855

‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﻣﻠﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1387‬‬

‫اراﺋﻪ ﻣﺪﻟﻲ ﺟﻬﺖ رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪي ﭘﺮوژه ﻫﺎي راﻫﺴﺎزي ﺑﺎ دو روﻳﻜﺮد‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ‬

‫ﺣﺴﻦ زﻳﺎري‪ ، 1‬ﭘﺮوﻳﻦ ﻛﺮﻳﻤﻲ‬

‫‪٢‬‬

‫ﺣﺴﻦ زﻳﺎري؛ داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‬
‫ﭘﺮوﻳﻦ ﻛﺮﻳﻤﻲ؛ داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‬
‫‪Pkarimi١@yahoo.com‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻲ از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﭘﺮوژه ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭼﺮﺧﻪ ﻋﻤﺮ‬
‫ﭘﺮوژه ﻫﺎي راه ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در روش ﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل ‪ LCCA‬ﻟﺤﺎظ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﻳﺴﻚ‬
‫ﻫﺎ و ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻤﻲ ﺷﺪه و در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻫﺎ وارد ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻳﺠﺎد و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺪﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ‬
‫ﭘﺮوژه ﻫﺎي راﻫﺴﺎزي را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻫﺎي درﮔﻴﺮ در آن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮده‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ رﻳﺴﻚ ﭘﺮوژه را ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮي در اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻧﻤﻮده و از ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﺪل‪ ،‬ﺟﻬﺖ ارزﻳﺎﺑﻲ و اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي ﭘﺮوژه ﻫﺎي راﻫﺴﺎزي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ رﻳﺴﻜﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎزه زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ورودي از راه و ﺷﻜﺴﺖ راه و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ از دوره ﺧﺪﻣﺖ دﻫﻲ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺻﺪ در ﺻﺪ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آﻣﺪه و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪل وزن دﻫﻲ ﺳﺎده‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻲ از ﻣﺪل ﻫﺎي ‪ MADM‬ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺪل ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫رﻳﺴﻚ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه در ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه و در اﻧﺘﻬﺎاز ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺟﻬﺖ رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪي ﭘﺮوژه ﻫﺎي‬
‫راﻫﺴﺎزي اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ‪ ،‬دوره ﺧﺪﻣﺖ دﻫﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن‪ ،‬اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي ﭘﺮوژه‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺗﺪاوم رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﻳﺠﺎد و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت زﻳﺮ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻛﺸﻮر از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺨﺎﺑﺮات‪ ،‬ﺣﻤﻞ وﻧﻘﻞ و‪ ...‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻃﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﻨﻮاﺗﻲ ﺑﻪ ﻃﺮح ﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﻲ و ﻣﻠﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎدر ﺣﺪود ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 30‬درﺻﺪ از ﺳﻬﻢ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻠﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ [1] .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺻﺮف ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻬﻴﻨﻪ‬
‫ﺳﺎزي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺻﺮف ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺒﺎت رﺷﺪ ﺑﻮدﺟﻪ و ﺗﺮﻗﻲ در ﺳﺎﻳﺮ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ روﺷﻲ اﺗﺨﺎذ ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺮاﺳﺎس آن اوﻟﻮﻳﺖ در ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻬﺴﺎزي ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ از ﺟﻤﻠﻪ راه ﻫﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻲ از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﭘﺮوژه ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ " .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﺗﻤﺎم ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺷﺪه ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻳﺎ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻤﻠﻚ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري و‬
‫واﮔﺬاري ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﻳﻚ ﺗﻜﻨﻴﻚ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻦ و ﺑﻬﺮه ﺑﺮدن از ﻳﻚ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت را در ﻃﻮل دوره‬
‫ﺧﺪﻣﺖ دﻫﻲ آن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ دارد‪ ".‬اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﺑﻴﺶ از ‪ 100‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺗﻨﻬﺎ از ‪ 25‬ﺗﺎ‬
‫‪ 30‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ در ﺳﺎل ‪ 1993‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ‪ AASHTO‬ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ در ‪ 28‬اﻳﺎﻟﺖ‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي آزادراه ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﺰﻳﺖ‪ ،‬ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻫﻮاﻳﻲ و‪ ...‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ Arditi .‬و ‪ Messiha‬در ﺳﺎل ‪ 1999‬درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت‬
‫ً‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ و ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد]‪.[2‬‬
‫وﻟﻲ ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ LCCA‬ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ ﻃﺮح ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭼﺮﺧﻪ ﻋﻤﺮ ﭘﺮوژه ﻫﺎي راه ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن )‪ (Uncertainty‬ﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در روش ﻫﺎي‬
‫‪ 1‬اﺳﺘﺎدﻳﺎر داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‬
‫‪ 2‬داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ راه و ﻧﺮاﺑﺮي‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‬

