EpistolaeMoguntinae Monumenta moguntina

<^..

^
\J0

^Oo

U('n

BIBLIOTHECA

MHUM

GEEMANICAEUM
EDIDIT

PHILIPPUS JAPPE

TOMUS TERTIUS

MONUMENTA MOGUNTINA

BEROLINI

APUD WEIDMANNOS
MDCCCLXVI

MONDMENTA

MOGUNTINA
EDIDIT

PHILIPPUS JAFFE

^^^
&RROLINI

APUD WEIDMANNOS
MDCCCLXVI

"^^^

/l

^^f

WILHELMO WATTENBACH

PROOEMIUM.

Statuentem
reliquis

me

Bonifatii

Lullique

epistolas

una cum

fere

omnibus

monumentis

ad

ecclesiasticum

Germaniae caput spectantibus huic
dare

tertio

volumini man-

quamvis minime

fugerit,

rerum
et

gravitati

maxime
et dissi,

ob subsidiorum adhibendorum

multitudinem
difficultates

pationem responsuras esse laboris

tamen

florentissima hoc tempore universarum paene bibliothe-

carum

liberalitate confisus

sum.

Neque spem meam,

qui

publicis
tate

librorum copiis praesunt,
fefellerunt.

excepta una asperiin

obscura,

Non enim modo

duobus

annorum 1863

et

1865

itineribus ad divitias bibliotheS.

carum Bruxellensis,

Crucis prope Vindobonam,

Francofurtensis,

S.

Galli,

Monacensis, Pomhabui,

mersfeldensis aditum facillimum
qui libri

verum

etiam,

manu

scripti

longiorem requirebant tractatio-

nem, eos in museo meo Berolinensi expeditissime legere
licuit.

Nam

benigno

summorum
libri

regni nostri

admini-

strorum interventu pretiosi
reae
sunt,

bibliothecarum Caesaapportati

Vindobonensis
et

et

Carlsruhensis
viri

praeterea

quoque

humanissimi mittendis

VIII

PROOEMIUM

codicibus magnopere

me

adiuvabant. Largiebantur autem

Ludovicus Bethmann
Caroius Halm ex
positus Trevirensis

ex bibliotheca Guelferbytana,

regia

Monacensi,

Holzer

prae-

ex bibliotheca capituli,

L G. Kohl

ex Bremensi,
C.

Antonius Ruland

ex Wirziburgensi,
Opi-

Schoemann

ex bibliotheca urbis Trevirensis.
alii

tulabantur mihi gratissime etiam

sive consiliis optimis

dandis sive conferendis codicibus,

Mauritius Haupt,

Leopoldus Delisle, Augustus de Druffel, Ernestus Dlimmler, Carolus Mullenhoff, Wilhel-

mus Scherer.

Hinc nimirum

fiebat, ut

susceptum opus

non nimis longo tempore absolveretur.
Berolini 3 Idus Apriles

1866.

^

INDEX.
pag.
I.

Catalogi episcoporum Moguntinorum

.

1

—

7

Catalogus Zwctlensis

2 2

Catalogus Erfurtensis
Catalogus Moguntinus
II.

S. Bonifatii et Lulli epistolae

III.

Epistolae Moguntinae

IV. Vitae S. Bonifatii
Willibaldi vita S. Bonifatii
.

— 7 8 — 315 316 — 421 422 — 506
3

Passio S. Bonifatii

429—471 471—482
482
.
.

Ex Ex
VI.

Othloni vita S. Bonifatii

— 505
506

presbyteri Traiectensis vita S. Bonifatii

.

V. Liutolfus de sancto Severo
Vitae Bardonis archiepiscopi Moguntini
Vulculdi vita Bardonis

507 518
521

— 517
— 564

Monachi Fuldensis vita Bardonis
VII.
VIII.

Anselmi Havelbergensis vita Adelberti
Vita Amoldi archiepiscopi Moguntini
Christiani chronicon

II

Moguntini

.

.

— 529 529 — 564 565 — 603
604—675 676—699
700

IX.

Moguntinum
•

X.

Annales Augienses
Willihelmi Moguntini memoriae

— 706
706

XI.
XII.
XIII.

Annales Moguntini
Inscriptiones ecclesiae S. Albani

Necrologium ecclesiae Moguntinae
tomi

— 713 714 — 720 721 — 728
707 729

Initia epistolarum huius

Index rerum memorabilium
Corrigenda

732

— 731 — 749
750

MONUMENTA MOGUNTINA

.^..^nM

msiu

CATALOGI EPISCOPORUM MOGUNTINORUM.

Mres catalogi sunt adhuc in codicibus manu
quibus
et

scriptis

reperti,

episcoporum Moguntinorum ,
et

quos ante Bonifatium

fuisse ferebant,

archiepiscoporum eiusdem ecclesiae nomina

comprehenduntur.

77 membr.
dit

saec.

Eorum antiquissimum, in codice Zwetlensi XIII Othlonianae Bonifatii vitae adiunctum, edidltere

Wattenbach in Archiv fur

deutsche
p.

Geschichtskunde
n. 1.

X
ad

608

et

repetiit

Bohmerus Font. III

XXXIII

Qui

catalogus

cum

excurrat in Sifrido archiepiscopo (1060

— 1084),
mona-

ipsius Othloni tempus pertinet ideoque est fortasse in

sterio

Fuldensi conscriptus.

Sed id quoniam pro explorato non
loco,

habebam, catalogum hunc ex

ubi inventus

est,

Zwetlen-

sem nominandum
quondam
membr.
descripsi,

duxi.

Alterum indicem ex

fol. 1 codicis

S. Petri

Erfurtensis, hodie Pommersfeldensis 2675
l. l.

saec.

XII a Bdhmero
in

p.

139 vulgatum, indidem
essem.

hoc anno

cum Pommersfeldae

Cuius aetatem

signifcat

prima manus,
cessans.

nomine Ai^noldi archiepiscopi (1153

—

1160) scribere

Tertius catalogus, cuius excerpta tanl.

tum prodierunt apud Bohmerum
censi nuper a

l.,

in regio tabulario

Mona-

me desumptus
tomus

est

ex primis tribus tomis „RegistH

litterarum ecclesiae

Maguntinae"
in fol.

membranaceis.
continet

Et primus

quidem
saec.
aliis

registri

12

seriem una
et

manu
longius

XIII ad Werherum (1259
manibus
contextam.

— 1284)
saec.

adductam
repetiti

lidemque fasti

sunt in se-

cundo registri tomo fol. 13
mxinu saec.
sit

manu

XIV

et in tertio fol.

6

XV,

in utroque allatis accessionibus ,

quarum quae
Reieci men1

ratio

,

ex editione nostra facile intelligitur.
III.

Jaiib, Bibliotheca

2

CATALOGI EPISCOPORUM MOGUNTINORUM
in Vita S.

dacem catalogum, a Tritthemio

Maximi
monacho

(ap.

Surium

De

probatis

sanctorum

historiis

VI 408)

fahricatum fictoque
assignatum,
curavit.

auctori Megenfrido Fuldensi

saeculi

X

quem Bohmerus

l.

l.

p.

137 iterum describendum

Berolini 12 Kal. Novembres 1865.

I.

CATALOGUS ZWETLENSIS.
episcopi

Isti

sunt

Mogontiacenses

:

Sophronius, Marinus,

Bothadus, Ruthadus, Aureus, Maximus, Sidonius, Sigimundus,
Liutgasius, Bezelinus, Lantwaldus, Laboaldus, Rigobertus, Geroldus, Gewilieb.

Bonifacius archiepiscopus , Lullus, Rihholf, Haistolf, Otker,

Rabanus, Karolus, Liutbraht, Sundrolt, Hatto, Heriger, Hildibrant, Friderih, Willehalmus, Hatto, Ruotpreht, Willigis, Erchanbolt,

Aribo, Bardo, L(iu)polt, Sifridus\

n.

CATALOGUS ERFURTENSIS.
Mogontinae
sedis,

Hi sunt

pontifices

antequam archiepisco-

patus inibi esset: Crescens, Marinus, Suffronius, Podardus, Rutharius,

Aureus, Maximus, Sydonius, Sigemundus, Leodegarius,

Becelin, Lanuwaldus, Laboaldus, Rigibertus, Geroldus, Gewiliob.

Anno ab

incarnatione Domini
obiit.

septingentesimo quinquage-

simo quinto sanctus Bonifacius

Sanctus Lullus, Richolfus, Haistolfus, Otgarius, Rabanus,
Karlus, Liutbertus, Sunderolt occisus, Hatto, Hereger, Hiltibertus, Fridericus,

Willehalmus, Hatto, Ruopertus, Willegis, Erken-

baldus,

Arbo, Bardo, Lupoldus, Sigefridus, Wecil, Ruothardus,

Adelbertus, Adelbertus iunior, Marcolfus, vicesimus octavus Heinricus depositus,

Arnoldus^

Cuonradus,

Sigeft-idus,

Gerhardus,

Heinricus, Wernherus, Heinricus frater, Gerhardus.
a.

Jiuc

mque

scripsit

vna manus

s.

Xll.

Quae sequuntur nomina, ea

variis

manibus

addita sunt.
1.

qui obiit anno 1084.

CATALOGI EPISCOPORUM MOGDNTINORUM
III.

S

CATALOGUS MOGUNTINUS.
NOMINA EPISCOPORUM.

Crescens episcopus, Marinus episcopus, Suftronius episcopus,

Bodardus episcopus, Ruodharius episcopus, Aureus episcopus,

Maximus

episcopus, Sidonius episcopus, Sigimundus episcopus,

Leudegasius episcopus, Pecelinus episcopus, Lantivaldus episcopus, Laboaldus episcopus, Rigibertus episcopus", Geroldus episcopus, Gewiliob episcopus.

NOMINA ARCHIEPISCOPORUM.
Bonifatius archiepiscopus sedit annos 36, obiit 755.

Lul archiepiscopus sedit annos 22,

obiit 786.

Richolfus archiepiscopus sedit annos 26, obiit 813.
Haistolfus archiepiscopus sedit annos 12, obiit 826.

Otgarius archiepiscopus sedit annos 22, obiit 847.

Rabanus archiepiscopus

sedit

annos

9, obiit

856.

Carolus archiepiscopus sedit annos 8, obiit 868.

Liutberdus archiepiscopus sedit annos 26, obiit 890.

Sunderoldus archiepiscopus sedit annos

3, obiit

891.
obiit

Hatho archiepiscopus

sedit

annos 22, menses 8;

912.

Heriger archiepiscopus sedit annos 14, menses 6; obiit 924.

Hildeberdus archiepiscopus sedit annos

9,

menses 5;

obiit 938.

Fridericus archiepiscopus sedit annos 17, menses 3 et ebdo-

madas 2

et dies duos;

obiit

954.
9, dies

Willihelmus archiepiscopus sedit annos 13, ebdomadas
4; obiit 968.
[Iste" fuit filius Friderici\]

Hatho archiepiscopus
974.
[Iste" fuit

sedit

annum unum, ebdomadas
annos
4,

8; obiit

abbas Fuldensis.]
sedit

Ruoberdus archiepiscopus

menses 10;

obiit 988.

Willigisus archiepiscopus sedit annos 35,
obiit
a.

menses 6,

dies 6;

1011.
manus
{ap.
$.

XV

addidit hacc : Iste fuit avunculus beate Bllbildis.

Cf.

Vitam

S, Bi-

lihildis

Gropp

Coll. sciiptorum fVircehurg. l p. 771), ubi sic est: Sygiberto avunculo

suo eiusdem

civitatis

(Mognntinae) archiepiscopo.
c.

b.

Iste

— Friderici
s.

addidit alia

manus

s.

Xlll.

Iste

—

Fuldensis addidit alia manus

Xlil.

1.

immo

Ottonis I imperatoris.

1*

4

CATALOGI EPISCOPORUM MOGUNTINORUM
Erkenboldus archiepiscopus sedit annos 10, menses 4, dies 17;

obiit

1020.
9,

Aribo archiepiscopus sedit annos

menses
10,

6, dies

5; obiit 1031.
et

Bardo archiepiscopus

sedit annos

menses 11

ebdoma-

das 2 et dies 3; obiit 1051.

Liubaldus archiepiscopus obiit 1058.
Sigefridus archiepiscopus obiit 1084.

Wezelinus archiepiscopus

obiit obiit

1088.

Ruthardus archiepiscopus

1108.

Adelbertus archiepiscopus obiit 1137.
Albertus iunior archiepiscopus obiit 1141, 12 Kal. Augusti.

Marcolfus archiepiscopus obiit 1142, Idus
Heinricus archiepiscopus obiit 1153.

lulii.

Arnoldus archiepiscopus

obiit
obiit

1160, 8 Kal.
1200.
1183.

lulii.

Cunradus archiepiscopus

Cristianus archiepiscopus obiit

Sifridus archiepiscopus obiit 1225, Idus Septembris.

Sifridus archiepiscopus obiit 1248, 7 Idus Marcii.

Iste con-

secravit ecclesiam

Maguntinam anno Domini 1239.
1259.

Cristianus archiepiscopus obiit 1251.

Gerhardus archiepiscopus

obiit

Werherus" archiepiscopus
Henricus archiepiscopus
lis

sedit

annos 24, mensessex; obiitl284.

obiit

anno Domini 1288, 15 Kal. Apri-

et sedit

annum unum
ex Registri
T.

et

septimanas quadraginta et quinque
ex Regisiri
T. II

cum

diebus 5.
1

Anno Domini 1305
Mathie
obiit

in

crastino

beati

Gerhardus
episcopus

archi-

Gerhardus archiepiscopus Ma-

sedit

an-

guntinus.

nos 16, obiit 1305.

Petrus natione de Treveris archiepisco-

AnnoDominil320
obiit Petrus archiepi-

pus Moguntinus sedit annos 14
ses quinque.

et

men-

Qui r«xit ecclesiam honeste,

scopus in die Bonifacii.

multiplici

ornatu

eam

decorando.
pridie

Obiit

Qui sedit annos
et dies

autem anno Domini 1320,
lunii.
a.

Nonas

13,

menses 3

quatuor.
Ime usiiue
scripsit

una manus

saec. XIII.

Caetera rariis manihus posita sunf.

CATALOGI EPISCOPORUM MOGUNTINORUM
Mathias de Bucheck archiepiscopus Moguntinus sedit annos septem;
obiit

Mathias comes de

anro

Bucheck

sedit

annos

Domini 1328, 4 Idus Septembris.
ex Registri T. III

septem; obiit (anno)

Domini 1328, quarto

Ydus Septembris.
Heinricus de Viern-

Henricus nacione de Verneborg archiepiscopus.

Hic acquisivit ecclesie medieet

burg successit praedicto, et privatus fuit

tatem opidi

castri

Zalcza;

et

subse-

quenti tempore depositus per Clementem

per

Clementem pasextum.

sextum.
Gerlacus nacione comitum de Nassaw.

pam
ecclesie

Gerlacus a Nassaw
obiit

Hic
berg,
et

conquisivit

castrum Schur-

anno

Domini

opida Solme et

Nydenow nec non
Obiit

1371, 12 Februarii.

castrum
.

Herboldesheim.

anno

Domini 13

lohannes archiepiscopus nacione Gallicus
de genere comitu^i Sancti Pauli.

lohannes archiepiscopus
sedit

Hic

fuit

annum

homo
fuit

caste vite, clerum dilexit, et
et

amator

etmedium; obiitanno
1372.

pacis

tranquilitatis.

Sedit

annum Domini
.

cum

dimidio.

Obiit anno

Domini 13

Venerabilis Adolffus archiepiscopus nacione Renensis, de genere

Adolffus a

Nassaw
obiit

comitum de NasAdolffi
regis
et

archiepiscopus

saw propagatus, pronepos

anno Domini 1389.

Romanorum,
strennuus.

illustris

homo, prudens

Hic ecclesie conquesivit Rodinberg, Milsungen

et

Nydensteyn.

Hic eciam lantgravium terre Hassie nomine

Hermannum^ strennuitate sua cohartavit, quod marschalcatum et alia feuda, que tenet ab ecclesia Maguntina, ab eo
recepit in feudum, quotque
et

idem lantgravius pro dampnis

expensis,

que

et

quas idem Adolffus proinde sustinuit,
et

ecclesie
et

Maguntine castra
. . .

opida Grevensteyn, Wolffhagen

Immenhusen pro
et

milibus florenorum obligavit.
conquesivit.

Idem
cle-

eciam castrum

opidum Winsperg

Hic

rum
1.

dilexit

et protexit.

Et

vita functus est

anno Domini

U.

6

CATALOGI EPISCOPORUM MOGUNTINORUM

millesimo trecentesimo octuagesimo nono in opido Heilgenstad; cuius

anima requiescat

in pace.

Conradus nacione Swevus de genere ba-

Conradus de Weinsperg mini
obiit

ronum de Winsperg Maguntinus
scopus;

archiepi-

anno Dodie

qui obiit anno Domini 1596 die

1396

19

decima nona mensis Octobris.
lohannes
archiepiscopus

mensis Octobris.
lohannes de Nas-

de genere coin statura par-

mitum de Nassau, homo
vus, animosus et strennuus,

saw
obiit

archiepiscopus

Castrum Hoist

anno

Domini

apud Mogenum

et

opidum

construxit, theo-

1419 die 23 mensis
Septembris.

lonium ibidem ecclesie Maguntinae acquisivit
etc.

Obiit

anno Domini 1419 die
Conradus de Duna
archiepi-

vero 23 mensis Septembris.

Conradus archiepiscopus de genere co-

mitum

Silvestrium et Ryngraven etc,

homo comes Reni
mini
mensis

illitteratus, in

temporalibus vero providus

scopus obiit anno Do-

et industriosus.

Castrum

et

opidum Steynsuis attinentiis

1434
lunii.

die

11

heim prope Mogenum cum
ecclesie

Maguntine

acquisivit.

Eandem

ta-

men

ecclesiam propter diversa dampna, que passus fuit ab
lantgravio Hassie et expensas alias, quas in ne-

Hermanno
reliquit.

gociis ipsius ecclesie pertulit atque fecit, in

magnis

debitis

Et

obiit

anno Domini 1434 die undecima mensis

lunii,

clero

Maguntino extra civitatem Maguntinam residente
Maguntinos in concilio universali Basiliensi

et contra cives
litigante.

Theodericus

archiepiscopus

de genere baronum pincerna-

rum
Fuit

de Erppach obiit anno Domini 1459 die sexto mensis May.

homo

illitteratus

singularis
et

inutilis

ymmo

epicurus,

per

suam sumptuositatem

negligentiam ecclesiam Maguntinam in
etc.

multis dampnificans ac in magnis debitis relinquens

Dietherus de Isenburg
creatus.

et

Budingen, de baronum genere proprivavit,

Hunc papa Pius secundus anno 1461
in
diocesi

domino

Adolpho comiti de Nassau de

ecclesia providens.

Propter quod

magna gwerra

facta est,

quare dominus Fridericus

CATALOGI EPISCOPORUM MOGUNTINORUM
palentinus Reni,

7

adherendo domino Diethero predicto, castrum
opidis

Starkenberg

cum

Bensheym

et

Heppenheym
et

obtinuit; do-

mini vero marchio Badensis' Wirtenberg^
sis^

episcopus Methen-

propter adesionem domini Adolphi per dominos palentinum
in

et

Dietherum ante Heidelbergam personaliter

campis capti

sunt* et carceribus in Heidelberga mancipati.

Propter quorum

captivitatem et relevationem indempnitatis ecclesia multa
sustinuit.

dampna

Verum
et lude

et

de anno Domini 1462 in die sanctorum 1462

Simonis

apostolorum civitas Maguntina per adherentes
fuit.

domino Adolpho capta

Qua

re

dominus Adolphus posseset archiepiscopus consecraet

sionem ecclesie Maguntine obtinuit
tus
fuit;

dominus autem Dietherus castra Hoist Steynheym

Diepurg de consensu patrum in vim compositionis ad vitam
reservavit.
1.

sibi

Carolus.

2.

Ulricus

V

comes Wirtenbergensia.

3.

Georgius

I.

4.

d.

30 lunii

a.

1462.

V. Stalin Wirtemberg. Geschichte III 537.

S.

BONIFATIl ET LULLl EPISTOLAE.

Ji

elici

casu factum
in
tribus

est,

ut Bonifatii Lullique episcoporum epi-

stolae

suppedifent saeculi

X

codicihus,

pro communi

temporis voracitate

admodum

vetustis

aptissimisque
et

ad veram
et

monumentorum pretiosorum rationem
ponendam.

cognoscendam

pro-

Reperimus enim in eisdem codicihus
duas epistolarum collectiones
esse factas,

satis signi,

primitus

minorem

et

maiorem.

In

minore
et

lihello

eodemque

veteriore circiter quadraginta

duo

capita

ea

quidem prorsus fere ad curiam

Romanam

omni-

noque ad unius Bonifatii causam spectantia inerant^; comper-

tumque hahemus, postea cum amho opera coniungerentur, in
exordio

eundem

lihellum

minorem collocatum

esse.

Unus namcuiusque

que de trihus codicihus^,

quem

illa

capita

deficiunt

prima
est

epistola est infra
his:

a me numero
epistola

signata, scrihi coeptus

verbis

„Incipit

beati Bonifacii

ad Nithar-

dum^, eademque verha: „Incipit

epistola^

cet.

in reliquis duolicet

bus codicihus reperiuntur ante eandem epistolam,

quadra-

ginta duo capita praecesserint ; facile ut intelligas, evidenti huic
vestigio inchoatae

maioris
lihello

epistolarum copiae ah eo, qui ean-

dem cum minore
1.

coagmentavit,

quam

caute

parsum

sit.

Quarum

epistolarum, nostris mimeris signatarum, ordo hic fere fuit:

17, 12, 20, 26, 22, 28, 18, 19, 25, 27, 35, 36, 37, 38, 42, 45, 44, 58, 50, 67, 52,

51, 63, 66, 79, 80, 81, 82, 68, 43, 49, 48, 83, 69, 78, 53, 54, et

quae etiam
2.

in

maiore

coUectione fuerunt, neque vero in limine eiusdem congregatae sed

sparsim ceteris epistolis admistae: 106,107,11,24,47,
nensis, de

Vindobo-

quo

v. infra.

S.

BONIFATII ET LULLl EPISTOLAE

9
prorsus aequa-

Maior
hilis

epistolarum acervus,

quamquam non

numero ordineque capitum

est in tribus codicihus,

cum per
lit-

partes tamen
terae

par

digestio in

eisdem inveniatur eaedemque
sint aut

plerumque aut eodem lemmate praeditae
istas

lemma
latet in

omnino non haheant,

trium codicum epistolas non

una

et

eadem principali

collectione

maiore plus minusve versari,
et

Et

his

quidem monumentis tempore Bonifatii

LuUi

conscriptis

antiquiora

quaedam

inserta sunt,

in primis nonnulla Aldhelmi

ahhatis Malmeshuriensis posteaque
stolae

episcopi Scirehurnensis epi-

cum

carminihus,

Quae quo pacto in Germaniae tutelam
qua Lullus a
seu
ut „Aldhelmi aliqua opuscula,

pervenerint,

ea epistola 76 animadverti potest,
petiit,

Dealwino magistro

prosarum seu metrorum aut rithmicorum, dirigere dignaretur

ad consolationem peregrinationis suae^,
Ipsorum autem codicum manu scriptorum
ratio haec est:

(M)
tenet

Codex latinus

Monacensis 8112 {Mag, 12)
memhranaceus
saec.

fo-

liorum 128, forma quadrata maiore,
capita 82,
in

X,

quorum dimidia priore minor epistolarum
Servahatur exeunte saec.
ut

copia fere tota
ecclesiae

inest.

X V in hihliotheca

Moguntinae,
M.

planum
sst

ftt

ex folii 1 inscriptione

hac: „Iste liher pertinet ad lihrariam sancti Martini ecclesiae

Maguntinensis.

sindicus

1479^.
et

Eodemque

loci

vidit

codicem anno 1786 Philippus Gercken^

anno 1789 StephaII-

nus Alexander Wurdtwein, epistolas Bonifatii recognoscens.
latus postea est regiae hihliothecae

Monacensi, cuius praefectus

Carolus Halm, ut ex puro hoc fonte haurirem Berolini, concessit

humanissime.

—

Ex

eodem. codice descriptus est anno

1497
lat.

codex quondam Ingolstadiensis, hodie item Monacensis

830, chartaceus, forma maxima^.
1.

Reisen T.

III 37,

ubi codex perperam

saeculo

XI

attribuitur

hoc

modo: „Epistolae
plevi hoc opus

S. Bonifacii, cod.
2.

membr.

in

4to saec. XI.

Cod. optime
:

conservatus et elegans".

in ultimo eius folio leguntur haec

„Con-

epistolarum sanctissimi martyris Bonifacii, primi Mogunet nonnullorum aliorum ego frater FranKernczenheym, pro tunc novicius, iussu reverendissimi
,

tiacensis ecclesie archipraesulis

ciscus Hofyrer de

patris et scripturarum studiosissimi cultoris loannis Tritemii abbatis secundi

10
(C)

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
est

Monacensi, quondam Moguntino, codici Jinitimus

codex olim Hirsaugiensis^ hodie Carlsruhensis, ita signatus:

„Durlacher cod.
liis

n.

04^, membranaceus, forma octonaria, ex foin fronte manctcs^.

116 compositus,
capita

Ibi item

primum

collose-

cata sunt minoris collectionis, exordio carentis , capita 35;

quuntur

53 copiae maioris^.
aliaque
e

Quae omnia una manu
quoquoversus castigata.

saeculi JC exarata sunt,

manu

At hae emendationes

,

non

meliore operis exemplo translatae

sed ab ipso correctore concoctae,

quantam

lectoris

ahstinentiam

requirant, duobus testimoniis satis ostendetur.

In epistola enim
est:

66 posuit Zacharias papa: „Sicut scriptum

Sapientia,

qui docet fatuum, quasi qui conglutinat testa^. Hunc locum corrector cum non intelligeret, ita mutare ausus est:
„Sicut scriptum
est

in libro sapientiae

:

Qui docet^
sed in
et

cet.

Neque vero

liber Sapientiae

haec verba habet,

Ecclesequitur

siastici cap. 22, 6 legimus haec: „flagella
tempore sapientia",
V.

doctrina in omni

quam ipsam vocem sapientia

„Qui docet fatuum, quasi qui conglutinat testam^. Non multo mitius laesit ipse emendator auctoritatem
7:

suam

in epistola 71,

quam quidem
.

scripsit

„Aelbwaldus aestaneo,

glorum
inferius,

regia potestate fretus^
codice
legitur.

Ita enim in

quem tangam

Sed haec cum in Carlsruhensi codice

(quemadmodum
sent:

etiam inveniuntur in Monacensi) sic posita es-

„Elbwaldu8 est

anglorum

regia potestate fretus^, igno-

lector

de reformatione Bursfeldensi, anno salutis 1497, 16 Kal. Septembrias. Ora devote pro utriusque salute". In primo folio, hunc codicem antea

Ingolstadii fuisse, definite scriptum est.

Etenim manus exeuntis saec. XI in eius folio 116 scripsit ita: millesimo noagesimo secundo 9 Kal. Aprilis transmigravimus de Sancto Aurelio huc", sc. in maius monasterium, sub Wilhelmo abbate HirStuttgartiae 1843 p. 6 saugiensi constructum. V. Codex Hirsaugiensis „Congregatio de Sancto Aurelio ad maius monasterium transmigravit anno 1092". 2. Primi enim quaternionis non remansit nisi folium quartum (notatum numero 2) secundique quaternionis folium primum et octavum
1.
„

Anno

,

,

sublata sunt.

Praeterea interciderunt
folia

folia singula inter codicis fol.
3.

103

et

104 atque inter
reperiuntur
saec.

110

et 111.

in

extremo codice

(fol.

111—115)

epistolae

quatuor ad saecukim

X

pertinentes eaeque

manu

XI

additae.

