35.pdf

Etnlk Ana|lt
DOÇ. DR. I S MLT KOÇ
I. GIRIþ
1ürkiye cograíyasi tarih boyunca çesitli kültürlere ·e toplumlara e·
sahipligi yapmistir. Bunun bir sonucu olarak da içinde bulundugumuz cog-
raíyada birçok anadil grubu yasamaktadir. Anadil, etnik gruplari tanimla-
makta kullanilabilecek ozelliklerden sadece bir tanesidir. Genel olarak, etnik
bir grup alti ozellikle tanimlanmaktadir: Ortak isim, ortak ata miti, ortak ta-
rihsel birikim, din, dil ·e gelenekler gibi ortak kültürün getirdigi paylasimlar,
memleket bagi ·e dayanisma duygusu ,lutchinson ·e Smith, 1996,. Bu
ozelliklerden bir ya da birden íazlasini paylasmak etnik bir grubu
tanimlamak için yeterli olabilir. Ancak, sadece anadil bir etnik grubu
tanimlamakta yeterli degildir. Bu nedenle, bu çalismada etnik grup ka·rami
yerine anadil grubu ka·rami kullanilmaktadir.
1ürkiye Nüíus ·e Saglik Arastirmasi, 2003 ,1NSA-2003,'de anadili
tanimlayici degisken olarak anadil ·e konusulan diger diller hakkinda soru-
lar bulunmaktadir. Bu sorular tüm gorüsülen kisilere ,e·lenmis kadin, bekar
kadin ·e koca, sorulan anadil, anadil disinda konusabildigi diller ·e ebe·eyn-
lerinin anadili sorulari kocanin,son kocanin, anadili, anadili disinda konusa-
bildigi diller ·e ebe·eynlerinin anadili sorularidir. Analizler anadil ile alinan
bilgilerin e·li kadinin ·e kocasinin bulundugu dil grubunu` belirlemede
yeterli basarida oldugunu gostermistir. Onceki kusaklarin anadili bilgisi ise
anadil grubunu belirlemede ek bir yarar saglamistir. ,Dündar, 1998,
Türkiye'de Türkçe ve Kürtçe
Anadil Nüfuslartntn
Demografik Iarkltla¸ma ve
,,
Bütünle¸me Düzeyleri
(¯¯)
Doç. Dr. lsmet KOÇ
,,
lacettepe Uni·ersitesi Nüíus Ltütleri Lnstitüsü Ogretim Uyesi
1eknik Demograíi Ana Bilim Dali Baskani
,,
21. \üzyil 1ürkiye Lnstitüsü'nün 16 Aralik 2006 tarihinde düzenledigi atolye çalismasinda
yapilan konusma
| 181|
(alismanin üç temel amaci bulunmaktadir, ,1, 1ürkiye'deki anadil
gruplarinin nüíus içindeki paylarini, sayilarini ·e mekansal dagilimlarini ·er-
mek, ,2, 1ürkçe ·e Kürtçe anadil gruplarinin íarkli demograíik yapilara sa-
hip olduklari yolundaki yaygin gorüsü tartismak ·e ,3, 1ürkçe ·e Kürtçe
anadil nüíuslari arasindaki e·lilikleri ·e ortak dil kullanimini analiz etme
yoluyla, bu iki nüíus grubunun bütünlesme düzeylerini kontrol etmek.
II. ANADIL GRUPLARININ NÜIUS IÇINDLKI PAYLARI
Kabul goren bir tahmin yontemi olarak, kadinlar arasindaki anadil
dagilim oranlarinin tüm nüíusu temsil ettigini kabul edersek, bulgularimiz
bagimsiz çalismalarla oldukça uyumlu gorünmektedir. 1960'tan 1990'a ka-
dar yapilan nüíus sayimlarindaki dil gruplari ·erisini tahmin eden üç bagim-
siz çalismada Kürtçe anadil nüíusunun yüzdesi 1990'larin basi için 12-13
se·iyesinde bulunmustur ,O¸.o,, Koç ava 1oro., 1··2; Mvttv, Koç re íavci·ogtv,
1···,. 1NSA-2003 sonuçlari ise Kürtçe anadil grubunun toplam nü-íusun
yüzde 14.4'ü se·iyesinde oldugunu gostermektedir. \ukarida belirti-len
·arsayimlar altinda, 1965 yilinda 3 milyon olan Kürtçe anadil nüíusu-nun
2003 yilinda 10 milyonun üzerine çiktigi gorülmektedir. Kürtçe anadil
nüíusundaki bu hizli artis ,yillik yüzde 2.4'lük ulusal nüíus artis hizina kar-
silik, Kürtçe anadil nüíusu yüzde 3.3'lük bir artis gostermektedir, azalan
olümlülügün yaninda daha çok yüksek dogurganliktan kaynaklanmaktadir.