‫‪www.WikiPG.com‬‬
‫‪١‬‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﻣﻠﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1387‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮل ‪ LCCA‬ﻟﺤﺎظ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ )در ﻃﻲ ﺳﺎﺧﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري( ‪ ،‬رﻳﺴﻚ ﺑﻬﺮه وري و رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺗﺠﺎري و‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ و در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﭘﺮوژه آورده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻤﻲ ﺷﺪه و در ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي وارد ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد‬
‫روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﭘﺮوژه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ روش ﻛﺎرآﻣﺪي ﺑﺮاي اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي ﭘﺮوژه ﻫﺎي راﻫﺴﺎزي ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫رﻳﺰان ﺑﺎ اﻳﻦ روش ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻧﺎدرﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮآوردﻫﺎي اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻳﺠﺎد و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺪﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﭘﺮوژه ﻫﺎي راﻫﺴﺎزي را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻫﺎي درﮔﻴﺮ در آن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ رﻳﺴﻚ ﭘﺮوژه ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮي در ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮده و از اﻳﻦ ﻣﺪل‪ ،‬ﺟﻬﺖ ارزﻳﺎﺑﻲ و اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي ﭘﺮوژه ﻫﺎي‬
‫راﻫﺴﺎزي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺑﺰار ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي‬
‫اﺻﻄﻼح آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ و ﻳﺎ ‪ LCCA‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺪﻟﻲ ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ در ﻛﻞ دوره ﺧﺪﻣﺖ دﻫﻲ ﻣﻠﻚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪل اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ و روﻧﺪ آﻧﺎﻟﻴﺰي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰان ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري و‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري زﻳﺮﺑﻨﺎ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪ ،‬اﺗﺨﺎذﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ آﻧﺎﻟﻴﺰ روﻧﺪي ﺟﻬﺖ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻚ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺷﺪه آﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﮕﻬﺪاري‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴﺮ و ﺗﺠﺪﻳﺪ ))‪ (Maintenance, Repair & Renewal (MR & R‬و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪه و‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻃﻲ دوره ﺧﺪﻣﺖ دﻫﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﺴﺘﻴﺘﻮ ﻣﻠﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي]‪ ،[3‬ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻤﺎم ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺷﺪه ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻳﺎ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﻳﻚ ﺗﻜﻨﻴﻚ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻦ و ﺑﻬﺮه ﺑﺮدن از ﻳﻚ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت را‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲدارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺑﺘﺪا ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت و آﻧﺎﻟﻴﺰ ‪ LCCA‬ﻣﻲاﻧﺪازد و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت وارد ﺷﻮﻧﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﺑﺘﺪا ﻫﺮ دو روﻧﺪ ﻣﻌﻴﻦ)‪ (Deterministic‬و اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ)‪ (Probabilistic‬در آﻧﺎﻟﻴﺰ دوره ﻋﻤﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺳﺎس ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت و آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ‬
‫روش ارزش ﻛﻨﻮﻧﻲ‬
‫ارزش ﺣﺎل )‪ (Present Value-PV‬ﺑﺮاي ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪهي دﻻر ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﺗﻨﺰﻳﻞ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎ ﻳﻚ‬
‫ﻧﺮخ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه در ﻃﻮل دوره‪ ،‬ﺑﻴﻦ زﻣﺎن ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﻳﻨﺪه و زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ارزش ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫⎤ ‪⎡ 1‬‬
‫⎢ ‪PV = FV‬‬
‫⎥‪n‬‬
‫⎦ ) ‪⎣ (1 + i‬‬

‫)‪(1‬‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ = PV‬ارزش ﻛﻨﻮﻧﻲ ؛ ‪ = FV‬ارزش آﻳﻨﺪه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ؛ ‪ = n‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻴﻦ زﻣﺎن آﻧﺎﻟﻴﺰ و زﻣﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺎ؛ و ‪ = i‬ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﻳﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫روش ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
‫اﻳﻦ روش ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ و آﻳﻨﺪه را ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫⎫ ] ‪⎧ [i (1 + i ) n‬‬
‫⎨ ‪A = PV‬‬
‫⎬‬
‫‪n‬‬
‫⎭ ]‪⎩[(1 + i) − 1‬‬

‫)‪( 2‬‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ = A‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺎي آﺧﺮ ﺳﺎل؛ ‪ = PV‬ارزش ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﻌﺎدﻟﻪ)‪ (1‬؛‪= n‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻴﻦ زﻣﺎن آﻧﺎﻟﻴﺰ ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي دوره ﻋﻤﺮ و ‪= i‬‬
‫ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﻳﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ‬
‫‪ (Life Cycle Cost) LCC‬ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺮاي زﻳﺮﺑﻨﺎﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻢ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت وارد ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﻘﺎﻟﻪ ‪Vanier & Rahman‬در ﺳﺎل ‪ 2004‬ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ]‪:[4‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ = ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻤﻠﻚ ‪ +‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪ +‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫)‪(3‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻤﻠﻚ)‪ (Acquisition Cost‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻴﻜﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺧﺮﻳﺪ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺣﺮﻳﻢ و‬
‫ﻋﺒﻮر از اﻣﻼك‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺧﺮﻳﺪاري‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻫﺎ‪ ،‬اﺟﺮت ﺑﺎزرﺳﻲ زﻣﻴﻦ‪ ،‬اﺟﺮت ﻃﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎ‪ ،‬اﺟﺎره ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اي‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﺎزرﺳﻲ ﺳﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺮوژه و ﻣﺨﺎرج ﻛﻠﻲ ﻓﻨﻲ و اﺟﺮاﻳﻲ]‪.[4‬‬

‫‪www.WikiPG.com‬‬
‫‪٢‬‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﻣﻠﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1387‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ)‪ (Ownership Cost‬در ﻃﻲ ﻫﺮ ﻓﺎز از دوره ﻋﻤﺮ ﺳﺎزه زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ رخ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﻧﺮژي‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﮕﻬﺪاري ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪه‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﺎزرﺳﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ‪ MR&R‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ)‪ (Social Cost‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﻠﻤﻮس ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه از ﻃﺮف ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﻄﻊ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي در ﻃﻮل دوره ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري و ﻳﺎ ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺗﻌﻤﻴﺮ)ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎر ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﻲ( ﻗﻄﻊ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺗﺎﺟﺮان‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﺿﺎﻓﻪ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﻓﺮﺳﻮدﮔﻲ و ﺷﻜﺴﺖ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪[4].‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ارزش ﻛﻨﻮﻧﻲ‬
‫ارزش ﻛﻨﻮﻧﻲ )‪ (PV‬و ﺗﻨﺰﻳﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي دوره ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪[5] :‬‬
‫‪n‬‬

