmufv   Hk;Bu;D  d&Sonf/ Aa"gajc&m[k ,ckwkid f ac:a0:vsu  df&Saeao;onf/ xkad jrmifrSajrmufbufu   dk iNyDtif;ajrmif  d&Sonf/ þajrmifw   dYkum; &moDra&G;pD;usaeí aomufcsKd;jcif;rsm;jz  fih tok   H;jyKMuonf/

carmif; a&Munf  carmif;yif(ysOf;r)rsm;rSm tES   H Ytjym;aygrsm;onf/ uRef;ES  fihysOf;uwk   d;yif rsm;uk   d tpkd;&u BudK;  d0kif;jyKvkyNf yD;   dpkufysK;d xm;&So d nf/ ay(20)rS (50)cef Ytjr  fih  d&S aeMuavNyD/ txl;ojz  fih  carmif;yif&Sjd cif;aMumih   f  a&Munfat;jr woGio f Gif pD;usavoavm[k cef YrSef;  dEkifonf/ carmif;yifrsm;rS m tat;uk   d Bud Kufonf/ a&uk   dq   JiG if"mwftm;&S   donf/ tat;"mwfrsm;&mwGif carmif;yifw   d Yak ygufa&muf rIrsm;onf/ tat;"mwf&&efvnf; carmif;yifu   dk  dpkuyf sKd;avh  d&MS uonf/ &ck   dirf if; rsm;vufxuf]]carmif;usD ;jzL oQdoQm;ukvm;tum}}[lí NrdKUe,fedrdwfw YdkwGif carmif;,Mwm tumtuG,ftjzpfvnf; tok   H;csavh  d&ScJhonf/ tif;csíjrK§ yfESx H m;aom ,Mwmtum ausmufcsyjf ym;m;wk   d Yukv d nf; ,ck&  d&S xm;avonf/ tzl;? trsuf? tacgif;cHvsuf ESpfaygif;&SnfMumoefrm&if hNyD;? carmif;yif BuD;wk   d Yr mS aus;iSuo f mvdumwk   d Yt  dzk Y Adrmefeef;yifwnf;/ tok   dut f tk   H  Jz Yí G aeMu &ef rsm;pG mobm0usonf/ xk   d YaMumih   f a&S;&cd kiw f   d Yu k ]]carmif;rsupf ?G urÇ mvk   H;rS m? jcuf(jcif )vk h  YdeD? rsufpGcarmif;? tyifoefau? vusf mbufrSm? usD;wpfacgif;}} [líyif  pmzG   J Yjcif;jyKcJhMuavonf/ opfcGpaom yef;rsm;\tk  JHzGYayguf&efvnf; tvGefaumif;onf/ ]]usdef;awmifausmfvrf;? carmif;yifr m?S oZifyef;}} [lí pmqk   d  d&aS vonf/ opfo;D ? opfO? tzl;tyGi hw f   d Yu k vnf; usde;f awmifwef;\ tvS obm0qif,ifxm;&myifwnf;/ &moDtvk   duf zl;yGi hBf uKd iv f   diI v f aS om yef;rmvm rsm;um; usdef;awmifwef;\ cspfp&mtvSu   dk jc,forGrf;rHxm;ouJo h  Y kad ywnf;/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

&moDtvk   duzf  ;l yGi haf  0a0 þusde;f awmifwef;wGi f oZifyef;onf awmf0ifc ho J nf/ ]]usde;f awmifausmf vrf;? Muuf  d½k;yifr mS oZifyef;}}[lípmzG   J Yc hJonf/ a[rEÅe  wfawmfvwk Yüd ajrmuf av tjyefwiG f  a*:oZifyef;wk   d Y arT ;&eH YBudKiv f   diI favh  d&Sonf/ oZifjzL? oZifeD? a*:oZifwkdYum; ewfawmfvrS wykdYwGJvtxd zl;yGifh&m tcsdefaywnf;/ xk   d YaMumif]h ]oZifwiG fay:p? ewfawmfv? oZifvnf;yG?J wyk   d Yw   JG}}[kvnf; &moDu   dk yef;u ajymjycJ hayonf/ used ;f awmifwef;rS oZifyef;wk   d Yr mS opfyifwumwk   d Yü  Hpkp mG yGi hfonfxif\/ carmif;yifwiG f oZifyef;omrubJ]]used f;awmifaemufu? ukef ykwfauausmv f rf;? Muuf  d½k;yifr mS oZifyef;}}[lí pmqk   d  d&Savonf/ pifppfoZif yef;onf used f;awmifwef;wpf  d0u k f tvStyrsm;om r[kwb f J &ck   difwjynfv   H;k \ usufoa&aqmif awmf0ifyef;vnf; rnfay\/ ]]oZifyef;ckdif/ wNrdKifNrdKif? &ck   dib f &k m;aygif ;}}[k jrwf  de;k &m txG#w f if  JcMh uonf/ ]]awmifyw k af u? usm;ajc&m vnf; ausmfvrf;? ausmif;yg;awmifr mS oZifyef;ukd vlerf;vm;Asm,f(,m)[k &ck   difysKdarwk   d Yuyif cspfoal rmifu   d k oZifyef;ES  fio h m   dEIi;f um Zrf;pum;zG   J Yc hMJ uonf/ oZifyef;rsK;d  HpkNyD;? a&Tw?l aiGwl? vufwHw   d?k vufw&H Sn?f ñ§ mpdrf;? Z&uf Ekwfcrf;? (quf&ufEkwcf rf;)?   drk;Z&Dyef;ponf h opfcGyef;wk   d Yvnf; vGrf;qGwcf sif p&myif  jr  fihabGr mS vef;pGi hfa0um zl;yGi hfaeMuayonf/ vjymok   dr mS cG mñk   dyef; yGi hfMuonf/ at;pd  frhNyD;   dcku  dcf kufwek fonf h jymokdvwGif cG mñk   du oif;ys Uvs H u  df&S onf/ &moDajymif;í aqmif;tukefaEGtul;wGifrl qdwfzvl; (½k   d;vSoEÅ m)yef   ;/ o&zD? ZvyfeD? Zvyf0g?   drk;wdrfjympaom yef;wumwk   dY  a0qmvsu f yG i hfMujyef awmhonf/ aEG&moDa&mufjyefvQiu f m;? usdef;awmifwef;wpfavQmuf 0ga&Ta&mifoef; Ny;D ? &eH Yx   Hv k rT ;f aeonh   f? ika&T0g? ydawmuf? a&T&ifcwf? uHaumfw   d Yrk  mS &ck   dio f BuFeu f   dk vSrf;vif hBudKum owd&apbdawmhonf/ 'kwd,urÇmppftwGif; *syefppfpcef;tjyif? ppf NyD;aemufykdif;wGifvnf; þus   fed f;awmifwef;onf ppf'Pfcwfjcif;cH&onf/ ppfaMumif h awme,ft&yf&yf rS   dck0ifvmolrsm;\ toufarG;0rf;ausmif;twGuf awm&Sif;atmif xif;rD;opf 0g;tok   H;csjcif;? ,mvkyfu   dkifjcif;? c&rf;? ocG m;? ajymif;? yJpaom oD  HE  dSpkufysKd;jcif; rsm; jyKvkyfMuonf/ xk Yad Mumih   f opfyifBuD;rsm; wrlajymif;vsu f vGifw;D acgifeD;

 30

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

Munh   favwk   dif; jymESr;f aoG Uajcmufc h&J onf/ ,ckum; oufq   dik &f mu wm;qD;xm; ojzihf  jyefvnfpdrf;vef;  dpkajyp jyKvmcJh ayonf/ awmifajc&if;cs  f Kid h0rS f;? ukef;wef;? cifp kid f;? qifajcavsmwk   d YwiG f oD;  HESO,smOf cif;rsm;? pD;yGm;jzpf uGrf;&Gufcif;rsm; tpDt&DpkdufysKd ;&S   daeMuonf/ xGufjyKp carmif;? uRef;? ysOf;uwk   d; paom opfrmrsm;vnf; NydKi;f &½kid ;f  d&Svmonf/ emrnf ausmMf um; vlBuKd urf sm;aom usde;f tnif;("nif;)oD;yifrsm;vnf; awmifv   H;k tES   H Y jynh   faebdonf/ a&S;uusm;&Jw&d dp mef ä rsm; rif;rlc hJ&m awmNrdKiBf uD;ozG, f jzpfc hJ aomfvnf;? ,ckum; ae&mwum vlolrjywf aysmfp&mjzpfaeonf/ EG m;ausmif; om;wk   d Y\ ykavGo?H uRJE m;wk G   d Y\ cavmufow H   d Yw k iG  f avcwfoH w&S   J  J&Su aygif;pyf ay;vk   duaf omtcg? oH  Hpw k &l , d muJ ho Y kd ESv   H;k pdw0f rf;MunfE;l at;jrom,memaysmf p &m aumif;vSayawmhonf/

aq;aygif; pk HvaS om awmifw   ef;  usdef;awmifwef;um; aq;0g;rsm;vnf; pkHvaS yonf/ arGawmfpufwnf  d&S &mvnf;jzpfojz  fih &mZ0ifo  drki;f wk   d Yu ewfaq;yifrsm;&S   daMumif; azmfjycJ hMuonf/ &ckdifrif;orD; aq;0dZÆmusrf;ayrlt& aq;yifpkHvif&mawmifrsm;rSm usdef;awmif? iclawmif? ocsFyfawmifw Ykjd zpfonf/ usdef;awmifwef;  d&S  jrawmifESihf yef;csif;ajrmifw YkdwGifq   dkvQif  ZvyfeDE  fSih aq;eD? aq;jzL? aq;0g? aq;rnf? wdrfyef;ajcpaom ewfaq;tjyif? a*gv*D&d [laom aq;yifvnf;   d&Sonfq   d\ k / xif& m;aptH S  h/ / jrawmif0ifavvQif yef;csi;f ajrmif[lí   d&S\/ xk   dyef;csif; ajrmifvus mbuf f u awmifarmfwiG  f Zvyfeo D   Hk;  H½k  d&S\/ Zvyfeo D @mefum;?t½k   d; t&GuftyGi hfw   d Yo k nf [oF mjy'g;uJo h  Y ked D\/ xk   dZvyfeDuk d vufjz  fihu   dkifvQi f ud k,f aysmuf\/ aoG;írsuaf phwiG f uGif;vQif ewfrsKd;wk   d Yu   djk rif\/ ewfaq;wk   d Yu   dv k nf; jrif\/ aeuk   dvnf;jrif\/ t*¾   d,wfvnf;jzpf\/}} ]]aq;eD? aq;jzL? aq;0g? aq;rnf ; þaq;(4)yg;um;? yef;csi;f ajrmifwGif   d&S\/ aq;eD[o l nfum; j*ef Ypmyifu ho J  Y k d a&muf\/ tyGi h?f toD;? t0ga&mif  d&S\/ tO y,if;a&mifu ho J  Y kd &S\ d / t&omcsKd\/ aq;jzLtyifum; wpfyifv   H;k jzL\/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

t½k   d;? t&G uf? tyGifh? tO? tjrpfwkdY tukefr<uif;jzL\/ aq;0gtyifum;= t½k   d;? t&Gu?f tjrpf a&Ta&mifu ho J   d Y  dk&S\/ aq;rnf;[lonfum; =a>rpdrf;uJ ho Y kd   d&S\/ EG,v f   dt k yifwnf;/ t&Gujf zL\/ tjrpftoD; tap; tk   d;uJ ho Y kd  d&S\/ tyifjr uJ ho   d  dkY&S\/}} a&TwHw   dik f;? a&Twrm? aq;ynm&S   d? wdrfyef;ajc? aq;jzL ponh   faq;wk   d Yum; jrawmifwGi  df&S\/ wd   drfyefajcaq;um; rkd;cgaysmuf\/ aEGcgaygufa&muf\/ usD;tmoD;uJ ho Y k  d&d S\/ a*gvm*D&daq;yifrnfaom aq;yif  d&&S mt&yfum; ZvyfeD yifE  fSih  rsm;pG mruG mwGi  f   df&S\/ tkwfww H kid f;ausmufww H   dkif;wk   d YwGifom ayguf\/ tqif;um; tyifeDvmtqif;ES  fihw\ l / tap;a&uJ ho k Yd xGu\ f / þaq;yifukd ewfw   d Yk0Sux f m;Muonf/ wef;  dck;BuD;aom aZmf*sD? 0dZ mwk Æ   d Yom pm;&wwfonf/ xk   d YaMumih   f ¤if;wk Yo d nf  rjywfvmvsu f pm;avh  d&SMuonf[\ l / oDwma& ewf ausmufcu G fausmufysOw f iG f Budwcf g pm;Muonf[l\/

obm0ausmufv   uf&  mqef; rsm; þused f;awmifwef;ü ausmufw   H;k Bu;D rsm;? ausmufaqmifausmufapmif;wk   d Y rSm ausmufjzpfobm0vuf&mrsm;jzpfMuonf/ awmifwef;wpfckvkH;onf ausmufpyfrsm;í rd k;&G moGe;f vk   dufvQiv f nf;aumif;? qD;ESi;f usvQiv f nf;aumif;? jrLck   f   d;? jrLaiGUrsm;   d   frIif;  HrIqifum? avupm;aebdtvm; Munh   faumif;p&m wpfrsKd; yifjzpf\/ jrawmifü awmifuGif;jyifwGif armif;o@mef? aevo@mef? vdyf? EG m;?  Hckavmufo@mef ponfw   d Yak wG U&\/ aevo@mef  d&o S nfu   d k aepuf? vpuf [k  ac:a0:Muonf/ NrdKUpm;ae&meef;&muk   d tdrfa&S Urif;eef;&m[k  ac:aeMuonf/ wHcg;0armf zsm;wGifvnf; ausmufw   Hk;Bu;D ü orifajc&mrsm; jzpfay:vsu  d&f Sonf/ ppfurJ if; apwDtxufwGif  ausmufqif½kyfwpfckvnf;   d&Sonf/ wvif;ajrmif;teD;wGif opömAE¨d&[EÅmajc&mcscJh&m ausmufwkH;wpfck&Sdonf/ ,if;ukd Aa'gajc&m ausmuf[ k ac:aeMu\/ þobm0 ausmufvuf&mwk   d Yu   d k jrifawG Y&vQif tH hrcef; bG,v f rl sm; tqef;wMu,fxv k yk x f m;bdo   d Yk xif&wwfonf/ trSeu f m; obm0 tavQmufjzpfay:aeMujcif;rQomwnf;/ used ;f awmifwef;wpfciG rf  S ausmufrsm;uk   d xk  Jc, G v l suf vrf;pcef;? wk   duw f m? ausmif;uef? tdrf&mwkdYü tokH;jyKaomfvnf;? ukefcrf;ekdifzG,f&m r&Sday/

 31

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

awmawmif? acsmuf? ajrmifw   d Yük Bu;D av;vSaom ausmufw   H;k Bu;D rsm; jyef YBuv J su  d&f S onf/ vl trsm; o,f,cl sxm;bdtvm; awmifajc&if;? v,fuiG f;jyif? awmif uke;f ponft  HES Y wk   H;vk   H;? apmif;axmif? zDvm? uef Yvef Ytcef Yom; ae&mwumwk   di;f jrifawGUEkdifayonf/

awmif N r KUd usdef;awmifwef;um &Snfvsm;oavmuf? cs  f Kdih0rS f;rsm;vnf; aygrsm;onf/ nDnmajzmih   fjzL;vSaom awmifuek f;? cifwef;wk   d Yvnf; rsm;pGm  d&Sayonf/ csKdi hf0Srf; us,rf sm;ü Muaomif;(0g;yk   d;)0g;awmBu;D rsm;? oD;  HESO,smOfcif;BuD;rsm; jyKvkyx f m;   d&Savonf/ vGrf;awmiftaemufbufcsKdi hu f   dk ajrmifacsmif;[k ac:a0:Muonf/ xk   dcsKdif0rS ;f acsmifxufBu;D onf (*&ifcsKdi )f   d&Sonf/ xk   dajrmifacsmif;u awmifbuf ok   d Y oG m;NyD; awmifcif  dpkif;uk   d  ausmfjzwfo m;&onf G / awmifBuD;tv,fwiG f ¤if; *&ifcsKdi  d&f &S mv,fajr(12){uausmf ausm f us,f0ef;rI  d&o S nf[k qk   dMu\/ iSuaf ysmf *&if (oD;arT;)yifrsm;uk   d   dpkuyf sKd;cJ hbl;ojz  fih *&if*sKdif[ k ac:wGifonf/ pyg;rsm; vnf;   dpkuyf sKd;cJ hMuonfq   dk\/used f;awmiftaemufbufE  fiS h awmifbufwiG f csKdi hf 0Srf;rsm;? awmifjywfrsm;? trsm;yif  d&Sonf/ yJ? ESrf;paom [if;cif;rsm; jyKvkyfpm; aomufvsu  d&f MS uonf/ awmifuek ;f  d½k;vnf; ajzmif hjzL;vsu  d&f &S m? usdef;awmif&Sif bk&m;rS jrawmifw   dkifatmif vrf;avQmufo m;Ek G   difonf/ xk   d YaMumif h a&S;&ck   difrif; rsm; vufxufuyif? ,ckNrdKUawmifac: ae&m ukef;jrif hus,w f iG f NrKd U&G mwnfcs aecJ hMuonf[k ,lqMuonf/ xk   dae&mwk   d YwGif tk   d;cGuu f   JrG sm; tES   H Ytjym;&&S   dMu onf/ qifBuD;jyifausmfvrf;ajrmufbuf t&yfum; awmifNrdKUwnfcJh&m NrdKUawmif[lí ,ckac:vsu  d&f Sao;\/ bk&m;tavmif;aus;rif;jzpfpOf aus;NrdKU awmf csucf smjzpfc hNJ y;D aemuf? bk&ifrif;wk   d YvufxufwiG  f aetdrw f   d Yjk z  fih wnfaxmif cscJhay&monf/ rif;apmrGefb   J YüG vnf;? usdef;awmifvus m?f jrawmifvuf0w J iG f tdrfBu;D wpf aqmif aqmufvkyfay;cJhMujcif;ESihf tdrf\BuD;us,fcrf;em;rIukdyg xkdbGJYwGif txift&Sm;pyfq   dx k m;csuf awG U&ayonf/ xk   dtrd fBuD; aqmufvyk fay;cJ hojz  fih xk   dae&muk   d NrdKUawmif? awmifNrKd U[lí ac:avoavm[k  atmufarh&onf/ tcsKdUu ysOfaxmifNrdKU[lívnf; ac:wGifaMumif;jzihf ajymqkdMuonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

þawmifNrdKUü rif;apmrGefonf  ESrjzpfoltm; aysmfyg;ap&ef  eef;tdrfaqmuf vkyfay;cJhykHu   dk xif&Sm;ap&ef  rif;apmrGefb   JGYrS xkwfEIwfazmfjyvk   donf/

vS jim;Muifw   ef? aysmyf  g;pH ]]---av----vGrf;wnf holonf? vG r;f oluaqG;? &if  JE YGMuifwef? rif;apmrGef um;? usdef;awmifvufsm? jrawmifvuf0J? EG,f½kd;oefYpif? tdrfa&SU&Sifu? vGr;f wnf hyq l m? aysmyf gESr? ok   H;aqmifajymifonf? awmifa,mifjywif;? jrqG   Jvif; eef Y? ig;aqmifajymifonf? w-wwvnf;? ½IwrNy;D ? 0if;q,fxyfr m?S ywfv   d YkeaD &? cG mjzLa,mifwrf ;? usD;a,mif0ef;a&? usD;a,mifvnf;tm? eef;av;axmifhr m?S armifr[dcg? rsufpd& mvk S   dY? pdrf;jrvnf;csrf;? wk   dufaqmifxJr m?S vGrf;vJvGrf;vk   dY? wHyufauy0g?   dyk;cgomuk   d? rsuf&nfvnf;yGw?f ok   H;axmif hpw G o f nf? rjywfMuifem? 0goemaMumih   f? ylqmESv   H;k ?   drk;ES,t f   H;k  d½k U? tdrfBuD;ok   H;aqmif? okH;yg;arQmifv Yk?d tdrf arQmifv   dkY? tdrfarQmifacgifqpf? ZrÁL&pf[k e*g;&pfqif0if? ig;aqmifajymifukd? cG mjzL0ifavS muf? xufywif;rS m? qG   Jvif;aygufu kd? jyLazmufNyND yD? jrADwmefrSm? oQpfq,fpDv   dYk? arQmf½Iwifau? OuúifomrS m? eDvwfaw----av}} (rif;apmrGefbGJY tJjcif;rS)

tm½k Hc½H pI m;p&m usdef;awmifwef;onf obm0om,monf tavQmuf pdwv f ufcsr;f om Munfvif&Tifjyjcif;uk   dvnf; jzpfapEk   difayonf/ olawmfaumif;wk   dY r*fvrf;  dck&m ukodkvfw&m;qnf;yl;tm;xkwfMu&m? w&m;"r®jzihf  arGUaysmfzG,f&m? awm&yf aqmufwnf&mvnf; aumif;bdonf/ wnfMunfvaS om pdr hpf rf;NrKd iw f   d Yv k nf; wdwq f w d Nf ird o f ufvo S nf/ opfusm; paom awm&Jowå0gab;rSvnf; uif;vSonf/ wnfMunfaom orm"djzpfz, G f &m twd  d&o S nf/ ur®|mef;bm0emES  fi h aysmaf rG UMuaom awmpcef;&dyo f m ausmif; ocFe;f wk   d Yvnf;  d&Sonf/ awmaeax&ftoQifrsm;vnf; wif hw,faeMuonf/ usde;f awmif? jrawmif? tvif;awmif? &JwaJ wmif? vGrf;awmifw   d Yu k   dk  awm&yfaysmf rDS; t&n0goDa,m*Dax&foQifawmfw Ykd bm0empcef ;&dyfomXmewk Ydwnf;/ ta0;rSyif OD ;ñTwMf unfñ   dkzG, f xif & m;aeaom S usd ef;awmf&Sif bk &m;rS m

 32

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

vnf; a&Ta&mifw0if;0if;ES  fih oyÜ m,fwif hw,faeonf/ bk&m;&Si\ f "mwfarG awmfapwD ykxkd;awmfrsm;ukd usdef;awmif\ tzl;tñGefY txG#ftcsmrsm;yif wnf;/ awmifuek ;f  d½k;uk   d avQmufí bk&m;apwDz;l jrif&ef vSn hyf wf½pI m;&eftaysmf tyg; c&D;xGu&f efw   d Yt k wGuf c&D;vrf;vnf; &Si;f aeonf/ awmifuek ;f wef; 0J,m ½Ipm;avvQif used ;f wk   ducf iG Ef iS  hf rif;jym;NrdKUuk   d txift&S m;jrif  dEik o f nf/ aq;a&mif pkHjc,foxm;bdo Ydk obm0yef;csDum;wpfrQ cef;em;xnf0gaeavonf/ av;NrdKUjrpf a&S;&ckdifrif;wk   d Y oabF moG m;vm&m a&aMumif;(ZD;yifBuD;jrpf aMumif;)rif;aMumif;wk   dYwGif avS mfcwf? ckwfarmif;? vl;vm0ifxGufaeMuaom avSoabF mrsm;uk   dvnf; ½Ipm;Ek   dio f nf/ usde;f awmifwef;um; rajymif;vJ  dEik faom orkid f;aMumif;uk d tNrJwrf; ajymjyvsuf wnf  d&Saernfomwnf;/

us;D jzL&G mES  fi h arxG   D;a,yk H0w¬ K   usD;jzL&GmykH0w¬KrSm &ckdifjynfrS ay:aygufvmjcif;jzpf\/ a'oEÅ&jzpf &yfpOfu   dk wDxGifajymqk   drI 0w¬Kvnf;jzpfonf/ &ck   difw   dYk\ yifu kd,fb0 o½kyf azmfajymqk   dvmcJ haom a&S;tusq   Hk;0w¬K[k qk   d&rnfjzpfonf/ þyk   H0w¬Kjzpfay:vm&ef  Zmwfvrf;uk   drlum; usdef;wk   dif;u zefw;D í ay;cJ h avonf/ usdef;wk   dif;twGif; wnf  d&Saom usdef;awmifwef;wGif bk&m;tavmif; awmf us;D rif;(Muufwal &G;)tjzpfrpS í aus;iSurf sm;aecJ haMumif;uk   d azmfjycJ hayNy/D xk   dpOfumvwGi f bk&m;tavmif;\ aus;azmfrsm;rS m awmifNrdKUwGi f om,maysmf arGU&m tcsuftcsmXmejzpfNy;D bk k&m;tavmif;aus;rif;rl usdef;awmf&Sifxdyfü usdef;atmif;&m XmejyKc hJonf/ tcgwpfyg;ü bk&m;avmif;aus;rif;\f aus;azmfig;&mwk   dYonf  tpm&Sm Mu&ef wpfae&mod Yk  ysHoef;a&mufo m;M G uavonf/ vlol&yf&Gm eD;pyf&mwd k Yü tpm;tpmwk   d Yukd vSn hfvnf& mazG S pm;aomufc hMJ u\/ xk   dpOf  umva0omvDNrKd U teD; qif;&Jaom arxG   d;a,om;trd tdrfteD;od Y k a&mufavvQi f aevSr;f xm; aom ESr;f wpfzsmuk   d jrifMuavonf/ rdcifonf orD;i,ftm; ESrf;rsm;uk   dtapmih   f xm;cJ hNy;D ? awmok   d Yxif;acGo m;aeonf G / tapmif huseaf evd kuaf om orD;i,ftm; aus;iSurf sm; wpfaphrQrpm;ap&ef vnf; aumif;pG mrS mxm;ajymqk   do m;cJ G  havonf/ xk   d YaMumif h rdef;uav;onf trdr mcJ S  honf htwk   dif; *½k  dpkufíaumif;pG m apmih   fMuyf aecJhavonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

,if;od Y kapmif hae&if;yif aus;rsm;onf ESrf;zsmteD;od Y k wpfpwpfp tkycf sDí rsm;jym;pG m a&mufvmMuonf/ ESr;f zsmwpfcv k   H;k uk   d aus;rsm;u csD,o l  m;vk G rwwf 0ef;&HaeMuNy;D jzpfonf/ jyif;jyaom aea&mifjcnf oef;aeonh   f tyl  d&SeftaiY   G aMumih   fvnf;aumif;/ aeylwiG  f apmif hae&onf h twGuv f nf;aumif;? rde;f uav; \ rsufaphr mvnf S ; &Dww D   HDr0I g;0g;&S   daeonf/ od Y ktwGuaf Mumih   f  usa&mufvm aom usD;(Muufwal &G;)rsm;uk   d azG;azG;jzLvsu  d&f o S nf[o k m jrifa,mifawmhonf/ ok   d Yaomfvnf; aus;rsm;um; twif;t&if; rvkyfMu/ ESrf;&SifrxHrSyif pm;cGi hfjyK  &ef  tomt,m ajymqk   dawmif;cHvmMuav\/ ESrf;&Sifri,fvnf; ]]rpm;ygES  fih  tara&mufvmvQif t½k   ducf H&rnf   dpk;&  onf}} [k acsiHpGm ajymíxm;avonf/ aus;rsm;u xyfrí H ]]tm;vk   H;rpm;yg/ tenf;i,fompm;ygap}}[k qk   daomfvnf; ol rucGi hfrjyK/ od Y kaomf aus;rsm;rSm tmomqE´jyif;jyaeMuonf htwk   dif; rpm;&vQif  rjzpf? xk   d YaMumif h  ]]wpfaumif vQif wpfaphusaomfvnf; pm;cGifhay;yg}}[k oem;cHum ajymMujyefonf/ rdef;ri,fvnf; ]]toifaus;jzLwkdY rdcifciG fhjyKjcif; r&Sdc hJ ojzihf onf;cHMuyg}} waphu kd rqk   dxm;bd? wpf  dyik ;f uspyD if uRefray;cGi hrf   d&Syg}}[k tqk   H;pGeaf om pum; uk d ajymavonf/ od Y kaomfvnf; aus;om;wk Yu d ]]rpk   d;&drfygES  fih trdqJq   djk cif;jz  fih   d½kufESuu f zcifxH0ifajy;yg/ zcifuvnf; ckdcGifhray;bJ ½kdufESufjyefu OD;av;? OD;BuD;? baxG;? rdaxG;rsm;xH 0ifajy;yg? ¤if;wk   dYxHuvnf; 0ifcGifrh &vQif  vGw&f mod Y k xGuaf jy;yg/ ajy;írvGwu f rwwfomonftqk   H;wGi f trsKd;taqGw   d Yx k H 0ifajy; yg/ ¤if;wk   d Yuvnf;   dcku   d;k &mray;bJ xk   d YtwljyKu  f sihygu rvGwo f mEk   div f Qif igwk   d YxH ar;jref;í ajy;vmcJhyg/ a&mufygvdrfhrnf}}[k  ajymqkdMuavonf/ xkdaemuf wpfa,mufwpfaphusyif pm;oGm;ygrnf}}[k qkdNyD; 0kdif;0ef;í pm;Muawmh &m zsmwpfckv   Hk;  d&S ESrf;rsm;rS m ajymif&Sif;avawmhonf/ xk   dtcg rdef;uav;vnf; rdrdt  d½kucf H&awmhrnf[k   dika<u;avonf/ xk   daMumih   f  aus;om;wk   d Yonf azsmif; azsmif;zszs oufom&m&apNyD; rdrdw   dkYae&mok   d Y ysHoef;vmcJ hMuavonf/ nae wGif rdcifxif;acG&mrS jyefa&mufvQi f ESrf;rsm;uk   d pdppfar;jref;av &m aus;om;wk Yd pm;íukecf  hJNyDjzpfaMumif;ajymavvQi?f rdcifvnf; orD;i,ftm; a'gotrsuf ajcmif;ajcmif;xGufí jyif;pG m½k   dufESufav\/ rdcif½kdufavvQif wpfa,mufrSwpfa,mufxH vTwf&majy;í toem;cHygaomfvnf; rvGwf&Sm av/ tm;vkH;uyif 0kdif;0ef;½kdufESufMuavojzihf rcHomEkdifawmh&mum;?

 33

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

aemufqkH;wGif aus;om;wkdYxHyif ajy;&&Smavonf/ aus;om;wkdY rSmxm; onh   ftwk   dif; vrf;wGifawG U&aom EG m;ausmif;om;? uRJausmifom;? bJ? Muuf? qif? jrif;? qdwfausmif;om;wkdYukd wpfaxmufwpfaxmufjzihf tqifhqifh ar;jref;í ajy;cJ h& monf S /f xk   do   d Ykajy;pOf ar;&mü EG,fBudK;wpfcGD? EGm;wpf  D&GeefY tarmifa,musfm;? EGm;ausmif;om;½k Ud wHcGef,yf,yf? vDooGwfeefY Z&yfauom,m? usD;jzL&G mum; ZmrS m avh - --armif ½ k d U ---[k rd e f ; uav;u ar;avvQif EGm;ausmif;om;rsm;uvnf; ]]EGm;BudK;wpfyif? uspfcOD; EGm;csD;wpfAuf? ypfcOD; xrif;wpfvkwf? pm;vDOD; &Dwpfrw I f? aomufvOD D; tarmtyef;vnf; NzDcOD; usD;jzL&G mum;? ajrmufpl;pl;rS m [dvD,if h}}[k ñTefMum;av\/ xk   drSwpfqif h uRJausmif;om;wk   d Yx H ñTeMf ujyefav\/ ,if;ok   d Y qufumqufum tpOftwk   dif; ar;jref;oG m;avaomf  aemufq   Hk; qdwfausmif;om;wk   d YxH  a&mufo m;cJ G  h\/ ¤if;wk   dYtm;vnf; ar;jref;avjyef ojzih   f]]awmifvnf; ok   H;awmif? ausmfvDOD; uGif;vnf; ok   H;uGif;? oef;vDOD; aemufwpfawmifay:u arQmfMunh   fukdufauusD ; jzL&G m uk d jrif & vd r f h a r}}[k ajymqk d M uav\/ xkad emufqdwfausmif;om;wk   dYu vrf;ñTefjyvk   dí]]t&S   dzufu? Budrfwef;a&  taemufzufu? pl;wef;a&  t&S   f   dvrf;uk   dvnf;? rvk   dufvaD uh taemufvrf;ud kvnf;? rvk   duv f Dauh tv,fajzmihfxkd;? vrf;r½kd;ukd vkdufygvD}} [k ñTefjyvkduf avonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

xk   dtcg aus;om;ES  fihawG U&íajy;vmaMumif; ajymavvQif  tm;vk   H;u w,kw,jyKí ac:,lo m;M G uavonf/ usD;jzLNrKd Uok   d Y  a&mufaomtcg]]a&TavSum;eef Y  wufz Ykdvm; aiGavS   Sum;eef Y wuf  dz Ykvm;}}[k ar;Muavonf/ oli,fru   d½k;om;ajzmif h rwfpGmjzihf  jyefajymonfum;]]a&TavSum;eefYvnf; rwufyg aiGavSum;eef Yvnf; rwufyg rdzxkH;pH 0g;avSum;eefYwufygzkdY}}[k qkdav\/ xkdtcg usD;jzLwkdYu a&TavSum; axmifay;Ny;D wufapavonf/ tdyfrnf  d&Saomtcg aus;om;wk   d Yu ]]a&ToabmufeefY tdyfz Ykdvm; aiGoabmufeef Y tdy  dzf  Yv k m;}}[k  ar;Mujyef&m? pdwBf u;D olr[kwb f J  d½k;ajzmif h aom rdef;uav;jzpf&mum;  drdzxk   H;pH oabmufpm oabmufeef Y tdyfygzk   d Y}} [kq   dak vaomf? usD;jzLwk   d Yu a&ToifjzL;zsmuk   d  cif;ay;í tdyfapav\/ xrif;wnfcif;pOfvnf;]]a&TavmifyGef;eefY pm;zk   dYvm; aiGavmifyGef;eef Y pm;zk Ydvm;}}[k ar;Mujyefavojzihf oli,fruav;u vnf; oabmxm;½k   d;pGmjzifh yif]]rd   dbxk   H;pH? NrDavmifyGe;f eef Y&m pm;ygzk   d Y}} [k ajymav\/ xk   dtcg a&Tvifyef;? aiGvifyef;ES  fi h tjynh   fxnf hí aumif;pG mauR;arG;Muav\/ a&aomuf&ef ar; aomtcgüvnf;]]rdzxk   H;pH? rmvmcG   HE  fSih  aomufygar}}[k  ajymav\/ ,if;ok Y d ususee jyKpkvkyfauR;vsuf  aeY&ufMumpG m xm;&S   daevmcJ hav onf/ ok   d Yaomfvnf; umvMumaomtcg oli,fronf rdcifBu;D uk   d owd&vm \/ atmufarhwçovGrf;qGwjf cif;aMumih   f jyefcsirf IjzpfvmcJ h&av\/ xk YdaMumih   f rsuf&nfrsm; w&T   J  J&Tjzpfum   dik,   dkc hJavawmhonf/ xk   dtcg aus;om;wk   d Yu ]]rpm;&vk   d Y&m   dika&vm;? raysmfv   dkY&m   dika&vm;}} [kar;Muav\/ oli,frum;]]raysmfv   d Yv k nf; r[kwyf g? rpm;&vk   d Yvnf; r[kwfyg? vGrf;wvk   d Y&m   dikp myg}} G [k ajymavvQif aus;om;wk Yo d nf a&T? aiG? pde?f ausmuf? ywåjrm;paom &wem rsKd;  Hpkw   d Yu k   dk txkyw f pfcjk yKvyk í f zmcsKyf txyfxyfwiG f xnf   f humay;vTwv f   du k Mf u avonf/ vrf;c&D;wGif pm;aomuf&efvnf; tpm;tpmwk   d Yu   dk jyifqifxnf hay;

 34

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

vk   duMf uonf/ vrf;wGif rnfot l m;rQvnf; txkyfu   d k zGi hfrjybJ? tdrfu   dak &mufrS om;trdESpfa,muf vlrod? &Sifrjrif vk   HNcKH aom tdrfcef;xJü nOf htcg wdww f qdwf zG  fihMunh   fygav}}[k rS mMum;vku d af vonf/ oli,frvnf; vmvrf;c&D;pOftwk   dif; qd waf usmif;om;? uRJausmif;om; rsm;uk   d awG UíEIwq f ufum? aus;Zl;wifaMumif; 0rf;omtm;&ajymav\/ tdro f   d Yk a&mufaomf  om;trdESpfa,muf zGi hfMunhMf uav\/ xk   dtcg wpfoufpm pm; aomufruke  dfEkifaom a&T? aiG&wemrsm;uk   d awG UMu&avojzih f aeYwiG f;csi;f yif xif;acGtvkyfMurf;wk   d Yr S vGwu f if;í tpOfcsr;f om<u,f0cJ h&av\/ &yf&Gmom; rsm;u olw   d Yt k jzpfu   d k jrifMu&ojz  fih  ]]edcsif;<u,fr}} [k  ac:Muav\/ ,if;wk   d Ytjzpfu   do k jd rifaom trsK;d orD;wpfa,mufonf ESr;f wpfzsmuk   d vSr;f av\/ usD;jzLuk   d a&mufvmí pm;aomufapum? c&D;pOftwk   dif; xGuaf jy;[ef jzihf vmcJhav\/ yxroli,f rdzxkH;pHukdrvkdufbJ pdwfaejrihfaomaMumihf tqif hedr hfjzihfom jyKpk{nf hcHc hJMuavonf/ umvtwefaeapNy;D vQi f jyefcgeDü? txkyfjyKvyk fí ay;vkduMf uav\/ tdro f   d Ykjyefa&mufavaomf xk   dtxkyfu   d k wpftrd fom;vk   H;0kid ;f í zG  fihMuav\/a&T? aiG &wemrsm; r&S   dygbJ? tqdyfjyif;xefaom a>rcsnf;xnh   fygvmojz  fih wpftrd f om;vk   H;a>raygufí aoqk   H;Mu&av\/ þusD;jzL&G m(1)0w¬KwiG f usD;jzLwk   d Yx H ajy;vma&mufcJo h rl  mS &ck   difa0omvD rSjzpfonf[k qk   dMuavonf/ tcsKdUvnf; usdef;awmiftaemufzuf   d&Saxmif h ausmif;&G m t&yforl [kvnf; ajymaeMu\/ rif;jym;NrKd Ut0if wef;wifajrmifE  fiS h bDv;l rajrmif\ ta&S UuGif;jyifu   dk ,ckx d us;D jzL&G m[k owfrSwaf c:wGi f vsu  df&S onf/ oli,frvrf;wGi f ar;jref;cJ haom qdwaf usmif; om;? uRJausmif;om;wk   d Y\ uRJ? EG m;ausmif;&mXmeuk   dvnf; uRJausmif;ukefykw f (ukefy Y )?kd EG m;ausmif;ukeyf kwf ponfjz  fih ,ckx d ae&mtrSwt f om; usef&Sad o; onfu   dk awG U&\/ usD;jzLwk   d Y a&TavSum;axmifí ac:wifaqmif,o l  m;onf G  h Xmevnf; ,ck wef;wifajrmifyifjzpfonf[k qk   dMu\/ xk   dajrmifapmif;um; jrif hrm;rwfapmuf vSayonf/ ,ckyif avSum;rJ hawmifay:od kY rwufa&muf  dEkifacs/ usD;jzL&G m0w¬K  um; rnfo Y kq d   dak p &ck   dijf ynfwiG f a&S;usvsuf vlw   d Yak jymvmcJ hMuaom  Hyk0w¬Kwpfck tjzpf  ,aeYwkid f xif& m;aeygawmh S onf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

tcef; (3) 

used f; uRef; wk   did f; \ rif; jym;Nr KUdKU rif;jym;NrdKUonf  ppfawGc  d½kiftwGif; t0iftyg NrdKUwpfNrdKUjzpfavonf/ ppfawGNrdKU\ ta&S Ubuf  drik f(30)tuGm? tOÆee'Dav;NrdKU jrpf0usaom &marmif jrpfurf; taemufbuf vuf0u J rf;em;wGif wnf  d&o S nf/ ppfawGNrKd Ur a&aMumif; rD;oabF mjz  fih  drkiaf v;q,fcef Y oG m;vmckwaf rmif;&avonf/ a&S;tcguyifused ;f uRef;wkdif; t0iftygjzpfí vuf,m(99)NrdKUwGif  pm&if;0ifjzpfavonf/ xkdY aMumih   f a&SUusp muyif G  wnf&St d rnfjzpfxeG f;vmcJ haMumif;rS m xif& m;avonf S / ok   d Yaomf rif;jym;Nrd KUwnfrif;ES  fih NrKd Uwnf&mXmewk   d Yu   du k m; taotcsmrod  dEik facs/ &ck   difrif;  dykifeufajrae&mvnf;jzpf? qm;iHa&rd&mvnf; jzpfaomXmewGif  &ckdif rif;wk   d Y tqufqufNrKd Ujywnfí vm&jcif;aMumih   f rif;jym;NrKd U[lí ac:vm&jcif; yifjzpfonf/ tpOfajymvmMuonfum; rif;jyNrdKU[l\/ pjE´m;rif;vufxuf wk   dif;cef;vSn   fhvnfpOf avS azmifonf prÜ v,faomifuRe;f ü wifrd&m 0J,muk   d ½I p m;avpOf rif ; jym;Nrd K Uwnf v wå H Y r nf h a e&muk d jrif a vonf / xk d t cg þae&mwGif NrKd U&G mwnfcsrI jzpfayvwå   H Y[k rif;rde Yñ f eT jf cif;jyKc hJaomaMumih   fwnf;/ tcs Uuvnf Kd ; rif;apmrGeu f m; usdef;awmifvuf,m? jrawmifvuf0J? EG,  df½;k oef Y pif? tdr  df&S&Sif NrdKUpm;b0jzihf eef;tdrfaqmufvkyfaecJ havonf/ xk   d Yjyif pE´0dZ,rif;wk;H ñk   donf used f;uRe;f wkid f;rS aeí ajrmufOD;xD;eef;uk   d qufcHc h&J onf/ xk   d YaMumif h  þuRef;rS  rif;ay:xGuo f nf htwGu f rif ;ay:NrKd U[k wGio f nf[\ l / rif;apmrGefaecJ haomae&muk   d  awmif  d NrKd Y[í l vnf;aumif;? ysOf axmifNrdKU[lívnf;aumif; ac:onf/ usdef;awmifwef;tv,favmufwGif   d&Sonf/ tcs Uuvnf Kd ; bk&m;avmif;aus;rif;jzpfpOf  aus;NrdKUawmfcsufcsmjzpfcJh NyD;aemuf  usD;jzL0w¬K&Gm usD;jzL&Gmwnfc hJonf/ xk   du bk&ifrif;rsm;vufxuf NrKd Ue,fpm;rsm; aecJ honftwGuf NrKd Uawmif[í l vnf;aumif; awmifNrKd U[lívnf; aumif; ac:wGifrIjzpfonf[kvnf; qk   dMuonf/ xk Ydjyif ,lqcsu  df&Sonfum; t*Fvdyrf if;BuD; &myodefowfac: a&mbmqifvufxuf NrdKUcs&ef oif hrnfh

 35

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

ae&m[lí ñTefjycJhaomaMumifh rif;jy[lívnf; ac:Mujcif;jzpfonfqkd\/ avmif;Muuf? yk&ed f? ajrmufOD;acwfw   d YkwiG fum; xk   drif;jyrif;ay:[laom trnf onf rxif&Sm;cJ hacs/ usdef;awmifwef;uk   d trSDjyKí usdef;uRe;f wkid ;f usdef;wk   dif;NrdKU [laom trnfjz  fihom ork   dif;wifvmonf/ xk   dusdef;uRef;wk   dif;NrdKUum; usdef;awmifwpf  d0kufvlaerI wnfcif;rsm;jyK&m &yf&Gmrsm;ukdyif pkaygif;í ac:qkdjcif;jzpfrnf[ k ,lqrdonf/ trSeftm;jzihf NrdKU[lí oD;jcm;wnf  d&jS cif;um; rjzpfE kid af cs/ NrdKUpm; e,fpm; uRef;pm;wk   dY cef Ytyf xm;jcif;uk   d tpG   JjyKí ac:qk   dvmjcif; jzpfrnfxifonf/ &mZ0ifwiG f xif& m;aom S Muufoa&&G mrS m ipnfawmif& mteD G ;wGif wnf  d&S zl;onf/ ,ckNydKysufoGm;cJ havNyD/ Ncdwfawmif&GmteD; a&TZif;cgESihf uyfvsuf eef;&m&G m (,cktrd af &S Urif;&G m) usm;&JjyifteD; eef;&m/ axmif hacs& mteD G ; eef;&m/ awmifNrKd U? NrdKUawmifae&mwk   d Yum; usdef;uRe;f wkid ;f \ NrdKUpm;? e,fpm;? uRef;pm;? rSL;rwfw   d Yt k yk cf sKyfaecJ haom ae&mXmea[mik   f;rsm;yif  jzpfonf[k qk   d  dEik af vonf/ þusde;f uRef;wk   dif;um; rnfonf humvupí vlaerIwnf&Sv d monf[k twdtusrajymqk   dacs/ t*Fvdyo f kawoDwpfOD; c&pf (1887)ckEpS f a&muf  d&Savh vmrSwfwrf;t& wifjy&vQi f yk&defacwf aum,rif; rwkdirf Duyif NrdKUvlrsKd;rsm; aexk   difjcif;jzpfc h&J m\[k qk   davonf/ ¤if;okawoD\ rSww f rf;wGif usde;f awmif \ ajrmufbufxyd w f iG f NrKd vrl sKd;rsm;?  d½k;&mxk   H;pHt& jr§Ky  HEf x S m;cJ haom t½k   d;tk   d;rsm; uk   d awG Y&onf/ ¤if;wk   d Yonf tavmif;aumifu   d k rD;oN*dK[í f usaomjymrsm;uk   d ajrtk   d;i,fwiG f xnf hí jr§Ky  HEf x S m;cJ haom ocsKØi;f &mwGif *li,frsm;uk   d wl;azmfawG Y  d&S &onf/ ocsKiØ f;*lwpfckpDwiG f t½k   d;jymES  fih oJajrrsm;a&mí xnf hxm;onf h   HykpHtrsK;d rsKd;? t&G,ftpm;tk   d;i,f  trsm;tjym; awG Y  d&S&m tcs Utk Kd   d;i,frsm;rS m &S pfvufrS wpfaycG   Jtxd  tjrif h&SNd yD;? vk   H;ywft0ef;rSm wpfaycG   JrS ok   H;aycef Y  d&Sonf/ xko d csKiØ f;&muk   d rnfonf hacwfuyif jyKvkyfc ho J nfu   dk twdtus rajymEk   dif aomfvnf; NrdKvrl sKd;wk   d Yr mS wpfcsed fu &ck   dirf if;wk   d Y\ e,fjynfawmfrsm;tm; rsm;pG m taES muft,Sufw   du k   dfckufzl;ayonf/ Oyrmyk&defNrdKUacwfu ouú&mZf  (495511) c&pfat'D (1133-1153)aumvd,rif;onf NrKd Uawmfu   d k aES muf,u S v f m cJ honf h NrdKvrl sKd;rsm;tm; wk   dux f w k cf  hJ&ojz  fih av;NrdKUacsmif;zsm;ok   d Y qkwfajy;cJ h&zl; onf/ xk   d YaMumih   f NrdKvrl sKd;wk   d Yr mS xk   dpOfrwk   difru D þae&mwGif t½k   d;tk   d;jrK§ y  HEf Sxm;cJ h

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

avonf[ k qk   donf/ ¤if;okawoDrSww f rf;ü usdef;awmifuk d a&S;tcgu a&Ekpm&yAÁw[lonh   f aemufwGif NrdKUawmif? ok   d Yr[kw f a*gwr&Sif\ yg;arG;awmf"mwfu   dk  Xmyemí apwDwnfxm;cJ haomaMumih   f wk   d Yu d taMumif;jyKí yg;arG;awmif[ k trnfajymif; vJvsu f ac:vmMuayonf/ ¤if;aemuf ¤if;awmifwef;\ awmifbufpGe;f xdyf wGi f usef;awmf&Sifb&k m;apwDu   d k trS   DjyKí usdef;awmif[k ,cktcg ac:Muav awmhonf[k rSwfwrf;a&;xm;cJ havonf/ &ck   dif&mZ0ifE  fSih bk&m;ork   di;f tjyif tpOf,q l csut f &qk   dvQif used f;awmif ukd umvm*D&dawmif? ok   dYr[kwf  umu *D&dawmif[k ac:aMumif; Ak'¨onf usD;rif;(aus;rif;)wpfZmpfjzpfc hJzl;onf htwGu f vQm&if;awmf(ZD0 mawmf S  )"mwfu   dk apwDwnfxm;í ZD0 m"mwf S apwDom wnf  d&Savonf/ &ck   difw   d Yt k ,lt& aeEkpm& ok   d Yr[kwf  a&ekom&awmifr mS usdef;awmif\ ajrmufbuf (rif;uefjrpfwbufjcm;)wGif  wnf  d&Saom yg;awmfawmifyifjzpf onf/ xkad wmifü Ak'¨\ yg;½k   d;awmf"mwfwnf  d&XS myemí apwDwnfxm;ojz  fih yg;arG;&Siaf pwD? yg;½k   d;arG;&SifapwD[k xif& m;onf S / ¤if ;okawoDu a&ekom&  awmifE  fiS  h umvm*D&dawmifu   d k aygif;vQu f a&Ekpm&awmif[k wpfcw k nf;trnf uk   dom,lNyD; rSwfwrf;a&;cJ hjcif;jzpfonf[k xif&onf/ ¤if;okawoD\rSwfwrf;wGif prÜ0ufNrdKUuk   d þusdef;awmifteD;wGif wnfc hJ aMumif;jz  fih xl;jcm;pG mazmfjyxm;csufwpfcu k   dkawG Y&&m xl;qef;aom tcsufjzpf acsonf/ ¤if;rSmazmfjyonfum; ]]ouú&mZf  (538)c&pfat'D  1176 ESpfeef; wufaomNcdwNf rKd U wwd,qufajrmufjzpfonf h "ek½al ygrif;onf Ncw d Nf rKd UrS ESpEf pS f tMumwGif zJc mcJ G  hí ouú&mZf (540)(c&pfat'd-1178)ckESpfwiG f prÜ 0ufNrKd Uukd usdef;awmifwef;\ ta&S Uajrmufbuf  awmifajc&if;wGif wnfaxmifc hJonf/ xk   dNrKd Yü "e½laygrif;rSpí ¤if;"e½laygrif;\om;awmf rOöLoifonf wk   dif;csprf if; trnfcHí c&pfat'D 1178 rS 1182 wk   difatmif qufcHzl;onf/ ¤if;wkid f;cspf vufxufro S mvQif c&pfat'D 1182 ck? aumZmouú&mZf (542)wGif NrKd Ua[mif; awmifio l   d Yk ajymif;a&T UoGm;avonf/ prÜ0ufNrKd Yonf &ck   dif&mZ0ifwiG f ta&;BuD; aomfvnf; rnfonf h  tptersm;ukdrQ rawG Y  d&S&awmhay[l\/ þtcsufukd pOf;pm;avhvmoihfonf xif\/ okawoejyKoifhonf xif\/ &ck   dif&mZ0ifwGiu f m; prÜ0ufNrKd Uwnfae&muk   d azmfjyjcif;r&S   dyg/ ok   d Yaomf

 36

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

&ckdifoak woDrsm;u tOöee'Dac: av;NrdKUjrpfurf;yg;t&yf  (,ckajrmufOD;NrdKU ac: NrdKUa[mif;NrdKUrS ta&S Uajrmufaxmif h oH k;  drkifausm  d&f S acsmif;opfajrmufbuf jyif )   drk;BuD;jyifwiG f wnfc ho J nf[k ,lqMuonf/ yOö mNrKd UES  fih prÜ0ufNrKd UrS m teD;pyf xufatmufrQom jzpfoihfonf[l\/ ¤if;okawoDu rif;jym;NrdKU\acsmif ;0 (prÜv,facsmif;) trnfu   dkvnf;aumif;? prÜv,faomifuRef;uk   dvnf;aumif;? awG Y  d&Sojz  fih ,lqjcif;jzpfrnf[k xif&onf/ prÜ0ufNrKd Utjyif  ]]¤if;awmifwef; (usdef;awmifwef;)\ taemufajrmuf buf  awmifwef;tqk   H;wGif aumZmouú&mZf (689)c&pfat'D  1328) ckEpS f avmif;Muufrif;quf uk   d;qufajrmufjzpfaom bk&ifrif;xD;wnfaxmifc hJaom NrKd U&ma[mif;   d&Sayonf/ xk   dNrKd UwnfNy;D rMumrDtwGi;f &ck   dijf ynfu   dk &Sr;f rsm;zsufq;D avojzihf ysufpD;oGm;avawmhonf/ ¤if;ae&mwGif jrefrm(c&pf1788) rif;vufxuf NrdKUpm;wnfaqmufaecJhao;onf/}}[lí a&;om;cJhavonf/ usdef;awmiftaemufbuf tdrfa&S Urif;&G mteD; eef;&mES  fih eef;OD;apwD? OD ;awmf aq;uefpaom &mZ0ifjzpf&yfXmersm;um;  d&Saeao;onf/ tdraf &S Urif;eef;&m[k ac:onf/ awmifajrmuftvsm;ay (770)&Snaf om ausmufwHw   dik f;jz  fih awmif eHyg;ajrñ§   dvsuf jyKvkyfxm;jcif;jzpfonf/ wHwkid f;0ifxGuf&ef  rkcfaygufckESpfck vnf;   d&Sonf/ wHw   dkif;rS m tjr  fihqk;H ig;ay&S   donf/ teHus,ef ef;&mjyifum; ay (40)ausmf&Sdonf/ pE´0dZ,\om;awmf tdrfa&S Urif;om; &Jabmfonf NrdKUpm;tjzpf pHaecJzh l; onf[k ,lqMuonf/ pE´0dZ,rif;\ aqGrsKd;rsm;xJrv S nf; usdef;wk   di;f u rif;t jzpfqufc  dEH kicf  hJjcif; ponfrsm;? usdef;wk   dif;uk   d tkyfcsKycf  hMJ uolrsm; qufvuf  d&aS ecJ h ao;onf/ xk   d Yjyif &ck   difor®wrif;\ td   frfa&S Urif;om; ppfuJ&aJ bmfonfvnf; jrefrm rif;odrf;  dykupf Of usdef;t&yfü tapmih   fcsxm;aom jrefrmppfwyfu   d k wk   duaf v&m zrf;qD;jcif;cH&ojzihf usdef;t&yfwGifyif towfcHoGm;&&Smavonf/ þeef;&mum; t*Fvyd o f ak woDazmfjyaom oJNrKd Uawmf&ma[mif;jzpfc hJ[ef rwlacs/ ¤if;rSww f rf;üum; xk   dNrKd U&ma[mif;rS m tkXfaqmufttk   Hw   dYkom ysufpD; vsuf   d&Saejcif;uk   d awG Y&onfq   d\ k / xk   d Yjyif ¤if;ae&mü a&S;a[mif;ork   di;f taejz  fihvnf;aumif;? tEkynmvuf &mtaejz  fihvnf;aumif;? pdw0f ifpm;zG, f rawG Y  d&&S ay[kvnf; azmfjyxm;onfu   dk

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

axmufq  dEkifavonf/ ork   dif;qk   dif&mXme? okawoeXme? &mZ0ifokawoDrsm; wk   d Yu ,ckeef;&muk   d avhvmNyD; xdrf;odrf;jyKjyifxm;&ef  aumif;vSayonf/ þoJNrdKUtrnfu   d k rif;e,fjynfawmfNrKd U trnfrsm;ü rawG Y  d&S&ay/ vuf0J vuf,m (99)NrdKUpD  NrdKUtrnfw Ykw d Gifum; rvmacs/ ok   dYaomf rif;jym;prÜv,f acsmif;rSqufvsu f azmufxu G o f  m;onf G  h oJwef;acsmif;onf Ncdwaf wmifrSaeí rif;uefjrpfo Y k d pD;0ifo m;onf G / oJwef;acsmif;em;wGif wnf  d&Saom oJwef;&G m[l onf h  taejz  fihum; &G mwpf& mG ,ckxd wnf  d&Sacsao;onf/ rif;jym;NrdKUrS ajrmufbufEpS   drf ik o f m uG ma0;avonf/ usde;f awmifu ta&S U ajrmuf cyf,Gef;,Gef;omusonf/ þoJNrKd Utjyif bdwNf rKd U? e*&mompnfNrKd U[lí av;NrdKUjrpfurf;yg;ü rif;xD;vufxufwnfcJhaMumif;jzihf yg;pyf&mZ0ifwGif ajymqk   d  d&SaeMuonf/ xk   d&  dckifw   d Yt k ajymuk   d   DrSí a&;jcif;avavm[lívnf; ,lq   dEkifygonf/ &ckdif&mZ0ifwGifum; rif;xD;eef;pH (15)ESpfajrmufwGif &Srf;wkdYav;NrdKU acsmif ; uk d wk d u f z suf v monf / ysuf p D ; avNyD ; aom awmif i l N rd K Uuk d v nf ; rif;xD;bk&if wnfawmfrlonf[í l om jyqk   dxm;csufvmonf/ rif;xD;rwk   difrD Ncd wNf rKd Uonf  'o&mZmrif;\ om;awmf  aumvd,rif;\ ajr;awmfjzpfaom rif;zkef;pm;vufxufwpfBudrf &Srf;wk   dYppfjyKvmzl;onf/ xk   d tBurd fu   dk vk   dufvw H   du k fcku d í f &&S   dc hJaom ok   H Yyef;&Srf;rsmuk   d usdef;uRe;f wk   dif;t0if jzpfaom odrf;uyguRe;f ? rif;ruRe;f wk   d Yü &G mwnfcsay;cJ haMumif; &ck   dif&mZ0ifü jyqkdxm;onf/ xk   duRe;f rsm;rS m ,ckusdef;taemufzufy kid ;f (a&ylord fawmifE  fSih yefZif;armf teD;)wk YdwGif &SdMuacsonf/rif;&mZmBuD;vufxuf yJcl;rS,v l maom rGefw   d Yku kd vnf; wnfcsay;cJ h&m wvk   dif;uGif;[lí trnfxif& m;&S S   daeao;onf/ usdef;wk   dif;um; awmifzufu   dk wref Yqnfjrpf? pGef&Jjrpfjzif hvnf;aumif;? ta&SUbufu   dk  av;NrdKUjrpf? &marmifjrpfjzif hvnf;aumif;?   dykif;jcm;xm;aom y&d apä'twGif; jzpfonf/ pGef;&JuRe;f ? odrf;uyguRef;? rif;ruRe;f ? AsKdif;uRe;f ? zuf&HuRe;f ? prÜv,f uRef;? xd   def; wk   dif;uRef;rsm;onfvnf; usdef;wkid ;f \t&HuRe;f rsm;tjzpf  yg0ifMu onf/ &ckdifbk&ifacwfwGif avmif;Muuf? yk&def? ajrmufOD;NrdKUaejynfawmf\ ta&;Bu;D aom awmifbuft  dykif;tjcm; y&dapä'wGifvnf; usa&mufavonf/

 37

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

]]&marmifewfBuD;? jyifuqD;onf? &efr;D wpfcg rjyKvm}} qk   donf htwk   dif; &marmif ewfBuD;\tyk   dkif;tjcm;e,fajr0ifvnf; jzpfonf/ aumZm (768 rS  788)xd  avmif;MuufacwfwiG f wvk   dif;ESih f jrefrmwk   d Y (19)ESpfw   dik fwkid  f ppfcif;cJ h&me,fajrwGi f usa&mufojz  fih wvk   dif;trwf vm0rf <u,faecJh&m]]uifydwfus,f}}[laom t&yf? wvkdif;ppfwyfwnfaecJh&m usdef;awmifcsKdifh0Srf;&Sd ]]*&if*sKdif}} t&yfwkdYum; orkdif;oufaocHyifwnf;/ rif;jym;NrKd UteD; uif;pcef;csxm;cJ h&m uif;qdyf? tonfom;? awmifom;wk   d Ytm; csxm;cJ h&m tonf& mcs G r;f omolrsm;aecJ h&m]] ola|;uke;f -Am;Alawmif}} oD&do"k r® &mZmrif;[&Dvufxufipnfq&m (Am&Jb)iaomajzaecJ haom Al;yif& mrs G m;u vnf; vlaerIu   dk oufaocHvsuf   d&Saeonf/ used ;f awmifta&S Utaemuf rif;uef jrifE  fSih av;NrdKUjrpfu   dk t"dujyKí tapmih   fcstyfc hJonf h twGif;&Jw   du k f? tjyif&J wk   du?f ajymif;wpfv   H;k armf*lvaD rmfw k Ydonf ¤if;wyfuk d BuD;Muyf&aom ppfuJ\ tvSLjzpfonf h ppfuJuef? ppfuo J rd fapwDtjyif 0efo   dak pwD? vrf;apwDrsm;u vnf; tkyfcsKyfrIjyae&olrsm;\ uko   dv k af wmfvufrsm;tjzpf wnfxm;ork   di;f a&; cJh&mvnf; jzpfacsonf/ usdef;wk   dif;ia0&G mrS rif;jzpfvmaom (a&Twk;H ñk   d )pE´0Zd ,rif;ES  fih ywfouf &mrsm;um; ork   dif;twGu f wef  dzk;  d&Savonf/ xk   do Y k d &mZ0ifjzpf&yfw   dYku   d k a&;om; ae&vQi f us,f0ef;ay&m\/ usdef;awmif0J,majc&if;wk   d Yü rsm;pG maom a&uef? wHw   dik f;&mrsm;? apwDysufrsm;? taqmufttk   Hysuf&mrsm; bk&m;½kyfxrk sm;vnf; jzefYBuJvsuf   d&Sygao;onf/ rnfo   d Ykq   dak p used f;wk   dif;? usdef;uRe;f wGif used f;NrKd U[líom t*Fvyd fydif pxd a&;pyfokH;EIef;vmcJhaMumif;ukd xif&Sm;awGY&ayonf/ Oyrm-aomfwvD atmifausmf  D&T (a';0efBu;D )uk   d,af wG Y ppfcs&D wkjzpfaom Armhcs&D wkü nf; ]]usdef;  d&S aemufr mS uRef;tkyfarmifñ   dBk uv H su}f }[líom a&;pyfc hJz;l onf/ &ck   dif&mZ0ifw   d Yük vnf; ]]xk   drSwjzm? usdef;NrdKUomü? ½kuu ©  haH umf? jrufopfausmEf Si hf  jrifaomfvefY aMumuf? wyfBuD;aqmuf\}}[lívnf;aumif;? ]]emrwGifac: usdef;NrdKYawmfü uH haumfopfwyf? aomif;  Hck&yfwiG f wnftyfaerI pyfvsOf;í a&;pyfcJzh l;onfu   dk vnf; axmuf½  dEI kifonf/ xk   d YaMumif h upäye'D0J,m(99)NrKd UpD pm&if;0ifrif;jym;rStp rif;jy? rif;ay:? oJNrKd U? prÜv,fNrKd Ursm;xd rnfo   d Yrk sm;jym;aom trnfpOfvm&S   dapumrl? usdef;uRe;f ?