1ürkiye'deki üçüncü büyük anadil grubunun Araplar oldugu gorülmek-
tedir. larkli kaynaklardan elde edilen degerler Arapça anadil nüíusunun ora-
ninin asagi yukari sabit kaldigini gostermektedir. Rumca, (erkezce, Gürcü-
ce, Lrmenice,lemsince ·e Ibranice konusan anadil gruplarinin toplam nü-
íusu 1ürkiye nüíusunun yüzde 1'ini olusturmaktadir.
| 182| 21. \UZ\I L Oca k , Suba t , Ma r t 200¯
Dcç. Dr. |snc| KOÇ
Tablo J. Türkiye'deki Anadil Gruplartntn Yüzde Dagtltmlart
(J93S-2003)
Anadil Gruplari
1ürkler
Kürtler
Araplar
Diger
1
1935
89,2
9,2
1,0
0,6
2
1965
3
1990
4
1992
5
1993
6
1998
¯
2003
90,1
¯,6
1,2
1,1
12,6
85,8 82,¯ 83,2 82,5
12,4
1,4
0,4
13,0
1,¯ 1,¯
2,6
13,2
0,9
14,4
1,9
1,1
6
1NSA-1998
¯
1NSA-2003
1
1935 Nüíus Sayimi
2
1965 Nüíus Sayimi
3
Mutlu, 1995
4
Ozsoy, Koç ·e 1oros, 1992
5
Koç ·e lancioglu, 1999
21. \UZ\I L Oca k , Suba t , Ma r t 200¯ | 183|
III. ANADIL GRUPLARININ COGRAIÎ DAGILIMI
(alisma bulgulari 1ürkçe anadil grubunun büyük bolümünün ,yüzde
43,1, 1ürkiye'nin Bati bolümünde yasadigini, Kürtçe anadil nüíusunun üçte
ikisinin ,yüzde 68,8, ise Dogu'da yasadigini gostermektedir. ,1ablo2,. Arap-
ça anadil nüíusunun büyük bir çogunlugu ,yüzde 43,¯ ·e 45,5, 1ürkiye'nin
Dogu ·e Güney bolümünde yasamaktadir. Ilginç bir bulgu da Kürtçe anadil
nüíusunun üçte birinin Dogu ·e Güneydogu disinda yasamasidir.
Kürtçe anadil grubunda yer alan nüíusun
ülkenin Dogu bolümünden Bati ·e Güney bol-
gelerine dogru büyük bir hareket yasandigi go-
rülmektedir,1ablo3,. Kürtçe anadil nüíusu,
1965 yilinda Bati illerinin nüíusunun yüzde 1'-
den azini, Güney'in yüzde 5'ini ·e Orta Anado-
lu'nun yüzde 4'ünü olusturmaktadir. 2003 yilina
gelindiginde ise, Kürtçe anadil nüíusunun bu üç
bolgedeki orani sirasiyla yüzde 6, yüzde 10, ·e yüzde 4 se·iyesine ulasmistir.
Ancak, bu artislara ragmen Kürtçe anadil nüíusunun Bati'da da Dogu ·e
Güneydogu'da oldugu yogunlukta yasadiklarini soylemek mümkün gorül-
memektedir. Dogu Anadolu illerinden baska bolgelere dogru yasanan 33
yillik yogun nüíus hareketinden sonra, Kürtçe anadil nüíusunun büyük bir
çogunlugu hala Dogu Anadolu'da yasamakta oldugu gorülmektedir. ,1ablo
2 ·e 3,.
VI.DOGURGANLIKVL AILL PLANLAMASI
1ürkçe ·e Kürtçe anadil gruplarinin dogurganlik düzeyleri onemli ol-
çüde íarklidir. lalihazirdaki dogurganlik oranina gore, Anadili 1ürkçe olan
kadinlar dogurganlik çaginin sonuna ulastiginda ortalama 1,9 dogurmus ol-
maktadir. Buna karsilik gelen diger anadili Kürtçe olan kadinlar için 4,1
çocuktur. Anadili Kürtçe olan kadinlar anadili 1ürkçe olan kadinlardan yak-
Tablo 2. Anadil Gruplartntn Bölgelere Göre Yüzde Dagtltmlart
Anadil Gruplari
1ürkler
Kürtler
Araplar
Diger
Bati 1oplam Dogu Kuzey Orta Güney
43,1 100,0 8,3 9,1 26,0 13,5
16,5 100,0
100,0
100,0
68,8 5,9 8,8
8,2 43,¯ 2,6 45,5
55,6 6,0 11,3 20,3 6,8
Anadili Kürtçe olan
kadinlar anadili 1ürkçe
olan kadinlardan yaklasik
iki çocuk daha íazla
dogurmaktadir.