‫‪Ct‬‬
‫‪t‬‬
‫) ‪t = 0 (1 + i‬‬

‫∑ = ‪PV‬‬

‫)‪(٤‬‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ =PV‬ارزش ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي دوره ﻋﻤﺮ؛ ‪ =Ct‬ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي رخ داده در ﺳﺎل ‪t‬؛ ‪ =n‬ﻃﻮل دوره آﻧﺎﻟﻴﺰ و ‪ =i‬ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﻳﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ Ct‬از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ]‪:[4‬‬
‫‪Ct = AC +EC +MC+ RC + OC – SV‬‬
‫)‪(5‬‬
‫ﻛﻪ در آن ‪ =AC‬ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪه‪ =EC ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻧﺮژي‪ =MC ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﮕﻬﺪاري‪ =RC ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪ‪ =OC ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ‪ =SV‬ارزش اﺳﻘﺎﻃﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫روﻧﺪﻫﺎي ﻗﻄﻌﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ روﻧﺪﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ در ‪LCCA‬‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ً‬
‫در ﻳﻚ روﻧﺪ ﻗﻄﻌﻲ ‪ LCCA‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي ﻛﻪ ﻫﻢ در زﻣﺎن و ﻫﻢ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺸﺨﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ارزش ﻫﺎي ورودي‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻮاﻫﺪ و ﻳﺎ ﻗﻀﺎوت ﻫﺎي ﺗﺨﺼﺼﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬روﻧﺪﻫﺎي ﻗﻄﻌﻲ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ‪ LCC‬ﺳﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ‬
‫ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬روﻧﺪ ﻗﻄﻌﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ و ﻧﺎﻣﻌﻴﻨﻲ ﻫﺎ در ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ورودي را ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫در روﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﻳﻞ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﮕﻬﺪاري‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ و ﺗﻌﻤﻴﺮات‪ ،‬زﻣﺎن ﻧﻮﺳﺎزي و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺣﺘﻤﺎاﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ً‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻠﻤﻮس( ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮزﻳﻌﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﺪل ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﻜﺮارﺷﻮﻧﺪه اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ را ﻛﻪ ﻳﻚ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺸﺨﺺ ‪LCC‬‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ‪ LCCA‬ﺑﺎ روﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻫﺎي ﭘﺮدازﺷﻲ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ آن‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ در دﺳﺘﺮس ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻫﺎ در‪LCC‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي آﺗﻲ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه و ﺣﺘﻲ ﺣﻮادث آﻳﻨﺪه ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﻤﻠﻮ از اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻧﺮخ ﺗﻮرم در ﻃﻮل ﻳﻚ دوره ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ‪ 30‬ﻳﺎ ‪ 100‬ﺳﺎل( ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻫﺎ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬روﻧﺪ ﻛﻠﻲ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت دوره ﻋﻤﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ "‬
‫اﺛﺮات ﺗﻮرم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺮخ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ" ]‪ .[6‬اﻣﺎ اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و‬
‫اﻧﺮژي ﺑﺎ ﻧﺮخ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن دﻳﮕﺮ در ﺣﻴﻄﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ ،LCCA‬ﺗﻌﻴﻴﻦ دوره ﺧﺪﻣﺖ دﻫﻲ داراﻳﻲ و‬
‫اﺟﺰاي آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺌﻮري‪ ،‬دوره ﺧﺪﻣﺖ دﻫﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه از ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺷﻮد]‪.[2‬‬

‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺗﺠﺎري و ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺣﺪﺳﻴﺎﺗﻲ درﺑﺎره آﻳﻨﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﺿﻴﺎت‪ ،‬ﺣﺪﺳﻴﺎت‪ ،‬ﺑﺮآوردﻫﺎ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي‬
‫ﺣﻮادث آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻳﺴﻚ اﺳﺖ‪ .‬رﻳﺴﻚ ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم اﻧﺘﺰاﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ آن ﻣﺸﻜﻞ و در ﺧﻴﻠﻲ از ﻣﻮارد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي آن ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎرﺑﺮدي رﻳﺴﻚ در اداﻣﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬رﻳﺴﻚ ﺑﻴﺎن اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻮد ﻳﺎ زﻳﺎن ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬آﺳﻴﺐ ﻫﺎ و ﺿﺮرﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﺗﺄﺧﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻫﺎي ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﺧﺎص ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪[7]«.‬‬
‫رﻳﺴﻚ را ﺧﺎص ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪» :‬رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﭘﺮوژه ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در اﺑﺘﺪا‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ و در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﭘﺮوژه آورده ﺷﻮﻧﺪ‪ [8]«.‬ﻳﻜﻲ از ﺳﺨﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺮوژه‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﺑﺮآورد ﺗﺄﺛﻴﺮات رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﭘﺮوژه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ رﻳﺴﻚ ﻫﺎ روي ﭘﺮوژه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ -1 :‬ﺷﻜﺴﺖ در اﺟﺮاي ﭘﺮوژه ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮآورد ﺷﺪه؛ ‪-2‬‬
‫ﻋﺪم ﺗﻜﻤﻴﻞ ﭘﺮوژه در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺗﻜﻤﻴﻞ؛ ‪ -3‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ و روﻧﺪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪.‬‬
‫واژه رﻳﺴﻚ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺑﺘﻮان اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ رﻳﺴﻚ ﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻴﺰان‬
‫رﻳﺴﻚ راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ زﻳﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود]‪:[8‬‬
‫ﻣﻴﺰان ﺿﺮر) ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ( × اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع = رﻳﺴﻚ‬
‫)‪(6‬‬