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

usdef;wkdif;NrdKYom txif& m;qk S   H;jzpfayonf/ wpfenf;-usdef;awmif \trnfu   dk trS   DjyKí xifvmaom used ;f NrdKUom &ck   dif&mZ0ifwiG f  touft&Snq f   Hk; trnf tckdiftrmqkH;jzpfrnf[k qk   dkEkdifav&monf/ usdef;uRe;f wk   dif; usdefw   dik f;NrKd Uum; &ck   difjynfu   d k jrefrmrif;odrf;  dykuNf yD;aemuf rS pí wdrfaumoG m;cJhvQif  t*Fvdyfvufatmuf  wzefa&mufvmaomtcg rif;jym;NrdKYtrnfjzihf qdyfurf;NrdKUtjzpf xGef;vmcJh&onf/ t*Fvdyfrif;onf aumZm 1186 ck (c&pf-1825)ESpfrSpí &cdkifukd odrf;ykduf &&SdvQif 1826ckESpf ppfawGNrKd Uuk   d wnfaxmifNyD; ? &ck   difjynft&yf&yf qdyfurf;us&mwk   d Yü NrdKUi,f rsm;ukd wpfpwpfp owfrSwfcs&yfavonf/ xk   do   d Ykcs&yfv   dkojzif h rif;jym;NrdKUuk   dvnf; NrdKUtky  Hf½k;  dpku&f m NrdKUwpfNrKd Utjzpf owfrw S w f nfcs&ef ppfawGc  d½ki0f efu oG m;a&mufae&mopf a&G;cs,fc h&J avonf/ t*Fvdyfw   f   d Yu k usD;jzL&G mtrnf&Sad om &G mukd   Hpkprf;&m ? ,Mwm? eHESyd ?f "mwf  d½u k f? "mwfqifjcif;jz  fih vlxpk w d af csmufcsm;rItoG,o f , G f vky&f yf  d&zS l;aom t*Fvyd w f   d Yk enf;y&d,m,fu   dk oHo,pdwjf zpfvQuf   H&G Urkef;jcif;aMumif h? (prÜv,facsmif;t0) urf;arQmif eHa,mifcyfwpfavQmufu   do k m vTJz,fí jycJ hMuavonf/ xkdtcg NrKd Ucs&ef twGu f trnfonmuifyeG f;ay;&efyg aqG;aEG;cJ hMu&m? rif;jyNrdKU? rif;ay:  NrdKU? usdef;NrKd U ponf htrnftrsK;d rsKd;uk   d wifjycJ hMuaomfvnf;? t*Fvdyw f   d Ykoabm t& rif;ay:NrKd U[lonfu   dk eH  dESyfvsuf rif;ray:bJ jym;0yfaeapvk   donf h edrdwu f   dk aqmifvsu f rif;jym;NrKd U[laom trnfu   dyk if rSn   fah c:&ef owfrSwfapcJ honf[l \/ yxrwGi f uRef;tkyw f   d Yjk z  fihom (usde;f uRef;tky?f awmwef;uRef;tky f ponfjzif h ) cef Ytyftyk fcsKyfrI jyKvmcJhavonf/ rif;jym;used ;f uRef;tkyfr mS csif ;ysH\jrpfawmf olu   d k yxrcef Ytyfc ho J nf/ ¤if;uk   d ol\ckEpS fEpS ft&G,(f ppfawGNrKd Uuk   d t*Fvyd   dfyik fp c&pf 1826 ckESpftcsdef)uyif t*Fvdyfppfwyf uGefref'g ppfAkdvfwpfOD;u t*Fvefo   d Yt k wif;,laqmifvsu f ynmoifay;NyD; c&pf,mefbmomok   d Y oGwo f iG ;f ay;cJhonf/ c&pf,meftrnfjzihf rpöwma*smhum[kwGifí &ckdifwkdYu ,mukyf[k ac:a0:cJ hMuonf/ ¤if;onf rif;jym;NrdKUwnfpu yxruRef;tkyfjzpfNy;D rMumrD ppfawGNrdKUok   d Y ajymif;oG m;&um? yxrqk   H; t*Fvdyfpmoifausmif;tkyfvyk fí pmjy cJ h&onf/ ¤if;aovGefvQif ppfawGNrKd U yg'vdyfcsyd f  (,cif &J0if;)wGif  ocsKØif; ausmufw   dik   dfpkux f m;jcif; jyKc hJavonf/ rif;jym;wGif  uRef;tkyfrsm;jz  fih tk yfcsKyf

 38

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

pOfu iwmpaom ykefuefawmfveS fa&;orm;rsm; ay:aygufc hJojz  fih uRef ;tkyf rsm;rS m aMumuf  H& YGjcif;aMumih   f ppfawGo Ykd wdrf;a&S mifc hJ&avonf/ xk   dtcg ¤if;olykefu   d k t*Fvyd fw   dYkrS   dESrfeif;Ny;D Ny;D rS NrdKUtkyfrsm; cef Ytyfvsuf   H½k;  dpkufcs&m ]]aumZm 1229 ck ? waygif;vjynf hausmw f pf&ufaeY rif;jym;NrKd Uwnf onf[laom NrdKUwnfaeY&uf owfrSwfjyKvsuf ,ckxd tpOfwnfvmcJhjcif; jzpfavonf/ aumZm 1229 ckESpf? waygif;vjynf hausmf wpf&ufaeYu   d k rif;jym;NrKd Uwnf onf[ k uif;yGef;urÜn;f rxk   d;rD? rif;jym;NrdKU[lí omrntrnfjz  fih tawmfMum; uRef;tkyfjzif h  tpm;xkd;tkyfcsKyfapcJhonf[l\/ NrdKUwGif  Xmeqk   dif&m tkyfcsKyfrI Xme[líum; xkpd Ofu r&Sdoavmufjzpfonf/ tcGeftaumuf wkdufpma&; ajrwk   dif;ykvyd fponfrsm;vnf; tcgtm;avsmfp mG ppfawGrw S qif hvmí vkyif ef;pD &ifoGm;MurI &Sdavonf/ xk   dYaMumih   f rif;jym;NrdKUESihfqkdif&m a&;rSwfxm;aom rSww f rf;pmaywk   dYwiG f ouú&mZf 1214 ck wyk   d Yw   Jv G wGif (trS   D;oufqif ) a&muf onf[ k tapmqk   H;awG Y&onf/ trS   D;oufqifq   do k nfr mS v,f ,majrES  fihq   dik f&m ajrwk   dif;pma&; ukd,pf ma&; v,fcGefajrcGef  aumufcHorl sm;uk   dyif qk   dvko d nf/ xkdaemuf rif;jym;NrdKUukdjzwfvsuf aMu;eef;qufoG,frIjyKvkyfaMumif; rSwo f m;csufawG Y&onfr mS 1225 ck waygif;vwGif oHBudK;oG,o f nf[\ l / xk   d oHBuKd ;oG,Nf y;D onfaemufwiG frS 4 ESpt f MumwGi f (1229 ck waygif;vjynf hausmf wpf&uf ) rS rif;jym;NrdKYu   dk wnfonf[k rSwfwrf;jyqk   daomaMumih   f xk   d  1229 ckESpfrS NrdKUtkyfNrKd   d Uyki  Hf½k;u em;&JXmeponfrsm;jz  fih NrdKUe,ftkycf sKyfrI  pepfwus pwifvmcJh&rnfjzpfavonf/ xkdaemuf 1232 ckESpf? ewfawmfvupí tpkd;& Zif;cgBuD;(vrf;r) (vrf;yef;qufoG,af &;)qnf  dz Ykvsu f 1233 ckESpf wHwm;cif;onf/ 1236 ckEpS f aps;qk   difaqmufvyk fjcif; 1243 ckESpf Zif;cgxyfrw H nfjcif; 1244 ckESpf rif;jym;rS ajrmif;oG,fqufo, G af &;oG m;vm&aom aemfemausmif;(rif;jym;rS 5   drkifu m)uk G   d wHwm;oHBuKd ;ES  fi h jcifjcif;(wHwm;xk   d;cif;&ef oHBudK;wpfyifxyfí oG,jf cif;paom vkyif ef;wk   d Yu   d k jyKaMumif; rSww f rf;rsm; qufvufazmfjyawG Y  d&&S onf/ ¤if;rSww f rf; wGifyif (1250)ckESpfu   dAkvfausm0f onfvnf;aumif;? (1251)ckESpf  armifazmf atmifonfvnf;aumif;? t*Fvdyfu   d k awmfvSejf cif;jyKc hJonfu   dyk if  azmfjyxm; onf/ xk   djyiftaemuf ppfwaumif; b*Fvm;paom e,fjcm;qk   dif&m owif;xl;

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

rsm; ? twdwef drdwx f l;rsm;? rif;jym;teD;w0k   duf bmoma&;yG   Jvrf; usif;ycJ hjcif; rsm;? pyg;qefa& aps;BuD;vmjcif;? toD;tES   H& m;yg;vmj S cif;? owif;rsm;yg wk   dpw D   dpk rSww f rf;awG Y&ao;onf/ þrSww f rf;t& t*Fvyd v f ufxuf (1229)ck waygif; vjynhfausmfwpf&ufaeYu wnfcsvmaom rif;jym;NrdKUonf (1329)ckESpf waygif;vjynf hausmfwpf&ufaeYwGif NrdKUoufwpf&mESpfjynhfc hJNyD; jzpf&monf/ rnfokdYqkdap usdef;uRef;wkdif;NrdKUrS qufvsuf &ckdifrif;vufxufuyif xif&Sm;vmaom rif;jym;NrdKY&yftygt0if usdef;uRef;um; &mZ0ifwacwfwGif ork   dif;0ifxif& m;rI S jzpf&yfrsm;   d&Sc hJojz  fih tao;pdwf avhvmokawoejyKvsuf rSwfwrf;wifrS jynf  HhpkEdkifayrnf/ aumZm (1229)ck ESpfrwk   difrD (vGefc hJ aom tESpfwpf&m\ a&S Uyk   dif;umv) jzpf&yfrsm;uk   d ed  H*k;csKyfvsu f t*Fvdyv f ufxufrS (1229 ckESpfrSpí) owfrSww f nfcsvmaom rif;jym;NrdKU ork   dif;uk   dom odoif hay &m wifjy&ef &nf&G,fayonf/ t*Fvdyfvufxufrif;jym;NrKd Uuk   d aumZm(1229)ck ESpfNrKd Uwnfcsvsu f e,f   dykif   H½k ;  dpku&f m NrdKUtjzpf ,ckxdw   dik fvmcJ honf/ rif;jym;NrdKUwGif t*Fvdyfacwfu trsm;qk   H;tdrfajcig;&mxdom   d&ScJhonf/tkyfcsKyfa&;qk   dif&m ykvdyf&JXmepcef;rS m ,ckrD;owfwnfaomae&mwGif jzpfonf/ aumZm(1270)ckESpfNrdKUtkyfom yef;vufxufavmufrS &JXmeuk   d ,ck  H½;k BuD;teD;  d&S ]*g&mwef;} wnf  d&&S mok   d Y ajymif; a&TUvsuf rlvae&ma[mif;(yD? 'AvsLtufpf)(zT--q)taqmufttkH;½kH;udk aqmufvkyfavonf/ xk   dESpfwiG frS e,f  dyki  Hf½k;uk   dvnf; ,ckae&mwGif tkwfw   du k fjz  fih aqmufvkycf  hJ avonf/ rif;jym;NrdKUtkyw f   d YkwiG f  csif;ysjH rpf  (rpöwma*smah umfz )\ f ajr;awmf ol OD;yef;vSonfvnf; aumZm(1249)ckEpS f? c&pf(1887)ck ESpaf vmufu   dk NrdKUtkyjf zpf cJhavonf/ ¤if;t*Fvyd fNrdKUtkyf vufxufrif;xuftkXfavSum;ukd  jyKc hJonf/ NrKd Utkyo f myefaumZm (1270)vufxuf used ;f awmf&iS u f   dk a&TcsxD;wifc hMJ uonf/ *syefppfajy;Ny;D aemuf t*Fvyd jf yefvnftyk cf sKypf Of (1306)ck OD;xGe;f atmifausmf qk   dolr mS NrdKUtkyfjzpfavonf/ rif;jym;NrdKUü bkef;BuD;ausmif;[lí rif ;uefta&SUbufü uyfvsuf,ck   H½k;BuD;0if;wGif wpfausmif;wnf;om&S   dc hJonf/ xk   dausmif;&mES  fih wpfqufwnf; apwDysurf sm;vnf;   d&Sc ho J nf/ usef&pfaom apwDysuw f pfcu k   du k m; (6-4-1967) aeY aumZm (1328)ck   SEpf waygif;vqkw f (12)&uf Mumoyaw;aeYeHeufwGif

 39

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

NzdKzsuí f rif;jym;NrdKUe,f ESpfwpf&mjynh   f  (1229 rS   1329)txdrf;trSwt f jzpf ESpfw&mapwDtrnfjz  fih (1329)ckESpf wyk Ydw   Jv G uG,af eY (27-2-1968)aeY rSpí abmvk   H;uGif;taemufawmifaxmif h vQyfppfrD;puf  H½ka&S Uü xyfrHwnfvyk fvsu?f &mjynht f xdrf;trSwf yGaJ wmfukv d nf; xk   dESpfwaygif;vjynf haeYwGif usif;ycJ hMu avonf/ ,ckbek ;f Bu;D ausmif; ok   H;q,fcef Y  d&SvmNy;D vlO;D a&rS mvnf; ok   H;aomif; cefYESi hf tdrfajcokH;axmifausmfxd  rsm;jym;vmcJhavonf/ rif;jym;NrKd Ue,f edrdwrf  mS a&S U,cif ,ckumawmuefrS  taemufbufu   dk usdef;awmifajc&if;xd  awmtxd  jzpfaecJ honf/ ,ckoabFmqdyfykdif;usaom jrpf0ES  fih  acsmif;0wpfavQmuf Bud K;MumrQom vlaerI  d&Sonf/ ppfNyD;aemufykid f;rS pí ,ckxq d   dv k Qif Ouú mysH? oHawmif? bmcH? uif;qdyf? oJwef;xdvnf;aumif; awmifbufukd Murf;r&Gmac: urf;r&Gm? awmifarmf? bl;yif&Gmponfxd wkdif vnf;aumif;? taemufukd usde;f awmifajc&if;xd us,fjyef Yvsuf ys UES   H H  Y  d&aS eavNy/D vGwfvyfa&;&NyD;aemufykdif;wGif usD;jzL&Gm (NrdKUopf&yfuGuf) wkdif;rif;BuD; OD;pkd;wifhvufxuf (1953-1956)ckESpf wnfcscJhaom OD;pkkd;wifh&yfuGuf? 1329(1967)ckEpS fwnfcsaom &G mopfau&yfuu G f used f;&yf& mrs G m;rS m a&T Uajymif; vsu f oabF mqdyaf emuf  dyik ;f aumfumeDprk S qufpyfum jynfawmfom? jynfawmf vS? jynfawmfat;? jynfawmfñeG  Ypf aom &yfuu G rf sm;onf wk   d;cs UjJ zpfxeG ;f cJ h&onf/ ,ckjrifawGY&aom NrdKUtajctaerSm 1954-ckESpf wpfNrdKUvkH;uJhodkY avmifuRef;cJ h&aom tBu;D tus,rf ;D avmifNy;D aemuf  dyik ;f rS jyefvnfwnfaqmuf um emvefxlvsuf wpwpBuD;yGm;vmjcif;yifjzpfonf/ ,ckq   dv k Qif rif;jym;NrdKU um; tOöee'Djrpfurf;rS usdef;awmifajc&if;xd wkd;csJUvmcJhNyDjzpfavonf/ pD;yGm; ukefoG,frItcsuftcsmwkdYaMumifhvnf; qd y f u rf ; Nrd K Ujzpf v mojzih f ta&mif ; t0,f uk e f o G , f u l ; oef ; ol r sm; trsm;qk H ; aexkid f a om Nrd K Utjzpf pnf y if v mcJ h & jcif; vnf ; jzpf a yonf / &yfuGuf[lívnf;aumif;? vrf;tvk   dufvnf;aumif;? &yfuGuf? tpk? tyk   dif;? vrf;ponfjzif h ac:a0:aom vlaeXme(30)cef Y  d&Sonf/ atmuf& myk G   dif;? tv,f   dykif;? aps;a[mif;  dykif;[lívnf;aumif;? a'otpkt  dykif;vrf;uk   d wzeft  dykif;BuD; (3)ykdif;  JcGvsuf wpf  dykif;vQif ,cktcg &yfuGuNf idrf0yfydjym;rI wnfaqmufa&; tzGJYzGJYpnf;&Sdonf/ tajccHq,ftdrfpktzGJY vlrIa&;? tkyfcsKyfa&;qkdif&mrsm; cefYcGJvsuf pDpOfxm;&Sdonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;w ;jyjym;wcG ym;wcG m;wccGGif

us ;f awmf usddefe;awmf aaw wmmff&  f Si f

,ckjrifawGY&aom tpkd;&½kH;? uem;rsm;ESihf jynfolYtkd;tdrfrsm;um; ppftwG twGifif; aumZm 1303 ck ESEpfpS f wyk   dwG w   JGvqef vqef; (8)&ufaeY aeY eHeuf euf (10)em&D  (10)em&Dtcs tcsdefef u   HAk;'Pf ;'PfaMaMumih   f ys  ysupDpf ;cJ ;D cJ hNy;aemuf ;D aemuf j jyefvnf vnfwnf wnfaqmuf aqmufvs vsu j f jyKvkyfyxm;j x f m;jcif;wk ;wk   d Y aMumifomj o h mjzpfMuonf/ ppftwG twGifif;u ;u ysufpDpD;oG ;oG m;&aom e,f  dykifi  Hf½k½k;B;BuD;(wpf ;(wpfxyf)ukvnf v d nf; aumZm (1324)ck ESEpfpS fupí upí (ESpfpxyf x f yf )aqmufvk vyfyk &m &f m (1325)ckESESpfpwG w f ifiG rSrf S Ny;pD ;D pD;onf ;onf/ aq;½k   H BuD;uk ;uk   dvnf; 1965 (aumZm 1326)ck ESESpfprf S ,ck  ,ckae&mok ae&mok Y aj  d ajymif;a&T ;a&T Uaqmufvk vkyf cJ honf onf/ c&pf 1955   1955 ckESESpfpfrSrS pwif   pwifí vQyfppfrDrD;xG ;xGefef;cJ ;cJ h&aom &aom vQyfppf ppfpuf puf  H½k½kBuD; uk   dvnf vnf; rif;uef ;uefteD teD;ok ;ok   d Yajajymif;a&T ;a&T Uwnfaqmuf aqmufvs vsu (15-1-1963)ck  f (15-1-1963)ck ESEpfpS f rD;vif ;vif; apcJhavonf avonf/ t*Fvd vdyfyfvuf vufxuf xufum; um; rif;jym;wGifif  vQyfppf ppfrDrD;xG ;xGefef;ñ§ ;ñ§   dE kdicJcf  hJjcif; r&S   dcJc hJay/ ay/ t*Fvd vyfyd vuf v f ufxuf xufu ,ckuk uefek oG o f ,f , G a&; af &;  d*ka'gif a'gifxm;&S xm;&S   d&m &m ae&mwGifi aps  f aps;BuD;aqmuf ;aqmuf vkyfycJcf  honf o J nfuk u   dk vGwf wvyf v f yfa&;&N a&;&NyD;aemuf ;aemufrSrS ,ckaps aps;opfae&mok ae&mok   d Y a&T Uajymif;aqmuf ;aqmufcJc hJ onf/ t*Fvdyfvufxufu aq;½kHBuD;rSm ,ckaq;½kHa[mif;taemufbuf abmvk   H;uG ;uGifif;wG ;wGifif wnfaqmuf aqmufcJc honf o J nf/ ppfNy;aemuf ;D aemuf t*Fvd vyfyd tk t f yfyk cscf sKyfa&;j a&;jyefcscspOf ,ckukefoG oG,f ,fa&; a&;   d*ka'gifae&mwG ae&mwGifif  (3)ESpfpfcef YzGifi hfvSpfNyD;rS aq;½kHa[mif a[mif;ae&m teD;okdY a&TUajymif;vsuf xkdrS,ckaq;½kHopfukd wzefaqmufvkyfEkdifcJhjcif; jzpfonf/ t*Fvdyfvufxuf  ynma&;rSm ckESESpfwef;ausmif;yif vIyfyfvI vIyfyfv   JSv   JSom zGifi h  dfEkEkififcJc hJonf onf/ c&pf,mef ,mefomoemj omoemjyKrsm;u zGifi hv f Spfpfaom aom aq;ay;XmeES  fihih pmoif  pmoif XmewkdYwGifif  pmoifMum;jcif;jyKc hJ aomfvnf; &ckdifuav;vli,f i,frs rsm;rSm ¤if;wk ;wk Yd ausmif;ü ;ü oifMum;jcif;vk ;vk   H;0r&S ;0r&S   doavmuf oavmuf enf  enf;yg;avonf ;yg;avonf/ vGwf wfvyfa&; &NyD; aemufum; um; txufwef wef;aus ;ausmif;rs ;rsm;? upm;ckefefpm;qk pm;qkifid &m &f m tm;upm;rIrs rsm;? A[k okwES  fihih ,Ofaus aus;rI ponh  ponh   ftus tusK;j;d jyK&ef pmzwf  pmzwftoif toif;rs ;rsm;? &ck   difi  d½k½f k;&m ;&m ,Ofaus aus;rI tzG   JYrs rsm; ponfjz  fih tbufbufu wk;wuf ;d wufvmcJhavonf avonf/ vQyppf pf pfrD;vnf ;vnf; ppfawG awGc½k c  d½kififwG wifiG f ppf  ppfawG awGNrKd U atmuftrs trsm;qk   H; tok   H;jyKavonf/ xk   d YaMaMumih   f ,ck  ,ck tcg aeYvk v   H;ayguf ;k ayguf xG   xGef;ñ§ ;ñ§  dEkEd ik f&ef &ef BudK;pm;aeMuonf[k [k od&onf &onf/ vrf;yef ;yef;quf ;qufoG o,f , G a&;[l af &;[lí ppfawG awGrSr a&vrf  S a&vrf;omt"d ;omt"du&S u  d&Sonf onf/ rif;j;jym;ok   d Y rD;oabF ;oabFmonf aumZm 1250 ausmf  1260 cef YwG wGififrSrS ckwf warmif af rmif;oG ;oG m;vmrI pwif  dEkE kkififcJc hJonf onf/ ukefef;vrf ;vrf;qk ;qkí d rif;j;jym;rS (5)rk  (5)rk   dififxd x?d xk   drSrS aj  ajrmif;bG ;bG,f ,fxd x (5)rk  d (5)rk   difif?

 40

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jym;w jjyym;w ;jym;wcG m;wcGcGif

usd aaw awmf wmmff&  f iS  f usefed f;;awmf

xk   du (NrdKUa[mif;)aj ;)ajrmufODOD;N;NrKd U? ausmufawmf awmfxd x aj  d ajrvrf;  d&Sonf onf/ awmif  dykykifif;uk ;uk   d rif;j;jym;rS pG   pGef&J&Jtxd txd &S    d&S onf/ ¤if;aj ;ajrvrf;uk ;uk   d t*Fvd yfyfvuf vufxuf xuf armf   armfawmf awmfum; um; vk   H;0rayguf ;0raygufcJc hJ/ vGwf wfvyf vyfa&;&N a&;&NyD;aemuf rif  rif;j;jym;rS aemf  aemfaemf aemftxd txd vnf  vnf;aumif ;aumif;?;? aemfaemf aemfrSrSwqif wqif h  ajrmif;bG ;bG,txd t f xdvnf vnf;aumif ;aumif;? um;toGm;tvmjyKvyfyk   dfEkEkififcJcJh avonf/ ppfawG awGrSrS rif;j;jym;? ajrmif;bG ;bG,f ,f yef;aj ;ajrmifxd x we*F  d we*FaEG aEG? Ak'¨'[l [ ¨ ;?;l ? aomMum aeYwk w   dkifif; (&ufowå owåywf ywfvQ vQi 3B  f 3Bu   fdrfr )?f oabF moG m;vmaeonf/ 1968 ckESEpfpS frSrSpí pí rif;jym;rS Ncdwfawmif  (3)rk   difausmf ausmfo kdY ajrvrf;rBuD;wpfck xyfrHrHjyKvkyfvsuf   d&Sayonf/ t*Fvd vyfyd vuf v f ufxuf xuf yxrqk  yxrqk   H;aom ;aom oabF mqdyfyrSrf  mS ,cifygwD ygwD,l ,epf el pf  H½k½;k wnfcJc hJ aomae&mjzpf onf onf/ xk   d Yaemuf aemuf acs  acsmif;0yk ;0yk   difi;f (,ck bDtk t   dpDpk ae&m) aD e&m) xk   daemuf aemufjrpfurf urf; ab;ae&m (qdyfurf urf;abmj ;abmjz  fih )ok   d Y wpwpqk   wpwpqk   dufuyf uyf&yf &yfem;rI em;rIjyKc honf o J nf/ t*Fvd vdyfyf vufxuf xufu rif;jym;acsmif ;jym;acsmif;rSm Muyfpifawmifarmf rmfykdif; uRef;urf;eHab;u pwift0cHí prÜv,fuRef;ukd jzwfvsufvnf;aumif;? oJwef;Ncdwfawmif rif;uef ;uefjrpfwk w   difik fvnf vnf;aumif ;aumif;?;? aygufa&muf a&mufoG o m;vmcJ G  honf onf/ oabF mrS m rif ;j;jym; acsmif;(uif;acsmif;vnf;ac:\/ prÜacsmif;vnf; [l\/)rS prÜv,fuRef;ukd jzwfvsuf av;NrdKUjrpftwkdif; ckwfarmif;oGm;vm jyKcJh&onf/ ,ckum; acsmif;rsm;? uRef;rs ;rsm;? wdrfrfaumNy;D aomifwef wef;tj ;tjzpf   dyk Yvmojz  fih j  jrpfaMaMumif; twkdifif;yif ;yif oGm;vmae&avonf/ ,cifoabF oabF murf;rS ;rS m aumZm 1290 jynf hESEpfpS f tmoH  tmoHayguf aygufí (a&rif;xG ;xGuf uf onf[k [ ac:onf  k ac:onf )awmifus ustnm a&vTrfrf;rk ;  drk;j;jcif;j;jz  fih xk   duJ u hod o J  k Ywd w d rfrd aum&onf af um&onf[k [k \/ NrdKUjyqk   difif&m &m vrf;yef ;yef;j;jyKjyifrIrIuk u   d t*F  k t*Fvd vdyfyfvufxuf xufrSrS pí,cktxd txd 'D  'DpB pBuwf w d f aumifpDrSrSvnf vnf;aumif;? NrdKUvlxktm;j tm;jzif hvnf;aumif;? jyKjyifvk vkyfyfaqmifcJc hJav onf/ ,cktcg tcg tnma&pm;jcif;'Pf ;'PfaMaMumih   f rif  rif ;j;jym;jrpfurf urf;em;yk ;em;yk   dif;rS ;rS m wpf p wpfpyk p  dyk Yvmojz  fih &Gmopfaupaom aupaom &yfuG uGuopf o f pfrs rsm;csí a&T Yajajymif;aevmcJ ;aevmcJh&  &  onf/ aomufok o   H;a&[l ;k a&[lí &ck   difirif rf if;vuf ;vufxuf xufu wl;azmf ;azmfxm;cJ xm;cJ haom aom rif;uef ;uefuk u   dyif yk if t"dutm;ukd;okH;vmaecJh&m vlxkrsm;jym;vmojzihf jynfawmfomacwf? jynfawmf awmfomuef omuef[l [lívnf ívnf;aumif ;aumif;?;? ,ck 1968  1968 ck azazmf  azazmf0g&D 0g&Dv (1329)ckESEpfpS f wyk   dYwG w   JGvwGifif &G mopfauteD;uefBuD;uk   dvnf vnf;aumif ;aumif;?;? wk   d;cs UjJ yKvkyfay;vmcJ ay;vmcJ h&  onf/ xk Ydjyif rif;j;jym;teD; *&if*s *sKdifuk u   dk prf;oyfí 6-1-68 aeY)1329-ckES pfpf

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;w ;jyjym;wcG ym;wcG m;wccGGif

us ;f awmf usddefe;awmf aaw wmmff&  f Si f

jymok   dvqef vqef;(7)&uf ;(7)&uf paeaeYwG wGifif qnf  dzkzkYcJc hJMuavonf/ xk*s *d sKdififonf onf a&wifrIrI atmifjrif  dEkEik fygu ygu NrdKUolNrKd Uom;rsm;twGuf u a&oG  f a&oG,f ,  dykyf kuf ufjzih a&oG  f a&oG,f ,ftok tok   H;j;jyK&ef tm;cJ&nf &nf&G&G,f ,fvs vsuf   d&SaeM aeMuonf/ rif;j;jym;NrKd Uonf ppfawG awGc½k c  d½kififwG wifiG  (N  f (NrdKUa[mif;)aj ;)ajrmufODOD;N;NrKd UatmuftB tBu;qk ;D qk   H; jzpfí aeyk   difif½k½kH;pk ;  dpkuf uf&m &m NrdKUwpfNrdKUvnf;jzpfonf onf hjyif  qdyfurf urf;us ;us&mXmejzpfjcif; aMumif hvnf vnf; ukefefoG o,f , G ul u f l;oef ;oef;oG ;oG m;vmrIrSrSm t*Fvd vyfyd fvuf vufxuf xufrSrSmyif ,ckwk wkifid f pnfyif yifvs vsuf&Sonf o d nf/ &ck   difw   dik f;awmif ;awmif  dykykifif;ESifi hfvnf vnf;aumif ;aumif;?;? tnmyk   dif;ES ;ES  fihihvnf; aumif;?;? tquftoG toG,f ,ajaf jzmifjh zL;vG,f ,onf o f nf/ xk   d YaMaMumif h &rf  &rf ;N;NAuR u J Ref;rS ;rS c&D  c&D ;onf ;onf vnf;j;jzpf &ck   diom;cs iom;csif;pmqk ;pmqk   dvnf vnf;j;jzpfaom aom omcsrf;OD ;OD;bonf ;bonf t*Fvd vyfyd vuf v f ufxuf xuf u avmif;avSc&D c&D;j;jz  fih uk  ukefefa&mif a&mif;vmpOf zG    JzG Ypyf pyfcJc ho J nf h uk  uk   d,fawG awG Yrwf w S fwrf wrf;uvnf ;uvnf; oufaocH aocHaeonf aeonf/ ¤if;u a&;pyfcJcJhonf onfum;um;]]a&mif;uwf ;uwfjyefau? pGef&mpG &mpGefaMaMumif;?;? t&G m&Gmukd  vSnhuma&mif u f ma&mif;au? vrf;aM ;aMumif;oih ;oih   f&m? &m? vk   duf ufavygau? avygau? om,mESpfpfv   d Y?k   H½k;*g&mES ;*g&mES  fihih aM  aMumfjimjcif;au? ;au? rif;j;jym;NrKd Uok   d Y a&muf  a&mufaomtcg? aomtcg? ar;prf;umES ;umESifi hf armif  armif&mM &mMuma&m? 'kuú uefeú frnf rnfau? au? psD;onf ;onfrES rES  fihi?h ygonf h0ef 0efuk u   d?k rSefefwwf wwfwwf wwfau? au? cRw  dfzkz Ykajajymvk   d Y? oabmrus? 'kuúefef onfuk u   dk? axG  JEGYaES aESmif;rS ;rS m? ca&mif;cvk   dY? xkduwzef uwzef? xkd;0g;uef ;0g;uefau?vm;j au?vm;jyefwk wkH ajrmuf? rif;j;jym;qk   H;au? xk   dacs acsmif;ayguf ;aygufuk u   dk wufaumuf aumufcs csum? u D m? avS mfvk v   d Ykygau? ygau? nDnmaj nmajymMu? av;NrdKUqk   dau? au? xk   dacs acsmif;0u? ;0u? armifvS vSvr®rd  m?® jzm;wufjyefau? urf;,H ;,Huyf uyfvk v   d Y?k [yfvyf vyfygu? ygu? NrdKU&G mozG,f ,?f rsm;qk   difionf o f nfESEifiS  h?f ajrmif;bG ;bG,f ,a&muf af &mufcg}} cg}} rif;jym;NrdKU aps;ES ihihfrjcm; Ncdwfawmifaps;rSmvnf; pnfum;cJhavonf/ a&mif;uk ;ukefeftj tjzpf td  t drfrfwifiG f;vuf ;vuf&uf &ufxnf xnf t0wf   t0wftpm;? tpm;? 0g;Budrfrf&ufvyfyk fjcif;j;jzpf aom awmif;?;? jcif;?;? zsm? Budwf wqk q f k?H oaygh? awmifxG xGuMf uaomif;0g;? (0g;yk   d;0g;) rsm;? emrrnfaus ausmus u f sefed ;nif ;f nif; ('nif;oD ;oD;);) rnif;(r&rf ;(r&rf;oD ;oD;)rs ;)rsm;wk   d Y aygrs  aygrsm;vSonf onf/ Ak'¨'¨omoema&;buf omoema&;bufu xif&S& m;aom S usefed f;awmf ;awmf&S&SififapwD apwDESE  fSihih a&S  a &S;a[mif ;a[mif; apwDrsm;jzpfaom ausmuftk t   HkapwD apwDawmf? &ifaoG aoG;awmf ;awmf"mwf "mwf? NydKif;awmf ;awmf"mwf? vufzef zefawmf awmf"mwf "mwfpaom paom "mwfarG arGapwD apwDrs rsm;tjyif bk&m;yk &m;ykxk x   d;½k ;k ½kyfyfwk wqif q k if;wk ;wkawmf awmf rsm; 1968 ckESEpS f avrk   avrkefefwk wkifid f;aMumih   f ig;ref   ig;ref;&J ;&JuR uRef;rS yif   yifhvmaom vmaom arsmufBudrfrf &Sififyif yif bk&m;aus &m;ausmif;od ;odrfrfponf ponfrs rsm;vnf; aygrsm;ayonf/ bmoma&;qk   difif&m &m bk&m;yG &m;yG   Jawmf awmfrs rsm;? &ck   difi  df½k½;&myG ;k &myG   Jawmf awmfrs rsm;um; emrnfaus ausmMf um;onf/ yef;ws ;wsm;pnf oHrs rsm;jz  fih vT  vTrfrf;NcKH vsu nH  f nHrpJ rpJyif yif &S    d&S avonf avonf/ bmoma&;qk   difif&m &m jyKvkyfyfaqmif aqmif

 41

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jym;w jjyym;w ;jym;wcG m;wcGcGif

usd aaw awmf wmmff&  f iS  f usefed f;;awmf

&Guf uaeM af eMuaom bk&m;apwD &m;apwDtoif toif;tzG ;tzG   J Yrs rsm;vnf; (12)zG   J Ycef cef Y  d&S&ayonf aS yonf/ xk   dtzG t  JzG Yrsrsm; onf ppf  ppftwG twGifif;u ;u   HAk;'Pf ;'PfaMaMumif h N NyKd ysuoG o f  m;cJ G  h&&S &&S maom a&S;a[mif ;a[mif;bk ;bk&m;yk &m;ykxk xk;d apwDrs rsm;uk   d wpf   wpfpwpfpj pjyKjyifjcif; topfxyf xyfrHrHaqmuf aqmufvk vyfyk fjcif;j;jzif h j  jyefvnfxl xl axmifrIrIrs rsm;jyKvsuf omoema&;pnfyif yifrIukd  aqmif&G&GufaeMuavonf aeMuavonf/ rif;jym;NrdKUonf rkd;&moD ;&moDwG wGi f tnma&epfjrKyfjcif;uk ;uk   d rMumcPcH&wwf &wwf onf/ 1968-ckESESpfpf rkefefwk w   difik f;wk ;wk   duf upOf pf OfESE  fSihih xk   dESESpfp  dfrkrk;wG ;wGifif (0gqk   (0gqk   dvj vjynf haerS aerSpí)ok pí)ok   H; av;&ufwk w   difik  tB  f tBuD;tus ;tus,epf ef pfjrKyfjcif;rs ;rsm;rS m tBu;qk ;D qk   H;epf ;epfjrKyfjcif; jzpfavonf avonf/ xk   d YaMaMumif h tdrfrfwk w   difik f;aph ;aph oGyfyfjym;rsm;uk   dvnf vnf;aumif ;aumif; opfom;rs om;rsm;uk   dvnf vnf;aumif; ]bkwf w}f ac: avSuav;rs uav;rsm; pyfvk vyfyk fí toif hjyifqif qifxm;&S xm;&S   dMuonf/ ¤if;bk ;bkwf wjf z  fih tnma&Bu;í ;D í vTrfrf;rk ;rk;epf ;d epfjrKyvmvQ v f mvQi pD  f pD;eif;tok ;tok   H;j;jyKMu&onf/ wpfenf enf;qk ;qk   dvQ vQif rif;j;jym;NrKd Uonf tnm'D  tnm'Da&vT a&vTrfrf;j;jrKypü pf ü &Srfrf;j;jynfe,f e,f tif;av;uef ;av;uefuJ u hod o J  k Yd bkwf wu f av;pD;vs ;vsuf vl;vm;cwf ;vm;cwfum um aysmfp&mtj p&mtjzpf   d&SvSayonf ayonf/ ,cifuN uNrdKU&G m tdrfrajaf jcusywnf w f nf;j;jcif;aM ;aMumih   f vrf  vrf;yef ;yef;[l ;[lí pepfwus wus r&Sd vSay/ ay/ xk   d YaMaMumif h tB  tBudrfrBf urfrd rDrf ;avmif ;D avmifjcif;uk ;uk   d cHcJc h&onf &J onf/ ,ckum; um; &yfuG uuf u G rs rf sm;uk   d pepfwus wusowfrSrSwf wcs cf say;jcif;?;? vrf;yef ;yef;j;jyKvyfyk fxm;j xm;jcif;? jrpfurf;em;ab;rS ;em;ab;rS a&pm;  a&pm; cH&aom &aom awmifajc&if; &G mopfNrdKUwk   d Yok o   d Yk  ajymif;a&T ;a&T Uwnfaqmuf aqmufMujcif;j;jz  fih  NrdKU tokduft0kdif;vnf; rxlxyfawmhbJ jyefYBuJvsuf pepfwusjzpfvmavNyD/ xk   d YaMaMumif h usefed ;awmif ;f awmifay:rS ay:rS pD;vQ ;vQu½I½f IarQ arQmvd v f  kuf u d vQ v f Qif rif;j;jym;Nrd KUwnfaeyk aeyk   Hobm0 obm0 tvSuk ukd yef;csDum;wpf um;wpfcsyfyrm tm½kHwpfrs rsKd;cH ;cHpm;Ekdififayonf ayonf/ &marmifurf;ESifh usdef;awmifajc&if; tESHtjym;qufpyfwnfaeaom rif;j;jym;NrKd Uonf tyl  tyltat;&moD tat;&moDOwk Owkaumif aumif;vS ;vSonf onf/ tnma&csKdESE  fiS h (aEG   (aEG&moD &moD a&iHtenf tenf;tyg;)j ;tyg;)jrpfurf urf;uk ;uk   d rS    DrSívnf ívnf;aumif ;aumif;?;? z½k   HumuRef;uk ;uk   d jzwfíwk íwk   duf ufcwf vmaom b*Fvm;yif vm;yifv,f v,fatmf atmf avat;avñ§  avat;avñ§ifif;uk ;uk   d rS    DrSívnf ívnf;aumif ;aumif; tat; "mwfcHcH&oj &ojzifh &Tififvef vef;cs ;csrf;aj ;ajr  dhEkififonf/ awmifajajrmuftvs tvsm;ok   H;rk ;  drkififcef cefY&S&Snf nfí (414)ayjrif haom aom usdef;awmif ;awmifay:u ½Ipm;M pm;Munh   fvk v   duf u k fvQ vQi awmif  f awmifcGcGififawmifpOf pOf wef;? av;NrdKYacsmif;0J,m? ukvm;wef0J,m awmifwef;acsmif;ajrmif;rsm;? awmawmifobm0 obm0 avSavmif avmif;rs ;rsm;? vl;vG ;vGefefo m;vmaeyk G   Hwk w Ykum; u d m; tvSqk q   H;aom ;k aom yef;csDum;wrQyifwnf;/ c&D;onf ;onfrsm;vnf; rif;j;jym;NrdKUtvS uk ukd ½I&if &if;vnf ;vnf;aumif;? bk&m;zl;&if; vnf;aumif ;aumif;?;? ukefeoG o f ,f , G ul u f ;oef ;l oef;oG ;oG m;vm&if;vnf ;vnf;aumif ;aumif;?;? a'oEÅ&A[k &  A[kok ow&S w k &S mrD   S;

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;w ;jyjym;wcG ym;wcG m;wccGGif

us ;f awmf usddefe;awmf aaw wmmff&  f Si f

&if;vnf ;vnf;aumif ;aumif; vma&mufavh avhvmEk vmEk   difi  dzkzf  Yaumif ak umif;ayonf ;ayonf/ wnf;ck ;  dck&ef &ef wnf;pcef ;pcef; rsm;vnf; toifhtwif twif h  d&S&SvSayonf ayonf/ rif;j;jym;NrKd Uork   difi;wG ;f wGifif zufqpf qpfqef qef Yus usia&;? af &;? jynfol o YvG v l wf w G fajajrmufa&;vk a&;vkyfyfief ief; uk   d cs   csefvS vSyírj í f rjzpfay? ay? rif;j;jym;NrdKUonf vGwf wvyf v f yfa&;vI a&;vIyfyf&S& m;cef S ;ü t"d uae&m uae&m yg0ifcJcJhayonf/ jrefrmj rmjynfbufwG wifiG f wk   d YArmtpnf;t½k ;t½k   H;onf ;onf e,f   e,fc Uqef sJ  Yus usifa&;rS a&;rS m xdyf   dykifif;wG ;wGi yg0if  f yg0ifouJ ouJod o h  k Y &ck  d &ck   difwk w   dkifif;vk ;vk   H;qk ;qk   difif&m &m wk   difif;&if ;&if;om;tpnf ;om;tpnf;t½k ;t½k   H;onfvnf vnf; tvm;wla&S a&S Uwef;u ;u aqmif&Guf ufc havonf aJ vonf/ xk   dtoif toif;rS ;rS m &ck   difwk w   dkifif;vk ;vk   H;qk ;qk   dif&m &m BuD;yG ;yG m;a&;ESifi hf wkdifif;&if;om;tpnf ;om;tpnf;t½k   H; wk   d Yuk u   d (1937)ck  k (1937)ckESESpfpf aqmif  aqmif;&moD ;&moDwG wGifif rif;j;jym;NrdKUnDvmcH vmcHwG wifiG f wyl  wyl;waygif ;waygif;wnf ;wnf; jyKvyfyk Mf uavonf/ xk   dnD nvmcH v D mcHrSrquf q S ufí (ppfawG awGNrKd UrS acgif  acgif;aqmif ;aqmifrs rsm;tygt0if ) vlxk xcs ck swuf w D uf  JyGyGuk u   dk rif;j;jym;NrKd Ue,frSrpí pS í (NrdKUa[mif;)aj ;)ajrmufODO;N;D NrKd Ue,f? ausmufawmf awmf NrdKUe,f  yk@m;uRef;N;NrdKYe,fwk w   d YkrS vlxk xkod odefef;oef;yg0if ;yg0ifcJcJhonf onf/ xk   dvl vxk x l qE´ q k E´jy  JyGonf onf (N  (NrdKUa[mif;)aj ;)ajrmuf ODO;N;D NrdKU eef;&muk ;&mukefe;&S ;f  d&S t*Fvd vyfyd ppf pf pfwyf wyf uk   d   d0kif;0ef ;0ef;qE´ ;qE´jyjcif;? xk   drSwd wdrfrfñk ñ   dwG w k Gifif vlxktpnf tpnf;ta0;yG ;ta0;yG   JjyKvkyfyfjcif;?;? ed  H*k*k;cs ;csKyf ü ausmufawmf awmfNrdKUwGif csDwuf wuf  JyGyGuk u   d k tNyD;owf ;owfaqmif aqmif&G&Guf ucJcf  hJavonf avonf/ xk   dcs cswuf w D ufyGyGwG w J ifiG f &ck   difacgif acgif;aqmif ;aqmifrs rsm;tm; t*Fvdyfyfuk u   dvk v k keDed Drsm;u zrf;qD;í ;í ppfawGNrdKUokdY ,laqmifoGm;jcif; cHcJh&onf/ xkdnDvmcHrSpí rif;jym;NrdKUe,f ekdifiHa&;vIyf&Sm;rIrSm jrefrmjynft&yf&yfokdYwkdif wpf[kefxkd;ausmfMum;oGm; avonf/ t*Fvd vdyfyfu   d cH  k cHcs&ef awmf  awmfvefeS fMu&ef? jrefrmj rmjynf? &ck   dififjynftquf tquftoG toG,rIrf I &ifMum;aphrIrIuk u   d j k jyKvkyfycJcf  hMJ uonf/ ,if;od ;od k YrsrsKd;cs ;cspykyf   dk*¾*K¾ vrsm; rf sm; awm awmfvS v f efeS a&;orm;rs af &;orm;rsm; pcef;cs ;cspDrHrHrI jyKvkyfc hJ&m Xmetjzpf   xif& m;cJ S havonf avonf/ xk   dod o Y kd wk   difif;vk ;vk   H;qk ;qk   difif&m &m wk   difif;&if ;&if;om; ;om; tpnf;t½k ;t½k   H;rS vIyfyf&S& m;j S cif;j;jz  fih e,f  e,fcs c UsJ qef Yusia&;? af &;? ukdvk v   deDek Db0rS b0rS vG  vGwajaf jrmufa&;rS a&;rS m &ck   difwpf wpfjynfvk v   H;k ok   d Y *,uf  *,uf  d½k½kuf uNf yD &ckdififjrefrmpaom jynfaxmifpkom;rsm;\ 0kd ifif;0ef;yl ;yl;aygif;awmfvSefrIaMumihf t*Fvdyftpkd;&onf ;&onf &ckdififwk w   dkif;\A[k   dcsufrjzpfonfh ppfawG awGNrdKUrSvnf;aumif ;?;? vufvT vwf w T vs v f su aj  f ajcuefxG xuf u G ajaf jy;cJ h&avonf/ xk   dtcg tcg ppfawG awGNrKd UolNrKd Yom;rsm; vnf; xdwf wvef v f ef Yvs vsuf rif;j;jym;NrdKUe,f paom   paom uRef;urf ;urf;t&yf ;t&yfwk w   d Yok o k  Ykd a&S mifwd wrfrd f; a&TUajymif;aecJh&avonf/ xk   dtcs tcsefed fwG wGifif &ck  &ck   dififwk w   dik f;ü ;ü &ckdififw   difik f;vk ;vk   H;qk ;qk   difif&m &m wk   difif;&if ;&if;om;tpnf ;om;tpnf;t½k ;t½k   H;u ;u

 42

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jym;w jjyym;w ;jym;wcG m;wcGcGif

usd aaw awmf wmmff&  f iS  f usefed f;;awmf

NrKd U&yfrs rsm;uk   d tkyfycscf sKyfa&;cs a&;cs&yfxm;um xm;um xdefe;od ;f odrfr;ay;cJ ;f ay;cJ havonf avonf/ rMumrD xk   dae&m ae&m uk   d tpm;xk  tpm;xk   d;&ef ;&ef *s  *syefa&S a&S Uajy;wyfrsm;u awmifuk ukyfyrf S aus  ausmfjzwfvmvs vmvsu OD  f OD;pG ;pG m rif;j;jym;NrKd Uuk   d vma&muf  vma&mufod odrfrf;  dykufcJc hJavonf avonf/ xk   dtcs tcsdeüf NrdKUtkyfyfarmif armifomyGi hrf  mS tmPmvufrJr hJjzpfaeN aeNy;D ¤if;wk ;wk   d Yra&muf ra&mufrDrD t"du½k u½kPf P;rI ;f rIrs rsm;jzpfyGy m;j G cif;   d&ScJc hJav&m av&m rif;j;jym;NrKd Ue,frSrS trs  trsKd;om;acgif ;om;acgif;aqmif ;aqmifrsrsm; jzpfMuaom odefe;aus ;f ausmatmif af tmif? armif ausm,? , f ? yef;omatmif ;omatmifwk w   d Ykonf onf wpf  wpf  dAkAkvf vtj t f jzpf aqmif   aqmif&G&Guf uvs v f su &ck  f &ck   dififvl vi,f il ,fvl vl &G,f ,frsm;uk   d pnf  pnf;½k ;  H½k;um ;um vufeuf euf  JpGpGuk u   dkififNy;D t"du½k u½kPf Pf;uk ;uk touf  d toufpefeG  Yfpm; pm;   dESrfrfESESifif; cJ h&avonf &avonf/ ¤if;wk ;wk Yonf o d nf ar,k   ar,kc½k c  d½kififok o   d Y cs  k csDwuf wufw   duf u k   dckcf kuf uf&ef &ef M  Muufrus rus(rif (D rif;jym; NrdKUe,f )wGi tpnf  f tpnf;ta0;aqmif ;ta0;aqmif&G&Guf uaepOf af epOf ½k  ½kwfw&uf w&uf rif  rif;j;jym;NrKd Uuk   d 0if  0ifa&muf a&muf odrfrf;yk ;  dykuf u  dEkEf ifik fcJc hJjcif;j;jzpfavonf avonf/ ok   d Yaomf aomf ¤if;acgif ;acgif;aqmif ;aqmifrs rsm;onf &ck   dififwk w   difik ;tk ;f tkyfyf csKya&;qk af &;qk   difif&m &m cef Y  JcGcpDpG DrHrHcs csc hMJ uonfom jzpfavonf avonf/ xk   daemuf aemuf rM  rMumrD *s  *syefrs rsm; 0ifa&mufí t*Fvd vdyfyfu   dv k   dkeDae&mwG ae&mwGifif tpm;xk   d;cJ ;cJhavonf avonf/ 1303 ck wyk   d YwG w   Jvqef v G qef;(8)&uf ;(8)&uf eHeuf euf (10)em&D  (10)em&DwG wifiG f rif;j;jym;NrKd UrS m t*Fvd vyfyd f tqkwf w *s  f *syeftwuf twufwG wifiG f t*Fvd vyfyd wk w f   d Yu k rD;avmif ;avmif  HAkA;B;k BujJ cif; cH&oj &ojz  fih NrKd Uwpfckcvk v k   H;k rD;[k ;[kef;[kef ;awmuf ;awmufavmifí jymyk   Htwd zsufqD;jcif;cH&avonf av onf/ xk   dYaMumihf teD;pyf ;pyfjzpfaom aom auovmacsmif;0&G ;0&G mok   d Y  a&Smifwd wdrfr;aecJ ;f aecJ h&avonf &avonf/ od k Yaomf aomf vnf; 1304 ck uqkefvwGif rif;jym;okdY *syefwyfrsm; 0ifa&mufvmjcif; auovmwGifif *s   *syefrs rsm;tajccH ppf  ppf pcef pcef;rs ;rsm;csjcif;?;? &du© u mrs © m; ok   davS avS mif&mXme &mXme jyKvmjcif;aM ;aMumif h NrdKUolNrKd Uom;rsm;rS m t*Fvd vyfyd   HfAkAk;BuJjcif;rs ;rsm;uk   d cHNrcHcJ H&onf &onfyif yif jzpfonf/ *syefppf ppfonf onfaygif aygif; (120)yg0ifaom aom wyfrwck rwckuk u   dk wyf  wyfOD;pD ;pD;cs ;csKy]ul ]f ulqk q   d;qef ;k qef} ESifh vufaxmufwyfAkdvfrSL; ]rm&S'g}wkdY OD;pD;aqmif&Gufum? rif;jym;NrdKUokdY 0ifa&mufvmN vmNyD; wyfom;ok   H;pk(wyf (wyfom; 40 pD  JcGí)cG í)cGJum um cs&yfvmcJ vmcJ hMuonf/ (1)Al;yif&GmwGif wpfwyf wyf(2) usdef;awmfo&uf o&ufawmtkyfyf (,ckocsKØif;&mwGif) wpfwyf(3)ausmif;opf ;opfausmif;ykifid f;wGif ]ulqkd;qef}ESihihf ]rm&S'g}tygt0if jrif;uk ;uk   d,f ,pDpf ESED   fihiS h wyfom;(40)wk om;(40)wk   d Y wyf  JpGpaecJ aG ecJ hMuonf/ xk   dok o   d Yk wpfpwpf pwpfpj pjz  fih iN  iNyDtif tif; wGif wpfpcef pcef;jyKvmjcif;? Ncdwfawmifü ajymif;a&TUwyf cs csvmjcif;? ponfjz  fih tES   S YHtj tjym; *syefppf ppfwyf wyfrs rsm; jynh   fvQHcJc hJavonf avonf/ r,lurf urf;rS ;rSefefawmif awmifrSrS wk  wk   duf u  JyGyf GwG wGifif 'Pf&m&vmol &m&vmolrs rsm;uk   d rif  rif;j;jym;ok   d Y  dyky Ykí aq;0g;ukorI orIjyKcJavonf ah vonf/ *syefrsm;um; ok   H;ESpfpfcef cefY  tcsdefefMumcJ havonf/ *syefrs rsm; zufqpf qpfpepf pf epfuk u   dk  usifhok o   Hk;vmoj ;vmojzihf

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

t*Fvyd rf [m(136)ESi hf qufo, G í f wzefawmfveS fa&;vkyif ef;rsm;uk   d pwifjcif; jyKcJh&jyefonf/ xk   daemuf c&pf(1944)(1306)ckESpf *syefu   d k pwifawmfveS f&ef avxD;jz  fih qif;cJ hMuavonf/ ,if;od Y kBuKd ;yrf;csujf z  fih rif;jym;NrdKUe,f paom &ck   dijf ynft&yf &yfu tpOD;pG m pwifí *syefawmfvSefa&;vkyfief;uk   d jyKvky  df Ekifc hJavonf/ xk   d YaMumif h aumZm (1306)ckESpf *syefrsm; qkwcf  mxG G ufajy;cJ h&jcif;? t*Fvdyfrsm; wzef tpm;0ifa&muf  dEkifjcif; jyKcJh&avonf/ t*Fvdyjf yefwufvQif rif;jym;NrKd Uuk   d tkyfcsKyaf &;cs&ef e,f  dyik ftjzpf rpöwm rwfbuf? NrdKUtkyftjzpf xGef;atmifausm?f ykvdyftifpyufawmf OD;em;aygufau paom tkyfcsKyfa&;yk*¾dKvfrsm;onf  aumZm(1306)ckESpfwGif a&muf&SdvmMu onf/ ¤if;wk   d Yonf rif;jym;Nrd KUuk   d 'kw, d tBurd t f jzpf  JyGjyifuEé m;vkyí f NrdKUwnfcs zG  fiv h pS jf cif; jyKc hJMuavonf/ e,f  dyik   H½f k;  dpku&f m[lí ]bmcH}t&yf  d&S ,ckt&ufq   dik f ta[mif;wGif aqmif&u G cf  haJ vonf/ rif;jym;Nrd KUtygt0if &ck   difjrefrmwjynfv   H;k wGif c&pf(1948)ck  aumZm (1309)ck   jymok   dvjynh   fausm(f 9)&uf? we*FaEGaeY rsm;wGif  vGwfvyfa&;&&SdcJhojzihf t*FvdyftkyfcsKyfrI vk   H;0Zmwfodrf;oG m;cJ hjcif; cHcJh&avonf/ vGwfvyfa&;&onfh txdrf;trSwftjzpfjzihfvnf; rif;jym;Nrd KU v,fuiG f;jyifus,w f iG f vGwv f yfa&; txdr;f trSw f ausmufw   dik fu   dk   dpkufxv l suf 0ihf0gpGm wnf&Sdaeayonf/ vG w f v yf a &;&NyD ; csd e f r pS í rif ; jym;NrdK Uum; wk d ; wuf B uD ;yG m ;a&;? pnfyifom,m0ajyma&; ponfrsm;uk   d wpfaeYwjcm; aqmif&Guv f mEk   difc hJojz  fih a&S Uuk   dtrsm;Bu;D arQmfvif hp&m tvm;tvm aumif;  d&S  dEkirf nf h NrKd UwpfNrKd U[k qk   d  dEkif ayonfwum;/ (toQif puúdE´ (&ck   difjynf )&ckdif,Ofaus;rIrsm;) (trSwf (2)1993-ckEpS f)

 43

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

qif; ouf pOfv   m omoem urÇ mOD;vlom;wk Yo d nf uk   d;uG,rf Iu   d k &S mazGc hMJ uonf/ tm;xm;tm;uk   d;&m tjzpf ae v? eu©wf? wm&m? N*dK[?f awm? awmif? a&? ajr? ewf? e*g;? *VKef ? ukrP Ç ?f ,u©? odMum;? ol&mwk   d Yu   dk t&Sio f ciftjzpf OD;wifvmcJ hMuonf/xk   d YaMumif h emxrS emxf[al om uk   d;uG,rf t I rnf  d&v S monf/ emxonf uk   d;uG,&f m? ,k   HMunf &muk   d  ac:qk   davonf   f/ ,ckx d jA[®PwGif  tm'demwf? &m0djEe´ mwfponfjz  fih ewft&Sifw Yk\ d trnfemruk   d uif;yGef;wyfxm;vsuf &Sad e\/ [dEL´ ? jA[®Pt,l  d&MS uolrsm;qk   dvQif rD;? ae? ajrBuD;? ork'´&m? opfyif? awm? awmif? t&mrfO,mOf? ewfueG f;wk   d Yu   dk uk   d;uG,Nf rJ   d&SaeMuao;\/ &ck   difw   d Yk onf a&S;OD;acwfuyif awmawmifu   d k jzwfoef;0ifa&mufaevmcJ hMuolrsm;jzpf c hJ Mu\/ xk   d YaMumif h tEÅ&  m,fE  fiS h BuKH c h&J ? tcuftcJEiS  hf &ifq   dik cf  hMJ uonh   ftavQ muf h aMumufvefYjcif;? pkd;&drfjcif;? tm;ukd;jcif;rsm; &SdcJhMuonfomwnf;/ xkdukd awmfveS fckcHc hJ&jcif;? a&S mifuiG f;z,f& m; S xGufajrmufc&Jh jcif;wk   d Yjz  fih ESpfv&Snfp mG umvMumcJh&\/ vlom;onf aMumuf  H& Uruif G ;onf htavQmuf csrf;omjcif;uk   dvnf; vk   dvm; onf h owå0grsm;jzpfMu\/ xk   dtcg aMumufvef Yjcif;rS vGwfap&ef tm;uk   d;&muk   d wrf;warQmfrSef;cJh&rnfr mS trSefwnf;/ qif;&Jjcif;uk   d vlwkid f;rESpfNcdKufwuf&  onf htavsmuf csrf;omjcif;udk   awmif hwvkdvm;NrJ "r®wmwnf;/ xk   dYaMumif h azmfjyyg emx(tm;ukd;rI)uk   d rvkdolr&S  ddEkifMuacs/ tm;uk   d;rIr  d&Su rcsrf;om? tm;uk   d;rI  d&rS S  csrf;om&m&onf[lí Ak'¨uvnf; qk   H;rcJ hb;l onfwum;/ rdrdw Y kd vkdvm;tm;ukd;cJhMuolrsm;wGif a'0(t&Sifocif)emx(tm;ukd;&m) wkdYonf zefqif;  dEkifo   lrl sm;? wef  dc;k  d&Sorl sm;? jzLpifjrif hjrwfo(l jA[®P)xm0& (raorysuf) rsm;? zefqif;&Si f £ó&rsm;[kyif pGy  drf w S í f ,k   HMunf,   HMk unfvmjcif;? toufay;   JpGNrv J mjcif;rsm; jyKvkyfvmcJ hMuay\/ vlom;\pdwu f   dk vlom;u tm;xm;rJ hvsuf wpfjcm;wpfyg;uk   dom tm;xm;cJ hjcif; jzpfonf/ vlom;\pGr;f tifu   dk r,k   HMunf&m vnf; a&mufayonf/ xk   d YaMumih   f vlaerI vl Yb0onf rvGwfvyfaom t&Sifocifu   dk tyf  HEx S m; onf tdrf&m? ae&m? Nrd KUjynf& mwnf G axmifru I tp   dyki  dpf k;cHewfrsm;?   d&Svm&  onf/ ewfrsm;jz  fih jynh   fvsuaf eaom vlom;tzk   d Y vl YpGrf;tif? ukd, ht f m;tifu   dk

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

 44

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

zefw;D EkdiftHhavm/ &ck   difw   d Yak e&m jzwfoef;&maemufu   f   dv k   du k fí ewfw   d Yo k nf vk   duí f aecJ hMu\/ awm? awmif? acsmif;ajrmif;? opfyif? v,f,m tdrfa*[mwk Yüd ewfa'0wmrsm; rnfac:pG   JvQuf &Sad e\/ ynwfrnfac:pG   Jvmaom ewfw   d Yu k m; ra&rwGu  dEf kif acsNyD/ þtOöeajrwGifyifvQif iNcdwf? ijyKwf? iNydKif;wd if? ivufp paom bDv;l ? prÜ0ufNrdKUapmif he*g;? aZmf*sD? *E¨ m&D? oQifi,f? &aoh? ewftrsK;d rsKd;   d&SvmcJh ay\/ xif& m;aom S ewfw   d Ykq   dv k Qif **F gewf  (**F gtif;) r[defewf(acsmif;0jrpf0 apmihfewf) pE´Dewf(uRef;apmihfewf)/ &marmifewf? jroGifewf? iarmifewf? MumZHewf? rusm;ewfw   d Y k jzpfMu\/ ¤if;wkdYonf eef;pOfewf? AvdauR;ewftjzpf umv&Snf MumcJhNyDjzpf\/ bk&iftqufquf   drk;OD;rk;d aES mif; umvwk Yüd ewf  JyGvrf;obifay;í csD;ajr muf § yl aZmfNr  dJ&cS  hJav\/ NrdKUolBuD; atmifausmZf Honf  axmifuscaH epOfu ewfw   d Yku   dk wk   diw f nfc h&J mü ewftrnfrsm;pG m yg&S   davonf/ ¤if;\zG   J Yq   dak om &wkwiG f awG Y  dEik f \/ pdwpf Grf;tifu   dk  tm;uk   d;Muolrsm;vnf; ewfu   dkarQmí f pdwf"mwfu   d k taoG; ta&mifwifc hJMuonf/ orm"dprG f;tif txk   dut f avsmuf  aumif;vmMuaom tcg aq;0g;rEÅ mef   w Ykdu   dk zefwnf;cJ hMuonf/ xk   d&Sifi,f&aoh? aZmf*sDrsm;um; umvMumuyif  d&Sc hMJ uonf/ ewfE  fiS w h wef;wnf;xm;í ylaZmfc hcJ v H mcJ hMuonf/ oD&yd g½kP&aoh? wdupd o ä m&aq;0dZ m&aoh Æ ? tmvHuyÜ&aoh? a0omuyÜ&aoh/ oDwma'0&aoh? em*dE&´ aoh? uPS m'dyg,e&aoh? uvd*F&aoh? ponfw   d Yjk zpfMu \/ xk   d&aohaZmf*sw D   d Ykq   dv k Qif  a,m*tusi hfu   dk  usi hfc hJMu\/ avmuDtusi hfwGif a,m*Dtusi ho f nf  tjrif hqk;H uk   d &&S   dap&ef  tus  fihjzpfc hJ\/ *E¨ m&Dtwwfynm rsm;ukdvnf; tm;ay;cJhMu\/ xkdtwwfum; ewfaq;? ewf0g;ukd &SmrSD;í touf&Sn?f od  d'¨ayguf? pGrf;tifu   dk  jzpfvmjcif;yifwnf;/

&Hppfaygufcs? q0ó0a&m? £aE´ mig;a,muf? apmif ha&S mufwpfOD;? bDvl;tmVm 0u? a'0uk   d;rnf? wef;  dck;pnfom;? xufjynfok' g?¨ jA[® mig;a,muf? uRef;wk   dif; aemufonf? ESpfa,mufpuú0wf? jrwfxG#fxif&Sm;? &Spfyg;&[EÅm? þurÇmü? e0gawmfrSL;? aygif;ig;OD;uk   d? MunfEl;tifjynf h uk   d;uG,\ f }} rSefaomuk   d;uG,rf I? rrSefaom uk   d;uG,rf Iom   JcGjcm;&monf? uk   d;uG,rf Ir  d&S [líum; vk   H;0r&S   dacs/ Ak'¨&iS fawmfonf rS efuefaom uk   d;uG,fru I   dk or® m'dXd[k (tjrifrSe )trnf f ay;cJ honf/ rrSefruef ,k   Hr m;p&mrs S m;uk   d rdp m'd ä X(d tjrifr m;)[k S trnfay;cJ honf/ xk   d YaMumihf rSefaom uk   d;uG,f&muk   dom vkv d m;í trS m;uk   d a&S mif& m;wwf S &rnfjzpf\/ rSefaom uk   d;uG,rf Iu   d k jyKrSomvQif  ab;uif;rnf? jrif hjrwfrnf? qif;&JrS vGwfrnf[k bk&m;a[m\/ uk   d;uG,rf Iu   dk ,Of aus;rIwpfct k jzpf ,aeYavhvmaeMuNyDwnf;/ vlaerI "avhxkH;pOfvnf ; jzpf&mum;? ¤if ;ESifhywfoufaom a0g[m& tok;H tEIef;? ylaZmfenf;pepf? tcef;tem;? ujyqkdwD;rIrsm; jyKcJhjcif;rsm;? aq;a&;yef;csD? ½kyfx½k yk v f   H;k ? tEkynm&yfrsm;? ,aeYxd a&S mifMunfavh? vk   duef mavhjyKaeMuao; aom   d½k;&mewfu   d;k uG,frI ruif;aom "avhponfrsm;uk   d ewfu   d;k uG,rf Io  drkif;? ,k   HMunfrIbmom&yftjzpf avhvmaeMuvsuf   d&SaeMu\/ ewfu kd wl&, d mpnfjz  fih ylaZmfyocJ hMuouJ ho Y kd Ak'&¨ iS af wmfu   dv k nf; wl&, d m jz  fih ylaZmfvmcJ hMuonfu   d k ,aeYxd awG Y&rnfjzpf\/ Ak'0¨ E´empOfot H jzpf &ck   diw f   d Yk wD;cwfylaZmfaeonfudk  wifjy&aom]]tbdOmPfa&mif? xdefvif;ajymif? tacgif  d½k;&Sdef? rm&Zdef? avmuxG#fxm;? jrwfbk&m;? 0wfx m;0E´ G em? &Sdckd;yg\/ OD;OD; OD;csyg/ [lí aw;*DwtoHyif  jzpfavonf/

ewfu    d;k uG,rf  rI sm;

Ak'b ¨ momuk   d;uk   d,rf  I

uk   d;uG,rf ItwGu f &ck   difa0vm[u usr;f rS m azmfjycsuv f m&S   donf aA'if usrf;rsm;rSvmaom ewfrsm;o½kyfu   d k wifjyjcif;jzpfacsonf/ xk   dwiG f ewf? e*g;? jA[®utp? bk&m;? &[EÅ mygr<   uif;yg&S   donf/ xk   dusr;f vmuk   d wifjyayth   H/ ]]zD;ywG   ðatmif? jcaoF ho   Hk;xm;? e*g;owå? yOöydoQ  d Ejk;? av;rsKd;r[m&mZf?