De

quibus vide infra Epi&tolas Moguntinas.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

11
illectus,

ratione Estanglorum sive Orientalium
rector depravavit locum hoc

Anglorum
Nildlosecius

cor-

modo: „Elhwaldu8, qui est anisto

glorum
quem

regia

potestate fretus^,

codice,

liberaliter

huc missum scrutari

licebat,

gravis materia

ad

horum monumentorum cognitionem
(V)
Tertius

allata est,

inter alia etiam

Zachariae papae epistola antehac non vulgata^.
deinde codew, cuius item hoc loco evolvendi
est

mihi erat pergrata potestas,

Caesareae hihliothecae

Vindo-

bonensis 751 77

(Theol. 259),

quatuor codidhus compositus.

forma maiore, memhranaceus, ex Quarum partium prima (fol. 1

—

p

continentur capita 117.

Ex

his sunt

quinque tantummodo

extremae minori epistolarum collectioni annumeranda; quae vero

quoniam

et

dissociata et ceteris capitihus interserta sunt^,

minus

corpus epistolare deesse huic codici patet.
(fol.

Praeterea comparet

46

— 47) una
2.

epistola

omnino peregrina, quam die 28 Febr.
*;

a.

605
1.

scripsit Isidorus Hispalensis
ep. 68.

septem denique epistolae
(fol.

Secunda

pars codicis

78— 128)

tenet Actus
(fol.

apostolorum et epistolas lacobi et Petri primam.

In tertia pari;e

129

— 162)

sunt „Interpretationes et expositiones vocabulorum sive locorum

veteris et novi testamenti"
edidit Graff Dititiska 11 190
;

cum

glossis Teutonicis (fol.

et pars „

132—135), quas Notarum Vaticanarum", a Theodoro
III

Mommsen
pars
(fol.

propositarum ap. Keil Grammatici Latini

307

— 309.

Quarta
In suincarnatio"

163—168) habet sermonem
3,

S.

Augustini de ebrietate.

periore
nis

folii

166 v margine leguntur haec:
lulio,

„Anno dominicae

871 indiccione

15 Kal. Febr. Willibertus ad episcopum consecratus.
7 Idus
lulii,

Eodem anno mense
(cf.

fulminis ictus Col(oniae) prima feria

Diimmler Gesch. des ostfrankischen Reichs I 731 n. 45). Est in eodem folio fonnula quoque, quam indidem deprompsit Eugene de Eozi6re, Recueil

gen^ral des formules
fol.

I p.

124

(n.

XCVII).

Sequuntur

fol.

167 cano-

nes,

173 v „Brevis adnotatio capituloram, in quibus constitutiones con-

cilioram Mogontiacense

Eemis

et Cabillone et
,

Turonis et Arelato gestoram

v. Miillenhoff und Scherer Dcnkmaler deutscher Poesie und Prosa p. 8 (IV 4.5) et p. 267 (4 et 5). 4. Haec epistola (fol. 46 3. V. supra p. 8 n. 1. 47), quae sic incipit: „Veniente ad nos famulo", notata est ap. Serarium numero 72, ap. Wiirdtweinium n. 146, ap. Gilesium n. 136 legitur autem in Isidori opp. ed. Are-

concordant "

;

fol.

188 adiurationes

de quibus

—

;

valus T.

VI 563 — 565.
est):

—

Eandem

epistolam scquitur in cod.

fol

47 frag-

mentum hoc (quod
glutinatum

in editionibus superioribus ct iuxta

cum

nostro capite 150 con-

„Interdum enim
nobenmt V,

meritum plebium eleguntur

persone" electoram, unde noverant'' populi meriti sui regimen preversi
a.

prosone V.

b.

12
saeculo

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
conformatae sunt^.

nono

demum

Reliqua capita 104
collectionem pertinent;

ad maiorem Bonifatianarum epistolamm
debemus.
Ilaec omnia saeculo
vestigiis

cuius igitur dimidiam fere partem uni Tiuic codici pretiosissimo

X

scripta sunt, archetyporum
deletis.

Anglosaxonicorum
est verhi

non omnino

Quo

in genere

,,autem^ compendium huic scripturae peculiare^, quod

saepenumero apparet in codice neque quidquam negotii hahet.
Alia autem,
ahstrusior
est,

quae ihidem reperitur,

litterarum species paullo

propterea quod ad multiplex notarum secretiorum
spectat,

genus aperte
dii aevi

quarum

excogitatione usuque homines

me-

maxime

delectahantur, quaeque

plerumque quidem non

nimis spissam caliginem offundunt legenti,
inewsuperahiles salehras hahent.

nonnunquam tamen

Facilia intellectu haec sunt:

3;^I/mxoH01SKO0O. BOV

a.

et islud

quidem:

tf.

suscepisse pontifices.
tali

Quod autem

his qui" post

baptismum

aliquid mor-

peccato corruptos ad sacerdocium non promoveatur, lex ipsa testatur.

Moyses enim in lege precgpit sacerdotibus, ne aliquod pecus viciatum ofad aram Dei, quod ipsud postea spernentibus sacerdotibus Israhel pro Malachiam inproperavit Deus dicens: „„Vo8 estis sacerdotes, qui polluistis nomen meum et dixistis: In quo polluimus eum? Offerentes super altare meum panem pollutum, et offerebatis'' cecum et languidum"". Unde" et in Numeris vitula rufa, cuius cinis expiatio populi est, non aliter iubetur offerri" ad altare Domini, nisi que terrena opera non feceritf iugumque delicti ^ non traxerit nec vinculis peccatorum fuerit alligata sed quid plura subieciamus ? Si enim his, qui, iam in episcopatu vel in presbiterio positus, mortale peccatum aliquod admiserit, non debet offerre panes Domino, quanto magis ante unusquisque sciens, quod ^ potentes potenter tormenta patientur, retrahant se ab hoc non iam honore quam onere et aliorum locum, qui digni sunt, non ambiant occupare. Qui enim in erudiendis"" adque instituendis ad virtutem populis" preest", necesse est ut in omnibus sanctus sit et in nullo reprehensibilis habeatur. Qui enim aliquid
ferant
''
''

;

',

de peccatis arguit, ipse a peccato debet esse alienus".
1.
a.
f.

Eas invenies
que V.
g.

iufra in Epistolis Moguntinis.
V.
c.

b. offer abbatis

une V.
i.

d.

humcris V.
k.
o.

e.

offerre
1.

V.

feci V.

dilecti

V.

h. alligatus V.

presbitero V.
n.

que V.
perit V.

non

iam honore qua honore V.

m. erudientis V.

populus V.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

13

Namque
a.

istae notae sic legendae sunt:
. .

b.

EPISTOLA BEATI BONIFATIEPISCO DANIELO EPISCOPO BON', LUL'' CUNEBURGE'. d. BEILOC ET MAN\
. .

c.

At duarum feminarum nomina, quae
in epistola

cognosci non potuerunt,

95 habentur

infra,

Praeter istos

tres codices,

quorum duos ad coniunctas amet

barum

collectionum epistolas

tertiam

ad solam maiorem

co-

piam

retulimus, fuerunt etiam et sunt libri

manu

scripti,

quibus

unius minoris libri capita tenentur,

Eiusmodi codex enim saeculo
exstabat,

XI in Fuldensi

monasterio

quo Othlonus, cum recoquendae antiquiori Bonifatii
ita usus est, ut

vitae daret operam^,

ne ipsas epistolas quidem

de suo novare

desisteret,

Attamen bene meruit,

quod unam,

quae huc spectat, epistolam aliunde non notam ab interitu detraxit^,

(R)

Haud

multo secus codex

Vaticanus 1340
et

saec,

XIII;

qui fol, 346

— 356

iuramentum Bonifatii

pontifcum Romaquo eas in
fol. 4.

norum
1.

epistolas
ep. 55;

continet^ , mutato

aliquid ordine,
2.

cod. Vindob.

fol.

2

v.

ep. 76,

cod. Vindob.

3.

ep. 41, cod. Vind. fol. 4.

Hoc nomen

in cod. Carlsrahensi ita scriptum
fol.

est:

„Cuniburge".

4.

ep. 41,

cod. Vindob.
5.

4

v.

In codice Carls-

ruhensi legimus: „Begiloc et Man".
cepit
„

Othlonus in vitam Bonifatii re-

quas habebant Fuldenses
26.
si

"

(v.

Othloni praefationem infra) epistolas

tantummodo

Quae omnes

e minore collectione manabant.

Et repe-

riuntur quidem,

eas numeris nostris signas, hoc ordine apud Othlonum

12, 17, 21 (cf. not. 6 infra), 18, 19, 20, 26, 22, 28, 35, 36, 37, 38, 42, 43, 58,

50, 67, 52, 51, 63, 66, 79, 80, 81, 82;

cf.

supra

p.

8

n. 1.

—

Iste

codex, e

quo Othlonus desumpsit, videtur idem fuisse, quem Nicolaus Serarius (Epistolae S. Bonifacii p. 286) queritur de monasterio Fuldensi „ ab involante Harpyia immundissima, Illyrico, sublatum posteaque varie laceratum et conscissum", cuiusque reliquias scribit in bibliotheca Helmstadiensi visas esse.
cios
in

Scimus autem, Matthiam Flacium Illyricum eiusque so-

perficienda Octava et

Nona

centuria ecclesiasticae historiae

non
,

solum minore epistolaram collectione usos esse, sed his etiam maioris copiae epistoiis, quae in uno codice Vindobonensi (non Carlsruhensi ut Diimmlero videbatur in Forschungen zur deutschen Geschichte V 371 n. 2)
hodie inveniuntur.
illis

Itaque praeter Fuldensem codicem etiam alia subsidia
6.

praesto fuisse liquet.

ep. 21.

7.

Codicem Vaticanum

affir-

14

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

minore collectione inveniri supra refuli\

Nec

potest dubitarij

quin ex eodem codice defluxerint epistolae 29,

quas Antonius

Carafa cardinalis,

sedis apostolicae bibliothecarius ,

anno 1591

Romae
p.

in Epistolarum decretalium

659

— 698

„ex ms. cod.^
attulit,

summorum pontificum tomo II foras dedit^. Quae editio Romana
quidem
codicis

eam

utilitatem

ut mediocritas

Vaticani

exploratissima nobis
consulere possemus*.

sit,

sed tamen,

quidquid proprii habet^,

mavit

is,

qui

eum

vidit, Pertzius (in

Archiv fur altere deutsche Geschichts-

kunde V 338) similem esse codicis Veneti Latini 169 chartacei saec. XV, in quo (teste Zanettio, Latina et Italica D. Marci bibliotheca p. 94) epistolarum series haec invenitur:
58, 67, 51, 80, 43, 106.
1.

17, 12, 18, 19, 20, 26, 22, 25, 35, 36, 37, 27, 44,

p. 8 n. 1.

2.

ita

ordinatus:

17, 12, 18, 19, 20, 26, 22, 25, 28, Cf.

35, 36, 37, 27, 38, 42, 43, 44, 58, 67, 51, 52, 49, 48, 63, 66, 79, 80, 81, 82.

supra p. 8

n. 1.

3.

V. ep. 82.

4.

Fuerunt praeterea Romae codi-

tomo IX (Romae 1600); qui quo discesserint, ignoramus. Alterum „vetustissimum sed nonnihil mendosum" tum servabant in bibliotheca S. Mariae super Minervam (Baron. I. 1. p, 11), ubi non iam reperitur (v. Archiv fiir altere
deutsche Gesch.

ces duo, unde largitus est Baronius in Annalium ecclesiasticorum

V 337).
prioris

Alter, „ Antonii Augustini diligentia pei-purgatus",

non videtur

nisi

codicis

apographum

fuisse,

ab A. Augustino ex
Is indi-

coniectura correctum; singulas enim, quas Baronius aifert, epistolas in

utriusque codicis serie parem locum habuisse saepius significat.

dem integras epistolas 36 proposuit, neque omnino commemoravit plures quam 48. Modici autem hi libri ad maiorem epistolarum collectionem spectabant, ideo quod quascumque minoris collectionis litteras inducit Baronius, eas

non ad

istos codices

sed aut ad Othloni vitam Bonifatii aut ad

Carafae editionem definite

refert.

Attamen non erant consentanei

codici

Vindobonensi, quippe cuius epistolae peculiares a Baronii annalibus absint; nec participes erant correctionum codicis Carlsruhensis. Ceterum
iactura

duorum horum codicum omnino non nimis dolenda
nisi interpolationes epistolae
)
;

est

;

nihil

enim

praebuerunt singulare
ap.
83, ap.

59 (quae insuper etiam
(

Wilhelmum Malmesburiensem inveniuntur tresque epistolae 53, 54, Baronium ad a. 745 et 751) inscriptionibus totis caruerant. Et cum nusquam sciamus, veteremne codicem an Augustini coniecturas secutus
sit

Baronius, lectiones eius a codicibus nostris abeuntes nihil aucto-

ritate

valent.

—

Non

laboravi de

codice bibliothecae imp.

Parisiensis

3859 A saec. XVI, epistolas 60 continente, quo Giles quantulum adiutus sit, ex eius editione apparet. Neque aut codicem Guelferbytanum saec. XVI
(v.

Archiv

fiir

altere deutsche Gesch.

VII 223) aut Pommersfeldensem item

saec.

XVI

pervolutandum duxi.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

15

Editiones istarum epistolarum ,
tres

quas plenas esse volehant,

eaeque

sic

paratae sunt, ut nomssima quaeque proveniret

pravissime.

Primum laborem
titulo

satis

bene peregit Nicolaus Serarius, hoc
cet.

usus: „Epistolae S. Bonifaci martyris^
.

Moguntiae

1605

Is principium sumpsit a codice Vindobonensi, cuius pro-

positis capitibus, ex codice Ingolstadiensi

imprimi ea
est,

iussit,

quae

deesse Vindobonensi vidit; sicque

factum

ut hac in editione

maiorem epistolarum copiam
nor
(p.

(p. 1

— 162)

sequatur collectio mi-

163

— 230J.

Quibus vero temporibus singulae epistolae

scriptae essent, Serarius

non

curavit.

Alteram editionem Moguntiae anno 1789 fecit Stephanus
Alexander Wurdtwein : „Epistolae S. Bonifacii archiepiscopi
martyris'*'.
et

Qui codicem tunc Moguntinum hodie Monacensem
adhibuit; codicis

habuit nec recte

Carlsruhensis

serius

cogniti

nonnullas tantum ad posterius tempus pertinentes epistolas protulit

in appendice.

Huius

editio

redundat lectionibus depravatis

ordinemque capitum mirijice pervertit, ut nec tempus vere observetur nec codicum digestio.

Sita
nifacii
sius

est

in Wurdtweinii editione editio Gilesii (Sancti
vol. I,

Bo-

operum

Londini 1844), omnium deterrima.
sustulit sed auwit;

Gile-

enim menda Wiirdtweiniana non

immo

singula

monumenta
praemonet,

cuius

anni

sint,

fdentissime adscriptum,
lectores

editor ipse

cum ubique fere sit conmirum quanta accuratione
annorum numeros;

ut

caveant

appositos

propterea quod ista parerga commiserit calliditati typothetae^.

Hanc
1.

editionem inprimis ad Monacensis

(M)

et

Vindobo-

Editio Serariana repetita est in

Novae

bibliothecae veterum patrum

(Parisiis

1639) T. II 48
est

— 121;

cuius

tomi exemplaribus

non divenditis
(Parisiis

postea

eflfectus

Magnae

bibliothecae veterum

Patrum

1654)

tomus XVI. Eandem Serarii editionem reperis etiam in Maximae bibliothecae patrum (Lugduni 1677) T. XIII 70— 140. 2. V. Opp. I „postscriptum " (post p. 308) et II 195. Editionem Gilesianam renovavit Migne in Patrologiae tomo LXXXIX. In Germanicum epistolas convertit sin-

—

—

gulari cura Ph. H. Kiilb,

Sammtliche Schriften des heiligen Bonifacius T.

I,

Regensburg 1859.

16
nensis

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
auctoritatem

(V) codicum
in

revocavi\

A

codice

Carheius

ruhensi (C) cautissime mutuatus

sum memor, emendationes
esse.

non

veteriore

exemplo versari sed excogitatas

Nihil

omnino

transtuli varietatis lectionum ah

Othlono factae,
epistolam 21.

neque

vero respui eam,

quam

is tradidit solus,

Consului

etiam codicem Vaticanum in

Romana

Carafae editione repraelibris

sentatum (RJ; atque refeci nonnullas epistolas ex

eorum,

qui suhsidiis postea amissis usi sunt, Wilhelmi Malmeshuriensis de pontif. Angl. (v. ep. 3) ac de gestis regum Anglorum (v.
ep.

59)

et

Spelmanni

conciliis orhis

Britannici

(v. ep.

70).

Quo

omni apparatu
redderem.
Utilissimum

collato

id egi,

ut haec

litterarum

monumenta

germanae suae etiamsi crehro impolitae ac harharae formae
necessariumque

vero

cum

videretur

omnem

epistolarum silvam,

quantumcunque

fieri posset,

ad temporum
praecipue ma-

ordinem digerere,
nahat

his

ex deliherationihus

unum

correctionum genus;
notae

quo quidem chronicae epistolarum

pontificiarum
illius
litteris

attinguntur.

Etenim in papalihus

aetatis

solehat significari, quoto
essent,

anno imperii ah impera-

tore

gesti datae

quoto anno post consulatum eiusdem,
die

qua

indictione

(nimirum Graeca, a

1 m. Septemhris

ad

diem 31 m. Augusti patente).
inter se

Ac

diversis eiusmodi

monumentis

comparandis facile intelligimus, scrihas pontificios tunc

y^Imperante domno piissimo aucoronato magno imperatore anno ., post consulatum eius anno ..., indictione ...^; et si
usos esse formula hac:
...

gusto

aDeo

.

.

imperator filium collegam imperii fecerat, hac formula:

„Im-

perante domno piissimo augusto ... a Deo coronato magno imperatore anno ..., post consulatum eius anno ..., sed et magno imperatore eius filio anno
.
.

.

...,

indictione ...^.
1.

Sed

lihrarii

codicum (Monacensis

et

Neque vero ubique afferendam duxi leviorem lectionum

varieta-

tem, cuiusmodi est:
lebrare;

„aecclesia, aeclesia, ecclesia, eclesia; celebrare, cae-

verumtamen, veruntamen; quatenus, quatinus; recuses, recua-

ses" cet.

8.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

17

Carhruhensis) in hia formulis saepissime peccaverunt, non tan-

tum omittendis
plevi,

locis singulis

,

quos videlicet nullo negotio sup-

verum etiam

verbis his

:

„post consulatum" vehementer
quater posuerunt recte: „post con-

corrumpendis.

Tantummodo

sulatum^, semel in iuramento Bonifatii (cap. 17) terque in actis

synodi

Romanae

(cap. 50), ut intelligi necesse

sit,

haec verba in

archetypis

litterate

perscripta fuisse.

Verum

cetera

monumenta

sedecim, in quibus exstant illae temporis notae, depravata lectione
laborant.

Codex Monacensis enim pro post consulatum in
epistolis^ praebet:

quinque

pater, in duabus^ : pat;

et

in eis-

dem

codicis Carlsruhensis epistolis septies reperimus, ibidem loiis

corum,

quae primitus erant scripta verbis
esse:

deletis,

liturae

superpositum

imperii.

Nihil porro in utroque codice

habet una epistola^ nisi:

p;

neque quidquam alia* in codice

Carlsruhensi nisi:

p.
litura

Reliquae septem epistolae^ exhibent:

im-

perii, modo in

modo

in

integra

membrana.

Dilucide
pontifi-

autem arbitror apparere, in principalibus epistolarum
ciarum exemplis non infuisse huiusmodi:

peratore anno ipsum imperii
brarios,

6,
sit

„Imperante im6". imperii eius anno Itaque cum hoc
pater, pai, p, p manifestum est, licompendium pc (i. e. post
nunc falso
legisse

—

fictum perspicue, ex simplicioribus perluci-

disque corruptelis

istis:

cum

istud archetyporum percepissent,

consulatum) non
versatos
esse.

pr

(i. e.

pa-

ter), nunc mutilavisse notam, nunc in arte coniecturali misere

Atque

ita

omnibus

his

locis

„post consulacomputari

tum"

reddidi.
illa aetate

Anni post consulatum quo modo
soliti sint,

docet Pagius in Dissertatione hypatica

Lugduni 1682

p.

340

squ.

Etenim ex tempore Constantini III Pogonati (06S
ut,

—

685) hoc more utebantur:
natus obtigit,
perii sui
et is

cui imperatori singularis domiet

ab ipso regnandi initio inciperet

annos imfilius

„post consulatum^ suum annos numerare;

autem, in societatem dominationis assumptus , non haberet vi1.

epp. 18, 43, 49, 66, 80.

2.

epp. 19, 25.

3. ep. 48.

4. ep. 51.

5.

epp. 12, 38, 44, 45, 58, 63, 81.
Jaftk, Bibliotheca
III.

2

18

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

vente patre nisi impei^ii sui annos, sed patre mortuo

eorundem

annorum computationem iam antea coeptam
consulatum suum annos
qui solus imperare orsus

continuaret, at post
Idcirco,
to~

demum a
est,

patris ohitu duceret.

eius erant

semper quot imperii

tidem post consulatum anni; quem vero pater socium regni fecerat,
is
,

singularem potentiam nactus,

minus annorum post

consulatum suum Fuit
igitur,

quam

imperii sui annos ageret oportuit.

cum Bonifatius procederet, imperator Leo III Isaurus, qui, die 25 Martii 717 principatum adeptus, filium suum Constantinum IV Copronymum die 31 Martii 720 colle-

gam
27

potestatis

sibi

adiunxit

et

die

18 lunii 741 mortuus
Artabasdus ,

est.

Exinde Constantinus cum imperare
lunii 741 oppositus imperator

coepisset solus, ei post
est

diem

qui filium

Nicephorum imperii socium

fecit anno 743 ante diem 1 Maii. Quorum aemulorum utrumque Constantinus m. Novembri eiusdem anni 743 oculis privatum in exsilium expulit. Unde facillime accipi potest, quid

notarum chronicarum a

scribis

pon-

tifciis

tum adhibitarum

spatio

annorum 717

et

751^

singulis

Christi annis obvenerit.

Cuius rei conspectum tenet haec tabella:

LEONIS

CONSTANTINI

INDICTIO

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

19

20

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

tmperantis annos complectitur,
cohaerescentia ,
in

Et cuncta

ista indicia,

inter se

palam

fit

non tam temporis

significandi causa

paparum

epistolis posita esse,

quam

oh reverentiam impera-

toribus legitime^ praestandam.

Ilaec pars clausulae chrono-

logicae quantopere superfiua et molesta semper curiae pontificiae

visa

sit,

argumenta non desunt.

Compertum enim habemus, imepistolis suis ascribi soliistos

peratorum annos etiam a Gregorio I
tos esse^,
est in

neque tamen aut registrum eius secundum

annos

partes distributum aut omnino ullum eorundem vestigium
est.

in eo collocatum

Quae

est

praeterea eius rei maior confir-

matio,

quam, cum usus

ille

medio saeculo

XI

evanuisset,

Pa-

schalem II

papam mense

Aprili anni 1111, vixdum

scilicet e

carcere Heinrici

eiusdem imperii
postea
et

Romae praesente ipso imperatore, annum primum paucis tabulis addidisse^ nec renovatum morem conservassef Neque odiosa solum

V productum,

supervacanea domui papali videbantur haec signa imperialia,

erant etiam propter vicissitudines imperiorum inconstantissima,

atque ob ipsam suam multitudinem
patebant.

vitiis

scribentium

admodum

Alterum designationis temporalis genus sola indictione continetur,

quae cum aliunde non penderet sed cursus suos semper
ceteris

uno atque eodem modo repeteret firmissime ,

rationibus
pontifi-

plurimum
cibus

auctoritate praestat.

Neque ignoramus , eam

Romanis adeo acceptam
incurri,

fuisse, ut id, in cuius mentionem

iam supra
digereretur.
tores

registrum Gregorii
est,

Ex

quo perspicuum

I per ipsas indictiones cum praesertim imperapapalium

solum honoris gratia memoratos
illius

esse viderimus,

temporis

litterarum
verti.

veram ac propriam computationem anIdcirco
,

nalem in indictione
tis,

discordantibus temporis no-

maxime consulenda

indictio est, ut, si imperialia indicia vel
aliis

partim vel etiam communiter contra dicunt, dumne

argu-

mentis corroborentur, indictio tamen de anno decidat.

Reperto hoc filo Labyrintheo, nonnullae Bonifatii res gestae
1.

V. Novellam lustiniani 47.
3.

2.

V. Regesta pontificum Romano-

rum

p. 92.

V.

ibid. p.

VH

et 477.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

21

stantino

22
Numeri
Serartaui
nostri

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
Numeri
Serariani
nostri

Numeri
Serariani
nostri

Numeri
Serariaui
nostri

Numeri
Seraniani
noatri

31

93 24
11

55 56 57

143

79

127

101

13
136

130
131

32 33 34 35
36 37 38 39

144
2
7

80
81

128 118 129

102
103

113 105

132 133 134 135
136 137

139
16

58 59
60
61

82 83

104

38 44 42 45
(58 (50

145 146
147 116

130
131

23 94
14
77

84 85
86
87

105 70 1063 104 108
109

100
121

151

50
67

62

122
137

63 64
65 66
67 68

148 149

132
133

110
111

52
51

40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
51

103

88
89 90
91

4
65
101
1

5 33
15
3

134
119 106
(84
(85

123 112* 138 118 119

138
139

63

12

140
141

66
79 80

20
26

120
121

142 a

111 97

95 69 70
711

92

22
28
18 19

1426
143

43 49 48 83
69 78

6

93

117

122

126 140
57

108 112
150 110
71

94
95
96 97

135

123
124 125
126
127

144 145
146 147

124
115
107

141

73 742 76
77

25
27

8

98
99

99

35 36
37

148
149 1505

53 54
62

52
53 54

46 98
142

120
109

125 114

128
129

100

78

47

Numeri
1

Numeri
Wurdtweiniani
nostrt

Numeri
21

Numeri
nostrt

Numeri

11

11

24 55 56
15 25 75 72 73

23
91

31

2

12 16 9 21 18

12 13

22
23

32 33 34 35 36
37

3

93
27

4
5
6
7

14
15
16
17

24 25
26
27

28
57

26 20 22
19

87
101
71

8
9

18
19

28 29 30

38 39 40

32
10

10

20

14

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

23

Numeri

24
Numeri

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

1

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

1

25
meritorum 675—705

tibus per

Domnoniam" conversantibus Althelmus,
'

sine

prerogativa abbatis

officio functus,

optabilem in Domino salutem.

Nuper cum essem

in concilio episcoporum

—
et

ubi ex tota
confluxit,

pene Brittania innumerabilis Dei sacerdotum caterva

ad hoc presertim congregata, ut pro ecclesiarum sollicitudine
et

animarum

salute ab

omnibus decreta canonum

patrum

sta-

tuta tractarentur et in

commune, Christo patrocinium

prestante,

conservarentur ; his igitur rite peractis

— omne sacerdotale con-

cilium meam'* parvitatem pari precepto et simili sententia con-

pulerunt: ut ad vestre pietatis presentiam epistulares litterarum
apices

diregerem et eorum paternam petitionem salubremque

suggestionem per scriptae stilum intimarem, hoc est de ecclesiae
catholicae unitate et christiane relegionis concordia, sine quibus
fides otiosa torpescit et

merces futura
si

fatescit.

Quid enim pro-

sunt bonorum operum emolumenta",
tur

extra catholicam geran-

ecclesiam,

etiamsi
disciplina

aliquis

actualem rigidae conversationis
soUerter

regulam sub

coenubii

exerceat

aut

certe,
solituIgi-

cunctorum mortalium contubernia declinans, in squalida

dine remotus, contemplativam anachoreseos peragat vitam.
tur, ut certius vestra sagacitas

animadvertere queat, pro quibus

causis

mea

mediocritas scripta direxerit, conpendiose et breviter

enucleabo •.

Auditum namque
nobis est
:

et diversis

rumorum

relatibus"

conpertum

quod sacerdotes

vestri in catholicae fidei regula secunet

dum

scripturae precepta

minime concordent,

per eorum simulet

tates et

pugnas verborum in ecclesia Christi grave scisma

crudele scandalum nascatur.
testatur dicens:

Quod

psalmigrafi sententia de-

Pax multa

diligentibus

nomen tuum,
pia

et

non

est

in

illis

scandalum^.