‫‪www.WikiPG.com‬‬
‫‪٣‬‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﻣﻠﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1387‬‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ‪ (Project Management Body Of Knowledge) PMBOK‬ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ ﺷﺶ ﻣﺮﺣﻠﻪ زﻳﺮ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ]‪:[9‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ؛ ‪ -2‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺴﻚ؛ ‪ -3‬ارزﻳﺎﺑﻲ رﻳﺴﻚ ﻫﺎ؛ ‪ -4‬ﻣﻴﺰان رﻳﺴﻚ ﻫﺎ؛ ‪ -5‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺑﺮاي ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ رﻳﺴﻚ ؛ ‪-6‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل و ارزﻳﺎﺑﻲ رﻳﺴﻚ ﻫﺎ‬

‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺴﻚ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ )‪ (Risk Identification‬رﻳﺴﻚ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺴﻚﻫﺎ و اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع آﻧﻬﺎ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺴﻚ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮارد زﻳﺮ را ﺑﺮاي ﻫﺮ رﻳﺴﻚ ﺗﺨﻤﻴﻦ‬
‫زد]‪.[10‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع‪ ،‬ﻣﺤﺪوده ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬زﻣﺎن ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺗﻜﺮار آن‪.‬‬

‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي رﻳﺴﻚ ﻫﺎ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي رﻳﺴﻚ ﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ آورد ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ آن‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ رﻳﺴﻚ ﻫﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﺷﺪه و ﺑﻪ اﺛﺮ ﺑﺨﺸﻲ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻓﺮﻳﻨﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫رﻳﺴﻚ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ]‪ .[11‬ﻳﻜﻲ از ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺎﻛﺲ واﻳﺪﻣﻦ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي رﻳﺴﻚ ﻫﺎ داراي ﻧﻈﺮات زﻳﺮ اﺳﺖ‬
‫]‪:[12،13‬‬
‫"رﻳﺴﻚﻫﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد و ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬رﻳﺴﻚ ﻫﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﺷﺎن‬
‫روي اﻫﺪاف ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺮوژه ﺑﻪ‪ :‬رﻳﺴﻚﻫﺎي زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﭘﺮوژه‪ ،‬رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﭘﺮوژه‪ ،‬رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻣﺤﺪوده ﭘﺮوژه‪ ،‬رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻛﻴﻔﻴﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪".‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺴﻚ و ﭘﺎﺳﺦدﻫﻲ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي رﻳﺴﻚﻫﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻨﺸﺄ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﺄﺛﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮار زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ :‬ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻼﻳﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ؛ ‪ -2‬رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ‪ :‬رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺑﺎزار‪ ،‬ﺗﻮرم‪،‬‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اوﻟﻴﻪ؛ ‪ -3‬رﻳﺴﻚ ﻫﺎي داﺧﻠﻲ‪ -‬ﻏﻴﺮﻓﻨﻲ‪ :‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬زﻣﺎن ﺑﻨﺪي؛ ‪ -4‬رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﻓﻨﻲ‪ :‬ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻓﻨﺎوري‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻃﺮاﺣﻲ؛ ‪-5‬‬
‫رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ :‬ﻣﺠﻮزﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻖ اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻗﺮاردادي‪.‬‬

‫روش ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺴﻚ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰارﻫﺎ و ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺴﻚ در ﻛﺘﺎب اﺳﺘﺎﻧﺪارد داﻧﺶ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺮوژه ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻮاع روش ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫رﻳﺴﻚ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺴﺘﻨﺪات؛ ‪ -2‬ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي روش ﻫﺎي ﺟﻤﻊ آوري اﻃﻼﻋﺎت ﺷﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻃﻮﻓﺎن ﻓﻜﺮي‪ ،‬روش دﻟﻔﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺸﻪ اي دﻻﺋﻞ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫‪) SWOT‬ﻗﻮت ﻫﺎ‪ ،‬ﺿﻌﻒ ﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎ(؛ ‪ -3‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭼﻚ ﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎ؛ ‪ -4‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻔﺮوﺿﺎت؛ ‪ -5‬ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي روشﻫﺎي ﻧﻤﻮداري‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺴﻜﻬﺎي ﭘﺮوژه‪ ،‬ﺑﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﻨﺪه ﭘﺮوژه روﻧﺪ ﺧﺎﺻﻲ را در ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ رﻳﺴﻚ ﺧﺎص ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ روش‬
‫واﻛﻨﺶ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آن رﻳﺴﻚ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬واﻛﻨﺶ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻳﺴﻚ ﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻜﻲ از ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ]‪:[9‬‬
‫‪ -1‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از رﻳﺴﻚ‪ -2 ،‬اﻧﺘﻘﺎل رﻳﺴﻚ‪ -3 ،‬ﻛﺎﻫﺶ اﺛﺮ آن‪ -4 ،‬ﻗﺒﻮل رﻳﺴﻚ‪.‬‬