&ck   difvlaerIorkdif; pwifc hJonfrS  ,aeYxd uk   d;uG,frI &SdaeNrJyifwnf;/ ok   d Yaomf  ESpfaygif; bDpDajcmufaxmifupí þrSmzuf bDpD 6 &mpkx d tpG   JtNrJ ewfu   dk;uG,rf I   d&Sc hJavonf/ ,aeYtm;uk   d;rI topf&vmNy;D onfq   dkaom Ak'¨0g'

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

t,lonfyif NrJonf[ k rqkdEkid af o;/ t&d,mtjzpfo   d Y k a&mufro S mvQif Ak'¨u   dk ,k   HMunfrI  dckiNf rrJ nfjzpf\/ xk   d YaMumih   f   d½k;&mpG   Jewfu   d;k uG,rf v I nf; uif;Muonfum; r[kwfacs/ rluvxuf  tm;uk;d rIrcH&awmhNy;D &mum;? ewfu   d;k ewfMoZmpk   d;  drk; jcif; enf;yg;qdwfokOf;vmcJh&ay\/ "n0wDacwfxt d a&muf ewfuk;d uG,rf INrv J m&aom &ck   difrsm;tzk   d Y ckESpf 6500 ausmfumvwk   di?f ewfE  fiS t h ppt&m&m vTr;f  drk;cHc h&J onftjzpfu   dk arh  dEik Mf u rnfr[kwfacs/ vGefcJhaom ESpfaygif;&Spfaxmifausmfumvu vufcHc hJ&aom uk   d;uG,rf IyifvQif ESpo f ufwmuk   d arhMu&rnfum; r[kwaf o;/ tpm;0ifa&mufc hJ aom Ak'0¨ g',k   HMunfrI ESprf enf;awmhNy/D ESpfaygif;ESpaf xmifausmaf om umvuk   d ausmv f eG fvmcJ h&avNy/D ok   d Yaomf ,aeYx d Ak'¨bmom ppf[efavNyw D um;[lí um; 0efrcH  dEkifao;/   d½k;&mAk'b ¨ mom? vuf  d&AS k'¨bmom? Ak'¨bmoma&;&mtjzpf jz  fih zmodzmomaevmMuol rsm;vnf;   d&SaeMuao;onfomwnf;/

bk&m;yGi haf  y:aomumv Ak'¨bmom &ckdifjynfokdY 0ifa&mufvmcJhonfrSm trSefjzpfayonf/ &ck d i f j ynf w G i f jzpf x G e f ; ay:ayguf v maom bmomr[k w f a omf v nf ; qufoG,fvm&jcif;rS m xif& m;av\/ S xkdt&Sifonf tdE´d,e,fajrukd jzwfausmfí &ckdifodkY rdrd0g'(t,l)uk   d oGwo f iG f;  dEkifcJo h nfr mS omrnr[kwfacs/ Ak'¨\ oAÁñkwpGrf;tifu usufpm;   dEkifc hJjcif;aMumiho f m jzpfacs\/ xkdOmPfawmfonfvnf; Ak '¨\b0usiv f nf&m tjzpfu   d k a&mifjyef[yfay;rIt& xifvif;vm&ay/ xk   d YaMumih   f  Ak'¨\OmPfuGef &ufwGif &ck   difjynftwGif; 0ifvsu f rdc hJ&m\/ tcGi hfaumif;uk   d &&S   dvmjcif;[kom 0rf;omMu&*rnfomwnf;/ &ck   difESif h rZÑdra'oonf yx0Dajrt& qufpyfvQu f &Sdaeonf/ c&D;a0; onf[k qk   d&aomvnf; vrf;yef;qufo, G rf I  d&SvmcJ honf/ **F gjrpf0Sr;f a'oonf &ck   difESi hf e,fedrdwcf si;f qufpyf&m Xmejzpfavonf/ **F gjrpfajrmuf  dykif;onf rZÑdra'oe,fy,fjzpfNyD ; awmif  dykif;onf 0*Fwkdif;b*Fvm;e,fy,fjzpfonf/ 0*Fw   dik ;f onf &ck   di"f n0wDacwfuyif &ck   dife,ferd dw f a'ot0ifjzpfc hJavonf/ &ck   difrif;&mZmBu;D pmwrf;wGif pE´ mol&d,rif;\om;awmfjzpfaom ol&, d m"dywd

 45

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

(bDp\D 527-480)rif;vufxuf armufolZmNrKd Upm;jzpfc hJorl  mS xk   drif;\nDawmf ol&, d ukr mqk ®   d\/ ol&d,auwk(at'D 273-327)rif;vufxufwGifq   dv k Qi f xk   d rif;\nDawmfo&l d,umoDonf armufoZl mNrKd Upm;jzpfavonf/ xk   d YaMumih   f **F g jrpf0Srf; (b*Fvm;e,f )xd &ck   dif"n0wDacwfwiG f &ck   difE  fiS h e,fajrqufpyfvQuf &SdaeonfrSm xif&Sm;ay\/ &ck   dijf ynfe,ferd dwrf  mS a&S;acwfuqk   dvQif taemufb*Fvm;e,fb[ D me,f ES  fih  Mo&doQe,fxu d s,0f ef;cJ havonf/ **F gjrpf0Srf;rS A½kupäqdyfurf;wr’KwfrS umr&vdyq D yd u f rf;qk   dvQif &ck   dio f   d Y k a&vrf;qufo, G cf  h&J mXmejzpfacsonf/ ukef; vrf;qkv d Qif  armufolZmNrKd UrS b*Fvm;e,fo   d Ykvnf;aumif;? tmoH? rPdyl&rS upäye'Djrpfnm "n0wDXmaeok Yv d nf;aumif;? w&dyl& NrHKjynfrS oufjynf  d ?Akvf rif;axmif(uHom&DMunfaxmif ) xkdrS  &ckdife,fxJo Ykv d nf;aumif;? qufoG,f aygufa&mufavonf/ xk   daMumih   f &ck   diEf Si hf rZÑdra'oonf **F gjrpfomuG mjcm;í ajcwpfvrS f;cef Yom c&D;  d&Saeonf/ a'ocsif;qufpyfrI? vlraI &;0ifa&mufo m; G vmrI? ul;vl;qufqHaygif;oif;rI? c&D;oG m; pD;yGm;a&&Scd J&h rIw   d YkE  fSih  ruif;cJhacs/ xk   d YaMumih   f &ck   difE  fSih tdE´, d \owif;qufo, G fr?I owif;jyef Y  HE YSrI? owif;Mum;od&  rIr mS cufc hrJ Ir  d&S  dEik fay/ e,fpm;NrdKUpm;? wyfp;D wyfeif;rSvnf; Mum;odaygufa&muf ausmfvTrf;apcJ hav&monf/ Ak'a¨ *gwronf ousw   dik ;f ? uydv0wfZmwdjzpf\/ xk   dwiG f (bDp D 610)arG; zG m;í BuD;jyif;cJ honf/ ok   d Yaomfvnf; touf (29)ESpw f iG f awmxGuí f us  fihBucH  hJ onfr mS rZÑdra'owGif  jzpfayonf/ (bDpD  574 ckESp )(touf f 35ESp )wG f if bk&m;jzpfí 0gawmf(20)twGif; (6)Budrf xd0gqk   dcJah vonf/ &mZN*dK[jf ynfonf r*"EkdifiH\Nrd KUawmfjzpf&m ,ckbD[me,fjzpfacs\/ pE´mol&d,rif;onf 4ESpf  ESi hf  8-vi,fonf/ pE´mol&d,rif;onf bDp D 580(touf25 ESpf)wGif xD;eef;  dpk;pHc hJonf/ eef;oufq   dv k Qif bDpD 580 rS 528 xd 53 ESpf&SnMf umcJ hav onf/ oufawmfr mS bDpD 605 r\S  528 xd  77 ESpf&Sncf  hJonf/ &ck   dif"n0wDjynf&iS f pE´ mol&d,bk&ifonf &ck   difxD;eef;uk   d bDpD 580wGif   dpk;pHvsu  d&f aS eonf/ bk&m;avmif;rS m xk   dpOf 'ku&ú p&d,mus  fihaewk   H; umvjzpfacs \/ bk&m;yGi hfonfr mqk S   dvQif bDpD 574 wGifjzpfojz  fih bk&m;ryGi hfrD 6 ESpfapmí eef;pHvsuf&Sdaeavonf/ Ak'¨yGifhawmfrlaMumif;ukd xkdrif;oufawmf 51 ESpf eef;pH 26 ESpfta&mufwiG frS owif;pum; Mum;odc hJ&avonf/ xk   dpOfb&k m;&Sif

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

qk   dvQif oDwif;pum;Mum;odc h&J avonf/ xk   dpOf bk&m;&Siq f   dv k Qif oufawmf(55) ESp f 0gawmf(20)ajrmuf  d&aS vonf/ bk&m;yG  fiah Mumif;uk   dum; edrw d x f ;l rsm; Mum;od cJ hMuonfomjzpf\/ xk   do   d Yk edrw d rf sm;uk   d Mum;od&jcif;? rZÑdrwk   di;f rSvnf; owif;aygufa&mufjcif;? a&mufvmcJ hMuaom ykP m;&S Ö pfa,mufxrH Svnf; xyfqif howif;&jcif;wk   d YaMumih   f pE´o&l d,bk&ifonf bk&m;&Sifuk d zl;jrifv   drk I tmomqE´jyif;jyvmcJ h&avonf/ eef;awmfnDvmcHü yif hapmif  dEkif&ef aqG;aEG;cJ hMuavao;onf/ aemufq   H;k wGif raem"dXmefjz  fih &nfrSef;yif haqmifr UI jyKc hJ&avonf/ xk   dtcgu pí a&TMumyef; aygufaygufe YHom? qDrD;? wHcGef? xD;? a&csrf;wk Yu d   d k vufaqmifjyKvsuf xdyfxuf wif  drk;cJ hMuonf/ xk   d Yaemuf wk   dif;jynfvx l  k tygt0iftm½k   HjyKapvsuf ckEpS f&uf ywfv   Hk; yif hzdwfyal ZmfrIjyKcJMh uavonf/ Oyrmjy&aomf  temxydwo f laX;orD; plVokb'¨'gonf rdrad e&m O*¾NrKd UrSaevsuf Ak'  d&¨ &S m om0w¬   f   djynfo   d Yk pdwrf aemjz  fih yih   fonf htvm;wl jzpfavonf/ xk   dtcg bk&m;&Sio f nf &mZN*dK[jf ynf? a0VK0efausmif;wGif oDwif;ok   H;vsuf   d&Saeonf/ bk&m;&Siftm; yif hzdwjf cif;uk   d a&TOmPfawmfjz  fih odvmvQif &[ef;wk   dY tm; pnf;a0;í trde Yf&Sad wmfrlavonf/ xk   d Yaemuf &ck   difjynfo Y kd <u&eftwGuf odMum;rif;zefqif;ay;aom jyóm'f,mOfysx H ufo   d Yk wufp;D vsuf c&D;a'opm&D <ucscD  hJMuonf/ xk   dtaMumif;uk   d þod Y k rSww f rf;a&;om;&S   dav\/ ]]a&T&  dckifjynf&Sif "njynf&Sif bk&ifpE´ol&d,rif;vufxuf  a*gwrAk'¨ onf aemufyg&[EÅ mig;&mES     fih &ck   dijf ynfo   d Y k <ua&mufvmcJ hí ausmufawmfNrKd U\ wpfzuf  d& S aomvm*D&ad wmifxuf w&m;a'oem a[mjyawmfro l nf/ pE´o&l , d rif;onfvnf; jrwfpGmbk&m;xHomG ;a&mufzl;arQmfvsuf aovm*D&dawmif\ ta&SUig;rkdifuGmü wnf&Sdaom rif;aejynfawmfokdY <ua&mufoDwif;okH;&ef yefMum;avQmufxm;&m bk&m;&Sifu vufcHcGi hfjyKawmfrlonf/ bk&m;&Sifonf rif;aejynfawmfü ckepf&ufrQ oDwif;ok   H;aexk   diNf y;D aomf jyefvnf<ucsaD wmfrrl nf h tcgü pE´o&l d,jrwfp mbk G &m; uk   d k,fpm;uk   d;uG,&f ef ukd,yf  m;wpf G qx l m;awmfrcl  hJ

 46

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

&ef avQmufxm;awmif;yefavonf/ xk   dtcgjrwfb&k m;&Si\ f cGi hjf yKawmfrcl sut f & odMum;rif;ESihf 0doBuKH ewfom;wk   d Yonf oD&d*w k af wmifay:wGif bk&m;&Siu f   d, k f yG m; qif;wkawmfwpfql zefqif;cJ hMuonf/ ¤if;qif;wkawmfr mS r[mrkeb d &k m;yif jhzpfonf/ pE´ol&drif;onfvnf; oD&d*kwfawmifxufwGif a*gwrbk&m;&Sif <ua&mufvmonf h txdrf;trSwt f jzpfjzifv h nf;aumif;? Ak'½¨ kyfy m;qif G ;wkawmf wnfxm;jcif; txd   drf;trSwt f jzpfjz  fihvnf;aumif;? r[mrkedykx   d;k awmfu   d k wnf xm;awmfrlc hJonf/ (ta&SUwkdif;,Ofaus;rI yk Ydcscsufrsm;twGJ(1) wuúo kd vfpmay;pm,lo if wef;) txufygrSwfwrf;tjyif "n0wDESihf a0omvDywf0ef;usifwkdYüvnf; aumif;? &ck   difa'oe,f y,ft&yf&yfüvnf ;aumif;? a,"r®ma[wkyÜb0gyg&Sd aom pmwef;xk   d;ausmufpmrsm;? pwkyg(apwDykx   d;k i,f )rsm;wGi f pmxk   d;ygrsm;wk   d Yu   dk vnf; awG U&S   f&onf/ xk   d   dausmufpmwk Yq d   dv k Qif  c&pfESpf 4 &mpk  5 &mpkcef Yxuf aemufrusacs/ xk   dxuf   dAkuyf lbk&m;) opöuy&dA mZuZd Á ea&;xk   d;yg) pmqk   dvQif c&pftpyk   di;f xuf aemufrusacs/ &ck   dijf ynfo Y kd Ak'o ¨ moemonf  c&pftpOD;  dykif; uyif  a&muf&SdaeNyD;aMumif; om"u tck   diftrmoufaorsm;jzpfay\/ &ck   dif"n0wDjynfo Y kd bk&m;&Sifonf (bDpD 554)r[mouú&mZf 123 ckESpf wyk   dYw   Jv G jynf h(tcs Uuqk Kd ev f qef; 8 &uf) aeYwGif <ujref;cJ honf/ &mZN*dK[fjynf a0VK0efausmif;rSonf odu mawmf ©  20 0gajrmuf oufawmf 55 ESpw f iG  f <uvsuf? arm&yAÁwausmufawmfawmifü <ujref;wef&Y yfc hJav\/ xk Yad emuf Asm'dw>f ruf Mum;ítqk   H;wGi f "n0wDaejynfawmfo   d Y k <uvsufo   H;k vaeNyD;aomf uqkev f jynh   f aeYwiG f r[mrke½d yk &f Siaf wmfu   dk uk   d,pf m;oGe;f vkyfciG  hjf yKc hJavonf/ omoemjyK&ef t&SifAmukv&[EÅ max&f   E  fSih t&Sif 21 yg;(t&d,oHCm 200 vnf; tqk   d  d&S\) uk   dvnf; xm;cJ havonf/ xk   dtcguyifpí oD&d*kwåukef;ajronf  &u©r@dKi  dfpkufxl&mXmejzpfvm onf/ omoemrlvwnfxeG f;&m omoemvnf;? wnf&mxGef;yjzpfc hJ&onf[k armfueG ;f xifrw S cf  hMJ uonf/ xk   dupí &ck   dijf ynfwiG  f omoemawmfonf a&mif0g

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

uGe YfjrL;vmcJ h&onf/ bk&m;? apwD? *lausmif;? Z&yf? &[ef;oHCmpOfvm qufy m; G vmcJ h&onfomwnf;/

ol&, d "dywdrif; vufx   uft   pDtrH &ck   difo   d Y k bk&m;omoem0ifa&mufrw I Gif azmfjyygAk'u ¨  kd,w f   dik f <ua&mufí omoemwnfxm;cJ hr?I xk   daemufb&k m;&Sif y&deAd  mef Á jyKí <uif;use&f pfaom "mwf awmfrsm;onf omoemouú&mZf 222 ckajrmufwiG f <ua&mufvmrI ponfjzihf &ckdiforkdif;&mZ0ifordk if;tqkdrsm; &SdcJhavonf/ acwfokawoDtvkdtm;jz  fih Ak'¨Xmejzpf&m td  dE´,awmifykid f; ajrmuf  dykif;rsm;rS Ak '¨bmom0ifrsm; 0ifa&muf vmjcif;ESi hftwl c&pfray:rD bDpDo   H;k &mpk (a&S;ESpfaygif; 2300)acwfavmufrS pí Ak', ¨ Ofaus;rIE  fSih uk   d;uG,rf Iw   d Yo k nf wpfpwpfp tajctaejzpfvmMuNy;D ,ckw   dik fwnfNrJvmcJ h&onf[k ,lqMuavonf/ &ck   difjynfwGi f "n0wDacwf pE´ o&l d,rif;vufxufrSpí tajc  dpkuv f m aom omoemonf ol&d,puúrif;xdw   dkifatmif ES pfaygif;ESpf&mausm f qufcH rjywfwnf  d&v S mcJ h&onf/ oHCmqufEG,t f jzpf Amukvrax&fupí bk&m;&Sif rsufarSmuftuRwfa&mufcJh&aom bdu©Kax&m&[EÅmESpf&m? bdu©KeDax&D &[EÅmrwkdY qufcHvsuf omoemjyKvmcJMh uavonf/ prÇ0wf? yOöacwfxd &[EÅ mt&S   ifjrwfwkdY\ omoemjzpfcJh&onf/ pE´ol&d,\ om;awmfo&l d,"dywdrif ;rSpí ol&d,puúrif;wk   difatmif *gr0goD t&n0goD &[ef;oHCmrsm;? ausmif;? uef? bk&m;? apwDrsm;? ½kyfy m;qif G ;wkwnfxm;rIrsm;? &[ef;cH&SifjyKrrI sm;uk   d rif;\trde Yfjzihf  pepfwus owfrSwcf  hJNy;D jzpfavonf/ Asm'd0ifr[kwfaom "mwfawmfw   d Ykvnf; jyef Y  HE YSc hJNyD;[k od&onf/ &ck   difw   d Y\ k 0ifo   Hk;q,fusr;f wGif bk&m;&Sifoufawmfxif& m;&S S   dpOfuyif "mwkapwDac: qHawmfajcawmf&mrsm;uk   d cGi hfjyKawmfrlonf htwkid f; oG m;awmf av;q,f qHawmfu   dk;uka#ajcmufoef; arG;awmf&Spfuak #? ajconf;vufonf; awmf ESpfq,fw   d Ykonf uRwfuek fí ylaZmfcGi hf&  d&Sc hJMuonf/ ¤if;wk   d Yuk d teE´pMum 0VmrS  vmaomewfw   d Ykonf wpfqpl Dy  fihaqmifí t"dXmefc hJ&m Xmewk Ydü wnf xm;cJ hMuavonf[k tqk   d  d&Sonf/ ,if;ok   d Yr[mrkeEd   fSih qHawmf? ajc&mawmftjyif ewfw   d Yyk if haqmifXmyemcJ h aom "mwfawmf? apwDykx k;d rsm;wGif xD;? wHcGef?yef;rmvf? qGrf;? oif;ykwfw   d Yu k kd

 47

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

wifc hJMuonf/ r[mrkedy&d0kPf wHw   dik f;av;rsuEf  mtj S yifü *gr0goD  JyGausmif; &[ef;rsm;uk   d ausmif;&Haqmufí aecGi hjf yKxm;cJ honf/ r[mrkerd  mS vSLorQypön;f wk   d Yu   d k &[ef;wk   d Ytm; ok   H;  JpGciG  hjf yKxm;avao;onf/ 'ka&;oka&;(oma&;ema&;)wk  d Yü tyif htzdwv f ufcHc hJMuavonf/ ok   dYaomf yOöif;omraPjyKciG  hfuku d m; r&cJ hMu acs/ t&n0goD yk  d*¾Kvfw   d Yx k w H Giyf if  jyKMu&avonf/ tn&0goDw   dYkr mS pdwNf ird f&mü wdpD-&dw"f kwif aqmufwnfvsu f qGrf;cHí om pm;ok   H;Mu&onf/ *gr0goDw   d Yu k m; csufjyKwpf m;aomuf  dEkiaf vonf/ jynfol wkdYu ypönf;av;yg;vSL'gef;Mu&onf/ yGJausmif;&[ef;wkdYum; &GmolwkdYESihf a&maES mrI  d&Savonf/ t&n0goDw   d Yrk  mS ra&maES m&acs/ ,if;ok Y d oHCm*k   dPf;ESpf   d*kP;f uk   d pepfwusxm;&S   dvmcJ hMuonf/ t&n0goDy  d*k K¾ vrf sm;uk   d {upmq&mjrwf wk   d Y[í l vnf;aumif;/ *gr0goDrsm;uk   d   JyGausmif;(A[kpm&&[ef;[lívnf;aumif; owfrSwfcJh&avonf/) rif;jym;NrKd Ue,fwiG f qk   dvQif a&S;u {upm&? A[kpm& 2   d*kPf;om&S   dc hJaomf vnf; t*Fvdyaf cwfOD;wGif   d*kPf;toD;oD;jzpfvmcJMh uonf/ (1) iwef;ysif;*kdPf;qk   dvQif  *kdPf;csKyfrSm OD;aomrjzpfonf/ iwefysif; ausmif;wGif  aecJ honf h   d*kPf;0ifausmif;aygif; 90 ausm  df&Sonf/ (2) e&rf;  d*kP;f wGif   d*kPf;csKyq f &mawmf OD;awZdE´jzpfonf/   d*kPf;0ifausmif; aygif; 60 ausm  df&Sonf/ (3) vSefaysmuf*kdPf;ukd tkyfcsKyfaom   d*kPf;csKyfr mS OD;0ddrvAk  d'¨jzpfonf/   d*kPf;0ifausmif;aygif; 60 ausmf&Sdonf/ (4) OD;ukovrS m uef;eD  d*kPf;csKyfq&mawmfjzpfonf/ ausmif;aygif; 60 ausmfu   dk tkyfcsKyfc hJonf/ iwefysif;Zmwdjzpfonf/ (5)   FOD;OmPq&mawmfr mS rlv'G g&*k   dP;f tBu;D tuJjzpfonf/ a&wHceG f od  F*w k å &ausmif;opfwGif oDwif;ok   H;aecJ honf/ azmfjyyg q&mawmfw   d Yx k uf a&S ;usaom >yef&Sn&f  mrac: G auomvm acsmif;zsm;ausmif; q&mawmf OD;0&vuF mqkdvQi f &ck   difrif;acwfrS quf cHvmcJh jcif;jzpfavonf/ bk&m;tvk   fdawmfu   dk &[EÅ mrs   m;rSaomfvnf; rodEkdif&mqk   d\/ xk   dYaMumif h oD[   dkVf0#*grPdrif;vufxuf o*F g,emrl yd#duwfvmtwkdif;om &[EÅmxd vufcH&onf/ xk   drltwkdif;om &[ef;cHMu&onf/ ykxkpOfw   dkYu   dk usrf;pmopf

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

rjyKvkyfap&/ ykwpk Ofw   d Yjk yKaomusrf;uk   dvnf; roifravhvm&? ,if;ok   d Y  dckifrmpG m owfrSwfjy|mef ;xm;&S   dcJhavonf / &ck   difESi hf oD[kVd o f nf  ax&0g'wljzpfMuonf/ "n0wDacwf ol&d,oD&d (at'D 202-222)vufxufüvnf;aumif;? yk&ed af cwf 'o&mZmrif;vufxufü vnf ; aumif ; ? ae&Oö & awmif i l a cwf i &ref r if ; vuf x uf ü vnf ; aumif ; ? bapmjzLrif;? rif;ygBu;D ? rif;zavmif;? rif;&mZmBu;D ? rm½k  drÜ,rif;vufxufü vnf;aumif; oD[   dVk fo Ydk omoemjyK&ef   q&mawmfrsm;ukd   dykYvTwfcJhavonf/ oD&pd E´&m;rif;vufxuf qXo*F g,emwifpOfu oD[   dVk rf S oHCmrsm;uk   d yih   fzw d cf  hJ avonf/ oD[   dVk frSvnf; yd#uwfpmayrsm;uk   d &ck   difo k Yd   dyk Yay;cJ hbl;onf/ pE´&m; rif;acwfwGifvnf; yd#uwfpmayrsm;uk   d a&;ul;jzefYcsDjcif;? pwlyg(apwDi,f) rsm;wnfxm;jcif;jz  fih &ck   difwiG fvnf; "r®apwDrsm; wnfxm;ylaZmfc hJMuayao; onf/

o*Fgemwifjcif cif;;rsm; rsm; jrwfp mbk G &m;&Sifonf av;q,fig;0g? oufawmf&pS fq,f? (bDpD 529)wgif y&dedA mef Á jyKonf/ bk&m;&Sif y&dedAÁmefjyKNy D;aemuf wpfq,fajcmufjynfwif; tcsif;wpfuif;cef Yaom "mwfawmfESih f ñ§y  d½f k;awmfESpfc?k ezl;oif;uspfawmfwpf ql? pG,af wmfav;acsmif; <uif;usefc ho J nf/ xk   d"mwfawmfw   d Yu k   dk a'geykP m;onf Ö &Spjf ynfaxmifrif;wk   d Ytm;   JcGa0í uk   d;uG,yf laZmfapcJ honf/ xk   d"mwfawmfa0aom aeYü t&Sifr[muóyonf o*F g,emwif&ef  &[EÅ mig;&mwk     d Yu   dk a&G;aumuf awmfrlonf/ 0gqk   de;D vwfaomf &mZN*dK[jf ynfo   d Yk o*F g,emwifoC H mwk   d Yt  HpktnD a&muf&SdMupOf tZmwowfrif;tm; taMumif;Mum;onf/ xk   dYaMumih   f r[m ouú&mZf  148 ckESpf  0gacgifvjynh   fausm f ig;&ufaeY  &mZN*dK[fjynf\ ta&S U awmifzuf a0bm&awmifü ckESpfvywfv   Hk; yxroH*Fg,emwifonf/ "mwf awmfw   d Yu k   dkvnf; tEÅ&  m,frS vGwfapjcif;iSm xk   dx   dkt&yfr S yif haqmifí &mZN*dK[f jynf ta&S Uawmifaxmif hü vufawmif&Spfq,fjzpfaomwGif;uk   d wl;í tpDtrH

 48

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

jzihf jr§KyfESHxm;cJ havonf/ bk&m;y&dedAÁmefpH0ifonfrS ESpfwpf&mtMumwGif umvaomrif;onf a0omvDjynfü 'kwd,o*Fg,emwifavonf/ &Spfvwkdifwdik fMumavonf/ xk   do*F g,emESi hf pifNydKi0f ZÆ mwk d   dif;om; &[ef;wpfaomif;wk   d Yvnf;   JcGxGuí f   d*kPf opfjyKMuonf/ r[moHCdu   d*kPf;[kac:wGifí aemiftcg r[m,et,l0g' wk   d Y\ rsKd;aphysKd;cs&m jzpf av&onf/ xk   d  d*kPf;rESpfckrSonf   d*kPf;  JcG(18)*k   dPf;xd aygrsm;cJ hav&m? ax&0g'*kdPf; (12)*k   dPf;? r[moHCdu   d*kPf;yGm; 6 *kdPf;wk   d Yjzpfc hJ&av\/ xk   daemuf eE´rif;quftukef ESpfaygif;wpf&mausmu f mvwGif 18   d*kPf;rS 24   d*kPf;? 35   d*kPf;txd uG   Jjym;vmonf/ ok   d Yaomf tcs U*k Kd  dPf;wk   d Yr mS rwnfw hb H J (4*kdPf;) tenf;i,faom*k   dPf;om xGef;um;wnf&pfonf/ arm&d,eef;qufjzpfaom taomurif;onf  Ak'¨bmom0ifrif;jzpfvm onf/ ¤if;onf omoemawmfu   dk xGe;f um;pnfyifapcJ honf/ "mwfawmfwiG ;f uk   d zG  fihvSpí f t&yf&yfo Yk d a0iSjzef YcsdapcJ honf/ arm*¾vyd kwåwó d rax&fESihf £E´ *kw&å [EÅ mt&S   ifw   d Y\ k tpDtrHjz  fih Asm'dwaf y;cJ haom Xmewk   di;f wk   d Yo   d Yk qufoG,cf  hJ avonf/ wwd,o*F g,emwnf; wifc haJ vonf/   dEkiif &H yfjcm;wk   d Yo   d Yv k nf; omo emjyKvsuf  jzefYcsdapcJhavonf/

 Nr KUe,f d o   moemjyef Y y m;j G cif;  þused f;wk   dif;uRe;f ? rif;jym;NrKd Ue,fonfvnf; "n0wDacwfrS omoemjyef Y   HES YvmcJ h&rnfomjzpf\/ taMumif;aomfum; r[mrkedrS qufo, G v f maom ½kyf yG m;qif;wkawmfrsm;? ajc&mawmf? qHawmf? zaemif hawmf? pwlygapwDrsm;? &[EÅ m  wk   d Y oDwif;ok   H;cJ haomae&mrsm;? (Aa'g*lbdwaf cgif;) xk   d Yjyif ewfw   d Yky  fihaqmifí ylaZmfc hMJ uaom arGawmf? qHawmf? vufonf;awmf? ajconf;awmf? oG m;awmfrsm; vnf;   d&S  dEkif&monf/ &[ef;? oHCm? ausmif;uef? ½kyfyGm;? apwD? uk   d;uG,frrI sm;rS vnf; vlaerI  d&&S m Xmewk   d Yü uk   d;uG,rf   dI&Sc hJMurnfomwnf;/ Amukvrax&fE  fiS h uRww f rf;0if t&d,t&Sifw   d Yrk S qufíqif;oufc hMJ uaom &[EÅ m&S   pf&mxdum; NrdKUajrmufOD;? prÇ0uf? yOömacwfwGif ay:xGef;cJh Muonfqkd\/ xif& m;aom S &[EÅmrsm;rS qkdvQif  opöAE¨0? aum@n? eE´d,? y'kr OwåroD &d? t&[H? b'´   d, paom t&Sifjrwfw   d Yjk zpfMuonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

plVpE´&m; (teEÅpE´&m;)onf  yOöro*F g,emwifc hJ\/ oD&dpE´&m;onf omoem 1169 ckESpfü qXro*F g,emwifc hJ\/ yOö macwfwiG f rif;&ifjzLvuf xuf wpfq,f hwpfBudrfajrmuf o*Fg,emwifavNyD;jzpf\/ 0#ö*grPDrif;wifcJh aom pwkwo ¬ *F g,emrlu   dk vufcv H mcJ hMu\/ &ck   difwiG f t&d,oHCmwpfoed f;xd ude;f cJ honfq   d\ k / opö mA'¨0rax&fonf vufr*l? bdwaf wmif* k?l Ncdwaf wmifteD;? (bdwfawmif )*lw   d Ykü udef;atmif;cJ honf/ wvif;Bu;D ajrmif0xdyf ausmufv   Hk;BuD; ü ajcawmf&mcsc hJonf/ ,ckAa'gajc&mawmf[lí ac:wGifaeMuonf/ pE´&m;rif;vufxufw   d Yük pwkygrsm; awG U&onf/ ,ckptif;wGif   d&Sao; onf/ usde;f awmifajc&if;rS a,"r® ma[wkyba0g*gxm ygaom em*&dausmuf pmuk   d awG Y&onf/ at'Dig;&mpku[k   FOD;pHomatmifu cef YreS f;cJ honf/ 0d&pjE´ &m;rif ; '*F g ;pmvnf ; &&S d o nf / av;Nrd K Uacwf a usmuf p mrsm; pr® c H r sm;? ,ckppfawGacgif;avmif;ausmif;&S d bk&m;pr®cH? ajrmufOD;acwfrif;wk   d Y\ '*F g;pm? yg&SpH mxk   d;'*F g;pmrsm;vnf; &&S   daeonf/ ouú&mZf 900 ausmfcef Y[ k rxifr&S m; a&;xk;d pmyg&S   donf h c½kacGqHawmf  Hyk vuf&mbk&m;wpfqu l  kv d nf; &S m;&S m;yg;yg; awG U&onf/ avmif;Muufacwf rPdawmfpv k pfw   d Yük a&mifvQjH zmaom qif;wkawmfrsm;? psmefuok   dPf; pnf;xm;aom bk&m;rsm;? psmef0ifpm;aeykH  rkj'rsm;? ajrBuD ;uk   d oufaoñTe;f aeyk   H? atmifawmfrcl ef Yb&k m;? tjcm;tjcm; vufajcxk   difaeyk   Hrkj' rsm;? pE´0dZ,rif;oGef;vkyaf om ausmufqif;wkawmfrsm;vnf; jyef YE YS&H Sad eonf/ txl;ojzihf  "n0wDacwf  "mwkapwDtjyif? a0omvDacwf  apwDykx   dk;rsm;? av;NrdKUacwfESihf  ajrmufOD;acwfbk&m;apwD  trsm;tjym; &SdaeMuavonf/ rormolrsm;vufcsufaMumihfvnf;aumif;? tapmifhta&Smufuif;rJhrI aMumif hvnf;aumif;? jyKjyifrI pepfrus em;rvnfrIaMumif hvnf;aumif;? rlv vuf&mysupf ;D cs U,G Kd if;jcif;ok   d Y a&mufc h&J avonf/ xk   djyif ppfab; ppf'PfaMumih   f vnf;aumif;? zsufq;D cH&ojz  fihvnf;aumif;? pD;yG m;&S m ok   duw f ;l a&S;a[mif;ypön;f &SmazGrIw   d YkaMumihfvnf;aumif;? epfemrIrsm;pGm &SdcJhMuonf/

"mwkomoejyef Yy  m;j G cif;  taomurif;ESi hf &ck   difjynf&Sif  ol&d,puúrif;wk   d Yonf  xD;NydKif? eef;NydKif?

 49

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

acwfNyKd icf  hMJ uonf   f/ xk   d YaMumih   f bk&m;&Siu f   d, k w f   dik f &ck   dio f   d Y<k uvmpOfu Asm'dwrf ed  Yf Mum;cJ haom "mwfawmf 248 qlu   dk &Sif£E´*kw?å t&Sifarm*¾vyd kww å   dYk\   JcGcefaY y; rI? pD pOfay;rIaMumih   f &ck   difo Yd k a0pk&  d&Sc hJonf/ ol &d,puúrif;onf a&T ayvT muk   d csufcsi;f 0rf;omtm;&jz  fih t&Sifr[mwdó? t&SifAmukvwk   dYu   d k yif haqmifapcJ h onf/ xk   dt&Siw f   d Y k "mwfawmfyif haqmifí &yfwef YaecJ h&mae&muk   d Am[kvawmif [lí ac:wGifc hJonf/ ,ckajrmufOD;ü Am;Alawmif[ k ac:aeonf/ MuyfpifuRef; ü &ufckef;0wk   difatmif[lí  d&S\/ xk   dae&mok   d Yvnf; xk   dt&Siw f   d Yk a&mufc hJonf[k tpOfajymqkdaeMu\/ rax&fw   d Yk yif hvmcJ hMuaom "mwfawmfw   d Yo k nf  omoemouú&mZf  222ckESpf(bDpD 307)tcgaumif;aom wef;aqmifrkef;vjynhaf eYwiG f <ua&mufc hJav onf/ xkdvjynh   fausmfwpf&uf uyif wef;cl;vjynhfaeY xd Asm'dwf0ifXmewk   dYü (bk&m;EkpOfumv usifvnfc h&J mXme) Asm'd wft&yfw   d Ykü apwDwnfxm; ylaZmf cJ havonf/ tcs Uuk Kd   dum; a&Tuvyfwifí a&Ttyk t f wGi;f udef;0yfvsuf eef;OD;a0 ,Hü ylaZmfxm;cJ honf/ 0guRwfí   drk;&moDuif;aom wef;aqmifrke;f vjynf hausmf wpf&ufaeYuyifpí usefAsm'dwf0ifXmewk Ydo Ykd wnfxm;apcJhavonf/ xk   daemuf bkef;Bu;D aom rif;wk   d Yvufxufvnf; uk   d;uG,v f   du k ewfw   d Yo k nf ulnyD ifah qmifay;cJMh uonfq   d\ k / xk   daMumih   f rif;AmBuD;? rif;&mZm? pE´0dZ,rif; vufxufw   d Yük vla,mifaqmifaom omoemawmfapmih   f ewfw   d Yku "mwfawmf wk   d Yu   dk yif haqmifa0iS  ay;vmcJ hMuavonf/ xk Yjd yif  r[maAm"d paomt&yf? oufjynf? NrHKjynfw Ykrd S rif;rsm;qufojcif;jz  fihvnf; "mwfawmfrsm;uk   d &&S   dylaZmf   dEkifc hJMuavonf/ &ck   difjynfo kdY  "mwkomoemonf bk&m;&Si<f ua&mufí &ifaiG Uawmfxnf   f h oGif;ay;jcif;? ajriluRef;ü e*g;&SpOf D;tm; ajc&mawmfcsay;jcif;? qHawmf"mwfESpf qlu   dk uk   d;uG,&f ef  ay;cJ hjcif;wk   d Yu pwifvmonf/ xk   daemuf  taomurif;u jzef Ya0apcJ hí jyef Y  HE YSa&muf  d&S&jcif;jz  fihvnf;aumif;? Ak'¨Asm'dw"f dXmefcsuftwkid f; ewfw   d Yku yif haqmifay;vmívnf;aumif;? bkef;  d&Saom rif;wk   d Yvufxuf "mwf awmfapwDwnfv   dak om pdwfraem"dXmefjz  fihvnf;aumif;? awmif;wvQif omo emawmfapmif hewfw   d Yu k yifh,al qmifMunfay;cJ h&onfjzpfívnf;aumif;? Ak'A¨ sm 'dwfay;cJ haom EkpOfb0usifvnfc hJ&m 248 Xmewk   dYü Munfñ   dkzG,&f m arGoD&d&  "mwkapwDrsm; wnfxm;jzpfxGef;ay:aygufvmcJh &avonf/ xk   d"mwfawmfrsm;uk   d &ck   dijf ynft  HES Ytjym;wGif zl;jrif  dEik jf cif;um;? tvGeaf us;

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

Zl;rsm;jym;? uko   dv k faumif;rIvnf; jzpfy m;apcJ G  h&onf/ "mwkomoemxGef;um;cJ h aMumif;? xGe;f um;&S   daeaMumif;? xif& m;aom S taxmuftxm;yif jzpfavonf/ wk   di;f jynfE  fiS hvlrsKd;twGu f bmomomoem\ Muufoa&aqmif *kPaf &mifu   dk xGef;ajymifapcJ honfom jzpfayownf;/ "mwfawmfonf  ruG,fraysmufao; y&dedA mef Á rjyKao;orQ aemufxyf bk&m;&Sif yGi hx f eG ;f rvmEk   diyf g/ bk&m;&Sirf yGi hx f eG ;f orQ "mwf   fawmfonf bk&m;uk   d,f pm;yifjzpfacsonf/ "mwfawmfwnf&o Sd a&G U bk&m;&Sif&aSd ernfom/ xk   d YaMumih   f ]]"mwko[ k d XdwmokA'k  gyd ¨ Xdwm0a[mEÅK }} [lí ("mwfawmfwnforQ bk&m;wnf   d&Sonf )[lí tXuxmusrf;wk Yüd jyqkdxm;cJ hayownf;/

used ;f awmf&  iS f  ]]aAGcsufjrif hbD? *D&dyAÁwm? xk   dawmifr mü/ S a&T0gwEk? aus;ol0rif? r,Gif;wZmpf? jzpfavaomcg/ aoav&m0,f? aemifvmusdef;0yf? vQm&if;"mwfvQif? wnfvwfusifu? a&mifxifvif;vif;? ajymifajymif0if;í? cyif;rsm;zQif ? usdef;awmif&Sif[k? ac:wGifemr? bG   J Yrnf&í? xk   dupOfvm? ckw   dik fomvQif? wGiv f mjzpfvdrfh/}} ([l; &m;wuf-O*¾ gpH )

used ;f awmf &iS f (ZD0 g"mwk S apwD)  usdef;awmif  awmifwef;ac: umvm*D&ad wmifü wnf  d&Sonf/ awmif\ awmifbufq   H;k ukef;jrif homwGif  jzpfavonf/ Ak'¨EkpOfb0u usifvnfc hJ&m Xme/ Asm'dwf0iftjzpf rdefY>rufc hJ&mXmevnf; jzpf\/ usD;rif;(aus;rif;)wZmpftjzpf used f;atmifc h&J m Xmeü wnf  d&aS omaMumif h used ;f awmif&iS  f "mwfapwD[ k ac:wGiv f mcJ honf/ bk&m;&Sif\ vQm&if;awmf   fued ;f atmif;&m wnfxm;Xmyem&m apwDjzpfojz  fih ZD0 m"mwk S apwD[k "mwfawmfpOf orkdif;ü vm&Sdonf/ arm&yAÁwaovm*D&d (ausmufawmfawmif)üvnf; Asm'dwfrde Yf>rufc hJNyD;&mum;? Asm'dwft& rnfwGifvm&jcif; jzpfavonf/

 50

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

xk   daMumif; ork   dif;&mZ0ifvuFmü þod Ykpyfqkcd  hJMuonfu   dk awG U&\/ ]]jrwfzsm;a&S;cg? ok0gus;D rif;? aysmfcif;pH&m? umum*D&d? rnf[dawmifrSm ZD0 mapwD S ? ac:nDrnfwGif}} (a&S ; xk H ; vuF m ) ]]þomrS mü? umvm*D&?d awmifBu;D xdyzf sm;? aus;om;jzpf\/ vS   Qm&if;"mwf awmf? ynwfZD0 m?S aemifwGi&f mvdr hf....}} (OD;pHwifh? NrdKUwnfvuFm) þ"mwfawmfr mS omoemouú&mZf  (222)ckESpf  (bDpD  307-529)wGif ude;f 0yfvmcJ hav\/ rlvu "n0wDbk&if? ol&d,puúrif;\ (bDpD 316-272) eef;OD;a0,Hawmifü? a&Tuvyfjz  fih yl aZmfxm;jcif;cHc hJ&\/ xkdaemufrS tpDtrH t& bk&ifrif;jrwfonf uk, d af wmfw kdif OD;xdyfwifí eef;&a0rS yif haqmifc hJav \/ a&eef;qdyfo   dYka&mufaomf a&Tazmifawmfjz  fih yif haqmif&ef rSL;BuD;rwfrGefw   d Yk tm; vT   Jtyfc haJ v\/ t&SifAmukv? t&Sifr[mwdó? t&Si£ f E´*w k rå ax&fw   d Y\ k cef Y  JcGay;rIaMumih   f Asm'd wf0ifXmeod Y k cef;em;Bu;D us,pf  mG yihfaqmifrIjyK&av\/ Munf;a&ESpfzufñSyfí "mwfawmfu   dk a&Tazmifawmfjz  fih yih   faqmifc hJMuav\/ awmifay:a&mufvQi f uGefjY rL;&jcif;jzpfav&mum;? zl;Muolrsm; 0rf;omydwBd uD; pGmjzpfMu&av\/ tpDtpOft& awmawmifu   dk okwo f ifvsu f ajruk   dajymif&Sif;ap\/ &m armifuefrnfaom NrdKUvQm&if;a&uefu   dv k nf; wl;ap\/ &marmifMum½k   d; rñI   d;ap &ef Mumuk   dvnf; pkduyf sKd;av\/ xk   duefa&wGif r[mrked½yk f&SifawmfrS qHa&awmf uk   d "mwfiif,Mwmjz  fih xnf hoGi;f av\/ xko d   d Yt k pDtpOfjyNy;D vQif rSL;rwfrsm;u yEéufcsr*Fvmuk   d  jyKMuav\/ xk   daemuft"dywd r@d Kiif g;&yfu   dk   dpkufxv l su f apwDu   d k yef ;&Hq&mwk   d Yu wnfxm;cJ honf/ "mwfawmfu   du k m; r@dKiif g;&yf tv,fA[k   dü Xmyemxnf hxm; íydwMf uav\/ Xmyemuk   dyw d Nf y;D aemuf xD;awmfwifNy;D aomf Ny;D qk   H;jcif;od Y ka&muf av\/ tNyD;wGif t"dXmefjyKvsuf qkawmif;ywåemjyKum om"kac:cJ hMu\/ "mwfawmfapwDr mS wnfpu rsm;pG mrBu;D vSacs/ EG m;warmhcef YrQomt&G,f tpm;&Sad yonf/ &ckdifjynfe,fpnf um;&efESihf omoemjyefYyGm;&ef omoemwk   d;yGm;ap&ef t"dujzpfav\/ xkdYaMumif; wdwfwabmif edrdwaf qmifvsuf aemiftpOf

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

aumif;rnf hta&;jzpfacs\/ tpDtrHq&mrsm;uvnf; tif;tk   dif? ,Mwm tum opfyifrsm;uk   dyg jyKvkypf pD Ofí xm;cJ hMu\/ OD;&mZfawmif"mwfawmfE  fiS h used ;f awmf &Sif"mwf? OD;uif;awmf"mwf? tHusdef;awmf"mwfw   d Yrk  mS av;NrKd Ujrpf? rv’ m,kjrpf? upäye'Djrpfrsm;rS &ef olrsm;r0if? rjyKvmEkd if&ef tcsuftcsmjzpfc hJ Muav\/ ZD0Sm"mwfawmfukdvnf; tpOf½kdusKd;vmcJhonf hftavsmuf  arGawmf"mwf awmfu   f   d k qufc&H rnfum; trSefomwnf;/ xk   d YaMumif; ]]raoqDrD;? rNidr;f ap&m}} [lí qDrD;rjywf xGef;cJh&av\/ ]]rjywfqDrD;? raoap&}}qDrD;raoap&efyg Mumoyaw;&ufom;uk   d tapmif htESif;wm0efcsxm;cJ h&av\/ arGawmfig;&yf (OD;&mZf? a0omvD? ausmufawmf/ Oomvif;)t0ifused ;f awmf&iS t f jzpf tpOfav; jrwfvmcJ hMu&av\/ uk   d,cf E¨ mü vnfyif;onf ta&;ygouJ ho Y k d þ"mwfawmfu   dk vnf;yif;yrm owfrSwfvmcJ h&av\/ usdef;awmf&iS f\ tok   H;jyK&m NrdKUvQm&if;uefvnf; usdef;awmfuefyifwnf;/ &marmifuef[í l vnf;aumif;? usde;f &marmifuef[í l vnf;aumif;? aemiftpOf wGicf  hJ\/ &marmifuRef; ewf&Sifr\ usdef;awmf&Sifb&k m;uk   d  a&oyÜ m,f&muef vnf; jzpfcJh&ay\/ xkdYaMumihf orkdif;0ifuefBuD; ukd;uefwGif þuefvnf; yg0ifav\/ bk&m;ES  fihuefu   d k apmihfa&S mufMu&ef ta&;BuD;vS\/ &ck   difjynfü wk   d;wufpnfyif om,m0ajyma&;twGuv f nf;aumif;? rif;aumif;rif;jrwfjzpf xGef;í bkef;wefckd;BuD;us,f? ouf&Snfpkd;pH? &dyfNidrfcsrf;om cHpm;EkdifMuap&ef vnf;aumif;? tusKd;jzpfxGef;apvdr hfrnfqkd\/ ZD0 m"mwf S awmfonf upäye'Djrpf ta&S Uzufurf;ü wnf  d&Saom "mwfawmf pm&if;0ifwnf;/ ta&S Ubufurf;wGif 177 qlwnf  d&SNy;D taemufbufurf;wGif 71 qlwnf  d&ScJah v\/ tm;vk   H;aygif;"mwfawmf 248 qly UES s  H H Yvsuf   d&SvmcJ hMujcif; jzpf\/ xk   daMumih   f oD&"d r® maomurif;rS qufovmcJ h&onfupí &ck   dijf ynfwiG f "mwfawmfrsm;pG m udef;0yfc hJ&\/ "mwfawmf&Spfp&Gwx f JrS  1/ torÇ   dEé  (t0dyÜ udP )ES Ö   fih  2/ orÇ   dEé(0dyÜuP d Ö)"mwfw   dkYjzpfMu\/ ]]"r®maomu? xkd&mZonf? yknmjyefYyGm;? jzpfapcefYvsuf? xkdESHYvkH;nD? wnfapwDr/l o&D&"mwf? &Sppf &Gwrf nf? twnfwnfwnf;}}[lí 0g;ausmif;q&m y@dwu f rSww f rf;jyKc hJ\/ bk&m;&Si\ f o&D&ud k,cf E¨ mrS awaZm"mwfr;D avmif&m rS <uif;use&f pfMuaom? rysufrpD;use&f pfMuaom "mwkac: t&m0w¬Kyifwnf;/ "mwfawmfwnf  d&aS eoa&G U omoemwnf  d&Srnfomwnf;/ "mwfawmfum;

 51

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

Ak'u ¨   d, k pf m;jzpfacs\/ vlewfw   d Yt k wGu f tusKd;iS m bk&m;&Sif t"dXmefjyKxm;cJ hjcif; vnf; jzpfay\/ xk   d YaMumih   fomvQif ]]&u©wGirf nf/ &ck   difjynfü uk   d;uG,fw   Hv k wf? rSefrcRwfwnf;}} [lí qHawmfo  drkif;wGif rSww f rf;wifc h\ J / ]]emr&,l? tqlqlwkdY igrljzpfzl;? &yfwkdif;ul;vsuf? a&mifjrL;uGefYjyefY? wbfvwå Y}H }[k  0g;ausmif;y@dwfu pmwifc hJ\/ &ck   dife,fajrwGif "mwfawmfrsm; wnfxm;vwfojz  fih ylZmapwD yPmnD rnfukv d nf;aumif;? ql,jl ynhaf p uk   d;uG,Mf urnfu   dv k nf;aumif;? "mwfawmf aMumihf xif&Sm;ausmfaZmEkdif&monfukdvnf;aumif;? þodkYpmzGJYcJhayonf omwnf;/ ]]þjynfonfum; ? bk&m;Asm'dwf? wHqdyfESi hfavQmf? ukd,fawmfr monf S ? emrnf&jzpf? OD;&mZfawmfjrwf? ocsFyaf wmfu ponf"mwfawmf? awmifñeG  Yaf y:ü? a&mifazmfjy&m? rsm;pGm&Sifvl? ql,lukd;uG,f? oyÜ m,fv   Hk;nD? apwDwnfonf? þonfjynfü? rnfrnfjym;jym;? ausmfxif& m;\/ S (0g;ausmif; OawevuFmrS)

"n0wDacwf rif; rsm; omoemh'g,umawmfjzpfaom ol&d,mpuúrif;onf eef;pH(44)ESp[f? oufawmf  (74)ESpf &SnMf umcJ\ h / tZmwowfNzKd <uif; ouú&mZf (ZD0uudef;? AoQL;pwk½yk udef;? NzdK<uif;ouú&mZf ) 258 ck ESpf? c&mZf bDpD 272)wGif ewf& mG <uoG m;jcif;jyKavawmh\/ xkdrif;vGefvQif ¤if;om;awmf  ol&d,emx (bDpD 272-230)on f  omoemESpf  258rS  300 xd   dpk ;cJ hav\/ ¤if;vufxufwGif usef&pf  d&Sc hJaom "mwfawmfrsm;uk   d  qufvufwnfxm;cJ hav\/ xk   dol&, d emx rif;ESihf rdb&k m; 0do  dk'¨w   d Ykonf omoemawmfjrwfu   dk  av;pm;½k   daoMuav\/ omoemawmfxeG ;f um;jyef Yy m;wk G   d;wufap&ef aqmif&u G cf  hMJ uav\/ xk   drif;vuf xufta&mufwiG f ppfawGuRe;f ü "mwfawmf(4 ql )wnfxm;cJ hav\/ omoem ouú&mZf  260 (bDpD  270)wGif ewfawmfvü udef;0yfc hJjcif;jzpfav\/

a0omvDpE´&m;acwfr  if; rsm; ZD0 m"mwf S awmfu   dk  aumZm 634 ESpftMumwGif   dpk;pHaom pE´&m;rif;wk   d Y jyKjyifrGrf;rHc hJMuav\/ "mwfawmfw   d Yrk  mS ESpf(600ausm )Mf umanmif;&mum;? jyK  jyifrIr hJvQuf ,k   d,Gif;um awmawmif ydwfaygif; qD;vmcJh&\/ NcHKEG,f,Sufí