Pacem quippe

relegionis

concordia
unita-

copulat, sicut caritatem dira contentio contaminat.

Nam

tem

fraternitatis rectae fidei sectatores
:

psalmista hortatur, in'

quiens
a.

Deus , qui habitare facit unanimes
V.
b.

in
d.

domo ^. Domus
eucleabo V.
e.

Domnonia
f.

meum

V.

c.

emolamenta V.

re-

latiTUS V.

uni animes V.
2.

1.

Malmesburiensis.

Ps. 118, 165.

3.

Cf. Ps. 67, 7.

26

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

1

675—705 vero haec secundum allegoriaTn' ecclesia" per totos mundi cardines
diffusa
intellegitur.

Haeretici

namque

et

scismatici

ab
in

ecclesiae

societate

extranei

per

contentionum

argumenta,

mundo
cemodi

pululantes et veluti horrenda zizaniorum semina in medio

fecundae segitis sata, dominicam messem maculabant.
altercationis

Sed huiusbucina:

obprobrium

apostolica

conpescit

Qui

vult inquit contentiosus esse; nos talem consuetudinem
ecclesia Dei^,

non

hahemus nec

quae non habet maculam aut rugarn^.
et filiorum

Pacem namque catholicorum matrem
esse,
filii

Dei genetricem

euangelica promulgant oracula:

Beati pacijici,
et

quoniam
nostro

Dei

vocahuntur*.

Unde,

domino

salvatore

a

summo caelorum
plasti deleret* et

fastigio''

descendente", ut cyrographum proto-

mundum

pace sequestra reconciliaret, angelica

cecinit melodia:

Gloria in excelsis

Deo

et

in terra
inquit

pax homi-

nibus honae voluntatis^.
tute^ tua et

Et psalmista: Fiat
tuis^,

pax

in vir-

hahundantia in turrihus
ecclesiae
fidei

Denique rumor,

contrarius,

longe lateque
et

percrebruit: quod sint in provincia vestra
clerici

quidam sacerdotes

tonsuram sancti Petri apostolorum principis pertinaciter
Seque
tali

refutantes.

excusationis apologia pervicaciter ° defen-

dentes vivunt: quod auctorum et precessorum suorum tonsuram*
imitentur.

Quos divina inlustratos gratia
Qui
si

fuisse,

grandiloquis

adsertionibus contestantur.

a nobis sollicite sciscitentur,

quis primus auctor rasurae huius et tonsurae extiterit, omnino,

aut veritatem ignorando aut falsitatem dissimilando , obmutescunt.

Nos autem, secundum plurimorum opinionem, Simonem,
artis

magicae

inventorem, huius tonsurae principem fuisse, conpe-

rimus; quia, qualem quantamque^ necromantiae fallaciam contra

beatum Petrum fraudulenter machinaretur, certamen^ apostoloa.

ecclesiae V.
f.

b. fatigio F.

c.

discente y.

d. virtu

F.

e.

perviva-

citer

F.
1.

quantumque

F.

g.

certamen F.

Vallarsius VII append. p. 170).
4. 8.

V. Breviarium in psalterium S. Hieronymo ascriptum (Opp. ed. 2. 1 Corinth. 11, 16. 3. Ephes. 5, 27.
5, 9. 5.

Matth.

Coloss. 2, 14.

6.

Luc.

2, 14.

7.

Ps. 121,

7.

„Brittones et Scotti anteriorem capitis partem capillis omnino nudabant
p. 472.

ab aure ad aurem, posteriori intonsa". Mabilloa Ann. ord. S. Bened. T. I

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
Clementis ' testes sunt.
scripturae

1

27

rum

'

et

decem

libri

Nos, inquam, secun- 675—705
tonsura nostra

dum

sacrosanctam

auctoritatem de
diversas
;

veritatis testimonium perhibentes ,

ob causas Petrum
primitus, ut

apostolum hunc ritum sumpsisse adserimus

formam

et similitudinem Christi in capite gestaret, dum, pro redemptione

nostra crucis patibulum subiturus,
acutis

a nefanda ludeorum gente

spinarum aculeis crudeliter coronaretur; deinde, ut sacer-

dotes veteris et novi testamenti in tonsura et habitu discerne-

rentur; postremo, ut

idem apostolus suique successores
ludibrium
in

et sequi-

pede'

ridiculosum

gannaturae*

populo Romano

portarent, quia et

eorum barones^

et hostes exercitu superatos

sub corona vendere solebant^.
tonsurae signum a Nazareis,

Ceterum in

veteri

testamento

id est sanctis^, ni fallor, sumpsit
et

exordium*; est enim regale

sacerdotale stematis indicium.

Nam

thiara apud veteres in capite sacerdotum constituebatur^;

haec, bisso retorta", rotunda erat quasi spera media; et hoc
significatur in parte capitis tonsa.
est circuli,

Corona autem latitudo aurea

quae regum capita

cingit.

Utrumque itaque signum
Vos
estis

exprimitur in capite clericorum, Petro dicente:
electum, regale sacerdotium^^
.

genus

Hoc

ritu tondendi et radendi, ut

vitia resecentur, signatur, et crinibus carnis nostrae quasi crimi-

nibus exuamur.

Est autem altera crudelior animarum pernities: quod in
sacrosancta paschali soUemnitate 318 patrum regulam non sectantur''.

Qui in Niceno concilio decemnovennalem laterculi

cir-

culum, per ogdoadam et endicadam usque ad finem mundi recto
tramite

decursurum",

sagaci sollertia sanxerunt;

et

a quinta

decima luna usque ad vigesimam primam supputationis seriem
a.

retorto
i,

V

(cf.

Exod. 28,

8).

b.

sectatur V.

c.

decursum V.

1.

e.

Actus apost. (8,9—24).
II 7,
3.

(S.

Clementi I attributi) L.
I

Recognitionum libri decem ap. Cotelerium SS. Patres (Amstelodami 1724)
2. 4.

T.
6.

512.

discipuli,

imitatores.

sugillationis.

5.

servos.

A.

Gellii Noct. Att.

VI

(VII) 4: „Sicuti" inquit (Caelius Sabinua) „anti-

quitus mancipia iure belli capta coronis induta veniebant; et idcirco dice-

bantur sub corona venire"
est consecratus
10.

cet.
8.

7.

ludic. 16, 17: „qui Nazaraeus,
6, 18. 9.

id

Deo sum".

V. Numeri

Exod.

29, 6.

1 Petr. 2, 9.

28
675—705

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

1

et paschalis calculi

terminum tradiderunt; quem anticipare
inlicitum fore censuerunt.
'

et

transgredi contra ius et fas,
isti

Porro

secundum decennem novennemque Anatolii
quarta decima luna

conputatum aut

potius iuxta Sulpicii Severi^ regulam, qui 84
descripsit,

annorum cursum
sacramenad

cum

ludeis

paschale

tum

celebrant;

cum neutrum
qui

ecclesiae

Romanae

pontifices

perfectam calculi rationem sequantur.
lis

Sed nec

Victorii'^

pascha-

laterculi curriculum,

532 annorum

circulis

continetur,

posteris

sectandum decreverunt.

Erat namque genus quoddam

hereticorum aput orientales, quod tessereskaedecadite vocatur, id
est quartadecimani,

eo

quod quarta decima luna cum
et

ludeis,

Christum blasphemantibus

margaritas euangelii ritu porcorum
et ob''

calcantibus, paschae soUemnitatem peragunt;

hoc

alieni

a beata orthodoxorum sodalitate inter scismaticorum conciliabula
infeliciter

reputantur;

quos beatum Augustinum' in libro de

nonaginta heresibus scripto^ commemorasse memini.
Illud vero

quam

valde a fide catholica discrepat et ab euan-

gelica traditione discordat:

quod ultra Sabrinae* fluminis fretum
privata propria conversationis

Demetarum

sacerdotes, de

munofficia

ditia gloriantes,

nostram communionem magnopere abhominanut nec in ecclesia

tur, in tantum,

nobiscum orationum

celebrare nec ad

mensam ciborum

fercula pro caritatis gratia

pariter percipere dignentur.
et reliquias

Quin inmo fragmenta ferculorum
rictibus et

epularum lurconum canum

inmundis de-

vorandas porcis proiciunt; vascula quoque

et fialas aut harenosis

sabulonum"' glareis aut fulvis favillarum cineribus expianda pur-

gandaque precipiunt.

Non

salutatio pacifica prebetur,

non oscu-

lum piae

fraternitatis

offertur,

dicente

apostulo:

Salutate vos

in osculo sancto^.

Nec manibus lomentum aut

latex

cum ma-

nutergio exhibetur neque pedibus ad lavacrum pelvis" adponitur,

cum
a.

Salvator,
Severini V.

sindone precinctus discipulorum pedes abluens,
b.

ab V,

c.

Angustinum V.

d.

sablonum V.
facti.

e.

pulvis V.

1.

Alexandrini, episcopi Laodicensis anno 270
2.

Cf. Ideler
1. 1.

Hand-

buch der Chronologie II 226. 3. Augustinus de haeresibus c. T. 4. Severn fl. p. 8.

Aquitani.

Cf.

Ideler

p. 275.

29,

Opp. ed. Benedictini (Antwerpiae 1700)
5.

Vm

Rom.

16, 16.

8.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
:

1

29

normam

nobis tradiderit imitandi dicens

Sicut ego feci vohis ', 675—705

ita et vos facite aliis \

Ast vero,

si

quilibet de nostris, id est

catholicis,

ad eos habitandi gratia perrexerint, non prius ad

consortium sodalitatis suae adsciscere dignantur,

quam quadraEt
in

ginta dierum spatia in penitendo peragere conpellantur.

hoc hereticos

infeliciter imitantur, qui se catharos, id est

mun-

dos, nuncupari voluerunt.
potius

Heu, heu pro

tantis

erroribus

—

quam

evax, evax

—

lacrimosis vocibus et querulosis sinreor.

gultibus lugubriter
euangelii

ingeminandum

Et totum hoc contra
inanes
:

precepta

secundum Phariseorum

traditiones

agere noscuntur, Christo veraciter adstipulante
et

Vae

vobis, scribae
et

Pharisaei, qui mundatis, quod foris

est calicis

pharabsiconvivia

dis^.

Nam Dominus cum

publicanis

et

peccatoribus

celebrasse discribitur^,

ut verus

medicus purulentis animarum

vulneribus divinae pietatis medicamina et caelestis clementiae

cataplasma conponeret.

Idcirco peccatorum consortia Phariseo-

rum more minime

dispexit, sed potius illam peccatricem, pollutae

vitae piacula lugubriter deflentem et dominicos pedes fusis lacri-

marum
crinibus

imbribus umectantem
tergentem,
solita
illi

ac solutis et laxis

cincinnorum
refocilat''

clementia

misericorditer

dicens: Remittantur

'peccata multa, quia dilexit

multum*.
caelestis

Quae cum"

ita

se

habeant,

propter
"^

communem

patriae sortem et angelice sodalitatis

collegium subnixis preci-

bus et

flexis poplitibus

vestram fraternitatem adiurantes supplibeati Petri

citer efflagitamus:

ut ulterius doctrinam et decreta
et protervo

contumaci cordis supercilio

pectore non abhomineprisca priorum

mini

et

traditionem ecclesiae

Romanae propter

statuta vestrorum

nequaquam, tyrannica

freti pertinacia,

adro-

ganter aspernemini.
fessus audire meruit:

Petrus namque Dei filium beata voce con-

Tu

es Petrus,
et

et

super hanc petram aedi-

ficabo aecclesiam

meam,

porte inferni non prevalebunt ad-

versus eam;
a.

et

tihi

daho claves regni caelorum usque solutum
c.

vos F.

b.

refocilatur V.

cum om.

V.

d.

sobalitatis

V.
9, 11.

1.

Cf. lohan. 13, 15.
7, 47.

2.

Matth. 23, 25.

3.

Matth.

4.

Luc.

30
675—705
et

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
ergo Petro
claves
caelestis

1

in

caelo\

Si

regni

a

Christo

conlate sunt, de quo poeta ait:

Claviger aetherius, portam qui pandit in aethra'^,
quis,
ecclesiae
eius

statuta

principalia

spernens et doctrinae

mandata contemnens, per
dus ingreditur? Et
si

caelestis paradisi

portam gratulabun-

ipse potestatem ligandi atque
felici sorte

monarchiam

solvendi in caelo et in terra
accipere promeruit,
quis,

et

peculiari privilegio
et

paschalis festi

regulam

tonsurae

Romanae ritum
cabiliter

refutans,

non potius

se strictis nexibus inextri-

obligandum

quam

clementer

absolvendum

^"

ullatenus

arbitretur?

Sed fortasse"
scripturarum
talis

quilibet strophosus

librorum lector ac sagax

disceptator tali se excusationis clipeo defendat et

apologiae

parma

protegat:

Ego

inquiens utriusque instru-

menti 'precepta sincera fide veneror; ac sanctae Trinitatis
essentiam

unam
et

unamque suhstantiam

et

trinam "personarum substantiam

corde credulo confiteor; dominicae incarnationis sacramentum
passionis patibulum ac resurrectionis

tropeum voce libera per
et

populum predicabo; supremum vivorum
quando
singulis quibusque

mortuorum examen,
retri-

pro meritorum diversitate dispar

hutio aequissimis iudicii lancibus trutinahitur, diligenter denun-

tiaho; et huius fidei privilegio in catholicorum coetu glomeratus
sine aliquo infelicitatis ohstaculo'^ connumerabor.

Sed huius

excusationis propugnaculum ,

sub quo se delitescere confidunt,

apostolicae castigationis ballista solo tenus dirutum conquassare
et

confringere nitar,

Ait namque lacobus, matertere Domini

filius:

Tu

credis , quia

unus

est

Deus^ ;

et quia

per hironiam*

duodecim tribubus in dispersione gentium
tur,

constitutis* loquebaet

statim subiunxit:

Bene facis;

et

demones credunt
est^.

con-

tremiscunt^ ; quia fides sine operibus mortua
catholica
a.
e.

Fides nempe'

et

fraternae caritatis concordia inseparabiliter^ pari
b.
f.

aethera V.

adsolvendum V.
V.
2.
g.

c.

fortassae V.

d.

abstaculo V.

hieroniam V.
1.

nemphe

inseperabiliter V.

Matth. 16, 18. 19.

Ex

ipsius
3.

Aldhelmi Poemate de
4.

aris

beatae
1, 1.

Mariae
5.

II 2, opp. ed. Giles p. 119.
6.

lacob. 2, 19.

V. lacob.

lacob. 2, 19.

lacob. 2, 20.

8.

BONIFATn ET LULLT EPISTOLAE

1.

2

31
'

tramite tendunt, sicut predicator egregius et vas electionis

ele-

675—705

ganter attestatur : Si
si

novenm omnem profetiam
montes transferam,
et

et

om,nia misteria,

habeam fidem,

ita ut

si

tradidero cornihil

pus

meum

ut ardeam, caritatem autem

non haheam,

mihi

prodest^.

Et ut brevis senteutiae
non
fidei,

clustello^ cuncta concludantur,

frustra de fide catholica inaniter gloriatur, qui

dogma

et regu-

lam
et

sancti Petri

sectatur.

Fundamentum quippe

ecclesiae

firmamentum

principaliter in Christo et sequenter" in

Petro coUocatum, nequaquam ingruentibus tempestatum turbini-

bus nutabundum vacillabit,

ita

apostulo promulgante:

Fundaest,

mentum
quod
est

aliud

nemo

potest ponere preter id,

quod positum

lesus Chtistus*.

Petro autem veritas ita privilegium
et

ecclesiae sanxit:

Tu

es Petrus,

supra hanc petram edificabo

ecclesiam

meam^.
scrihit,

2.

Aldhelmus abhas Malmesburiensis Sigegythae

ponti-

ficem concessisse , ut monacha quaedam haptizetur.
tractet litteras divinas^.

Monet,

(S 57,

W 156)

Dilectissimae atque amantissime sorori et mihi sincero cari- 675—705
tatis aifectu

venerandae Aldhelmus supplex, indigno abbatis voca-

bulo functus, in

Domino

salutem.

Cognoscat vestra almitas, de baptismo sororis
gasse pontificem.

me

interro-

Qui licentiam dedit, baptizari illam" sanctiet

monialem, sed tamen clam
Sigegyth, ex intimo
secrans:

latenter.

Saluto

te

diligenter,

cordis cubiculo;

subnixis precibus

ob-

ut

adsidua

scripturarum

meditatione

mentem tuam
Et idem
psal-

occupare non desistas, quatenus psalmigrafi sententiam conpleas
dicentis:

In lege eius meditabitur die ac nocte^.
dicens:

mista hpc item testatur
eloquia tua'' et reliqua.
res sint

Quam

dulcia faucibus meis

Orationum vero mearum ut memosuppliciter obsecra; quia

omnes sorores, per Christum

dicit apostolus:
a.

Multum
b.

valet deprecatio iu^ti adsidua^.

Vale,

sequentem V.
S. Paulus.
5.

ex F33t).

Lemma:

Item epistola.

c.

illum V.

1.

2.

1 Corinth. 13, 2. 3.
6.

3. coroUario.

4. 1

Co-

rinth. 3, 11.
8.

Matth. 16, 18.

Ps. 1, 2.

7.

Ps. 118, 103.

lacob. 5, 16.

32

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
et

2.3

675—705 decies dilectissima, immo centies
faciat.

milies.

Te Deus valere

3.

Aldhelmus ahhas Malmeshuriensis Heddae episcopo Occidentalium

Saxonwm

scrihit,

se

impediri,

quominus post diem
studiis suis exponit
"
'.

natalem Domini ad eum accedat.

De

(S 68,

W 143,
"

G

133)

G76— 705

Domino'' reverentissimo omnique virtutum conamine vene-

rando

et post

Deum

peculiari patrono

supplex

al-

mitatis vestrae vernaculus in

Domino

salutem.

Fateor,

o''

beatissime antestis",

me dudum

decrevisse:

si

rerum^

ratio ac

temporum^

volitans vicissitudo pateretur'', vici-

nam

optati' natalis Domini''

soUemnitatem ibidem in consortio
et

fratrum trepudians celebrare,
caritatis
affabili'

postmodum

vita comite vestrae

presentia
refrenati '",

frui.

Sed quia, diversis inpedimenlator presentium viva

torum obstaculis

quemadmodum
illud perficere

voce plenius" promulgabit",
difficultatis
^

nequivimus, idcirco

veniam, precor, inpendite.
intervalla
in

Neque enim parva temporum
studio

hoc

lectionis''

protelanda sunt;

ei

dumtaxat, qui,

soUerti'' sagacitate

legendi succensus, legum
et

Romanorum

iura meduUitus rimabitur

cuncta iuris consultorum' decreta' imis* precordiis scrutabi-

tur et

quod his multo

artius" et perplexius est: centena scilicet
et

metrorum genera pedestri regula discernere"
cantilenae

ad"*

musica''

modulamina

recto syllabarum tramite^ lustrare.

Cuius

rei studiosis lectoribus tanto inextricabilior obscuritas pretendi-

tur, quanto rarior
a.

doctorum numerositas repperitur.
et

ex F^ 38

— 38«
V

(cf/m lemmate: Item epistola),

ex Wilhelmi Malmeshuriensis
b.

de pontif. Anglor. L.
om.
f.

ap. Gale Hist. Brit. SS. T. I p. 341.
est in cod. V.
d.

Domino
e.

—
i.

salutem

WM.
dns

c.

lacuna non

om.

WM.
WM.
v.

praesul

WM.
om. V.

rerum

k. p.
t.

— ac om. WM. g. om. WM. V.
I.

tempora V, temporum
m. tardati

WM.
n.

h. patiretur V.
o.
s.

WM.
r.

om.

promulgavit V.
secreta

difficultati

WM.
X.

q.

om.

WM.
u.

iuris

consulatorum V.

WM.
w. ad

ex intimis V, imis

WM.

artius et om.

WM.
y.

discemeret V.

om.

WM.
1.

musca V, musicae

WM.

tramitae V.

Hauc epistolam ab Aldhelmo ad Heddam episcopum Occidentalium Saxonum (s. Vintoniensem, 676 —705) missam esse, docet Wilhelmus Malmesburiensis de pont. Angl. L. V. ap. Gale Hist, Brit. SS.
I 341.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

3

33
676—705

Sed de

his diutius ratiocinari, stricta* epistolaris angustia

minime

sinit;

quomodo

videlicet ipsius. metrice artis clandistina

instrumenta
tonis,

litteris,

logis*",

pedibus, poeticis figuris, vorsibus,

temporibus conglomerentur; pathetica' quoque septenae

divisionis disciplina, hoc
ceteris

esf

acefalos, lagaros^', procilos

cum

qualiter' varietur;

qui vorsus monoscemi^,

qui' penta-

scemi, qui decascemi*

certa*'

pedum mensura

terminentur''; et

qualiter' catalectici vel brachicatalectici seu ypercatalectici vor-

sus sagaci'' argumentatione colligantur.
similia brevi temporis intercapedine

Haec, ut reor,
'

et his

momentaneoque

ictu

ad-

prehendi nequaquam valebunt"".

De

ratione vero calculationis quid

commemorandum? cum
coUa mentis con-

tantae" supputationis
presserit^, ut

inminens

desperatio"

rem, cuius

omnem preteritum lectionis laborem parvi pendeme pridem secreta cubicula nosse credideram et ut
;

sententiam beati Hieronimi,

dum^

se occasio obtulit,

depromam':
discipulus;

qui mihi priusV videbar sciolus,
sic',

rursus coepi esse
fretus, difficillima

quod tandem, superna gratia

rerum

ar-

gumenta

et calculi supputationes, quas partes

numeri appellant,

lectionis instantia reperi.

Porro de zodiaco, 12 signorum circulo", que vertigine

celi

volvuntur, ideo tacendum arbitror, ne ars" opaca et profunda,

quae" longa explanandarum rerum ratione indiget,

si vili

ex-

planationis textu'' promulgata fuerit, infametur et vilescat; prea.

deutius ratiocinari stricta V, prolixo ambitu verborum disputare
c.

WM.
e.

b.

syl-

labis
f.

WM.

pathetica V, poetica

WDl.

d.

hoc est om. V.

om.

WM.

om. V.

g.

monoschemi, pentaschemi, decaschemi
i.

WM. WM. WM.
s.

h.
k.

videantur

certa

— terminentur WM.
—
coUigantur

qualiter V,
1.

qua ratione fVM.
ictu om.

cognoscantur

V pro V
WM. WM.

pro sagaci
n. tanta q.

WM.
o.
r.

momentaneoqne

m. possunt
p. oppresserit
t.

V, tantae

WM.
om. V.

disputatio V, desperatio

dum

— obtulit
De
rei

sententia
v.

—

utar

peri om. V.
X.

u. ratione

interpretationis serie

WM. WM.
3 et

res V, ars

WM. WM.

om. V.
w. quae

sic

—
om

re-

— indiget

V.

1.

vitiosis

versibus, qui Graece dicuntur axiffcdoi, et XayctQol, v.
I 21, 2.

Marium Victorinum
latini

Diomedem

III 17, 12.

13 ap. Gaisford SS.
,

metricae p. 90 et 472 ; et Aldhelmi ep. ad Acircium
2.

opp. ed.

Giles p. 246.

De

versibus monoschematistis, penteschematistis, de1. 1.

caschematistis v. Diomedis L. III 15,
p.

p.

465 squ. et Aldhelmi ep.
3

1. 1.

242 squ.
jArFE, Bibliotlieca lU.

34

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

3.

4

676—705 sertim cum astrologiae

artis peritia et difficillima" oroscopi con-

putatio elucubrata doctoris indagatione egeat.
Haec'' idcirco,

carissime pater, cursim, pedetemptim per-

strinximus, non garrulo .verbositatis strepitu inlecti; sed ut scias,

tanta rerum archana

examusim non posse

intellegi, nisi

frequens

et prolixa meditatio fuerit adhibita.

Salutate in Christo

omnem

sodalium

meorum catervam
et et

a

minimo usque ad maximum. mentiam
Christi: ut pro

Quos obsecro

adiuro per cle-

me, peccatorum pondere

criminum

sarcina oppresso, preces

Domino

fundant.

4.

Scottus

quidam Aldhelmum rogat,

ut

se

doceat.

Ldhrum

mutuari cupit".

(S 41,

W

164)

688—705

Domino

sancto,

sapientissimo,

Christo quidem carissimo

Aldhelmo Scottus

ignoti nominis in

Deo aeterno

salutem.

Dum
flore

te

prestantem ingenio facundiaque

Romana

ac vario

litterarum,

etiam Grecorum more, non nesciam, ex ore
discere''

tuo, fonte videlicet scientiae purissimo,

malo, quam

ex aliquo quolibet potare turbulento magistro.
prenoscens,
scito*,

Presertim hoc
ut

quod idcirco

te fiducialiter ita obsecro:

me

suscipias doceasque.

Quoniam

fulgor

—

ceu dictum est

—

sapientiae pre multis in te fulget lectoribus,

ac peregrinorum
;

mentes, cupientium sapientiam discere, cognoscis

quia tu

Romae

advena fuisti^ insuper quod a quodam sancto viro^ de nostro
genere nutritus
humiliter^ per
es.

Haec conpendii causa
plurimas
:

significant^; quia, si

caritatem volueris

adtendere,

non minus per
perspicies.

pauca verba quam per

sermocinationes,
libellum quendam,

Haec

tibi

quoque

sinceriter dissero

quem ego
ex

non'' habeo, qui
a.

non

est
b.

maior acceptorio duarum septimanarum,
Haec

perplexa

WM.
g.

— preces
d.

domino fundant om. TFM.
discire V.
e.

c.

F 25 — 25«.
f.

Lemmn: Item
V.

epistola.

scito

prenoscens V.

sicrifficant

huniliter V.

h.

nou addidi.

1.

sub Sergio

I

Aldhelmi opp. ed. Giles
L.

papa (687—701). V. Faricii Vita Aldhelmi cap. 2 in p. 360 et Wilhelmi Malmesbur. de pontificibus
2.

V

ap. Gale Hist. Brit. SS. I 350.

a Maildulfo, monasterii Mal-

mesburiensis auctore.

V. Wilhelmi Malmesb. de pontificibus L. et Mabillon Acta SS. ord. Ben. saec. III P. I p. 223*.

V

1. 1.

338,

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

4.

5

35

legere cupio.

Hoc autem breve tempus
sit,

predico, non eo, quod 688—705

mihi plus non opus

sed ne hec petitio fastidium in tua

mente

creet.

Ministrum quoque equosque, ut opinor, adepiscar.

In hoc autem tempore messis laetam a te responsam sperabo.

Orantem pro nobis beatitudinem tuam divina
dignetur
'.

gratia custodire

5.

Aedilwaldm Aldhehnum abbatem Malmeshunensem
se erudire pergat.

rogat, ut

Carmina

mittit,

in his

unum

de peregri-

natione transmarina,

Wynfritho destinatum^. (S 65,
mihi
inextricabilis''

W 149)
ignitae ante 706
sospi-

Sacrosancto
caritatis nodis, ut

abbati Aldhelmo,

merita poscunt, adstricto, Aedilwaldus ^, tuae

piae paternitatis supplex alumnus, perpetuam in
tatis salutem.
ex

Domino

a.

V

S5v

— 3&V.

Lemma:

Item epistola Aedilwaldi.

b.

siV

V pro

inextri-

cabilibns.

1.

Sequitur in codice carmen paschale, quod Claudiano attribui solet

(V. Claudiani quae exstant ed. Heinsius p. 890), hoc

modo:

Versiculi.
potens rerum, redeuntis conditor aevi, Vox summi sensusque Dei, quem fudit" ab alta Mente Pater tautique dedit consortia regni, Impia tu nostrae domuisti'' crimina vitae, Passus corporea'^ mundum vestire figura, Adfarique palam populos, hominemque** fateri. Virginei tumuere sinus; innuptaque mater
Criste,

Arcano* stupuit conpleri viscera partu, Auctorem paritura suum; mortalia corda Artificem texere polif. Mundique repertor^ Pars fuit humani generis; latuitque sub uno Pectore, qui totum late complectitur orbem; Et, qui non spatiis terrae, non aequoris unda

Nec

capitur caelo, parvos confluxit in artus.