‫ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻳﺴﻚ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺑﺎﻧﻚ اﻃﻼﻋﺎت رﻳﺴﻚ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ و ارزﻳﺎﺑﻲ رﻳﺴﻚ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي و درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﺧﻄﺮات اﻗﺪامﻧﻤﻮد‪ .‬ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫و ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻳﺴﻚﻫﺎ دو ﻫﺪف را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫ً‪:‬‬
‫اوﻻ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺴﺒﻲ رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي آﻧﻬﺎ را از ﻟﺤﺎظ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺎﻟﻲ و ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﭘﺮوژه ﺑﺮﺟﺎي ﻣﻲ‬
‫ﺛﺎﻧﻴﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم را ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ روش و ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از روش ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ رﻳﺴﻚﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻫﺮ‬
‫ﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪:ً .‬‬
‫رﻳﺴﻚ ﺗﺎﺑﻌﻲ اﺳﺖ از دو ﻋﺎﻣﻞ اﺣﺘﻤﺎل و ﻣﻴﺰان اﺛﺮ آن رﻳﺴﻚ‪ ،‬و اﻳﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺒﻨﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ رﻳﺴﻚ ﺑﻪﺷﻤﺎرﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫روﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺪل ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ‬
‫در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﭘﺮوژه‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔﻲ و ﻛﻤﻲ رﻳﺴﻚ ﻫﺎ و وارد ﻛﺮدن رﻳﺴﻚ در ﻣﺪل آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻛﻪ آﻣﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ و اوﻟﻮﻳﺖﺑﻨﺪي ﭘﺮوژه ﻫﺎي راﻫﺴﺎزي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺰﻳﻨﻪ رﻳﺴﻚ ﺑﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﻛﻤﻲﻛﺮدن رﻳﺴﻚﻫﺎي‬
‫ﭘﺮوژه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻤﻲﻛﺮدن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﺖدادن درﺻﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﻪ رﻳﺴﻚ در ﺻﻮرت وﻗﻮع‪ ،‬در ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﻌﻤﻴﺮ و ﻧﮕﻬﺪاري ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.WikiPG.com‬‬
‫‪٤‬‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﻣﻠﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1387‬‬

‫ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﭘﺮوژه ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺑﺎﻧﻚ ﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‪ ،‬ﮔﺰارشﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﭘﺮوژه‪ ،‬و ﻧﻈﺮ ﺧﺒﺮﮔﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ از روش آﺧﺮ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺧﺒﺮﮔﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺪل ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺮوژه ﻫﺎي راﻫﺴﺎزي‪ ،‬رﻳﺴﻚ ﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻗﺒﻞ ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه و از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن داﺧﻠﻲ در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ رﻳﺴﻚﻫﺎ و ﻛﻤﻲﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﺮ رﻳﺴﻚ ﺑﻪ ﺻﻮرت درﺻﺪي از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ رﻳﺴﻚ ﺑﺮ اﺳﺎس راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪(7‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﻳﺎ ﺗﻌﻤﻴﺮ و ﻧﮕﻬﺪاري × درﺻﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ × اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع = ﻫﺰﻳﻨﻪ رﻳﺴﻚ‬
‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ رﻳﺴﻚ ‪ X1‬ﺑﺎ اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ‪ P1‬و ﻣﻴﺰان ﺗﺄﺛﻴﺮ ‪ I1‬در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﭘﺮوژه ‪ ،A‬و رﻳﺴﻚ ‪ X2‬ﺑﺎ اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ‪ P2‬و ﻣﻴﺰان ﺗﺄﺛﻴﺮ ‪ I2‬در‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻌﻤﻴﺮات و ﻧﮕﻬﺪاري اﻳﻦ ﭘﺮوژه اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع داﺷﺘﻪﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻫﺰﻳﻨﻪ رﻳﺴﻚ در ﭘﺮوژه ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫)‬
‫‪(1 + i )t‬‬

‫)‪(8‬‬

‫‪n‬‬

‫× ‪RC = P1 × I1 × ICC + P2 × I 2 × ∑ ( M Ct‬‬
‫‪t =0‬‬

‫ﻛﻪ ‪ ،RC‬ﻫﺰﻳﻨﻪ رﻳﺴﻚ ﭘﺮوژه؛ ‪ ،MCt‬ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻧﮕﻬﺪاري ﭘﺮوژه در ﻃﻮل ﺳﺎل ‪ t‬ام؛ ‪ ،ICC‬ﻫﺰﻳﻨﻪ اوﻟﻴﻪ ﺳﺎﺧﺖ؛ ‪ ،i‬ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﻳﻞ و ‪ n‬ﻋﻤﺮ ﭘﺮوژه ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﻫﺮ رﻳﺴﻚ در ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا در ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع رﻳﺴﻚ ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﺪل ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ ﭘﺮوژه ﺧﺎص و رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﺮﮔﺰﻳﻨﻪ و ﻳﺎ رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ورودي درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺰﻳﻨﻪ اي را ﻛﻪ داراي ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮﺗﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ =(Rc+LCC)/ Cc‬ﻣﻌﻴﺎر اوﻟﻮﻳﺖدﻫﻲ‬
‫)‪(9‬‬
‫ﻛﻪ ‪ Cc‬در اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺰﻳﻨﻪ اوﻟﻴﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﭘﺮوژه ﺑﺮﺗﺮ از ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻓﺮﺿﻲ ‪ A‬و ‪ ،B‬ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ذﻛﺮﺷﺪه در ﺟﺪاول ‪ 1‬و ‪ ،2‬ﺑﺎ روش ﺳﻨﺘﻲ و روش ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ‪Risk-Based‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( روش ﺳﻨﺘﻲ‬
‫ﺟﺪول ‪ -1‬روش ﺳﻨﺘﻲ رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪي دو ﭘﺮوژه ﻓﺮﺿﻲ‪ A‬و ‪B‬‬

‫روش ﺳﻨﺘﻲ‬
‫ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ اوﻟﻴﻪ ﺳﺎﺧﺖ‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻌﻴﺮات و ﻧﮕﻬﺪاري‬

‫‪A‬‬

‫‪8‬‬

‫‪3×10‬‬

‫‪8‬‬

‫‪B‬‬

‫‪6×108‬‬

‫‪8‬‬

‫اوﻟﻮﻳﺖ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ‬
‫‪9‬‬

‫‪5×10‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0/8×10‬‬

‫‪9‬‬

‫‪5×10‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1/1×10‬‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد در روش ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮ اﺳﺖ ﮔﺰﻳﻨﻪ ‪ A‬ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮﺗﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ب( روش ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ‪Risk-Based‬‬