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

rsKd0g;cH&ojz  fih wdrfjrK§ yfrwwf   d&Sc hJ&av\/ xk   daMumih   f a0omvDausmufavSum; NrdKUocif bk&ifr[mpE´&m;rif;onf jyKjyifc hJjcif;jzpfav\/ xk   drif;onf touf (32)ESpfü eef;wufí 89 ESpfxd eef;ouf&Sncf  hJ\/ eef;pnf;pdrfr mS ESpfaygif; 57 MumcJ hav\/ xk   drif;onf wpfaeYoü wk   dif;cef;vSn   fv h nf&if; tylaZmfcH&ef xGufcsaD wmf rlav\/ av;NrdKUjrpfu   dk a&Tazmifq   du k favaomf used f;awmifrS  ta&mifwvuf vuf xGufay:vmonfukd awG Ujrif&av\/ xk   dta&mifr mS ZD0 m"mwf S awmfrS uGe YfjrL;aom "mwfawmfa&mifyifjzpfacs\/ ewfwumwk Ydtm; wk   difwef;vsuf rSL;rwfw   d Yu k   d k Munh   f½&I  mazG S apav\/ xd ktcg xk   dawmifwiG af eaom opfyifapmif h ewf ½ku  dp© k;u uk   d,fxifjyav\/ bk&ifrif;jrwftm; avQmufwifMuavaomf pMumvSHjzihf ½kdufowfí ac:,lav\/ rif;\trde YftmPmuk   d rvGefqef rjiif;y,ftm;&m,um; ½ku  d©p;k ewfjzpfaMumif; 0efcHajymqk   dc hJav\/ bk&ifu aemufu   dk rdrdu ho J  Ykd bkef;uH&Sif rif;rsm; ay:ayguf  dEkif&moavm[k  ar;av\/ xk   dtcg xk   dewfu jyif;pG m&,f vsuf  rdrdr mS bkef;BuD;aom rif;wpfyg;jzpfvmaytH h[k  ajymav\/ ok Ydaomf bk&ifu iguJ ho Y kd uk   d,t f *F gjynh   f  Hpv k rd  ht f  hrH xif[k qk   dí usdepf may;cJ hav\/ xk   dewf rS m aemif wGif usdef;wk   H;ñkjd zpfvmrnf how l nf;/ xk   d Yaemuf ¤if;ESi hf  pum;pyfq   dkif ajymqk   davvQif a&S;rif;wk   d Y wnfxm;cJ haom "mwfawmfwnf  d&o S nftjzpfu   dk od  d&S &av\/ xk   djyif "mwfawmftm; jyKjyif&ef umvok   d Ya&mufavNy[ D  k oabmayguf vmav\/ "mwfawmfueG  YfjrL;jcif;onf igh twGuf uHaumif;vSayonf/ zl ;&cJ h aomtjzpfu   d k BuHKcJ&h onf[ k 0rf;omtm;&jzpfc hJ&onf/ xk   daMumih   f bk&ifvnf; azmifawmfu   dq k   du k í f tpDtrHjyKapcJ hav\/ xk   daemuf &Si;f vif;okwo f ifNy;D aomf xk   d"mwfawmfu   dk rGr;f rHjyKjyif í wnfxm;jcif;jyKav\/ r[mwOöjE m;rif ´ ;\ jyKjyif cJhaom ckESpfrSm c-qyOöudef;? 250 ckESpf/ c&mZf 328 Ak'¨omoemESpof 857 wGif  jzpfavonf/

oD&pd E´&m;(c&mZf 595-667)  r[mpE´&m;rS ckESpfqufajrmufwiG f oD&dpjE m;rif ´ ;onf a0omvDausmuf avSum;NrKd Uukd   dpk;pHc hJ&avonf/ c-qyOöued f; 517 rS aumZm 29 ckES pf xD;eef; pnf;pdrfuk d &&S   dcHpm;cJ havonf/ xk   drif;rS m xlvpE´&m; (tmeE´pjE m;)ES ´ i hf ½lyDeDw   dYk

 52

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

\ om;awmfjzpfonf/ ESrawmf uOöermvmonf rdb&k m;acgifjzpfawmfral v\/   Hv   S   HSys&H wemuk   dvnf; &&S   davojz  fih  tmPmpGrf;tm; bkef;wef  dck;BuD;rm;cJ hav\/ &wemok   H;yg;uk   dvnf; tvGefjrwf  f   dEk;&mum; tvSLoDwif;usi ho f   Hk;jcif;ü arG UavQmf av\/ xk   drif;eef;pH 43 ESpfajrmufwGi f cqyOöude;f (560)ouú&mZfjynh   frnfjzpf onf/ xk   daMumif h [l;&m;aA'ifq&mwk   d YE  fSih wk   difyifí xk   douú&mZfu   dk NzdKzsuaf v onf/ xk   dued f;uk   d &ck   difu Owårudef;[kac:onf/ ArmwGif yk y g;apm&[ef Ü ;rif; NzdKonf[k qkdonf/ oD&dpE´&m;rif;onf ouú&mZfNzdKrnfh xkd  560 jynhfESpf (c&mZf 638)omoem 1167 ckESpf waygif;vjynh f paeaeYwiG f ,Mwmudef;cef; t& ZD0 m"mwf S awmfESi hf OD;&mZfawmf"mwf? OD;uif;awmf"mwf  paom t"dywd "mwfawmfBuD;rsm;ukd rGrf;rHjyKjyifapcJhavonf/ xkdrif;um; eef;pH 72 ESpf oufawmf  89 ESpfa&mufqaJ umZm 29 ckESpf(c&mZf  667)wGif ewf & mpH G c hJav onf/ þrif;uk   daxmufí ouú&mZfNzdKaom rif;wk   d Yonf  toufr&Sn[ f al om t,ltqrSm wxpfcsrrSef&macs/

av;NrdKUacwfrif;rsm;jyKjyifjcif; rif; &if j jzL (c&pf 843-873)  rif;&ifjzLonf yOömNrdKUukd pkd;pHcJh&onf/ pE´oifrif;ESihf oD&dukr®m&D rdb&k m;wk   d Y\ om;awmfjzpfonf/ plVpE´&m;rif;ES  fih pE´ ma'0Drzd k&m;wk   d Y\ ajr;awmf jzpfonf/ xk   drif;on aumZm 205 ck ESpfta&muf touf 28 ESpfwiG f bk&if tjzpfukd &&S   dc hJjcif;jzpfonf/ rif;&ifjzLonf rked½kyfy m;awmf G trsm;tjym;uk   d xk   dvyk fu k;d uG,af vonf/ ae&ma'otES YHtjym; uk   d;uG,cf Gi hfjyKc ho J nf/ rif;&ifjzL  \ 209 ckESpf (c&mZf  847)omoemESpf  1376)wGif oGef;vkyfaombk&m;uk   d rif;jym;wGif awGU&onf/ ,ckppfawG acgif;avmif;ausmif;ok   d Y a&muf  d&SaeNyjD zpf onf/ "n0wDNrdKU r[mrkedb&k m;uk   d Nc&H Hvsu f rkedig;qlu   dk rif;&ifjzL Xmyemxm; í ude;f 0yfwnfc ho J nf[k qk   donf/ wpfqrl  mS ,cktcgajrmufO;D NrdKU AE¨Kvausmif; wGi  d&f S&m pE´rek d[kac:wGi  df&Saeonf/ rif;&ifjzLonf xk   dESpf 209 wyk Ydw   Jv G jynh   f Muoyaw;aeY ZD0 m"mwf S awmfu   dk okwfoif&iS f;vif;cJ honf/ xk   drif;eef;ouf 30

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

oufawmf 58 ESpf aumZmouú&mZf 235 (c&mZf  873)ckESpf ewf& mpH G avonf/

aumvd,rif;  (c&pf 1118-1123)  aumvd , rif ; onf ous0if i ,f r if ; ESi f h apmvS B uD ; rd z k & m;wk d Y \ om;awmfjzpfonf/ r,fawmfrdzk&m;onf  noef;acgif0,f  oH&Sifjz  fihNyD;aom vS   H"m;oHvsuw f   d Yu k   d k ta&mift0gESi hw f uG tyf   fEiS ;f vmonf[k td   d   frrf ufjrifcsed w f iG f uk   d,0f ef&  d&Sc hJavonf/ xk   daMumif h tdrfrufu   d k jrifí&aom om;jzpfí aumvd, rif;[k  trnfrSn haf c:cJ honf/ aumvd,rif;onf rdbk&m;ukr®&ED   fSih  yk&defNrdKUxD; eef;uk   d  aumZm 480 wGif   dpk;pHí r[mxD;bk&m;uk   d wnfxm;uk   d;uG,cf  hJonf/ bke;f wef  dck;vufeuftiftm; pGrf;yum;   d&Savonf/ xkrd if;onf aumZm 485 wGif tema&m*gjyif;jyojzihf   r[mxD;bk&m;ESihf   dEkifiHawmf  t0Srf;tumBuD; tumi,fw   d Yku   dk ylaZmfawmfrlavonf/ yk&defEkdifiHawmf\ awmifbuftqk   H;ü wnf  d&Saom us   ddef;awmif&Sifu   dv k nf; okwo f ifíjyKjyifapcJ havonf/ xk   daemuf eef;pH 5 ES pfoufawmf 21 ESpf ouú&mZf 485 (c&pf  1123)wGif ewf& mpH G vGef avonf/

'o&mZm (aumZm 485-501)  xk   drif;onf yk&defacwf (aumZm 465 rS 504)xd  tky  dfpk;cJ haom rif;wpf yg;jzpfonf/ xk   drif;um; r[mxD;bk&m; 'g,umaumvd,rif;ES  fih rdb&k m;ukr m® &\wk   d YrS  aumZm 470 ckESpfwiG f arG;zG m;aom om;awmfjzpfonf/ oufawmf 15 ESpfwGif  &mra'0dE  fSih xD;eef;pnf;pdrfu   fk aumZm 485 (c&pf   1123)ckwGif   d cH,  dlp;k pHc hJonf/ pE´&m;rif; 9 quf t&d   fE´rmvS   HysHu   dk &&S   dc hJonf/ þrif;vnf; 10 qufajrmuf t&dE´rmvS   Hysu H   dk &av&mum; 'o&mZmrif;[k ac:wGijf cif;jzpf avonf/ 'o&mZmrif;onf 5 qufwkid fwkid f  (aumZm 465-485)ES pfaygif;(20) wkdifatmif uG,faysmufaecJhaom r[mrkedukd &SmazGcJhonf/ xkdbk&m;onf pE´ol&d ,rif; vufxufoGef;vkyfí "n0wDNrdKUtwGif; oD&d*kwfawmifü wnfxm;cJ h onf/ vuf,mrif;eefu   dk eef;wifc hJMuolrsm;u bk&m;uk   d   dzkusifx   d;k cJhMuavonf/

 53

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

xk   dtcgrSpí bk&m;rS m yv’ ifrS  aysmufq   Hk;í wdrfjrKyaf ecJ h&jcif;jzpfonf/ tcs Uuyv’ Kd iaf tmufwiG f jrK§ y  HEf v S su  d&f Sonfq   d\ k / trSerf  mS vuf,mrif;eefvuf xuf bk&m;uk   d 0ufowk   d;awmifo Yk d ajymif;a&T U0Sux f m;cJ hjcif;jyKc ho J nf/ wk   dif;jynf tiftm;&S   dNyD;tcsed fo Yk d a&mufaom þrif;vufxufwiG frS jyef,ly  fihaqmif  dEik fc hJ onf/ xk   djyifyv’iEf   fiS w h w H   dik ;f uk   d aumif;pG m pD&ifvyk u f   dik í f yv’io f   d Yw k ifavonf/ q&m&Spfaomif;wk   d Y\ tpD tpDjz  fih eH Yo  fihopfyifrsm;uk   d  tum,Mwmtjzpf   dpk uf xm;cJ havonf/ 'o&mZmrif ;onf  BuD;us,fcef;em;aom tpDtpOfjzihf  &mZbdodufu   dk cH,cl  ho J nf/ xk   dpOf&wemok   H;yg;uk   d qnf;uyfaom Oyoumtjzpfu   dv k nf;aumif; 0efcHcJhonf/ xk   do Ykad om omoemawmfukd ,k   HMunfaom 'g,umtjzpfvnf; aumif; 0efcHc ho J nf/ xk   do Y kd  omoemh'g,umjzpfonf htwk   dif; rif;jzpfí 5v&S   d aomtcg edrw d jf yavaomaMumih   f r[mrkeu d   dk yih   faqmif  dEik cf  hjJ cif;vnf; jzpfonf qk   d\/ r[mrkeo d rd af qmufí yv’iw f ifyal ZmfNy;D aemuft&Hausmif;aygif; wpf&m uk   d aqmufvyk af wmfrlc ho J nf/ vufaq;uef? acgif;aq;uefw;l í r[m&Ho   H;k xyf ukd  jyKvkyfc hJonf/ tapmif htae qGrf;wif? pnfwD;? rsufESmokwf? wHcGefq   JG? wHjrufcwf? usD;ES  fihpmajcmufyg bk&m;ü cef Yxm;cJ honf/ toD;oD;pm;aus;ajrae &mvnf; csay;cJ honf/ xk  daemuf touf20 ajrmuf (ouú&mZf 490)wGif b*F gukvm;wk   d YoufE  fiS h aygif;í aomif;usef;onfu   d k   dESrfeif;apcJ havonf/ xk   daemuf touf  31 ESpf a&muf(ouú&mZf 501)wGif wdwferdwrf aumif;acsí r&PN*dK[ftxGwfE  fiS hBuHK  avojz  fih  ze0&wfa&Tb   Hu k  mud G ef;Bu  d HKEik fonf}}[lí yka&m[dw&f mZ*k½ak vQmuf xm;cHc h&J onf/ xk   daMumih   f bk&ifrif;onf N*Kd [af jymif;? N*dK[v f   J?G N*dK[yf suf? N*dK[u f ;l ? pef;OD;tjywfu   dk ,Mwmjz  fih vGwfNidrf;ap&ef  aqmif&Gucf Jhavonf/ xk   do   d Yak qmif&Guaf om touf 31 ESpfa&muf aumZm 201 ck waygif;v qef; 2 &uf Ak'¨[;l aeYwiG f usdef;awmf&Sif "mwfawmfu   d k rGrf;rHylaZmfc hJavonf/ xk   drif;onf touf 31-ESpf? eef;pH 16 ESpf ouú&mZf 501 (c&pf 1139)(omo emESpf 1668)wGifewf& mpH G vGefc hJ avonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

rif; xD; (aumZm 645-751)  rif;xD;bk&ifonf avmif;Muuf(aumZm 613-792)acwf bk&ifwpfyg;jzpf onf/ uk   d;qufajrmufrif;jzpfí (aumZm 645 rS  751)xd   dpk ;pHc hJonf/ 3 ESpf t&G,fwiG f  OD;&D;awmf  teEÅb   ,\ &ifciG fay:wGif xk   difí rif;yGcJ HvmcJo h nf/ w&m;apmif haomrif;tjzpf xif& m;onf S / eef;pHt&SnfE  fiS h oufawmftBu;D qk;H rif;wpfyg;jzpfonf/ taemufb*F gpaom   dEkiif Hrsm;uk   d   dyki  dpf k;  dEkicf  hJonf/ bke;f wef   dck;tmPmESv   H;k &nf vuf  H½k;&nf  d&Saom rif;wpfyg;jzpfaMumif; &mZ0ifü armfueG ;f vuF ma&;xk   d;cHvmcJ h&onf/ crnf;awmfr mS rif;bDvl;jzpfNy;D ? r,fawmfr mS okb'´ a'0Dtrnf  d&Sonf/ xk   drif;vufxuf wk   dif;jynfjyKjyifrI trd e Yfawmfrsm; xkwfc hrJ I   d&S&m tav;xm;vk   duef mcJ h&onf/ trde Yfawmfu   d k rvk   dufemí OD;&D;t&if;jzpfol 'g*gNrdKUpm; teEÅ b,uk   dyif oufomcGi hrf ay;bJ owfap[k trde Yaf wmfcsrSwaf v cJ havonf/ xk   drif;onf jyLwpfoed ;f trnfjz  fih td  dE, ´ jynf Ak'*¨ g,mü aAm"dapwD uk   d ouú&mZf (657)wGif  jyKjyifc hJavonf/ rif;xD;onf omoemawmfu   dk ,k   HMunfav;jrwfojl zpfonf htwk   di;f ? apwD? ykxk;d odrf? ausmif;? Z&yf? a&wGif;a&uef? r@yf? wHaqmif;pBueF f? wHwm;wk   d Yu   dk vnf; wnfaqmufvSL'gef;cJ havonf/ olwpfyg;tusK;d pD;yG m;&S   datmifu   do k m vkyaf qmifc ho J nf/ rdru d   d, k w f   dik v f nf; w&m;uk   dv   du k ef mí oDvrjywfaqmufwnfum ykw;D vuf  JpGrysuaf evmcJ honf/ xkdokdYaevmpOf eef;ouf 15 ESpf ouú &mZf 660 wGif   dEk ifiHawmfu  dk xdyg;vmcJhaom &efolrsm;uk   d  &ifqkdifc hJonf/ &Srf;wk   dYzsufqD;cH&aom av;NrdKU acsmif;zsm;uk   d apmih   fa&S mufay;cJ h&onf/ ysufavNyD;aom ae&Oö&mNrKd i f awmifil ukdvnf; jyefvnfwnfaxmifc hJonf/ aumZm 675 ckw   dkifd  zsufqD;cH&aom trf;? 'vuf? oHw   JaG wmifciG w f   d Yu k   dv k nf; umuG,af y;cJ h&onf? t&yf&yfyek u f efol wk   d Yukv d nf; r[mrkedwGif opömjyKNyD;aemuf  csDwufw   dku  dcf kufc hJavonf/ 'geoDvbm0em w&m;wk   d Yu   dv k nf; tm;xkwfjznh   fu  f sihawmfrlcJah vonf/ ouú&mZf 675 ewfawmfvwGif csDwufw   du k   dfcu k favonf/ þoufjynf NrKH jynf uk   dyg atmifjrifc hJavonf/ rif;xD;onf wk   dif;jynft&yf&yfu   dk Nidrf;csrf;atmif xdef;odrf;cJhNyD;aemuf av;NrdKU0J,mwpfavQmuf bk&m;apwDrsm;uk   d rGrf;rHjyKvyk fc hJavonf/ yef;ajrmif; BuD;acsmif;t0if ae&Oö&m awmifilNrKd Ue,fwpfavQmuf awmwef;e,fwcGifu   dyk g

 54

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

jyKpkysKd;axmifay;cJhonf/ xk   do   dkYwkid f;jynfu   dk jyKjyifc hJaom umvwGif  þusdef; awmif&iS fu   dv k n;f jyKvkyfrrG f;rHapcJ havonf/ xk   daMumih   f rif;xD;bk&ifonfvnf; aumZmouú&mZf 675 ck c&pf(1213)wef;cl;vqef;(8)&uf aomMumaeYrGrf;rH cJ haMumif; odtyfayonf/ rif;xD;um; ouú&mZf  751 ckESpf c&pf(1389)ck  (omoemESpf  1843) eef;pH  106-ESpf? oufawmf  123 ESpfajrmufwGif ewf& mpH G c hJavonf/

ajrmufOD;rif;rsm;jyKjyifjcif; rif; apmrGev f  ufx   uf j yKjyif j cif;  rif;apmrGefonf  aemufq   Hk;avmif;Muufbk&ifjzpfc ho J nf/ e&rdwfv[ S lí rif;bG   J Ytrnf&Sdonf/ aumZm 766 c&pf 1404 ck ESpfeef;pHí ok   H;ESpfajrmuf (aumZm 768)wGif  eef;rSa&S mifcJhonf/ aumZm 790 ckESpfxd 22 ESpfw   dkif taemufo&l wefjynfac: (a*:&f )wGif   dckv   HIaeavonf/ aumZm 790 ck ESpf (c&mZf 1428)wGifr S avmif;Muufo   d Y k jyefa&mufvmonf/ xk   dwiG f 2ESpcf ef Yx;D eef; pHí ajrmufOD;NrKd Uuk   d aumZm 792 (c&mZf 1430)wGif a&T Uajymif;wnfaxmifc hJ avonf/ rif;apmrGeo f nf wk   dif;jynfu   d k a&mufa&mufcsi;f xlaxmifa&;vkyfief;rsm; uk   d jyKvkycf  hJav\/ [l;&m; e&dE´o?l r[m&mZol? ynm&S   dtrwfBuD; 0drv? u0d ausmt f rwfw   d Yk\ tpDtrHt& NrdKUouf&n S f&ef wkid ;f jynfNrKd U&Gm at;csrf;om,m BuD;yG m;&ef tumBuD;tumi,fw   dkYukd vnf;aumif; ,Mwmwk Ydu   dkvnf;aumif;? pD&ifc hMJ uav\/ tpDt&ifu   dk NrKd UwHqyd cf wfusrf;? ,Mwmusrf;wk   d Yü rsm;pG mvmav \/ xkdwGif usdef;awmf&Sifta&S Ujcrf;rS vuf smtif;[lí ausmufjym;i,fwGif tif;qHcsí &&S   day\/ xk   djyif OD;&mZfawmfE  fiS h usde;f awmf&iS fu   dk qDrD;a&miftNyKd ix f eG ;f vif;apvsuf omoemawmfyGi hv f if;ap&ef aqmif&Gucf  hJ\/ xk   daMumih   f ]]arG;awmfig;&yf? rjywf qDrD;? rNidr;f ap&}} [l\/ r[mrked½kyf&iS frS  "mwfew H   JGzufí &marmifuefMum½k   d; rñId;ap&m[laom edrdwfaqmifcJh\/ rif;apmrGefvufxuf aumZm 793

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

 55

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

ckESpfwGif uqkef vjynh   f Mumoyaw;aeY  "mwfawmfukd rGrf;rHjyKjyifc hJav\/ xk   drif;onf  touf  53 ESpf? eef;pH 7 ESpf aumZm 795 (c&mZf 1433)wGif ewf& mpH G avonf/

jyifjcif;? oef Y&Sif;jcif;? ylaZmfjcif;rsm;uk   d NrdKUpm;? e,fpm;? Akdvrf SL; ppfurJ sm; vTJ tyfaqmif&u G fapcJ havonf/ xk   drif;onf oufawmf  61 ESpf eef;pH  22 ESpf? aumZm 915 (c&mZf  1553)ckwGif  ewf& mpH G awmfrlavonf/

bapmjzLrif ;(820-843) 

rif; zavmif ;

rif;apmrGefaemuf rif;c&D  (tvDcif )qufcHNy;D aemuf  om;awmfbapmjzL  rif;(1458-1481)vufxufta&mufwiG f bBuD;awmf  apmrGeftpDtrHtwkid ;f pD&ifc haJ vonfq   dk\/ xk   d YaMumih   f xk   dbapmjzLrif;vufxuf? aumZm 843 ckESpf uqkefvjynh   f Mumoyaw;aeY usdef;awmf&Sifu   d k jyKjyifrGrf;rHrI &Scd  hJav\/

rif; yif B u;D vufx   uf j yKjyif j cif;  bapmoD&drnfaom rif;yifBuD;onf rlvwGif oHwGJNrdKUpm;jzpfav\/ rif;vS&mZm (aumZm 862-884)\ om;awmf jzpfonf/ r,fawmfr mS qifuJ atmifxif\orD;awmfjzpfavonf/ oZmwrif;(aumZm 887-893)ewf& mpH G avaomf  rif;yifonf ajrmufOD;\xD;eef;uk d qufcH&av\/ oD&dol&d,pE´ m r[m"r®&mZm[laom bGJYukd cH,lavonf/ aumZm 893 ckESpf (c&mZf 1531)ck ESpf bk&ifjzpfí xD;eef;pkd;pHavonf / tvk   dawmfjynh   fvQi f aumZm 897 ckESpw f Gif &Spfaomif;apwD? awmifjzL  av;rsuEf  mbk S &m;Bu;D uk   d wnfav\/ r[mxD;qif;wkawmf? bk&m;tkyf? *lBu;D bk &m;/  oHw   J?G &rf;NA?J ausmufawmfw   d Ykü tES   H Ywnfxm;av\/ ajrmufOD;NrKd Uawmfü vnf; rsm;pG mwnfxm;cJ hav\/ xk   drSwpfyg;vnf; ab;avmif;awmf? bk   d;avmif; awmf? crnf;awmfaemifawmfrif;wk   d Yu wnfxm;jyKvyk fc hJaom apwDawmfrsm;uk   d vnf; xyfrHjyKvyk fapavonf/ wyifa&Tx;D &efu   dv k nf;aumif;? zavmif;&efu   dk vnf;aumif; umuG,af p&ef wyfwmtck   diftrm pnf;Muyfap&mü wk   dif;jynf\ txG#ftxdyf bk&m;apwDw   d Yu k   dk jyKvyk fí rif;apmrGef\tpDtrHtwk   dif; jyefvnf toufqufoGif;cJ havonf/ xk   dYaMumih   f aumZm 895 ck uqkefvjynh   f paeaeY usdef;awmf&iS fE  fSihwuG xk   dav;NrdKUurf;arQmifw   d Yw k Gif apwDyx k   dk;rsm;tm; rGrf;rHjyK 

ay:wl*Dzavmif;(zm&D* )wk sD   d Yonf rif;yifBu;D vufxufuyif 0ifí tBudrf Budrf &ck   difu   dk usL;ausmfw   du k   dfckucf  hJb;l onf/ aumZm 896 ck ESpfu yxrtBudrf &ck   diu f   dk 0ifíusL;ausmcf  hb J ;l onf/ xk   dpOf om;awmftaxG; zG m;awmfx   G;D cspfaES mif; uk   d xk   dEpS faumZm 896 ckEpS fwiG f arG;zG m;cJ havonf/ xk   d YaMumih   f rif;zavmif;[lí rnfwGiv f mcJ h&avonf/ r,fawmfr mS apm&Sifapm(apm&Sifrvnf; vm\)jzpfNyD; crnf;awmfum; rif;yifBuD;jzpfavonf/ xk   d YaMumih   f rif;zavmif;[laom trnf rS m crnf;awmfrif;yifonf zavmif;&efu   d k atmifjrifaomtcsed w f iG f arG;zG m;vm cJ h&jcif; edrdwfu   d k aqmifí rnfwiG fc hJ&jcif;jzpfavonf/ i,fpOfu ppfwef;wif NrdKUpm;&mxl;ukd csD;jr§ifhcH&\/ rif;yifaemuf rif;wdu m?© rif;apmvS? rif;pMum0aw;wk   d Y qufqMH uonf/ ajrmufOD;bk&if rif;pMum0aw;rif; (aumZm 926-933)ewf&GmrpHrDuyif rSL;rwfrsm;u xD;eef;tyf&ef tBuHjyKc hMJ uavonf/ xk   dpMum0aw;rif;rS m rif;z avmif;xuftoufi,fonf/ om;awmfom awmfpyfNyD; rif;zavmif;qk   dvQif zaxG;usavonf/ ok   d Yaomf pMum0aw;rif;\ qE´t& r[mrked½yk f&iS af wmfwiG f usef;opö m&Gw&f onf/ om;ajr;qufw   d Yku   dk rES   dyfpufyg[k tmrcH0ef usdefq   djk yKcJh &avonf/ xkadY emuf aumZm 933 ckESpfwGif (c&pfat'd 1571)ckESpfwGif rif;pMumvGev f Qif xD;eef;uk   d qufcHc hJ&av\/ bk&ifb   J YGr mqk S   dvQif  ]]oD&do&l d, pE´r[m"r®&mZm}}jzpfav\/ b*F g 12 NrdKUuk   d   dyki  dfpk;cJ h&aomaMumih   f ukvm;bG   JY ]]aoQmufu  f   dNd Eo ´ s&mZm}}uk   dvnf; cH,cl  h&J av\/ aiG'*F g;cyf  dEyS &f müaqmvdyo f Qm[l í awG U&\/ bdou d cf Hrdzk&m;um; pMum0aw;orD;&Sif vwfwnf;/ rif;zavmif;onf  'kwd,ajrmufOD;acwfwGif tiftm;BuD;rif;wpfyg;jzpf avonf/ aumZm 936 ckESpfwGi f oufjynf? NrHKjynfu   d k ppfcsDc h&J onf/tjyefwGif *wdxm;cJ honf htwkdif; om;awmfOD;&mZfpm;uk   d wm0efjyKapvsuf  OD;&mZf"mwf awmfu   d k aumZm 941 ckEpS fwiG  f pwifwnfaxmifonf/ 12 ESpt f Mum omoem

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

ouú&mZf 2122 ck aumZm 953 ck EpS fwGif XmyemoGif;í NyD;pD;  dEkifc hJavonf/ (1)xkdrif;eef;pH(14)ESpf okdYta&mufuyifpí omoemawmfxGef;um;ap&ef BudK;pm;avonf/ 17 &yfaomae&mopfw   d Ykü apwDrsm;uk   d aumZm 937 ck ESprf  mS wnfcJah vonf/ bk   d;awmf? ab;awmf? crnf;awmfrif;wk   d Y wnfxm;cJ haom a&S; a&S;apwDa[mif ;rsm;ukdvnf; jyKjyifrGrf;rHc hJavonfqkd\/ (yg;awmf"mwfo  drkif;)(OD;udw   d )pm-13? å ajrmufOD;NrdKUork   dif; bk&m;pm 90) rif;zavmif;onf  "mwkomoemjyKvyk fwnfaxmif&ef &nfoefawmif hw aepOf or® ma'0ewfw   d Yku ,laqmifí qufovmMuonfq   d\ k / xkdqufo&&S   d aom "mwfawmfw   d Yu k   dk &ck   difjynfwGif 17 &yfaom ae&mXmewk   d Yü apwD XmyEÅ m  awmfrlav\/ ouú&mZf  947 ckESpfwGif Ak'¨usifvnfcJh&mwkid f;ü Asm'dwft&  y&dedA mef Á veG fNy;D aemuf wnfxm;cJah om o&D&"mwfawmfapwDw   d Yu k m; 15 qljzpf acs\/ xk   dapwDw   d Yw k iG f ZD0 mawmf S "mwfvnf; tygt0ifjzpfavonf/ xk   dapwDw   d Yk onf umvMumí csKHEG,yf dwaf ygif; qk   d Yvsuaf eMuonfw   d Yku   dk toifxyfrHow k f oifí omoemt&Snf wnfaptH h[ k jyKjyifwnfaqmufawmfr l &avonfq   d\ k / tjcm;o&D&"mwfawmfrsm; t*¾om0uwkdY\ "mwfawmfrsm;vnf; rsm;pGm wnfxm;cJ havao;onf/ rif;zavmif;"mwf wnfcef;t& þZD0Smawmf"mwfum; yg0ifcJhonfom wnf;/ þ"mwfawmfr mS rif;zavmif;vufxuf xk   drif;\ omoemt&Snw f nfw hH a&;? xGe;f um;a& aumif;aomuko   dv k q f E´jzpfacs\/ xk   d YaMumih   f xk   drif;vufxuf aumZm 947 ckEpS f wef;cl;vjynh   f aomMumaeY aumif;pG mjyKjyifrrG f;rHc haJ vonf/ ,cifxuf "mwfawmfapwDr mS Bu;D cJ hav&m ,ckw   dik f t&Snw f nfw hv H monfq   d\ k / xk   dtcg wnfvmcJ haom t&G,t f pm;twk   dif; þtajctaexd vk   H;ywf 53 awmif? apmuf 26-awmif? BuD;rm;cJ havonf/ wnfpuqk   dvQi f EGm;warmh rQom&Sdonfqk\ d / rif;zavmif;onf  tpDtrHt& usdef;&marmifuefu   dkvnf; "mwfaqufay;cJ havonf/ raoqDrD;? rNidr;f ap&efvnf; tapmif hta&S mufxm; vsu f ylaZmfapav\/ bk&ifrif;onf OD;&mZfawmf apwDawmfü tvSLBuD;ay;í oufawmf  59 ESpf? eef;pH  22 ouú&mZf  955 ck(c&mZfouú&mZf  1593)wGif ewf&GmpHcJhav\/

 56

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

rif;&mZmBuD;vufxufwnfxm;rGrf;rHjcif; crnf;awmfrif;zavmif; ewf& mpH G NyD;vQif om;awmfowk   d; "r®&mZmac:  rif;&mZmBu;D onf arsmufom;awmfrdz&k m; 0dZvmESih f aumZm 955 ck ESpf at'D ouú&mZf (1593)ckEpS  f ajrmufO;D NrdKUwGif eef;wnfavonf/ þrif;um; bke;f wef   dck;tvGefBu;D rm;aomaMumih   f cyford f;aom jynfaxmifcsi;f rif; taygif;wk   d Yonf tmPmvuf  H½;k bke;f wef  dck; t&S   deftapmfowif;uk   d  Mum;&avvQif  vufaqmif y@ma&TayvT mrsm;ES  fiw h uG  dESr hcf   ds½ñ k w T f qufuyfyal Zmf&ef vma&mufMuuke\ f / þrif;rSm Ak'¨omoemüvnf; tvGefMunfñkd o'¨gw&m;yGm;rsm;onfh tavQmuf bk&m;ay:ESi hf ½kyfxkukd;aomif;&Sd aom bk&m;ykxkd;wk   dYukd apw0ef ausmif;awmf aqmufvyk v f suf vSL'gef;ylaZmfc haJ vonf/ wzefrif;&mZmBuD;onf b*F g12 NrdKUok   d Y ppfcsDí atmifjrifawmfrlaomtcg aovm*D&dawmifü ausmuf awmfapwDESi hfwuG (47)qlaom apwDw   d Yu k   dk rGrf ;rHjyKvyk fc hJ&m ZD0 m"mwf S awmif vnf; yg0ifc hJavonf/ xk Yad Mumih   f aumZmouú&mZf (966)ckESpf wyk   d Yw   JGvjynhf Mumoyaw;aeY (Ak'¨omoem 2134)wGi f þusde;f awmf&Sif ZD0 m"mwf S awmfu   dk xk   drif;vufxuf  oufawmf? (46)ESpfajrmufü rGrf;rHjyKvkyfjcif;jzpfavonf/ xkdjyif  tOöee'Dav;NrdKU jrpfurf;em;wGif BuD;us,faom Z&yf? jyom'f wef;aqmifw   d Yu k   d k aumif;pG maqmufvyk í f oHCmawmftaygif;wk   d Yu   dk yif hzw d af wmf rlvsu f ouú&mZf 969 ckESpfwiG f qGr;f auR;vSL'gef;cJ hbl;onf/ þrif;um; ouf awmf55 ESpt f MumwGif ewf& mpH G awmfral Mumif; &ck   di&f mZ0ifrsm;ü azmfjyMuonf/ (&ckdif&mZ0ifopf)

ajrmufOD;NrdKUbk&m;orkdif; (OD;OD;omxGef;) pE´0Zd ,rif; (usde;f wk H Yñ    d)k   wkHYñ   dkukd usdef;wk   dif; axmifhacsmif;BuD; (ia0&Gm)wGif aumZm (1047) wGif arG;zG m;cJ honf/ zcifr mS rif;[m&D\om;awmf O*¾ gAvoD&o d k"r®&mZmjzpf avonf/ r,fawmfr mS ajrmufeef;rdz&k m; ok0PÖuvsmjzpfavonf/ crnf;awmf O*¾gAvukd Ncdwfacsmif;bk&m;wGif   &JabmfoD[wk   dYvkyfBuHí ewf &GmpHcJh&onf/ rdzk&m;rSm OD;&D;awmf ig;clawmifq&mawmfE  fSih eD;&mia0&G mok   dY a&S mifwdrf;aevm jcif;jzpfayonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

tcef;( )

OD;xdyfa  wmf wif usdef; awmf&  Sif  Ak'¨bmomrsm;twGuf bk&m;&Sifonf  tEIdif;rJ hq   Hk;jzpfonf/ zl;jrif&jcif; wumwGi f tjrwfq   H;k uk   d zl;jrif&jcif;vnf;jzpfavonf/ xk   d YaMumih   f "n0wDacwf uyif  &ckdifXmae0,f   d&SaeMuolreS forQw   d Ykonf  bk&m;&Sifu   d k arQmfvif hwrf;w cJ hMuonf/ wrf;wonf htwk   dif;yif bk&m;&Siu f   dk zl;jrifc hMJ uonf/ Ak' g&r® ¨ PmyDwd jzpfí o&P*k   Hwnfc hJMuonf/ oDvus  fih0wfNrcJ  hJMuonf/ t&d,ma,mufsm;? t&d,mrdef;rrsm;pGm jzpfxGef;cJ hMuonf/ rked½kyfyGm;oGef;vkyfjcif ;? apwDykxkd; pwlygrsm;wnfxm;jcif;? omoemjyKt&Sifrsm;rS wpfqif h&Sif&[ef;rsm; wk   d;yG m; vmjcif;? &[ef;oHCmpOfvm uk   d;uG,rf ?I tvSL'ge? yknaumif;rIrsm; wk   d;yG m;vm jcif;rsm;onf bk&m;&Sifu   dk zl;jrif&jcif\ 'óed,mEkwå&uko   dv k ftusK;d yifjzpf avonf/ &ck   difa'oü bk&m;zl;jcif;onf c&D;oG m;vmrI vkyf&yfwpfckvnf; jzpfav onf/ bk &m;zl;oG m;jcif;jz  fih  te,fe,fo   dYk  a&mufzl;jcif;? cspfMunfrI/ &if;  DES;rI? rsKd;aqGjzpfrI? tcsif;csi;f tjyeftvSefem;vnfrI? A[kokwyG m;rsm;rIrsm; &&S   dNy;D ? vlr"I avh,Ofaus;rI wk   d;yG m;jcif;? rsm;vnf;jzpfc h&J onf/ oG m;vmrIc&D;   d&SMurSom v?Qi f pDy m;quf G pyfrI? ukeo f G,af zmufum;rIyg tusKd;jzpfxGe;f vm&onfomjzpf ay&m\/ ukef;a&c&D;oGm;vkyfief;aMumihf todtjrifrsm;jym;vm&onfukd vufcH&rnfomwnf;/ &ck   diw f   d Yo k nf bk&m;zl;jcif;ü a&mif h&cJ  hMJ uonfum; r[kw?f pE´o&l , d rif;qk   d vQi f pHjyyk  d*¾Kvftjzpf odoif hMu\/ r[mrked&iS fyifupí bk&m;½kyyf  m;awmf G rsm;? Asm'dwf0if"mwfapwDawmfrsm;onf zl;jriftyf&m ylZed,0w¬Krsm;jzpfacs\/ xk   daMumih   f &ck   difa&ajrü zl;jriftyf&mzl;jrifvm&mwk   dYum; ESpfvMumanmif;cJ hacs Ny/D a&S;ubk&m;zl;rSww f rf;0ifq   dkuvnf; rrsm;aom bk&m;zl;  d&S  dck;rsm;   d&SvmcJ h onf/ uRef;pOfywf bk&m;&S   d  dck; armfawmfpOf bk&m;&S   d  dck;[lívnf; trnf&onf/ usdef;awmf&Sifvnf; zl;jrif&mü yg0ifNyD;? bk&m;zl;&S  dcd k;cJ h&m bk&m;&Siftjzpf xif &Sm;vmcJhonf/ usdef;awmf&Sifbk&m;ukd teD;tem;a'orSqkdvQif tcgrvyfzl;vG,fEkdif onf/ ok   d Y&mwGif &yfa0;a'orSq   dv k Qiu f m; bk&m;zl;oufouf&nfrw S í f vmMu

 57

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

&avonf/ usdef;wk   dif;wk   duf usdefuRef;ajra'ocHrsm;tzk  dY uHaumif;vSonf/ 0guRwf? oBuFepf aom tcgxl;ü rjywfz;l wwfayonfomwnf;/ oBuFe&f ufrsm; wGiq f   dv k Qif &yfw   dik ;f rStvSLjz  fih auR;arG;{nf hcv H su f tm;yg;w& bk&m;zl;Mu&av \/ bk&m;zl;&ef ulnMD uaom a*gyursm;? a0,sm0pöjyKMuolrsm;vnf; uko   dv k f yG m;rsm;Mu&av\/ usdef;awmf&Sifb&k m;yG   Ju   dv k nf; Ncdr hfNcrd  hforJ Q ESpfpOfqif  JETay; vsuf   d&Saeonfr mS bk&m;zl;  dEkifMu&efyif r[kwfygvm;/ bk&m;zl;avh&SdMuaom tcsdeftcgonf rkd;avuif;í aumufyJoD;ESH &dwo f dr;f NyD;aom umvjzpfav\/ aqmif;&moD? wef;aqmifrkef;? ewfawmfjym ok   d? wyk Ydw   JEG   fSih aEG &moDwaygif;? wefcl;? uqkefvwk   d Yonf bk&m;zl;v&moDrsm; yifjzpfav\f/ usdef;awmf&Sifu   dv k nf; a&S Uuyif xkd&moDumvwk   d Yü zl;jrifvmcJ h Muonfomwnf;/ ajcvsifwpfrsKd;? avmif;avSjzihw f oG,?f oabF mjz  fihwpfenf;? vma&mufavh&SMd u\/ tazmfo[m? rsKd;aqGnmwum? rdbarmifErS rdom;pk &if;csmwk   d Yjz  fih vmMuonfu rsm;av\/ pmqk   d&Sifrsm;uqk   dvQif &G mpOfvSn   fv h nf vsu&f  myk S   HawmfziG  hfí bk&m;zl;oDcsif;uk   d pyfq   dzk l;cJ hMuay\/ tcs Uvnf Kd ; c&D;oGm; &if; tqifoif hí zl;cJ&h onf htjzpfuk d rSwfwrf;wif  JchMu\/ pmayjz  fiha&;om;í bk&m;zl;oGm;rSwfwrf;rsm;vnf;   d&Sc hJMuav\/ usdef;awmf&Siu f kd zl;jrif&eftwGuf vrf;pcef;rsm; jyKvkyaf y;xm;&S   dayonf/ ta0;rS vASr;f umzl;arQmfrnfq   dyk guvnf; a&Ta&mifw0if;0if;ES  fi h Munfñ   dzk , G &f m zl;jrif  dEkifMuay\/ c&D;vrf;pcef;rsm;twk   dif; wufa&mufzl;jrifMuvQiv f nf; rNidK  rjiif? ryifyrf;bJ zl;Mu&rnfjzpf\/ wufvrf;avSum;apmif;wef;rsm;ESi hf bk&m; zl;vrf;toG,o f , G f azmufvyk fxm;&S   donf htjyif  eD;pyf&m &yf& mtvk G u d  f wuf a&mufz;l jrifc hJMuaom vrf;rsm;vnf;   d&SNy;D jzpf&m o'¨ g[kefpdwt f m½k   H  d&Su vlwkid ;f wufa&mufzl;vG,  dfEkifonfomwnf;/

awmifw   ufb   &k m;zl;vrf; rsm; bk&m;ta&mufawmifwufvrf;rsm;onf vrf;a[mif;? vrf;opf vrf;oG,f rsm;&SdMuay\/ rlvvrf;a[mif;qkdvQif acwfumvMumanmif;cJhNyD;jzpf\/ tqufqufaom bk&ifwufcJhonfrStpjyKvmcJ h&um; bk&  fihwufvrf;? rif; wufvrf;[kyif   trnf&Sdc hJ\/ acwfumvajymif;vJcJhí a'0DZHjrxGef;atmif wufvrf;[lí ac:wGifvm&jyefyg\/ jrxGef;atmifum; t*FvdyfacwfwGif

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

pp0fbufq   dkif&mppfol&J(  dAkv )wpf f OD;jzpf\/ jrif;pD;&J&  fihvo S ljzpfonft h avQmuf xk   drwfapmufaomvrf;rSyif w[kefx   d;k  dpkif;ESif wufjycJ hbl;onf[k ausmfMum;cJ h av\/ xk   dvrf;uk   d tkwaf vSum;vrf;[lívnf;aumif;? ta&S Uzufwufvrf;[lí vnf;aumif;? ac:wGifc hJMuav\/ xk   dr S aemufwiG fum;? vrf;a[mif;b0a&muf um tok   H;jyKenf;vmavonf/ tkwaf vSum;vrf;uk   d wuú&mZfvrf;? ouú&mZf vrf;[lívnf; *kPfjyKrnfwGifavh &Sdayonf/ wufumqif;um &pfum? vSn hu f mqif;wuf&aomvrf;[k qk   davrnfjzpf\/ wufvrf;rkc0f if0 awmifxyd f rkcfOD;0wk   d Yü tvSL&Sifrsm;u avSum;jyKvyk faomckESpf? ouú&mZfa&;&mwGifvnf; jzpfacsonf/ xk   d YaMumih   f ouú&mZf[lí ac:prSwfjzpfzG,  d&f SvS\/ rlvtkwaf vSum;vrf;rS m &ck   dib f &k ifrsm;tqufqufjyKvkycf  haJ om vrf;yif jzpf\/ xk   daemufumvMumaomtcg tvSL&Sifrsm;u jyKvkyfvmcJ hMu&av\/ t*FvdyfacwfwGif uRef;tkyfrsm;? NrdKUtkyfrsm;? e,fykd ifrsm; jyKjyifcJh Muav\/ Oyrm yxrqk   H; t*Fvdyfvrl sKd; NrdKUtkyf(trnfrod ) wpfO;D onf  c&pfouú&mZf 1885 ckESpfrwk   difrDu jyKjyifc hJbl;\/ ¤if;onf Ak'¨bmomr[kwaf cs/ ok   d Y&mwGif a'oe,fy,fü vlrIa&; bmoma&;ukd ulnDaqmif&Gufay;cJhjcif;omjzpf\/ xk   dvyk if ef;onf ¤if;tzk   d Y tkycf sKyfa&;? qufqaH &;uk   d tusKd;jyKapcJ honfomjzpf\/ þa'oü ykeu f efrrI sm;   d&Sc hjJ cif;aMumih   f rsufE mjS zLrsm; vef YaMumufMu&\/ a'ocH rsm;u oabmusygrS ol \ ouf q k d ; &S n f r nf j zpf & m bmoma&;uk d brf;jyonfhoabm wpfenf;tm;jzihf bk&m;bufu   dk tumtuG ,f,lopnfh oabmvnf; jzpfav&m\/ txifBu;D ap&efE  fSi h av;pm;Munfñ   dak p&ef vSn   fph m; qG   Jaqmifonfh  vkyf&yfvnf;jzpfacs&m\/ xk   dtkwfavSum;rsm; txpfaygif; (650)&S   donf/ t&Snfr mS (930)ay&S   d onf/ tus,(f 5-ay)&SNd y;D ab;wpfzufwpfcsuf eH&H(abmif )tjrif hr mS (2-ay)&S   d onf/ abmifxkxnfr mS (1aycG   J )&S   d\/ ukefusaiG(wpfaomif;ESpfaxmifusyf)ukd ¤if;xHrS uscHc hJonfq   dk\/ xk   dwnfaqmufpumvqk   dvQi f jrefrmjynfwiG f t&Snf qk   H;avSum;jzpfc hJonf/ urÇ mwGifq   dv k Qif  tenf;i,frQaom ta&twGux f Jü yg0ifayonf/ avSum;t0ifwiG f *VKefu hJo k Yd acgif;ES  fih jcaoF hu   d, k   df&aS om t½kyf ESpfcu k   dk ab;ESpfzufü jyKvkyfxm;cJ h\/ xk   dt½kyEf Spfcu k k d ygVdbmomjz  fih *½kVoD[ [k ac:wGif\/ t*Fvyd fbmomjz  fih ( )[k azmfjyxm;\/ jrifawG Uvk   dufzl;Muol

 58

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

rsm;u rEkó[ D t½kyo f @mefqifwo l nf[k qk   dMu\/ xk   dt½kyftjyif yef;tk   d; vnf; wnfxm;&S   daMumif; awG Uvk   du&f onf[l\/ xk   davSum;ysuNf ydKí qufcH tkyfcsKyfcJMh uaom t*Fv  ddyfacwf rif;jym;NrdKUtkyfrsm;vnf; jyKjyifc hJMuay&m\/ ,ckum; xk   dvrf;rS m tok   H;rjyKojz  fih awmjzpfvsu  d&f aS e\/ tcgtm;avsmf pG m awm&S if;ckwfxiG fjcif;rsm; jyKvkyfxm;Mu\/ tkwcf Jtw k u f sKd;rsm;um; z½k   dz&J upOfhuvsm; jzpfaeMu\/ xkdvrf;um;rwfvnf; rwfapmufonhftavQmuf vrf;raumif;u wuf&efcufcJ\/ xk   d YaMumih   fyif þvrf;a[mif;qk   dvQi f c&pfESpf 1900 cef Yxdom &SnfMumcJ h&\/ ,ckrlum; vlo m;vl G vm rjyKjcif;aMumih   f vrf; aMumif;rwGif? vrf;rxiftjzpfo   d Y k a&muf  d&aS eayNy/D xk   dvrf;rS ,cifu wufo m; G vQif bk&m;&Sifukd a&S UrS xifxif  lzl;jrifMu&ay\/ bk&m;ES  fiv h rf;rS m wnf hwnf h qk   difq   dik f a&S U½INyKd ifaeojz  fih teD;qk   H;wufvrf;? vrf;wk   dvrf;ajzmif hq   dkavmuf\/ xk   dvrf;twk   dif; wufa&mufavu awmifxyd fa&mufvQi f ,cift&HapwD i,f (6)qlu   dk zl;jrifMu&\/ ,ckum; tjynh   ft  Hpkr  d&S&mum; tNyKd tysuf apwDi,f wpfqlEpS fqlrQavmufom zl;awG UEk   difacs\/ apwD&Hrsm;tpm; ,cktcg xef;yif rsm; pDwef;aygufa&muf  d&SaeacsNyD / wHcGefwkdifxdyfzsm; tvHwpfvlvlvIyf&rf; aeonfu   d k awGUjrif&\/ Ak'\ ¨ usufoa&uk   d &nf &G,v f Gi hx f laom £wdydaom b*0g tpjzmonf h "Z*¾(wefcGefzsm;) okwf\ o½kyfazmfayvm;[k k atmufarh&  ay\/

vrf; opfw   ufv   rf; rsm; vrf;a[mif;tjyif vrf;opfrsmukdvnf; azmufvkycf JhMu&mum;? usdef; taemufzuf&yf&Gmrsm;rS vloGm;vrf;rsm;vnf; &SdMuao;\/ (1)qifBuD;jyif &Gmom;rsm; azmufvkyfcJhMuaom qifBuD;jyifausmfvrf;&Sd usdef;awmifbk&m; ta&muf awmifzufawmif  d½;k ukd  jzwfavQmufvm&aomvrf;(2) rD;ausmif; ajrmifu   dk uyfarQmifíwufvm&aom orifajc&m tdrfa&S Urif;&G mom;rsm; wuf vrf;? (3)Al;yif& m?G axmif hacsmif;&G mom;rsm; wufvm&aom "mwfawmftaemuf zuf wnf hwnf hausmv f rf;rsm;vnf;   d&SMuavonf/ awmif  d½k;uk   dpD;í qifBuD;jyif ausmv f rf;ES  fih qufvsu f jrawmifo   d Y k aygufa&mufatmifx d jrawmifq&mawmf OD;nmP0Hou OD;pD;azmufvyk cf  hJaom vrf;vnf;  d&S\/ jrawmif ajrmufzufwiG f awmif  dy YkBuD;ausmfvrf;? Ncdwfawmifausmfvrf;rsm;vnf;   d&Sao;\/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

 NrdKUolBu h D;atmifausmfZo H nf t*Fvyd fw   d Yk tusOf;csxm;&mrS vGwfajrmuf vmNyD; usufoa&&G mok   d Y  a&muf  d&SpOf? azmfjyyg taemufzufvrf;rSaeí qDrD; axmif? qGrf;axmif? yef;axmifw   d Ykjzih f used f;awmft&Sifu   dk wufa&mufzl;jrifc hzJ ;l ayonf/ tkwv f rf;? vrf;a[mif;\ ajrmufzufr S azmufvyk fc hMJ uaom vrf;opf rsm;vnf;   d&Sc hJMuonf/ vrf;a[mif;uk   d tok   H;rjy  dKEik fMuaomaMumih   fyif jzpfonf/ "mwf a wmf r S ta&S U ajrmuf a xmif&h S d ,ck o d r f *w k å & Nrd K Urausmif ; opf t eD ; ajrmufzufwiG f vrf;opfwpfcak y:aygufvmcJ honf/ OD;ausmBf uD;ES  fih auovm &mZ0wfacgif; OD;armifw   dk;wk   dYu jyKvkyfcJhMuaom bk&m;zl;wufvrf;jzpfonf/ ¤if;wk Yd\ aumif ;rIawmfb&k m;rsm;rSm ,ckwdkifzl;arQmfcHvsuf&SdMu\/ tcs Uu Kd jromxGef;qk   do\ l aumif;rIawmfbk&m;&S   dí xkdb&k m;uk   d zl;arQm&f ef wufvrf;jzpf aomaMumih   f jromxGef;wufvrf ;[kvnf; ac:qk   dMuavonf / rif;jym;NrdKU\ ta&S Uzufurf;ay:uRe;f wGif ¤if;\v,fajrvkyu f   dik cf  ho J jz  fih jromxGe;f uRe;f [lí ac:wGifvsuf  d&SaeMu\/ xk   db&k m;rsm;od Y k oG m;a&mufzl;arQm&f mvrf;rsm;ES;if h qufoG,v f su f ajrmif EIwcf ef;uk   davQmufí vrf;opfwpfcku   d k azmufc hMJ uao;\/ xk   daemuf  aumZm ouú&mZf 1282ckESpf(c&mZf 1920 cef )wG Y if ,ckwufa&mufaeMuaom vrf;uk   d azmufvyk cf  hMJ uav\/ vrf;opfac:wGicf  hMJ uav\/ þvrf;azmufNy;D aemufwiG f um; ,cifu vufavQmt h   H½I;ay;cJ hMu&aom oufBu;D &G,ft   drk sm;rS m 0rf;omtm; &jzpfc hJMu&onf/ a&S;uuJ ho Y kd  awmifatmufraS eí zl;arQmaf e&ef rvk   dawmhyJ BudK;pm;í wa&G Ua&G Uwufa&mufzl;jrifvmEk   difcJMh uayawmhonf/ ,ckq   dv k Qi f þ vrf;opfESi hf jromxGef;wufvrf;onf qufoG,v f su&f S&d m um;? BudKuf&mvrf;? eD;&mvrf;rS wufa&muf  dEkifMuayonf/

OD;armif w   d;k bk&m; (atmuf ord )f   awmifwuftv,fvrf; ('kw, d vrf;)rS wufa&mufvQi f OD;pG mauovm &mZ0wfacgif; OD;armifw   d;k ES  fih ZeD;a':a&Tombkw H   d Y\ k aumif;rIawmfbk&m;ESpfql zl;awG U&\/ wpfqrl  mS aumZmouú&mZf 1271 ckESpfwiG f oGef;vkyfc hJaom aMu; qif;wkjzpfNy;D 5 ay 4 vuf rjrif honf/ þqif;wkawmf\ eHab;wGif ausmufo vif;bk&m;qif;wkwpfqu l   dv k nf; ,SOv f suw f nfxm;NyD; OmPfawmf 5ay 8vufr jrifhonf/ odrfawmf  r[m&HwHwkdif; 49 ay&S   donf/ orkwo f drfjzpfNyD; tem;

 59

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

16 aypD  d&Sonf/ þbk&m;ESi hf odrfu   d k atmufpodrfb&k m;[k  ac:onf/

ausm Bf u;D bk&m;(txufo   rd )f   OD;armifw   dk;bk&m;\ taemufzufwpf qifhwufvQif  ausmfBuD;bk&m;ujkd zl;awG U&\/ OD;armifw   d;k bk&m;rS m ay 20 cef YomtvSr;f uG m\/ aumZmouú&mZf 1273 ckEpS fwGif rif;jym;rS OD;ausmBf uD;u yef;ajrmif;BuD;acsmif;zsm;rS yif haqmifc hJ jcif;jzpfonfq   d\ k / aMu;qif;wk bk&m;jzpfNy;D OmPfawmf 5 ay 2 vufr  d&Sonf/ þae&mok   d Y ryif haqmifru D a'ocHcsif;trsK;d om; trsKd;orD;rsm; txl;av;jrwf ylaZmfavh  d&SMuonfqkd\/ odrfawmfoD;jcm;jz  fih tkwfwHwdkif;um&Hxm;&S   donf/ wHw   dik f;tus,t f 0ef;rS m awmifraS jrmufo   dYk 37 ay? ta&S Utaemufo Y k d 36 ay 6vufr  d&Sonf/ orkwo f drjf zpfonf/ od rftaqmuftOD;rS m awmifrSajrmufo Y kd 29 ay 2 vufr? ta&S UrStaemufo   d Y k 18 ay 6 vufr  d&S onf/ þbk&m;ES  fih odru f   dk  txufb&k m;odrf[ k ac:wGifMuonf/

owk   d;atmife  wfu   rG ;f  OD;armifw   d;k bk&m;? ausmfBuD;bk&m;rsm;ok   d Y wufvrf;ajc&if;wGif ysOf;uwk   d; yifewfurG f;  d&S\/ &marmif&Sifr\ ajr;awmfol owk   d;atmif eef ;pH&myifwnf;/ owk   d;atmif um;jrif;  JyG? (*k   Hnif;xk   d;  JyG ) Muuf  Jyw G   f   d Yjk z  fih taysmfMuL;wwfaom ewfjzpf onfq   dk\/ usdef;awmifay:wGif ol\  d'k;wvif;jyif &Sdayonf[kq   d\ k / owk   d; atmif ewfylaZmf  JyGum; ESpfpOfusif;yavh  d&Sonf h ewf  JyGwpfckjzpf\/

t½k   d;wk   duaf  pwD OD;armifwkd;bk&m;? OD;ausmfBuD;bk&m;rsm;ok   dY wufvrf;/ vrf;ckvyfwGif NrdKUrausmif;opfq&mawmf? ODF;OmP(oufawmf 96)ESp f (aumZm 1225-1321) oufawmf&n S q f &mawmfE  fiS h 'kw, d ajrmufausmif;opfq&mawmfw   d Y\ k t½k   d;wk   duf ESpcf   dk&\ S / wwd,vrf;opf wufvrf;ajc&if;awmfq   dv k Qif NrdKUrausmif;q&mawmf OD;y'kr(aumZm 1259-1319)\ t½kd;wkduf*l&Sd\/ þodkY awmifajc&if; wufvrf;ESpcf kv   Hk;wGif rif;jym;NrKd U usufoa&aqmif rax&fjrwfrsm;\ txd   ffr;f