Quin et'" supplicii nomen nexusque subisti, Ut nos subriperes leto, mortemque fugares Morte tua; mox aetherias evectus in auras, Purgata repetens' laetum tellure'' parentem.

Augustum foveas, festis ut sepe diebus' Annua sinceri'" celebret" ieiunia» sacri.
2.

Is

non

alius esse videtur, nisi qui

Mercionibus rex praefuit ab

a.

716

ad

a.

757.
fnndit V.
g.

a.
f.

b.

domnsti V.

c.

corpore V.
i.

d.

homineque V.

e.

Areano V.
1.

polum V.

repetor V.

h. quinec V.

perpetes V.

k. luce V.

ut

se pedibus F.

m. Annuosin F(pro Annuasinceri).

n. celebrent Fl

o. iaeiunia f^.

3*

36
ante 706

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

5

Aestivi igitur temporis cursu, quo inmensis feralium passim

congressionum expeditionibus haec miserrima patria lugubriter
invidia vastatrice deformatur ",

tecum legendi studio conversatus
indigno, tuae beatitudinis sacro-

demorabar.

Tum

mihi,

licet

sancta sagacitas

—

omnibus ut reor propemodum pannagericis

tam saecularium,
etiam

litterariae verbositatis facundia editorum,

quam

spiritalium,

aecclesiastici
scriptis

dogmatis
inbuta

stilo

elucubratorum,
liberalium

plenissime''

voluminum

—

arcana

litterarum studia, opacis dumtaxat misteriorum secretis" ignaris

quibusque mentibus obstructa'', abrepto' propere^ spissae
ditatis

stoli-

velamine% patefaciens liquidissime propalarat.

Quibus

ad integrum exuberantis ingenii aepulis ambronibus siticulosae
intellegentiae faucibus avide absuraptis,

meam

adhuc pallentem

hebitudinis

maciem

largissime blande sponsionis epimenia'' afflu-

enter refocilabat ; poUicitans:

omni me desiderate
educando

lectionis instrusatis in-

mento, quo potissimum meae mediocritatis industriam

hiantem agnoverit,

libenter

'

inbuere''.

Quapropter,

mi amantissime purae
consequente
fidem

institutionis preceptor,

quatenus effectu'
adhibeas,

verborum

haut

difficulter

opere

pretium censemus; talibus sacrae scripturae oraculis instimulatus:

Fili

'mi,

si

spoponderis pro amico tuo, defixisti apud ex-

traneum
dico, si

manum
nuUis
te

tuam; inlaqueatus

es verbis

oris tui^.

Etiam

capacibus prolate promissionis retinaculis per,

plexum involutumque reminisceris
timque delicatioribus soUertiae
pubertatem provexisti
esse

tamen

—

cum memet ab

ipsis tenerrime cunabulis infantiae, fovendo

amando pedetempad vegetam usque

cibis recreando,

— diguum ab omnibus sanae intellegentiae
quoque profundioris sophiae^; tamen,

iudicatur:

quatenus confotum™ iam pabulo tenerioris in-

genii alas" vino solidiore"
si

humillima subiectae devotionis instantia inportune' insistens
adfatim alendo epulas inpendere non deneges,
b.

expetit,
a. e.

meque
i.

defamatur F.
f.

plenissimae V.
g.
1.

c.

secretus V.
h. sic

d.

obstrusa F.

abrepta V.
k.

prepore V.

velaminae V.

pro epimeniis.
n.

edo-

cando V.
diores V.
1.

inbueret V.

affectu V.
q.

m. confoto V.

al

V.

o. soli-

p.

sophae V.

inportunae V.

Prov.

6, 1. 2.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
vestrae

5

37
adoptivam •
ante 706

licet

nuUius* momenti ducas,

sublimitatis
diviti

prolem ex omni paternae prudentiae

censu aliquatenus

ad tempus ditare non recuses; ne quando

invisi

audacium emu-

lorum'' cunei crispanti optate inprobationis cachinno'' tripudiantes

congratulentur,

si

sobolem opulenti" paternae philosophiae
feralis
ille

censu exheredem penuriamque'

insipientiae experientem

conperiunt; et non incongrue mihi
stirpe
tate
felici

Robuam

—

generosa de

famosissimi tam^ laudabilis sapientiae excellenti inormi-

quam

etiam opimis rerum facultatibus regis Salomonis in-

fusus ortu

— omnis

pene patemae
age''

felicitatis

expers, lugu-

briter coaequari queat.

Denique

iam nunc impleturus voE

persolve,

et

incoeptum largae
'

institutionis beneficium concitus

conple ; sciens, te haut dubie
rationis gloriam adepturum'',

maiorem inde perpetuae remune-

Domino

adstipulante qui ait:

Qui

perseveravent usque in jinem^ hic salvus erit\

Huic autem nostrae parvitatis epistolae' trina cantati modolaminis carmina, binis generibus digesta, subdidimus.

Quorum

primum,

dactilico heroici

poematis exametro ac pedestri ut auet in

thumo regula enucleate trutinatum

70 coaequantium voret

suum fonnulas
superne
que, non

—

casu ita obtingente'",

ut verius dicam,
;

dispensationis nutu moderante — divisum

tertium quo-

pedum mensura elucubratum

sed, octonis" syllabis in
littera conparis"

uno quolibet vorsu conpositis, una eademque

linearum tramitibus aptata, cursim calamo perarante caraxatum,
tibi,

sagacissime sator, transmittens dicavi^
clienti

Medium
•"

vero

meo
lineis

tuoque

Wynfritho

— de transmarini
vorsuum''

scilicet

itineris pere-

grinatione

—

simillimis itidem

et

syllabarum

confectum, representans porrexi^
dinis

Haec

idcirco vestrae beatitu-

venerandis

obtutuum' luminibus representanda fore ne-

cessarium duxi,
a.

quod nostrae parvitatis
b.

iudicio
d.
i.

dignum

esse
e.

nuUus V.
f.
1.

adoptivum F.
g.

c.

emulor F.
h. acgiae F.
n.
r.

chacinno V.
dubiae F.
o.

opi-

lenti y.

penuriaeque V.
aepistolae V.
p.
silicet

tua F.

k. adeptasic

rum

V.

m. obtigente V.
q.

octenis V.

pro com-

paribus V.
1.

V.
2.

uuorsuum F.
p.

obtutium F.
3.

Matth. 10, 22.

V. infra

45 carmen IV.

Hoc de

peregri-

natione transmarina carmen, Wynfritho dedicatum, evanuit perincommode.

38
ante 706

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
tibi,

5.

6

I

visum

est:

omnem

utpute patri,

mearum

litterarum editiunsubli-

culam" primum pandens propalarem; quatenus, vestrae
mitatis

probabili

rationis

iudicio

conprobata et ad aequitatis

normulam

derivata, omnibus deinceps lectorum numerositatibus

acceptabilis exstat.

Vale in Christo.
(S 69b,

6.

Quinque carmina^\

W 81b)

Rector'' casae^ catholicae
tuis pulsatus precibus

atque ospes' athletice^,

obnixe flagitantibus,
atque

;^nista carmen cecini;
sicut
5

rem sponsam''

reddidi,

pridem pepigeram,

quando profectus fueram
per carentem Cornubiam

usque diram Domnoniam'
florulentis cespitibus

et foecundis graminibus.

Elementa inormia
quassantur sub aetherea

atque facta informia

convexi

celi camera'',

dum
10

tremit'

mundi machina

sub ventorum monarchia.

Ecce nocturno tempore
quatiens terram tempestas

orto brumali turbine,

turbabat atque vastitas,

cum

fracto" venti federe

bacharentur in aethere

et rupto retinaculo

desevirent in saeculo.
et servitute sopita,

Tum,
15

libertate potita

spissa statim spiramina

duelli

ducunt agmina,

quibus bis

seua nomina

indiderunt volumina.

Horum

archon" atrociter,

fumum"

verrens ferociter,

furibundus

cum

flamine'^

veniebat a cardine,

unde Titanis torrida
20

labuntur luminaria.

Cumque

flatus victoriae

non furerenf

inglori^,

tremebat tellus turbida;
a.

atque eruta robora

aeditiunculam r.

b.

ex

FdO — 42.
e.

c.

Incipit
f.

carmen

AL

V.
g.

d.

Rector

scripsit

M.

Haiipt pro Lector V.

casses V.
i.

obses V.
k.

anthletice V.
\.

h.

rem sponsam
m.

scripsi pro responsa V.
n.

met V.
1.

fracti V.

archons V.

o.

Dononiam V. famam V. p.

camara V.

tre-

flaminae V.

q. fnrirent

V.

Singulis carminibus (excepto quarto) in codice praemissa haec sunt:
;

„Incipit carmen AL" subiuncta autem carmini primo sunt haec: „Fimt In bis versibus carmen Aldhelmi", reliquis nihil nisi: „Finit carmen". emendandis me petentem adiuvit Mauritius Haupt.

—

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
verticibus

6

I

39

cadebant,

cum

simul ruptis radicibus.

Neque

guttae graciliter

manabant, sed minaciter;
umectabant cum imbribus.
essent referta flumina,
gi-assabatur grandinibus,
25

mundi rotam rorantibus

Cum

praepollenti pluvia

turbo terram teretibus

quae catervatim caelitus

crebrantur nigris nubibus.
carent nocturna nebula; perlucebat ut glaties,
torve teguntur trucibus".
30

Neque caelorum culmina

quorum pulchra

planities

donec nimbo ac nubibus

Nam

tenebrescunt turbine,

disrupto rerum ordine,

germane Phoebi numina

atque praeclara lumina.
ductor"*

Neque

flagrabat flammiger

dierum Lucifer,

sicut solet sepissime

auratum sidus surgere,
velut furva fuligine.
35

sed caecatus caligine

Plaustri plane pulcherrima
aquilonis a circio

non comparent
sedulo.

curricula",

cursum servantis
septem
latet

Ac

totidem torrentibus

lampadibus

Pliadis pulchra copula

ab Athlantis prosapia;

haec conscendunt per ethera

ab ortu

solis sidera.

40

Tunc pari lance limpida
Zodiacus

Libre torp^bat trutina.

cyclus fuscatur caterva, cum cetera nuncupari antiquitus, quem Mazaroth^ reperimus per Olimpum lucentibus. bis senis cum sideribus

Nec radiabaf
Attamen

rutilus,

sicut solebat, Sirius;

45

quia nubis nigerrima'
flagrant fulmina

abscondunt polos
late

pallia.

per caeli culmina,
fastigia;

quando pallentem pendula

flammam vomunt

quorum^ natura nubibus

procedit conlidentibus.
60

glomerantur in glarea, Nec non marina cerula ventorum ac correptio. qua ruit inruptio

Per pelagi

itinera

salsa

spumabant equora,
undosus vortex
c.

cum
a.

bulliret

brumalibus
b.

fluctibus.
d. radiebat V.
e.

crucibus V.
f.

doctor V.

curricola V.

nuger-

rima V.
1.

quarum V.
etl,

Hieronymi ep. 64 ad Fabiolam (Opp.

Vallarsius I 365)

:

„Mazu-

roth,

hoc est zodiacum circulum".

40

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

6

I

Oceanus cum molibus
66

atque diris dodrantibus'
suffragante victoria.

pulsabat promontoria,
Sic turgescebat trucibus
infligendo flaminibus''

pontus ventorum

flatibus,

scopulosis marginibus.

Quid dicam de ingentibus
quae nullus nequit
60

Altithroni operibus,

numero

conputare in calculo.

En
cum

multa.

In miraculo

nunc apparet" propatulo

clara Christi clementia

per haec facta recentia,
quasi quarta vigilia

grata gallicinia

suscitarent sonantibus

somniculosos cantibus.

Tum,
65

binis stantes classibus,

celebramus concentibus

matutinam melodiam
en statim fulcra flamine
tigna tota

ac synaxis psalmodiam,

nutabant a fundamine,

cum

trabibus

tremibunda ingentibus
aule pulsata'' partibus.

vacillabant, ab

omnibus

His tantis tempestatibus
70

ac terrorum turbinibus
tot

nostra pavent precordia

monstrorum

prodigia,

quando cernebant lumina
horrisonis fragoribus

tectorum laquearia
concuti et creporibus.

Tum
75

tandem cursu

caterva,

confracta linquens limina,

portum

petit basilicae,

propellente" pernicie;

sic pelluntur pericula

per matris adminicula.
devitantes''

Quidam, discrimen dubiis^
per devexa ac lubrica

cum

saltibus

clivosi ruris latera,

metuebant magnopere
Porro
80

casam

contritam'' crepore.

cum

tetrae' tenebrae

preterissent et latebrae,

fatiscente'' velamine,

orto iubaris' lumine,

scissa ceca caligine

quasi mortis imagine,
tigilli

tunc vident"" ab ecclesia

fusa fragmina.

En, inquam, noctis horrida

nunc apparent spectacula.

Ecce casae cacumina
85

cadebant ad fundamina,

qua" solebant lautissime"
a.
f.
1.

sumi dulces
c.

deliciae.

sic.

b.
g.

flaminibus V.
divitantes F.

apparent V.
contritum V.
o.

d. pulsatis
i.

F.

e.

populante F.

duobus V.
iuvaris V. ^

h. n.

tetro V.

k. fatescentes F.

m. videns V.

que V.

lautissimae V.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

6

I. II

41

En

genestarum aprica

frondosanim velamina
flabrorum*" arietibus.

velluntur" parietibus

Heu, tectorum tutamina
ecce crates a culmine
flatus saevi

prosternuntur in platea,

ruunt sine munimine;
haec fecerunt ludibria.
Pauli sancti soUemnia
90
lunii

spiramina

Et

nisi natalicia

29

tuerentur trementia

timidorum precordia,
quateremur
et fulmine,

forsan, quassati culmine%

quemadmodum
turris fregisse

crudeliter
trini

novies binos circiter

propalant euangelica

Tonantis famina*
maceria.

96

fragmina
in

cum inmensa

Ergo Christo

commune,

adempti a discrimine,

grates dicamus dulciter,

manenti inmortaliter.
atque Gnato progenito, Flatu regenti'' saecula*.
100

Doxa Deo simul cum

ingenito

sancto superna

IV.

Nuper dein labentibus^
atque''

vivis*"

brumae' temporibus

mora meatuum
mellificis

mox

conpl^ta vergentium

—
5

quemadmodum
inlustris
stili

heroicorum vorsibus

quondam

poeta,

Romae

urbis indigena,

calamo stridulo

caraxante persedulo,
doctiloquus Sedulius:

sacris inserlt scedulis

evolutam labilibus
protelata' prae patulis

mundi molem

rotatibus

intervalla obstaculis

pepulisse perniciter
trini fuere

parum
viri

sistens stabiliter'"

—
10

famine

absque cunctamine"

divulgati" per aethera

summi Olimpi supprema,
cristatos cingit corona,

virtutum quos redimita
parta''

namque per fabricam
pelluntur V.
d.
b.

aethralis Heri vegetam'', M. Haupi pro fabrorum V.
h. binis V.
o.
i.

a.

flabrorum scripsil
e.

c.
f.

an
In-

flamine?
cipit

regente V.
g.

sequuntur haec: Finit carmen Aldhelmi.

carmen AI V.
I.

de inlabentibus V.

brunae V.
p.

k. abs-

que V.
q.

protellata V.

m. sic

n.

cuntamine V.

devulgati V.

paeta V,

vegitam V.
1.

Luc. 13,4.

42
fidei
15

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

6

H

nec non

trilices"

girant humeris thoraces''.
tela vi osa" tyronis,

Sic truduntur tyrannidis

quibus horrende inruit,
bellicosus in agone,

imber veluti ingruit,
Christi adverso agmine,

consternatus quod queritaf
Christi crucis per culmina
20

furvus et rictu inhiat^

ferimus frontis vexilla,
timet telorum imbribus''.

quae^ fugax Orcus^ horridis

At

vos, famosi viribus
vicistis

viri

sudantes strennuis
belli aethereo.

trucem

tropeo

hostem

Qui propinquos
ignoti ruris cespites
25

et patrias
adistis'',

abspernantes , peregrinas'
cursu' praepetes™.

Neque

furentes vortices

undisonis fragoribus
debellantis per terrorem;

turgentis Thitis*, tellurem

neque latrones

lividis"

glomerantes genuinis
luridaeque cupidinis,
legentibus pera vias'';
rabidi rostri rictibus,

loetiferae libidinis

abstrahunt qui° exuvias
30

neque

beluae'' vibrantibus

oberrantes' per devia

dumosi ruris limina,
refrenarunt propositum.
iter

celsorum' Christi militum

Tum
35

agape pro Numinis

suum conaminis

gradientes, sublimia

Petri petunt sufFragia.

IUum
omnes

visendi' gratia

frequentant, ut amnestia
Petri iuvante" famine:
vivi" san^ pro saeculo

nancta foret a Numine,
hii in

Domino

essent iuncti bitumine

germanitatis viscide".
perlongi callis limite,

Tandera, decurso" concite
40

edem almam

adiere'',

patria''

quam

petivere,

ubi Petri corpusculum

iacet tellure conditum.

Tum

alter" e felicibus
V.
b.

couterinis fratribus
c.

a. trilicibus

humeris thoraces scripsi pro thoracis humeros V.

te la-

biosa V.

d.

queritat scripsii
f.

M. Haupt pro
g.

veritat V.
h. sic.

e.
i.

sic
sic

scripsi pro furvex
k. audistis V.

erectus indicat V.
1.

quas V.

Orcas V.

V.
libidis

cassu V.

m. praecipites V.

n. lividis scripsii

M. Haupt pro
V.
r.

V.

o.
s.

abscael-

trahuntque F.

p. legentibus per avias V.
t.

q. bilug
v. a.

aberrantes V.

sorum V.
curre V.
1.

vissendi V.

u.
z.

iuvanti V.

bini V.
altar V.

w. uscide V.

x.

de-

y.

audiere V.

patriam V.

Thetidis

HAUPT.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

6

11

43

prosilit

de ergastulo

carnis; evulsus clanculo,
caeli adhesit Mariae'';

clavigero et reginae'
qui", evectus florentibus

paradisi cespitibus

46

sociatus sublimibus

angelorum cum milibus,
carpens aeterna gaudia.

regnat

istic

per saecula,
beantibus

Bini

vivi"^,

meritorum meatibus,
paradisi perflorei^,
patrias petunf' cursibus;
50

virentes acsi flosculi*

olim spretas^ agilibus

non quod luxu

labilia

cosmi' quaerunt quisquilia'',

sed quod ferunt' non minima

carismatum donamina,
perflorea.

quibus ditatur"" area"

animarum

En

vehebant volumina

numerosa per agmina
elucubrata normulis, adesse constat Alitus;
doctiloqui oraculi
66

multimodis et mysticis

quorum auctoribus

aius"

quae profetae, apostoli
indiderunt pergaminae,

almo

inflati
bella''

Flamine.

Nunc vestium velamina
mirifico

produnt ornamina''
60

que munere
ita

proferebant' praepropere';
eliciunt exordia:

quaeque

inormia

Pulchra' prorsus propagine
gnari
foliis

deprompta

in origine,

quaedam genimina
quique vescitur,
proles progreditur
illos

vermis fuerunt" minima,

brume meatu

moritur*';
oritur,
65

cumque
neque,

ovorum alvo

qui genuit,

vermis idem recaluit.

Foetus"^ fluunt^ ex semine

imo nature germine;

sed quod magis mirabile

mundo
calificata''

et disperabile ^

ova

viri et

faeminae,

calore,
70

parturire progenitum

foetum, vellere vegetum^

Lana

ostri elabitur

vermiculo,

cum

vertitur,

spissam ceu aranea

telam texit muscarea''.
fusi" valde volantibus,
c.

Tumque
a.
f.

lana, latratribus
b.
g.

regiae V.

mBnitae V.

quo V.
h.
n.

d. Bini bini
i.

V.

e.

floscula V.
k. quisci-

perflorea V.

ollim spraetas V.

pectuut V.
arida F.
r.

cusmi V.

lia

V.
ulla V.

1.

fert'

V.

m. didatur f.

o.

quorum auctor
s.

aius V.

p.
t.

q.

oramina

V

{cf.

infra v. 82).
v.

perferebant V.

pporc V.
fluant V.

pulchro V.

u. fuerunt' V.
z.

meatu
a.

oritur V.
b.

w. foetum V.

x.
c.

y. disparabile?

calificati

F.

vegitnm V.

muscanea V.

fusae V.

44

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

6

II.

III

filamenque"' revolvitur,
75

veluti setis'' torquetur".

Inde sumuntur syrica,

quae portabant promiscua.
species

Quorum persplendef
paradisi, Puniceis

pulchra, ceu planities

purpurata
lilia

cum

rosetis%

quibus inter eburnea
sic, sic
80

lucent' linea;

sane sanguinea

syricorum insignia*
colore atque croceo,

pulchr^ picta, perniveo
viridi, fulvo, floreo

fucata atque blaveo''",

ut peplorum per pallia

pulchra pandant' ornamina.

Tum'' sanctorum reliquias
advehebant, inormiter
85

nonnullorum eximias
nutu naviter
fidelia.

dicatas',

quae concedunt oramina
"'

orantium

Nec non adhuc munusculum quoddam addunt pulcherrimum
toracydas
'^*,

tuentibus

retorquentes luminibus
Christi matris capitibus.

imagines auriferis

Cumque multa magnanima''
90

producebant" donamina,

Christi sponsae, ecclesiae
et

cuncta ferebant opimae
matri, Christo credentium.

ipsorum

et

omnium

Valetote, felicibus

vitam clausuri
111".

calcibus''.

Summum
alti

Satorem

—

solia

sedit qui per aethralia,

Olimpi arcibus

obvallatus minacibus,

cuncta cernens acumine'
alta poli et infima
5

caelorum

summo

lumine,

telluris

latae limina;

cuius inmensa

munera

nequeo prorsus, funera
raptent et rodant' avido
mortis* rigente" torpore,
celsae" laudis stridentibus
c.

antequam

rictu rabido

ore halitum, corpore

carminare concentibus
a.

—
e.

fila

inq;
f.

F.

b.

an seta?
g.

torquitur V.
h.

d.

persplendit V.

ro-

seis
i.

V.

locant V.
k,

insignea V.
1.

blaveo scripsit

pandunt V.
producebant

ta V.

dicatus V.

m. toracyclos
p.

M. Haupt pro laneo. V. n. magnamina V.
mortis scripsit

0.

scripsit

M. Haupt pro perducebant.
r.

sequuntur haec: Finit carmen.
t.

q. Incipit

carmen Al V.
u.

cacumine V.
v.

s.

rodent V.

M. Haupt

pro sortis F.
1.

rigenti F.

caelsae F.

V. Dieffenbach Glossarium Latino-germanicum: „filamen".

2. caefictas.

ruleo.

V. Ducange Glossarium

:

„blavus".

3.

imagines ad pectora

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

6

III.

IV

45

ipsum profecto precibus
allidens libentissime

peto, profusis fletibus
solo tenus saepissime'
capitis atque verticem:
lo

curvatam

colli

cervicem

titubanti tutamina

tribuat per solamina
sufii-agans

sacrosancta sublimiter,

manu

fortiter

alma per adminicula;
quibus infesti fortibus
Christi
afflant'',

hostium demat spicula,
forant thoracas humeris,
caesis, foedis fragoribus
16

tyronum cassibus
necantes imbribus

telorum emicantibus.
trudat aeternis tenebris,

IUos, illos omnipotens"

ubi Typo, teterrimis'*
girat, torquens gurgitibus

tostis*

globorum gremiis,
20

atri ignis ultricibus.

En

pilarum acerrima

parma

pellat acumina,

hostium a ferocibus
concertantes agonibus

protegens arundinibus
Christo semper fidelibus.

IV
Aethereus qui omnia
verbi tantum

mundi Herus molimina
formasti in origine,

cum numine
lusibus

mihi, nova qui nutibus
litterarum

adgredior» nutantibus,
odas''

cum

coaptem usibus,
5

facunda funde famina

queam

cepto in carmine

celso proferre famine

virum, virtutum rumore

fulgescentem in aethere,

Cassem priscum cum nomine
astra Olimpi ignito

comptum,

veluti

lumine

ardui orbi vegeto'
lustrant axis ignifluam
10

lucem librant

largifluam'',

molem, mundo minacibus

eminentem' cum arcibus,
foci conplent caloribus,

fumum furvum™
celi

frigoribus

iubar e culmine"

croceo fundunt fulmine.
taedis lat^ lucentibus,
c.

Titan torret, trementibus"
a.
t,

saepissimae V.

b. affla V. in cod.

omnips V.
ita

d. teterrimus

V.

e. tortis

V.
vi-

carmen hoc cum antecedente
g.

(Vj

coniunctum est, ut ambo unum esse
i.

deantur.

adgredirer V.
1.

h.

odis F.

vegito V.

k. sic scripsi
n.

pro larem
ulmine V.

librant lucifluam V.
0.

aeminentem V.

m. fomam furvam V.

et

sic scripsi

pro tremot torrentibus V.

46
15

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
ad usque

6 IV.

V

passim orbis per marginem

caeli

cardinem;

Phoebe quoque flagrantibus
noctem, nigram nubiculis,

fratrem iuvat" ardoribus,
lucens'' lustrat corniculis;

ambo spargunt spiramina
neque nocent nitoribus
20 ruris, rigati rivulo

ignis aethralis lumina,

nemorosis cespitibus
roscidi roris sedulo.

Sed lutosam liquoribus
urebant" astra ignito

tellurem umectantibus
torrentis globi iaculo,

gliscanf ut gl^bae germina
Situ roscido robora
25

dura atque tenerrima.

quaeque virescunt aspera",
si

sucorum sumunt saporem;
Ita^ Cassis per

verminant' per vaporem.

culmina

prisci splendenf' praefulgida

gloriosa per

agmina

gemmifera ornamina
obrizo, velud limpida

rutulanti redimita

astra convexi Olimpi
30

orbi clarescunt viridi.

Althelmum nam altissimum
alto

cano atque clarissimum
et

nostratim nomine
caelestia

nunccupatum,
potentem ac
satis

numine

poUentem, per
sic,

terrestria,

sic

sane sublimibus

ornatum

cultibus,

caeli
35
illis,

ceu per culmina
illis

candent' exorta'' fulmina,

in

omnibus
sublimiter

aequalem dico

actibus.

Quae

effari'

odes"" huius inormiter

surgens nempe" prolixitas
Tibi salus, per secula

refragaturque" vastitas.
sospiti, absque^

macula

maneat inmortaliter

fine tenus feliciter''.

Vale, vale, fidissime

phile, christe carissime,

quem

in cordis cubiculo
altissime,
b.
si

cingo amoris vinculo.
olim' sodes' sanctissime,
c.

Have, ova'
a.
f.

iubat V.

lucem V.

arebant V.
g.

d.

glescunt V.

e.
i.

tenera V.

sic scripsi

pro

verum nam V.
I.

Ista

V.
fari

h.

pandunt V.
m. hodis V.

candunt V.
n.

k.
0.
r.

exorta scripsi pro per orta V.
refragat
Incipit

quaeque

V.

nepe V.

atque V.

p.

sospis ab usque V.
s.

q.

addita sunt haec: Finit carmen.

carmen Al V.
sodalis.

hona V.

t.

oUim V.

1.

S.

BONIFATn ET LULLI FPISTOLAE
Aethilwalde",

6

V

47

salutatus supplicibus,

cum

vocibus.
5

Tete Herus in omnibus

clarum creavit actibus,

forma

et visu virilem,

facto et dicto senilem.

Tuam primam'' propaginem
curios^ conicere

per profundam indaginem

mentis atque inspicere

nuUus valet volucribus

summi

celi

sub nubibus.
trepidis.
lo

Tamen,

adgressi, gaudiis

loquimur parum

Summo

Satore sobolis

satus fuisti nobilis,

generosa progenitus
statura, valde stabilis"

genetrice, expeditus
statu et

forma

agilis.

Capud candescens

crinibus

cingunt capilli
lati

nitidis.
15

Lucent sub fronte lumina,
caeli

ceu per culmina

candescunt calida
collibus

clari fulgoris sidera.

Genae gemellae

glomerantur

cum

moUibus'',

pedetemptim purpureo
rosa veluti rutilis'

pictae fuco et niveo,

radiat valde flosculis.