Tùr|iqc'dc Tùr|çc tc Kùr|çc Anadi| Nùfus|artntn
Dcncgrafi| |ar||t|a¸na tc 8ù|ùn|c¸nc Dùzcq|cri
| 184| 21. \UZ\I L Oca k , Suba t , Ma r t 200¯
Dcç. Dr. |snc| KOÇ
lasik iki çocuk daha íazla dogurmaktadir. Kürtçe anadil nüíusunun çogun-
lugu dogurganligin yüksek oldugu Dogu bolgesinde yasadigindan, iki anadil
grubun dogurganlik düzeylerini ·e dogurganlik orüntüsünü bu bolge içinde
karsilastirmak yarali olabilir. Dogu'da yasayan anadili Kürtçe olan kadinlar
dogurganlik çaglarinin sonuna kadar 4,¯ çocuk sahibi olurken, bu rakam
ayni bolgedeki anadili 1ürkçe olan kadinlar için yalnizca 2,3'dür ,1ablo 4,.
Tablo 3. Kürtçe Anadil Nüfusunun Bölgelere Göre
Nüfus Içindeki Paylart ve Nüfus Büyüklükleri
Bolgeler
Bati
Güney
Orta
Kuzey
Dogu
1ürkiye
1
1965 2003
\üzde \üzde Nüíus Nüíus
2,562,380 56,1 ¯,248,856
3,132,390 10,195,856 14,4 9,9
4¯,6
28,¯20 0,5
4,1 430,833 3,¯ 262,640
190,220 843,¯48 9,5 5,0
88,420 1,6¯1,¯63 6,2 0,9
1
1965 yilina iliskin degerler, S. Mutlu ,1995, taraíindan 1965 Genel Nüíus Sayimi ·erileri
düzeltilerek olusturulmustur.
1
Tablo 4. Anadil Gruplartntn Toplam Dogurganltk Htzlart ,
Gebeligi Önleyici Yöntem Kullantm Yüzdeleri ve
Ortalama Ilk Lvlenme Ya¸lart
\as Gruplari 1ürkçe
Dogu
1ürkçe Kürtçe Kürtçe
1ürkiye
1oplam
1oplam Dogurganlik
lizi
Ortalama e·lilik yasi
¯0,6
¯0,6 Gebeligi onleyici yontem
19,2
51,0
51,0
1¯,5
6¯,6
6¯,6
19,0
66,9 4¯,1
18,9 1¯,0
1
lizli arastirmadan onceki 1-36 ay için hesaplanmistir
Dogurganlik düzeyindeki íarkliliklar otesinde, iki grup için dogurganli-
gin açiklayici degiskenlerinin de oldukça íarkli oldugunu gormek ilginçtir.
1ürkiye'de, 2003 yilinda e·li kadinlarin yüzde 6¯,6'si gebeligi onleyici yon-
tem kullanmaktadir. Anadil gruplarina yogunlasirsak, anadili 1ürkçe olan
kadinlarin anadili Kürtçe olan kadinlardan daha íazla oranda gebeligi onle-
yici yontem kullandigi gorülmektedir. Dogu bolgesinde yasayan anadili
21. \UZ\I L Oca k , Suba t , Ma r t 200¯ | 185|
Tablo S. Anadil Gruplartna Göre Bebek ve Çocuk Ölüm Htzlart
Kürtçe olan kadinlar arasinda yontem kullanimi se·iyesinin daha da düsük
oldugu gorülmektedir. Ilk e·lenme yaslarina bakildiginda, anadili Kürtçe o-
lan kadinlarin anadili 1ürkçe olan kadinlardan yaklasik 2 yil daha once e·-
lendigi gorülmektedir ,1ablo 4,.
III. ÇOCUK ÖLÜMLÜLÜGÜ
(alisma kapsaminda anadili 1ürkçe ·e Kürtçe olan kadinlarin çocukla-
rinin hayatta kalma olasiliklari arasinda onemli bir íarklilik olup olmadigi da
kontrol edilmistir. Ulke geneli dikkate alindiginda, iki grubun olümlülük
hizlarinin onemli oranda íarklilastigi gorülmektedir. Anadili Kürtçe olan
kadinlarin çocuklari arasinda binde 46 olan bebek olüm hizinin anadili
1ürkçe olan kadinlarin çocuklari arasinda binde 22 se·iyesinde oldugu goz-
lenmektedir. Bes yas alti çocuk olüm hizinda da benzer bir yapi soz konu-
sudur ,1ablo 5,.