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

trSwf t½kd;wkdufapwDi,frsm;um; orkdif;rSwfwkdifrsm;jzpfvmrnf omwnf;/

awmifa  jc&if ;apwDrsm; vrf;opfwufvrf; OD;y'kr apwDta&SUzufteD;wGi f apwDysufwpfql wnf  d&aS e\/ xk   draS jrmufzufqufo m;vQ G i f ausmufapwDwpfqu l   dk zl;awG UEk   diaf y ao;onf/ ,ckjynfawmfomausmif;taemufzufE  fSi h uyfvsuf NcH0if;xJwiG f wnf  d&Sjcif;jzpf\/ rif;uefapwD[v k nf; ac:wGifaeMu\/ ¤if;\ta&S UzufwGif 1327 ckESpfwnfxm;cJ haom wef  dck;&Si f bk&m;wpfqv l nf;   d&Sonf/ xk   drS ajrmuf zufu   dk wef;ajzmif híoG m;ygu NrKd Uapmif hbk&m;[lí   d&S\/ usdef;awmf&iS f bk&m;ok Yd bk&m;zl;wufqif;&mwpfavQmuf zl;awG  d UEkifaom bk&m;apwDrsm;yifwnf;/

vrf; opfw   ufv   rf; wpfa  vQmufo    m;aomf G   xk   dvrf;opf\twk   dif; wufa&mufaomf prf;a&wGif;wpfcu k   dk awG U&rnfjzpf \/ a&csKdaomufo   H;  d k Eki&f ef tkwaf &uefjyKvyk   drf ;k umxm;\/ awmifajcrS awmif  d½;k wpfavQmuf ysOf;uwk   d;yifBu;D rsm; BudKMum;aygufa&mufvsu  d&f Sae\/ vQyfppfr;D xGe;f ñ§   d&ef   dpk ufxx l m;aom rD;wk   dif;rsm;uk   dvnf; BudK;oG,w f ef;vQu f awGU&\/ þvrf;qk   dvQif c½kywfvdraf uG Uvsuf wuf&av\/ rwfapmufjcif; r&SdvSí bk&m;od Y kwuf&mü yifyef;jcif;r&S   dacs/ vlBuD;vli,fra&G; wufqif;vG,fu\ l / tyef;ajzem;aep&mrsm; aomufa&tk   d;rsm;vnf; vrf;wpfavQmufxm;&S   dojz  fih acwåem;aetyef;ajz a&csKdaomufo   H;k  dEkifMu\/ OD;aqmifvrf;azmufolrsm;rS m bk&m;vlBuD;rsm;jzpfMu\/ OD;&mausmf? OD;a&ToJ? OD;armifomyGifh? OD;a&TxGef;wk   d Y OD;aqmifpwifum apwem&Sifrsm;\ vkyftm;jzihf  azmufvkyfcJhMuonfq   dk\/ vrf;wGi, f mcif;rsm; yg0ifo l armifomat; zcif OD;armifEG,u f MunfjzLpG m cGi hfjyKvSL'gef;cJh avonf/ 'kwd,tBudrfwGif OD;armifomEk? ODF;omEkd;atmif? OD;apmvSatmifwkdY ODaqmifí rGrf;rHcJhMu\/ aemifwGif trIdufodrf;toif;ESihf  a*gyutzG   JYw   dkYu tqufqufjyKjyif vmcJ hMuav\/ tjcm;vrf;i,frsm;? jzwfvrf;rsm;um;? opfcs? -0g;csorm;rsm;? ,mcif;orm;rsm;u jyKvkyfcJMh ujcif;omjzpfav\/ c&D;  dykíwGif atmifçvloGm;vlvm jrefqefatmif jzwfvrf;tjzpf tokH;jyKvmMuojzihf

 60

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

vrf;rsm; vdrf,u S af eonfu   dk awG UEk   difayonf/

vrf; ckvyfr   S ½I jjrifv   Qif  prf;a&wGi;f rSwufo m;aomf G owk   d;atmifewfeef;? armifw   d;k bk&m;?ausmBfu;D bk&m;? t½kd;*lapwDw   d Yu k   dk vuf0Jawmifay:wGi f vSrf;jrif  dEkifay\/ xk   drSwpfqifh auG UívSn   fah omf  rif;jym;NrdKUukd  ½Ijrif&Ny;D jzpf\/ NrdKUtvSu   dk yPmr½IarQmf&if; cP&yfem;tyef;ajz  dEkiaf yrnf/ wpfzefrodromES  fih &ifuefc&D;tenf;i,fwuf &Ny;D aemuf wpfauG UvSn   fv h   dkuv f Qif &marmifuefu   dk  jrif&\/ &ck   difrif;tquf qufjzwfoef;vm&aom uefjzpfí rif;uef[w k Gi\ f / NrdKU\ toufaoG;aMum [k qk   durrS m;acs/ wpfNrKd Uvk   H;aomufo   Hk;&ef zlv   HkrQwa0iSay;aeonf h a&uefBuD; jzpfacs\/ awmifzufrS uyfvsu f jynfawmfomacwfu wl;azmfc hJaom [oF m uefBuD;wpfuefvnf; ,SOfwGv J suf&S&d m aemifnDyrmyPmwif hvSí ½Icsifp&m aumif;vS\/

 Nr KUywf d 0  ef; usif tvS jrif  xk   drw S pfzefawmifzufo Y k d rsufE mrl S í vSn   fw h ufo m;aomf G jrpf? acsmif;uRe;f ? urf;v,f,m? awmawmifygrusef tkHrIdif;vsuf jrif&ay\/ MuyfpifuRef;? &marmifuRe;f ? ipif½kid ;f acsmif;uRe;f ? awmwef;awmifpG,?f tOöee'DjrpfaMumif; pD;oG,af eaom obm0jrifuiG ;f uk   d ½Ipm;Ed ki\ f / rsufpw d pfq   H;k vSr;f arQmrf u d uRe;f ? urf;? &yf& mrs G m;uk   dvnf; wef;írSef;Munh   fu jrifomEk   diaf y\/ ta&S UzufreD;ra0; rsufE matmuf S wGifrlum;? rif;jym;NrdKUonf  usdef;awmifwef;&ifcGifatmuf0,f csppf zG,u f av;i,fwpfOD;uJ ho Yd k tjypfuif;pifp mG NyKH ;&TifMunfvif  d&aS eayonf/

&ifu    JZG &yf  tawG;tm½kHukd jzwfawmufNyD; armp&myef;p&mukd pdwfrSmrawG;bJ ajcOD;vSn   fu h m wpfqpfcsKd;wufjyefaomf &ifu   JZG &yfo   d Yak &mufav\/ xk   dae&mwGif ajcqif;íajzqnf&m   Hckwef;rsm;&S   daeojz  fih? tarmajzem;aeEkd iaf p\/ 1271ckEpS w f iG f rif;jym;Nrd KU aps;a[mif;  dykif;ae OD;em;aygufau (taygifq   f   dik &f iS  )f ukvm;

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

trsK;d om; Ak'b ¨ mom0ifu pwifwnfaqmufc ho J nf/ tvsm; 30awmif? tus,f 10 awmif  d&Sí 1314 ckESpfwGif  rif;jym;NrdKUtv,fykdif;&yfae OD;omxGef;ZeD; a':MumZHjzLwk   d Yu jyKjyifc hJMu\/ 1968 ckESp f avrkew f   dik f;Bu;D aMumif h xyfryH suNf yKd   cJ h&m aumZm 1342 ck ESpfwiG f rif;jym;NrdKU a&Tyef;wdrq f &m   FOD;atmifvpS defESifh ZeD;rdom;pkw   d Yu k OD;aqmifc hMJ uonf/ a&T&ifat;Z&yf[lí urÜn;f wifc hJMuonf qk   d\/ þae&mwGif  oBuFef? 0guRwfw   d Yük tvSL&Sifrsm;u bk&m;zl;wuf? qif;? Muolrsm;tm; a&T&ifat;ap&ef  tazsmf&nfrsm;qD;í wk   duaf uR;avh  d&SMuonf/ þae&mum; awmifwufc&D;w0ufa&mufNyDjzpf\/

oD0vDt&Sif  &ifu   JZG &yfteD;uyf awmifzufuek f;jrif h awmifylZmwnf  d&\ S / wefaqmif; trk   d;? tum atmufwiG f oydwv f , G v f suf &yfawmfr[ l efxv k yk x f m;&S   davonf/ vmbfvmbwk   d;yG m; *kPfwufapvk   dolrsm;onf oD0vdt&Siftm; 0ifa&mufzl; arQmfylaZmfrI  jyKNrJjzpfacs\/ rif;jym;NrdKU ½kH;pma&;BuD; OD;yef;jratmifESifh   ZeD; rdom;pkw Ykdu aumZm 1321 ckESpfwGif vSL'gef;jyKvkyfcJhMujcif;jzpf\/

omoem 2500 jynf hE  pS u f  syd &f  pS q f  b l &k m; xk   drSqufí a&S Uok   dY wl½lo m;N G yD; aemufwpfauGUywfrdaomf bk&m;apwD wpfqu l   dk zl;&\/ r[maAm"dapwD  Hyko@mefwnfxm;ay\/ omoem 2500 jynh   f txdrf;trSwftjzpf 1956 ckESpf 'DZifbmv wwd,tywfwiG f tkwjf rpfcs í wnfc ho J nf/ apwDawmfr mS av;zufav;ajr mif §  hjzpfNy;D rsufESmwpfzufwiG f rkcfOD;rkcf0ckESpfESi hf qif;wkawmfckESpfqpl DBuD;i,f qif hvsuf(pkpkaygif; ESpfq,f &Spq f  )ud l e;f 0yfpyH g,fvsu  d&f o S nf/ xk   daMumif homoem 2500 jynh   fb&k m;? ESpu f sw d f &Spfqlbk&m;[lí wGifcJhMuavonf/ bk&m;awmifzuf&ifjyifwGif wefaqmif; (Z&yf)wpfckaqmufvkyfxm;&Sd\/ bk&m;ukd tm;&yg;&zl;jrifí armyef;rIukd ajzEkid f\/ OD;aqmifaqmufvyk fcJMh uolrsm;um; acsmif;EG,&f  mrS G   bk&m;wpfum OD;pHx   DG;atmifESi hf rif;jym;rS  aq;q&mBuD; OD;atmifomvSw   d Yjk zpfMuonfqk\ d /

 61

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

 ½Icif;i,fpkH tm½kH,lvsuf  xkdbk&m;\ajrmuf zuftwefi,fvSrf;onfhae&mwGif  wef;wifajrmifESi hf bDv;l rajrmif  d&Sonf/ awmifzufwiG f odr  Ff*kw&å ausmif;a&wHcGefajrmif;wk   d Y   d&Sav onf/rkd;&moDwGif awmifusa&rsm;pD;qif;oHukd wpfoGifoGifNidrfhanmif;pGm em;qif  dEkifMuay\/ emrnfausmfusdef; 'nif;oD;('nif;oD;)yifrsm; opfawm 0g;yk   d;awmrsm;? csKHE, G fyw d faygif;rsm; jynh   fESuv f su f 0J,mawmawmifobm0uk   d tm½kv H Gi  dfhEkifao;\/

apmif; wef ;avSum;twuf zdeyfc  Rwyf  g xk   drS wpfajy;nDp mwuf G o m;ygvQ G i f ajrvrf;c&D;tqk   H; tkwaf vSum;tpok   d Y ra&mufrD NydKifanmifyifBuD;ES  fih awmBuD;&dyfNrdKif uGef;ckdEkdifp&m yif&dyf omü acwåem;aeEk   difayonf/ tkwaf vSum;xdyw f iG fum; pmwef;xk   d;owday;csut f &  zdeyfcRwMf u&ygrnf/ ed0g'? *g&0? r*F vmxm;vsuf vk   duef m&rnfjzpfygonf/ tkwaf vSum;uk   d  apmif;  drk;vsuf bk&m;&ifjyifta&mufwufvrS f;Mu&onf/ xk   d apmif;wef;ESi hf tkwfavSum;uk   d aumZm 1272 (c&mZf 1901)ckESpfwGif NrdKUtkyf OD;xGef;OD;u BuD;rSL;í wpfe,fvkH;u jyKvkyfcJhaMumif; rSwfwrf;awGU&Sd &\/ wefaqmif;rSm 1330ckESpfu rkefwkdif;'PfaMumihf ysufpD;cJhay&m ,cktcg wpfykdif;wpfprQom usef&Sdaeawmh\/ a*gyutzG YJu jyKjyif&efBud K;ysef ;vsuf   d&Sayonf/

ckEpS af  wmif j ynh   fb   &k m; tkwaf vSum;wufvrf;\ vuf,mzufwiG f &yfawmfrlwpfq  dl&Sayonf/ ausmufu   dx k q k pfwnfxm;jcif;jzpfNy;D OmPfawmfcEk Spaf wmif  d&o S nf/ ok   H;  dyki;f quf í wnfxm;cJ h&onfq   d\ k / þbk&m;uk   d rif;jym;NrdKUrS rMunf\ rdcifE  fSihzcifrsm; jzpfMuaom OD;ausmv f jS zLES  fih ZeD;a':0if;jromwk Yu d aumZm 1318 ckEpS fwGif wnfxm;cJhjcif;jzpfonf/ xkdbk&m;taemuf awmifay:wGif owk   d;atmifewf armifESr   H*knif;('dk ;) upm;cJ h&m   d'k;wvif;  d&Sonfq   d\ k / uk   d;ausmif;[kwiG faom 0dyóemausmif;wk   duf

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

wpfckvnf; xk   dawmifay:wGi  df&S\/ xk   dteD;rSpD;usaeaomajrmifu   dk rD;ausmif; ajrmif[ k ac:wGif\/ a&S;ubk&m;zl;.... wufvrf;jzpfc hJ\/ xk   d&yfawmfrlb&k m;rS ajrmufzufo Y kd awmif  d½k;vrf;  d&S&m qifBu;D ajrmif jrawmifx d aygufa&mufav\/ armfawmfum;vrf;tjzpf 1993ckESpfwGif  azmufvkyfxm;&S   d&m usdef;awmft&Sifo Ykd  um;pD;í oufomvG,ful vQifjrefpGm wufa&mufzl;ajrmf  dEkifMuNyDjzpf\/

 62

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

xufwGif a&avS mifuefu   dk   dyk  drkjr§i hfwifcsJUxGif  vkyfu   dkifxm;NyD; jzpfonf/

txuft k af  &uef (1)   w

OD;nmPpuúur®|mef; ausmif ;(pdwo å u k a© usmif; ) 

1283 ckESpf pGef&J&GmolBuD;a[mif; OD;a&Tpkd;ZeD; a':razsmfrdom;pku wl;azmfvLS 'gef;cJ h\/ 1319 ckESpfu rif;jym;NrdKUaps;a[mif;  dykif;rS OD;atmifcspfpH ES  fih ZeD;rdom;pkw   d Yu k rGrf;rHc haJ vonf/ ¤if;aemufysufp;D ,k   d,iG ;f aeonfu   d k 1348 (1987ck Mo*kwfv)ckESpfwGif a*gyutzGJYrS rGrf;rHcJhonf/ ta&SUtaemuf (11)awmif? awmifE  fSihajrmuf (12)awmif? teuf(7)awmif  d&Sonf/

aumZm 1319 ckEpS fwGi f pwifwnfaqmufc ho J nf/ owk   d;atmif ewf  d'k; wvif;jyifwGif  usa&mufonf/ orkwford fwpfaqmifESi hf bk&m;ok   H;ql  d&Sonf/   d'k;wvif;jyiftaemuf 25 ay 7vufr? awmif? ajrmuf  25 ay&S   donf/

atmufa  &uef( 2) 

uk   d;e0if; apwD tkwaf vSum;twk   dif;qufvufwufa&mufvmvQi f vuf0JzufwiG f usdef; awmf&Si  Jyf G? ZmwfuuGi;f uk   d awG U&NyD;? vus mzuf f wiG f uk   d;e0if;apwDu   d k pdwcf sr;f ompG mzl;awG UEk   dif\/ N*dK[fu k;d vk   H;uk   d &nf&G,w f nfxm;jcif;jzpf\/ rlv'g,dumrS m (1954 ckEpS f  (Ncdwfawmif& mol G BuD;)OD;ombef;jzpf\/ xyfrHí opfawmacgif; OD;ausmZf Hu rGrf;rHc hJao;\/ ysufNyKd cJo h rQu kdf uk   d;e0if;toif;  JcGí jyKjyifvsu  df&S \/ ,ckapwDu   dk ywf&í H bk&m;½kyfxrk sm; jyKvkyfxm;&S   dojz  fih wpfrsKd;wpf  Hzak jymif; vJo m;N G yDjzpf\/ xk   dapwDu   dk rif;jym;NrdKUe,f OD;ausmo f ed f;ZeD; a':at;cifoef; (,ckppfawGNrdKUae)wk Ydrdom;pku 1356 ckESpf wGif xD;wifylaZmfc hJMu\/

a&avS mifu   ef B u;D ESpu f  ef  tkwaf vSum;vrf;ta&S UbufwiG  f a&uefBu;D ESpfuef  d&o S nf/ uGefu&pfjz  fih jyKvkyx f m;aom a&avS mifuefrsm;jzpf onf/ wpf  dr;k vk   H;  drk;a&uk   d jznh   favS mifxm;NyD; awmifay:yG   Jawmfrsm;ü tok   H;jyK&ef jzpfonf/ oBuFef0guRw  Jyf aG wmfrsm;wGifvnf; tok   H;0ifNy;D &[ef;? oHCmrsm;yg tok   H;jyKvsu  d&f o S nf/ ,cka*gyu(NrKd Ue,f )vuf

1323ckESpf rif;jym;NrdKUtv,f  dykif;ae OD;  dzk;,Of ZeD; a':rvSjzLrdom;pkw   d Yk u wl;zmfcJMuonf/ tvsm;vufawmif 30 teH 25 awmif? teuf(8)awmif ajrom;wGif uGefu&pfoGef;vkyfcJ&h m atmufzdeyfE  fSih  jyifywfvnfwpfqif hom vQif  jyKvkyfEkid cf  hJonf/ aemufxyfaiG 800 xkwaf y;í trI   duford f;toif;ok   d Y vkyfief;ukd vTJajymif;ay;cJhonf/ xkad &uefukd  1981 ckESpf a*gyutzGJYrSyif jyKvkyfcJhaomfvnf; a&rvkHojzihf tokH;rjyKEkdifcJhyg/ aemufwpfBudrf 1346 ckESpfwiG f  tNyD;owfjyKvyk fc hJ&avonf/ tvsm; 25 awmif? teH 15 awmif? teuf 6 awmif&Sad yonf/

vQypf  pfr  ;D xGe;f puf ½ Hk xk   duefr S tenf;i,fveG af omf taemufzufcsKdi hw f iG  f o&ufyif aA"danmif yifrsm;? aeajymufrxk   d;atmif t&dyfNrKd ifvsu  d&f Saom ae&mum; usifwpfvif; jzpfayonf/ usdef;awmft&Si  Jyf GumvwGif &ck   di  df½;k &musifyGu J si;f yonfah e&mjzpf onf/ usifuiG ;f (usifwpfvif;)ywfvnfr mS wjznf;jznf;jrif hwufo m;oj G z  fih usif   JyGMunh   f½o I rl sm; pdwcf srf;ompG m Munh   f½  dEI ik fonf h tqif hrD usifuiG ;f wpfckjzpfonf/ ¤if;teD;wGif vQyfppfr;D xGef;puf½kEH pS   Hf½  dk&S\/ ,ckum; wpf  H½kom&S   dawmh\/ bk&m;apwDwefaqmif;rsm;uk   d rD;xGef;ñ§ad y;\/ 0gwGif;0gy/ vjynfhvuG,af eY wk   dif; rD;xGef;ñ§   day;jcif;uk d rjywfjyKc hJ\/ tcgtm;avsmfp mG aeYx;l aeYjrwfrsm;ü

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

 63

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

vnf; xGe;f ñ§   dyal Zmf\/ NrdKUrtpd k;&vQyfppfr;D ES  fih qufo, G í f vnf; xGe;f ñ§   day;\/ rD;xGe;f jcif; (vQyfppfr;D ylaZmfjcif;)uk   d t*Fvyd v f ufxufuyif "mwfawmftoif;rS tpOD   F;qk;H jyKvyk cf  hJonfq   d\ k / xk   daemuf ñTe Yfaygif;rD;xGe;f toif;rS qufcHvmcJ h avonf/

rif;jym;NrKd Uuk   d  txift&S m;jrif  dEkif&mum; aq;a&mif  Hpjk c,foxm;aom obm0 yef;csDum;csyBf u;D wpfrQ yom'&S   dvaS yonf/ uko   dv k jf yKv   dkç c&D;xGuv f   d?k tyef;ajz vk   d? aysm  JfypG m;vk   d? obm0tvS tm½k   HcHpm;vk   dorl sm;tm; usdef;awmfom&ifjyifay:  rS tNrJq   JGiifñ   dIU,lac:aqmifaeayonfomwnf;/

bk&m;yG   Jqif  JE  &T m

"mwf awmfa  pwD

rD;pufu   d;k e0if ;apwD/ r[maA"dwpfavQmuf  rD;ausmif;ajrmift0Srf;rS m bk&m;yG   Jusif;y&mXmejzpfonf/ oBuFe?f 0guRwf? tcgBuD;aeYBuD;rsm;wGif usi  JfyG? Zmwf  JyGrsm;uk   d þae&mü qif  JETMuonf/ a&S;uqk   dvQif oBuFeb f k&m;yG   Ju   dk awmif atmufü usif;ycJhaomfvnf; trIdufodrf;toif;jzpfay:onfh (aumZm 1294)aemufwGif þae&mü yGJjyifrSeforQ usif;yrIjyKcJhMu\/ 1310ckESpfrS pí awmifay:wGif bk&m;yG   JBu;D usi;f yqif  JETvmcJ honfr mS ,aeYw   dik yf ifjzpfonf/

&ifjyifo Y kad &mufvQif bk&m;½kyw f rk sm;uk   d wefaqmif;toD;oD;jzif h wnfxm; vsuf zl;awG U&\/ xk   djyif  tBudKtarQmfbk&m;apwDrsm;/ bk&m;odrf A[k   dwef; aqmif;rsm;jz  fih jynf husyaf e\/ "mwfawmfr mS awmifxyd fcsmtv,fuu G w f pfqif h jrif hukef;xdyfwiG f wnfxm;jcif;jzpfonf/ ausmufapwDjzpfNy;D &ck   difrif;tquf qufwnfxm;rGrf;rHvmcJh&m ESpfaygif; (2300)ausmf&SnfMumcJhavNyD/ vuf  d&S apwDawmf\ vk   H;ywfr mS (80 ay 4vufr)iSuaf ysmzl;txd  OmPfawmftjrifh (48 ay 3 vufr)xD ;awmftjrif hr mS (10 ay 10 vufr)jzpf\/ vuf  d&SxD;awmf uk   d  aumZm 1330 ckESpf  waygif;vwG   fi wifvSLjcif;jzpfNy;D xd yf0tcsi;f rSm (4 ay 8 vufr) jzpfonf/ "mwfawmfu   d k a&T&nfa&Tq   dik f; ouFef;uyfvSLxm;onf/ qDrD;xGe;f ñ§   dylaZmf &ef tkw*f li,frsm;vnf;   d&Sonf/ bk&m;zl;rsm; pdwcf sr;f ajrph  mG bk&m;uefawmh  dEik f &ef &ifjyifü orHwvif;cif;xm;&S   dNy;D tDwvDausmufjym;rsm;vnf ; cif;vSLxm;Mu \/ "mwfawmfteD;wpf  d0kuw f iG f pHum;yifBuD;rsm;? aAm"dyifrsm;&S   dc hJ\/ aAm"dyif rS m ,ckaoqk;H oG m;cJ havNyD/ pE´0dZ,rif;onf oD[   dVk fjynfrS yif haqmif  dpkufysK;d cJ h jcif;jzpfonf/ wpfcsed fwnf;   dpkuyf sKd;cJ haom awmifacsmif;Bu;D bk&m;aygif;bk&m; &Sd  aAm"dyifr mS ,ckwkdi  df&Saeao;\/ bk&m;zl;uefawmh OD;ñTw0f wfjy  d KEik &f ef "mwfawmfta&S Uzuf taemufzuf rS  ajrmufzufo   d Yk  tm½kHA[k   dwefaqmif;Bu;D rsm; qufo, G af qmufvyk fxm;&S   d\/ ta&SUzufwGif wefaqmif;rkd;xm;aom orkwfodrfawmfvnf; &Sdayonf/ wefaqmif;twGif;ü qif;wkawmfrsm;/ Ak'¨0ifum;csyrf sm;? aus;rif;tjzpfoepf tw¬Kywådrsm; "mwfawmforkdif; yefcsDum;csyfrsm;uk   d  a&;om;csdwfqGJxm;&Sd\/ wefaqmif;Bu;D uk   drl anmifyifBu;D rsm; tcuftvufw   d Yu k a0jzmrk   d k;um ylaZmfae bdrjcm;&Sdae\/

bk&if; &if j yif  tkwaf vSum;vrf;qk   H;vQif rkc?f jyóm'fu   dak usmv f eG u f &ifjyifu   dk wufvrS ;f ayNyD/ rkcf? jyóm'fr mS trI   duford f;toif;u 1329ckESpfwiG f  jyKvkyfc hJjcif;jzpf onf/ &ifjyif0Jbufü t&HausmufapwDysurf sm;uk d awGUEkdif\/ apwD&H (6)ql tygt0ifaywnf;/ "mwfawmfta&SUpl;pl;wufvrf;a[mif;uk d Munhf½IEkdif\/ ysufNydKum upOf huvsm;jzpfaeaom tkwfcsyf/ tkwfjym;rsm;jz  fih orkdif;vrf; a[mif;uk   d atmufarhz, G o f wd&apvsu  d&f \ S / ,ckq   dv k Qif O,smOf? awmif,mcif; ESi hf pyfvsuNf cKH E, G af cG&pfaeojz  fih vrf;[kyif rjrifomawmhNy/D wufvrf;ajc&if; wGiu f m; bkef;BuD;ausmif;? a&uefrsm; ydwq f D;vsuf   d&Saeav&m vrf;a[mif;uk   d ydwzf kH;ouJ ho Ydk  jzpfaeacsawmh\/ &ifjyifwpfckv   H;k bmoma&; taqmufttk   Hw   d Yjk z  fih  jynh   fESufae\/ 0J,m vSn   fyh wfMunh   f½IvQiu f m;? vGrf;armqGwyf  UpzG sH ,f&ifr mS wpfvyS fvyS fjz  fih trnfr azmf  dEkifaom a0'emwk   d Yu   dk cHpm;&rdrnfr mS trSejf zpf\/ &ifjyifawmifzufykid f;rS m awmifem;urf;NydKuswwfojz  fih tkwfwHw   dkif; &Hay;xm;&\/ 0J,mjrpfacsmif;? uRef;? urf;wk   d YrS  txifu&zl;arQm  dEf kif&ef  taqmufttk   Huif;vGwcf sev f Syfxm; onfjzpfí obm0tvSu   dk vSr;f arQmfMunh   f½cI pH m;Ek   di\ f / used ;f wk   duef ,fwpfciG Ef   fiS h

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

avQmif; awmfr  b l &k m; bk & m;&if j yif t a&SU ajrmuf z uf w G i f avQmif ; awmf r l b k & m;wnf& S d \ / otvsm; 31 ay? tjrif h  8 aycG   J  d&S\/ awmifawmfü   d&SorQ qif ;wkrsm;xuf nmOfawmfBuD;jzpfavonf/ avQmif;pufawmfrlvsuf oufawmif houfomjz  fih oef Ypifp maeawmf G rlonf h  Hyk[efjzpfavonf/ &ifjyifa&mufvQiaf &mufcsi;f OD;pG m zl;awG U&ojz  fih bk&m;&SiEf   fSihyufyif;qk   HawG U&bdtvm; cHpm;&rnfjzpf\/ 192324 ESpw f iG f rif;jym;Nrd KUvlBu;D OD;&mausm f (aps;a[mif;  dyki;f )bm;blawmif &G molBu;D OD;a&TñTe Yw f   d Yk OD;pD;íwnfxm;cJ hjcif;jzpfonfq   dk\/ yef;&Hq&mrS m &rf;NAJuRe;f av; awmfrS OD;csuzf m;jzpf\/ uGefu&pfjz  fih oGef;vkyfNy;D wefaqmif;twGif; udef;0yf vsu  d&f Sacs\/ aumZm 1307 ckESpfwiG f  iwefysi;f &G molBu;D OD;ausmZf H\ zcif rif;jym;NrKd Uatmuf& myk G   dif;rS OD;ausmfvaS tmif? tNidrf;pm; pma&;BuD; OD;ausmv f jS zL  wk   d Y OD;aqmifjyKjyif c hMJ uonf/ wpfzefaumZm 1330 wGif used ;f awmift  drIuo f rd f; toif;? a*gyutzG   J Yrsm;u jyKjyifrGrf;rHxm;&S   dMuavonf/ odraf wmfr mS tvsm; 46 ay? 6 vufr? teH  33 ay&S   donf/

ta&SUzuft   m½k Hco H rd ef  aH b;&S   dZ&yf  þZ&yfrSm avsmif;awmfrlbk&m;\ acgif;&if;wGif oD ;oefYwnf&Sdonf/ 1328 ckESpf rif;jym;NrKd Uaps;a[mif;  dykif;rS vufbuf&nfq   dik f&Sif a':rMunfrdcif u aqmufvkyfvLS 'gef;cJ honf/ 1968 ckESpfwiG f tvsm; 30 ay 3 vufr? teH 18 ay 3vufr  d&S ausmif;aqmifa*gyutzG   J YE  fSi h a':rMunfrw d   d Yu k yl;aygif;rGrf;rH cJhMuonf/ þZ&yfwGif bk&m;tapmihfta&SmufaeMuaom &[ef;oHCmwkdY oDwif;okH;Muonf/

ajcqif ;xk   diaf  wmfr  b l &k m; avsmif;awmfrlb&k m;\ awmifzuf"mwfawmfta&S UzufwGi f wnf  d&Sonf/ avsmif;awmfrb l k&m;ES  fih rsufE mcs S if;qk   difwnf  d&SNy;D OmPfawmf 16 aycG   Jjrif honf/ ausmuftw k fwkdYjzihf wnfxm;jcif;jzpfNyD; yv’ifckHawmfr mS 6 aycefYjrihfonf/ ajcqif;avsmxk   difvsuf vufESpfzufu   d k aygifay:wGif wifxm;[efjyKvkyx f m;

 64

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

onf/ bk&m;&Sif  a0omvDjynfrS xGufc mum G wpfyg;wnf; ygvDav,sawmü oDwif;ok   H;aeyk   Hjzpfonf/ tvkyftauR;jyKo l qiftp&S   daom wd&pä mefrsm;vnf; a&S UwGif ylaZmf[ef  d&SaeMu\/ 1923-24 ck ESpfwiG f rif;jym;NrKd U tN  fidrf;pm; w&m;r tNidrf;pm; pma&;BuD; OD;armifjzL-a':romvSE  fSih tNidrf;pm;aMu;eef;0efa[mif; rpöwmumqifE  fSih ZeD;wk   d Yu tvSLjyKc hMJ ujcif;jzpf\/ vuf  d&Sodraf wmfu   d k trI   duf odr;f toif;u (aumZm 1319 )wGif  aqmufvyk fvLS 'gef;cJ hjcif;jzpfonf/

tBu KapwD d awmfE  pS q f  l "mwfawmfu kd rzl;rDBuKd wifyal Zmf  dEik af om tBuKd apwDawmfEpS q f   d&l aS vonf/ ta&SUzufwiG f wpfqEl   fSih taemufzufwiG f wpfqjl zpfonf/ ta&S UzufapwDrSm OmPfawmf 24 ay? vkH;ywfawmf 45 ay&S   d\/ a&S;a[mif;apwDu   dk rGrf;rHxm;jcif; jzpf\/ ygvDav,sbk&m;&Sif\ taemufzufuyfvsu f wnf  d&\ S / taemufzuf apwDrSmqkdvQif wpfqifhedrhaf jrrsufESmjyifwGif&Sd&m "mwfawmftaemuf&yfü us\/ qkawmif;jynf hb&k m;ES  fih ukoed m½k   Hwefaqmif;Mum;wGif OD;awmf  dyik ;f ysuNf yKd   vsu  d&f Sacs\/ Asm'dwfñeT f; (vufñ   d;I ñTe )bk f &m;wpfq\ l taemufzufwGi f uyf vsufusa&mufav\/

acgif; avmif ;ESpv f   H;k tajrmufAkH;vkH;ukd ykdif;jzwfjyKvkyfxm;aom acgif;avmif;wpfvkH;rSm ajcqif;xk   difawmfr l bk&m;ta&SUzufawmifxyd fwGi f pifjz  fih oD;jcm;csdwq f   Jx G m;&S   d avonf/ xk   d Ytwl  tjcm;acgif;avmif;wpfv   H;k rS mvnf; tBudKbk&m;apwDteD; csdwfqGJxm;\/ þacgif;avmif;uk   d 1288 ckESpfwGif rif;jym;NrdKU? NrdKUrawmif ausmif;0if;wGi f pwifoGef;vkyfc hJ onf/ ratmifjrif ojzihf ppfawGNrdKUokdY,lí oGef;vkyfcJ&h onf/ NrdKUolBu;D OD;&mausmf  (yg 6 OD ;)u OD;aqmifoeG f;vkycf  hJjcif; jzpfonf/ tcsif; 2 ay 3 vufr? tjrif h 2 ay? 2 vufr? vk   H;ywf 7 ay&S   donf/

t&SiOf  y*kwrå ax&fy  Hak wmf  aMu;acgif;avmif;taemufzufuyfvsuf t&Sif Oy*kwå&[EÅm½kyfwkykH awmf  d&\ S / awmifork'´&m0,f aMu;jyóm'fjz  fih pHjref;aeawmfrl[ef xkvkyx f m;

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

jcif;jzpf\/ rkd;av0oumqD;jcif;üvnf;aumif;? bkef;wefc;kd BuD;jcif;üvnf; aumif;? t&SifOy*kwå(Oy*kw )rS f  m xif & m;vS S \/ 1981 ckESpfwiG f  taemuf  dykif; wk   dif; ppfXmecsKyf ppfAsL[mrSL; Akdvrf SL;BuD; ol&ausmfp mu G vSL'gef;cJ honf/

orkwo f  rd af  wmf (wyJord )f   "mwfawmfta&S Uzufuyfvsuf orkwo f rd w f pfaqmif  d&\ S / odraf wmftwGi;f ü wifyv’ifa  GcGx   dik fvsuf ½kyyf  m;awmf G (ausmufovif;) wpfqu l ed f;0yfvsuw f nf &Sd\/ "mwfawmfukd þorkwfodrfrSjzpfap awmifzuf&ifjyifvGwfrSjzpfap? taemufzufE  fiS ah jrmufzuf wefaqmif;awmfBu;D rSjzpfap? 0ifa&mufz;l arQm  dfEik Mf u onf/ 1255 ckESpfu i^pif  d½kif;acsmif;uRe;f rS apwem&Sifrsm;u odrfukad qmuf vkycf  hJMuonf/ xk   daemuf  aumZm1267 ckEpS fcef Yu rif;jym;NrKd Ue,f ZD;uk   dif;&G m opfaus;&G mrS 'g,dumr a':&T   Dñ   dak ru vSL'gef;cJ honf/ OmPfawmf 3 ay 4vufr &Sdonf/1945-46 wGif  rif;jym;NrdKUrS a':rEkOD;pD;í odrfawmfjzpfajrmufa&;zG   J Y vsuf wpfypJ DaumufcHaqmufvkycf  hJonf/ xk   d Yaemuf  1347 cefY u or0g,r OD;pD;Xmerif;jym;rS  rSefpDa&Tcsjcif;? oHZmum um&Hjcif; jyKvkyfc hJonf/ ¤if;odrf awmfu   dk wyJord f[ k ac:wGifMuonf/ þodrfr mS pwk&ef  27 aypD  d&Sonf/

 65

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

wyJodrfrSwpfqifh vuf,m&pfvSnhfywfvQif bk&m;&ifjyifajrvGwfrS wpfqif h taemufzufwefaqmif;ok   d Y a&muf  d&rS nfjzpf\/ xk   dwefaqmif;twGi;f OmPfawmf 4ay 6vufrjrif honf h aMu;qif;wk½yk fy m;awmf G wpfqu l   d k rif;jym;NrKd U a&Tyef;wdrfq&m OD;vSausmfOD; ZeD; a':tddr  dfpk;jzLwk Ydu aumZm 1347 ckESpf ewfawmfvjynh   faeYwGif wnfxm;vSL'gef;cJ hMuonf/ odrfawmf(wefaqmif;)rSm aumZm 1316 ckESpfwiG f rif;jym;NrdKU trI   duford f;toif;u OD;pD;aqmufvkyfcJh jcif;jzpfavonf/ taemufzuf  tm½k   Hord fjzpfonf/ tvsm; 39 ay? teH 21 ay&SdNyD; bkHckESpfqifhjzpfonf/

r[mrke½d yk yf  m;awmf G   (tv,fw   efa  qmif; tm½k Hco H rd )f  

"mwfawmfapwDawmifzuf  d&S 1311 ckESpf trI   duo f rd f;toif;\ tpDtpOf jz  fih a&TaoG;u r[m&HwHw   dik f;jzpfajrmufa&; toif;  JzG Ypnf;í (3)ESpfcef Yaqmif &Gucf  hJMuonf/ wHw   dkif;rS m tvsm; 73 ay 7vufr? 'k  1ay 3vufr? wHwkid ;f tjrif(h &ifjyifxuf) 3ay 3vufr? wHwkid f;tjrif h  tm;vk   H; 13ay 5 vufrjzpf onf/ aemufxyfrHítzG Y J (5)zG   J Yaygif;vsu f 1976 ckESpfwGi f þwHw   dik f;uk d uef axmufwpfckjyKvkyí f axmufuefay;xm;onf/ aemufxyf  1345-16 ckESpf (c&pf 1983-84)u "mwfawmfa*gyutzG   J YrS a'guf(3)cku   d k qufvufjyKvyk fí axmufuefay;cJ hMuonf/

"mwfawmfESifhuyfvsuf ajrmufzuf A[kdtm½kHcHwefaqmif;awmfBuD; (tv,ftm½k   HcHord  )twG f if;wGif wnf  d&S\/ "n0wD oD&d*kwu å ek f;awmfü wnf  d&S aom &cdkifr[mrkedykHawmftwkdif; vuf&majrmufvSpGm xkvkyfxm;aom ausmufñ   dq k if;xkjzpf\/ c&pf  1320 ckESpfwGi f xk vyk fc hJjcif;jzpfNyD; a&Tyef;xdrf OD;armifpdex f Gef;u vSL'gef;cJ honfq   d\ k / OmPfawmftjrif hr mS 4 ay 3 vufr  d&S \/ ¤if;r[mrked ½kyfy m;awmf G teD; (ta&S U-a&SUqk   di )a&S f  Uwnfw h nf hwGi f aMu;qif; wkwpfqlued f;0yfwnf  d&Saeao;\/ rif;jym;NrKd Uae opfacgif; OD;a&TxGef;ES  fiZh eD; rdatmifrñk   dw   d Yk\ aumif;rIb&k m;jzpf\/ aumZm 1272 ck ESpfwiG f þodrfE  fSih bk&m;ukd vSL'gef;cJ hjcif;jzpf\/ OmPfawmf  4 ay 4vufr  d&S\/ þajrmufzuf wefaqmif;awmfBuD;uk   d  aumZm 1309 ckESpfwiG f  trIduo f rd f;toif;u xyfrH OD;aqmifíaqmufvyk fc haJ vonf/ tvsm; 48 ay? teH 28 ay? acgif  dr;k ESpfqif h jzpf\/ þwefaqmif;Bu;D rS m t"du(yifr)taqmifawmfjzpfNy;D   JyGjyif vlpv k la0; wGif tok   H;trsm;qk   H;jzpfavonf/ ta&S UzufwiG q f ufí wnf  d&aS om tm½k   Hco H rd f uk   dvnf; 1309 ckESpfu trI   duford f;toif;uyif  aqmufvyk fcJo h nf/ tvsm; 39 ay? teH  27 ay&S   donf/

taemufz  ufa  Mu;qif ;wk (atmifa  wmfr  b l &k m;) 

ajcawmf&  m

awmifz  ufr  [m&Hww H   dik ;f 

wefaqmif;awmfBu;D rS taemufzufajredr ho f  Y kq d if;vQif avSum;awmifzuf

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

ab;em;&S   d tkw  Hfckjrif hjrif hü ajcawmf&muk   d zl;awG UEkdif\/ ajrmufOD;aES mif;acwf vuf&mjzpfNyD; ausmufpma&;xkd;&Sdonfukd uGefu&pfjz  fih rsKdzdxm;&S   davonf/ xk   dajcawmf&mukd  rif;jym;NrdKUtkyf  OD;omyef;(w½kyftrsKd;om;)trSL;jyKí 1915 ckESpfwiG f tkw  Hcf kjz  fihjyKvyk fwifvSLcJ hjcif;jzpfonfq   d\ k / aumZm 1235 ck wyk   dwGJ vwGifwpfBurd f? aumZm 1350 ck wiG f wpfBudr?f rGrf;rHc hJMuonf/ tvsm; 4 ay 7 vufr? teH 2 ay 4 vufr  d&S\/ odrfi,f  drk;í yv’ifwGif wifxm;&S\ d /

Asm'dwñ f  eT ;f bk&m; (&ef B u;D atmif Zde&yfa  wmfr  b l &k m;)   (&ef ukodem½kHwefaqmif;ESihf qkawmif;jynhf bk&m;tv,fuGif;jyifwGif aumZm 1319 ckESpfu OD;OmPpuú\ wynh   fwumrsm;u wnfxm;cJjh cif;jzpf onf/ OmPfawmftjrif h  10 awmif  d&Sonf/

qkawmif; jynh   fb   &k m; taemufzuftBuKd apwD (a&T&ifarQm )\aj f rmufzuf Asm'dwñ f eT b f &k m;teD; wGi f wefaqmif;awmfBuD;wpfckwnf  d&S\/   drk;avvk   Hí qdwNf ird fv\ S / cef Yjim;o yÜ m,fvaS om ½kyf&iS fawmfa&S UarS muf0,f qkawmif;avh  d&SMuojzif h qkawmif;jynf h bk&m;[k bGJYrnfwGifvmcJh&\/ tjrihf  6ay 10 vufr   d&S \/ odrfawmf rSm tvsm; 52 ay 6vufr? teH 32 ay 6 vuf r  d&S\/ qkawmif;jynfb h k&m;ac:wGifykHESi hf ywfoufí od&ao;onfr mS þod Yk qk   d\/ þbk&m;uk   d yif haqmifu   d;k uG,jf cif;rjyKrD bk&m;'umrsm; pkaygif;aqG;aEG;rI wpfckjyK&av\/ þae&mwGi f bk&m;wpfqw l nfxm;&aomf aumif;tH h[k tBuH jzpfMuav\/ tm;vkH;u 0rf;om& vkdvm;Muonfcsnf;jzpfMuonf/ xkdpOf ukefonf OD;armifomyGi hf a&muf  d&v S mNyD; &efukefNrKd U yef;qk   d;wef;wGif aMu;oGef; bk&m;wpfq  d&l o S nf[k qk   davaomf tm;vk   H;u vk   dcsifqE´  d&aS Mumif; ajymqk   dMuav onf/ csufcsi;f yif bk&m;yif haqmif&efaiG 700 uk   dxkwaf y;vk   dufMu&m OD;armif omyGi hfonf oabF mBuD;jz  fih rMumrDyif &efuek frS yif haqmifvmcJ h\/ rif;jym;ok   d Y a&mufaomf OD;ausmBf u;D ? OD;armifw   d;k wk   d Yu bk&m;teD;wufvrf;rS bD;wyf,Ofjz  fih

 66

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

aomif;aomif;zszsyifah qmifc hJMu\/ xk   d Yaemuf  aumZm 1273 ckESpfwiG f oddrf wefaqmif;jyKvyk fc hJMu\/ xk   do Ykd vk   dcsifqE´jzif h  qkawmif;jynh   fí &&S   dvmaom bk&m;qif;wkawmfjzpfojz  fih qkawmif;jynh   fbk&m;[k  tpOf  ac:a0:cJ hMuonf qk   d\/ xk   db&k m;uk   d toufatmif hí ckESpfywf ywfvsu f ylaZmfaomf   dAkuaf tmif h   dAkufem (0rf;cJ 0rf;em)aumif;Ny;D (aysmufNyD;) qkawmif;wk   dif;jynf honf qk   d\/

r[maAm"db&k m; qkawmif;jynhfbk&m;teD;wGif r[maAm"dbk&m;&S   d\/ &ck   difr&rmBuD;rsm;   JzG Ypnf;xm;aom r[maAm"dtoif;\ ukokv d af wmfb&k m;jzpf\/ c&Zf 1914 (aumZm 1276)wGif  r[maAm"dtoif;ukd OD;½I;qD;trSL;jyKí   JzG Ypnf;cJ hjcif;jzpf onf/ tdE´,r[maAm"dyifrS aAm"dyifrsKd;uk   d yif haqmifí   dpkuyf sKd;cJ hMu&m ,aeY wd kifzl;awG UEk   difao;\/ 1308 ckESpf  aMu;bk&m;wpfqu l   dk;uG,f&m   dck;,ljcif;cHcJh &onf/ xk   d Yaemuf  aumZm 1320 ckESpfwiG f aiGusyf  10000 wefb   dk;  d&Saom aMu;qif;wkwpfqlukd rEÅa  v;rS yif haqmifum r[maAm"dyifteD; tkwfwef aqmif; aqmufí ylaZmfuk;d uG,fc hMJ uavonf/ þtoif;onf aAm"dyifu   dk ESppf Ofrysu f anmifa&oGe;f ylaZmfc hMJ uonf/ oBuFe?f 0guRwf tcgBuD; aeYBu;D rsm; ü wD;rIwu f ckefí vma&mufylaZmfavh  d&SMuonf/ xkb d &k m;teD;wGif a&S;a[mif; apwDwpfq  d&l ScJ&h m ,ckysufpD;oG m;NyD[ k od&onf/ t&HapwDwpfqjl zpfacs&m\/

ukoed m½k Hord Ef  iS  h½f  yk v f   H;k rsm; aumZm 1285(c&pf 1923)ckES pf i^ysif;aus;&GmrS bk&m;wpfumBuD; OD;a&TñGe?fY rif;jym;NrdKU aps;a[mif;ykdif;rS  bk&m;wpfum OD;&mausmfw   d Yk  trSL;jyK  NyD;wnfaqmufc hJonf/ ½kyfwk½ky  Hfykrsm;ukd &rf;NAJuRef;av;awmifrS yef;&Hyef;yk q&mBuD; OD;csuzf m;u xkvkycf  hJonf/ wpf& mvQ G if wpfcef;uspDjz  fih (28)&G mom; wk   d Yu (28)cef;jyKvyk fc hJMuonf/ 1303 ckESpf ppf\ab;'PfaMumih   f ysKdjyufcJ&h m toif;tzG YjJ yKí jyefvnfaqmif&Gucf  hJMuonf/ aumZm 1307 ck ESp  Jfz YGpnf;aom ukoed m½kt H rsK;d orD;tzG   J YujyKjyif&ef BuKd ;pm;vmcJ honf/ ¤if;tzG   J Yonf 1318vkyf ief;uk   d trI   duo f drf;toif;ok   d Y vT   Jtyfc hJonf/ 1318 ckESpf   JzG Ypnf;aom Ak'¨a0,sm 0pötoif;ES  fih yl;aygif;vsu f 1320 ckESpfwGi f tvSLaumufcí H jyefvnfaqmuf

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

vkycf  hJonf/ taqmuftOD;uk   d ppfawGNrKd U tk   d;wef;&uyfpdefcRe[ f k d ukrÜP  dDykif&Sif OD;atmifcif[kEd   fiS hZeD; a':wifcsecf rdom;pkw   d Yu k vSL'gef;cJ hMuonf/ odrfawmfr mS tvsm; 75 ay? teH 30 ay? wef aqmifu   d k aqmufvyk   dfEik cf  ho J nf/ useford af wmf rsm;uk   d trI   duford f;toif;ES  fih a0,sm0pötoif;wk   d Y yl ;aygif;í aqmufvyk fcJ&h m tvsm; 315 ay? teH   21 ay 6 vufr  d&Sonf/ ukodem½k   HtwGif;  d&S Ak'¨0if½kyfvkH;cef;rsm;rS m Asm'dwfcHcef;rSpí y&dAÁmefpH awmfrlonfxd (131)cef;yg&Sdonf/ ½kyfvkH;awmfaygif;rSm (484)ckjzpfonf/ vkyfief; tNyD;uk d 1325 ckEpS ftqk   H; owf  dEkifc hJonf/ aemufxyfw   d;k í 1320 ckESpfrS  pwifí aqmufc hJ&m 1326 wGif NyD;pD;cJ honf/ ukoed m½k   Hwefaqmif;awmfukd tkwfx&Humí oGyfrkd;xm;\/ pdefcRef[   dk ukrP Ü D refae*smaqmufvyk faom taqmuftOD; aemufzufwiG f ajrtiftm;   dckifcef&Y eftwGu f tvsm; 75 ay? teH  18 ay? aZmuf 22 ay 6 vuf r  d&Saom wHw   dik f;uk d rif;jym;NrdKU tv,f  dykif;&yfuGuaf e OD;  dzk;,k   difE  fSih ZeD; a':rvSjzLwk   d Yu vSL'gef;jyKvkyfcJh Muonf/

ausmif; awmf B u;D ukodem½kHtaemufzuf awmifem;crf;wGif ausmif;awmfBuD;wpfaqmif&Sd onf/ &moDOwk Munfvifcsed fü ae&mrS ta0;ok   d Y vSrf;Munf hygu aygufawmNrdKU vnf  d½k;awmf"mwfapwDE  fSih ukvm;wefjrpf0J,murf;yg;rsm;uk   d jrifawG U&ygonf/ ¤if;rS ajrmufzufo k Yd ½IMunh   fygu yk@m;uRe;f NrKd   d U&S O&mZfawmfapwDu   d k zl;jrif  dEkif ygonf/ xk   daemuf *syefjynf  d&S zl*s, D mrm rD;awmifu ho J   d Yk cRefwufaeaom bJ &m;awmifESi hf  awmifpOfawmifwef;rsm;uk   d ½Ijrif  dEkifayonf/ þae&mrS usdef;? uRef;? taemufykdif;wpf  d0ku  df&S aus;&G mrsm;ES  fih  jrpfacsmif;rsm;uk   d rSef;qMunh   f½I   dEkifygonf/ þae&monf 0J,muk   d arQmfwef;vQu f avnif;cHp&m obm0tvS uk   d ½IarmcHpm;p&m taumif;qk   H;ae&m wpfckjzpfayonf/ us   ddef;awmf&Sifwnf&m usdef;awmifwpfckvk;H rS mum; pdrf;vef;Munfvifom ,m   dpkajyvsu  d&f o S jz  fih pdw\ f MunfE;l zG,&f m csrf;ajrzh G,&f m uko kv d yf  m;vk G   dorl sm; tzk   d Y taumif;qk   H;yifjzpfonf/ omoemta&mifxeG f;ajymifrnf h edrw d u f   d k aqmif aeojz  fih txl;yif 0rf;ajrmufp&maumif;vSonf/ Munh   f½IvSn   fyh wf   fzl;arQmfjcif; wpfcgwpfacguf  vma&mufjcif;rsm;twGu f auseyfESpfodr h  dfEkifrnfom jzpfay ownf;/

 67

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

tcef; ( ) 

used f; awmif \ta&SUtaemuf 0J,m wpfa  vQmuf  d &Sd xif&  m;aom S a&S;a[mif ;vuf&  mrsm; usdef;awmifwef ;ukd A[kdjyKí ta&SUtaemuf 0J,mwpfavQmufw YkdwGif a&S;&ck   difb&k ifrsm;vufxuftcgu wnfxm;uk   d;uG,jf yKc hMJ uaom bk&m;? ykxk;d ? apwD? a&wGi;f a&uefE  fiS  h t&yfa'orsm;um; ,aeYtxdyif wnf  d&aS eygbdonf/ ok   d Yaomf  tcs UrS Kd  m xif& m;j S cif;r&S   dbJ arS;  drSefu, G faysmufo m;&aomf G vnf; tcsKdUum; ,aeYtxd rsuf0g;xifxif jrifawGYEkdifygao;onf/ ,if;wkdY\ taMumif;uk   d  þtcef;ü qufvufí azmfjyygtH h/

uef; r&G mapwDE  fiS b h  &k m; (jrbke;f ñk   dapwD)  rif;jym;NrKd UrS  awmifbufo   d Yx k Guv f Qif uef;r&G mok   d Y  a&mufonf/uef;r&G m (vrf;jy&Gm)rS m rif;jym;NrdKU\awmifbuftpwGif wnf  d&Sonf/ xk   duef;r&G m\ trnf&if;rS m (Murf ;r&G m)[k od&onf/ pE´0dZ,&mZm (wk   H;ñk   d )rif;\orD;awmf (jrbke;f ñk   d )jzpfonf/ tajymta[mtoG m;tvmutp Murf;wrf;pG m   d&SE  fSio h nf h twGu f (Murf;  Hykar)[k trnf&onf/ Murf;  Hykar tyk   dipf m;&aom &G mjzpfacsojz  fih (Murf;r&G m) rS (*ef;r&G m)[k  aemifwGif wGifvmcJ honf/ þ&G mESi hu f yfvsuf taemufbufwiG f  awmifylpmi,fwpfcw k nf  d&Sonf/ ,if;awmifylpmi,fwpfckxyd fürl bk&ifwpfyg;ES  fi h apwDwpfqw l nf  d&o S nf/ ,if; \aumif;rIawmf rSm Murf;ykHar(jrbkef;ñk   d)\ aumif;rIawmf jzpfcJhaMumif; od&  onf/ od rfedrdww f   dik fw Ykrd  mS vl wpfa,mufzufcef YrQ BuD;rm;\/ ,ckusK;d ysufae acsNyD/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

 68

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

Al;yif awmifa  rmf&  mES G i hf Al;yif"  mwf 

  lAl;l yif&  mG (Am&Jb)ESi h fh ipnft  u

uef;r&Gmawmifbufo Y kd oG m;vQif Al;yifawmifarmf& mok G  Yd a&muf  d&S\/ ,if; &GmrSm usdef;awmfOD;pGef;armfzsm;wGif   d&Sonf/ þ&G m\ &G mOD;awmif urkcfapwDwpfqw l nf  d&Sonf/ þapwDi,fr mS ,ck acwfvuf&mjzpfonf/ xkt d xuf awmifxdyfwiG fum; Al;yif"mwfapwD wnf  d&S onf/ þapwDu   dk ajrmufOD ;acwf  aESmif;ykdif;u bk&m;wpfyg;wnfc hJonf[k ,lq&onf/ apwDr mS anmifrsKdxm;í ysufpD;avNyD/

Al;yif& mG rS m Am&Jb\ arG;&yfajr aexGub f k&m;\ taemufbuf& myif G jzpfacsonf/ &ck   dif&mZ0ifü ]]usde;f awmifvus m?f Al;yif& mu G Am&Jb}}[lí ork   dif; xif&Sm;ol  (iaomajz)ae&mwnf;/ &ck   difipG,fig;(ig;&Sn h )&S f m[efZmwfvrf;uk   d ujyEkid cf  hJzl;í rif;[m&Du eef;awmfo   d Y k ac:,lum ujyapcJ honf/ þZmwfvrf; uk   d tcGi haf umif;,lí iukovtrwfBu;D u bk&ifu   d k ,Mwmvkyaf vonf/ xk   du pí eef;wGif;t½Iyfawmf  Hykay:cJ h&onf/ Am&JbrS m ipG,f& m(ipG S ,t f u) tu aumif;oltjzpf xif&Sm;cJhavonf/

aexGub f  &k m; (eef; OD;bk&m;) 

r,fa  wmfa  wmif E  fiS h r,fa  wmf b&k m;

Al;yifawmifarmf&Gm\ taemufbufawmifOD;wGif aexGufbk&m;[lí wnf  d&Sonf/ ,ckAl;yif& m\ G ta&SUbuf& mOD G F;wGif usa&mufonf/ bk&m;rS m ausmufqif;wkwpfqljzpfNyD; ausmufwHwkdif;jzihf oD;oefYylaZmf&Sdvmonf/ ESpaf wmifausmt f jrif h  d&o S nf/ aexGu&f m ta&S UbufwiG f wnf  d&o S nf/ xk   d YaMumih   f aexGub f &k m;[kac:onf/ eef;OD;u wnfc hMJ uaomaMumih   fvnf; eef;OD;bk&m;[k vnf; wGifac:cJ\ h / bk&m;rSm ae0ifbk&m; a&S Uwl½o I   d Yk rsufE mqk S   difí wnf  d&Sae \/ ,ck (1995)ckESpu f vrf;azmufvkycf  hJojzih f teD;  d&Sajrmufbufawmifay:  ok   d Y a&T Uajymif;wnfxm;vsuf   d&Sae\/

usdef;awmf&Sif awmifbufuke;f wpf  d0kufu   d k ac:onf/ pE´0dZ,rif;\ r,f awmfok0PÖ uvsmaecJ h&m a'ovnf;jzpfonf/ pE´0Zd ,rif;eef;wufonf hEpS w f iG f r,fawmfo0k PÖuvsm uG,v f eG cf  ho J nf/ þae&mü bk&ifu   d, k fw   dik f  oN*ØK[  Jfyu G sif;ycJah vonf/ xk   d Ytjyif r,f awmftm; &nfñeT f;í bk&m;ESio fh rd fu   dk wnfaqmufc hJonf/ r,fawmfawmif? r,fawmf bk&m;odr[ f k ac:onf/ ,cifu odrfxüJ bk&m;ok   H;qlwnfxm;cJ h&m ,ckEpS fql om&Sdawmhonf/

used ;f qdyu f  rf; ES  fiah  ps;BuD;

tdraf  &SUrif; &G mESi h f orifa  jc&m

used f;awmf\ awmifbufwpfavQmufonf eef;&G mtdraf &S U rif;&G mwnf  d&o S jz  fih pnfum;cJ h&mXmejzpfonf/ xk   d Yjyifqyd furf;us&mXmejzpfívnf; a&mif;0,f pcef;usavonf/ xk   d YaMumih   f a&S;uyif  dEkiif jH cm;oabF mrsm; Al;yifawmifarmfwiG f qk   duu f yfc hJ&onf/ td  dE´, **F gjrpf b½kupäqyd furf;ESi hfvnf; a&mif;0,fjcif;jyKc hJ &jcif;uk   d  Jpí G oabF mqdycf sc hJ&m[k tpOfajymprSwf  d&SaeMuav\/vufawG Uyx0D taetxm;t&vnf;aumif;? awmifarmfuefxrJ aS ES mif;acwfuefw;l pOfausmuf ql;BuKd ;tysurf sm; &&S   dc ho J nh   ftaxmuftxm; oufaot&vnf;aumif;?cef YreS f; p&mjzpfc hJavonf/ xk   dae&mü a&uefr mwj S znf;jznf;ajr  dykYí vmacsavNyD/

r,fawmfawmif\taemufbufwiG f tdraf &S Urif;&G mES  fih orifajc&mwnf  d&S onf/ pE´0dZ,rif;\ om;awmf&Jabmfonf NrKd Upm;aecJ&h mESi hfpyfí tdrfa&S Urif; &G m[kac:onf/ xk   d& mrS G  m (&Jabmf )onf eef;  dpkucf  h&J meef;&m teD;wGif wnf  d&o S nf/ xk   d& mteD G ;ü ausmufw   H;k Bu;D wpfw   H;k vnf;   d&Sao;onf/ ausmufw   H;k BuD;wpfw   H;k wGif orifowå0gajy;oG m;aom ajc&mwpfcktjzpf ay:aeonf/ ,if;uk   d orifajc&m [k  ac:a0:NyD; ,cktcg wl;NzdKjcif;'Pfu   dck H&í ryDrjyifawG U&S   d&onf/ td rfa&S U rif;&Gm\ taemufbuf reD ;ra0;wGif a&jzL&G mwnfcscaJh om ae&m&S   dayonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

tdraf  &SUrif; eef&  m orifajc&mteD;wGif  awmifuek f;i,fwpfavQmufu   d k awG U&onf/ awmif ESifah jrmuf (770)ayESifh  ta&S UESifhtaemuf  (40)ayus,f0ef;onf/ tjr  fifhr mS (5)ay&S   donf/ xk   dae&mwGif(&Jabmf )onf tdrfa&S Urif;om;b0jz  fih NrdKUpm;tjzpf aexk   difc ho J nf/ eef;&mok   d Y 0ifvrf;ESpcf konf  awmifpG,u f   dk  ausmuftkww f   d Ykjzifh wHw   dkif;um&Hí xm;jcif;jzpfonf/

&wemyk HapwD(eef; OD;apwD)  tdrfa&SUrif;eef;&m &ifjyiftxuf awmifay:wGif wnf  d&Sonf/ bk&m;½kyf wkawmfvnf; wpfql&o Sd nf/ wHw   dik f;um&Hvsu  df&SNyD; ausmufqpfvuf&mjzif h rGrf;rHxm;onf/ þapwDu   dk tdraf &S Urif;u wnfxm;cJ hNy;D tNr0J wfjyKc hJonfq   d\ k / apwDteD;wGif r,fawmf\t½kd;*lvnf; &SdcJhonf/ ta&SUzufcsKdifh0Srf;ukdum; OD;awmfaq;uef[í l   d&Savonf/

ae0ifb   &k m;(vxGub f  &k m;)  ae0ifb&k m;&S&d m Al;yif&GmrS  taemufbuf  e*g;pufuefteD;wGif wnf  d&S \/ xk   dbk&m;uk   d vxGub f &k m;[kvnf; ac:onf/ ae0ifvsuf vxGuo f nfü zl;ajrmf&aomaMumihwnf f ;/ aexGufb&k m;xuf  OmPfawmftenf;i,fBu;D Ny;D rsufE mawmf S r mS ta&S U zufo Y k d rsufE mrl S í wnf  d&o S nf/ aexGub f &k m;ES  fi h rsufE mcs S i;f qk   dif wnf  d&aS ejcif; jzpfonf/