Aures auscultant omnia.
almi oris innumera

Verba ex ore prodita
fari

20

nequeunt

munera.

Adest verbosae fulgidum

sophiae lumen lucidum'.

Manus, manus mirabiles;
tibiae cursu teretes,

multum pedes

placibiles

*^,

tam'' fortes, ut sonipedes'
salientes praepetibus.
25

sepe sequuntur cursibus
lam'', si centenis clamitet

quisque linguis et vocitet
valde et ore crepitans,
ullus fari' oraculo,

ferrea voce\ fremitans

nequit sane in saeculo

quantum mundo mirabilem
neque altum ingenium
ullus valet, sonantibus

explicare mortalium
licet

30

clamet concentibus.

Quod
quia"
a.

idcirco

non

effero

laude"" quavis nec reffero,

mundi per omnia
Aethilwaldi V.
e.

cunctis claret confinia.
c.

b.

primum V.
f.

valde stabilis scripsi pro destabilis V.

d,

oUibns V.

rutulis V.

sic scripsit

M.IIaupt pro: Adest verbosa fulgidum
h.

sopha et omne lucidum V.
k.

g.

placabiles V.
n.

tantum V.

i.

sonipes V.

nam
1.

V.

1.

fare V.

m. lauda V.

qui V.

Cf. Virgil.
p. 165).

Aeneid.

VI

625, Sedulii

carmen paschale

I

99 (Opp. ed.

Arevalo

48

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

6 V. 7

Sospitem tete sordibus
35 tegat"

servet Herus ab omnibus, truso hostis acumine,

totum tutamine,
reddens refugium

mi

te''

robustum per suffragium,
caelestis sceptri

inque locet aethereum
ubi semper consortium
fine carens, caelestibus

gremium;

perfruaris angelicum,

vitam degens" cespitibus

"*.

7.

Berhtwaldus archiepiscopus Cantuariensis Forthereo episcopo
Scireburnensi
scrihit,

hortetur

Beorwaldum abbatem Gla(S 58,

stoniensem, ut puellam captivam, accepto pretio, dimittat*.

W 155,

G

144)

709—712

Reverentissimo

atque

sanctissimo

coepiscopo

Forthereo'

Berhtwaldus" famulorum Dei famulus salutem in Domino.

Quoniam
rabilem
puellae,

petitio

mea

— qua

precatus

sum coram

te vene-

abbatem Beorwaldum' de concedenda unius captivae
quae
propinquos

apud nos quod

habere

monstratur,

re-

demptione

—

in irritum, contra

credidi, cessit, et

denuo

eorumdem precibus

inquietor,

utillimum duxi,

ad te per eiusdestinare.

dem

puellae

germanum vocabulo Eppa has

litteras

Per quas obsecro: ut ipse omnino optineas a predicto abbate,
quatenus pro eadem puella trecentos accipiat solidos de

manu
suis,

presentium geruli;

et

ei

tradat illam, huc usque perducendam,

quo possit reliquum vitae suae spatium cum consanguineis

non

in

servitutis

tristitia,

sed in libertatis transigere laetitia.

Quam rem dum
Deo mercedem

ad effectum tua perduxerit benivolentia, et a
et

a

me

gratiarum actiones habebis.
nihil,

Frater

quoque noster Beorwaldus
a.

ut aestimo,
V.
c.

de eo, quod in
d.

togat y.
e.

b.

mi

te scdpsi pro rite

deges F.

Sequuntur haec:

Finit carmen.
1.

ex F34.

Lemma:
,

Item epistola.

episcopo Scireburnensi

709

— 738.

2.

archicpiscopus Cantua-

abbatem Glastoniensem (Glestingaburgensem). Qui „Beornwald abbas" iam d. 26 Maii a. 704 in tabula Inae regis Westsaxonum comparet ap. Kemble Cod. dipl. I 57 58; licet, eum anno 705
riensis,
3.

693

— 731.

—

praeesse coenobio Glastoniensi coepisse, tradat lohannes in Chron. Glaston.
ed. Hearnius Oxonii 1726 p. 93.

Eius successorem Aldbertum reperimua
I

iam

a.

712 in tabula, quae est in Monast. Anglic. (Lond. 1846) T.

47

(charta 83).

8.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

7.

8

49

ea iuste possedit, amittit.
ut,

Quod ante debui

facere, obsecro: 709—712

cum

tui"

memoriam

in crebris orationibus feceris,

mei

nihil-

hominus meminisse

digneris.

Incolumem reverentiam tuam aevo
custodiat.

prolixiore lesus Christus

dominus noster

8.

Aelffied ahhatissa Streaneshalchensis
latioli

Adolanae ahhatissae Paeuntem^.

commendat N. ahhatissam,

Romam

(S 51,

W 166,

G

152)
abba- a^te 714

Domine
tissae''^

sanctae atque a
ecclesiastice

Deo

honorabili Adolanae

Aelffl.ed%

familiae

famula,

sempiternae

sospitatis salutem in

Domino.
sanctitatis

Ex
bus ex

quo ... me^ famam vestrae
partibus,

ab adventanti-

illis

rumore

celebri referente, cognovimus, fateor

in primis nos vestrum^ visceraliter iuxta

preceptum dominicum

ex intimo pectore amorem caepisse, Domino dicente:

Hoc

est

preceptum meum, ut

diligatis

invicem\

Quapropter^ precibus

subnixis suppliciter poscimus, ut sacrosanctis flammigerisque oraculis vestris

nos apud almipotentem

Dominum

defendere digne-

mini; siquidem vobis vicem reddere nostra humilitas
pigebit, apostolo lacobo

minime
:

hoc ipsum precipiente ac dicente

Orate

pro invicem, ut salvemini*.
Insuper et suramae sanctitati vestrae ac
solite pietati .N.,

devotam ancillam Dei ac relegiosam

abbatissam,

karissimam

fidelissimamque filiam nostram ab annis^ adoliscentiae
Christi
videlicet
caritate
et et

—

pro

pro honore sanctorum apostolorum,

Petri

Pauli,

ad ipsorum sancta

limina

ire

cupientem,
sibi

sed a nobis pro necessitate atque utilitate
_a.
c.

animarum
e.

comquia

sequilur
d.
g.

mei

in V.

b.

ex

V yi~yiv.

Lemma:

Item epistola Aelffledi. vestram V.
f.

abb. V.

Ex quo me V; an Ex quo saepissime ?

pp V.
1.

ab annis ab annis V.

Palatioli

prope Treviros

(filiae

Dagoberti

II regis)

;

de qua

cf.

Ma-

biUon Acta SS. ord. Ben. saec. III P. I 532 et BoU. Acta SS. Febr. T. II 178.
2. abbatissa coenobii Streaneshalch (hodie Whitby, in litore maris, ab Eboraco ad septemtriones de quo cf. Monast. Angl., Lond. 1846, 1405), filia Oswini regis Northanhumbrorum quam a. 713 obiisse, liquet ex Bedae Hist. eccl. III 24, opp. ed. Giles II p. 356. 3. loh. 15, 12. 6. la,

,

cob. 5, 16.
jAFrE, Bibliotheca
III.

4

50
ante 714

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
detentam

8.

9

missarum

actenus
et

—
diu

obnixe" omni

cum

diligentia

commendamus;
ritatis

precamur: quatenus cum

affectu

verae cahis,

in

sinum clementiae piae a vobis suscipiatur cum
ut

qui
iter,

secum comitantur;

desideratum ac sepe coeptum

Deo

auxiliante,
perficere

adnitente etiam vestra pietate,

tandem

aliquando

possit.

Quam

ob

rem iterum iterumque
ad
al-

repetendo petimus, ut

cum

vestris indiculis missisque''

missimam urbem Romam prospero
presens

cursu, suifragante" sancto ac

signifero apostolorum principe Petro, dirigetur''; et, si

quando

Deo

volente adfuerit, quicquid viva voce,

qualibet oc-

casione stimulante, pro sui iteneris necessitate suggesserit, pa-

ratum apud vos

invenerit.

Orantem pro nobis sanctitatem ve-

stram divina gratia tuere dignetur. Wynfrethus Nithardum iuvenem ad virtutem litterarumque
studia hortatur^.
(S 1,
et

9.

WG 4)

716—717

Carissimo

sodali

amico dilectissimo,

quem mihi non'

temporalis caducum

auri

munus nec

mellitate per blandimenta

adolantium* verborum
necessitudinis

facetiae''

urbanitas adscivit, sed spiritalis
inmarcescibilis

famosa

adfinitas

catena caritatis

nuper copulavit, Nithardo' Wynfrethus'' supplex in Christo lesu
perpetuae sospitatis salutem'.

Humillimis mediocritatis meae
tatis

apicibus inlustrem pubertibi sapientis:

tuae indolem precor, frater karissime, ut

simi Salomonis sententiae

minime recordari

pigeat, dicentis
et

In

omnibus operibus

tuis

memorare novissima tua,

in aeternum

non peccabis^;

et alibi: Currite,

dum

lumen'" vitae habetis, ne

tenebrae mortis vos conprehendant^.
itura

Quia cuncta velociter transcito

sunt

instantia;

et

in

aeternum mansura
sive

adfutura.

Et universa mundi huius pretiosa,
a.

in specimine" auri et
d.
sic.
e.

obnixae V.
54:w

b.

misisqne V.

c.

suffragantem V.

ex

M
n.

71

— 72«, C

— 56^ V

1—2.
k.

Cum
f.

hoc lemmate: Incipit epistola beati Bonifatii

archiepiscopi ad Nithardum
in faceta C.
i.

MCV.

om.

M.

g.

corr.

in
1.

adulantium C.
saluti F.

h. corr.

Nidhardo M.

Wynfredus

MC.

m. lucem M.

specie
1.

M.
Eccli. 7, 40.
2.

Cf. loh. 12, 85.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

9

51

argenti sive in stellantium varietate

gemmarum
nmbra

vel in luxorio- 716—717

sorum ciborum' aut comptorum vestimentorum adquisita diversitate,

simillima coUatione'' rerum ut"
fatiscunt,

praetereunt, ut

fumus

ut

spuma marcescunt
dicentis:
'

iuxta veridicam psal-

migrafi sententiam,
sicut fios

Homo
:

sicut

foenum

dies eius,

et

agri ita fioriet
et

;

et alibi

Dies mei sicut umbra de-

clinaverunt,

ego sicut

foenum

arui"^.

Et hac de maton
agiis
^

re universi aurilegi^ ambrones*, apo ton''

gram-

frustratis adflicti, inservire excubiis et fragilia ara-

nearum
tantia

in

cassum

—

ceu flatum tenuem
dinoscuntur;

sive

pulverem cap-

—

tetendisse

retia

quia cata psalmistam
Et,

thesaurizant et ignorant, cui congregent illa^
invisi

dum

exactrix

Plutonis',

mors

videlicet,

cruentatis

crudeliter frendens

dentibus,
suflragio*

in limine latrat,
destituti,

tum", tremibundi' et omni divino

animam

—

pariter pretiosam

et

fallacem

gazam, cui avari die noctuque soUicite inserviebant, subito amittentes

—

perdent.

Et exinde,

diabolicis rapti

manibus,

teter-

rima subeunt claustra Erebia'"®, aeterna
His autem omnibus absque scrupulo

luituri supplicia.
falsitatis ita se

haben-

tibus, precibus caritatis interlitis obnixe flagitantibus, te implo-

rare procuro: ut, his universis veraciter perspectis', resuscitare
festines gratiam ingenii naturalis,

quae in

te est; et liberalium

litterarum scientiam

et

divini intellectus flagrantem spiritaliter

ignem aquoso
extinguas; sed
proferentis:

luto et

humido terrenae

cupiditatis

pulvere non

—

memor

psalmigrafi de beato viro sententiam
et^

In lege Domini fuit voluntas eius^
,

meditabitur

die

ac nocte

et alibi:

Quomodo

dilexi legem

tuam, Domine,

tota die meditatio
a.
f.

mea
h.

est^^, et

Moysen"" in deuteronomio " ":
c.
li.

Non
tu F.

cyborum V.
tremebundi C.

coUectione IU.
g.

et F.
corr. in

d. to

codd.
i.

e.

corr. in

subfragio V.
1.

Herebi C.

perfectus

M.

k.

et in lege

m
n.

murg. add. C.
deuteronomia

et

om. V; et meditabitur om.

M.

m.

corr. in

Moysi C.
1. Cf.

MV.

Ps. 102, 15.
5.

nes, lurcones.

2. Ps. 101, 12. 3. aurileguli. 4. ganeoHis verbis contra regulam grammaticam conformatis

„«7ro xoiv yqa^^ttxijiv ayioig frustratis

adflicti" scriptorem

apparet decla6.

rare haec
7.

:

„

a litterarum sanctuariis
8.

frustratis adflicti ".
9.

Ps. 38, 7.

diaboli.

Erebea, Tartarea.

Ps. 1, 2.

10. Ps. 118, 97.

11.

immo

los. 1, 8.

4*

52
716

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
et

9

— 717

recedat liher legis de ore tuo;
noctihus

meditaberis in ea diebus ac
obstaculis

omnibus

—

non profuturis aliarum rerum

porro abolitis,

studium sanctarum litterarum mentis intentione

sequi nitaris et inde gloriosae ac vere pulchritudinis yenustatem
adquirere, id est divinam sapientiam.

Quae

est splendidior auro,

speciosior argento, ignitior carbunculo, candidior cristallo, pretiosior topazio", et

secundum sanctionem ingeniosi
est ea dignum.

contionatoris,

omne pretiosum non
a iuvenibus

Quid enim, frater karissime,

decentius quaeritur aut quid a senibus

demum

so-

brius possidetur, quam"* scientia sanctarum scripturarum? Quae,
sine illo" naufragio periculose tempestatis

navem animae
paradisi
et

nostrae

gubernans, deducet ad amoenissimi

"^

litus

ad per-

petua supernorum gaudia angelorum.
piens dixit:

De qua supra

dictus sa-

Sapientia vincit malitiam^ ; attingit ergo a fine"
fortiter,
et

usque

ad finem
et

disponit

omnia suaviter^;
et

hanc

amavi

exquisivi^ a iuventute^

mea,

amator factus^ sum

formae
sed
et

illius^ ; generositate' clarificat,

contuherniam Dei habens,
doctrix
est

omnium dominus
si

dilexit

illam* ;

enim di-

sciplinae Dei^.

Propterea,

Dominus omnipotens
sicut

voluerit,

ut aliquando

ad

istas partes

remeans,
in
his

propositum habeo, perveniam'',
et in

spondeo',
studio

me

tibi

omnibus fore fidelem amicum

divinarum scripturarum , in quantum vires subpeditent,

devotissimum adiutorem'".
Vale, frater, florentibus"
ut floreas
iuventutis

cum

viribus,

cum Domino

in sempiterno solio

— —
d.

qua martyres in cuneo
prophetae apostolicis

regem canunt aethereo,
consonabunt et laudibus,
cives ditat in saeculo

qua rex regum perpetuo
iconisma®
a.

sic

Cherubin
b. quia

ut et gestes"
corr. in
f.

cum

Seraphin,
C.

topaxio

M.
e.

moeniissimi V.
i.

a fine om.
k.

VM, MV.

quam

C.

c.

corr. in ullo
g.

am-

exquaesivi V.
corr. in

iuvente
1.

M.

h. om.

M.

generositatem C.

perviam

MV,

perveniam C.
0.

spospondeo

MV.
8, 1.

m. qui sequuntur versus, eos om. M.
1.

n. foribus C.

gentes C.
2.

Sap.
2.

7,

30: „Sapientiam autem non vincit malitia".
4.

Sap.

3.

Sap. 8,

Sap. 8,

3.

5.

Sap.

8, 4.

6.

speciem.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
et" filius

9.

10

53
716—717

editus apostolorum

prophetarum.
imi cosmi contagia

Nitharde', nunc'' nigerrima

temne fauste

— Tartarea
semper
canticis"

haec contrahunt" supplicia
rimari petens agmina,

—

altaque super aethera

Deum

quae''

verum comunt

angelicis,

summa

sede ut gaudeas

unaque^ simul fulgeas,
lucidus captes aurea

excelsi regni

praemia

inque* throno aethereo

Christum laudes preconio.
Thanetensi visionem in
(S 21,

10. Wynfrethus Eadhurgae ahhatissae

monasterio Wenlocensi factam perscrihit^.

WG 20)

Beatissimae virgini

immo

dilectissimae

dominae Eadburge'', 717—718

monastice normulae' conversationis emeritae, Wynfrethus'' exiguus
in Christo lesu intimae caritatis salutem.

Rogabas me, soror carissima: ut admirandas visiones de
illo

redivivo, qui nuper in monasterio Milburge abbatissae^
est
et revixit,

mor-

tuus

quae

ei

ostensae sunt,

scribendo intimare

et transmittere curarem',

tissa Hildelida* referente"" didici.

quemadmodum istas veneranda abbaModo siquidem gratias omni-

potenti
a.

Deo

refero,
b.
e.

quia in hoc dilectionis tuae voluntatem eo
om. C.
c.

et addidi.

contrahunt scripsi pro contra hunc codd. VC,

d.
g.

Deumque

C.
h.

canticis

scripsi pro caelicolis codd.

VC.
k.

f.

una quae V,
epi-

in quae V.

ex

M

95»>— 102, C 76«
1.

— 82, V
i.

13—16»;. Lemma: Item
Winfrethus

stola Winfredi

MC,

Item epistola Wynfrethi V.
curare V.

normula V.
referenti

M,

Winfredus C, Wynfrethus V.
1. 2.

m.
initia

MV.
V. Hi-

Novem honim hemistichiomm

formant nomen: Nithardus.

abbatissae coenobii S. Mildredae Thanetensis, d. Cantuariensis.

I 449 Lewis History of the isle of Tenet, London 1736, a collection of papers v. Chron. Willelmi Thome (ap. Twysden et p. 64. Obiit Eadburga a. 751 Selden Hist. Angl. Script. p. 1908) cap. 24 „beata Erburt (sic perperam pro Eadburc) mortua anno D. sextingentesimo (lege septingentesimo) quinqua3. in monasterio Wenlocensi (Wenlock, in Shropshire, gesimo primo".

storia fundationis coenobii,

Monasticum Anglicanum (London 1846)

;

:

:

a Shrewsbury inter orieutem et meridiem), a S. Milburga circ. a. 680 condito. V. Monasticum Anglicanum T. V 72, Mabillon Acta SS. ord. Ben. 4. abbatissa Berecingensi (coenobii Barking s. Bersaec. IH P. I 443. king, a Londino ad orientem); de qua cf. Bedae hist. eccl. IV 10, opp. ed. Giles T. III p. 48, Monasticum Anglicanum T. I 436, Mabillon Acta
SS. ord. Ben. saec.

m

P. I 299.

54

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

10

717—718 plenius liquidiusque, Deo patrocinium praestante, implere valeo.

Quia ipse cum supra dicto fratre redivivo

—

dum nuper

de

transmarinis partibus ad istas pervenit regiones
et ille

— locutus sum

mihi stupendas visiones, quas, extra corpus suum raptus,

in spiritu vidit, proprio exposuit sermone.

Dicebat quippe, se per" violentis egritudinis dolorem corporis gravedine'' subito

exutum

fuisse.

Et simillimum

esse col-

latione, veluti si videntis et vigilantis

hominis oculi densissimo

tegmine velentur
sint

;

et subito auferatur

velamen, et tunc perspicua

omnia, quae antea" non visa
abiecto
terrenae''

et velata et ignota fuerunt.

Sic sibi,

velamine carnis, ante conspectum

universum coUectum fuisse mundum: ut cunctas terrarum partes
et

populos et maria sub uno aspectu contueretur.
claritatis et splendoris

Et tam
cor-

magnae
pore,

angelos

eum, egressum de
nimio

suscepisse,

ut

nuUatenus

pro

splendore in eos

aspicere potuisset.

Qui iucundis

et consonis vocibus canebant:

Domine, ne
ripias me^.

in ira

tua arguas nie,

neque in furore tuo cor-

Et suhlevahant me
circuitu totius

—

dixit

—

in aera" sursum.
et^

Et

in
in-

mundi ignem ardentem videham
et terribiliter

fiammam

mensae magnitudinis anhelantem
dentem, non
aliter

ad superiora ascen-

pene

quam
nisi

ut sub uno gloho totius

mundi
in oh-

machinam conplectentem ,

eam

sanctus angelus,

inpresso

signo sanctae crucis Christi, conpesceret.

Quando enim
Et

viam minacis fiammae signum

crucis Christi

expresserat ,
istius

tunc

fiamma magna ex parte
terrihili

decrescens resedit.

fiammae

ardore intollerahiliter torquehar, oculis maxime ardensplendore fulgentium spirituum vehementissime rever-

tihus

et

beratis;

donec splendidae visionis angelus manus suae inposi-

tione caput

meum

quasi protegens tangehat

et

me a

lesione fiam-

marum

tutum reddidit.
illo

Praeterea referebat:
a.
e.

in temporis spatio,
c.
f.

quo extra cord.

super

C

pro se per.

b.

gravidine V.

ante

M.

tetrae V.

Et sublevabant
1.

me

in aere djxit

sursum M.

et om. C.

Ps. 37, 2.

S.

BONITATn ET LULLI EPISTOLAE

10

55

pus

fuit,

tam magnam animarum migrantium de corpore multi- 717—718
illuc,

tudinem

ubi

ipse fuit,

convenisse,

quam

totius

humani

generis in terris

non

fuisse antea existimaret.

Innumerabiet clarissi-

lem quoque malignorum spirituum turbam nec non

mum mam

chorum supernorum angelorum

adfuisse, narravit.

Et maxianima-

inter" se miserrimos spii-itus et sanctos angelos de

bus egredientibus de corpore disputationem habuisse, daemones

accusando

et

peccatorum pondus gravando, angelos vero

rele-

vando'' et excusando.

Et

se

ipsum audisse, omnia flagitiorum suorum propria

peccamina"

—

quae

fecit

a iuventute sua et ad confitendum

aut neglexit aut oblivioni tradidit vel, ad peccatum pertinere,

omnino nesciebat
et

— ipsius

propria voce contra illum clamitasse

eum

dirissim^ accusasse.

Et

specialiter

unum quodque

vitium

quasi ex sua persona in

medium

se obtulisse, dicendo

quoddam

Ego 8um
praeceptis

cwpiditas tua, qua^ inlicita frequentissime et contraria

Dei

concupisti;

quoddam vero

qua

te

apud homines

iactanter exaltasti;

dacium, in quo mentiendo peccasti;
verbum, quod inaniter locutus fuisti;

Ego sum vana gloria, Ego sum menaliud; Ego sum otiosum aliud: Ego visus, quo vi:

aliud:

dendo

inlicita peccasti; aliud:

Ego contumacia

et

inoboedientia,

qua senionbus
et

spiritalibus inoboediens fuisti; aliud:

Ego

torpor

desidia in sanctorum studiorum neglectu;

aliud:

Ego vaga

cogitatio et inutilis cura,

qua

te

supra

modum

sive in ecclesia

sive extra ecclesiam occupabas; aliud:

Ego

somnolentia, qua opaliud:

pressus tarde" ad conjitendum^

Deo

surrexisti;

Ego

iter

otiosum^; aliud:

Ego sum

neglegentia et incuria, qua detentus

erga studium divinae lectionis incuriosus fuisti; et cetera his
similia.

Omnia, quae in diebus vitae suae in carne conversatus
quae ad peccatum
voci-

peregit et confiteri neglexit, multa quoque,
pertinere
ferabant.

omnino ignorabat, contra eum cuncta tembiliter
Similiter
et

maligni spiritus,

in

omnibus conso-

nantes
a.
f.

vitiis,

accusando et duriter testificando et loca et temb. revelando
g.

intra

MC.

consistendam C.

otisnm

M. M.

c.

peccata C.

d.

quae IHF.

e.

tarda C.

56

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

10

717—718 pora nefandorum actuum memorantes, eadem, quae peccata dixerunt,

conclamantes
cui,

probabant.

Vidit

quoque

ibi

hominem

quendam,

iam

in seculari habitu degens, vulnus inflixit

—

quem adhuc in hac vita superesse referebat malorum suorum adductum; cuius cruentatum
et sanguis ipse, propria

—

ad testimonium
et patens vulnus

voce clamans, inproperabat et inputa-

bat

ei

crudele

effusi

sanguinis crimen.

Et

sic

cumulatis et

conputatis sceleribus,

antiqui hostes adfirmabant:

eum, reum

peccatorem, iuris eorum et condicionis indubitanter fuisse.

E
parve
egi.

contra

autem

—

dixit

—

excusantes

me,
et

clamitahant

virtutes

animae, quas ego miser indigne
dixit":

inperfecte per-

Quaedam

„Ego sum

ohoedientia,

quam

seniorihus

spiritalihus

exMhuit^ ; quaedam: „Ego sum ieiunium, quo corcastigavit" ; alia^:

pus suum contra desiderium carnis pugnans

„Ego
alia:

oratio

pura,

quam

effundehat in

conspectu

Domini"

„Ego sum" ohsequium
exhihuit" ;

infirmorum,

quod clementer egro-

tantihus
otioso

quaedam: „Ego sum psalmus, quem pro
cecinit^'.

sermone satisfaciens Deo

Et

sic

una queque

virtus

contra

emulum suum peccatum, excusando me,
inmensae
claritatis angelici spiritus

clamitahat.

Et
de-

has

illi

magnificando ,

fendentes me, adfirmahant.
ctae^ et multo

Et

istae virfutes universae valde

ma-

maiores

et

excellentiores" esse

mihi videhantur,

quam umquam
vidisse

virihus meis digne perpetrate fuissent.

Inter ea referebat, se, quasi in' inferioribus, in hoc

mundo

igneos puteos horrendam eructantes

flammam

plurimos.

Et erumpente
flammam,

tetra^ terribilis flamma'' ignis, volitasse et misespiritus

rorum hominum

in

similitudine nigrarum

avium per
stri-

plorantes et ululantes et verbis et

voce

humana
et

dentes, et lugentes' propria merita et praesens supplicium; consedisse paululum, herentes in marginibus puteorum;

iterum
dixit:

heiulantes

cecidisse

in

puteos.

Et unus ex angelis

Parvissima haec requies indicat, quia omnipotens Deus in die
a.

dicit

MCV.
e.

b.

aliae

MV.
f.

c.

om. CV.
g. tetra

d.

mactae CV,
h.

corr. in

actae
\.

M. bnmanam

excellentioncs C.

om.

M.

MV,

terra C.

flamma C.

strindente lugentes V.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
his

10
et

57
requiem 717

futuri

iudicii

animabus refrigerium'* supplicii
est.

— 718

perpetuam praestiturus^

Sub

illis

autem

puteis,

adhuc in inferioribus

et in

imo pro-

fundo, quasi in inferno inferiori, audivit horrendum et tremen-

dum
Et

et dictu difficilem
ei

gemitum

et fletum
et fletus,

lugentium animarum.

dixit

angelus:
est

Murmur

quem

in inferioribus

audis,

illarum

animarum, ad quas numquam pia miseratio

Domini

perveniet; sed aeterna illas

flamma

sinefine cruciabit.

Vidit

quoque mire amoenitatis" locum, in quo pulcherri-

morum hominum gloriosa multitudo miro laetabatur gaudio; qui eum invitabant, ut ad eorum gaudia, si ei licitum fuisset, cum
eis

gavisurus,

veniret.

Et inde mirae dulcedinis

fraglantia''

veniebat; quia* beatorum alitus fuit ibi congaudentium spirituum.

Quem locum
radisum.

sancti

angeli

adfirmabant famosum esse Dei pa-

Nec non

et

igneum' piceumque flumen, buUiens
et teterrimae visionis

et ardens,

mirae formidinis

cernebat*.

Super quod

lignum, pontis vice, positum erat.

Ad

quod sanctae gloriosae-

que animae, ab
alterius

illo

secedentes conventu, properabant, desiderio

ripae transire cupientes.

Et quaedam non titubantes
labefactae de ligno cade-

constanter transiebant.