‫ﺟﺪول‪ -2‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دو روش ﺳﻨﺘﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ‪ RBR‬در ﻣﻮرد دو ﭘﺮوژه ﻓﺮﺿﻲ ‪ A‬و ‪B‬‬

‫‪-‬‬

‫‪10%‬‬

‫‪-‬‬

‫‪2%‬‬

‫‪10%‬‬

‫‪-‬‬

‫‪5%‬‬

‫‪-‬‬

‫‪15%‬‬

‫‪12%‬‬

‫‪-‬‬

‫‪2%‬‬

‫‪8%‬‬

‫‪-‬‬

‫‪8%‬‬

‫‪2%‬‬

‫‪1‬‬
‫‪A‬‬

‫‪2‬‬
‫‪3‬‬

‫‪0/8×109‬‬

‫‪3×108‬‬

‫‪5×108‬‬

‫‪4‬‬
‫ﺟﻤﻊ‬
‫‪B‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1/1×109‬‬

‫‪6×108‬‬

‫‪5×108‬‬

‫‪5‬‬
‫ﺟﻤﻊ‬

‫‪8‬‬

‫‪1/05×10‬‬

‫‪5/8×107‬‬

‫‪www.WikiPG.com‬‬
‫‪٥‬‬

‫‪3/02‬‬

‫‪1/93‬‬

‫ا وﻟﻮﻳﺖ‬

‫ﭘﺮوژه‬

‫ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي‬
‫رﻳﺴﻚ‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره‬
‫ﻋﻤﺮ)‪(LCC‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ)‪(Cc‬‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري)‪(Mc‬‬

‫درﺻﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ در‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ‬

‫درﺻﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ در‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ)‪(Rc‬‬

‫‪(RC+LCC)/Cc‬‬
‫ﻣﻌﻴﺎر اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﻣﻠﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1387‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﭘﺲ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻌﻴﺎر اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از دو ﻓﺎﻛﺘﻮر ‪ RC‬و ‪ LCC‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ‪ B‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮﺗﺮ‬
‫اﻟﺰاﻣﺎ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺮ ﺑﻮدن ﭘﺮوژه ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ً‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮي را ﺑﻪ ﭘﺮوژه ﺗﺤﻤﻴﻞﻛﺮده و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻞ ﭘﺮوژه در اﻧﺘﻬﺎي دوره ﺧﺪﻣﺖدﻫﻲ آن ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ﻛﻠﻴﻪ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﺰﻳﻨﻪ دوره ﻋﻤﺮ ﻳﻌﻨﻲ‪ LCC‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺑﺰار ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬داده ﻫﺎ ﺑﻪ دو روش ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ)‪ (Questionair‬و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ )‪ (Interview‬ﺟﻤﻊ آوري ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺪود‬
‫ﻧﻜﺮدن ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ در ﺟﻮاب دادن ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ از ﺳﻮاﻻت ﺑﺎز اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪه در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﺰان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﺮ ﻓﺎﻛﺘﻮر رﻳﺴﻚ در ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري‪ ،‬ﻣﺠﺎز ﺑﻮد ﻋﺪدي ﻧﺎﻣﺤﺪود اﻧﺘﺨﺎبﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واژه ﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ ﻛﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ و زﻳﺎد ﻣﻠﻤﻮسﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻣﺪل ﺑﻪ اﻋﺪاد ﺑﺎﻻﺗﺮ و واﻗﻌﻲﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺤﻮه ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻮد ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﻟﻴﺴﺖ ﺗﻌﺪادي رﻳﺴﻚ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻴﺎنﺷﺪﻧﺪ و در اداﻣﻪ از ﭘﺎﺳﺦدﻫﻨﺪه ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮد رﻳﺴﻚ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﻃﻲ ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮدهاﺳﺖ ﺑﻪ ﻟﻴﺴﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﺮ رﻳﺴﻚ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت درﺻﺪي از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري ﺧﻮاﺳﺘﻪﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺮوﺣﻪ در ﻃﻲ روﻧﺪ ارﺳﺎل و درﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺎورﻳﻦ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران‬
‫ﻮﻋﺎ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﻳﺪ و ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻟﻴﺴﺖ ﻃﻲ ازﺳﺎلﻫﺎ و درﻳﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬در اﻧﺘﻬﺎ از ‪ 60‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪه ﻣﺠﻤ ً‬
‫‪ 47‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪ‪ %68 .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺷﻮﻧﺪه ﻫﺎ داراي ﺳﻮاﺑﻖ ﻛﺎري ﺑﺎﻻي ‪ 10‬ﺳﺎل در زﻣﻴﻨﻪ ﭘﺮوژه ﻫﺎي راﻫﺴﺎزي ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫ﺷﺪه و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻈﺮﺳﻨﺠﻲ در ﺟﺪول)‪ (3‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ارﺳﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ در ﺷﻜﻞ ﺷﻤﺎره ‪ 1‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -1‬ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ارﺳﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ‬

‫‪www.WikiPG.com‬‬
‫‪٦‬‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﻣﻠﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1387‬‬

‫ﺟﺪول‪ -3‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻈﺮﺳﻨﺠﻲ از ﺧﺒﺮﮔﺎن در ﻣﻮرد ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي رﻳﺴﻚ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه و وزن آﻧﻬﺎ در ﭘﺮوژه ﻫﺎي راﻫﺴﺎزي‬

‫ردﻳﻒ‬

‫ﻓﺎﻛﺘﻮر رﻳﺴﻚ‬

‫درﺻﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ‬

‫درﺻﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﮕﻬﺪاري‬

‫‪1‬‬

‫ﺧﻄﺎ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮﻳﺪور ﻣﺴﻴﺮ‬

‫‪27/0‬‬

‫‪33/4‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺧﻄﺎ در ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻨﻲ و ﻫﻨﺪﺳﻲ ﻣﺴﻴﺮ‬