Am;ylawmifa  pwD ae0ifb&k m;rS  awmifbufiwefysi;f &G mrS  taemufbufusonf/ ,ckA;l yif& m\ G taemufbufAm;ylawmifteD;wGif wnf  d&Sonf/ Am;yl  d&, S ifhqef  d&, S ifh?   d'kif;us  DD&S,if h-&D  d&, S ifh}}[lí pum;yk   H  d&Sonf/ Am;ylqko d nfr mS vlcsr;f om pyg;qef a&aygrsm;olu   dk qk   donf/ usdef;awmifawmifbuf vlcsrf;omrsm; aecJ h&mXmejzpf onf/ usdef;uRef;wkdufrS awmifolaX;aecJh&m &Gm[kvnf; ajymqkdMuonf/

 69

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

xk   d YaMumih   f Am;ylawmif& m[k G ac:onf/ xk   dae&mü a&S;uwnfc haJ om apwDESpfql uk   dvnf; Am;ylawmifapwD[í l wGifac:cJo h nf/ csrf;omaom Am;ylrsm;wnfc hJ jcif;aywnf;/

rsucf  H;k awmf"  mwf  used ;f awmiftaemufawmifbuf ,ckaxmif hacsmif;BuD; (ia0&G m)taemuf bufuyfvsuf   dzk Yawmifukef;wGif wk   H;ñk   donf  (pE´0dZ,rif;)tjzpf pk;d pHc hpJ Ofu wnfxm;cJ honf h rsu  Hfc;k awmf"mwfwpfqu l   dk awG U&onf/ tkwaf pwDjzpfNy;D ,ckjyK  jyifvsu  df &Sonf/ trf;om;&G mrS aq;q&marmifpdwfauu jyKjyifrGrf;rH c hJjcif; jzpfonf/

bk&m;aygif ;ES  fib h  &k m;uef  axmifhacsmif;BuD;&Gmtaemufbufrkdif0ufcefYtuGmwGif pE´0dZ,rif;\ aumif;rIawmfr mS bk&m;aygif; bk&m;ES  fi h a&uefjzpfacsonf/ þt&yfwiG f arG;zG m; cJ honfu   dt k aMumif;jyKí wnfxm;cJ hjcif;jzpfonf/ ,if;ES  fiyh wfoufí ]]Zmwdcsuf a<u? &G mia0wGi?f b*0gowå? vSL'geES  fi h Munfvifat;jr? a&uefvu S   d?k yknv,f ajr? xyfavmif;aví}}[k axmif hacsmif;Bu;D &G m avSNyKd it f oif;u oDq   dck  hzJ ;l onf/ þbk&m;rS m usde;f awmifawmifarmfr S taemufbufEpS   drf ik af usmrf Qu mvS G rf; avonf/ ,cifausmufqif;wk ckESpfq  dl&cS  hJay&m ESpfqu l   dk tdraf &SUrif;&G mok Yd yif hxm; jcif;jyKavojz  fih ig;qlomuseaf wmhonf/ ausmufww H   dik f;jz  fih   d0ki;f &Hí od   drftxJ wGif udef;0yfvsu  d&f Sonf/ wpfzefoD[kdVf(oD&dvuFmEkdifiH)rS yifh,lpkdufysKd;cJhonfq   dk aom aAm"dyif wpfckvnf;   d&Sao;onf/ a&uefr mS bk&m;teD;ajrmufbufü uyfvsuw f nf  d&S onf/ a&uefBuD;rsm;rS m ,cktcg ysufpD;aeacsNy/D bk&m;aygif; acsmif;wpfbuf jcm;wGif ok   H;axmif hacsmif;teD;ü ok   H;axmif huefBuD;vnf;  d&Sonf/ usm;&JjyifESifeh D; avonf/ pE´0dZ,rif; ajrmufOD;uk   d odr;f  dykucf  hJpOfu i,farsmufom;uk   d ia0&G m rStac:vTwfc hJ&m ig;oJhvsu  df&S aepOf rSL;rwfw   dk YE  fSih awGUqkHc hJ&í trSwfw&  ,if;ae&mü bk&m;wnfcJjhcif;jzpfonf/ aygif;qk   Honfu   d k taMumif;jyKí(bk&k m;

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

aygif;)[k wGifc hJonfq   dk\/

70

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

crnf; awmfw    du k Ef   fiS  h ig;ql&iS yf  if 

qH&pfa  wmf"  mwf  usdef;awmifawmifbuf oufykef;acsmif;&Snfa'o acsmif;&Snf&Gm\ taemufwiG w f nf  d&aS om apwDwpfqu l   dv k nf; qH&pfawmf"mwf[ k trnf&onf/ bDt;D (1139-1144)rif;jzpfaom pE´iwdó&mP? ("r®&mZfatmif  Hp )u k wnfc hJ onf/ t*Fvyd v f ufxufNyKd ysufaejcif;uk   d r[m*D&rd nfaom ewfuawmfwpfO;D u jyefvnfxm;cJ honf/ xk Ydaemuf wpfzefNyKd usojz  fih a*gpm 1304 ck ESpfu "mwf awmfu   dk wl;NzKd í topfwnfc hJMuonf/

uRef ;OD;apwD(acgif ;rif ;apwD)  þapwDrS usd ef;uRef;awmifbuf e,f ajrtqk;H pG ef&JuRe;f OD;ü wnfxm; ojzih uRef;OD;apwD[ kkac:wGifonf/ pGef&JuRef;aMumif &S naf csmif;&G mteD; jrpf urf;yg;wGif wnf  d&Sonf/ vk;H ywfvufawmif 60 ESif h tjrihfapmufvufawmif 30 ausm  df&Sí usdef;awmf&SifapwDxuf Bu;D avonf/ &ck   difrif;vufxufuyif tkwfwHw   dkif;um&Hvsuf wnfxm;cJhjcif;jzpfonf/ xk   daemuf NydKysujf cif;cHc hJ&ojz  fih &ck   difrif;\ wyfrSL;acgif;rif;  dAkvfu jyKjyif cJ havojz  fih ,ckacgifrif;apwD[ k ac:wGifvm&jcif;jzpfonf/ ,ckaMumif&Snf acsmif;q&mawmfE  fiS  h uRe;f vk   H;omwk   d Yu apmif ha&S mufjyKjyifvsuf orHwvif;cif;í aumifp mG ud k;uG,yf laZmfvsu  df&SaeMuonf/

qif B u;D jyif & mG tdrfa&S Urif;&G m(tdraf &S Urif;eef;&m)rS ajrmufzufwiG  f jzpfonf/ used f;awmif taemufzuf qifBuD;jyifausmfvrf;0wGif wnf  d&Sonf/ a&S;ubk&ifrsm;onf qifrsm;uk   d ½Ipm;&mjzpfí ]]qifMunh   fjyif}}[k wGifac:cJ honf/ xk   d& maj G rmufzuf ajrmif;urf;yg;wpfavQmufwiG f qifcsnaf omwk   difikwrf sm;   d&Saeonf/ qifMunf h jyifrS  qifBuD;jyifjzpfvm&onfq   dk \/

qifBu;D jyif& mG qifBu;D jyifausmv f rf;0 bke;f awmfBu;D ausmif;a[mif;wnf  d&S &m awmifpG,w f iG f bk&m;ig;ql  d&o S nf/ b'´urÇ mwGif yGi haf wmfrv l wå   H Yaom bk&m; ig;qlu   dk &nf&, G w f nfxm;jcif;jzpfonf/ ausmufqpfvuf&myv’ifwiG f ude;f 0yfc hJ &m ,ckNydKysufo m;oj G zihf yv’iftopfjyKvkyfwnfxm;&S   d\/ pE´0dZ,rif;onf crnf;awmftm; &nfreS f;jyKaom aumif;rIawmf[ k od&onf/ xk   dbk&m;wnf&S&d m wpf  d0u k u f   dv k nf; crnf;awmftm; &nfreS ;f NyD; crnf;awmfw   du k [ f o k wfrw S cf  ho J nf/

 Ny Kif d a  wmf"  mwf  ig;ql&SifyifrS  awmifzufawmifxdyfjrif hwGif wnf  d&S\/ ,ckNydKysufo m; G onfu   d k aumZm 1356 ckESpfwiG f  cr& (380)rS wyf&if;rSL;ES  fih  t&m&S   dt&mcH tMuyfwyfom;rsm;   dEI;aqmfrIjyKNyD; apwDopfwpfqw l nfc hJMuonf/ wyfOD;apwD [kvnf;wGifvsu  d&f S\/ xkdapwD\ awmifzufteD;wpf  d0kuüf vnf; apwD 3ql  d&S ao;onf/

ESpq f  &l iS yf  if  qifBuD;jyif& mG ta&S Uajrmufaxmif h aomufa&uefteD; jrawmifE marmif S ; zsm;wGif wnf  d&o S nf/ b'´urÇ mwGif yGi haf wmfral om bk&ifEpS q f u l   dk &nfreS ;f cJ honf qk   d\/ ausmufyv’ifwGif opö mEG,fyef;wk Yu d   dk  xkvyk fxm;&S   d\/ a0omvDacwf od*pF E´&m;rif;\ tEG,jf zpfaom rE´0DjA[®PES  fih  Muif&mawmf  twlruGrJ uG m usifvnf&vk   d&vk   d\[k qkawmif;vsuw f nfxm;cJ hjcif;[kvnf; twlruG musif vnf&vk   d\[k qkawmif;vsuf wnfxm;cJ hjcif;[kvnf; qkdMuonf/}} ]]usde;f awmifausmv f rf; Muuf  d½k;ay:rS m oZifyef;? ESrerf;wk   H armiferf;wk   H}} [laom uAsmonf þbk&m;uk   d &nf&G,pf yfq   djk cif;jzpfvm&onf[\ l / tcs Uu Kd a*gwrbk&m;ES  fi h t&darwå,sb&k m;ESpfqu l   d k &nfí wnfxm;jcif;jzpfonf[q k   dk Mu\/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

71

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

wvif; BuD;&G mES  fih r*Fvmyl&wk   duf 

tonf&  mav;rs G uEf  mod S rf 

qifBuD;jyif& mrS G   ajrmufzufo   d Yk oG m;awmfused f;awmif  awmifwef;pOfwpf avQmufwGif&o Sd nf/ xk   dawmifajc&if;teD; opfyift   ddkrsm;? rusnf;yift   drk sm;uk   d awG U&onf/ uefysurf sm;vnf;   d&Sonf/ xk   dae&mwpf  d0u k fu   d k a&S;uvlaweXme jyKc hJMuonf/ wvif;BuD;&G m[lí ac:wGio f nf/ ,cifused ;f NrdKUawmfom,mcJ hpOfu wnf&SdEkdifcJh&monf/ ,ckwdwfqdwfokefzsif;vsuf&SdavNyD/ pE´0dZ,rif;\ tkycf sKyfa&;e,fy,f owfrw S &f mwGif wk   duef ,fwpfckjzpfc h&J onh   f ]]r*Fvmyl&wk   duf e,f}}[lí ac:onf/

iNyDtif;&G mrS ajrmufzufwiG  f tonf& m&S G   donf/ tonf& mbk G e;f BuD;ausmif; awmifuek f;ay:wGif wnf  d&Sonf/ odrfu   dkav;zufrkw0f if0jz  fih jyKvkyx f m;onf/ odrferd w d w f   dik Bf uD;rsm;vnf; taumif;yuwd  d&aS eonf/ xk   dord u f   f   d k taMumif;jyí awmifukdav;rsufESmawmif? ausmif;ukdav;rsufESmausmif;[k ac:wGif&Sdae onf/ a&S;uwk   dif;&if;cH  (tonfom;) rsm;wnf  d&Sc hJ&m &G mjzpfonf/ xk   d YaMumih   f þodrfr mS a&S;usNyD; pE´0dZ,rif;rwkd ifcifrif;wk   dY vufxufuko   dk vfawmfjzpf &monf/

0ZD&"mwf( r*FvmOD;apwD)  r*Fvmyl&wk   du?f wvif;BuD;ajrmif &DrsufBu;D 0wGif wnf  d&Sonf/ 0ZD&rif; tjzpf   dpk;pH  dckufwiG f tOD;tpwnfc hJaom apwDjzpfonfq   dk\/ tcs  fKdUu pE´0DZ, rif;jzpfNy;D aemuf aumZm 1073 wG if oufjynfu   dk wk   du  dcf kupf Ofum oufrif;wk   dY \ eef;pOfu   d;k uG,x f m;aom "mwfawmfrsm;uk   d yif haqmifí ppfatmifr*Fvmt jzpf wnfxm;cJ hjcif;jzpfonfq   d\ k / ausmuftkwjf z  fih wnfxm;Ny?D; ES pfpOfrjywf xk   H;ouFe;f qufuyfvmcJ hMu\/ pE´0Zd ,rif;\ xif& m;aom S aumif;rIawmfwpfck jzpfonf/

iNyDtif; ES  fih Bu K;Md umtif; teD psmefu   ok   dPb f  &k m; 0ZD&"mwfu ajrmufzufo   d Y ko k  m;vQ G i f iNyDtif;&G mukd a&mufonf/ iNyDtif; &G mta&S UzufwiG f BudK;Mumtif;  d&Sonf/ iNyDtif;ausmif;awmifzufwiG fuyfvsuf tkwaf pwDBu;D wpfq  d&l o S nf/ ¤if;teD;tkwaf pwDysurf sm; ausmufqif;wk tusKd; tyJ hrsm;&Sad eonf/ iNyD;tif;ES  fih BudK;Mumtif;teD;awmifzufwiG f orkwo f dr  d&f S onf/ xk   dord x f üJ &ifpnf;vsu f psmefuok   dP;  J f zG Y[ef ausmufqif;wkwpfq  d&l o S nf/ qkHo@mefausmufyv’ifwGif udef;0yfwnf&Sdonf/ iNyDtif;&Gm taemufzuf acsmif;em;wGif EG m;uke  dfy Ykb&k m;[lí   d&S onf/ bk &m;qif;wkawmfawmifzufteD; uyfvsu f ausmufE m;½k G yw f pfck   d&Savonf/

r[museb f  &k m;(tonf&  m)  G tonf& maus G mif;ac:av; rsuEf  maus S mif;wGi f q&mawmftqufqufu   d;k uG,cf  haJ om bk&m;jzpfonf/ OmPfawmfwpfayausm  d&f o S nf/ &wemjz  fih oGe;f vkyf xm;ojzih f ta&mifajymifvufí oyÜ m,fvo S nf/ r[mrkeo d Qifyif oGef;pOfu <uif;useaf om &wemjz  fih oGef;vkyfaom bk&m;jzpfonf[k owfrSw, f q l ae Muonf/

vufz  efa  wmf"  mwf  av;rsuEf  mod S rf taemufawmifzufteD awmifxyd fü wnf&So d nf/ pE´0d Z,rif; tp yxroufjynf hr S yif h,l&  d&Saom vuf zefawmf"mwfu   d k wnf xm; jcif; jzpfonfq   d\ k / "mwfawmfapwDr mS rsm;pG mrBu;D vSacs/ þ"mwfawmfawmif zuftqk   H;awmif,mcif;xJü tkwaf pwDa[mif; wpfqv l nf;   d&Savonf/

vufñ    d;I apwD tonf& maj G rmufzufo Y ko d  m;aomf G  ausmufarmifErS   d&Sonf/ armifausmuf ESrausmuf[k  ac:aeMuonf/ xkad usmufvk;H &*S   daom awmifurltxufwGif vufñ   dI;awmf"mwfapwDwpfql&Sdonf/

rif;jym;wcG jym;wcGif

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

72

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

wG   Drqkw(f wk   d Yr  qdw)f apwD

0efo    dt k rd f 

tonf& maj G rmufzufwiG f wG   Drqkw&f  m&S G   donf/ ok   d;rqdw&f  mG [kvnf; ac:qk   d onf/ ppfol&Jrsm; aexkdifc hJ&m&G mjzpfonf/ xk   do&l Jw   dYkonf wpfzuf&efoEl   fSih &ifq   dik f&vQif aemufrqkwfwef;&Gw&f Gwf cRefcRefw   dku  dfckufcJhMuonfq   dk\/ &efolEiS  hfawG UvQif aemufrqkwfaomol&Jrsm; ae&m&Gm[kqkdvd\ k / xkd&Gm\ajrmufzuftxufawmif,HwGif apwDESpfqlEiS fh awmifeaH b;uefteDwiG f apwDESpfq  d&l Sonf/ pkpkaygif; apwDav;qlwnfxm;&S   d avonf/ 0ZD&rif;cwf wnfxm;cJ[ h ef  d&Sonf/

0efo   d*k l\ ajrmufzuf awmifzufausmv f rf;tpwGif   d&Sonf/ 0efo   do k rd f[k vnf;aumif;? awmif  dyBk u;D odr[ f v k nf;aumif;/ ac:onf/ odru f   dak usmuftw k w f   d Yk jz  fih um&Hxm;onf/ odrx f w J iG  f ausmufqif;wkwpfq  d&l o S nf/ yv’ifwiG  f jcL;yef; jcL;EG,rf sm; xkqpfxm;&m vuf&majymifajrmufvo S nf/ ajrmufOD;acwfyef;qpf vuf&mjzpfrnf[ k ,lq&onf/

 <u jD yif 

0efo ko d drEf   fSih 0efo   dk*l\taemufzufwiG f   d&Sonf/ a&ueftwGif;tjyifEiS  hf awmifw   d Yu k   dk tkwjf z  fih tck   diftrm pDcif;jyKvyk fxm;onf/ tvsm;teH pwk&ef;  Hyk jzpfonf/ tem;wpfzufvQif vufawmif 120 ausmfcef Y  d&o S nf/ uefa&rS mvnf; oef Y&Si;f Munfvifvsu  d&f o S nf/ tkwaf usmufjz  fih ueftwGi;f ESi h f awmifywfvnf pDcif;jyKvkyx f m;aom uefrsKd;rS m þwpfuefwnf;om   d&Sonf/ xk   d*l? odrf? uef? tvSL&Sirf  mS a&Tw   du k   dpf ;k tqif h  d&o S [ l k od&onf/ bk&if htok   H;taqmifypön;f ypö, rsm;tm; ok   davS mifodr;f qnf;rIu   d k wm0ef,al qmif&aom trwfjzpfonf/ 0ef ypönf;uk   d ok   d  DrS&oljzpfí 0efo   dktrwf[kac:wGifonf/

wGDYrqkwf&GmrS ajrmufzufawGif v,fuGif;jyifwpf ck&Sdonf/ ¤if;jyifukd <uDjyif[ak c:onf/ a&S;ua<uxnfjyKvyk cf  h&J m XmejzpfE kdi&f monf/ a<uxnfajr xnf tvkyform;rsm,; aexk   difc hJ&m a'o[k ,lq&onf/ ,ckoHawmif& mG ¤if;teD;tkd;xdef;&G mwk Ydvnf; ajrxnfvkyfudkifcJh&m Xmersm;jzpfacs\/

0efo    d*k al pwD wk   d Yrqdw&f  mu G ajrmufzufu   d k oG m;aomf awmify kYdBu;D &G mod Y ka&mufobnf/ xk   d& mrS G  ta&S Uzuf teD;cif  dpkif;BuD;ausmv f rf;  d   f&Sonf/ xk   dvrf;uausmv f Qi f usdef; awmifta&S Uzuf wif;r&G mrS xGuu f sonf/ cif  dpkif;BuD;ausmfvrf;t0wGif *lBuD; wpfc  dk&Sonf/ ausmufjz  fihjyKvyk fxm;onf/ wHw   dik f;vnf; ausmufjz  fih um&Hxm; onf/ twGif;wGif ausmufqif;wk bk&m;wpfq  d&l Sonf/ vus m&H f vuf0&H H bk&m; av;yg;ES  fih *lBu;D ywfvnfwiG f OmPfawmftBu;D ti,f ausmufqif;bk&m;rsm;rS m eH&w H pfavQmufwiG f wnfxm;&S   donf/ *lr mys S uNf yKd o m;N G yD; jzpfae&m tkwaf usmuf rsm;u upif hu&Jjzpf  d&Saeonf/ þbk&m;ES  fi h *lr mS 0efo   dt k rwf\aumif;rIawmf jzpfí 0efokdY*l? 0efokdapwD[k ac:wGifaeonf/ awmifykdYBuD;bk&m;[kvnf; ac:onf/ ¤if;teD;wGif ykx   d;k ok   H;qlvnf;   d&Savonf/

0efo    du k ef 

ppfu   rJ if; odrf  awmifykwfBu;D rS  ajrmufbuf  d*u k fwpf&mcef YtuGmwGif awmifuke;f xufü wHw   dik f;um&Hí *l apwD  d&Sonf/ ¤if;uk   d ppfuJord f (ppfuJrif;odr )[k f   ac:onf/ odrf\ausmufeH&Hrsm;wGif vuf&majymifajrmufaom yef;ykyef;qpfrsm; xGif;xkvsu  d&f Sonf/ odrfwpfckvk;H uk   d apwDu ho J  Y kd ausmuftXk fw   d Yjk z  fih 0ef;&H  drk;um vsu  d&f Sonf/ trk   d;tumt&Hw   d Yw k   fGi yef;ajymufç yef;EG,?f uEkyef;rsm;/ jcL;yef;? jcL;EG,rf sm;jz  fih rGrf;rHjc,fvS,x f m;onf/ odrfxw J iG f ausmufqif;wk bk&m;wpf ql&So d nf/ odref H&HtwGif;tjyif 'k&ifw Ykw d iG fvnf; ausmufqpf½yk frsm;ç yef;qpf rsm;jzifh  jyKvkyfxm;onf/ ,cktcg tay:yk   dif;ysufpD;aeNyD;jzpf\/   dckysHçckdeef;ç rkcfç 'k&ifç txGwfw   d Ykjzifh  wnfxm;cJ haom apwDjzpfí vuf&majymifajrmuf qef;Mu,fvaS yonf/ uawå mfodrfç jcifu   dkufyd#uwfwku d f   HykpHrsKd;jzpfonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

odrfa&SUbufawmifajc&if;wGif a&uefrsm; wl;azmfxm;&Sdonf/ uefr mS ESpfuefjzh pfNy;D awmifatmufteD;wGif wnf&So d nf/ apwDE  fSih twlw;l azmfxm;cJ h jcif;jzpfí ppfuJ(ppfuJrif;)uef[k ac:wGifaeMuonf/ ,ckapwDukdcsKyfí wef;aqmif;aqmufvyk x f m;onf/ ausmufyef;vuf&mwk   d Yjz  fih wif hw,fv&S mum;? yef;aygif;odrf[í l vnf; trnfwiG faeMuonf/ 1993 ckESpfrpS í   JyGjyifusif;y ay;vmvsu  df&S onf/

ovl*sKid f  ppfuu J efEiS  hf odrf 0efo   dk odrf\ta&S Ubuf,eG ;f ,Ge;f wGif used f;awmifwef; oG, f wef;vsu&f So d nf/ ¤if;awmifwef;ESi hf uefBuD;rsm;tMum;wGif ajrjyef YuGi;f us,jf zpf  d&Saeonf/ ovl(pvl )awmrsm;jz  fih zkH;tkyfae&mum; ovl*sKdif[ k ac:  onf/ xk   d*sKdit f xufawmif urf;yg;,HwiG  f ausmufe&H BH u  d ;D &Sonf/ xk   dwiG  f ausmuf pmrsm; a&;xkd;&SdcJhonf/ ,ckysufpD;oGm;avNyD/ awmBuD;xlxyf&mjzpfí vlrsm;ta&muftaygufenf;onf/ uRJE m;aus G mif;om;rsm; uRJç EG m;taysmuf& mS olrsm;om wpfcgwpfav a&mufzl;wwfMuonf/ þ*sKid frS Ncdwaf wmif& mok G   d Y awmufavQmuf qufo, G af ygufa&mufonfq   dk \/ þae&monf a&S;NrKd Ua[mif;ysuf wpfae&mjzpf  dEkifonf[k cef YrSef;Muonf/ azmfcsefrm\rSwfwrf;yg prÜ0ufNrdKUwnfc hJ&m jzpfoifhaMumif; OD;atmifrif;\ a&Tusdef;awmifpmwrf;ü ,lqxm;onf/ þae&mwpf  d0kuw f Gif tkX  df½k;tkXfysuf rsm;? t½k   d;tk   d;rsm; vlo   H;k ypön;f rsm; &&S   donfq   d\ k /

rif; w&m;uefb   &k m; ppfuJodrfESihf uef\ta&SUajrmufaxmifhwGif wnf&Sdonf/ a&uefukd rif;w&m;uef[líac:wG ifonf/ a&uefteD;wGif  ½kyfy m;awmf G wpfq  dl&Sd onf/ om;jrwfplvsuf &Sdae&mum; EkdYplbk&m;[kac:aeMu\/ awmifykdY BuD; awm&  ausmif;onf pE´0dZ,rif;\ omoemyk   dif oDwif;okH ;cJh&mjzpfonf[k qk\ d / xk   dq&mawmfq   dv k Qif xk   drif;vufxuf &ck   difjynf\ omoemyk   difvnf;jzpfNy;D vQif usde;f wpf  d0u k w f iG f ax&f0gtBu;D tuJq   H;k vnf;jzpfonf/ xk   d YaMumif h q&mawmfu   dk Munfñ kdav;pm;jcif; rsm;cJ hMuavonfq   dk\/

73

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

ipnfa  wmifb   &k m; awmifyw k Bf u;D rS ajrmufbufwiG  f ipnfawmif& m&S G   donf/ xk   d& mta&S G  Ubuf wpf0*lb&k m;teD;wGiv f nf &G ma[mif;ae&mrsm;   d&SMuavonf/ ipnfawmif\ rlvtrnfr mS a&S;tcgu þawmifay:wGif yef;wsm; pnfobifonfw   d Yktm; xm;&S   djcif; &G mwnfcsay;cJ hjcif;/ pnfawmf,eG f;jcif;jyKc hMJ uonfq   d\ k / rif;w&m; uefr mS þ&G mteD;wGif jzpfacs\/ ipnfawmifü *ljz  fihude;f 0yfí bk&m;wpfq  dl&S avonf/ ppfuo J rd ftaemufbufwGi f usa&muf\/

wpf0  *lac: a&T*al wmif  (ta[mif; awmifv   nf; [l\)  Ncw d af wmifausmv f rf;0uk   d jzwfo m;vQ G if tk   d;onf& mok G   d Y a&mufonf/ xk   d& mG ta&SUbufawmifuke;f wGi f *ljzihfued f;0yfvsu  d&f Sonf/ jrawmifq&mawmfbk&m; u aqmfMoí jyKjyifxm;cJ honf[k od&\/ bk&m;awmif atmufwiG f a&uefBu;D ESpfuef  d&S\/ a&S;uMuufoa&&G m&Scd J&h m xk   d&Gmom;wk   d Y tok   H;jyKc haJ omuefjzpf\/ þ&GmajrmufbufwGif  av;0*lapwDwnf&Sd\/

rsupf  ad wmf apwD (used ;f apwD)  tk   d;onf& muef G tjyifbuf wpfae&mwGi f ausmufBu;D ok   H;vk   H;  d&Sonf/ ,ckt cg rormaom ok   dufq&ma,mifw   dkYu zsufqD;xm;cJ hMuavNyD/ ,if;ausmuf awmifxdyfwiG f  rsufpdapwDac: usdef;rsufpdapwD[lí wnfxm;cJ honf/ tk   d;onf& mrS G  ta&S Ubufo   d Y k ausmfvmvQif Ncw d af wmifo   d Yak &mufonf/ Ncdwf awmifausmfvrf ;[k ac:wGio f nf/ xk   dausmfvrf; vuf0JbufawmifurlwGif apwDwpfq  d&l Sonf/ av;axmif hpwk&ef;ykjH zpfNy;D rkcfav;0yg&S   donf/ xk   dYaMumih   f av;0*lapwD[kwGifonf/ ajrtkXfjzihf wnfvkyfxm;jcif;yifjzpfayonf/ atmufajcav;axmih   fay:wGif jcaoF hav;aumifx   dik faeyk   Hxkvyk fxm;onf/ *lt jrif h  6-ay tus,f  5-ay&S   donf/ *ltxufrsufE mwG S if  oZifyef;wpfq,fEh pS f cufjyKvkyfxm;&Sdonf/ *lapwDtjrif h 18 aycef  dY&S onf/ apwDoydwfa rSmuf ywfvnfwGif oZifyef;wpfq,f hajcmufcufukd rGrf;rHjyKvkyfxm;&S   donf/ ,if;

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

74

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

txufwGif oZifyef;cufokH;q,fESpfcufw Ykdjz  fih ywfvnfjyKvkyfxm;&Sdonf/ ta&SUbufrkcf0xJwiG f OmPfawmfESpfay&S   d ausmufqif;wkb&k m; wpfq  d&l S onf/ þapwDrSm usdef;wpf0kdufapwDykHrsm;ESifh rwlxl;jcm;onf/ rkcfav;0 wyfqifxm;onh   ftjyif rkcftxufE  fiS h apwDywfvnfwGi f oZifyef;cufrsm;yg&S   d aeonf/ tjcm;yef;&Guf? yef;cufrsm;vnf; ywfywfvnf  jyKvkyfxm;&S   donf/ apwD'g,umuk   d &ck   difpmqk   dynm&Sif arS mufawmfpmcsi;f  JzG Yu   dk pyfq   do k l &cd kifrif;\ orD;awmf {csif;q&m ]]twkrif;ñkd}}jzpfonf[l\/ a&Tusdef;awmifpmwrf;ü q&mOD;atmifrif;u þok   d Y tpOftvmajymqk   dorIjyKvmcJ haMumif; a&;om;xm;   d&Sonf/ apwDr mS ,cktcg iSuaf ysmzl;u pí usKd;usvsu  d&f SacsNyD/ rormolrsm; aMumih   f bk&m;OD;awmfrsm;vnf; ysufpD;cHvsu  df&aS e&onf/ þ*lapwDq   dv k qif Muufoa&&G m (tk   d;onf&Gm) om;wk   dY\ ukd;uG,cf  hJ&mrsm;jzpfacs\/

ajrmufausmif;onf  q&mawmf OD;udw   då\ oDwif;ok   H;aecJ h&mausmif; jzpfav onf/ Ncdwaf wmif awmifausmif;txuf awmifu   d k apwDawmif[ k ac:onf/ awmifausmif;ES  fih pyfvsu  d&f Sonf/ awmifuek f;wpfckv   Hk; a&S;a[mif;apwDrsm; wnf  d&Saeonf/ apwDaygif; 33 ql  d&o S nf[ k od&onf/ rormolw   d Y k vufcsuf aMumih   f NyKd ysufcaH ecJ h&avNyD; tkXu f sKd;tkXyf sufrsm;vnf; upif huvsm; jzpf  d&aS e\/

 Ncw d af  wmif 

vdyaf  wmif 

bdwaf  wmif  &aoh&[ef;rsm; aZmf*sDrsm; *latmif;cJ honfukd  ]]bdwfatmif;}}onf [k ac:qkdonf/ *latmif;wGif;&Sdaom awmifjzpfí ]]bdwfwmif}}trnf&onf/ eef;wufbk&m;ES  fih uyfvsuf xk   dawmifwnf  d&Sonf/

Ncdw(f csdy )wG f if;  d&Sonfjzpfí ]]Ncdwaf wmif}}[k  ac:wGifMuonfq   dk\/ tcs UKd url t&nfygaom a&TNcw d w f pfrsKd;  d&Sonfq   d\ k / Ncdw  d&f &S muk   d tpG   JjyKí Ncdwaf wmif [k ac:cJ h&if;jzpfonf/ xk   dawmifwiG   df&aS om &G muk   f   dvnf; Ncdwaf wmif& m[k G  trnf wGifavonf/

bdwfawmifESihf wqufwnf;aomawmifukd vdyfawmif[k ac:onf/ OD;udw   dq å &mawmf oDwif;ok   H;&mausmif;  d&Sonf / oydwaf wmifay:wGi f apwDwpf ql&Sdonf/ ,if;apwDESihfuyfvsuf OD;udwådq&mawmf\ t½kd;wkduf*  dl&o S nf/ taomuausmufpmwk   dif   HykpHi,f*u l   dk wnfaqmufxm;onf/

ausmif ;awmf &m odraf  wmf &mrsm;

oydww f  mifa  pwD

av;0*lb&k m;ajc&if;rS vSn   fí h vmvQi f Ncdwfawmif& mG oG m;vrf;uk   d a&muf onf/ xk   dvrf;twk   dif; ta&S Ubufo   d Yak &mufo m;aomf G Ncw d af wmifo   dYk a&mufav onf/ Ncdwfawmifr mS usdef;awmif\ ajrmufbuftqk   H;wGif jzpfavonf/ Ncdwf awmif& maus G mif;ok   d Y  ra&mufr D vuf0JbufwiG f  awmifurlrsm;&S   donf/ xk   dwGif ausmif;awmf&m odraf wmf&mrsm;&S   donf/ apwDyx k   d;k rsm;vnf; toD;oD;  d&SMuonf/

Ncdwaf wmif& maj G rmufbufwGif  wnf  d&Sonf/ xk   dawmif\ta&SUbufwiG f OD;udw   d¬q&mawmf  oDwif;ok;H &mausmif;&Sdonf/ oydwfawmifay:wGif apwD wpfq  dl&o S nf/ ,if;apwDE  fiS huyfvsu f Od;udw   dq ¬ &mawmf\ t½k   d;wk   du*f   dl&Sonf/ taomuausmufpmwk   dif ykpHi,f*lu   dk wnfaqmufxm;onf/

apwDawmif 

OD;udw   dåq&mawmf  ausmif;Nc0H if;? Ncdwaf wmif& maj G rmufbuf  awmifuek f; vGwfwGif  wnf  d&Sonf/ aumZm 1073 ckESpf  pE´0dZ,rif;onf oufjynfrS &&S   dc hJaom &ifaoG;awmf"mwfu   d k Xmyemü apwDwnfxm;cJ hjcif;jzpfonf/ OD;udw   då (td  dE, ´ omoemjyK) q&mawmfOD;pD;í jyKjyifxm;cJ havonf/ OD;udw   d(å aumZm

Ncw d af wmifwiG f rlvausmif;a[mif;uk   d awmifausmif;[k ac:onf/ aemuf rS ajrmufbufwGif ay:vmaomausmif;ukd ajrmufausmif;[k ac:onf/

&ifa  oG;awmfa  pwD

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

1250-1311)rSm ajrmufOD ;NrdKUe,f  rif;uef& mwG G if arG;zG m;onf/ td  dE´,wGif; 14 ESpfw   dik  f omoemjyKc hJonf/ xif& m;aom S £N  dE, ´ aMu;rk   Husr;f tygt0ifusrf; *efwkdYukd a&;om;cJhonf/ þae&mü Ncdwfawmifausmif; (omoemygv odyÜaH jrmufausmif;) opfu   dk  1296 ckEpS f  aqmufvyk fí oDwif;ok   H;aecJ honf/ usdef;awmf&Sif ausmuf  Hikawmf? yg;awmf? vnf  d½;k awmf ork   dif;rsm;uk   d a&;í &ck   dif jynf"mwkomoemukd  xGef;ajymifapcJ honf/

ausmufi  Hak wmf"  mwf (ausmufu   ek ;f awmf "mwf)   ausmuf  Hikawmf"mwfonf used ;f awmifwef; ajrmufbuftqk   H;wGif wnf  d&S onf/ oydwaf wmifapwD\ taemufbufü usa&mufavonf/ used f;wk   dif;ü aumZm q,f&mpkrS 1072 wk   dif; oD&0d ZD&bG   J Y trnfjzif h used f;wk   H;ñk   donf rif;jzpf pOfu OD;pG mwnfxm;cJ honf/ bk&m;&Si\ f ausmufuek f;ilrjS zpfaom "mwfawmfu   dk Xmyemwnf  d&Sonf/ ,ckausmuf  Hikawmf"mwf[k  ac:wGi  d&f S\/ usdef;wk   H;ñk   d ac:  pE´0Zd ,rif;\ yxrqk   H;topf oD;jcm;wnfxm;cJ haom t"du&"mwfawmfapwD vnf; jzpfavonf/ ¤if;aemufaumZm 1293 ckEpS f? wyk   dw   Jv G qkw f 6 &ufaeYwiG f pwifNy;D vQif Ncdwaf wmif&yfrS bk&m;wum OD;oma0onf "mwfawmfukcd sKyí f odrft  drk;tum aqmufvkyfjcif;? r[m&HwHwkdif;jyKvkyf orHwvif;cif;jcif; a&Tcsjcif;rsm;uk   dyg jyKvkyfcJhavonf/ ¤if;aemuf aumZm 1330 ck ESp?f avrkew f   dki;f aMumih   f apwDawmfr mS xd  dckuf cH&Ny;D odrftaqmuftOD; trk   d;tumwk   d Yr mS vk   H;0ysupf D;cJ h&avonf/ bk&m;yG   Jukd vnf; ESpfpOf  waygif;vESihf wef;cl;vtwGif;wk   d Yü usif;yNrjJ yKvkyfvmcJ hojz  fih xif& m;aus S mfapmvSayonf/

tjyif&  w J J bk&m;ES  fiu h  ef  usdef;uRe;f taemufausmuf  Hikawmfbk&m; taemufbuf ESpfrkid feD;yg;uGm (&Jw )wG J if wnfxm;cJ honf/ bk&m;apwDr mS ysuNf ydKaeavNy;D aom bk&m;uk, d ck ausmuf  Hikawmf"mwfo   d Y k a&T Uajymif;xm;&S   donf/ bk&m;teD; a&uefBuD;wnf  d&S&m usdef;wk   dif;ü xif& m;aom S uefBuD;rsm;teuf wpfuefjzpfonf/ &ckdirf if;vuf

75

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

xuf &J wyfpcef;csxm;&m ae&mteD;wGif wnf xm;jcif;jzpfí &J wJb&k m; &JwJ uef[k ac:wGifjcif;jzpfonf/ xk   duefonf r[mrked\ qHa&awmfuk d csxm;jcif; cHc hJ&onf/ ,MwmtpDtrH xif& m;aom S uefjzpfav\/

rif; rbk&m; tjyif&w J Jb&k m;taemufbuf rif;r&G m&S\ d / xk   d& mteD G ;wGif wnf  d&Sojz  fih rif;rbk&m;[k wGifavonf/ xk&d GmrS m rif;zke;f pm; (c&pf  1142-1149)u cs xm;rçpay;cJhaom &Gmjzpfonf/ xkdacwfuyif bk&m;wnf&SdvmEkdifayonf/ tcs Uuwk Kd ;H ñk   du   dk wEÅ  dA  v k frif;tjzpf cef Ytyfoal umif;jyK tcGefawmfay;tyfaom ae&mwGif wnfxm;cJ hjcif;jzpfí rif;rbk&m;[k ac:wGifaMumif; ajymqkdvm&S   dMu \/ apmrGefrif;&mZmBu;D pE´ m0dZ,&mZmrif;wk   d Yvnf; usdef;uRe;f ü &yf& mwnf G cs ay;xm;cJhMuao;\/

eef; wufb   &k m; eef; wuf uef  Ncdwfacsmif;&Gmtaemufbuf a&TZif;cgvrf;teD;wGif wnf&Sdonf/ bdwfawmifi,fESihf uyfvsuf&Sdonf/ a&S;a[mif;eef;&mteD;wGif wnf&Sdí enf;wufb&k m;? eef;wufuef[ k ac:qk   daeMuonf/ rlvu ausmufqif;wkawmf onf tenf;tyg;ysupf D;cJ hí ,ckrGrf;rHxm;ojz  fih vuf&mysuaf eonf/ a0om vDacwf bk&m;ykpH rH sKd ;ES  fih qifwo l nf/ xk   daMumih   f  a0omvDacwfu rif;wpfyg; uaomfvnf;aumif;? NrdKUpm;ç e,fpm;rsm;uaomfvnf;aumif;? eef;wuftxdr;f trSwt f jzpf wnfxm;jcif;[k ,lq&onf/ þbk&m;ajrmufbuf tenf;i,ft uG mwGi f ausmufqif;wkawmf wpfq  d&l Savonf/ eef;wufb&k m;yk   HpHu ho J  kdY xkvyk f xm;onf/ eef;wufbk&m;ES  fih  acwfNyKd i f ok   d Yr[kw f aES mif;acwftwk, l xk vyk f wnfxm;rIjzpfEkdif&monf/

&Gmapmihfbk&m; (jynfapmihfbk&m;) eef;wufb&k ifu awmifbufu   d k vmaomfwif;r&G mok   d Ya&mufonf/ ,ck

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

xk   d& mrS G  m qdwo f kO;f oG m;NyD; &yf& mvk G   H;0r&S   dawmhacs/ &G ma[mif;tjzpfom   d&Sae\/ xk   d&GmtaemufbufteD; ,ckNcdwaf wmif rif;jym;oG m;vrf;reHab;wGif xk   dbk&m; wnf  d&Sonf/ oufawmf&n S f;bk&m; &G mOD;bk&m;[kvnf; ac:wGifMuonf/ ukef; jrif huav;wGif  wHw   dik f;i,fum&Hvsuf yv’i  Hfckay:ü udef;0yf  d&Sonf/ xk   dbk&m; awmifbufwiG  f psmefuok   dP;f jz  fih ausmufzmcsKyf yv’ifwiG f udef;0yfvsuf us;D jzL  &G mbk&m;&S   donf/ xk   db&k m;awmifbufwiG f qdwaf usmif;uke  dyf  Ykb&k m;[lí   d&Sonf/

76

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

xm;cJ h&m ola|;wk   d YaecJ h&mXmejzpfonf[ k owfrSw, f lq  d&SaeMuonf/ xk   dola|; ukef;ta&S Ubuf Ncdwfawmif rif;jym;vrf;rteD;uyfwGif  apwDwpfq  dl&Sonf/ ola|;apwD[ k ac:qk   daeMuonf/ xk   dapwDE  fiS h reD;ra0;wGif ajrmufOD;acwfo   H;k '*F g;rsm; wl;azmf&  d&SMuonf/ xk   d& mum; G NrdKUawmfy&dapä't0ifjzpfívnf;aumif;? om,mpnfyifcJhay&m\/

vGr;f apwD cif  dp  ik ;f BuD;ausmf vrf; 0apwD usdef;awmiftaemufbuf  awmifykwfBuD;rS ausmfvmvQif wif;r&Gmuk   d a&mufonf/ usde;f awmif taemufbufausmv f rf;wpfcjk zpfonf/ þausmfvrf; uk   d cif  dpkif;BuD;ausmfvrf;[k ac:onf/ wif;r&G m-&G mapmih   f bk&m;taemufbuf wGif txGufrsuEf  m0awmif S ajcwGif wnf  d&Sonf/ 0efo   dt k rwfBuD; wnfxm;cJ h onfq   d\ k / xk   dapwDteD;wGif  a&uefBuD;wpfuef   d&S avonf/ "mwfawmfapwD jzpfonfq   d\ k / ¤if;wif;r&G mom;jrazmfq   do k lu aumZm 1280 ckESpfavmufu topfwpfzef rGrf;rHjyKjyifí wnfxm;cJ hjcif;jzpfavonf /

wvk   di;f uGi;f -wvk   di;f &G m cif  dpkif;Bu;D ausmv f rf;0apwD (0efo   dak pwD )ta&S UbufwGi f jzpfonf/ xkad p wD\ ta&S Ubufacsmif;i,fteD;wGif wif;r&G mES  fih pyfvsuf &G ma[mif;wpfc  d&k S&m wvk   dif;&G m[k ac:onf/ xk   dwpf  d0kuu f Gi;f jyifukv d nf; wvk   dif;uGif;[k ac:onf/ rif;&mZmBu;D ESih f vk   duyf gvmMuaom yJcl;rS rGefrsm;uk   d ae&mcsxm;ay;cJ h&m Xme jzpfacs&monf/

olaX;uke;f apwD wif;r&G mrS awmifbufwpfzmvk   Hcef YtuG mwGif olaX;ukef;&G m&S   donf/ a&S; u usdef;uRef;NrKd U\ ajrmufoal |;aecJ h&mjzpfonfq   d\ k / ,ck Ak'¨bmom csif; trsK;d om;rsm; aexk   div f su  d&f \ S / ,ckoal |;ukef;ae&monf a&S;upyg; usDavS mif

ola|;ukef;&G mawmifbuf& mOD G ; awmifurlwiG f wnf  d&o S nf/ awmifpG,u f   dk tkXcf syjf z  fih   dckifrmpG m wnfxm;cJ honf/ ajrmufbufawmifajcrS awmifbuft a&muf wufvrf;wpfavQmuf t&HapwDBu;D i,frsm;vnf; tpDt&D  d&aS yao;\/ rif;jym;NrKd UrS ESp  dfrkifu monf G / xk   dapwD\ ta&S UbufjyifuiG f;uk   d wvk   dif;uGif;[k ac:onf/ rif;&mZmBuD;ES  fih vk   duyf gvmcJ hMuaom rGerf sm;aexk   dicf  h&J m Xmejzpfonf qk   d\/ xk   dpOf  rif;&mZmBuD; wef;aqmif;rdzk&m;jzfpfc hJ&ol cifraESmif;u yJcl;ae jynfawmfuk d vGrf;wojz  fih wnfxm;cJ h&m apwDjzpfí vGrf;apwD[k trnfwGif owwf/ cifraES mif;onf yJcl;rif;eE´ m\ orD;awmfjzpfavonf/ jynfbk&if rif;acgif&Sifo&uf\ ESrawmfvnf;jzpfavonf / cifraES mif;\ ]]qE´efqifBuD; ajymifwpD;ES  fih rif;BuD;&SifvQif? cspfcifqyG m; roem;í? tm;a0;ajra&muf&av\/ iSufa&TazmfESihfuGJ\okdY}}--uAsmonf vGr;f wzG   J Yjzpfavonf/ vGrf;apwDwnf&ef taMumif;cHavoavmh[ k ,lq&\/ vGr;f apwDwnf  d&Sí vGrf;awmif[ k ac:wGifonf/ aemifwiG f   FOD;Owårrnf aom &[ef;wpfyg;aecJ hí Owårawmif[lí ac:avhjyKcJhMuavonf/

twGi;f &JwJ bk&m;rsm;ES  fi h f a&uef  vGrf;apwDr S awmifzufo   d YkvmvQif twGi;f &Jwb J &k m;uk   d zl;jrif  dEki\ f / us   ddef; awmif\ awmifp, G fwpfcx k ufü wnfxm;jcif;jzpfayonf/ &ck   difrif;wk   d Y &Jwyf  Jz YG wyfapmih   fwyfeif;csxm;&m Xmevnf; jzpfavonf/ bk&m;rS m *lb&k m;jzpfNy;D vQif r[m&Hww H   dik f; um&Hxm;&S   dc hJavonf/ ,ckwHw   dik ;f NyKd ysuf  d&Saeonf/ bk&m;wuf vrf;teD;wGif apwDi,fwpfq  d&l o S nf/ ok   duq f &m rormolrsm; zsufq;D cHc h&J av

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

NyD/ tjyif&JwEJ   fSih twGif;&JwJr mS 4   drkifcef Yu ma0;ay\/ G a&uefr mS bk&m;ta&S U buf v,fuiG f;jyifü   d&Saeao;\/ ,Mwmusrf;ü &JwJuefonf  yg;awmfuefrS wpfqif h r[mrked qHa&uk   d  tajzmih   f(tajymif h )a&ay:iifí csxm;cHc hJ&\/ xk   drS &marmifuefo   dYk wpfcgajymif;í csxm;cJh&avonf/ xk   daMumih f ,MwmtpDtrHjyK  cJh&aom uefrsm;jzpfMu\/

 jrawmif awm&ausmif;  &JwrJ  S taemufbufo   d Yo k  m;vQ G i f tvif;awmif? jrawmif  d&o S nf/ jrawmif wGif  q&mawmfOD;OmP0Ho (iNyDtif;Zmwdjzpfaom jrawmifq&mawmf )onf aumZm 1313 ckESpf  pwifawm&yfaqmufwnfvmcJ honf/ q&mawmfonf w&m;bm0emrsm;jz  f ih "lwifaqmufwnfjcif;wk Yd jzihf us  fihBuHtm;xkwv f mcJ h&m tvGefpnfum;vmcJ honf/ rlvu rif;ueftaemufausmif;wGif oDwif;ok;H cJ h onf/ xk   dausmif;uk   d  q&mawmf "r®0Hotm; pGe YfvLS cJ honfq   d\ k / jrawmifq&m awmfonf used ;f wpf  d0u k yf sufp;D ,k   d,iG ;f aeaom bk&m;apwDrsm;uk   dvnf; jyKjyifay; cJ hayao;\/ q&mawmf\wynh f OD ;ok  d'¨r mS &J wJawmifwiG f  oDwif;ok   H;cJ honf/ wynh   f  OD;*E¨ mrS m tvif;awmifwiG f oDwif;ok;H cJ honf/ jrawmifq&mawmfonf 1321 ckESp f waygif;vqef; (12)&ufaeYeHeuf (9)em&DwGif ysHvGefawmfrlc hJonf/ wynhOf D;od  d'¨r mS q&mawmfysHvGefawmfrlNyD; aemuf ok   H;ESpfMumwGif ysHveG fawmfrlonf/ aemufo   H;k ESpfwiG f OD;*E¨ ysv H eG fawmfrl onf/ jrawmifawm&onf  aumZm 1332 ck ESpfwGif &[ef;oHCmr&S   djzpfc hJ&  onf/ &JwrJ  mum; S ,ckqufcv H su  d&f o S nf/ usde;f awmifwpf  d0u k f a&S;a[mif;bk&m; ykx   d;k apwD  taqmuftOD;rsm;uk   d azmfxkwfrSwfwrf;wif  dEkifc hJjcif;rSm jrawmif q&mawf/ aus;Zl;ruif;cJ hay/

tdraf  &SUrif; jyifE   fiS h uefr  sm; qdwq f   Hu k efE  fiS h twGif;&Jwu J efwpf  d0kuf uGif;jyifrsm;uk d tdrfa&S Urif;jyif[k ac:wGif&Sdae\/ pE´0DZ,rif;\ om;awmf tdrfa&SUrif;u owfrSwfxm;jcif; jzpfacs&m\/ ¤if;wpf0kdufwGif wl;azmfxm;&Sdaom a&ueftrsm;tjym;&Sdav onf/ xk   du   dak xmufí tdraf &S Urif;om;vufxuf &yf& mvl G aewnfcif;csay;ojz  fih

77

rif;jjym;wcG ym;wcGif

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

pnfum;cJh&mXmevnf;jzpfEkdif\/

tdrfa&SUrif;jyifwpf0kdufuefrsm;rSm qkdvQif--usD;jzL&G mtaemufbuf  ykP m;uef Ö / ¤if;uefajrmufbufoNyDyif&if;uef/ ¤if;teD; bDvl;ruef/ usD;jzL&Gmajrmufbuf&Gmacsmif;uef/ qdwfausmif;ajrmif;0teD   F;qdwfausmif;uef/ ¤if;uefajrmufbuf aiGwGif;wl;uef/ ¤if;teD;jrif;ausmif;uef ? ¤if;teD; yvGDuef/ ¤if;teD; tkXfuefw   d  dkY&SMuonf/

qdwq f   Hb k &k m;ES  fiah  &uef  twGi;f &JwrJ  S awmifbufo   d Y k awmifajctwk   di;f vmaomf qdwq f   Hu k efBu;D uk   d awG U&ay\/ wif;r&Gmausmv f rf; rif;uefBu;D (tcs Utj Kd yif &Jwu J ef )uk   d wl;azmfc hJ Muolrsm;ESifh usdef;&marmif rif;uefBuD;ukd wl;azmfMuolrsm; uefwl;NyD;rNyD; tjyeftvSeMf unh   f½&I ef oG m;MupOf qk   HawG UMu&m Xmeqk   d\/ xk   dXmeü qk   HawG U&muk   d txdrf;trSwfjyKí uefwpfuefyl;aygif; wl;azmfcJhMujcif;jyKavonf/ bk&m;rS muef\ ta&S Uajrmufbufab;em;wGi f ausmufww H   dik f;um&Hvsuf odraf wmftwGif;   d&Sayonf/ xk   db&k m;ES  fih ayw&mausmftuG mwGifvnf; wHw   dkif; jz  fihumí ausmufqif;wkwpfq  d&l aS y/ qdyw f   Hb k &k m;ES  fih vuf0J vufu mNsf yKd iv f suf usav\/ qdyfq   Hu k efESihfbk &m;qkv d Qif usdef;awmfawmifwef;\ tv,fA[kd awmifajc&if;wGif  usa&mufavonf/ awmifE  fiS hajrmuf  tv,fq   Hk&mXmejzpf avaomaMumih   fvnf; c&D;qk   H&m qdyq f   H&k mtrnf &avonf[k ,lq  dEkiaf yonf/

*&if *sKdif  twGif;&Jw\ J ajrmufbufcs  f Kdih0Srf;uk d *&if*sKdif[kac:onf/ a&tok   H;jyK  vG,  dEf ik &f ef 1-6-68 aeYu prf;oyfqnf  dz Yck  hMJ uavonf/ qufvufí xde;f odr;f cJ h

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

Mu&mum;? a&tawmfo  fihavS mif  dEkifvmcJ honf/ ,cktcg oD;xyf  dpkuyf sKd;&mwGif tok   H;jyKaeMu\/ a&ul;upm;jcif;jz  fihvnf; tok   H;jyKaeMuonfq   d\ k / (uif;qdyçf oHawmif  d çykuo f nfç tk   d;xdr;f &G m)qdyq f   Ht k a&S Ubuf prÜavacsmif;(rif;jym;acsmif;) em;wGif wnf  d&Sc haJ om &yf& mrs G m;jzpfMuonf/ rif;jym;NrKd UES  fih wpfzufwpfurf;wGif usa&mufaom tk   d;xd   de;f &G m? oHawmif& m?G uif;qdy&f  m?G   dykuo f nf& m[l G í &G majcwef; wnfc  d s&cS  hJ\/ xkd& mrs G m;onf qdyfurf;tcGeftaumufukv d nf;aumif;? om;çig;ç tk   d;cGufç ajrxnfça<uxnfvkyfu   dik fcJo h rl sm; jzpfMuonf/ þtpkom;wk   dY wnfcs aecJ hjcif;aMumih   f NrKd Uawmf y&dapä'twGif; tygt0ifjzpfonf[ k odomEk   difay\/

us;D jzL&G m qdwq f   Hu k efr S awmifbufo   d Yk qufvmvQif uGi;f jyifwpfavQmufonf us;D jzL  &G mtrnf  d&Sonf/ wef;wifajrmifE  fSih bDvl;rajrmif\ ta&SUuGif;jyifjzpfonf/ a&uefrsm;rsm; awG U&S   d  dEik af yao;\/ us;D jzL&G mteD;wGif tk   d;xde;f &G m(tk   d;xde;f 0ef& m) G pyfvsu  d&f Sae\/ xk   dae&mwk   d Yonf &G ma[mif;rsm; jzpfMu&mum; tdk;cGufu   JrG sm;uk   d awG U&ao;\/ rif;uefajrmufausmif;NcHwrJ v S nf; &ck   dirf if;ok   H; '*F g;rsm;uk   d tk   d;i,f jz  fih jr§ Ky  HEf S&  d&S\/ ,ckrif;jym;wk   d;cs U(uef J  YaumfNrKd i&f yfuu G  )wG f if vrf ;qnf&efajr usif;wl;&mrS  a<u&nfokwfavmif;yef;uGJ(yef;uefjym;uG )wpf J ck &&S   donfq   dk\/ usD;jzL&Gmonf usdef;awmifajc ta&S Ubufajc&if;rif;uefESihf ajrmuf bufoH awmif&Gm? tk   d;xdef;&G mtMum;wpfavQmuf  jzpfav&monf/

a0VK0ef awm&ausmif;  q&mawmf OD;ygarmu©onf  aumZm 1313-14 ckESpfavmufu bD v;l r ajrmif0 eHyg;teD;xdyfwiG f awm&aqmufwnfc hJonf/ a0VK0efawm&ausmif;[k ac:onf/ rlvuvnf; NrdKUrajrmufausmif;teD;(,ck usD;jzL&Gm)tpk   d;&tv,f wef;ausmif;? paeaxmih   f)wGif wpfESpfausmf  aecJhonf/ xkdrSNrdKUrausmif;ok Yd a&T Uajymif;í aecJ honf/ rlvu a0VK0efawm&wGif  awmxlxyfí opfusm; wd&pä mefrsm;yif   f   d&Sc haJ vonf/ q&mawmf\ arwå m"mwfaMumih   f xk   dt&yfr S ajymif; a&T UMuum tEÅ &m,fr&Sdaom ab;rJ&h mjzpfvmonf/

78

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

awmausmif; rsm; bDvl;rajrmifESihf awmifbuf rif;uefwpfavQmufwGifvnf; awm&  ausmif;rsm; ,ckwdik  f qufc  dH&SaeMuay\/ axmif hacsmif;Bu;D ausmif; q&mawmf onf atmifajrukef;awm&ausmif;okdY xlaxmifaevmcJhonf/ xef;wpfyif ausmif;? awm&ausmif;uk   d  q&mawmf OD;o'¨r®xal xmif  d&Saeao;\/ xkt d eD; atmifajr&wemawm&ausmif;&Sí d xkdae&mwpf  d0kuo f nf a&S;uokomefocsKØ if; jzpfc h&J mum; vlolo m;vmuif G ;qdwcf  ho J nf/ olawmfaumif;wk   d Yum; qdyNf ird fví S arGYavsmfc hJMujcif; jzpfayonf / atmifajrukef;awm&ajrmufzufteD;wGif atmifawmfrlawm&ausmif; &Sdonf/

rif; uef (usde;f &marmif uef)   ,ckwpfNrKd Uom;vk   H;\ aomufo   H;k aeaom uefjzpfonf/ usde;f awmifajc&if; ta&S Ubuf  Mumñk   dtif;wGifjzpfí rif;jym;NrdKUES  fih pyfvsuw f nf  d&Sonf/ a&cef; ajcmufonf[lír&Sd/ usdef;a&rsufoprf;&Sdonf[k qkdMuonf/ a&S;rif;wkdY vufxufuyif  tqufqufwl;azmfc hJMuaom uefjzpfí rif;uef[ak c:onf/ vQm&if;awmf"mwf&iS f(ZD0 mawmf S  )"mwfu   d k wnfxm;cJ hpOfuyif zG m;zufawmfuef jzpfayonf/ xk   daMumih   f vQm&if;uef[í l vnf; ac:wGi  Jfc&h monf/ usde;f uRef;&m armifjrpfu   dk tpG   JjyKí usde;f &marmifuef[k uefBu;D t0ifwiG f wpfuefyg0ifonf/ awmifbufuqufí jynfawmfomacwfwiG f wpfuefw;l azmfc ho J nf/ ,ckEpS u f ef jzpfvsuf&Sdonf/

 jr KUapmih d   fb   &k m; rif;uefBuD;taemufajrmufawmifajc&if;ES  fih ESif;jzL,mwGif wnf&So d nf/ ausmufqif;wkawmfjzpfNy;D NrdKUapmih   fbk&m;[k qk   dMuonf/ a&S;uus;D jzL&G mom; rsm; aumif;rIjyKc hJjcif;[k tqk   d&Sdonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

 Nr KUrrif d ; uefb   &k m; ,ckjynfawmfomuef\ taemufawmifaxmih   fbufwiG f uyfvsuaf usmuf apwDwpfq  d&l o S nf/ bk&m;rS m *ltwGi;f ude;f 0yfvsu  df&o S nf/ r[m&Hww H   dik ;f vnf; um&Hxm;&S   donf/ rif;uefteD;ü wnf  d&Sí rif;uefb&k m;[k  ac:wGifaeonf/ pE´0dZ,rif;\ aumif;rIawmfjzpfEkdif&monf/

wef  dc  ;k oQif yifb   &k m; NrdKUrrif;uefbk&m; ta&SUbuf jynfawmfomuefawmifbufteD;wGif orkwo f drfwpfv   H;k &Sdonf/ xko d rd fwGif  aumZm 1327-ckESpf? ewfawmfvjynh   f paeaeYu OD;jr'gatmif wnfxm;cJ honf/ ajrmufO;D rS ausmufqpfq&m OD;ausmf at;u xkvyk cf  ho J nf/ OmPfawmf 5 awmif wpfrw k af vsm  d&h o S nf/ ykP m;uR Ö e;f NrdKU e,f wef  dck;awmifwef;rS &&S   daom ausmufjzif h xkvyk fxm;jcif;jzpfí wef;  dck;oQif yif bk&m;[k  trnfwiG favonf/

rif; jym;Nr KUwnf d b   &k m; (&mjynh   fa  pwD)  rif;uefBuD; ta&S Ubuf  H½;k BuD;0if;wGif NrdKUwnfcspOfu bkef;BuD;ausmif;  d&S cJ h&m apwDrsm;vnf; &SdcJo h nf/ ,ckapwDysu   frf sm;uk   d 1967-ckESpfu NzdKzsuí f rif;jym;NrdKUwnfEpS fwpf&mjynh   fapwDtjzpf  1968-ckESpfu NzdKzsufí rif;jym;NrdKU wnfESpfwpf&mjynf hapwDtjzpf  1968-ckESpfwGif a&TUajymif;wnfxm;cJhMuav onf/

vrf; opfw   ufv   rf; teD;apwDawm&ausmif;  vrf;opfwufvrf;twk   dif;oG m;aomf usdef;awmf&Sifu   dk zl;jrif  dEkifonf/ xk   d wufvrf;awmifajc&if ;wGif  vuf,mzuf  OD;y'krq&mawmft  d½k;wk   dufESihfuyf vsufapwDysufwpfv   H;  d k &Sonf/ wpfv   H;k uk   djyKjyifc haJ omfvnf; tNy;D tpD;ok   d Y ra&muf cJ hMuacs/ azmfjyyg NrdKUapmih   fapwD rif;uefapwD ,ckapwDw   d Yq k   dv k Qif used ;f awmf&iS f uk   d zl;jrifo m;M G u&mü awmifwuftqif;wk   dif; zl;jrifc hJMu&aom tBudKtarQmf