Quaedam vero
et

bant in Tartareum flumen;
toto corpore mersae; aliae

aliae tinguebantur

pene, quasi
veluti que-

autem ex parte quadam,

dam"" usque ad genua,

quaedam usque ad corpus' medium, quaeEt tamen una quaeque cadentium
ascendebat

dam

vero usque ad

ascellas''.

multo clarior speciosiorque de flumine in alteram
ripam,

quam

prius

in

piceum bulliens
illis

cecidisset flumen.

Et

unus ex beatis angelis de

cadentibus animabus dixit: Hae^

sunt animae, quae post exitum mortalis vitae, quibusdam levi-

bus

vitiis

non omnino ad purum

abolitis,

aliqua pia miserentis
offerantur.

Dei

castig atione^ indigebant, ut

Deo dignae
MC.
ignem C.
c.

Et
a.

citra illud

flumen speculatur muros fulgentes clarissimi
b.

refregerium
e.

M.
i.

praestatums
f.

admoenitatis
g.

M.

d.

fla-

MV. dam om. MV.
grantia
las

quae V, quae a M.

cemebant^.
k.

h. que-

corpus scripsi pro genua codd.

MCV.

ascella

M,

ascel-

CV.

1.

Haec

MV.

m. correctione C, cogitatione V.

m
sanctos
civitas,

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
et altitudinis

10

717—718 splendoris, stupendae longitudinis
angelos
caelestis

inmensae.
et

Et

dixisse:

Haec

est

enim

illa

sancta

inclita

Hierusalem , in qua
Illas

istae perpetualiter sanctae
et
istius

gaudehunt animae.
civitatis

itaque

animas

gloriosae

muros, ad quam post transitum fluminis festinabant,
claritate et fulgore splendentes esse
pupillis,

tam magna inmensi luminis
dixit, ut, reverberatis

oculorum

pro nimio splendore in

eos nuUatenus aspicere potuisset.

Narravit quoque,

ad illum conventum inter
officio
est.

alias venisse

cuiusdam hominis animam, qui in abbatis
quae speciosa nimis
et

defunctus est;

formosa esse visa

Quam

maligni

spiritus rapientes contendebant sortis

eorum

et condicionis fuisse.

Respondit ergo unus ex choro angelorum dicens: Ostendam' vobis
cito,

miserrimi spiritus,
esse.

quia vestrae potestatis anima
repente intervenit

illa

prohatur non

Et

his dictis,

magna
et

co-

hors^ candidarum animarum,
noster fuit iste,
et
et

quae dicebant:

Senior

doctor

nos omnes suo magisterio lucratus
est,
et vestri iuris

est

Deo;

hoc pretio redemptus

non

esse dinoscitur,

et" quasi

cum

angelis contra

daemones pugnam

inirent.

Et ad-

miniculo angelorum eripientes illam

animam de

potestate

ma-

lignorum spirituum liberaverunt.

Et cum increpans angelus daequod animam istam
miserrimi spiritus, in ignem
ilico

mones
sine

dixit:

Scitote

modo
et

et

intellegite,

iure rapuistis;

discedite,

aeternum.
ritus

Cum

vero hoc dixisset angelus,

maligni spi-

levaverunt fletum et ululatum

magnum;

in

momento

et

quasi in ictu oculi' pernici volatu iactabant se in supra dictos

puteos ignis ardentis; et post
tantes in
illo

modicum intervallum
in

emersi, cer-

conventu iterum de animarum meritis disputabant.

Et diversorum merita hominum,
dicebat se
illo

hac vita commorantium,

in tempore speculari potuisse.

Et

illos,

qui sce-

leribus obnoxii

non fuerunt

et qui, sanctis virtutibus freti, pro-

pitium omnipotentem

Deum
choors

habuisse noscebantur,

ab angelis

semper tutos ac defensos,
a.

et eis caritate et propinquitate con-

Ostendemus C.

b.

MV.

c.

et

inductum

est in C.

1.

1 Corinth. 15, 52: „In

momento,

in ictu oculi".

S.

BONEFATn ET LULLI EPISTOLAE
Illis

10

5*^

iunctos fuisse.

vero,

qui nefandis criminibus et maculate 717—718

vitae sordibus polluti fuerunt, adversarium spiritum adsidu^ so-

ciatum

et

semper ad scelera suadentem

fuisse;

et

quandocum-

que verbo vel facto peccaverint', hoc iugiter quasi ad laetitiam
et

gaudium

aliis

nequissimis spiritibus in
peccavit,

medium

proferens

maspi-

nifestavit.

Et quando homo

nequaquam malignus

ritus sustinuit

sed singillatim

moram faciens expectando, donec iterum peccaret; unum quodque vitium ad notitiam aliorum spiriEt
subito

tuum

oiferebat.

apud hominem peccata

suasit, et ilico

apud daemones perpetrata demonstravit.
Inter ea narravit, se vidisse puellam

quandam

in hac ter-

rena vita, molantem'' in mola".
alterius
fuit,

Quae

vidit iuxta se
;

iacentem
ei

novam colum

sculptura variatam

et

pulchra

visa

et

furata est illam.

Tunc, quasi ingenti gaudio
aliis

repleti,

quinque teterrimi spiritus hoc furtum

in illo referebant
fuisse,
est,

conventu; testificantes , illam furti ream et peccatricem
Intulit

quoque: Fratris cuiusdam, qui paulo ante defunctus
tristem
ibi videbam',

animam

Cui antea ipse in infinnitate exprebui; qui mihi moriens praeillius testificans,

itus sui ministravi et exsequias^

cepit", ut fratri illius

germano, verbis

deman-

darem, ut ancillam quandam,
possedertint',

pro anima

eius

quam in potestate communiter manu mitteret. Sed germanu^ eius,
eius

avaritia impediente , petitionem

non

implevit^.

Et de hoc

supra dicta anima per alta suspiria accusans fratrem infidelem,
et

increpans graviter querebatur^.

Et
illo

similiter testatus est de Ceolredo rege

tamen tempore, quo haec
dixit,

visa sunt, in

Mercionum \ quem corpore fuisse non

dubium est^ Quem, ut
culo contra

videbat angelico
libri

quodam umbraalicuius

impetum daemoniorum, quasi
defensum.
ut,

magni

extensione et superpositione,

Ipsi

autem' daemones
illa,
c.
i.

anhelando rogabant angelos
a.

:

ablata defensione
corr. in
e.
i.

ipsi perim mola
Bl.

peccaverunt

mC.
corr. in

b.

molantem IUFj
C.

molcntem C,
V.

d.
g.

exsequia

iuy,

exeqnias

precipit

possiderunt

V.

implebit V.
1.

h.

quaerebatur

MV.

om.

MC.
eccl.,

709—716. V. Bedae epitome

hist.

Opp. ed. Giles

III 306.

2.

itaque visio haec ante

annum 717

facta esse fertur.

60

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

10

717—718 mitterentur crudelitatis eorum voluntatem in eo exercere.
inputabant
ei

Et

horribilem ac nefandam' multitudinem flagitio-

rum;
stris

et

minantes dicebant, illum sub durissimis inferorum clauet
ibi,

claudendum

peccatis promerentibus,

aeternis tor-

mentis ^ cruciandum esse.
bant:

Tunc

angeli solito tristiores facti diceiste

Pro

dolor: quod

homo peccator
et

semet ipsum plus de-

fendere non permittit;

oh ipsius" propria merita nullum ei

adiutorium possumus prehere.
minis defensionem.
universis

Et auferebant superpositi

tuta-

Tunc daemones gaudentes

et exultantes,

de

mundi partibus congregati maiori multitudine, quam omnium animantinm in saeculo fieri aestimaret, diversis eum

tormentis inaestimabiliter fatigantes lacerabant.

Tum demum
extra corpus
divit:

beati angeli praecipiebant

ei,

qui haec omnia,
vidit et auet universa,

ut sine
illi

suum raptus, spiritali contemplatione mora ad proprium rediret corpus;

quae

ostensa fuerunt, credentibus et intentione divina inter-

rogantibus manifestare non dubitaret, insultantibus autem narrare
denegaret; et ut cuidam mulieri, quae inde in longinqua regione
habitabat, eius perpetrata peccata per ordinem exponeret et ei
intimaret,

quod omnipotentem
si

Deum
et

potuisset per satisfactionem

repropitiari sibi,

voluisset;

ut cuidam presbitero nomine

Beggan

istas

spiritales
illo

visiones

cunctas

exponeref* et postea,

quemadmodum ab

instructus fieret', hominibus pronuntiaret;

propria quippe peccata,

quae

illi

ab spiritibus inmundis inpu-

tata fuerunt^, confessa, supra dicti presbiteri iudicio emendaret;
et

ad indicium angelici praecepti presbytero

testificaretur*^,

quia''

iam per plurimos annos zonam ferream

circa lumbos,

nullo

hominum

conscio,

amore Domini cogente, habuerat.
se,
illis

Proprium corpus dicebat
perhorruisse'',
nihil

dum' extra

fuerat,

tam valde
odibile,

ut in omnibus
nihil

visionibus nihil

tam

tam despectum,
nefandum M.
V.
b.

tam durum foetorem evaporans, exM;
tormentibus
corr. in
d.

a.

donnientibus corr. in doloribus
c.
f.
f.

tormentis C, dormentibus V.

et ouib

M,
g.

et obius corr. in
testificari

ob eius C.

ex-

ponere V.
h.

e.

fie

V.
i.

MV,

corr. in

testificaretur C.

qui

MV,

corr. in

quia C.

fedum

M

pro se dum.

k.

perhorruisset V,

quod perhorruisset M.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

10. 11

61

ceptis

demoiiibus et igne flagrante', videret,

quam proprium 717—718
quia invisi

corpus.

Et

fratres eius conservos,

quos intuitus est exsequias

corporis sui clementer

exhibere,

ideo perhorruit,

corporis

curam egerunt.

lussus tamen ab angelis, primo dilu-

culo redit ad corpus.

Qui primo

gallicinio exiebat

de corpore.

Redivivo autem"' in corpore plena septimana nihil omnino corporalibus oculis videre potuit, sed oculi, vesicis
ter sanguine stillaverunt.
"

pleni, frequen-

Et postea de presbytero
ei

relegioso et peccatrice muliere sicut
illis

ab angelis manifestatum est, ita,
probavit.

profitentibus,
citus

verum
regis'

esse

Subsequens
illo

autem

et

scelerati

exitus,

quae de

visa fuerunt vera esse, procul dubio probavit.

Multa

alia et his similia referebat sibi ostensa fuisse,

quae

de memoria labefacta per ordinem recordari nullatenus potuisset.

Et

dicebat,

se

post istas mirabiles

visiones

tam tenacem mequae' tribus

moriae non

fuisse, ut ante fuerat.

Haec autem''

te et

diligenter flagitante scripsi,

mecum

relegiosis

valde venerabilibus fratribus in

commune

audientibus exposuit; qui mihi in hoc scripto adstipulatores fideles testes esse dinoscuntur.

Vale; verae virgo vitae ut et vivas angelicae,
recto rite et

rumore regnes semper

in aethere

Christum^
11. Daniel episcopus Vintoniensis Wynfriihum presbyterum omnibus commendat^.
Piissimis ac clementissimis regibus,

(S 33,

WG

1)

ducibus universis, re- 718
relegiosis

verentissimis
batibus,

et

dilectissimis episcopis,
et

nec non ab-

presbiteris,

spiritalibus

filiis

Christi

nomine consi-

gnatis Daniel'"'' Dei
a.

famulorum famulus.
If

fraglante V.
e.

b.

V.

c.

fisicis

VM,
f.

corr. in vesicis C.
g.

d. sequiiur

quae

MCV.

quod

M,

quae C, qno V.

xpm MCV.

ex

M

67w

— 68,
M;
M.

Ca 51«

— 52,

Cb

108— 108«, F19t) — 20. Cum
Cb; Item

his

lemmaiihus: Epistola Danielis

Epistola Danielis episcopi, sancto Bonifatio in omnibus causis oboediendum
Danielis episcopis ducibus directa
1.
epistola Daniheli V.

Ca; Epistola

h. Danihel

Ceolredi.

2.

ep. Vintonienais
:

705

— 746.

Chronica de Mailros

(Edinburgi 1835 p. 4) 746

„ obiit

Daniel episcopua Wincestriae ".

62
718

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

11. 12

Dum
ceptabile

universis fidelibus devotione sincerissima Dei
sit hospitalitatis

mandata
ac-

sunt observanda, quantum

munus quamque
et beatus

Deo" humanitatis officium viantibus exhibere,

sanctis

scripturis attestantibus demonstratur.

Dum

Abraham

propter hospitalitatis misericordiam sanctorum angelorum prae-

sentiam suscipere meruit et venerando eorum colloquio perpotiri *.

Loth quoque per huiusmodi ministerium ^
flammis ereptus esf^; salvavit"

pietatis

de Sodomorum

eum

hospitalitatis gratia de flam-

marum

interitu,

mandatis caelestibus obsequentem.

Ita et ve-

strae dilectioni proveniet ad salutem*',

dum, horum portitorem
et diligit et preci-

relegiosum presbiterum Deique omnipotentis famulum suscipientes^

Wynfrithum', caritatem
exhibetis.

ei»,

quam Deus

pit,

Recipientes

ergo Dei famulos,
ita' pollicenti'':

eum

recipitis,

cuius maiestati deserviunt'"
recipit^.

Qui vos

recipit,

me
Dei

Haec itaque cum
peragitis
et,

cordis

devotione facientes,

et

mandata
tes,

de divinae promissionis oraculo confidenhabebitis*

mercedem apud eum

sempiternam.

Incolumem

eminentiam vestram superna gratia custodiat.
12. Gregorius II papa Bonifatio dat mandatum, ut paganos

ad
719

Christi cultum convertatK

(S 118,

WG 2)

Gregorius servus servorum Dei Bonifatio relegioso presbitero.
Exigit manifestata nobis relegiosi propositi
flagrantis,
relatio:
tui,

pie in Christo

intentio

et

adprobata sincerissima

fidei

tuae perlata

ut ad dispensationem verbi divini, cuius per gratiam
te

Dei curam gerimus,

conministro utamur.

Experientes proinde,

te ab infantia sacras litteras didicisse* profectusque

indolem ad

augmentum

crediti caelitus talenti" prospectu divini amoris ex-

tendere, videlicet gratiam cognitionis caelestis oraculi in laborem
a.

Deo om. Cb.
JU, Ca.
i.

b.

mysterium lUV,
d.

corr. in

ministerium Cn, Cb.
e.

c.

sal-

vabit
f.

MV;

enim add. Cb.
g.

ad salutem om. Ca.
h.
k.

suscipientem

MV.
corr.
1.

Wynfridum

dei

M.

deservire cemuntnr

Cb; decernunt

in deserviunt V.

ipso add. Cb.

pollicentem Ca, pollicente Cb.

ex

M
4.

\v

— 2«.

Sine lemmate.
2. 5. 6.

1.
cf.

Genes. 18, 2 squ.
Matth. 10, 42.
Cf.

Genes. 19, 1 squ.
3,

3.

Matth. 10,40.

2 Timoth.

15: „et quia ab infantia sacras

litteras nosti ".

Matth. 25, 15 squ.

S.

BONIFATn ET LULLI EPI8T0LAE

12. 13

63
719

salutiferae praedicationis
dulis
fidei

—

ad innotescendum gentibus increconlaetamur
Id-

mysterium

fidei

— instanti conatu expendere;
effici

tuae et adiutores

cupimus" gratiae praerogatae.

circo,

quia praemissi conatus

pium affectum usque ad aposto-

licae sedis

modesta praevisione perduxisti consultum
proprii

—

ut,

brum ex membro',

corporis caput requirens,
arbitrio''

memmotum

mentis probares; capitisque

humiliter te submittens,

eius directioni iusto tramite properans, solidati conpaginis pleni-

tudo exsistas

—

ideo in

nomine

indivisibilis Trinitatis

per in-

concussam auctoritatem beati Petri apostolorum
doctrinae
magisteriis

principis, cuius

dispensatione fungimur et locum

sacrae

sedis amministramus,

modestiam tuae relegionis instituimus.

At-

que praecipimus: ut in verbo gratiae Dei
fero,

—

quo igne

saluti-

quem

mittere

Dominus

venit in

terram'', enitere" videris

— ad
Deo

gentes quascumque infidelitatis errore detentas properare

comitante** potueris, ministerium regni Dei per insinuatioChristi

nem nominis

domini dei nostri veritatis suasione desi-

gnes et per spiritum virtutis et dilectionis ac sobrietatis praedicationem utriusque testamenti mentibus indoctis consona ratione
transfundas.

Disciplinam denique sacramenti,

quam ad

initian-

dos

Deo praevio

credituros tenere studeas, ex formula officiorum

sanctae nostrae apostolicae sedis
praelibata
tibi

—

instructionis

tuae gratia,

—

volumus ut intendas.
nobis,

Quod vero

actioni susceptae

deesse perspexeris,
vale.

ut valueris, intimare curabis.

Bene

Data

Id.

Maii, imperante

domno

piissimo augusto
tertio,

Leone a Deo coronato magno imperatore anno
sulatum eius anno tertio% indictione secunda.

post con-

13. Eghurg Wynfrido

scribit

de orhitate venerationeque erga
se precetur'.

eum

sua.

Petit, ut

pro

(S 101,

WG

33)

Abbate^' sancto veroque amico, iure ac merito honorando, 716—722
divinae scientiae ac relegionis gratia repleto Wynfrido'' Egburg'
a.

cupimur M.

M

e.

post consulatum

—

b.

arbritrio

M.

c.

eniteri JH.

tertio

scripsi pro

frido

120t)-122, C 95t-— 97«), MC, Wynfrido V. i.
1.

V 64 — 65.

imperii eius M. Sine lemmate. Egburg MC, Eggburg V.

d. comittente M. Vid. supra p. 17. f. ex h. Wing. sic codd.

1 Corinth. 12, 27
2.

:

„Vos autem
3.
i.

estis

corpus Christi et
Cf.

membra de

membro".

Luc. 12, 49.

e. patri.

Marc. 14, 36.

64
716—722 ultima

8.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
seu

18

discipulorum

discipularum tuarum' aeternam'' in

Domino
hominem

sospitatis salutem.

Karitatis tuae

copulam"

fateor'';

ast

dum

per interiorem

gustavi,

quasi quifldam* mellitae dulcedinis meis vi-

sceribus hic sapor insidet.

Et

licet interim,

ut nancta' sum, ab

aspectu» corporali visualiter defraudata sim, sororis tamen sem-

per amplexibus coUum tuum constrinxero.

Quam

ob rem, mi
in

amande, iam olim

frater,

nunc autem ambo pariter
frater appellaris
''.

Domino

dominorum: abba atque
a

Quia, postquam

me

separavit

amara mors

et crudelis illum,

quem supra omOsherem', te

nes alios amare consueveram,

germanum meum
caritatis

poene

ceteris

omnibus masculini sexus

amore praeferevolvitur' dies
tui.

bam.

Et ne

diutius varie verba protelarem '',

non

neque nox elabitur uUa sine memoria magisterii
crede mihi,

Idcirco

Deo

teste:

quia te

summo
fuit,

conplector amore.
sis illius

Et

de te

confido,
fratre

quod numquam inmemor

amicitiae,
licet

quam cum
tatis

meo

te,

certum

habere.

Ego autem,

scientia tardiora meritis viliora" illo sim,

tamen erga tuae

cari-

obsequium dispar non sum.

Et quamvis temporum

series

ocius"

currendo decrescerit ", meroris tamen

numquam me
est:

ne-

bula atra deseruit.

Sed maiorum^ spatia^ temporum' maiorum'

mihi addiderunt lucra iniuriarum, ut scriptum
nis deducit dolorem,
artior

Amor
cor.

homi-

autem Christi inluminat

Et
inflicto

postquam mihi simul carissima soror Wethburg*, quasi
vulnere iteratoque dolore,
adolevi"

subito ab oculis evanuit, cum qua cum qua adoravi idem nutricium" sinus; una mater ambobus in Domino et dereliquid; lesum testor: ubique dolor,

ubique pavor, ubique mortis imago'.
a. e.

Malui mori,
copnlam V.

si
d.

sic
sic

Deo
codd.

om. C.

b.
f.

om.

M.
1.

c.

culpam
g.

MC,
k.
n.

quidtam M.
h.

corr. in

nacta C.

abspectu

M,

corr. in aspecta

C; ab
1.

aspectu V.
bitur V.

apellaris
corr. in p.

V.

Oserem M.
vilior C.
q.

corr. in

protelem C.
o.

vol-

m.

tardior

—

serier

occius V.
r.

corr. in
s.

decreverit C.
iora

maiora C.
t.

maiori spatio

M.

tempore V.

macum-

M, maiorum CV.
v.

Wethburg M, Vivetbburg C, Wiecthburg V.

n.

que adolevit C.
1.

nutricum codd.

Virg. Aen. 11 369. 370: „Crudeli3 ubique

Luctus, ubique pavor, et plurima mortis imago".

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

13

65

auspice cui arcana non latent placuisset, vel tarda mors non 716—722
tricaverit.

Sed quid dicam nunc? Ante inprovida tandem nos
divisio separavit

non amara mors sed amarior
ut reor, felicem;

ab invicem

;

illam,

me

vero infelicem, quasi quoddam depositum,

huic saeculo servire permisit, sciens enim, quantum illam dilexi,

quantum amavi, quam nunc, ut
Sed amor

audio,

Romana"

carcer includit.

Christi, qui in eius pectore viruit floruitque,

omnibus

vinculis fortior et validior est, et perfecta caritas foras'' mittit

timorem\

En, inquam,

ille

superi rector olimpi ineifabili graet in

tulatur tripudio, lege
eius

qui taliter te doctrina exornat divina;
"
'^

die

noctuque meditaberis
euangelizantium ,

;

ut scriptum est:

Quam

speciosi pedes

euangelizantium autem hona^.

nia arduam et arctam iam greditur'' callem; ego autem adhuc
in infimis, lege carnali ceu

quadam compede

praepedita, iaceo.

nia gratulabunda in iudicio futuro pariter
tans dicit:

In carcere fui,

et visitastis

cum Domino me^. Tu autem

decanin re-

generatione*,

cum

sederint^
et

duodecim apostoli in sedibus duoquantos labore proprio adquesieris *,

decim^, sedebis et ibi;

de tantis ante tribunal aeterni regis, dux futurus deauratus,
gaudebis.
est,

Ego autem adhuc

in valle lacrimarum, ut

emeritum
fecisset
sic

lugeo propria peccata, eo quod talibus

me indignam
non
sic

Deus adherere comitibus.

Quapropter, crede mihi, non

tempestate iactatus portum nauta desiderat,

sitientia

imbres arva desiderant, non
expectat,
peccatis

sic

curvo litore anxia filium mater

quam

ut ego visibus vestris fruere'' cupio.
et

Sed

quia,

meis exigentibus

innumeris

delictis

adgravata, ut

hoc evenire' queat, ut ab inminentibus periculis absoluta sim,
in disperationem deducta
celsitudinis

sum;

idcirco ego peccatrix,

vestigiis

tuae'' provoluta,

ex intimis precordiorum' penetraC.
b.

a.

Romana MV,
c. e.

corr. in

Romanus

foris

M,
d.

foras

C,

foras

corr. in

foris

V.

meditaveris

MV;
M.

corr. in
f.

meditaris C.
sederit

greditur

MV,

corr. in
g.
i.

graditur C.
quesieris

regeratione

M,

sederint C, sedent V.

adve-

MV,
k.

corr. in adquisieris C.
tui V.
1.

h.

fruere corr. in frui

MC;

fruere V.

nire C.
1.

precordiarum M.
2.

1 loh. 4, 18.
3.

Ps. 1, 2
4.

:

„

Et

in lege eiua meditabitur die ac
5.

nocte".

Rom.

10, 15.

Matth. 25, 36. 43.

V. Mattii. 19, 28.

Javvs, Bibliotheca HI.

5

66

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
te
:

13. 14

716—722 libus inplorans, a finibus terrae ad
domine,

clamavi,

o beatissime

dum
facie

anxie requirit cor

meum

ut in petra * orationum,

tuarum exaltabis me^; quia factus
dinis
a**

es spes

mea,

turris fortitu-

visibilis

et

invisibilis

inimici^

Et ut" ad con-

solationem inmensi doloris, ad sedandam meroris undam, obsecro,
ut tuo
suifragio

mea

fragilitas

quasi quibusdam

sustentaculis,

ut non prorsus corruat, fulciatur.

Similiter supplex rogito, ut

mihi aliquod solacium, vel in
per scripta beatitudinis
tue''

reliquiis sanctis vel

paucula saltim
illis

verba, distinare digneris; ut in

tuam praesentiam semper habeam.
cessibus, vivens

Vale iugiter prosperis suc-

Deo, terque quaterque interpellans pro me.
similiter
aifectu

Ego autem
amicitiae,

Ealdbeorcth^ pauperculus Christi in
saluto
te.

Domino cum omni

Deprecor

te,

ut

illius

quam

olim spopondisti, in tuis deificatis orationibus

recorderis; et licet corpore separemur,

tamen recordatione iun-

gamur.
14. Eangyth ahhatissa
gratias agunt.
desiderio.

et

Heahurg Wynfritho de

litteris

missis

De

sua fortuna adversa

Romamque
(S 38,

eundi

Denewaldum commendant'.

WG 30)
et vir-

719—722

Benedicto in Deo in fide ac dilectione venerabili Wynfritho»

cognomento Bonifacio, presbiteratus
ginalis

privilegio'' praedito

castimoniae floribus velut liliarum' sertis coronato nec
scientia erudito, Eangyth, indigna ancilla ancilla-

non doctrinae

rum Dei

et

nomine abbatissae

sine merito functa, et unica

filia

eius Heaburg''

cognomento Buggae', in sancta Trinitate aeter-

nam

salutem.

Ad
marinis
sti,

referendas gratias amplitudinis et dilectionis, qua translitteris

per gerulum scedarum pietatis tuae transmisi-

nullus oris nostri sufficit sermo.
a.

Gratulandum
b.

est,

si

vera

ut in petra
d.

MF,
M.

corr. in
e.

in penetralibus C.

et BJ.

c.

ut deleium
f.

est in C.

tui

Ealdbeorach

M 107 — llOtJj
Eanguthae C,
i.

C

86t)

— 88«,
k.

F21t>

—

M, Ealdbeorah C, Ealdbeorcth V. 23f). Lemma: Item epistola Eanguthi M,

ex
e.

l.

I. e.

Eangythi V.

g.

Wynfrido

M,
1.

Winfritho C.

h.

privileio

M.

corr. in liliorum C.

Haeaburg M.

Bugge M.

1.

Ps. 60, 3.

2.

V. Ps. 60,

4.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
timendum

U

67
ne" magis 719—722

laus

est

qua laudati sumus;

est valde,

vituperatio sit

non merita laus quam
frater, spiritalis

laudatio.
et spi-

Amantissime

magis quam carnalis,
soli''

ritalium gratiarum munificentia magnificatus, tibi

indicare

voluimus" et Deus solus
lacrimis:

testis est

nobis, quas cernis interlitas

quod multis miseriarum

molibus,

velut

gravissima

sarcina aut

pressura premente**, depressi* sumus' et saecula-

rium rerum tumultibus.
runt* et vellunt*"

Tamquam spumosi

maris vortices ver-

undarum

cumulos, conlisos' saxis,

quando ven-

torum

violentia et procellarum tempestates saevissime enormem''
et

euripum inpellunt,

cymbarum

carinae

sursum inmutate

et

malus' navis deorsum duratur™, haut secus animarum nostrarum
naviculae magnis miseriarum machinis et multifaria" calamita-

tam
lica

quantitate quantiantur et, velud veritatis voce de euange-

domo
Igitur

dicitur: Descendit pluvia, venerunt fiumina, fiaverunt

venti et inpegerunt^ in

domum

illam^ et reliqua.

primum omnium
et

ponitur et super omnia alia, quae

illa

exterius

accendunf memorata, innumerabilium concatenatio
nuUius boni plena et perfecta
fiducia.

criminum

Et non
difficilius'

tantum recordatio animarum nostrarum, sed
est et

— quod

multo gravius

— quod

universarum commissarum anima-

rum promiscui
versis

sexus et aetatis.
et

Et multorum mentibus
postea
ante

et di-

moribus deserviturae,

sublime tribunal

Christi rationem redditurae

non solum pro manifestis peccatis

gestorum sive dictorum, sed simul pro occultis cogitationibus
quae homines latent, Deo tantum
adversus duplicem et
duellium ducturae^.
teste;
et

cum

simplici acie'

cum decem
Et
additis

milibus adversus viginti milia

animabus

nostris, additur in-

terea domesticae rei difficultas et disputatio diversarum discor-

diarum, quas seminat omnium bonorum invisor; qui rancida
a.

me

31.

b.

sol
i.