‫‪16/2‬‬

‫‪14/0‬‬

‫‪3‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻃﺮاﺣﻲ ﺣﻴﻦ اﺟﺮا‬

‫‪10/9‬‬

‫‪0/9‬‬

‫‪4‬‬

‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﺎﺧﺘﮕﺎه‬

‫‪35/0‬‬

‫‪18/8‬‬

‫‪5‬‬

‫اﺷﺘﺒﺎه در ﺑﺮآورد ﺗﺮاﻓﻴﻚ )دﺳﺖ ﺑﺎﻻ(‬

‫‪12/8‬‬

‫‪1/4‬‬

‫‪6‬‬

‫اﺷﺘﺒﺎه در ﺑﺮآورد ﺗﺮاﻓﻴﻚ)دﺳﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ(‬

‫‪4/9‬‬

‫‪21/2‬‬

‫‪7‬‬

‫ﻋﺒﻮر وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎز‬

‫‪1/1‬‬

‫‪12/2‬‬

‫‪8‬‬

‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ زﻣﻴﻦ )رﻓﻊ ﻣﻌﺎرض(‬

‫‪42/5‬‬

‫‪0‬‬

‫‪9‬‬

‫رﻳﺴﻚ ﻛﺎرﺑﺮد ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺟﺪﻳﺪ‬

‫‪7/0‬‬

‫‪6/0‬‬

‫‪10‬‬

‫رﻳﺴﻚ ﻋﺪم ﺗﺪارﻛﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ‬

‫‪15/6‬‬

‫‪10/1‬‬

‫‪11‬‬

‫رﻳﺴﻚ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ‬

‫‪51/3‬‬

‫‪13/5‬‬

‫‪12‬‬

‫رﻳﺴﻚ ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﭘﺮوژه‬

‫‪46/4‬‬

‫‪14/2‬‬

‫‪13‬‬

‫رﻳﺴﻚ ﻧﻘﺎﻳﺺ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري‬

‫‪0/4‬‬

‫‪21/0‬‬

‫‪14‬‬

‫ﺣﻮادث ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺮﻗﺒﻪ) ﻓﻮرس ﻣﺎژورﻫﺎ(‬

‫‪6/8‬‬

‫‪4/2‬‬

‫‪15‬‬

‫رﻳﺴﻚ ﻧﻈﺎرت در ﺣﻴﻦ اﺟﺮا‬

‫‪7‬‬

‫‪0‬‬

‫‪16‬‬

‫رﻳﺴﻚ ﻋﺪم دﻗﺖ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ‬

‫‪9/2‬‬

‫‪0‬‬

‫‪17‬‬

‫رﻳﺴﻚ اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺸﺎت در زﻣﺎن اﺟﺮا‬

‫‪6/2‬‬

‫‪0‬‬

‫‪18‬‬

‫رﻳﺴﻚ ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﺣﺮﻳﻢ‬

‫‪0‬‬

‫‪5/.‬‬

‫‪19‬‬

‫رﻳﺴﻚ ﻋﺪم دﻗﺖ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﺗﺎﻛﺌﻮﻣﺘﺮي‬

‫‪7/1‬‬

‫‪0‬‬

‫‪20‬‬

‫رﻳﺴﻚ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺷﻴﻮه ﻧﮕﻬﺪاري‬

‫‪0‬‬

‫‪15/9‬‬

‫رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺛﺮ و اﻫﻤﻴﺖ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ در ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره )‪ (2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي رﻳﺴﻚ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺛﺮ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﮕﻬﺪاري ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد و ﻧﻤﻮداري ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 2‬در ﻣﻮرد ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﮕﻬﺪاري داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪60‬‬
‫‪51.3‬‬
‫‪46.4‬‬

‫‪50‬‬

‫‪42.5‬‬

‫‪27.0‬‬

‫‪4.9‬‬
‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0.4‬‬

‫‪6.2‬‬

‫‪6.8‬‬

‫‪7.0‬‬

‫‪7.0‬‬

‫‪7.1‬‬

‫‪9.2‬‬

‫‪10.9‬‬

‫‪12.8‬‬

‫‪16.2 15.6‬‬

‫‪30‬‬

‫درﺻ ﺪﺗﺄﺛﻴﺮ) ‪( %‬‬

‫‪35.0‬‬

‫‪40‬‬

‫‪20‬‬
‫‪10‬‬

‫‪1.1‬‬

‫ریﺴﮏ ﺗﻌﺮض ﻋﺒﻮر وﺱﺎیﻞ ریﺴﮏ اﻥﺠﺎم ریﺴﮏ ﻥﻈﺎرت ریﺴﮏ ﻋﺪم‬
‫ﻥﻘﻠﻴﻪ ﻏﻴﺮ ﺁزﻣﺎیﺸﺎت در در ﺣﻴﻦ اﺟﺮا دﻗﺖ ﻥﻘﺸﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺮیﻢ‬
‫هﺎﯼ‬
‫زﻣﺎن اﺟﺮا‬
‫ﻣﺠﺎز‬
‫ﺗﺎﮐﺌﻮﻣﺘﺮﯼ‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در‬
‫ﻃﺮاﺣﯽ ﺣﻴﻦ‬
‫اﺟﺮا‬

‫‪0‬‬
‫ریﺴﮏ ﻋﺪم ﺧﻄﺎ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ زﻣﻴﻦ ریﺴﮏ ﺗﺄﻣﻴﻦ‬
‫ﮐﺮیﺪور ﻣﺴﻴﺮ )رﻓﻊ ﻣﻌﺎرض( ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ‬
‫ﺗﺪارﮐﺎت‬
‫ﻣﻨﺎﺱﺐ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -2‬در ﺻﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﭘﺮوژه ﻫﺎي راه ﺳﺎزي‬