Olümlülük lizlari
Bebek Olüm lizi
1ürkçe Kürtçe Diger
2,2 4,6 2,2
VI. ÇAPRAZLVLILIK
1ürkçe anadil nüíusu ile Kürtçe anadil nüíusunun arasinda e·liligin yay-
gin olup olmadigi 1NSA-2003 ·erilerinden dogrudan elde edilebilen ·e
demograíik bütünlesme düzeyini` gosteren onemli bir konudur. 1NSA-
2003 sonuçlari iki grup arasinda e·lilik yapmanin pek yaygin olmadigini
gostermektedir. Kadinlar çogunlugu, her iki anadil grubu için de geçerli bi-
çimde, kendi anadil grubundan bir esi tercih etmektedirler. Anadili 1ürkçe
olan kadinlarin yüzde 9¯'si anadili 1ürkçe olan bir erkek ile e·liyken, anadili
Kürtçe olan kadinlarin arasinda kendi grubu içinde e·lilik yapanlarin orani
yüzde 94'dür. Anadili 1ürkçe olan kadinlarin yalnizca yüzde 2'si anadili
Kürtçe olan erkeklerle e·liyken, anadili Kürtçe olan kadinlarin yüzde 6'si
anadili 1ürkçe olan erkeklerle e·lidir ,1ablo 6,.
Tùr|iqc'dc Tùr|çc tc Kùr|çc Anadi| Nùfus|artntn
Dcncgrafi| |ar||t|a¸na tc 8ù|ùn|c¸nc Dùzcq|cri
| 186| 21. \UZ\I L Oca k , Suba t , Ma r t 200¯
Dcç. Dr. |snc| KOÇ
Kadinin anadili
1ürkçe
1ürkçe
Kürtçe
Kürtçe
Diger
Diger
Kocanin Anadili
9¯,3
5,¯
19,4
2,2
93,5
10,5
0,6
0,8
¯0,1
VI. ORTAKDIL KULLANIMI
1NSA-2003 kapsaminda ce·aplayicilara anadil disinda hangi dilleri ko-
nusabildikleri ·e e· içinde konustuklari dil de sorulmustur. Demograíik bü-
tünlesme düzeyinin bir baska gostergesi olarak ortak dil kullanimi ele alin-
diginda, anadili 1ürkçe olan grubun hemen tamaminin e·de yine 1ürkçe
konustugu gorülürken, anadili Kürtçe olan nüíusun yüzde 55,6'sinin e·de
Kürtçe konustugu gorülmektedir. Ayrica, anadili Kürtçe olan nüíusun sa-
dece yüzde 21,5'inin 1ürkçe konusamadigi gorülmektedir. Bu sonuçlar ana-
dili Kürtçe olan 10,2 milyonluk nüíusun 5,¯ milyonunun e· içinde Kürtçe
konustugunu, 2,2 milyonunun da Kürtçe disinda baska bir dil konusamadi-
gini gostermektedir.
VII. SONUÇ
1NSA-2003 kapsaminda yapilan analizler, 1ürkiye'nin demograíik ya-
pisinda anadil gruplari temelindeki gozlemlenen íarklilasmalara yeni bir
perspektií getirmistir. (alismanin bulgulari, 1ürkiye'deki en büyük iki
anadil grubunun dogurganlik, çocuk olümlülügü, aile planlamasi yontemi
kullanimi ·e e·lilik ·e ortak dil kullanimi gibi konularda onemli íarkliliklara
sahip olduklarini gostermektedir. Anadili Kürtçe olan nüíusun me·cut do-
gurganlik düzeyi, 1ürkiye'nin 1950'lerin sonu ile 1960'larin basi doneminde
gozlemlenen dogurganlik düzeyini animsatmaktadir. (ocuk olümlülügü
açisindan, anadili Kürtçe olan kadinlarin çocuklarinin me·cut durumu ülke-
nin 1980'lerin basindaki düzeyine esittir. Bu bulgular anadili 1ürkçe ·e
Kürtçe olan nüíuslarin íarkli demograíik yapilara` sahip olduklarini gos-
termektedir. Anadili 1ürkçe ·e Kürtçe olan nüíus arasindaki demograíik
íarkliliklarin yaninda, bu iki grubun demograíik bütünlesme` düzeylerinin
de íarkli oldugu gorülmektedir: 1ürkler ·e Kürtler çapraz e·liliklere açik
degillerdir ·e her iki grup da, büyük olçüde, kendi anadil gruplarindan olan
kisilerle e·lenmeyi tercih etmektedirler. Ayrica, ortak dil kullanimi yoluyla
gerçeklesmesi beklenen bütünlesmenin de tam olarak saglanamadigi go-
rülmektedir.
Tablo 6. Çapraz Lvliliklerin Yüzde Dagtltmt