M.

c.

nolaimas
g.

IU.

d.

permente M.
h.

e.

de-

perri

M,

depresse C.
i.

simus C.
k.
o.

verrant

MC.
I.

vellunt scripsi pro

velud codd,
ducatur C.

conlisas codd.

inormem F.

malis

M.

m.

corr. in
p. ac-

n. mnltifariae
q.
difficili

M.

inpingerunt
r.

MV,

corr.

in inpegerunt C.

cedunt V.
1.

ius V.

aciae

M.

Matth.

7, 25. 27.

2.

Cf. Luc. 14, 31.

5»

68

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
inficit

14

719—722 corda virorum

malitia,
et

et

inter

omnes homines
"
'.

spargit,
et
scit,

maxime per monasticos

monachorum contubernia;
et
;

quia potentes potenter tormenta patiuntur

Angit praeterea paupertas
et angustia cespitis ruris nostri

penuria rerum temporalium,

et infestatio regalis, quia accu-

samur'' apud
ait:

eum ab
et

his,

nobis qui invident", ut quidam sapiens

Fascinatio

invidia

ohscurat multa hona^.
episcopi
et

Similiter

servitium regis et reginae,
et

praefecti et potestatum
est,

comitum

;

quae omnia enumerare longum

et facilius pos-

sunf* mente tractari

quam sermone.
et contriet

Additur his omnibus miseriis amissio^ amicorum

bulium caterva propinquorum

consanguineorum

'

turba.

Non
hoc

habemus

filium

neque fratrem, patrem aut patruum;
,

nisi tan-

tum unicam
saeculo,

filiam

penitus destitutam^

omnibus
eius
et

caris in

praeter

unam tantum sororem

matrem valde

vetulam, et filium fratris earum, et illum valde infelicem propter
ipsius

mentis'' et quia rex noster eius

gentem multum exosam
;

habet.

Et nuUus

est alius, qui noster sit necessarius

sed diversis
solo;
et

casibus transtulit illos Deus.

Alii

obierunt in patrio

corpora eorum in terrae pulvere squalente requiescunt, iterum
resurrectura in die necessitatis,
et

quando

herilis

tuba concrepat

omne' humanum genus
et

atris

tumbis''

emergerit',
evecti,

rationem
regnaturi

redditura,

spiritus

eorum, angelicis ulnis

cum

Christo ; ubi omnis dolor deficiet et invidia fatescit et fugiet

dolor et gemitus a facie sanctorum.

Ast

alii

patria litora reli-

querunt et aequoreis campis se crediderunt et sanctorum petivere apostolorum limina Petri et Pauli et multorum martyrum,

virginum

atque

confessorum,

quorum

numerum

et

nomina

Deus

scit.

Pro his omnibus
a.

et

huiuscemodi causis, que vix uno die
MV.
e.
c.

patuntur
d.

MC.

b.

accussamus

qui invident om.

M,

lacuna
f.

re-

licta.

possunt om. M, relicta lacuna.
corr. in

sic

codd. pro amissa.
g.

consandesti-

guinum M,
tutum V.
emerserit C.
1.

consanguineorum C; consanguinium V.
i.

destituam

M,
1.

h.

meritis V.

omne om. MC.

k.

tumbus M.

corr. in

Sap.

6, 7.

2.

Cf. Sap. 4, 12.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

14

69

emimerari possunt,

quamvis, ut dicitur, Sextilis aut Quintilis 719—722
tedebit^

tempora protetent

aestatis,

nos vitae nostrae et pene
in sua causa deficiens

nobis pertesum'' est vivere.
et in suis consiliis"

Omnis homo,
querit
sibi

diffidens,

amicum

fidelem, in

cuius consiliis confidat, qui'' in suis diffidet'; et talem fiduciam

habeat in
aperiat.

illo,

ut

omnem' secretum

sui

pectoris* pandet*' et

Et ut

dicitur,

quid dulcius est,
loqui ut tecum?

quam habeas

illum,
his
ser-

cum quo omnia

possis

Et ideo, pro

dumtaxat omnibus miseriarum necessitatibus, quae lacinioso
',

mone enumeravimus nobis necessarium fuit, ut quaereremus amicum fidelem et talem, in quem confidamus melius quam in
nosmet
suas
et
ipsos'';

qui
et

dolores nostros et miserias

et paupertates

deputaret,

conpatiens nobis fuisset et consolaret' nos
suis
et

sustentaret

eloquiis

saluberrimis sermonibus sublein te

varet.

Diu quaesivimus.

Et confidimus, quia invenimus

illum amicum, quem"" cupivimus" et optavimus et speravimus.

Et

si

nobis Deus dedisset, ut per angelum

suum

—

sicut

Amad

bacuc"^ prophetam

cum

prandiis in lacum leonum ad Danielum''

vatem misit^

et

Philippum
illas

unum

de

septem

diaconibus

eunuchum^ — in

terras et in illam peregrinationem possesi licuisset

mus'

pervenire, ubi habitas; et

nobis viva verba ex

ore tuo audire,

quam

dulcia faucibus meis eloquia tua, domine,

super mel et favum ori nostro*.

Sed quia hoc
vallo

nostris meritis

non meruimus, sed longo

interdivi-

terrae marisque et

multarum provinciarum terminis

dimur', tamen pro hac fiducia supra

memorata notum

tibi facere

volumus, frater Bonifacius': quia multum temporis

fluxit,

ex

quo desiderium habuimus,
et cognatis sive alienis,
a.
e.

sicut plurimi

ex necessariis nostris
orbis
M.
h.

dominam* quondam"
MCV.
C.
ipsis
g.
c.

Romam
d.

pete-

dededit

M.

b.
f.

pertessum
corr. in

conciliis

an quia?
panC.

coTr. in diffidit C.
i.

omnc
k.

pectori
1.

M.
corr. in
o.

corr. in

dat C.

enumerabimus CV.
n.

V.

consolaretur

m. quae CV.
dividamus V.
1.

cupimus
p.

MV,

corr. in

cupivimus C.
q.
t.

Ambacuc M,
corr. in
u.

corr. in

Abbacnm C; Ambacu V.
r.

Danielem C.

possumus MV,

possemus C.

s.

corr. in Bonifaci C.

dominamque MV.

quandam

!H.

Habacuc

{'A/^^uxov/u
3.

secundum versionem septuaginta interpretum).
4.

2.

Danlel 14, 33.

Act. apost. 8, 26. 27.

V. Ps. 118, 103.

70
719—722 remus"
alii

8.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

14

et ibi

peccatorum nostrorum veniam impetremus, sicut

multi fecerunt et adhuc faciunt; et ego maxime, quae aetate

provectior
petravi.
fuit
filia

sum

et

multa

pluriora'' in vita

mea commisi
spiritalis.

et per-

Et huius meae

voluntatis atque propositi mihi conscia

Wale", abbatissa quondam

mea

et

mater
et

Et unica

adhuc in annis iuvenilibus

fuit,

huius rei

desiderium

querere nescivit.

Sed

quia'' et

scimus, quod multi sunt, qui
et

hanc voluntatem vituperant

hunc amorem derogant

eorum

sententiam his adstipulantibus adfirmant: quod canones synodales praecipiant, ut

unus quisque in eo
voverit, ibi

loco, ubi constitutus fuerit

et ubi*

votum suum

maneat

et ibi

Deo reddat vota
lustitia

sua;

sed quia universi diversa voluntate vivimus et nobis intua

certa re' et occulta Dei iudicia, sicut ait profeta:
sicut

montes Dei,

et

iudicia tua abyssus multa^, et eius secreta

voluntas et dispensatio in hac re nobis* valde occulta est, pro
his ergo incertis et occultis

ambae

te supplices atque prostratis

vultibus flagitamus

:

ut

sis

nobis Aaron, id est

mons

fortitudinis,

orationum'' tuarum nos sufiragio fulcias' et dirigas turibulum

deprecationum tuarum sicut incensum in conspectu
et

divinitatis,

elevatio

Vere enim confidimus in

manuum tuarum conparetur Deum et eius
quod profuturum

sacrificio

vespertino*.

clementiam exoramus,

ut per supplicationem oris tui et orationes medullatas ostendat nobis per
te,

et utile iudicaverit:

sive in patrio

solo vivere vel in peregrinatione exulare.

Similiter postulamus

pietatem tuam, ut tua rescripta trans pontum dirigere digneris
et

respondeas his, quibus in his
et

kartis""

caraxavimus' rustico

stilo

inpolito

sermone.

Quia non" multam" fiduciam habe-

mus aput
tua fide

eos, qui in facie gloriantur et

non

in corde^, set° de

ef

caritate in

Deum

et dilectione in

proximum.

Et illum fratrem
a.

— supra
f.

memoratum
c.

sine '
F.

nomine
d.

— necorr. in
corr.

petere C.
C.
e.

b.

corr. in

multo plura C.
re corr. in res est C.
corr. in fulcias

Walg
g.

quia deletum
h.

est in

ibi

MF.
i.

vobis F.
k.
fartis

orationumque C.
in

fultis

M,

C,

fultes V.

MV,

kartis

C.

1.

carexavimus C.
o.

m. non om.
p. et

MVj

superscriptum est in C.
q.

n,

multum MV.
1.

sed om.
2.

MV.

om. M.

sive

MC.

Ps. 35,

7.

Ps. 140, 2.

3.

2 Corinth.

5, 12.

S.

BONIFATn ET LULLI FPISTOLAE
si

14. 15

71
vel

cessarium amicum nostrum Denewaldum,
decreverit,

Deus disponat

719—722

ut dirigat viam eius in

illas

partes terrae et pere-

grinationem illam, in qua habitas, tu illum cum' caritate et
dilectione suscipias et,
si

voluntas eius vel desiderium flagitat,
et''

cum

tua benedictione et gratia

eulogia dirigere digneris ad

venerabilem fratrem nomine Berhtheri, presbyteratus " gratia de-

coratum

et

confessionis titulo notatum*^,

qui diu incoluit illam

peregrinationem.

Vale, frater spiritalis fidelissime atque

aman-

tissime et sincera et pura dilectione dilecte^; et prosperis successibus polle
in

Domino

dilecto.

Amicus diu quaeritur, vix

invenitur, difficile servatur.

Ora pro nobis, ut non noceant nobis

noxarum crimina amara.
15. Daniel episcopus Vintoniensis Bonifatium docet, quihus rationihus utatur in paganis

ad

Christi cultum convertendis'.

(S 67,

WG

14)

Venerando
Dei famulus.

et

amando

antestiti

Bonifacio Daniel^* plebi'' 719—722

Quamvis, mi

frater consacerdosque' carissime,

te

primam

virtutum promereri gaudeam
actenus gentilium corda,

palmam

— qui

saxea'' stiriliaque'
fiducialiter

fidei

magnitudine fretus,
praedicationis

adgrediendo,

vomere

euangelicae

infatigabiliter

subigens" in glebas
ut vere
Voa;
tibi

fertiles cotidiano

labore convertere niteris,

aptari" profeticum euangelicumque dictum possit:

clamantis in deserto"^ et cetera
ipsis

—

tamen secundae portio
qui

palmae non incongrue

etiam praestabitur,

tam

pio

tam" salubri operi congratulando quibus valent

subsidiis favenf,

eorumque indigentiam conpetentibus amminiculis supplent, quo
alacris
filios
a.

ceptum praedicationis opus
MC.
d.
f.

et sequentes Christo generare

studeant.
om.
b.

et deletum est in C.

c.

presbiteratis

MF,

corr. in presbye.

teratus C.
lectis

decorato

—

notato

MV,

coir. in

decoratum

—

notatum C.

di-

MCF.

ex IHa 79t)-81«,

Mb 113r-116, C 62-6.3«, r36«-38.
epistola Danihelis V.
k.
corr. in
g.

Lemma: Item
h.

epistola Danielis
i.

Ma Mb

C; Item

Danihel V.

plebis C.

consacerdotesque Mb.
n.

saxa

MaC.
p.

1.

steriliaque

Mab.
corr.

m. subiens C.
in favent

apatri

Ma.

o.

tamque C.

fabent

MaV,

C; fabunt Mb.

1.

episcopus Vintoniensis.

2.

Isai. 40,

3

;

Matth.

3, 3.

72
719—722

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

16

Unde

et devota benivolentia

pauca tuae suggerere pruden-

tiae curavi,

quo magis advertas secundum

meum

sensum, qua

potissimum ratione obstinationem agrestium convincere promptus
queas.

Neque enim

contraria eis de ipsorum,

quamvis

fal-

sorum, deorum genealogia" astruere debes'

secundum

eorum opinionem.
mariti'' ac

Quoslibet

ab

aliis

generatos per conplexum

femine concede eos asserere; ut saltim modo, ho-

minum

natos deos ac deas homines potius non deos fuisse, et

cepisse qui ante

non

erant, probes.

Cum
ratos,

vero, initium habere deos, utpote alios ab aliis genedidicerint,

coacti

item interrogandi
initio

:

utrum initium ha-

bere hunc
Si

mundum
habuit,

an sine
quis

semper

exstitisse arbitrentur.

initium

hunc creavit? cum procul dubio ante
genitis''

constitutionem saeculi nullatenus
stendi vel habitandi locum.

diis

inveniunt subsihanc'' visibilem

Mundum enim non

tantum
spatia

caelum
quae

et ipsi

terram sed cuncta etiam extenta locorum

—

quoque pagani"

suis imaginare' cogitationiinitio

bus

possunt

—

dico.

Quodsi sine

semper

exstitisse

mundum

contenderint

—

quod multis refatare ac^ convincere

documentis argumentisque stude
quis ante natos deos

— tamen'' altercantes interroga:
quis regeret?

mundo imperaret?
'

quomodo
ante

autem suo subdere dominatui vel
se

sui iuris facere

mundum,

semper subsistentem
substitutus

,

potuerunt? unde autem vel a quo vel
genitus

quando

aut

primus deus vel dea fuerat?
alios aliasque suspi-

utrum autem adhuc generare deos deasque
cantur?

Vel,

si

iam non generant, quando
si

vel cur cessaverunt
infinitus

a concubitu et partu;

autem adhuc generant,
est.

iam
ne
ge-

deorum

effectus
sit,

numerus

Et

quis tam'' inter tot tantosque
et valde cavendiim,

potentior
a.

incertum mortalibus est;
b.

genealogium IUb.
d.

maris C.

c.

gentis

MaV,
e.

corr. in genitis

C;

nitis
f.

Mb.

hanc

MaV,

corr. in
g.

hunc C;

htjc

Mb.
ac C.

paginis
h.

Ma,

pagini V.

corr. in

imaginari C.
i.

ad

Mah V,
k.

corr. in

studet non

Mb

pro

stnde, tamen.
1.

dominatur Ma.

tam MabV,

corr. in

iam C.
interro-

in

codicibus non sequitur lacuna.

Sed hic quoddam de

gandis paganis consilium excidisse, docent ea quae post paullo seqnuntur

verba: „item interrogandi

:

utrum".

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
offendat.

15

73
ac 719—722

in

potentiorem" quis

Utrum autem pro temporali
in quo

praesenti, an'' potius pro aeterna et futura beatitudine" colendi''
sint,

arbitrantur?

Si pro temporali,

iam

feliciores

pa-

gani christianis sunt% dicant.
crificiis

Quid autem se

suis conferre sa-

lucri diis suspicantur pagani,

cuncta sub potestate hafieri,

bentibus ?
ipsi dii,

Vel cur, in potestate

sibi

subiectorum

permittunt

quod' ipsis tribuant?
Si

Si talibus indigent, cur

non

ipsi

magis potiora elegerunt»?
talibus

autem non indigent, superflue iam
quae nunc enumerare loninritando'' eos,

hostiarum conlationibus placare*" se posse deos' putant.
et his similia

Haec

multa

alia,

gum
ac

est,

non quasi insultando vel

sed placide

magna

obicere moderatione debes.

Et per

intervalla nostris,

id est christianis, huiuscemodi' conparandae™ sunt dogmatibus"
superstitiones, et quasi e latere tangendae ; quatenus

magis con-

fuse

quam

exasperate" pagani erubescant pro tam absurdis^ opi-

nionibus et ne, nos latere ipsorum nefarios ritus ac fabulas,

estimant^

Hoc quoque inferendum:
et' iusti,

Si omnipotentes sunt dii et benefici
cultores,

non solum suos remunerant'

verum etiam

puniunt' contemptores.

Et

si

haec" utraque temporaliter faciunt,

cur ergo parcunt christianis, totum pene orbem ab eorum cultura avertentibus idolaque everteutibus?
christiani,
fertiles

Et cum

ipsi,

id

est

terras vinique et olei feraces ceterisque opi-

bus habundantes possident provincias, ipsis autem, id est paganis,
frigore"

semper rigentes terras cum eorum

diis reliquerunt; in

quibus,

iam tamen

toto orbe pulsi, falso regnare putantur.

Inferenda quoque sepius eis est orbis auctoritas christiani;
in

quorum conparatione

ipsi paucissimi in vanitate antiqua ad-

huc perseverant.
a.

potiorem Ma.
in

b.

ac

MV,

coir. in

an C.
f.

c.

beatitudini

Mb.
g.
i.

d.

col-

lenda Mab, corr.

colenda C.

c.

sint

elegerunt C; eligunt
corr. in

Mb.
C.

h. placere

MbV. MabV, corr.
1.

quid V.
C.

eligiter

in placare

deas

MaV, MahV,

deos C.

k. inridando
o.

Mb.

huiuscfmodae V.
estiment C.
t.

m. conparanda Mab-

n.

corr. in
-

dogmatum

confus^ - exasperate Mab, confusae - exasperati V, corr.

in confnsi

exasperati C.

p. obsurdis
s.

MabC.

q.

r.

benefici et
u.

bene
\.

silicet

frigide

Ma, bene Mb.

scilicet C.

renumerant Mb.

puniant Mb.

hoc

MbV, MnbV.

74
719—722

8.

BONIFATII ET LULLI EPI8TOLAE

15. 16

Et ne quasi de legitimo semper a principio' super ipsas
gentes deorum iactitent imperio'', intimandum eis: cunctum prius

mundum
minatus

idolorum" deditum

culturae**,

donec Christi gratia

—

veri omnipotentis conditoris rectoris uniusque Dei' notitia inlu-

—

vivificatus^

reconciliatusque

Deo

est.
filii,

Nam, quod
quid aliud fa-

aput christianos fidelium cotidie baptizantur
ciunt, nisi a sorde» et reatu gentilitatis,

quo totus olim consti-

tutus

mundus
Haec

est,

per singulos eos purgant?

caritatis intuitu, frater
et
qui*"

mi, breviter tuae commemo-

rare libuit dilectioni,

corporali praegravatus languore

laboro ita, ut congrue illud psalmiste' dicere possim:

Cognovi,
affiixistV.

Domine, quia iustum iudicium tuum,

et

vere

me^

Unde

obnixius'

tuam peto reverentiam, quatenus cum
spiritu serviunt,

his,

qui

tecum Christo in

pro

dere preces digneris: ut Dominus, qui
potavit'^,

me me

supplicationum fun-

vino" conpunctionis

cito

sua° etiam anticipet misericordia^; ut, qui iuste

corripuit, clementer ignoscat profeticumque illud sua faciat pie-

tate

me quoque gratulabundum
meorum
in
laetificaverunt

posse cantare:
corde

Secundum multuae,

titudinem dolorum

meo

consolationes°

Domine,

animam meam*.

Opto, ut in Christo

bene valeas et mei memineris, consacerdos carissime.

16.

Bugga
stulatas

Bonifatio de bono rerum successu gratulatur.

Poesse.

martyrum passiones
mittit^.

posterius se

missuram
(S 35,

Alia munera

WG 3)

720—722

Venerando Dei famulo
ornamentis
presbitero
a.

et plurimis spiritalium

carismatum

praedito

Bonifacio

sive Wynfritho

dignissimo Dei

Bugga

vilis

vernacula perpetuae'' caritatis salutem.
corr. in principio

princi V, principi

Ma,
c.

C; principio Mh.
d.

b.

imperio
e.

MahV,

corr. in
f.

imperia C.
g.

idulorum

V.
h.

cultura
i.

MahV.
ei

dei dei V.
k. n.

vivificatur V.

sorte

Mb.
C.
1.

quia

Mh.

add. Ma.

me
suo

om.

MabV,
0.

superscriplum est in

obnoxius V.

m. v(^ Mb.
perpetua

M.

consolationis

MiF.

p.

ex

i»/

105—106, C85-85i;,
q.

^20« — 21. Lemma:
M,
perpetrare V.

Item epistola Buggae
1.

MV,

Item epistola Bugga C.

Ps. 118, 75
lat.

secundum versionem Hieronymi ex Hebraeo. V. Sabatier

Bibliorum
4.

versiones T.

H

p. 239.

2.

Ps. 59, 5.

3.

Ps. 78, 8.

Ps. 93, 19.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

16

75

Notum
tenti

sit almitatis

tuae auctoritati, quod gratias omnipo- 720—722
tibi

Deo

referre

non desino, eo quod
agnoyi

—

in' scriptione

beatitudinis

tuae

—

multipliciter

misericordiam

suam

tribuit, ut'' te

transeuntem per ignotos' pagos piissime conduxit.

Primum

pontificem gloriosae sedis' ad desiderium mentis tuae

blandiendum inclinavit^

Postea inimicum catholicae ecclesiae

Rathbodum^ coram
ipso' revelavit:

te consternuif*.

Deinde per somnium temet
et

quod debuisti manifeste messem Dei metere

congregare sanctarum animarum manipulos in horream' regni
caelestis*.

Idcirco

eo magis

confiteor,

quod nuUa varietas
quea:t

temporalium vicissitudinum statum mentis meae«inclinare
a proposita caritatis tuae custodia.
in

Sed ardentius

vis

amoris

me

calescit,

dum

pro certo cognosco, per orationum tuarum
Ideo iterum hu-

suffragia

ad portum alicuius quietis pervenisse.

militer
tate

moneo, ut intercessionum tuarum studia pro mea parvioffeiTe digneris
tuis'"
:

Domino

quatenus sua gratia

me

faciat in-

columen cum
Simulque

protectionibus.

sciat caritas tua,

quod passiones martyrum, quas
Sed,

petisti tibi transmitti,

adhuc minime potui impetrare.
tu,

dum

valeam, faciam.

Et

mi

carissimus, dirige meae' parvitati
litteras tuas promisisti,

ad consolationem, quod per dulcissimas

id est congregationes aliquas sanctarum'' scripturarum.

Similiter deposco, ut sanctarum

missarum oblationes

offerre

digneris pro anima' mei propinqui, qui mihi prae ceteris carus
erat,
cui

nomen

erat" .N.

Et per eundem portitorem

tibi

transmitto nunc quinquaginta solidos" et pallium altaris;

quia

maiora munuscula minime potui adipiscere".
MV,

Sed tamen haec
ignotas

a.

sicut superscriptum esi in C.

b.

ot

corr. in et C.

C.

M.
C.

d. constrenuit
e.

M;

constemuit corr.
f.

in consternayit

corr. in tibimet ipsi C.

corr. in

C; consternavit corr. horrea C. g. mei MF,
ett.

in

constemuit F.

corr. in
1.

meae
o.

h.
k.

cnm

tuis

MV; cum
1.

totius

vitae

C, ubi vitae superscriptum
m.
oro.

mei V.
corr.

missaram M.

animam V.

C.

n.

solidorum V.

in adipisci C.

1.

Gregorium
a.

II.

qui obiit

719.

4.

3. regem Fresonum, 2. V. ep. 12 supra p. 62. de hoc somnio Bugga ab ipso Bonifatio per eas,

quas supra memorat,

litteras certior facta esse videtur.

76

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
licet sint

16. 17

720—722 sunt cum maxima caritate directa,
Vale in hoc saeculo

parva in specie".
ficta.

sancte"* et in charitate

non

17. Bonifatii iuramentum"^.
(S pag. 163,

W pag.
6,

19,

G

tom.

II. p.

9)

722

In nomine

domini Dei

et

salvatoris

nostri lesu

Christi.

Imperante domno'' Leone^ a Deo coronato magno imperatore

anno 6,

post consulatum" eius anno
eius filio

sed

et 6*.

Constantino^

magno imperatore

anno 4, indictione

Promitto ego Bonifatius, gratia Dei episcopus, vobis beato
Petro apostolorum principi vicarioque tuo beato papae Gregorio
successoribusque eius per Patrem et Filium et Spiritum sanctum,
trinitatem
a.

inseparabilem ,
b.

et

hoc sacratissimum corpus tuum:
c.

speciae C.

sancto F.

ex

M

fol.

1—1«.
e.

Sine lemmate.

d. piis-

simo augusto exddisse videtur.
1.

V. supra p. 16.

post consul

M.

suburbicariorum
p.

iuramentum quatenus a eommuni sacramento episcoporum illius aetatis discedat, ex Libro diurno (ed. Garnerius 69) intelligitur; ubi „Indiculum episcopi" hoc est: „In nomine Domini,
Bonifatii

imp. etc.

Promitto ego

ill.

episcopus ecclesiae

ill.

vobis beato Petro apoill.

stolorum principi vicarioque tuo beatissimo papae domino

successoribus-

que eius per Patrem et Filium et Splritum sanctum, trinitatem inseparabilem, et hoc sacratissimum corpus tuum; me omnem fidem et puritatem
sanctae fidei catholicae exhibere et in uuitatc eiusdem fidei
persistere,
in

Deo operante

qua omnis christianorum salus esse comprobatur; et nuUo modo contra unitatem communis et universalis ecclesiae suadenti cuipiam consentire, sed ut dixi fidem et puritatem meam, quae ecclesiae tuae, cui a domino Deo potestas ligandi solvendique data, et praedicto vicario tuo
atque successoribus eius per omnia exhibere.
Promitto pariter, quodsi quid
contra rem publicam vel piissimum principem nostrum a quolibet agi co-

gnovero, minime consentire; sed in quantum virtus suffragaverit, obviare

domino meo apostolico modis quibus potuero nuntiare, et quatenus fidem meam in omnibus sincerissimam exhibeam. Quodsi quod absit contra huius promissionis meae seriem aliquid
et

vicario tuo

id agere vel facere,

facere quolibet

modo

seu ingenio vel occasione tentavero, reus inveniar

in aeterno iudicio vel ultionem
tibi

Ananiae

et

Saphyrae incurram, qui etiam

beato Petro de rebus propriis fraudem facere et falsum dicere praesumpserunt. Hoc autem indiculum sacramenti ego ill. episcopus manu propria subscripsi atque posui super sacratissimum corpus tuum ac sicut
superius legitur

Deo

teste et iudice praestiti
2.

sacramentum.

Quod

et ser-

vare promitto".

m.

3.

IV.

4.

anno 722 die 30 Nov. V.

supra p. 21.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

17.

18

77
exhibere
722

me omnem
et in unitate

fidem et puritatem sanctae

fidei catholicae

eiusdem

fidei

Deo operante

persistere, in

qua omnis

christiauorum salus esse sine dubio conprobatur; nuUo

modo
atque

me

contra unitatem communis et universalis aecclesiae, suadente
et

quopiam, consentire, sed ut dixi fidem

pnritatem

meam

concursum

tibi et utilitatibus

tuae aecclesiae, cui a domino

Deo

potestas ligandi solvendique data est',

et praedicto vicario tuo
si

atque successoribus eius per omnia exhibere; sed et,

cogno-

vero antestites contra instituta antiqua sanctorum patrum conversari,

cum

eis
si

nuUam habere communionem
domno meo
apostolico

aut coniunctionem.
si

Sed magis,
fideliter

valuero prohibere,

prohibeam;

minus, ne*^
Quodsi,

statim

renuntiabo.

quod

absit,

contra huius promissionis

meae seriem

aliquid facere

quolibet

modo

seu ingenio vel occasione temptavero,

reus in-

veniar in aeterno iudicio, ultionem Annaniae et Saffire incurram ^,
qui vobis etiam de rebus propriis
dicere presumserunt.

fraudem facere vel falsum

Hoc autem indiculum sacramenti ego
episcopus

Bonifatius

exiguus

manu

propria scripsi

;

atque positum supra sacratissi-

mum

corpus tuum, ut superius leguntur, Deo teste et iudice,

prestiti"*

sacramentum.