79

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

apwDrsm;aywnf;/ xk   dapwD(t½k   d;wku d  )taemuf f ajrmuf,eG f;wGif tif;Muif;NrKd if awmausmif; wnf  d&ScJah yonf/ aumZm 1307 ckESpu f q&mawmfOD;t*¾onf w&m;tm;xkwaf ecJ havonf/ wum^rrsm;vnf; tMunfñ   drk sm;í pnfum;cJ h avonf/ qdwNf ird fNy;D vQif tvGeo f ef Y&Sif; om,mvSayonf/

rif; jym;Nr KU&S d   dausmif ;uefr  sm; a&wHceG f od  F*kw&å awm&ausmif;onf ,ckausmif;opfwnf  d&S&mjzpfonf/ xk   dae&mok   dY q&mawmf OD;OmPonf aumZm 1270 wGif a&T Uajymif;<ua&mufí aevmonf/ NrdKUrajrmufausmif;wGif ckESpfESpfaecJ hNy;D aemuf &Jpcef;rsm;aqmuf vkyfvmcJ h&m vlESifheD;uyfí em;rcsrf;omojz  fih þae&mukd   at;csrf;zG,f&m &S mcJ h&jcif;jzpfonf/ q&mawmfonf ysH veG fonfxd oD wif;ok   H;cJ hNy;D wynf hom; ajr;rsm;vnf; ,ckx d qufcHaevmcJ hMuavonf/ xk   dawm&ausmif;awmifzuf teD;wGif OD;awZq&mawmf  w&m;tm;xkwaf ecJh&m awZ&mrawm&ausmif;   d&Saeao;\/ rif;jym;NrdKUwGi f &[ef;oHCm oDwif;okH;&mausmif;uefrsm; &SdfMuonf/ usdef;awmifajc&if; ta&S UbufwpfavQmufwGif uef;r&G mausmif;? atmifr*Fvm awm&ausmif;? awZ&mrax&ausmif;? a&wHcGefawm&ausmif;opfausmif;? "r®   d um½k   Hausmif;? r*FvmwHcGefausmif;? "r®okcausmif;? Z,ocausmif;NrKd Urawmif ausmif;? bk&m;BuD;ausmif;? jynfawmfomausmif;? yknm&mrausmif;? &wem Adrmefausmif;? rif;ueftaemufausmif;? &wemrGefausmif;? pdwo å ck ur®|mef; ausmif;? pdwåokcur®|mef;(usdef;awmifay:)ausmif;? rif;uefajrmufausmif;? xef;wpfyifausmif;? atmifajr&wemawm&ausmif;? atmifajrukef;awm&  ausmif;? atmifawmfrlawm&ausmif;? &ckdifrm&rmBuD;ausmif;? NrdKUrajrmuf ausmif;? oHawmif&  dckifausmif;? oHawmifrm&rmBu;D ausmif;? OD;  dpk;wifausmif; opfausmif;a[mif;ausmif;? uRef;ñk   dausmif;? uif;qdyaf usmif;? O*¾ gysHausmif;? aZ,sr@dKiaf usmif;? &JwaJ wm&ausmif; ponfjz  fih ausmif;aygif; (30)eD;yg;&S   dMu onf/ ESpfpOfig;yg;oDvtoif;u wpfvwk   diw f   dik f "r®obif  JyG qif,ifusif;yvm cJhonf/ bmomomoemwkd;wuf pnfyifxGef;um;rI rysuf&Sdvsufaeay ownf;/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

 80

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

 Nr KUe,f d w   pfc  iG f zl;jrifO  ;D ñTwf 

a&Tazmifw   ifb   &k m;

rif;jym;NrKd Ue,fo   d Yk "n0wDacwfuyif Ak'¨omoemqufo, G 0f ifa&mufjyef Y yG m;vmcJ haMumif;uk   d trsm;todyifjzpfavonf/ omoemwpfavQmuf ,ckw   dkif atmif Ak'b ¨ momwk   d Y\ uk   d;uG,cf  h&J mbk&m;? ykx   d;k apwDrsm;vnf; tES   H Ytjym;wnf xm; zl;ajrmfc hJvmNy;D jzpfaMumif;vnf; xif& m;aeonf S / xk   do   d Yak cwftqufquf wnfxm;uk   d;uG,v f mcJ h&aom bmoma&;taxmuftxm;tjzpf *k Pf,&l rnf jzpfayonf/ tysuftpD;,ckw   dik f &Sad eao;onfu   dk qufvufapmih   fa&Smuf&ef ta&;Bu;D \/ usdef;awmifwpf  d0kuf bk&m;? ykx   d;k ? apwDrsm; vSn   fyh wfzl;arQm  dEf kiNf yD; aemuf þNrdKUe,ft  HES Y c&D;qufí zl;ajrmf  dEik &f ef pdwo f efMuolrsm;twGuf uko   dv k f rsm; jy  d KEkifMuao;\/ rdrdNrdKU&G m a'o&S   d? &S  dd&SorQ ylaZmfzl;ajrmf&mrsm;uk   dvnf; tm½kx H ifxif  zl;jrifav;jrwfEkdif Muayownf;/ xkdaY Mumih   f þNrdKUe,ftwGif; vSn   fyh wfzl;ajrmftyf&mrsm ;ukd vrf;ñTefjcif ;jyKvkduf&ayaMumif;/ rif;jym;NrKd Ue,f  awmwef;awmifwku d Ef Sih f awmwef;ajrmufw   du k ef ,f ajr twGif;rSmvnf; xif& m;aom S ork   dif;0ifb&k m;rsm;   d&Sayonf/ yef;ok;H  dckifbk&m; (yef;ajrmif;)yg;ysO;f awmf"mwf(yef;ajrmif;) vufrZD0 mawmf S "mwf? jr0g"mwfawmf (a&Twrmtkyfp )k e*&mompnfeef;OD; (e*&mompnf& m) G rif;yl;&G m bk&m;BuD;ok   H; ql? ykef;awmif"mwfawmf(tonfuav;) Muufpmodrb f &k m;(tonfumv) &G m awmif;jyif;bk&m;/ iSufawmf&bk&m;(iSufawmf&&Gm) Zkdifacsmif;aygufawm? ausmif;awmifbk&m;? arsmufBudrfeef;OD;bk&m;(jrif;urf;qdyf)? qifwG if;bk&m; (owk   d;tkypf  )k o&ufEpS x f yfb&k m; bk&m;ok   H;qlb&k m;(ouftyk pf  )k ckEpS Xf mebk&m; (o&uftkypf  )yD k yif&if;bk&m;? csif;ysb H &k m;? odraf xmifb&k m;? qdwaf wmifb&k m;? aomif  Hckarmf"mwfawmf? wufruk   di"f mwfawmf? ovk   H;awmf"mwf? rsufarS mifawmf "mwf? rsuf&pfapwD? auovmaus;awmbk&m;? ausm  d½k;awmf"mwf?  dpk;rJus;D "mwf? (zavmif;jyif )cs U"mwf J (urf;eD;&G m)wk   d Yonf xif& m;aom S orkdif;0ifb&k m;rsm; jzpf ayonf/ (1)rif;jym;NrdKUe,f ork   dif;rSwfwrf;(ygwD? aumifpD) þork   dif;0ifbk&m;rsm;rS m &ck   difacwftqufqufr S ,ck xw d kid  f wnfxm; udk;uG,fcJhMujcif;jzpf ayownf;/

txufrSmvnf; bk&m;Bu;D ? t0rSmvnf; r[mxD;? yef;ajrmif;wpfcGif a&Tazmifwifbk&m;[lí xif&Sm;aom bk&m;BuD;jzpfNyD;/yef;ajrmif;acsNrdKUwGif wnf  d&Sonf/ odrfjyó'fü udef;0yfum uk   d;uG,v f suf   d&SMuonf/ þbk&m;uk   d ajrmufOD;NrKd Uta&S Uajrmufzuft&yf ipifawmifxyd frS yih   f  aqmif,lc haJ vonf/ xif& m;aom S bk&m;wpfyg;jzpfNy;D yGJawmfvnf; usif;yvsuf   d&Sonf/ bk&m;uk   d  1310 ckESp f acsmif;opf& mom;wk G  Y d yif haqmifí acgif;jzLawmif wGi;f wGif wpf0guk   d;uG,fc hMJ uavonf/ xk   drSwpfzef acsmif;opf& mwH G wm;OD;ukef; ajrü ESpf0guk   d;uG,fMucJhMuavonf/ 1313 ckESpfwGif xkd;&G mqdyfrS  wpfqif h armfawmfjz  fih yif haqmifí yef;ajrmif;a&Tazmifwifuke;f ü wnfxm;uk   d;uG,cf  hJMu jcif;jzpfavonf/

atmifr  *FvmapwD yef;ajrmif;acsNrdKUtv,fawmifxyd af y:wGif wnf  d&o S nf/ vGwv f yfa&;&Ny;D aemuf wnfc hJjcif;jzpf&m vQyfppfr;D xGef;ñ§   djcif;jz  fih tcgBuD;&ufBuD;rsm;ü tvGef pnfum;avonf/ tcgtm;avsmfp mG   JyGawmfusif;yavonf/

ausmufa  rmfa  pwD(opö mwk   diaf  pwD)  yef;ajrmif;acsNrKd Utaemufzuf qdyu f rf;½Icif;omaomae&m ausmufarmf jrif hwiG f wnf  d&Saom ausmufapwDwpfqjl zpfonf/ opö mjyKcJhMuolrsm;&S   dí opöm wk   difapwD[v l nf;wGifonf/ urf;yg;ausmufarmfxyd w f iG f wnf  d&Sí ausmufarmf apwD[ k ac:wGiMf uonf/ bk&m;yG   Ju   dv k nf; ESppf Ofu ho J  Y k d usi;f yavonf/ þapwD uk   d  aumZm 1320 ckESpf  a*gyutzG   JY?   JzG Ypnf;NyD; rG rf;rHjyKjyifjcif;? ohx;D topf wifjcif;? tm½k   Hco H rd ?f wefaqmif;opfrsm; aqmufvyk jf cif;jz  fih crf;em;pG m pnfum; vsu  df&SaeMuonf/

yef; ok H;  dckiaf  pwD yef;ajrmif;&G ma[mif;xJwiG f  d&Sonf/ ,ckapwDu   d k a*gyutzG   J YrS rGr;f rHjyKjyif

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

xm;&S   dayonf/ vus myg;½k f d;awmf"mwf  (NydKi;f "mwfawmf? NydKi;f wk   dif;apwD )yef;ajrmif;acsNrdKU awmifzufjrif harmufaom NydKif;wk   d kid f;awmifxdyfay:ü wnf  d&Sonf/ xk   daMumih   f trsm;u NydKif;"mwfawmf[ k ac:onf/ tcs Uuvnf Kd ; yg;ysOf;awmf"mwfwnf  d&S í yg;ysOf;awmf"mwf[v k nf; ac:Muonf/ bk&m;ork   dif;ü þawmifu   dk rkOöyAÁw awmif[kqkdonf/ þawmifü bk&m;EkpOfb0u ykPÖm;wZmpfjzpfcJhzl;onf / Ak'¨\Asm'dwaf wmft& vufu myg;½k sF   d;awmf"mwfwnfvwå   H Y[lonftwk   dif; udef; 0yfwnfvm\/ "mwfawmfueG  YfjrL;ojz  fih rif;zavmif;onf aumZm 977 ckEpS fwGi f wnf xm;cJ havonf/ xk   daemuf rif;&mZmBu;D rGrf;rHc hJ\/ t"du&"mwfawmfjzpfíbk &m;tzG   J Ytpnf;jz  fih tpOfapmih   fa&S mufvsuf ESppf Ofw   dik ;f bk&m;yG   Jawmfu   dv k nf;usi;f ycJ hMuavonf/ od Y kaomfvnf; rormolo   du k fq&m a,mifa,mifw   d Y\ k azmuf xGif;zsufqD;jcif;cH&ojzif h ,ckysufNydKvsuf   d&Sae&m jyKjyif&ef pD pOfaeMu\/

 jrode;f wefb   &k m; ae&Oö&mawmifial cwf rif;wpfyg;\ orD;awmfo   H;k yg;wGif wpfyg;jzpf onf/ ¤if;orD; jrodef;wefaumif;rIrSm ,ckrusOf;yifpkausmif;wGif udef;0yfvsu  df&S onf/ rlvoDwif;ok   H;&m awmifilNrdKUa[mif;&mwGif jzpfonfq   d\ k / usefrif;orD; ESpfyg;wk Yd\tvSLrS m ,ckysufpD;oGm;cJ h&avNyD/

ZD0*S "¾ mwf( vufr  "mwf)   av;NrdKUta&S Uzuf vufr&G mteD; awmifxdyfay:ü wnf  d&Sonf/ Ak'¨EkpOf aus;rif;jzpfí þae&mok   d Y vma&mufusupf m;cJo h nf/ aemifvQmzsm;awmf"mwf wnfvwfí ZD0F S*¾"mwf[kwGifvmonf/ rif;zavmif;u rGrf;rHí wnfxm;cJ h onf/ xk   daemuf rif;&mZmBuD;vnf; jyKjyifc h\ J / rif;tqufquf jyKpkapmif ha&S muf cJ honf/ NydKysuv f mcJ h&mum; OD;awmxGuq f kad om olawmfpifwpfO;D u pwifjyK  jyifavonf/ xk   daemuf  aumZm 1280 avmufwiG f vuf r&G mrS OD ;azmifom? OD;vSxeG f;OD;wk   d Y OD;aqmifí tkwfzkwv f yk fum rGrf;rHc hJMuonf/ xk   dESppf Gef&Jw   du k fol BuD; OD;a&T  dpk;(ausmfomtzk   d;)u oHx;D 'g,dumcHí oHx;D wif  JyGu   dyk g BuD;us,cf rf;

 81

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

em;pG m usif;ycJ hMuavonf/ 1330 jynf hEpS  f avrkew f   dik ;f aMumih   f ysufp;D cHc hJ&onf rsm;ukd  jyKjyif&ef  pDpOfaeMu\/

 jr0g"mwf  xkd"mwf\ ajrmufzufteD;awmifxdyfwGif rkefYonfr"mwf wnf&Sd\/ vufr"mwf\ ta&S Uawmifbuf teD;vufrawmif,w H iG f jr0g"mwfwnf  d&S\/ awmifbufwGif  yg;awmf"mwf[í l   d&S\/ ,ckysufpD;oG m;avNyD\/ e*&mompnfeef;OD;bk&m; (&wemyk   Hbk&m;)jr0g"mwf\ awmifbufe*g; ywfawmifwef;tzsm;wGif *l0uk   d;ayguf  d&aS om apwDxw J Gifwnf  d&Sonf/ &wem   Hykeef;OD;bk&m;[k  ac:wGifonf/ ,ckrif;jym;NrdKU &wemhAdrmef  ausmif;odrfwiG f ajymif;a&TUxm;&S   donf/

&wemaZ,sb&k m; &wemykHeef;OD ;bk&m; ta&S UbufteD;awmifukef;ay:wGif  wnf&Sdonf/ rlvu *ljzihfwnf  d&ScJhjcif;jzpf\/ ,ckrif;jym;NrdKU oHaxmif& mG &ck   difrm&rmBuD; ausmif;ok Yd a&T Uajymif;ukd;uG,fvsu  df&aS eonf/

vufr  (Aa'g*l)  vufrawmifwef; taemufbufajc&if;wGif wnf&So d nf/ ausmuf*lt aqmuftOD;rS m pwk&ef 13 awmif  d&Sonf/ awmifbufE  fiS h ta&S Ubufu 0ifrkcf   d&Sonf/ xk   d*lajrmufbuftwGif;ü apmuf  4 awmifrQ wl;azmfjyKvyk fxm;aom *li,fwpfck&Sdavonf/ taemufbufwGif tvif;ayguf(jyLwif;ayguf)ESihf tv,fwnf hwnf hü eH&HwiG f t½kyfuyfvsu f xm;cJ h&m csKdi hf0Srf;  d&Saeonf/ awmif bufteD;ü *li,frsm;ESi hf *lacgif;vIid fapmufeufvnf; wpfc  dk&Sao;onf/ þ *lBuD;rS m awmifecrf;uk   d  ausmufjzif hñ   dí § aqmufvyk fxm;jcif;jzpfonf/ *syef acwfwiG f armifESrq&mawmfonf  w&m;tm;xkwcf  hJ\/ yifv,fewf   fuGe;f jzpf jcif;? toH[pfatmfjcif;? bk&m;[kwrf;wjcif;? opöAE¨0ax&f aexk   dif&mjzpfjcif; uk   d Aa'g[kq   dMk uonf/ ppfawGwiG  f Aa'garmf? **F gjrpf0wGif Ak  d'  drk rk sm;&S   d&m yifv,f

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

urf;us&mwk Yd ü tm;ukd;rIjyKc hJ&m Xmejzpfacs\/

avmifr  ;D apwD(atmifa  Z,sb&k m;)  av;NrdKUjrpftaemufbufurf; avmifrD;&G m ta&S UbufwiG f   d&Sonf/ rlv 'g,um&SifrSm ajrmufOD;acwf ukvm;wefpm;? trwfwpfOD;jzpfcJhonfqkd \/ xk   daemuf wEÅ  dA  v k w f   Hk;ñk   drif;onf olyek f&efw   d Yu k   dk wkdu  dcf u k í f tjyefwGi f þapwD uk   datmifjrifjcif; txd   dr;f trSwt f jzpf xyfrí H wnfxm;cJ honfq   d\ k / ,ckavmif rD;&G mausmif;0if;ok   d Y a&T Uajymif;wnfxm;vsu f atmifaZ,sb&k m;[lí trnfwiG f ae\/

a&Tuseb f  &k m; awmwef;ajrmufw   dk uf a&Tusef&GmawmifbufteD ; wnf&Sdonf/ *lxJü ausmufqif;wkwpfql used ;f 0yfwnf  d&aS eonf/ a&S;ubk&m;ude;f 0yfc h&J m *li,fr mS ausmuf*jl zpfc h[ J efwo l nf/ ysufp;D jcif;cHc h&J ojz  fih aemufrjS yKjyif orl sm;u tkw*f l apwDtjzpfo   d Y k tpm;xk   d;cJ h&h rnfxif&\/ jyKjyifc hMJ uolrsm;rSm awm&yfae &[ef; wpfyg; (vlpOfipnfwwfjzpfzl;í ipnfwwf&Sifbk&m;[l\) OD;pGmjyKjyif c hJav onf/ xk   daemuf  aumZm 1281 ckEpS fwGif uyÜ   J& mrS G OD;icRef;u jyKjyifc ho J nf/ rlvu rkcfo   H;k ayguf  d&Sonfu   dv k nf; ESpfaygufu   dk ydwfí wpfaygufu   do k m xm;cJ h avonfqkd\/ *l\a&SUrkcftm½k   HcHwefaqmif;ü t&Hbk&m;2 yg;wGif tjrifh3 awmif  d&S  awmifbufu bk&m;rS m avmif;Muufacwfvuf&m ajc,Su  Hyf kjzpfae onf/ þbk&m;uk d jyif,m;&G mtaemufbuf a&Tusefacsmif;0 (,cko   H;k uefpk[k ac:ae\/)rS ,lxm;jcif;jzpfonfq   dk\/ a&Tusefb&k m;[k ac:wGi;f jcif;ES  fiyh wfoufí þod Y ko  drki;f t,ltquk   d od&  onf/ pE´o&l d,rif;(r[mrkedoGe;f pOf ) ykv d QHonfuk d r[mZdefbk&m;ESpfq l r[m*sD bk&m; 28-ql? r[musdefb&k m; 5-ql? oGef;vkyfc haJ vonf/ oGef;pufrSjzpfaom &wemusew f   d Yjk z  fihvnf; r[musefb&k m;rsm;pG m oGef;vkycf  haJ vonf/ xk   f   dr[musef bk&m;wk   d YwiG f ,cka&Tuseb f &k m;vnf; wpfyg;tygt0ifjzpfc hJojzif h ,if;ok   d Y r[m

 82

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

usefb&k m;udef;0yfwnfc hJ&m a&S;&ck   difrif;vufxufuyif udk;uG,yf laZmf&mXme jzpfaomaMumih   fvnf; a&Tusefbk&m;[k  ac:wGifrIjzpfvmcJh&onf[l\/ ,ckum; xk   dr[museb f k&m;uk   d txift&S m;rawG Ujrif&aomfvnf; tkwf*l xJü ausmufñ   dq k if;wkawmfwpfqu l   du k m; zl;awG UEk   diaf vonf/ ajcxyf  Hyb k &k m;jzpf NyD; tjrif h  4 awmifwpfx m&S G   davonf/ þbk&m;ES  fih *lapwDu   dk ipnfwwfq&mawmfbke;f BuD;ES  fih OD;icRef;wk   dYjyKjyif rGrf;rHMuNy;D aemuf?   JyG&uefqyd f& m?G aumuf  d½k;  Hykq&m OD;eE´0Houvnf;aumif;? xk   daemuf a&Tuse&f  mq&mawmf G OD;awZ0EÅE   fiS h   JyG&uHqyd q f &mwk   d Yuvnf;aumif;? jyKjyifc hJMuavonf/ ,if;NyD;wpfBurd f jyifa,mif;&G m OD;eDomatmifE  fSih e,fvBl u;D wk   d Yu jyKjyifcJhMuavonf/ xk   daemuf  aumZm 1323 ckESpf  wef;cl;vqef  6 &ufaeYu awmwef; ajrmufw   du k fom;wk   d Yu aqmfMovsuf yef;ajrmif;BuD; acsmif;vk;H qk   dif&m a&Tusef bk&m;a*gyutzG   J Yu   d k   JzG Ypnf;wnfaxmifc hJMuavonf/ xk   dt  JzG YrS tysuftpD;rsm; uk   d jyKjyif jcif; 1325 ck ESpf "r® m½kHBuD;topfwpfaqmifaqmufvkyfjyKjyifEkdifc hJ avonf/ 1330-ckESp f avrkefw kid f;aMumih f ysufpD;cH&aom tm½k   HcHwefaqmif; odru f kv d nf; jyKjyifc hJavonf/ ajc&mawmfawmifr S ajc&mawmfukv d nf; yih   fxm;   d&Sc hJbl;&m zsufqD;l jcif;cH&í ysufpD;oG m;aom tusK;d tyJ hrsm;uk   dvnf; odrf;qnf; xm;vsuf &Sad vonf/

odraf  wmifb   &k m; a&Tusef& mrS G   taemufbufo Y kd ok   H;  drkifcefw Y iG f   d&Sonf/ ukvm;jr§Kyu f iG f;[k ac:ae&mwGifjzpfonf/ awmifuek f;wGif od   drfawmf&m&S   dc hJí xk   do   d Yak c:vmcJo h nf/ rlvu *ljz  fih wnfc hJaomfvnf; *lr mys S ufpD;cJ havNyD/

bk&m;ajc&mawmfy  Hk a&Tusefb&k m;rS  ajrmufpl;pl;wpf  drkifcef Ya0;aom ajcawmfawmifü a&S;u wnf  d&Sc hJzl;onf/ ,ckum; þae&mü r&SdNyD/ a&Tusefbk&m;ok   dY yif hxm;aví usKd;ysufjcif;cHo m;cJ G h&avNyD/ bk&m;&Sif\ ajcawmf&mykHtwk   dif; ausmufjym;ü

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

xGi;f xkvsu f a&S ;txufausmu f wnf;uyif uk   d;uG,Mf ujcif;jzpfavonf/ ajc awmf&m&S   dc ho J nfu   dk tpG   JjyKí,ckx d ajc&mawmfawmif[v k nf; ac:aeMuao;\/ þawmifrSveG fc hJaom ESpfaygif; 50 (aumZm 1280 cef Y )avmufuyif a&Tusefb&k m;ok   d Y a&T Uajymif;yif h,x l m;cJ havonf/ xk   dajc&mawmfu   dk vGefc hJaom ESpfaygif; 30 avmuf (aumZm 1300)cef Yu rormolrsm; ok   duw f l;zsuq f D;jcif; uk   d cHo m;&onf G / xk YdaMumih f usKd;yJ hvsu f z½k   dz&Jjzpfc hJ&m? ,ckp  Hk½k;odrf;qnf;xm; &Sd\/ ajc&mawmfawmifrS bk&m;BuD;ESpfqlu   dkvnf; Mumtk   di  Hf'ko   d Ykvnf;aumif;? tjcm;tjcm;Xmeok Yd vnf;aumif;? yihf,lu   dk;uG,fjcif; jyKcJh&onf[kod&onf/ ok   d Yaomf  ,ckxd  bk&m;qif;wki,frsm; tusKd;tysufw   dYkjz  fih jyef YusJvsuf   d&Saeao;\/ þajcawmf&mESi hfywfoufí ork   dif;twdtus r&&Sdao;acs/

 Mumtk   di'f  Hb k &k m; a&Tusefbk&m;rS ajrmufbufwpfrkdiftuGm 'kdif;om;&GmawmifbufteD; ü odrftwGif;ü   d&Sae\/ ausmufqif;wkyv’ifxw J Gif 2 ql,OS fNyKd iw f nf  d&Sonf/ bk&m;OmPfawmifr mS 3 awmifcef Ywpfyg;ES  fih 4 awmifcef Ywpfyg;jzpfonf/   d'kif; om;&GmrS  ukd;uG,faeMuaom Mumtk   dif'kHq&mawmf OD;tmp&u BuD;rSl;apmih   f a&S mufae\/ þbk&m;ESpq f lr mS rlvu þae&mrSr[k kwaf cs/ ajc&mawmfawmif rS yif haqmifc hJjcif;jzpf\/ xk   dbk&m;ESpfqu l   dk aumZm 1250 cefY uyif yih   faqmif vsufu   dk;uG,faeMuavonf/ (Mumtk   di  Hf'kq&mawmfu aumZm 1330 ckEspf uqkefvqef; 8 &uf paeaeYu Mumtk   dif'kb H &k m;tzG   J Yu   d k zG YJpnf;vsu f aqmif&Guf vmcJ havonf/ 1330 ckEpS f avrkefw   dik f;wGif odrfawmfBuD;vnfay:acgifr mys S uf pD;jcif;ok   dY  cHc hJ&ayonf/

 jyif; a,mif o H;k uefp  b k &k m; jyif;a,mif& mteD G ; taemufbufuke;f wef;wGif wnf  d&Sonf/ a&uefo   H;k uefu   dk tpG   JjyKí ok   H;uefpb k &k m;[kwiG o f nf/ xk   dae&mwGi f apwDysufrsm;? qif;wk awmfrsm;? jyef Yusu J sKd;yJ hvsu  df&o S nf/ ausmuf*al pwDwpfv   H;k ud kvnf; anmifyifBu;D rsKdo m;avN G yD/ xk   dapwDteD;ü OD;awmfusK;d ausmufqif;wk  wpfqlvnf;  d&Sae\/ usKd;ysuaf eaom yckH;rS pr® cPftxd ES pfawmifwpfx mG   d&S onf/ OD ;awmfusK;d í

 83

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

ud k,x f nfomusefaeaom bk&m;rS m ,ckanmifrsKcd HapwDrS[ k xif&onf/ ok Yrd [kwu f a&Tusefb&k m;tm½k   HcH odrx f   d&J  S ajc,Su  Hyf b k &k m;aomfvnf; þae&manmif rsKd;apwD*lxJr mS udef;0yf&mjzpfo  fihonf[k ,lq&onf/ þae&m(acsmif ;0urf;eab;rS ) teD;wGif teH 1-awmif? tvsm; 3 awmif? pmaMumif ;a& 20? xk-1 xG m&S   d ausmufpmjym;wpf cu k   dk awG U&onf/ þausmufpm uk   d  jyif,m;ausmufpm[k ac:aeMu\/ þae&m&S   d bk&m;wnfxm;jcif;ES  fiyh wf oufí ausmufpmyifjzpf\/ ausmufpmwGifyg0ifaom ausmufp&pfuef v,fajracsmif;rsm;rsm ,ckw   dik ftrnfjzpf  d&Sae\/ pmü odef;cxk   difa&mufrif;apm (oD[   dkVfa7mufrif;apm)[lí awGU&\/ ok   d Yaomfvnf; oMupfu   d k 608 ck[v k nf; aumif;? 918 ck[v k nf;aumif;? rxifr&S m; tjywfom;bJ zwf&\/ tem;tyg; pmvkH;rsm;vnf; "m;aoG;cJhMuojzihf  ysufpD;ae&av\/

iSuaf  wmf&  bk&m; jyif;a,mif;&G mrS taemufbufav;rk   difcef Yu mG iSufawmf&&G m awmifbuf teD;wGif wnf  d&o S nf/ apwDr mS NyKd ysufo m;cJ G  hNy;D jzpf\/ ,ckb&k m;rS mvnf; ysufp;D vsu  d&f Saeonf/ ae&Oö&mawmifilacwfu wnfxm;cJ honf[k od&onf/

0rf;   dAkuaf  wmf"  mwf (wdwaf  wmif"  mwfa  pwD)  av;NrdKUjrpf  ta&S Uzufurf; xdyfawmifxyd fay:ü wnf  d&Sonf/ bk&m;&Sif onf  zm;rif;jzpfc hJpOf bdwfatmif;í aecJhzl;onf/ 0rf;  dAkufawmifrSjzpfaom od&&D "mwfu   dk Xmyemí apwDwnfxm;&S   d\/ bk&m;tzG   JYjz  fih  apmih   fa&S mufjyKjyif xm;\/ bk&ifrif;&mZmBuD; jyKjyifrG rf;rHc haJ vonf/ pE´ok"r®&mZmrif;vnf; jyKjyifc ho J nf/ þawmif\taemufbufwiG f  awmifuvyfü a&S;uw&m;tm; xkwcf  hJMuaom bdwfwiG f;ac: ausmuf*lacgif;vnf;  d&S\/

 Bued ;f wef; awmif"  mwf  awmwef;&Gmacsmif;? bdwfawmif&Gmacsmif;? tzsm;qkH&mawmifuke;f ay:wGif wnf  d&Sonf/ ,ckysufpD; NydKysuo f  m;cJ G  havNyD/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

vnf  d½  ;k awmf "mwf (aomif; ck Harmf "mwf)   av;NrdKUjrpf\ ta&SUbufawmwef;uRef;aomif;ckHarmfteD;wGif wnf  d&S onf/ bdwaf wmif"mwfrS  awmifbufwiG f  usa&mufonf/ xk   durf;ajrmifwpf avQmufb&k m; avmif;a&TOa'gif;iSurf if; wZmpfjz  fih usifvnfc hJ&m XmeDteD;jrpf jzpfaomaMumihf ok0PÖe'Djrpf[lí ac:wGifcJhzl;onf/ þjrpfta&S Uurf;ajc ,ckaomif;  Hckarmfwef;wGif bk&m;&Sifonf EkpOfb0u a&TOa'gif;iSurf if; wZmpf jzpfcJhzl;aomaMumihf  arm&yAÁwawmifwef;[lí ac:wGifonf/ ,if;od Yu k siv f nfc h&J mü vnf;  d½k;awmf"mwfwnfvwå   H Y[ k Asm'dwfpum;t&  ude;f 0yfwnfvmonf/ yxrpHorl nfaom bk&ifrif;u wnfxm;cJ hvsuf wpfzef rif;zavmif;u xyfrHí jyKjyifc hJavonf/ &SnMf umvmNy;D aemufwGi f "mwfawmf uGe Yjf rL;í aumZm 1282 ck EpS w f iG f NrKd Ua&me,fyg yg0ifí Ak'a¨ 0,sm0pö trnfjz  fih tzG   J  JYzYGum a&Tcsc hMJ uonf/ xkad emuf r[m&HwHw   dik f; um&Hjcif;? tay:rScsKyt f kyf vsuf odrfawmfBu;D ES  fih ouú&mZf apmif;wef;avSum;rsm; aqmufvyk fjcif; "r® m½k   H aqmufvkyfNy;D vQif ESpfpOf  JyGawmfrsm;ukv d nf; wef;cl;vES  fih  uqkefvtwGif;ü pnfum;ok   duNf rKd upf  mG usi;f ycJ hMuavonf/ xif& m;aom S "mwfawmfwpfqjl zpfí vload usmMf um;vsuf   d&Savonf/

 84

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

awmifarmfOD;ac: eE´*E¨yAÁwawmifü Ak'¨EkpOfu Zmr&DiSurf sKd;jzpfzl;&m rdt   dk ztk   dw   d Yktm; jyKpkvkyfauR;í aecJ honf/ xk   dpOfu uRJausmif;om;rsm; vQ UaomrD Kd ;onf avmifuRr;f jcif;jyKavojz  fih opö m"dXmefaMumih   f rD;ab;rS vGwNf idr;f jcif;cH&onf[l\/ aemufü bk&m;Asm'dwf t& *kwq f ufawmf"mwf udef;0yfaevmcJ honf/ av;NrKd Uacwfrif;rsm; wnfxm; cJ honf/ xk   daemuf "mwfawmfueG  YfjrL;ojz  fih aumZm 947 ckESpfwiG f rif;zavmif; u jyKjyifrGrf;rHc haJ vonf/ wpfzefrif;&mZmBu;D paom &ck   difrif;tqufqufw   dYk vnf; rGrf;rHjyKjyifc hJMuavonf/ aumZm 1325 ckESpfwiG f  Ak'¨oræ&u©   dwtzG   J Yu rGrf;rHjyKjyifNy;D ,ckw   dkirf apmih   fa&S mufylaZmfvsu  d&f SaeMuonf/ aumZm 1329 ck ESpf avrkew f   dkif;aMumih   f aumzm 1325 ckESpfESih f 1327 ckESpfu aqmufvyk fc hJonf h wpfaomif;ausm  dzf k; wefaom ta&S Utaemuftm½k   HcHwefaqmif; ESpfckvk;H rS m NydKysufo m;cJ G  hjcif;cHcJ&h   onf/ ESppf Ofwef;cl;vES  fih uqkev f wGif  JyGawmfusif;yavonf/ ,ckw   dik f xif& m; S aom "mwfawmfwpfqt l jzpf  ausmfMum;vsuf   d&Savonf/

wufr  uk   diaf  pwD

awmwef;awmifarmfuRef;OD; "mwfawmfac: *kwq f ufawmf"mwf ajrmuf zuf   FOD;awmf"mwf awmifzufwiG f wnf&S\ d / uRef;OD;"mwfawmfajrmufzufteD; *E¨om& yAÁwrnfaomawmifü udef;0yf&So d nf/ xk   dawmifü jrwfp mbk G &m;EkpOf b0u zGwrf if;wZmpfjzpfc hzJ l;í ausmufqpfawmf"mwf ude;f 0yfwnfvmjcif;jzpf onf/ rif;zavmif;onf  þ"mwfawmfu   dk rGrf;rHjyKjyifcaJh vonf/ ,ckxdw   dik f taumif;yuwdwnf&v Sd suf uk   d;uG,zf l;ajrmfvsuf   d&SaeMuavonf/

uRef;OD;"mwffawmf awmifzuf yef;ajrmif;BuD ;acsmif;0wGif apwDwnf  d&S onf/ wyfpcef;cs&mü wnfxm;cJ haomaMumihf wyfrOD;uk   dif[k ac:wG ifav onf/ rif;apmrGefu ol&wefrS tjyefNrdKU&GmjyKjyifpOf ouú&mZf 793 ckESpf rGrf;rHcJhonfq   d\ k / a[mif;EGrf;ysufpD;ojz ihf  jrif;wifrq&mawmfu BuD;rSL;í jyKjyifc hJonf/ rif;xD;vufxufawmwef;uRe;f uk   d jyKpkysKd;axmifc hJ&mumvü þ bk&m;rS m wyfr\yJ hu   dik fus&mü wnfc hJavonf/ ,cifb&k m;tzG   J Yjz  fih odrfcsKy  dfr;k xm;&S   donf/ tcgtm;avsmpf  mG   JyGawmfusif;ycJ honf/ þapwDr mS yef;ajrmif;Bu;D acsmif;t0? acsmif;t0ifu   dk xif& m;atmif S y hJu   dkiftvm; wnf hrwfp mG ñTefjyouJ h od Y k  jzpfaeonf/

*kwq f  ufa  wmf"  mwf( uRe;f OD;"mwf)  

oG m;zk H;awmf "mwf (oif; yke;f awmif "mwf ) 

ausmufq   pfa  wmf"  mwf 

av;NrdKUjrpfurf; ta&S Uzuf? aomif;ckaH rmf"mwf\ awmifzuf? awmwef; uRef;OD;xdyfwiG f wnf  d&Sí uRef;OD;"mwf[í l vnf; ac:wGifaeMuonf/ þuRef;

yef;ajrmif;BuD;acsmif;\vufwuf rif;ZDacsmif;zsm; taemufzuf oif;ykef; awmif eE´ myAÁwawmifuek f;ay:ü wnf  d&Sonf/ ,ckNydKysuaf eavNyD? ae&Oö&m

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

awmifilacwfaumZm 612 ckESpfwiG f tavmrmjzLrif;eef;wuf txdrf;trSwf tjzpf wnfc hJ\/ oif;ykefawmif"mwf[ k ac:wGiv f su  d&f Sonf/ oG m;zk   H;awmf"mwf jzpfNyD; &SOfrh if;wZmpfjzpfc hJonfq   d\ k / aumZm 1344 ck ESprf Grf;rHwnfxm;cJ hMu av\/ apwDr S OmPfawmftjrif h 17 ay? atmufajc 41 ay&S   d\/ þ"mwfawmf awmifzufu &ck   difrif;vufxuf wnfcsu   d;k uG,cf Jzh ;l aom bke;f awmfBu;D oDwif; okH;cJh&mausmif;awmf[lí&Sdonf/

 85

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

awmifuefbk&m;[k wGifvmcJh&onf/

odraf  wmifb   &k m;

 Muufp  modr f (tonfu   mv) 

yDyif&if;bk &m;\ ajrmufzufwGif&Sdonf/ awmifrSmukef;i,fjzpfNyD; ay 50 cef Yjrif havonf/ a&S;uodrforkwfc hJ[efw\ l / ukef;jrif hü ausmufqif;wk bk&m;wpfqw l nfxm;&S   d\/ teD;wGif ta&S Uzuft&yfü aygufqyd f& m[l G í   d&S\/ xk   d& mu G uk   d;uG,cf  hzJ ;l [efw\ l / ,ck& mr&S G   dNy?D bk&m;rS m ajrmufO;D acwfu vuf&m jzpf&m xk   d& ma[mif G ;rSvnf; ajrmufOD;acwfo   Hk;'*F g;rsm;uk   d &&S   dc hJMuonfqkd\/

oifyek f;awmifbk&m;\ta&SUbuf tonfumv&Gm\ awmifzufwGif wnf  d&o S nf/ rlv*lb&k m;jzpfc haJ omfvnf; ,ckysufp;D aeNyD? bk&m;rS m ausmufqif; wkjzpfonf/

ok   duw f  iG ;f awmifb   &k m;

&G ma[mif; jyifb   &k m;(tonfu   mv)  tonfumv&G m\taemufzufwiG f  d&Sonf/ a&uef\av;zufaxmih   fwiG f apwDav;vk   H;  d&Sonf/ ,ckysufpD;vsuf  d&SaeNyD/

atmifapwD({apwD)ESihf atmifr*Fvmbk&m; (csif; ysH bk&m;)  yef;ajrmif;BuD;acsmif;vuf wuf? pHum;acsmif;taemufzuf  csif;qdyf& mG teD;awmifi,fwGif wnf&Sdonf/ apwDxJbk&m;udef;vsuf rlvupE´0dZ, aumif;rIawmfbk&m;[k ac:wGif&SdaeMu\/

yDyif&  if; awmifb   &k m; csif;qdyaf us;&G mrS ta&S Uajrmufcyf,eG ;f ,Ge;f   drki0f ufcef YwiG   d&f o S nf/ aywpf &mcef Yjrif h\/ ausmufqif;wkwpfqu l ed ;f 0yfvsu  d&f o S nf/ awmifajc&if;ü a&uef a[mif;wpfcv k nf;  f   d&S\/ xk   da&uefü ayyifrsm;aygufa&mufc hJojz  fih  ayyif&if;

odraf wmifr S taemufpl;pl;wGif ok   dufwiG f;awmif[í l   d&S\/ okduw f ;l xm; ojz  fih wGif;acsmufjzpfvsu  d&f Sae\/ xk   dawmifü bk&m;rS m ,ckysupf D;oG m;avNyD/ ausmufw   Hk;rsm; z½k   dz&Jjzpfaeonfu   dk awG U&\/ bk&m;yv’ijf zpfrnf[kxif&\/ a&S;uqif½kyf? jrif;½kyfrsm;vnf; &Sdc hJonfqk\ d /

bk&m;ok H;ql opfwGif;awmfrS  taemufzufwiG f   d&Sonf/ awmifr mS Ak'½¨ kyfy m;qif G ;wk ok   H;ql wnf  d&cS  hzJ ;l onf/wyf&mawmifq   dv k Qif ay 70cef Yjrif hrm;avonf/ bk&m;ESpf qlenf;i,f ysufpD;aeNy;D wpfqlr mS wpf  dykif;wpfpjzpf   d&Saeonf/ ajrmufOD;acwf qif;wkawmfjzpfonf/ yv’ifr mys S ufpD;í ausmufw   H;k rsm; jyef YusJvsu  df&Sonf/

ukvm;uefb   &k m; bk&m;ok;H ql taemufawmifaxmih   fwiG f   d&Sonf/ *ljz  fihwnf  d&&S m? ,ckysuf pD;ae\/

bk&m;awmifb   &k m;(o&uft   yk b f  &k m;)  bk&m;okH;qlawmifESihfqufí? taemufajrmufaxmihft&yfü &Sdonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

 86

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

awmifukef;rS m aywpf &mcef Yjrif hrm;onf/ ok   H;awmifwpfx mcef G  Y  d&Saom ausmuf qif;wkawmfwpfq  d&l Sonf/ av;NrKd Uacwfu vuf&m[k cef YrSef;&onf/ ,cktcg csi;f qdy&f  mG bkef;Bu;D ausmif;ok   d Y yif hxm;&S   donf/ bk&m;teD;wpf  d0kufwiG f ausmuf pmwpfckrSm zsufqD;cHoGm;cJhacsNyD/

ausmufeef;jzpfNy;D awmifuke;f ay:üwnf  d&o S nf/ tvsm; 12- awmif ? tjr  fih 7 awmifcef Y  d&S  ausmufw   H;k onf ewfeef;jzpfacs\/

  dZki;f acsmif ;ayguf awmfa  usmif; awmif  (owåXmebk&m;) 

a&prÜ,fewfeef;wpfzuf  acsmif;tul;wGif eE´Avawm&S   d\/ awmxJü eef;&m[lívnf;&Sd\/ ppfolBuD;eE´AvES  fih ajrmufOD;bk&if pE´0drv&mZmwk Y d   dckv   HcI  h&J mvnf;jzpf\/ xk   dpOfused f;wk   duüf wk   H;ñk   du   dk wEÅ  dA  v k rf if;tjzpf cef Yxm;vmcJ h &\/ xk   deE´Avawmü eE´AvppfoBl uD; aoqk;H jrK§ y  HEf Sc hJaom ocsKØif;  d&S\/ ,ck rif;ZD&Gma[mif;teD;ü jzpf\/ xkdocsKØif;&mwGif apwDwpfqlwnfxm;&Sd\/ qif;wkawmf  tusKd;tyJrh sm;vnf; jyef YusJvsuf   d&Savonf/

o&uftyk b f &k m;ok   H;ql bk&m;rS ta&S Uzuf wpf  drik cf ef YtuG mwGif  dZki;f acsmif; aygufawm&G m&S   d\/ xk   d& m\ G taemufzufteD;wGif bkef;BuD;ausmif;  d&Sí ausmif; awmif[ak c:onf/ xk   dwiG f owåXme½kyw f b k &k m;rsm; wnfxm;&S   d&m? ,ckt<uif; tusefrQom   d&Saeawmh\/

o&ufE  pS x f  yfa  wmifb   &k m; bk&m;ok   H;qlawmifrS  taemufzufwiG f wnf  d&Sonf/ awmifr mS ay 70 cefYjrif honf/ xkdifae[efxkvkyx f m;aom ½kyfwkwpfql&Sdonf/ ZrÁLywdrif;[k ajymqk   daeMuonf/ rsufE mawmf S atmufzuf ysufq;D vsu  d&f aS eNy;D rif;0wfb&k m; &mZmwd&mZm ZrÁLywdbk&m;jzpfEkdifonf? t0wfwefqm qif,ifxm;rIr&Sd/ xkdaMumihf rif;t½kyfrjzpf  dEkifacs/

qifw   iG ;f bk&m; o&ufESpfxyfbk&m;\ajrmufzufawmif ü wnf  d&Sonf/ *ljzif hwnf&Sd\/ ,cktcg ysufpD;udef;0yf&Sdae\/

a&Tpr®,ef  wf  awmwef;uRef;uk   d pkd;rkd;&aom uRef;ewfjzpfonf/ uRef;acgif;ewfjzpfí ajrmufOD;NrdKUwnfpOfuvnf; uRef;ewftjzpf tumtuG,ftjzpf owfrSwcf  hJ onf/ awmwef;uRe;f ausmif;awmf\ ajrmufzuft&yfwGif ewfuGef;  d&Sonf/

eE´Av bk&m;

rif; ZD& mGm bk&m; eE´AvppfoBl uD; ocsKØif;&m ajrmufzufwiG f rif;ZD& ma[mif G ;  d&S\/ rif;rI xrf;taptyg; aecJ h&m&G mjzpfacs\/ a&uefa[mif;ajcmufckESih f apwDa[mif; rsm;? odraf wmf&m uke;f rsm;&S   dae\/ ajrmufOD;acwfo   H;k '*F g;rsm; &&S   dc hMJ u\/ ocsKØif; &mrS m taemufajrmufzufü a&uefwpfc  d&k S\/ uef\axmif hw   dik ;f ü apwDwpfql pD  d&S\/ a&uefa[mif;rS ta&S UzufwGi f ukef;jrif hi,fü odrfawmf&m&S   d\/ ausmuf qif;wktusK;d tyJ hE  fiS  h ausmufw   H;k rsm; jyef YusaJ e\/ xk   d& mrS G vrl sm;onf a&T Uajymif; í tonfumv&G mok   d Y  a&muf  d&aS eMu\/ wkdi;f &if;om;uk   d  tonfom;[k ac:  onf/ wk   dif;jcm;om;ukd tvm(uvm)om;[k ac:onf/ ¤if;wk   dYaygif ;zufí pyfonf (ujym;)uk   d tonfuvm[k ac:onf/ bk&iftrIawmfxrf; rif;aprsm; jzpfMuonf/

pyg;xm; owåXme bk&m; oif;ykef;awmifr S taemufawmifzufwiG f   d&Sonf/ av;NrdKUjrpfurf; ta&S U zufwGi f wnf  d&\ S / &ck   difrif;rsm;vufxuf pyg;ok   d YavS mifxm;cJ h&m t0,fawmf Xmewpfckjzpfc hJonf/ pyg;xm;&G m\ taemufzufawmifwef;i,fü owåXme (ckESpfXme) apwDi,frsm; tpDt&Dwnf&Sd\/ ,ckysufpD;,kd,Gi;f rIrsm;   d&SaeNyD?

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

xk   dapwDrsm;uk   d okwo f ifpOfu XmyemrS aMu;jym;pmESpfcsyf&  d&S\/ acwåoifrif; ES  fih rdzk&m;ukr m&D ® w   d Y k aumif;rI[yk g&S   donfq   d\ k / xkdaMumih   f yOö macwfu wnfc hJ onf[ k od  dEkif\/

ck Hrif; &G m owk   d;d &mZm bk&m; awmwef;uRe;f OD;"mwfrS  ta&S UajrmufzufwiG f rif;ywfawmif  d&\ S / xk   drS taemufajrmufwGif  uif;orm; (uif;onfr) awmifu   dk  jrif&\/ xk   dawmif ajrmuft&yfü aomif;pm;jyifwiG f;  d&S\/ uif;orm;awmifrS ta&S UzufwiG f   Hckrif; &G ma[mif;  d&S\/ ajrmufOD;acwf awmwef;uRef;wpfckv   H;k rS rIcif;jzpf&yf[lorQukd þae&mü w&m;ck   HzGi hfí Mum;emppfaq;vmcJ h\/ xk   daMumih   f w&m;½k   H;  JcGcsxm;&m w&m;ppfaq;&mXmecG   Jwpfcjk zpfc h\ J / ajrmufO;D NrdKUwGi f w&m;½k   H;csKyfo   d Yk oG m;vm&ef rvk   dawmhNyD/ aus;vufw&m;olBuD;rsm; þae&mwGif  aexk   difc hJMu\/ xk   d& mrS G ajrmufzufawmifurl wGif ausmufqif;wkwpfql&Sd\/ aumZm 1014 ckESpf eef;pHcJh&aom ajrmufOD;bk&ifowkd;&mZm\ aumif;rIawmfjzpf\/ xkdbk&m; taemufajrmufzufwGi f owk;d &G ma[mif;  d&S\/ &G mteD;wpf  d0ku f a&uef? apwD ykx   d;k rsm;&S   d\/ odrfawmif[ak c:aom awmifi,fü ausmufqif;wktrsm;tjym; &Sdc hJonfq   dk\/

rif; zl;&G m bk&m;ok H;ql rif;zl;&G m ta&S Uzuf uHhaumfawmifwGi f rlvwnfxm;cJo h nf/ ,ckrif;zl; &G majrmufzufo   d Yk a&T Uajymif;í wnfxm;ud k;uG,v f su  d&f SaeMu\/ uH haumfawmif rS m av;NrdKUacwf? ajrmufOD;acwfwGif uHhaumfopfwyf(cHwyf )csxm;cJh&mXme jzpfacsonf/

uH haumf awmif bk&m; rif;zl;&Gm ta&SUzuf uHhaumfawmifü owåXmebk&m; wnfcscJhonf/ ¤if;awmifrS rif;yl;&Gmom;wk Yd bk&m;okH;qlyihf,lo m;cJ G hMuavNyD? tkd;ysOfaxmif aus;&G mrSvnf; wpfqlyihí f ukd;uG,  d&f SaeMu\/

 87

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

vQKUd "mwf  iydefawmifxdyfü wnf  d&Sonf? xkid ydefawmifteD;uGif;jyifwGif uefBuD; wpfuef   d&Savonf/ xk   duefBuD;axmif hav;zufü apwDwpfqv l nf;  d&S\/ bk&m; wpfqu l spD&Sd\/

  D&TpD u H m; ewfu   eG ;f  awmwef ; tzsm;wG i f &T D p H u m;ewf & S d a vonf / ¤if ; \ ewf u G e f ; rS m iydefawmifteD;wGif wnf  d&Savonf/ iydefrSm   D&TpHum;\armifawmfwnf;/   D&T prÜ,(f awmwef;tv,f ) ewfrES  fih nDtpfrawmfonf   D&TprÜ,u f Bu;D í   D&Tpum; u i,fonfq   dk\/

0uf j zLuRe;f apwD(0rf ;om;awmf"  mwf)   yef;ajrmif;BuD;acsmif;0a&vnf uRef;ay:xufü wnf&Sdonf/ bk&m; avmif;EkpOfu 0ufrif;wZmpfjzpfc hJzl;onf[\ l / bk&m;&Sif\ Asm'dwt f & 0rf; om;awmf"mwf wnfvwH h[lonf htwkdif; 0rf;om;awmf"mwf  udef;0yfwnf&Sd avonf/ xk   d YaMumih   f bk&m;usiv f nf&mXmeuk   d tpG   JjyKí 0ufjzLuRef;? 0ufjzLuRef; apwD[ k ac:wGifvmjcif;jzpfonf/ rlvu rif;xD;bk&if wnfxm;cJ honfq   d\ k / xk   daemuf oMupf 1000jynh   fü eef;wufaom e&ywdiukovrif;\ rdb&k m;ewf &Sifr,fac: 0gvSjzLu xyfrHwnfxm;cJhonf/ xk   daMumihf  xkdrdzk&m;trnfu   d k   JpGí 0gvSjzLuRe;f ? 0gvSjzLapwD[ k ac:wGicf  h&J m umvMumí 0wfjzLuRe;f ? 0ufjzL  uRef;apwDjzpfvmcJh&onfqkd \/ þapwDukd Muef;wkduf&GmrS vGefcJhaomESpfaygif; 80 ausmfavmufu ouú&mZf 1270 ckES pfu armifv  DS&Tqkdol  jyKjyifcJhonf[k od&\/ xk   daemuf ig;Zif  d½ik f;acsmif ;uRef;rSvnf; apwem&Sifrsm;jyKjyifcJhMuavonf/xkdrSwpfzef aumZm 1320 ckESpfu aouefq&mawmfESihf 'g,umrsm;u jyKjyifNyD; oHx;D wifc hMJ uavonf/ þapwDwnfxm;&muRe;f um; xl;qef;tH hMozG,v f nf;   d&SvSonf/ rnfonh   ftcgrSvnf; a&epfjrK§ yí f a&vQHjcif; vk   H;0r&S   dacs/ xk   dYaMumih   f xl;jcm;aom uRef;jzpfí xif& m;aus S mfaZmvSayonf/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

ig;Zif  d½  ikd ;f acsmif;  uRe;f OD;bk&m; xk   db&k m;rS m ig;pif  d½kif;acsmif;uRef;\ ajrmufzufuRe;f OD; awmifuke;f xdyf wGif wnf  d&Sonf/ ,cka&avS mifajrmif;BuD; txufawmifuke;f wGif  usa&muf onf/ xk   dajrmif;BuD;rS oD;xyfpyg;uk   d a&oGif;  dpkufysKd;vsu  d&f Sonf/ uRef;OD;F bk&m; rS m 3 awmifcef Y  d&SNy;D ausmufñ   db k k&m;jzpfonf/ ysufpD;cHcJ&h ojz  fih ,ckjyKjyifrGrf; rHyal Zmfxm;&S   d\/ rlvuausmufww H   dik ;f jz  fih um&Hxm;&S   dc ho J nfu   dk awG U&\/ bk&m; rSmavmif;MuufaESmif;acwfbk&m;ykHo@mefjzpfonf/ xkduRef;ü vlae&yf&Gm pnfum;pOf wnfxm;uk   d;uG,fvmcJjh cif;aMumih   f uRef;OD;bk&m;[k trnfwiG fvm jcif;jzpfonf/ rif;apmrGef  taemufo&l wefrS  jyefa&mufNy;D aemuf  þuRef;uk   d wkd;csJUcsxm;cJ h&mrS wpfpwpfp pnfyifvmcJh&jcif;jzpf avonf/

vus movk f   H;"mwf apwD (wpfv    H;k awmf "wfa  pwD)  ig;Zif½kdif;acsmif;uRef;ajrmufykdif; rif;&Gm ta&SUzufawmifxdyfay:ü wnf  d&Sonf/ ajrmufzufuRef;OD;bk&m;rS  awmifzufteD;wGif usa&mufonf/ ,ckajrmif;BuD;\ awmifzuftpwGifjzpfonf/ xkdbk&m;wnf&&Sd m awmifukd jA[®P yAÁwawmif[k qk   dMuonf/ bk&m;orkdif;ü 0PÖompuyAÁawmif[k vm&S   donf/ þawmifü bk&m;avmif;EkpOf ZD&Guif Su?f (quf&ufiSu )f rif;jzpfc hJ &mum; aemifwiG  f vus maj f covk   H;awmf"mwfu   dk wnfxm;vwH h[al om Asm'dwt f & "mwfawmfued f;0yfwnfvmjcif;jzpfonf/ "mwfawmfa&mif uGefjY rL;ojzih f rif; AmBuD;om;axG;jzpfaom rif;zavmif;(aumZm 933 rS  955)vufxuf wnf xm;cJ hjcif;jzpfonf/ xk   daemuf rif ;zavmif;\ om;rif;&mZmBu;D u rGrf;rHc hJav onf/ ¤if;aemuf rif;&Gmae OD;vSatmifESihf ZeD;jr'gOD   F;wk   dYu aumZm 1268 ckEpS fwiG f jyefvnfwnfxm;cJ hMuonf/ 1294 ckEpS fo   du k w f ;l zsuNf yKd jcif;cHc h&J ojz  fih rif;&G mausmif;q&mawmf OD;eE´   d,ES  fih bk&m;wumr\orD;jzpfol rdarT;omwk   d Yu wpfzefxyfrHjyKpkcJhavonf/ xkdaemufaumZm 1313 ckESpf NydKysufojzihf ¤if;rdarT;omuyif  jyifqifcJh&avonf/ 1330-jynh   fESpfwiG f uGefu&ppf t*Fawwk   d Yjz  fih jyKjyifí ovk   H;awmfb&k m;

 88

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

toif;u rGrf;rHvsu f ,ckxw d   dkif apmih   fa&S mufvsu  d&f SaeMuonf/ bk&m;zl;om; rsm;wnf;ckdEkdif&ef wefaqmif;? Z&yfwpfckvnf; toif;uaqmufvkyfxm;   d&Sonf/ þapwDawmfo   d Yw k   dkiaf tmif awmifzufrS pOfvsm;í wnfxm;&S   daom t&Htkw?f ausmufapwDig;vk   H;vnf;  d&S\/ apwD awmfywfvnf  awmifajc&if;ü? qift   dk;? qifajymif? qiftif;rsm;ESih f aZmf*s*D lac:aom xkqpfxm;onh   f ausmuf aqmifeH&HBuD;wpfckvnf;  d &S \/ bk&m;awmifay:wGif  awm&yfaqmufwnfvsu f oHCmrsm; oDwif;ok   H;   d&SMuonf/ awmifajc&if;wGif Z&yfE  fSih a&wGif;rsm;   d&SMu\/ rif;&G m\ ta&S Uzuf rif;vrf;jcm;vsuf&Sd\/ av;NrdKUjrpf urf;ta0;rSyif zl;ajrmf  dEkifay\/

rsu  d½f  ;k awmf  &marmifawmifwef;ausmufawmifxdyf0,f oD&yAÁwawmifü bk&m; avmif;EkpOfb0u aus;rif;wZmpfjzpfc hzJ ;l í ig\ rsu  df½k;awmfu   dk apwDwnfv wHh[laom Asm'dwfawmft& Ak'¨\rsuf½kd;awmf"mwfwnfxm;&Sdonf/ rif;z avmif; paomrif;rsm;jyKjyifrGrf;rHcJah vonf/ xkad emuf  aumZm 1139 ckEpS f ig;Zif;  d½kif;acsmif;uRe;f wGif olykefAkv d rf if;jyKum oD;jcm;aecJ hzl;aom "m;ykdifBu;D i^oHawG\ om;awmfrsufopf? (rsufppf ) apwD[kvnf; wGiaf c:cJ havonf/ ausmufcsyfrsm;jz  fih awmifpG,fukd ñ§   dvsuf qnfz Ykdwnfxm;cJ hjcif;vnf; jzpfonf/ NydKusysupf D;oG m;ojzihf oydwfarSmufrS  atmufajcxdom ,ckusef&Sd awmhonf/ Xmyemypön;f rsm;uk   d odr;f qnf;xm;&S   d\/ wpfBu   ddrfru rGrf;rHc hJaomf vnf; vuf&mrckdifvSojz  fih ysufpD;NrJysufpD;ae&onf/ þapwDta&SUzufu tNrJa&jynh   fvQHaeaom &ckdifrif;vufxuf   qifarG;jrL&mü tokH;jyKcJh zl;onf h qif;ajrmif;ac: qiftif;&SnBf u;D wpfckvnf;   d&Sonf/ xk   dtif;rS m rnfonh   ftcsdef tcgwGifrS vkH;0a&cef;ajcmufjcif;r&Sday/

rsuaf  rS mifa  wmf"  mwf  ig;Zif  d½kif;acsmif;uRe;f tv,f  &marmifawmifwef;ajc&if; £E´yAÁwac:  awmifü wnf  d&Sonf/ bk&m;&SiEf kpOfu þawmifü aus;om;wZmpf  jzpfc hJzl;