‫‪www.WikiPG.com‬‬
‫‪٧‬‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﻣﻠﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1387‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﺪل اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل )‪ (9‬ﺑﻪ رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪي ﭘﺮوژه ﻫﺎ از ﺑﻴﻦ ﭘﺮوژه ﻫﺎي اراﻳﻪ ﺷﺪه ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫ﺷﺪه در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﺮوژه و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ و دادن ﺑﻬﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ و ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي از‬
‫اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﻛﺎﺳﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﺮوژه را ﺗﺎ ﺣﺪ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻛﺎﻫﺶ داد‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺻﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ در ﻫﺰﻳﻨﻪ رﻳﺴﻚ )‪ (RC‬ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي رﻳﺴﻚ در‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﭘﺮوژه و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ زﻣﻴﻦ و در ﻣﻮرد رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﻧﮕﻬﺪاري رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺧﻄﺎ در‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮﻳﺪور ﻣﺴﻴﺮ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎه در ﺑﺮآورد ﺗﺮاﻓﻴﻚ و ﻧﻘﺎﻳﺺ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ را دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻫﺎ و ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮات‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ از ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ زﻳﺎدي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻛﻲ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در زﻣﻴﻨﻪ ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻴﻜﻦ ﻧﺒﻮدن ﺑﺎﻧﻚ رﻳﺴﻚ و ﻋﺪم ﺛﺒﺖ ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺮوژه ﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻬﻴﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﻫﺎي رﻳﺴﻚ و ﺛﺒﺖ اﺳﻨﺎد ﭘﺮوژه ﻫﺎي اﺣﺪاث ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ راه و ﺗﺮاﺑﺮي ﻛﻤﻚ ﺷﺎﻳﺎﻧﻲ در اﻧﺠﺎم ﭘﺮوژه ﻫﺎي آﺗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺛﺮ و اﻫﻤﻴﺖ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﻌﻤﻴﺮ و ﻧﮕﻬﺪاري )ﻧﻤﻮدارﻫﺎي)‪ ،((2‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺟﻬﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي درﺳﺖ در ﻣﻮرد رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت و اراﺋﻪ ﻣﺪل ﺑﻬﻴﻨﻪ در ﻣﻮرد‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ رﻳﺴﻚ ﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻳﺴﻚ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺪل اراﺋﻪ ﺷﺪه از اﺑﺰار ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ و ﻧﻈﺮ ﺧﺒﺮﮔﺎن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺎﻧﻚ ﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‪ -‬در ﺻﻮرت دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ -‬و ﺳﻮاﺑﻖ ﭘﺮوژه ﻫﺎ ﻣﺪل را واﻗﻌﻲ ﺗﺮ ﻛﺮد‪ .‬در ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺪل ﻣﺰﺑﻮر ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮات‬
‫رﻳﺴﻚ ﻫﺎي ﭘﺮوژه در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻌﻤﻴﺮات و ﻧﮕﻬﺪاري و ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺒﻮدن ﺑﺎﻧﻚ ﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺛﺮات رﻳﺴﻚ ﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪه ﮔﺎن‬
‫و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ رﻓﻊ اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﺪل ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻬﺘﺮي ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ .1‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮدﺟﻪ ‪ 86‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺳﺎل ‪1386‬‬
‫‪2. Ossama Salem; Simaan AbouRizk; and Samuel Ariaratnam (2003) Risk-based Life-cycle Costing of‬‬
‫‪Infrastructure Rehabilitation and Construction Alternatives. JOURNAL OF INFRASTRUCTURE SYSTEMS,‬‬
‫‪ASCE / MARCH 2003.‬‬
‫‪3. Seiglande k.fuller and Stephen R.Peterson,NIST Handbook 135: Life Cycle Costing Manual for the Federal‬‬
‫‪Energy Management Program.Washington: U.S. Government Printing Office, 1996, The National Institute of‬‬
‫‪Standards and Technology(NIST) Handbook 135,1995 edition‬‬
‫‪4. Saidur Rahman, Ph.D and Dana J. Vanier, Ph.D Life Cycle Cost Analysis as a Decision Support Tool for‬‬
‫‪Managing Municipal Infrastructure. May 2-9, 2004, pp. 1-12.‬‬
‫‪5. ASTM 1994. ASTM E917 Standard Practice for Measuring Life-Cycle Costs of Buildings and Building‬‬
‫‪Systems. Philadelphia, PA: American Society for Testing and Materials.‬‬
‫‪6. Rakhara, A.S. 1980. CBD-212. Buildings and Life-Cycle Costing. National Research Council Canada,‬‬
‫‪Ottawa, ON, 4p.‬‬
‫(‪7. Chapman, C.B., Risk, in Investment, Procurement and Performance in Construction. E. & F.N. Spon‬‬
‫‪Chapman & Hall), London, 1991.‬‬
‫‪8. Raftery, J. Risk Analysis in Project Management. E & FN Spon (Chapman & Hall) , London, 1994.‬‬
‫‪9. PMBOK GUIDE, A Guide to the Project Management Body of Knowledge. Project management Institute,‬‬
‫‪Four campus Boulevand Square, PA19073-3299 USA, 2004.‬‬
‫‪10. Hamilton, A. Managing Projects For Success. Thomas Telford, London, 2001.‬‬
‫‪ .11‬ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﻛﺘﺎب راﻫﻨﻤﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت رﻳﺴﻚ در ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﺧﺮداد ‪1384‬‬
‫‪12. PMI, Project Management Handbook, 1998‬‬
‫‪13. Wideman, Max, Project and Program Risk Management, PMI, 1993‬‬

‫‪www.WikiPG.com‬‬
‫‪٨‬‬