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

onf/ bk&m;&Sif\ Asm'dwfawmft& rsufarSmifawmf   f"mwfu   d k Xmyemwnfxm;cJ h onf/ þ"mwfawmfu   d k aumZm 794 ckESpw f Gif rif;apmrGefac: e&rdwfvw S nf xm;cJhonf[k  &ckdif&mZ0ifü yg&S   donf/ þ"mwfawmfapwDr mS Asm'dw0f if"mwfawmfjzpfí wpfuRe;f vk;H *½kw  dpkuf ylZmouú m& jyKvyk u f  k;d uG,x f m;&S   dMuonf/ apwD\t&G,rf  mS rsm;pG mrBu;D vSaomf vnf; ,Ofaus;rIo  drki;f twGuf wefb   d  d ;k &Svo S nf/ apwD\ a&S Uwnf hwnf hr S uvyf   Hyko@mefu ho J  Y k d ausmufqpfvuf&mrGejf z  fih bk&m;ausmif;aqmif wpfcak qmufvyk f &Sdonf/ ,k   d,iG f;ysupf D;onfrsm;uk   d OD;nmP0Hoq&mawmfu pwifvsu f jyKjyifNy;D tkef;"ed  drk;odrf csKyfaqmufc hJonf/ aumZm 1267 ckEpS f od rfcsKyfí oGy  dfrk;um jyifqifvmcJah vonf/ ,ck bk&m;tzG   J Ytpnf;jzih f vQyfppfrD;xGef;ñ§   djcif;? wef aqmif;rsm;jyKjyifjcif;? oBuFeftysHaeYrSpí okH ;&ufwkdifwkdif ESpfpOfyGJawmfukd usif;yay;vmojzifh txl;xifay:ausmfMum;aom apwDawmfwpfqltjzpf vlord sm;vsu  d&f Sonf/ &marmifewf&Sirf qk   dvQif þbk&m;wGif oDwif;ok   H;vsuf aeavh  d&Sonfq   dk\/

cGq Hak wmifa  pwD rsufarS mifawmfb&k m;awmifbufwiG f cGq   Hak wmif  d&o S nf/ xk   dawmifxyd w f iG f wnf  d&Sonf/ ig;Zif;  d½kif;acsmif;uRef;wGif  tjrif hq   H;k awmifjzpfonf/ rlvwnfc hJ aom apwD'g,umuk   d rod &acs/ ok   d Yaomf t*F vdyaf cwfO;D u aumZm 1200 cef Yu wnfc hrJ nf[k ,lq&onf/ ,ckx d tquftEG,jf rpf? wD;? rsm;u xk   H;ouFe;f uyfjcif;? okwfoif&Sif;vif;jcif; jyKaeMuonf/

 Muuf,   ufa  pwDE  fiS b h  &k m; ig;Zif½kdif;acsmif;uRef; Muuf,uf& mG ajrmufzuf  O&yAÁwawmifwef;ü wnfxm;&S   donf/ þawmifwGif bk&m;avmif;EkpOfu Muufrif;wZmpfjzpfc hJz;l onf/ &ifawmf"mwfwnfxm;vwH h[ k Asm'dwft& udef;0yfwnfvmonf/ &if awmf"mwfwnfxm;vwå   H Y[k  Asm'dwt f & udef;0yfwnfvmonf/ &ifawmf"mwf wnfxm;&S   dojzihv f nf; O&yAÁwawmif[ k ac:jcif;jzpfonf/ ,ckNyKd ysufvsuf   d&Saeonf/ xk   dae&mwGif eef;usrS yif hvmaom avmif;Muufacwfvuf&m qif;wk

 89

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

awmfwpfqu l k d 1328 ckESpf jyKjyifwnfxm;cJo h nf/ xkb d &k m;teD;wGif apwDBuD; wpfql? apwDysufrsm;vnf;   d&SMuayonf/

cs;J "mwf( tonf; awmf"  mwf)   uEé   Dcs;J &G mteD;ü wnf  d&o S nf/ þ&G muk   d  JpGíwnf  d&o S jz  fih cs;J "mwf[ k ac:jcif; jzpfonfq   d\ k / þ"mwfawmfu   d k a>r? e*g;rsm; apmih   favh  d&&S m wcsJ;cs;J ES  fih toH ay;vsu  d&f Savonf/ xk   dtoHu   d k   JpG í csJ;"mwf[k ac:aMumif;jz  fihvnf; tqk   djyK  Muonf/ pE´ok"r®&mZm(aumZm 1014-1036)rif ;\ om;awmfu  DEéNrdKUpm; Ouúm Avrif; (aumZm 1035)wnfxm;ukd;uG,fcJhonf/ xkdaemuf 0&"r®&mZm (1047-1054)rif;\ om;awmf uEé   Dpm;u xyfrHjyKjyifc hJayao;\/ ¤if;aemuf aumZm 1298 ckESp f waygif;vwGif uEé   Dq&mawmfBu;D rSL;í jyefvnfjyKjyif wnf xm;apmih   fa&S mufvsuf&Sdonf/ xif&Sm;aom "mwfawmfapwDwpfqljzpfojz  fih yGJvrf;obifrsm;uk   dvnf; ESpfpOftNrJ  usif;yvmcJ hMu\/ uEé   Dausmif;wGif wnf&Sdonf/ rsu  df½k;awmf"mwfu   dk Xmyemwnf  d&Sonf/ ysufpD;,k   d,iG f;aeojz  fih  pE´ok"r®&mZmrif;\ om;awmf uEé   DNrKd Upm; O*¾gAvu aumZm 1035 ckESpfwGif trwfawmfwpfOD;tm; jyKjyifapcJhonf/ aumZm 1287 ckESpf oDwif;uRwv f qef; 9 &ufaeY uEé   Dq&mawmfu xyfrHwnfxm; cJ havonf/ xif& m;aom S "mwfawmfwpfqjl zpfí bk&m;yG   Jrsm;uk   dvnf; usi;f ycJ hMu avonf/

ydXad wmf"  mwf (auovm"mwf)   auovmuRef;vuf0g;cwf&Gm taemufawmifzufMuyfpifawmifwef; ta&S UzufawmifpG,w f Gif  wnf&Sdonf/ bk&m;\ ausmufuek f;awmfrSjzpfaom "mwfawmfued ;f 0yfwnf  d&aS vjcif;jzpfonf/ "mwfawmfu   d k csKHE, G yf w d af ygif; ydwq f   d Yk aeojzihf rzl;jrif&bJ &Sdae&m 1265 ckESpfwpfBudrf? 1270 ckESpfwpfBudrf? txift&Sm; uGe YfjrL;avojz  fih  &SmzG,frIjyKc hJMuonf/ "mwfawmfapwDukdum; (1273-ckESihf 1274)ckESpfwkdYü auovmacsmif;0rS aq;q&mOD;jrxGef;u

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

xk   dawmifpG,u f k, d mckw, f if;awG U&avonf/ xk   d YaMumih   f ¤if;uk   d ok   H;ESpfw   dik fw   dkif jyKjyifvmcJ h&m rMumcP a&mifjcnfjrL;<uavojz  fih wpfuRe;f vk;H om;ES  fi h eD;em; &G mom;rsm;uyg yl;aygif;í 1278 ckEpS w f iG f wpfzefrrG ;f rHc hMJ uavonf/ xk   daemuf 1278 ckESpfwGif  r[m&HwHw   dkif;ES  fih odrfcsKy  dfrk;jcif;uk   dyg jyKvkyfc hJMuonf/ 1295 ckESpfwiG f auovmacsmif;0ausmif; q&mawmfOD;Zm*&D,\ trde Yf jzihf Ak'¨a0,sm0pötoif;zGJYpnf;NyD; 1297 ckESpfrSpí aqmif&GufvmcJhMu&m   JyGvrf;obifusi;f yEk   dif&ef "r® m½k   HBuD;ESpfcku   d k ok;H ESpt f wGif; aqmufvyk   dfEkifc hJav onf/ xk   daemuf 'kwd,urÇ mppfBu;D twGif;wGif  rjyKjyif  dEkifb J 13 ESpfw   dik fw   dik f MumcJ h&onf/ wpfzef 1315 ckESpfrS pí toif;uk   d jyefvnf  Jz YGpnf;vsu f jyKjyif apmif ha&S mufu   d;k uG,af eMuonf/ ESppf Of  JyaG wmfu   dv k nf; oBuFet f vGew f iG  f usif;y vmcJ havonf/ "mwfawmfta&S Uajrmufzufü apwDBuD;wpfqlvnf; wnf  d&Sc hJ onf/ auovmuRe;f &Jabmfeef;&m ta&S Uzuf ,ck& mOD G ;bk&m;[k  wGifonf/ a&S;a[mif;odrftwGif; udef;0yfwnf  d&Sonf/

  dpk;rJusaD wmf (zavmif; jyif "mwf )  rif;AmBuD;vufxuf zm&if*sDac: zavmif;ay:wl*Dwyfcs&m zavmif; jyif&Gm taemufzufü wnf&Sdaom "mwfawmfapwDjzpfonf/ rif;zavmif; (1007-1014) \ rd zk&m;pk   d;rJusw D nfxm;cJ honf/   dpk;rJusDwnfxm;cJ horQ "mwf awmf  apwDrsm;wGif þ"mwfawmfrSm aemufq   Hk;wnfjcif;jzpfonf[k od&\/ ¤if;apwDonf NyKd ysucf  hJ&m zavmif;jyifaus;&G mrS toif;wpfc  Jkz YGpnf;vsu f ¤if; &G mq&mawmfBuD;\ Mo0g'ES  fihtnD wpfzefwnfxm;cJ hMuavonf/ ESpfpOfu ho J  Y kd yif  bk&m;yGJawmfu   dv k nf; usif;yvmcJhMuonf/

owåXme (ckEpS Xf  me)apwD zavmif;jyif& mrS G   awmifzufwiG f wnf  d&o S nf/ &ck   difrif;rsm;vufxufu wnfxm;cJ haomapwDjzpfonf/ umvMumojz  fih zsufq;D jcif;cHc h&J avonf/ ¤if; apwDysuu f   dk wl;azmfMu&m XmyemESpfcef;jz  fih wnfxm;cJ haMumif; awG U&onf/ xk   d YaMumih f jyefvnfjyKjyifvsuf owåXme (ckESpfXme)apwD[lí ac:wGifu   dk;uG,f vsu  d&f SaeMuonf/ þbk&m;wGif a>rBuD;ywf&Hvsu f rsm;pG mzl;ajrmfaecJ hMuonf/

 90

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

ESppf Ofb&k m;yG   Jawmfu   dv k nf; usif;yay;cJ hMuojz  fih vlox d if& m;aom S bk&m;vnf; jzpfavonf/ apwDajrmufzufteD;ü rMumcifwnfc haJ om bk&m;BuD;wpfqv l nf;   d&Sonf/ zavmif;jyif& mG ta&S Uzuf Muyfpifawmifwef;wpfavQmufüvnf; NydKysuf aeaom trnfrod"mwfawmfrsm;? apwDrsm;uk   d awG U&ao;onf/

opfy  w k af  wmif"  mwfa  pwD rif;jym;NrKd UrS 6rk   difcef YtuG m t&ufcek f;wk   difjrpf\ ta&S UzufMuyfpifawmif wef; (opfaygif;pkHaygufa&mufaom) opfykwfawmifxdyfü wnf&Sdonf/ "mwfawmftrnfESi hw f nfc hJaom olu   drk awG U&acs/ ol&d,puúrif;xH "mwfawmf   dyk Yvmaom AmukvES  fi h r[mwdóax&fw   d Yk wef Y&yfc hpJ Ofu txdr;f trSw&f ap&ef vnf; wnfxm;cJ hMuonf[k qk   dxm;\/ jrif hwad cgifusL; wufa&mufz;l &ef rvG,f aomawmifxdyfwGif wnf&Sdonfjzpfojzihf  jyKjyifolr&SdbJ  &SnfMumvm&um; ysufpD;rIjzpfcJh&avonf/ xk   daemuf &ufcek f;wk   difjrpfurf;wpfzufrS aeMuolrsm;u "mwfawmfueG  Yjf rL; aMumif; zl;awG U&ojz  fih oMupf 1296 ckESpw f iG f tk   di0f ef;&G mrS OD;csw   d;k u OD;aqmif vsu f opfykwaf wmif&Gmom;rsm;yg topfwpfzefjyKvyk w f nfxm;cJ hMuavonf/ ok   d Yaomf  jyKvky  Hfykraocsmojz  fih r&SnfMumcJ hacs/ NzdKzsufjcif;cH&jyefav&mum; tiftm;rjynh   fpkrH aI Mumih   f  tm;avQmhum ,aeYw   dik f  tysufyuwdyif  ylaZmfr  dI&S aeMu\/

ig;&H Yr  if; "mwf (ptif; awmf )  ptif;&G mteD;wGif wnf  d&Sonf/ MuyfpifuRef; tv,fA[kdwGif  tvsm; wpfrkdif? teHwpfzmvkHcefYus,fjyefYaom tif;vsm;uefBuD;wpfcxk tpGJjyKí ptif;[kac:wGiaf vonf/ xk   dtif;teDawmifp, G  f awmifxw G üf þapwDwnf  d&S aeavonf/ jrwfpGmbk&m;onf EkpOfb0u aMumifhjzpfNy;D vQif þtif;ü usufpm;cJ h onf/ tcs Uu Kd þtif;ü pm;aomufí t½k   d;rsm;uk   d ypfcscJhavonf/ xk   do Ydk bk&m;avmif; ig;&HUrif;usifvnfc&Jh mXmejzpfaomaMumi9hf aemifwGif rif;z avmif;\rdz&k m;  dpk;rJusu D "mwfawmfapwDwnfxm;cJ hojz  fih ig;&H Urif;"mwfapwD

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

 91

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

[kac:wGirf IjzpfvmcJ h&avonf/ rysufrpD;ap&ef &ck   dit f rsK;d om;? csif;trsK;d om; wkdYu bk&m;yGJjzihf ESpfpOfvnf; yGJawmfusif;yjcif;? apmifha&SmufjyKpkjcif;rsm; jyKvyk fvsu f uk   d;uG,x f m;cJ hMuojz  fih xif& m;vS S ayonf/ xk   dwGif a0omvDpjE m; ´ acwf pwlygapwDi,frsm;uk   d awG U&onf/

(u) usdef;awmif"mwfawmif bk&m;xD;wif&eftwGuf tbde0r*Fvm EId;aqmfwkdufwGef;pmwrf;

ausmuf   fc  w k "f  mwf( apwD) 

trsm;jynfoltaygif;wk   d Ytm; EId;aqmfw   dkufwGef;tyfygonf/ "mwkok? Xdwmok? Ak' gXd ¨ wm0---usr;f 0pe? rde Yfx   H;k t&? "mwfawmfarGawmf rsm; wnf  d&SorQ umvywfv   H;k bk &m;&Sifw   d Y k wnf  d&Sawmfrlonfom jzpfygaom aMumih   f  uR  fEkyfw   dYkE  fSihwuG trsm;jynfolvx l kwpf&yfv   H;k wk   d YtwGuf txl;ojz  fih uHaumif;csufwpf&yfyif[k qk   durS m;Ek   f   dirf nfr[kwyf gay/ xk   d"mwfarGawmfw   d Yo k nf vnf; jrwf  dEk;aumfa&mfylaZmfyorIr  d&Saom t&yfXmewk   d YrSonf ylaZmfouú m&&Sd aom t&yfXmewk   d Yo   dYk <uoG m;awmfrlaMumif;uk   d xk   H;a[mif;om"u tm*r,kw   då   d&Svmonfjzpfygí rif;qufrsm;pG m wnfxm;jyKpv k mcJ haom usdef;awmf&iS f bk&m; apwDawmfü umv&Snfvsm;ojz  fih  a[mif;jrif haom xD;awmfu   d k topfwpfzef rGrf;rHwif  dz Yk&efta&;ES  fih uRefawmfw   d Yk"mwfawmftoif;aygif;  HpkE  fSih ppfawGNrKd Ue,f vlxkwpf&yfvkH;wkdY wdkifyifaqG;aEG;um þrnfaom tbde0r*FvmEId;aqmf wk   duw f eG f;pmuk   d trsm;aomvkyfom;jynfow l   d Yktm; uko   dkvyf  m;&ef G  &nfrSe;f vsuf urf;vSrf;a0iSv   du k f&onfjzpfygaMumif;/ yk*¾vaoaom ZmedwaAÁ mt& xl;jrwfaom yk*¾dKvfw Yk\ d taMumif;uk   d rnfolrqk   doo d if h odx   du k fonh   ftavQmuf? þusdef;awmf&iS f bk&m;\ork   dif;uk   d vnf; odMuolw   d Yek nf;vSrnf r[kwaf y/ ok   d YtwGu f trsm;aomvkyfom;jynfol wk   d Y\ todOmPfy m; G tMunfñ   drk sm;NyD; av;pm;ESpford  hfMuygap&ef tvk   d Yi mS used f; awmf&Sif bk&m;orkdif;tusOf;csKyfESihfwuG tqufqufjyKpkudk;uG,fMuaom aumif;rI&Siftaygif;wk Ydu   dkyg tusOf;csKH;í wifjytpD&ifcHv   dkuf&ygonf/

ausmufckwf& ma[mif G ; tv,fbek f;BuD;ausmif;  d0kif;twGi;f ü wnf  d&Sonf? t&HapwDrsm;pGmjzih f tpOfrjywf ud k;uG,fvmcJMh u\/   JyGawmfrsm;uk   dvnf; ESpfpOf ESpfw   dik f; usif;yay;vmcJ hojz  fih vload usmMf um;vSaom &DrsKdawmf"mwfawmfwpf qljzpfc h&J \/ wnfxm;aomtvSL&Siu f   du k m; rod&acs/ þ"mwfawmfonf bk&m; &S i f \ zm;rif ; wZmpf j zpf c J h & m XmewG i f wnf c J h o nf q k d \ / xk d a Mumih f ]]ptif;ausmufckwf? aMumifzm;½kyf}}[lí pyfqkdcsu  df&Saeao;\/

ay:awmfr  I (bk&m;aygif; ) bk&m; rif;jym;Nrd KUe,fajrmuf  dyik ;f uHay;(uHaz)wk   duw f iG f wnf  d&o S nf/ Muufraus (i&r)&Gm?   H'k;acsmif;&Gmwk   dy\ tv,fwiG f  usa&mufonf/ avmif;Muufacwfukefq   H;k NyD;aemuf  ajrmufOD;a&TNrKd Uawmfu   dk OD;pG m yxr zefqif;wnfaxmifawmfrlaom rif;apmrGefrSpí rif;qufaygif; 35 quf ajrmufwGi f ajrmufOD;a&Teef;odrf;jref;  dpk;tkyf rif;vkyfawmfrlaom pE´0dZ,rif; (ouú&mZf 1072)u wnfxm;cJ honf/ rdrEd   fiS t h wl ol&aJ umif;rsm;\ vk   dtifqE´ jynf h0atmifjrifMuí atmifjrifjcif;txdrf;trSwftjzpf wnfaobk&m;jzpfí atmifawmfrlb&k m;aygif;bk&m;[k  ac:Muonf/ bk&m;a*gyutzG Y  JJzYGpnf;vsuf ESpfpOf&  dcki  d½f ;k &musi  Jyf ?G Zmwf  JyrG sm;jz  fih   JyGawmfu   dk pnfum;pG m usi;f yvmcJ hMuonf/

(c) &ck   di jf ynfr  if; jym;Nr KUd used ;f awmf &iS b f  &k m;taMumif ; a[majymcsuf  usdef;awmfbk&m;a& &ck   difjynfrSm xif& m;a& S txdu& bk&m;"mwfwpfql

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

jzpfyga&/ bk&m;&Siv f Qm&if;"mwf  DrGawmf\ ude;f 0yf&mvnf; jzpfyga& ,if;"mwf   DrGawmfr mS Ak'¨\Asm'dwaf wmf&? ZD0 m"mwk S apwDtjzpf wnfxm;uk   d;uG,fvmcpG m jzpfyga&/ ,if;awmifawmfjrwf  d½ UrS k  m bk&m;&Sif\twdwb f 0EkpOfu tjzpftrsK;d rsK;d eefYusifvnf usufpm;cpG m Xme½kd;jzpfawtwkdif; aemufaemift pOftquf wnfvwfuwfaw "mwf  DrGawmf  d½ Uuk k   d &ck   difjynfe,ft&yf&yfr mS t*kxt d xift &Sm; zl;wG   D  dYEkifyga&/ t*kajymca& Asm'dwf&"mwfawmftygt0ifjzpfaw atZD0 m"mwk S (ac:) vQm&if;"mwfawmfrsm t*krif;jym;NrKd U usdef;awmifr mS wnfxm;a& "mwfpmwDyif jzpfyga&/ bk&m;ork   dif;  d½k UrS m umvm*D&dawmif? *D&dyAÁwawmifv   d Y k tac:wG   d&yg   d&S  d½k;pOfquf&  dcki  df½ Uk tac:u umu*D&ad wmifv   d Y k qk   dyga&/ aemufaemifcg usD; awmif? ,if;uwpfcg usdef;awmifv   d Yt k rnftrsK;d rsKd;ac:vma&vk   dYvnf; &ck   dify nm&Si½f kdU rSwfwrf;pma[mif; ed'gef;½kdUrSm tqkdjyKxm;yga&/bk&m;orkdif;vm Asm'dwfcef;ukd zGJYqkdxm;a& &ckdif&SdxkH;&mZm0ifvuFmrSm ]]jrwfoQifvlb? >ruf[rdefrY  m?S Asm'dw[ f mum;? umvm*D&dwiG f bdomacgif? xk   donfawmifr m?S igtavmif;awmf? pHaysmfr,Gif;? azmfcyif;ESihf usD;rif;wZmpf &Sdujzpfí? wnfvpfrSefp m?G ZD0SmpmwD? ac:nDwGifom;}}vk Ydpyfq   dkxm;yga&/ ,if;  dykif bk&m;&Sifa& usD;rif;wpfZmpfjzpfawtcg usD;om;tazmfig;&meef Y vSn   fv h nfv   d Ykvmyga&/ ,if;tcg atusdef;awmifu   d k a&mufvwfv   d Y k toD;tES   H Y jynh   f  Hpk? ab;&efv   HNk cHKa&;twGuf? ,if;awmifr myif S   pm;okH;eDx   dkif  uwfvyD ga&/ vlwum½k   dUuvnf; usD;taygif;aysmfpHeDaMumif;uk   d jrifuwf&vk   dY &Tifvef;0rf; ajrmufvu D yfyga&/ a,Zkeef Y,if;  dykif usD;iSufom&um½k Ud aysmfjrL;uwfca&t wGuf   d&S&  dckif½ Ua& kd umum*D&dawmifv   d Yk ac:vmcuwfyga&/ umuo'´ gonf usD;iSuo f mru yJys0H aJ ysmyf g; oG m;vmuwfaw iSut f aygif;uk   d a[ma&vk   d Yvnf; odMupDcsifyga&/ wpfc U½k sKd  d Uuvnf; umum*D&u d   dk &ck   difbmomeef Y us;D uef;awmifv   d Y k ac:vm uwfp muk G   d  aemuftcg pum;&T   Dajymif;NyD;au usdef;awmifjzpfvmyga&vk   d Y ,l q uwfyga&/ tcs U½k Kd  d Uuvnf; bk&m;oQifa& usD;rif;wpfZmpfeef Ytawmifr mS aysmf usdef;eDca&twGu f usdef;awmifv Yk d ac:vm;&pG m jzpfw,fv Yk d qk   dyga&/ ,if;  dykif emrnf trsKd;rsKd;eef Y jzpfvm&auavh t*kv  d½l  Uu k usde;f awmifv   d Y&k m ac:vmol

 92

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

rsm;yga&/ usdef;awmfbk&m; "mwfawmfu   d k &mZ0ift& &ck   di  df&Srif;tqufqufwnf vmcuwfawvk   d Y qk   dyga&/ rif;zavmif;"mwfwnfcef;rS m taomurif;? ZrÁL  'dyfuRef;vk;H uk d "mwfawmfpmwDwnfpDa& tcguyif wnfvma&vk   d Y qk   dyga&/ trSefr mS taomurif ;xHrS  a0pk&onf htjzpfu   dk  taMumif;Mum;vma&twGuf &ck   dif"n0wDb&k if ol&d,puúrif;(bDpD  315-271)txd? &S ifAmukv? &Sirf [m wdó  d½kUu yihfaqmifykdYqufv&D jcif;yifjzpfyga&/ omoemouú&mZf 222 ckESpf bDp D 307 rS m <ua&mufvmvk   d Y ,if;ESpw f ef; cl;vrSm wnfvm;vD&pGm jzpfyga&? ,if;ykdif  taomurif; wnfvmcpGmu tp? ol&d,puúrif;? r[mpE´&m;rif; (c&pf-328)? oD&dpE´&m;rif;(c&pf  638) av;NrdKUacwfwGif rif;&ifjzL (c&pf 847)? aumvd,rif; (c&pf 1123)? 'o&mzmrif;c&pf(1139)? rif;xD;(c&pf  1213)? xk   daemuf rif;apmrGe f (c&pf 1431)u pE´0dZ,rif; c&pf  (1700)xd? &ck   difrif;½k Uzk   d d ;zD;zpOfquf? qufum wnfca&vk   dY od&yga&/ ,if;u qif;oufv   d Y k tpOfrjywf? uk   d;uG,fvmNy;D au (c&pf 1868)ckESpf rS m rif;jym;NrKd Uukd t*Fvyd   df½ Uu k NrdKUtjzpfwnfcsvma&tcg e,f  dykifNrKd   d Uyki  df½ Uvnf k ; jyKpkcuwfyga&/ awmifxyd u f awmifatmufta&muf wufvrf;teuf vS   Dum; &Snw f pfcq k   dkygau ay(930)[dyga&/ txpfaygif; (650)xpfyg&S   da&/ vkyfcwef bkd;rS m wpfaomif;ESpfaxmif ukefusa&vk Yd a'gufwmzkdcsr m®   (Forchammer. E. Arakan 1891)u rSwfwrf;rSm azmfjyxm;yga&/ aemufu   dk rif;jym;NrdK  d Uykif  omyef;vufxuf bk&m;toif;wpfc  Jkz YGv   dYk  c&pf (1908)rS m pmwDu   d k xD;wif? txufatmufa&TcsNyD;um rGrf;rHvaD &vk   d Y? xd;awmf wifz YGJrSm rSwfwrf;pyfq   dkxm;yga&/ ,if;aemufNrdKU  dykifrif; OD;vSxeG f;OD; (c&pf 1910)tjyif? NrdKUvlBuD;rsm;? wkdufe,fvlrsm;wkdYu apmif;wef;tkwfavSum; vrf;rsm;ukyd g jyKjyifvmuwfawtwGuf? rysufrpD;bJ t*kx d xif& m;pG S  m wnf vm&yga&/ t*kq   dkau apwDawmfr mS tjrif h (48)ay? 3 vufr? ywfvnf (80)ay 4 vufr? xD;u (10)ay 10 vufr[dedyga&/ usdef;awmifb&k m;uk   d  414 ayjr  fiha&? usdef;awmifxdyfzsm;rS m wnf  d&Sa&  twGuf wif hw,fyPÖ m&vSyga&? zl;jrif&olt  dzk Yvnf; uko   dv k x f ;l yga&? awmifr mS vnf; (3)rkdix f d &Snfvsm;oG,w f ef;Ny;D auobm0awmNrKd io f pfyifyef;rmvf  d½ Uk

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

eef;okdufNrdKufvSyga&/ &yf&Gmrsm;vnf; 0J,mNcH&Hvsuf jynh   fESufeyD ga&/ obm0½IarQmfom,mvSyykHr mvnf S ; pHwifavmufyga&/ usD;iSuo f m&umwk   d Y\ oHomrpJ woJoJeef Yaysm  DfrpG &mvnf; aumif;vSyg a&/ awmifxyd fueDv   d Y k Munh   fvku d yf gau tOöee'Djrpf (&marmifjrpf )eef Y,if;jrpf urf;ezl;rS mwnf  d&aS & rif;jym;NrdKUuk   d rsufpad tmufr myd S  kit f xift&S m;wk   d Yjrif&yga&/ rif;jym;NrKd Uqk   dygau ppfawGNrKd UrS ta&S Uzuf  drkif 30 uG myga&/ used f;awmif ajc&if;rS m wnf csxm;a&NrdKUjzpfv   d Yk usd ef;NrKd Uvnf;jzpfyga&/ usdef;awmifu   dk   JpG v Ykd   d&Stcguyif eD;em;ywf  d0u k ef ,fNraD 'o½k   d Uuk   d used f;wk   duef ,f? usde;f uRe;f wk   dif;? usde;f wk   dif;NrdKUvk   d Y t*kxd orkwfac:a0:eDuwfyga&/ used ;f awmif;bk&m;a&  d&Stcguyif tpOfrjywf qif;oufu   d;k uG,v f muwf awtwGufvnf; xif& m;yga&/ S ESpfpOfrjywf bk&m;yG   Jobifu   dk qif,if;usif;y vmuwfyga&/ 0guRwf? oBuFefe  d½D kUrS m &ck   di  df&  dS½k;xk   H;pOftwk   dif; &ck   difpnfBuD;wD; oHrpJyJ usdef;wkdufe,fu bk&m;ylaZmfvm uwfol½kdUuk   d wGd&yga&/ ,if;eefY &ck   difpmqk   d  d½ Uu k ]]rsm;Ak   dvv f   D½l ?k MunfjzLtH hcs;D ? MobmwD;vk   d Y? pnfBu;D wD;nH? yJ hwifoH vnf;? ed,HrpJ? ESpfpOfyGjJ z  fih  tNrJzl;jrif usdef;awmf&Sifwnf;}}vk   d Y pyfq   dkcyga&/ t*ktcg vQyfppf"mwfrD;a&mif xdefn;D ede Yfatmif ñ§   dxeG f;ylaZmfxm;vk   dY bk&m;zl; om;½k Ud nrpJwoJoJpnfum;ok   dufNrdKufvSyga&/ atused ;f awmifb&k m;ork   di;f uk   d &S mzG   DMunh   fa&tcg rif;jym;NrKd U toQif0go0 yg;u bk&m;ork   dif;pmtkyfacswpftyk fu   dk &&S   dyga&/ 1309 ckESpf (c&pf 1947)ESpf u t&Sif OD;udw   d(å td  dE´,jynf Ak'¨omoemjyK)rif;jym;NrKd U NcdwfawmifpsD;t&yf ) q&mawmf  D&o T m; xkw0f cD a&vk   d Yw   D&G yga&/ ,if;q&awmf\ ork   di;f rS m &ck   dijf ynfo Y kd taomurif; (bDpD 268-323)vufxuf (Ak'¨omoem 222ckESp )uyif f  "mwk omoem pwif0ifa&mufca&vk Yd qk   dxm;yga&/ t½k  dykif  "mwfawmf  DrGawmf  d½Uk wnf[v d mpG muk   d Munh   fygau? &ck   difjynfa&  Ak'¨omoemeef?Y Ak '¨bmom? Ak'¨vuf&m? Ak'¨,Ofaus;rI trG   DtESpfu   d k xif &Sm;pD Ed kifyga&/ &ck   difvlrsKd;wk   dif; toif;tyif;wk   dif;u tpOfrjywfykrd kw d   d;k wuf&SnMf um atmif xdef;odrf;aqmif&GufuwfygpDv   d Yk qkawmif;vkduf&yga&/ aomwoQi  df½k U uk   d,fpdwfESpfjzmusef;rmcsrf;omuwfygpD? &efukefNrdKU-&ckdif&Sda[mif;&mZ0ifESihf pmaytoif;\ jrefrmhtoH &ckdifwkdif;&if ;om; tpDtpOfrS 28-5-62 aeY toHvTi hcf  hJcsufjzpfonf/

(toQifpuúdE´ pDpOfay;ygonf/)

 93

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

tpOft   qufa  pmih   fa  &S mufv   mMuyk H oD&d"r® maomurif;BuD; wnfxm;cJ hNyD;aemuf? a[mif;jrif;,k   d,Gif;jcif;ok   d Y a&mufonfhtcg 'kwd,tBudrf r[mpE´&m;rif;BuD;u xyfrHjyKpkchJavonf/ wwd,tBurd fu   d k y&deNf rdKUawmf tmEkabmf0if;? aumvd,rif;BuD;u xyfrHjyKpck  hJ avonf/ pwkwt ¬ Burd fuk d avmif;MuufNrdKUawmfE YSaH usmf *kPf[;D rif;xD;bk&ifu xyfrjH yKpck  hJavonf/ yOörtBurd ftjzpf ouú&mZf (947)ckEpS fwiG f o'´ gajymifn;D rif;zavmif;BuD;u xyfrHjyKpck  hJavonf/ qXrtBudraf jrmuf? us  fihaxmufouú &mZf(966)ck ESpfwGif topfwzef bkef;uHjrif h [D;rif;&mZmBuD ;u xyfrHjyKpkc hJ avonf/ owårtBudrfajrmuf ouú&mZf (1074)ckESpfokdY ta&mufwGif bk&ifpE´0dZ,rif;u xyfrHjyKpkcJhavonf/ tXrtBudrfajrmuf ouú&mZf (1270)ckESpfo   dYkta&mufwiG f xGef;awmufpm*D *kPf&nfjynh   f0rdr,fvu S ? oHx;D 'g,d u mrjyKcJ h í Ouú | *k P f r G e f e ,f y k d i f vS a zmf Z H ? Nrd K Uyk d i f O D ; ombef ; ? ykvdyftifpyawå mfOD;xGef;vSOD;? pma&;BuD; OD;awmvl? ajrwk   dif;tifpyufawå mf OD;zaxmfO;D ? OD;a&T  HrI? OD ;xGe;f OD;? OD;cspaf tmif? OD;xGef;jzL? OD;aumif;pHOD; trSL;&Sd aom bk&m;'g,dumtaygif; olawmfaumif;wk   d Yu toif;wpfc  Jzk  YGí apwDawmf uk   d  xufatmufa&TcsrGrf;rHc hJMuonf/ e0rtBurd fajrmuf ouú&mZf  (1312)ckESpfo   d Y k ta&mufwGif 0if;awmuf o'¨ g? bmomav;pm; OD;a&ToJ? OD;armifaAsm?h OD ;atmifZHjzL? armifa0vl trS L;   d&Saom bk&m;'g,dumrsm;wk   d Yu xyfrjHyKpkc haJ vonf/ 'ortBudrfajrmuf ouú &mZf(1330)ckESpfo   d Y k ta&mufwGif xGef;awmufpm*D? *k Pf&nfysHUvI   dif? &ck   dif"n? rif;jym;NrdKUe,f  e*&ü omoemtusKd;o,fykd;xufpGm? o'¨goDv? okwqifh avmif;? Ouú| OD;atmifomvS? 'kOuú| OD;armifjrom? OD;qHeD? y-tusKd;aqmif OD;apmom? 'k-tusK;d aqmif OD;a&T  dyk;acs? OD;OD;omausm?f OD ;  dzk;pdef  (b@mxdrf;)? OD;aomMumOD;(pm&if;ppf )? OD;xGe;f omZH? OD;xGe;f jratmif? OD;jrom? OD;armifomvS? trSL;&S   daom bk&m;'g,dumtaygif; olawmfaumif;wk   d Yonf &uf aumif;cgBurd f (1330)ck E S p f waygif ; vqef ; (14)&uf (1-3-69) paeaeY eHeuf(9)em&Dtcsdew f Gif xD;awmfopfwif  JyGu   d k om"koHnrH pJ qif  JETjyKpck  hJMuonf jzpfygaMumif;/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

KYINN-TAUNG PAGADA OF MINBYA One of the holiest sites in the whole of Rakhine State, Kyinntoung Pagoda is the one in which root of the tongue relic of Lord Buddha has been enshrined. The Pagoda has been built and worshipped according to fthe preordainment of the Blessed One during His sojourn in Dynayawady Rakhineland. Tradition hs it that the hill range on which the relic has beem enshrined in a pagoda is a sacred place where the Great Teacher in one of His former existences had lived. In historical annals, the hill range was known as ''Karlargiri" or ''Giripabhata" Traditional Rakhine name for the range is ''Karkagiri" Arterwards, it is changed into'Kyiitaung" or "Kyinn-Taung" Here is an extract of a Rakhine-traditional verse on its religious history describing the preordainment of the Lord during His stop over at Silagiri Hill. ''...The Blessed One, Great Teacher of Men Preordained oncef that Karlargiri, The sacred Hill, where lived The Master as King of Parrots Together with fellow birds. The said site be the location Whereupon the tongue root relic Of the Lord be enshrined In the Pagoda, Zihwar Ceti" During one of the Lord's fromer existences King of Parrots, he flew towards the present hill range together wiht five hendred fellow parrots. Being a place where security was assured and there were abundant of fruits and foods the flock of birds settled along the range. The people living around the area were also enjoyed to see them dwelling together harmoniously. So did the hill range become known as Karkargiri hill, meaning the hill where the holy parrots had lived. "Karka", in Pali, means not only parrots but birds of different feathers. Some believe that"Karkargin" which is translated into RaKhine as "Kyeekann-taung" (the hill where holy crows had lived) has changed into "Kyin-taung". Others ponder that as the holy King of Parrots had dwelled and slept there its name naturatly has been known

 94

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

as kyinn-taung. "Kyinn", in native language, means "to sleep". The present name of the range is "Kyinn-taung" According to our historical annals, many ancient Rakhine kings have renovated and restored the famous pagoda time and again. In the treatise on ''King Mong Phalaung's Religious Deeds Concerning Holy Relics of Lord Buddha" the "Kyinn-taung Pagoda" is one of the meritorious deeds of King Asoka of Pataliputta in India. As a matter of fact, King Asoka shared the sacred relics to King Suriya Sakka (315271 B.C) of Rakhine Dynyawady kimgdom sending a formal message. The relics were brought to Rakhing land by Bhikkhu Vakula and Bhikkhu Maha Tissa personally. In the Year 307 B.C. (Buddhist sasana era 222), The reverend Bhikkhus arrived at Dynyawady and the relics were duly enshrined including tongue root relics of the Great Teacher. Since its inception, Rakhine kings such as Suriya Sakka, Maha Taing Candra (A.D 328), Thiri Candra (A.D. 638), King Mong Runpru (A.D. 847), King Kawliya(A.D. 1123), King Dasaraja(A.D. 1139) and King Mong Htee had renovated and reconstructed the sacred edifice now again. King Saw Mwan(A.D 1431)and King Sanda Wizaya (A.D. 1710) of Mrauk-U period had also a hand in its upkeep. When Minbya town was founded in 1868, the township authorities restored and repaired the pagoda on many occasions. A brick flight of stairs 930 feet in length leading to the pagoda platform which has 650 stairs was added to it. It had cost ten thousand kyats, recorded in Dr. Forchammer's book entitle "Arakan, 1891." During his tenure as Township Administrative Officer, U Tha Pan set up a pagoda trustee board in 1908 gilded the edifice f rom top to bottom and a new "hti" (umbrella) was hoisted. It was mentioned in a poem for memorial of the event. In 1910, Township Adminsitrative Officer U Hla Tun Oo in collaboration with town elders and local populace built the covered stairway, a flight of stairs made of brick and roads to and around the religiouns monument. They all are still in use. The presetn measurements of the Pagoda is forty-eight feet and three inches in height, eighty feet and four inches in circumference at the basement and the height of the " hti"(umbrella), ten feet and ten inches. Being situated on a hillock four hundred and fourteen feet high, the Kyinn-taung Pagoda is definitely befitting to be observed. For those who happen to obsesrve it may gain merit. The hill range running for about three miles covered with natural forests and dotted

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

with flowering trees appeal many a sight-seer. Villages all round the area go well with the pagoda and the fantastic range. Natural beauty surrounding the sacred pagoda is something like a painting of a great artist. Birds of various kinds and colours flying to and fro and resting here and there in groups or pairs, singing their lovely songs match the scenic beauty of the sacred place. To observe to the east from the hill top in clear weather, one may be over whelmed with admiration at the creation of Injananadi (Lemro River) and Minbya town situated on the left bank of it. Minbya locates about 30 miles to t he north-east of Sittwe as the crow-flies. Sprawling at the easterm foothill of the Kyinn-taung range, the town should be befittingly christened Kyinn-myo. Since ancient times places such as village-tract, administive area and the town inself had been named after the exotic mountain range. Kyimm-taung Pagoda has been the famous religious edifice since it has been built and worshipped long, long ago. The religious festival, Buddha Pujaniya, has been held at the site annually in memory of the Great Teacher. Especially on Warkywat (End of Buddhist Lent) and Thong-kran (New Year) celebrations, the local populace, in groups, can be seen coming in processing to worship the sacred zedi dancing and beating traditional Rakhine drums in tune with the religious occasions. One noted Rakhine author penned the following piece of verse on such occasion: ''...As many a man observe the shrine, Definitely be overwhelmed with with religious f ervour, All applaud on such religious occasions, Compounded with beating of drums. Echoed reaching far and wide So is held the festival annually At the sacred site of pagoda Kyinn-taw-shin" At present, the religious monument is illuminated with electric lights at night so that it looks more marvellous. The history of the pagoda has been recorded in a book written by Bikkhu U Kitti, a native of Minbya, who was a Buddhist missionary in India. The book was published in 1947 (1309 Rakhine Era). In that book, it is mentioned that the sacred relics of the Blessed One were conveyed to Rakhine King from King Asoka of India. A large number of ancient religious monuments throughout the length and breadth of Rakhineland in different ages prove that the Buddhistic culture has taken root in

 95

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

Rakhine State since long, long ago and without interruption. We, Rakhies, shoud, individually and in gruoups, preserve and develop every aspect of our culture handed down by our ancestors with our utmost efforts.

(Written by Ashun Sakkinda and translated by U Ah Lonn Maung)

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

usde;f wk   did f; ta&muf  &S myk HaH wmf    dikcsif ;&Snf  þomjcif;uk d iwefysi;f &G m Zmwdo   dik f;q&mausmOf D; qkdoal &;pyfq   dkc hJonf [k od&\/ q&monf used f;awmf&Sifo   d Y k rarmyef;apyJ &S myk   HawmfxGucf  hJ[efjz  fih qGJaqmifa&;om;csufyifjzpf\/ okdif;[efujy&mü tvGefausmfMum;cJhaom odcsi;f vnf;jzpf\/ þoDcsif; oJvGefpuk d ajc&mcH& mazG S c hJ&onf/ acsmif;&Sn&f  mG rS rJwzl cifq   do k l OD;ñk   dx   G;D xHrS &&S   dc ho J nf/ tzk   d;BuD;onf vl&G,u f mvom; b0u yif usufrx d m;onf/ ok   d Yaomfvnf; umvMumanmif;ojz  fih arhaysmufc h&J onf/ rlvtwk   dif; aph  Hpkjynf h0acsmarG Ujcif;um   d&Srnfr[kwfacs/ þrQrSwo f m;&&S   djcif; azmfxkwfjcif;ukdyif rsm;pG maus;Zl ;wif&rnfjzpfonf/ tzk   d;BuD;aqmifxm;vmrI yifyef;cHrIw YkdaMumih   f ,ckwifjyEkdif&jcif;vnf; jzpfonf/ &S myk   Hawmfc&D;&Snv f nf; &G mpOfqufaeonf/ c&D;pOfrvyf wpf& m0if G wpf& mxG G uv f   du k fv&H  mazG S cJ&h onf/ 'kuo © nfarmifr mS b,fr mrS S &S mrawGUcJah cs/ aysmuf& mol S arwpfyg;uk   d &S mcJ h&onfrSm tarmomwk   difc hJonf/ aemufq   H;k wGif usdef;awmifb&k m;&Sifu   dk wufa&mufzl;ajrmfavonf/ xku d tjyefwiG f rif;uef a&csKd;vsuf bkef;BuD;ausmif;wGif wnf;  dckoGm;cJ havownf;/ 'ku©i,fr S pkua© ygif& m&? S ckumvq&mwk   d Y&,f? 'D[muk   d  d½k;w,fv   d Yk rok   H;Mu aybl;/ ESrcif½IrqkH;ukdvS? upäy[k? jrpfri,frS e'D? um&efi,fBudK;pm;vkdY avQmuf&/ onfaemufi,frw S pfcg? avSBuKH i,fp;D vk   d Y? armifBu;D i,f& m?S *gri,fro S mpG? awG Ujyefu[k? Xmera&G;? odcsiv f   d Ykar;vk   dufu? OD;av;wpfa,mufu   dv k Si,f? rSef; vk   dufygAs? pGef&J& mwJ G  hrS pGef&J& m/ G onfrSwpfcef;? arcifraMumih   f? vSrf;vk   d Yi,fvm? a[m--a&S;uawmh? qwf wif& mwJ G  hr mS qwfwif&Gm/ vltrsm;i,frS ac:ok   H;&G moufyek f;? ½It   H;k wpfcg? xk   da&S;uawmh [defyg&G m/ wpfjcm;roG,f? &G macsmif;&Sn?f armifcifi,fvufOD;? apwDawmf uk   dawmfjrwfu   d?k

 96

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

zl;Ny;D rSrem; bl;ckav? arcifraMumih   f? vSrf;vk   d Yi,fvm? &G m0vdayguf? atuEÅ  a&mufc hJaygh/ qk   H;aysmufo?l rdrdolujz  fih? rod& mbl S ;? bdvyf0H-ocifxm;ygwJ h? wJeef;awmf? [k   d-tyg;rS mjzihf  em;tk   H;rwJ hr mv? S em;tk   H;rnf/ aMomf--onfwiG fi,frS rem;r,fcxifi,faMumih   f? wpfaphaph wpfa&G Ua&G U ES  fih? vSrf;vk   d Yi,fvm? r,fomcsDo m;---rS G if;uefawm? tH hMop&m? atmifqdyrf &G m? a0g[mac:wGif ckumvrSmawmh  usm;&Jjyif/ onfwiG fi,fr mS rem;uk   d,af wmfjrwf? oG m;jyefaomf? armifcifi,fr mS av; axmif huefr mS 0ifa&aomufb   d;k ? wpfaphaph wpfa&G Ua&G UES  fi?h a&S;ok   d Yw   d;k aomf? ñk   d Yñ   d Yk   drIif;  drIif;? vlawGE  fSi  dhEIif;avmufay&J U? orkid f;t&? bm;blawmifwpfyg; armifuscJh aygh? xlygbdAsm? ausmif;awmf&mrS m? jrwfp mAk G '¨? pdaEÅ,   sm[k? armifvSaysmjf rL;? trSerf &S m;? oHwu H   d?k bG m;ceJ Y ul;&yD;rS? iwefysif;&G m onf[mqk   durf  mjS z  fih? vk   dut f   H;k r,fw hv J m;---vkd uftkH;r,f/ 'DutoGm;? vlrsm;ac:wGif? Al;yif&Gm? awmifay:&Gmukd? awG Ucgjim;u? xk   drS xoG m;jyefu? uef;r&G m[k? ylyal EG;aEG;? vlorl sm;uk   d owif;ar;í? ta&;wBuKH ? vrf;uk   dpek &f í? ,lusKH;i,fr m-r&? S OMoi,fr-S   dzk;acgif? uk£avmifw   d Y?k wGeo f MH um; jyef? tm;rsm;oefí? wpfzefi,frS wufo m;bk G &m;zl;cg? qif;ívmaomf rsm;rMum rD? &G muk   dpDv   d Yk apwDrsm;pGm? oHo&mü? rif;uef&,frS a&csKd;uk, d  ho f abmü raem pdwrf  mS ausmif;awmfomok   d Y 0ifumavQmufNiKd ;&[ef;rsm;uk   d ae&ygtm; taMumif; Mum;onf? bk&m;jrwfp mG pdaE´,smwnf;/

]usdef;awmf&Sif} bk&m;orkdif;jyKpkjzpfajrmufa&; r"meem,u q&mawmfBuD;rsm; OD; "r®dumbd 0Ho ODokE´& OD;puúdE´ ODf;0go0 OD;rked"Z

(t*¾r[m y@dw) (Ouú|? NrdKUe,foHCmhem,u) (Z,okcausmif;? rif;jym;) (Z,okcausmif;? rif;jym;) (avmif;awmif)(rif;jym;e,f)

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

]]used f; awmf &Si}f } bk&m;ork   dif; jyKpk pmtkyx f  w k af  0a&;aumf rwD em,utzG   JU 1/ wyf&if;rSL; cr& 380 2/ wyf&if;rSL; cr& 541 3/ wyf&if;rSL; cr& 379 4/Ouú|? NrdKUe,fNid rf0yfydjym;rIwnf aqmufa&;tzG Y J 5/ NrdKUe,f&Jwyf  JzYrG SL; jrefrmEk   difiH&JwyfzGJY

rif;jym;NrdKU rif;jym;NrdKU rif;jym;NrdKU rif;jym;NrdKU rif;jym;NrdKU

used ;f awmf &iS b f  &k m;ord   ki;f  jyKpkpmtkyf  xkwaf  0a&; aumfr  wD 1/ 2/ 3/ 4/ 5/ 6/ 7/ 8/ 9/ 10/ 11/ 12/

OD;jrifhaX; OD;pdefomatmif OD;teDarmif OD;armifpdefat; OD;ausmfarmif OD;atmifausmf0if; OD;armifjrpdef OD;a&Tausmf OD;bwif OD;a&TjrxGef; OD;armifausmfpdef OD;cifarmif

(NrdKUe,fomoema&;OD;pD;XmerSL;) (usdef;awmf&Sifbk&m;a*gyu) ( / ) ( / ) ('kNrdKUe,f Oya't&m&S )d (pnfyifOD;pD;rSL;) (usdef;awmf&Sifbk&m;a*gyu) (em&Dq&m) (a&cJpufykdif&Sif) (vl0ifrIBuD;Muyfa&;ODF;pD;Xme) (usdef;awmf&Sifa*gyu) (jrefrmEkdifiH&JwyfzGJY)

Ouú| 'k-Ouú| tzGJY0if / / / / / / / / /

 97

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0 13/ 14/ 15/ 16/ 17/ 18/ 19/ 20/ 21/ 22/ 23/ 24/ 25/ 26/ 27/ 28/ 29/

OD;oef;xGef; OD; pH ñGe Yf OD;OD;bapm OD;pHa&Tarmif OD; armif jr atmif OD;atmifomjr OD;apmarmif OD;odef;vS OD;armifjrifh OD;bodef; OD;armifodef;ZH OD;apmaomif; OD;armifuHjzL a':cifoef;Munf OD;ausmf&Sdef OD; armifoed ;f xG ef; OD;aZmfrif;

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

(ausmif;q&m? ,l  dEkufwuf"mwfykHqkid f) / ('kBuD;Muyfa&;rSL;?   dpkuf^bPf) / (BuD;Muyfa&;rSL;? pkdufysKd;a&;bPf ) / (NrdKUe,fOya't&m&Sd) / (usdef;awmf&Sif bk&m;a*gyu) / (NrdKUe,fr efae*sm? pkdufysKd; a&;bPf) / ('kOD;pD;rSL;? jyef^quf) / (NrdKUe,fq&m0ef) / (&yfrd&yfz) / (ausmif;tkyq f &mBuD;? tvu 2) / (&0w pma&;) / (usef;rma&;rSL;) / (&yfrd^&yfz) / (pm&if;ppfrSL;) / (pm&if;ppfrSL;) / (owif ;pmuk, d pf m;vS ,f) wG   JbuftwGif;a&;rSL; (NrdKUe,fw&m;olBuD;) twGif;a&;rSL;

ork   di;f jyKpka&;vkyif  ef; qyfa  umfr  wD (1) OD;aZmfrif; (2) OD;OD;bodef; (3) OD; armifa usmf0 if; (4) OD; armifo ed ;f xG ef; (5) OD; pH ñGe Yf (6) ODausmfarmif (7) OD;armifodef;ZH (8) OD;bapm (9) OD;oef;jrifh (10) OD;armifa&Tausmf (11) OD;armifjratmif

(NrdKUe,fw&m;olBuD;) OuúX (ausmif;tkyq f &mBuD;? tvu 2) 'kOuúX (trIa qmift &m&Sd? pnfyif) twGif;a&;rSL; (owif ;pmuk, d fpm;vS, )f wGJ-twGif;a&;rSLK; 1) (pkduf^bPf) wG   J-twGif;a&;rSl; 2) ('kN rdK Ue,f Oya't&m&Sd) tzGJ0Y if (&0wpma&;) / (pkduf^bPf) / (ukefoG,fv,f,m) / (em&Dq&m) / (pufq&m0 /

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0 (12) OD;jrpdef (13) OD;apmaomif; (14) OD;bwif (15) OD;oef;xGef;

rif;jym;wcG jym;wcGif

(em&Dq&m) (usef;rma&;rSL;) (a&cJpufykdif&Sif) ("mwfykH)

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

/ / / /

b@ma&;qyfa  umfr  wD (1) OD;pdefomatmif (2) OD ;atmif a usmf0 if; (3) OD;ausmfrif; (4) OD;teDarmif (5) OD;a&TjrxGef; (6) OD;armifomjr (7) OD;cifarmif (8) OD;armifpdefat; (9) OD;armifarmifxGef; (10) OD;oef;jrifh

(a*gyu) (trI a qmift &m&S?d pnfyif) ('kNrdKUe,f Oya't&m&Sd) (a*gyu) (v0u) (pkduf^bPf) (&JwyfzGJY) (a*gyu) (a&cJykZGef'kdif) (ukefoG,frefae*sm)

Ouú| 'k  Ouú| twGif;a&;rSL; tzGJY0if / / / / / /

pm&if; ppfa  umfr  wD (1) (2) (3) (4) (5)

OD;ausmf&Sdef NrdKYe,fpm&if;½kH; a':cifo ef ;Munf OD; atmifo mjr OD; armifo mjr OD; wifa rmif vG if

usrf ;uk   d;pm&if ; - &ckdijf ynf A sm 'dw f 0if" mwf a wmf bk& m;orkid ;f (trsK;d om; OD;pHa&Tb )k puúLrl? ayrl/ - 0ifo   H;k q,fusrf; 0if  60 usrf;(ayrl )

 98

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0

rif;jjym;wcG ym;wcGif

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

- r[mrkedb&k m;orkdif;vuFma[mif; - NrdKUolBuD;atmifausmfZHq   dk&wk? (aumZm 1200 cef )(ayrl Y ) - r[mjrwfrek dbk&m;BuD;orkdif;ESi hf OD;&mZfawmfbk&m;BuD;orkd if;vuF m? (wef  dck;q&mxGef;) 1293 ckESpf? r[m0dZ myk Æ   dHESyfw   dkuf? &efukefNrdKU/ - ajrmufOD;NrdKUbk&m;ork   dif;? OD;OD;omxGef; (y@dw )f 1940 ckESpf jynfawmfom pmyk   H  dESyfw   dkuf &efukef - OD;&mZfawmfbk&m;BuD;ork   dif;? OD;OD;omxGef; (y@dw )f 1948 ckESpf? &ck   difjynfe,f  pmyk  dHESyfwku d f? ppfawGNrdKU/ - OD;&mZfoQifcspf "mwfawmforkdif; (OD;armifabmf)vrf;rSepf mykHESdyfwkd uf? ppfawGNrdKU? 1323 ckESpf/ - qHawmf&SifapwDawmfo  drkif;? OD;OD;omxGef; (y@dw )f - ig;pif  d½kif;acsmif;uRef;orkdif;ESihf   ax&marmfuGef; (toQifpuúdE´) 1973 ckESpf &efukef? 1982 ckESpf &efukef/ - jynfwGif;rukd#f"mwfOD;&mZforkdif;(toQifpuúdE´) 1993 ckESpf od  d'¨NrdKify  dkHESyfwkduf? &efukeNf rdKU/ - &ck   difr[mrk edbk&m;ork   dif;/ (xGef;a&Tckdif ? r[m0dZÆm) 1991 ckESpf  &efukefNrdKU/ - vuf0o J vkH;awmf"mwfo  drkif;ESihf  ppfawGNrdKUtaMumif; (toQifpuúdE´) 1994 ckESpf atmif0if;odef;yk  dHESyfw   dkuf? &efukefNrdKU/ - usdef;bk&m;ork   dif;? (OD;udwå?d Ncdwfawmfrif;jym;NrdKU 1309 ck   orpmyk  dHESyf wku d ?f &efukefNrKd Y/ - r[mrked&mZ0iftusOf; (a&TapwDq&mawmf? ppfawGNrdKU) - a&TqHawmfapwDo  drkif; (t&Sifaumov’) 1988 ck &efuek f/ - Ak'¨a*gwrES  fih pE´ol&d,bk&if  (OD;vSxGef;jzL) - at'Dwpfaxmif rwk   difrDu &ckdifjynf\ Ak'¨bmom (OD;pHomatmif ) &ckdifjynfe,fpmapmiftwGJ(9) - &ck   difjynfe,f Ak'¨omoem (a*g,majrapm0if;) 1994 ck &efuk ef/ - "mwkeD'ge'Dyuusrf;(ref;eD vmq&mawmf) 1303 ckESpf  &efukef/ - &ck   difE  fSihq   dkif&m r*¾Zif;rsm;? pmapmifrsm;? *sme,f rsm;/ - OD;puú   dE´? rif;odef;xGef;? rif;odef;ZHw   d Yk\ rSwfpkrsm;/

 t&S  if  puú  E´d ç t&S  if  0go0

rif;jym;wcG jym;wcGif

us usdde;f aawmf wmf&  f Si f

- usdef;awmf"mwfawmfb&k m;&Sif\ a*gyutzG   J Y rSww f rf;rSwf&m 1991 ck/ - a*gy utoif; tzG   JY0if  vlBuD;a[mif;rsm;ES  fih NrdKUay:rS awG  d U&Sar;jref;&&Sd csufrsm;(1996 ckESpf)/ - San Tha Aung The Buddhist Art of Ancient Arakan - Forchammer, E, Arakan (1891) - Smart R.B, Akyab District Gagetteer Vol. A)

- &ckdifrif;\ orD;awmf{csif;(trwfBuD;twkrif;ñkd) - "n0wDta&;awmf  Hykusrf; (u0dom&q&mawmf? oHw )GJ - &ckid fr[m&mZ0ifawmfBuD; (OD;omxGef;atmif) 1288 ckESpf  &ckdifjynfowif;pmyk   H  dESyfw   dkufBu   FD;? ppfawGNrdKU - "n0wD&mZ0ifopfusrf; (OD;y@dwvuF m&? yJcl;rif;ausmif;) 1910 ckESpf/ - &ckdif&mZ0ifopf(y)('k) OD;pE´rmvmvuFm&q&mawmf  1293 ckESpf [Hom0wD yd#uwf  Hy  dkESyfwku d ?f rEÅ av;NrdKU/ - "n0wD&mZ0ifopfusrf; y-'k(OD;OmP? txufawmifausmif;) [Hom0wD  Hy  dkESyfw   dkuf? &efukef/ - &ckdif&mZ0if (OD;atmifomOD;) jr&wemykHESdyfw   dkuf? &efukef/ - &ckdifa&S;a[mif;Nrd KUawmfrsm; (xGef;a&T  dckifppfawGaumvdy )f 1985 ckESpf od  d'¨NrdKi f pmyk   HESdyfw   du k f? &efuek fNrdKU/ - &ckdifrif;quf (vufa&;rl )t&Sifpuúd E )/´ - &ckdifjynfe,fjzpfpOf(&ckdifjynfe,fjynfolYaumifpD)rdwåL/ - rif;jym;Nrd KUe,forkdif;rSwfwrf; (1968 ck ESpf evu)(rdwåL) - rif ;jym;NrKd Ue,fo  drkif;rSwfwrf; (1980 ckESpf  evu)ygwD? aumifpD? (rdwåL) NrdKUe,fjynfolUaumifpD/ rif;jym;NrdKU/ - a&Tusdef;awmifbk&m;? rif;jym;NrdKU/ orkid f;rdwfquf rif;odPf;xGPf;ESih f (3)OD; (rdwåL)1988 ckESpf/ - rif;&mZmBuD;pmwrf;? (trsKd;om;pmMunhfwkduf)/ - &mZyk   Husrf; ( / ) - &mZ0ifvuFmrsm;/ (0g;ausmif;irnf; OD;pHwif? a&S;xk   H;ivuf  H½k;)/

 99

t&S  if  puú  E´d ç t&S  if0go0 -

rif;jjym;wcG ym;wcGif

&ckdifw   dkif; yx0DtusOf; (OD;pdefa&Tatmif) &u©y&l Ak'¨omoema&mifjcnf(pmapmif)&efuke/f &u©y&l Ak'o ¨ moemtvif;a&mif(pmapmif)&efukef/ &ck   dif,Ofaus;rIrsm; (1? 2? 3? 4)(OD ;puú   dE )/´ a&Tu sde;f awmif  (q&mOD;atmifrif;)/

usd wmf&  f iS  f used f;aawmf

Sponsor Documents

Recommended

No recommend documents

Or use your account on DocShare.tips

Hide

Forgot your password?

Or register your new account on DocShare.tips

Hide

Lost your password? Please enter your email address. You will receive a link to create a new password.

Back to log-in

Close