Quod

et conservare promitto.

18. Gregoriua II papa universis christianis Bonifatium in Ger-

maniam missum commendat. Cui qui
thema proponit\
Gregorius episcopus
servus

ohfuerint,

eis

ana-

(S 123,

WG 6)
722

servorum Dei universis reve-

rentissimis et sanctissimis fratribus coepiscopis, relegiosis presbiteris

seu diaconibus, gloriosis ducibus, magnificis castaldiis,

comitibus etiam, vel cunctis christianis
Sollicitudinem quia, in

Deum

timentibus.
credita

nimiam gerentes pro speculatione
aliquas gentes in
fluminis,
N.
c.

—
er-

umbra mortis

Germaniae partibus

vel plaga orientali Reni
a.

antiquo hoste suadente,
ex

ne

m

lUura.

b,

prostiti

M

6w

Iv,

(C

2, uhi non est nisi

exitus epistolae:
1.

quod non optamus
2.

—

indictione sexta).

Sine lemmate.
5,

Matth. 16, 19.

nae.

3.

Act. apost.

1—6.

f8
722
rare:
vire,

8.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

18

quasi sub relegione christiana idolorum culturae eos ser-

cognovimus;

aliquos vero,

qui

necdum cognitionem Dei
loti,

habentes nec baptismatis sacri unda suut

sed conparatione

brutorum animalium pagani Factorem non recognoscunt
sario pro

— necesfidei ver-

utrorum inluminatione ad predicandum recte
portitorem Bonifatium,

bum harum
ut et
illis

reverentissimum

fratrem

nostrum episcopum, apud eisdem partibus dirigere studuimus;
predicando verbum salutis vitam provideat sempitersi

nam
rit%

et,

quos forte vel ubicumque a recte

fidei

tramite de-

stitisse

cognoverit aut astutia diabolica suasos erroneos repere-

corrigat

atque sui edocatione

ad portum reportet

salutis

eosque ex apostolicae ^ sedis huius doctrina informet et in eadem
catholica fide

permanere

instituat.

Cui, hortamur, ob

amorem domini

lesu Christi et apostototis de-

lorum
beatis

eius reverentiam ut in

omnibus solaciare nisibus
Christi recipiatis,
recipit,

eumque

in

nomine lesu

ut scriptum

est de suis discipulis:

Qui vos

me

recipit^; providentes

insuper necessaria itineris eius, comites tribuentes, cibum etiam
ac

potum

vel si quid eguerit largientes

:

ut uno labore et socia

voluntate opus sibi creditum pietatis et negotium salutis annitente

Deo

proficiatur, atque

premia laboris percipere mereamini
caelis.

deque conversione errantium merces vobis ascribatur in
Si

quis itaque huic

Dei famulo,

ad inluminationem gentium

ad hac apostolica atque catholica Dei aecclesia destinato, ad-

sensum
cipibus,
Si

vel

concursum prebuerit, exorantibus apostolorum prin-

consortia mereatur sanctorum

martyrum

lesu Christi.

quis

vero, quod non optamus, adversando eius praepedire
fuerit

conatus

labori

aut contrarius

exstiterit

ministerio

sibi

credito successorumque eius

eundem laborem intrantium, ex

sen-

tentia divina anathematis vinculo percellatur,

perpetuae damp-

nationi" subiaceat.
perante**
a.

Bene

valete.

Data Kalendis Decembris, im-

domno

piissimo augusto Leone a
b.

Deo coronato magno
d.

repereri IU.
in litura C.

apostolicis IU.

c.

dampnationis M.

imperante

domno
1.

Matth. 10, 40.

8.

BONIPATII ET LULLI EPISTOLAE

18. 19

79
722

imperatore anno septimo, post consulatum" eius anno septimo,
sed et Constantino magno'' imperatore" eius
indictione sexta\
filio

anno quarto,

19. Gregorius II papa clero ordini

et

plebi Bonifatium,
(S 124,

epi-

scopum

iis

praefectum, commendat^^.

WG

10) 722
Dec. 1

Gregorius episcopus servus servorum Dei clero ordini et
plebi consistenti", dilectissimis
filiis

in

Domino, salutem.
fratrem

Probabilibus

desideriis

nihil

attulimus tarditatis,

iam

et

coepiscopum

nostrum Bonifatium' vobis

ordinavimus
ordinationes
est

sacerdotem.

Cui dedimus inmandatis:

Ne umquam
in

praesumat
sortitus

inlicitas.

Ne bigamum,

aut qui virginem non
qualibet

uxorem, neque inlitteratum , vel

corporis

parte vitiatum,
dicioni

aut ex penitente», vel curiae aut cuilibet conac-

obnoxium notatumque ad sacros ordines permittat
sed,
si

cedere;

quos huiusmodi forte reppererit, non audeat

promovere.
tes'',

Afros, passim ad aecclesiasticos ordines praetenden-

nuUa

ratione suscipiat; quia aliqui

eorum Manichei
atque

aliqui

rebaptizati
aecclesiae,

saepius
vel

sunt

probati.

Ministeria

ornatum'

quicquid illud est in patrimonio eiusdem, non

minuere studeat sed augere.
latione

De

reditu vero ecclesiae vel ob-

fidelium

quattuor faciat portiones;

quarum unam
suorum

sibi

ipse retineat'', alteram clericis pro officiorum
distribuat,

sedulitate

tertiam pauperibus et pereginis,

quartam aecclesia-

sticis fabricis

noverit reservandam', de quibus divino erit reddi-

turus iudicio

rationem.
nisi'°

Ordinationes vero presbiterorum seu

diaconorum non
a.

quarti septimi et decimi
5cr»/9s«

mensium"
F.suprap.
17.

ieiuniis,
b.

pater

M,

eorr. in

^, mag

imperii OT /i<ura C.
C.
C.

post consulatum.

mai

imp MC.
e.

d.

ex

M7v — 8, C 2—2«.
in

Sine lemmate
f.

M;
M,
1. 1.

Item eiusdem Gregorii C.

non sequitur lacuna
1. 1.

codd.

Bonifatium

Bonifacium C.
i.

g.

aut expoenitentem Lih. diurn.
1.

h. procedentes Lib. diurn.
1.

omamenta

Lib. dium.

1.

k.

retenuat

M,

eorr. in retineat C.

reservan1. 1.

dum M,
n.

corr. in

reservandam C.

m.

nisi primi quarti septimi et

decimi Lib. diurn.

mensum M.
1.

anno 722. V. supra p. 21. 2. Omnis haec epistola, praeter et notas temporis, assumpta est ex Libro diurno Romanorum pontificum ed. Gamerius p. 72, ubi formula haec inscripta sic est: „Synodale quod accipit episcopus".

nomina

/

80
722

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

19.

20

sed

et

in"

ingressu''

quadragesimali atque mediante" vespere
Sacrosancti''

sabbati

noverit celebrandas.

autem baptismi*

sa-

cramentum non
esse

nisi in paschali festivitate et pentecosten noverit

praebendum, exceptis his qui^ mortis urguentur^

periculo'';

ne in aeternum pereant, talibus oportet remediis subvenire.

Huic

ergo sedis nostrae praecepta servanti devotis animis obsequi vos
oportet, ut inreprehensibile placidumque
fiat

corpus aecclesiae

per Christum

dominum nostrum,

qui vivit et regnat

cum deo
Data

Patre omnipotente et Spiritu sancto per omnia saecula saeculorum.

Deus vos incolomes' custodiat,

dilectissimi

filii.

Kalendis Decembris, imperante domno piissimo augusto Leone a Deo coronato magno imperatore anno septimo, post consulatum''
eius

anno septimo', sed
filio

et

Constantino

magno™ impera-

tore" eius

anno quarto, indictione sexta'.

20. Gregorius II papa Thuringis christianis Bonifatium com-

mendat\
722
Dec,

(S 119,
filiis

WG 8)

Viris

magnificis,
et

Asulfo, Godolavo, Wilareo, Gunddilectis

hareo, Alvoldo

omnibus Deo

Thuringis,

fidelibus

christianis, Gregorius papa.

m
fidei

Insinuatam nobis magnificae in Christo

vestrae constan-

tiam agnoscentes

—

quod paganis, conpellentibus vos ad idola
:

colenda, fide plena responderitis

magis

velle feliciter

mori quam

fidem, semel in Christo acceptam, aliquatenus violare

—

nimia
et

exultatione repleti,

grates

debitas

persolvimus Deo

nostro

redemptori, bonorum

omnium

largitori.

Cuius gratia comitante,
et

vos ad meliora et potiora optamus proficere

ad confirmanreligiosis

dum

fidei vestrae

propositum sanctae sedi^ apostolicae
et,

mentibus adherere

prout opus poposcerit sacrae religionis,
spiritali
c.

a memorata sancta sede apostolica,
a.

omnium

fidelium
1. 1.

in om.

M.

b. ingresso
1. 1.

M,
1. 1.

corr. in ingressu C.
f.

mediana Lih. dium.
quibus C.
I.

d.

Sancti Lih. diurn.

e.

babtismi C.

qui

M,

corr. in

g.
i.

ur-

guente

MC,

urguentur Lih. dium.
k.

h. quibus

add. Lib. diurn.

1.

inco-

lomes
V.

M,

incolumes C.
1.

pat

M;

imperii in litura C,

Scripsi post consulatum;

supra p. 17.
C.
1.
n.

anno septimo om.
o.

M,
2v.

deletum est in C.
Sine lemmate.
p.

m. mal
sedis

M,

corr. in

mag

imp MC.

ex

M

M.

anno 722. V. supra

p. 21.

8.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE 20-22
filios

81

matre, solacium quaerere, sicut decet
regali

coheredes regni a 722
fratris

parente,

ministerio

quoque praesentis

karissimi

Bonifatii.

Quem

ad vos, episcopum consecratum, in sorte praeapostolicis

dicationis

distinavimus,

institutionibus

informatum,

ad instruendam fidem vestram.

In omnibus volumus et horta-

mur, oboedientes
strae salvationis.

ei

consentire ad

conplementum

in

Domino

ve-

21. Gregorius II papa Karolo Martello duci commendat Bonifatium in

Germaniam missum".
filio

(WG

5)

Domno

glorioso

Karolo duci Gregorius papa.

722
Dec

Comperientes,

te,

in Christo dilectissime, religiosae mentis

aifectum gerere in multis

oportunitatibus

,

debito

salutis

prae-

misso, notum facimus Deo dilectae tuae dignitati: praesentem
fratrem Bonifacium

—

fide et

moribus approbatum, a nobis epi-

scopimi consecratum atque institutionibus sanctae sedis apostolicae, cui

Deo

auctore praesidemus, aecclesiae generali sollicitu-

dine,

informatum

— ad praedicandum plebibus Germaniae gentis
Pro quibus eum gloriosae benivoin

ac diversis in orientali Keni fluminis parte consistentibus, gentilitatis

errore detentis vel adhuc ignorantiae obscuritatibus prae-

peditis, necessario destinare.

lentiae tuae

omnimodo commendamus, ut eum

omnibus ne-

cessitatibus adiuvetis et contra quoslibet adversarios, quibus in

Domino
tes:
deritis

praevaletis, instantissime defendatis

;

certissime retinen-

Deo vos
favore.

exhibere,

quaecunque huic promptissimo impenad lucem gentium

Qui, sanctis apostolis suis

destinatis,

suscipientibus eos se suscipiendum praedixit'.

Quo-

rum

institutionibus per nos informatus,

praemissus antistes in

sorte praedicationis procedit.

22. Gregorius II papa Altsaxones hb idololatria avocat. (S 121, nifatium commendat^.

Bo-

WG 9)
722? Dec?
3d

Gregorius papa universo populo provinciae Altsaxonum.
Sapientibus et insipientibus debitor sum^, fateor, karissimi;
a.

ex Othloni Vila Bonifalii, cod. capiiuli Trevirensis
Sine lemmate.

fol.

89 1>.

b.

ex

M

— 4v.
1.

Matth. 11, 40: „Qui recipit vos,

me

recipit".

2.

Rom.
6

1, 14.

Javits, Bibliotheca ni.

82

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

22

722? volens, vos scire, qualem sollicitudinem
et

habeam pro vobis*

—

pro his,

qui

verbum

exhortationis fidei lesu Christi domini

nostri

susceperunt et qui adhuc suscepturi sunt
instructa in caritate, et in

—

ut consodivitias

lentur corda vestra,

omnes

plenitudinis intellectus,

in agnitionem mysterii Dei patris lesu

Christi^, ut ait egregius apostolus, in

quo sunt omnes thesauri
dico,

sapientiae et scientiae absconditi\

Hoc autem

quoniam

prope

est

regnum

Dei*,

ut
in

nemo

vos amplius decipiat in sub-

limitate

sermonum^: ut

quocumque metallo salutem vestram

quaeratis, adorantes idola

manu

facta, aurea, argentea, aerea,

lapidea vel de quacumque materia facta.

Qui falsidica numina
quibus demones
ait scriptura,
fecit*'.

a paganis antiquitus quasi"
habitare noscuntur
;

dii vocati sunt, in
dii

quoniam omnes

gentium, ut

demonia sunt; Dominus autem deus noster caelos

Qui-

cumque autem
mati
vos

in vobis

susceperunt Christum lesum

dominum

nostrum, in ipso ambulent^, radicati et superaedificati et confirfide,

abundantes in gratiarum actionem^
decipiat per
filii

Videte, ne quis
fallatiam^.

amplius

philosophiam

et

inanem
lucis
'°.

Astutiores enim sunt
filii,

tenebrarum quam

filii

Discedite,

ab idolorum cultura"; et accedite et adorate
fecit

dominum Deum
omnia quae in

nostrum, qui
eis

caelum

et

terram, mare

et

sunt'^; et vultus vestri

non erubescent^^

Unus enim Domibene-

nus hominum volucrum quadrupedum
dictus in secula seculorum.

et piscium, qui est

Expoliate ergo vos veterem homi-

nem^*,

et

induite Christum novum'^,

deponentes omnia: iram,
;

indignationem, malitiam, blasphemiam

turpem sermonem

nolite

de

ore vestro'" producere.
dies".

Ab

idolorum cultu recedite;

iam

enim advesperascit

Nolite esse otiosi; sed potius opera-

mini opus bonum, ut Christus habitet in vobis.
a.

Et quodcumque

qsi

M.
2.

1.

Coloss. 2, 1.
3.

Coloss.

2,

2

:

„

ut consolentur

—
8.

dei Patris et

Christi lesu".
5.
9.

Coloss. 2, 3: „in
6.

quo
7.

— absconditi".
Coloss. 2, 6.
8,

4.

Luc. 21, 31.
Coloss. 2, 7.

Coloss. 2, 4.
Coloss. 2, 8.

Ps. 95, 5.
10.
Cf.

Luc. 16,
17.

11.
14.

Cf. Corinth. 10, 14.

12.

Ps. 145, 6.
16.

13.

Cf. Isai. 29, 22.
Cf.

Coloss. 3, 9.

15.

Co-

loss. 3, 10.

Coloss. 3, 8.

Luc. 24, 29.

8.

BOOTFATir ET LULLI EPISTOLAE
in

22.

23

83
Dec'

facitis

in

verbo aut in opere,
agentes

nomine domini nostri lesu 722?
per ipsum', respuentes

Christi,

gratias

Deo

et Patri

gentilitatis

sectam;

scientes,

vos

Dominum
erigite;

habere in

caelis.

Orationi instantes'^,

ad ipsum cor
et

quoniam magnus
et
terribilis

est

dominus Deus noster

laudabilis

nimis,

super

omnes deos^; qui

vult

omnes homines

salvos fieri et ad agnifratres:

tionem veritatis pervenire*.
ut,

Hoc autem commoneo,
vim

quicumque voluerit ex vobis ad Christum converti, nullo
prohibeatis neque
ei

modo eum

faciatis sculptilia adorare;

quia ipse Christus dominus vivit
unitate Spiritus sancti

Carissimi, fidelis

cum deo Patre omnipotente in Amen. per omnia secula seculorum. minister et conservus in Domino, quem

misi ad vos Bonifatium, fratrem ac coepiscopum

meum, ad hoc
corda

ipsum: ut cognoscat, quae circa vos sunt,
vestra
ut,

et consoletur

cum
et

exortationis

verbo in Christo lesu domino nostro;
filiis

a diabolica fraude liberati, mereamini adoptionis
ut,

ag-

gregari

ab aeterna damnatione liberati, vitam habeatis

aeternam.

23. Leohgytha Bonifatium rogat, ut pro parentihus

suis seque

deum

invocet.

Munus

mittit".

(S. 36,

WG 21)

Domino

reverentissimo et

summae

dignitatis infula praedito post 722

Bonifacio atque in Christo carissimo et mihi adfinitatis propinquitate conexo Leobgytha"^,

ultima leve iugum Christi portan-

tium famula, perennem

sospitatis sahitem.

Rogo tuam clementiam: ut memorare digneris
citiae,

prioris ami-

quam iam dudum cum
est

patre

meo

copulasti, cuius voca-

bulum

Dynne", in occiduis regionibus

— qui

nunc ante octo

annorum curriculum ab hac
illius

luce subtractus est — ut pro anima
rennues**.

preces offerre

Deo non
tibi,

Nec non

et matris

meae^

memoriam commendo
a.

quae cognominatur Aebb^^®; quae
^^21—
f.

ca:il!f

106 -106«, C86t)

— 86,
b.

21«.

Item epistola Leobgitliae CV.
corr. in

Leobgyda M.
12, 12.

Lemmn: Item epistola Liobgide itf, d. rennues MV, c. Tinne M.
C.

rennuas C.

e.

mea

V.
2.

Aebbe M, Aebae
3.

1.

Coloss. 3, 17.
2, 4.

Rom.

Ps. 95, 4.

4.

1 Ti6.

moth.

5.

s.

Lioba, postea abbatissa Biscopesheimensis.

V.

Vita S. Liobae ap. Mabillon Acta SS, ord. Ben. saec. III P. II p. 249.

6*

84

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

23.

24

post 722 tibi, ut melius nosti, consanguinitatis nexibus copulatur, et ad-

huc laboriose

vivit

et

diu

valide

ab infirmitate obpressa
;

est.

Ergo unica

filia

sum ambobus

parentibus meis

et

utinam,

licet

sim indigna, ut" merear

te in fratris

locum accipere.

Quia in

nuUo hominum generis mei tanta
quanta in
te.

fiducia

spei posita est mihi,

Hoc parvum munusculum

mittere curavi; non

ut dignum esset tuae almitatis aspectui, sed ut
vitatis meae'' retines",

memoriam

par-

ne longa locorum intercapedine oblivione

tradas, quin

immo

vere dilectionis ligatura reliquum nodetur in
enixius
efflagito,

aevum.

Hoc, frater amande,

ut tuarum

orationum pelta muniar contra hostis

occulti

venenata iacula.

IUud etiam peto
dare;
et

:

ut rusticitatem huius epistolae digneris emen-

mihi

aliqua

verba

tuae

affabilitatis

exempli gratia

transmittere non recuses, quae inhianter audire satago.
Istos

autem''

subter scriptos versiculos
traditionis disciplinam °
;

conponere nitebar

secundum poeticae

non audacia

confi-

dens, sed gracilis ingenioli rudimenta exercitare cupiens et tuo
auxilio indigens.

Istam artem ab Eadburge magisterio

didici^,

quae indesinenter

legem

divinam rimare^ non

cessat.

Vale,

vivens aevo longiore, vita feliciore, interpellans pro me.
Arbiter'' omnipotens, solus qui cuucta creavit,

In regno Patris semper qui lumine fulget',

Qua

iugiter flagrans sic regnat'' gloria Christi,
te iure perenni.

Inlaesum servet semper

24. Carolus Martellus maior domus Bonifatii episcopi protectio-

nem
723

suscipit

'

*.

(S 32,

WG

1

1)

Dominis
ducibus
a.

sanctis et apostolicis in Christo patribus episcopis
vicariis
in C.
b.

comitibus
deletum
e.

domesticis
c.
f.

vel™ omnibus agentibus
retines

ut

esi

d.

ater

M.

disciplina

me M. nam M.
IQlv,

VM,
g.

corr. in retineas corr, in

C.
C.

dedici
k.

V.

rimari

h.
1.

Arbiter

ex

i. MC. M&%—&%v, Ca b^—b^v, Cb

— creavit

om.

fulgiet V.

regnet

MV,
his

corr. in regnat C.

F19— 19r.

Cum

lemmaiihus: Epistola
iusti-

Carolis

M;

Epistola Karoli in regno

suo missa: in omnibus sancto Bonifatio ad

tiam oboedire Ca; Epistola Caroli ad comites et duces de potestate sancti Bonifatii Cb;

Item Epistola Carl V.
1.

Cf. Cartas I 9

m. seu M. de mundeburde ap. Roziere Recueil g6n6ral des

for-

mules

—17.

8.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

24. 25

85

iunioribus nostris seu missis decurrentibus et amicis nostris in- 723
luster" vir Carlus''

maior domus, bene cupiens

vester.

Cognoscatis, qualiter apostolicus vir, in Christo pater, Bonifacius

episcopus

ad nos venit
vel

et

nobis suggessit,

quod sub

nostro mundeburdio "

defensione

eum

recipere

deberemus.

Quod

ita

nos gratante animo hoc''
visi,

fecisse, cognoscite.

Proinde

nos taliter

fecimus

ei

manu

nostra roboratam dare: ut ubi-

cumque, ubi

et ubi,

ambulare videtur, cum nostro amore vel

sub nostro mundeburdio' et defensione quietus vel conservatus
esse debeat; in ea ratione, ut iustitiam reddat et similiter iusti-

tiam accipiat^

Et

si

aliqua causatio vel necessitas ei advenerit,

quae per legem

definiri

non potuerit, usque ante nos quietus
quot» ipse,

vel conservatus esse

debeat,
ei

quam

qui per ipsum

sperare videntur;

ut

nuUus uUam contrarietatem vel dampnisi ut

nationem adversus eum facere non'' debeat;

omni tempore
"^

sub nostro mundeburdio' vel defensione quietus vel conservatus
residere debeat.

Et ut

certius credatur,

manu

propria subter

firmavi et de anulo nostro subter sigillavimus.

25. Gregorius II papa Bonifatio, quod coeptum opus prospere
procedat, gratulatur. Significat de epistolis ad Carolum
tellum et

Mar15) 724

ad Thuringos

et

ad Germaniae populum missis\
(S 125,

WG

Reverentissimo

et

sanctissimo fratri Bonifatio coepiscopo

Gregorius servus servorum Dei.
Creditae speculationis sollicitudine permoti, euangelica quo-

que institutione, qua
operarios in messem

ait:

Ohsecrate"'

dominum

messis, ut eiciat
fraterni-

suam \ tuam proinde reverendam

tatem ad imitationem apostolorum
pti sunt:
a.

— ut Domino iubente praeceaccepistis,
d.
c.
f.

Euntes praedicate euangelium regni^ ; Gratis
MCa.
e.

inlustris

b.

Carolus Ch.

mundeburgio

MCaV.
in

hoc

deletum est in Ca.
h.

mundeburgio Ca,
i.

recipiat

M.
k.

g. corr.

tam CaCh.
1.

non deletum
1

est in

CaCb.

mundeburgio Ca.

conservatur

MF.

ex

J!f8— 9», C

— Iv.
9,

Sine lemmate

M,

uhi tamen

in

Gregorii II

litteris

posita haec

epistola est; Item Gregorii tertii C.
1.

m. obsecra M, obsecrare C.
2.

Matth.

38, Luc. 10, 2.

Cf.

Marc. 16, 15.

86
724

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

25

gratis date

'

—

in partibus

Esperiarum " ad inluminationem Gersedentis''^, dirigere

maniae

gentis, in

umbra mortis

praevidimus; de negocio

lucrum inde ut adportare deberes, quasi servus
talenti, sicut fecisse.

ille

scriptum est^, fidus in futuro auctori asseras Deo
verbi

Quod quia ex oboedientiae munere ministerium
et praedicationis

cernimus adolere
ut innotuisti,

praeconio populum infidelem,

audivimus converti, Domini potentiae gratias re-

ferentes, ut ipse, a

quo bonum procedit
tibi

et

ad agnitionem vult
et

omnes venire
bris
cat.

veritatis*,

optamus ut cooperetur

a tene-

ad lucem populum illum suae potentiae inspiratione redu-

Hinc enim vobis merces copiosa, credimus, quod ab omni-

potente
si

Domino

adscribatur" in caelis.
possis

Bonum enim

certamen,

perseveraveris ,

cum

apostolo dicere:

certavi,

cursum
laboris,

consummavi, fidem servavi^.
insiste;

Sed ut coronam percipias

poUicetur enim Deus perseverantibus in fine salutem^.
deiciant terrores,

Nec minae terreant nec

sed, fixam in

Deo

tenens fiduciam, veritatis verbum denuntia.
iutorio
Igitur,
sito

Erit enim ex adin voluntate opus.

divino

perfectio,

tantum

sit

bonum

quantos ab errore converteris, syllabarum tuarum recenlaeti,

textu cognovimus,

uberes Deo nostro gratias agentes,

de lucro animarum exultamus.

Porro pro episcopo
in
et

illo,

qui nunc usque desidia quadam"*

eadem gente
nunc
sibi

praedicationis
in

verbum disseminare neglexerat,
parrochiam defendit^ Carolo exut

partem quasi
filio

cellentissimo

nostro patricio,

eum

conpescat suadentes,
vitari prae-

paternis litteris scripsimus.
cipiat.

Et credimus, quod hoc

Ipse

vero
desinas.

oportune inportune praedicare^, quae sunt

salutis,

non

Igitur Thuringis' et
esperiarum IU
corr. in

Germaniae populo ea, quae ad animae
hosperiarum C.
d. b.

a.

,

sedent

M,

sedenti C.

c.

ad-

scribatur

M,

corr. in
e.

asscribatur C.

desidio

quodam M;

corr. in desidia
f.

qua-

dam

C.

defendat corr. in defendit

M,

defendat C.

Thuringis

M,

Tu-

ringis C. 1.

Matth. 10,

8.

2.

Luc.

1,

79: „illuminare his, qui in tenebris ct

in
5.

uuibra mortis sedent".
2 Timoth. 4,
7.

3.

Matth. 25, 20.
7.

4.

1

Timoth.

2, 4.

6.

Matth. 10, 22.

2 Timoth.

4, 2.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
scribere

25. 26

87
inter

respiciunt utilitatem et salutem,
alia,

non omisimus;

724
Dec 4

ut construant episcopia et aeclesias condant, iniungentes*.

Ipse enim, qui non vult
et

mortem

peccatoris, sed ut convertatur

vivat^,

erit

in

omnibus daturus incrementum.

Deus

te in-

columen custodiat.

Data pridie Nonas Decembris, imperante

domno

piissimo

augusto Leone a Deo coronato

magno impe-

ratore anno octavo, post consulatum eius" anno octavo'', sed et

Constantino magno" imperatore'' eius
octava.

filio

anno quinto, indictione

26. Gregorim II papa universo Thuringorum populo commendat Bonifatium missum, ut eos legem christianam doceat".
(S 120,

WG 7)
Dec.

Gregorius

servus

servorum Dei universo populo Thurin- 724

georum.

Dominus
descendit,
est,

lesus Christus,

filius

dei,

deus verus de caelis

homo

factus est, pro nobis pati et crucifigi dignatus

et sepultus tertia die resurrexit a

mortuis, et ascendit in

caelos.

Discipulis etiam suis, sanctis apostolis, ait: Euntes docete
gentes, baptizantes eos in

omnes

nomine Patris
in se

et Filii et

Spi-

ritus sancti^; ipse

enim credentibus

vitam aeternam pro-

misit*.

Cupientes

vos ergo in perpetuum nobiscum gaudere,

ubi

finis

nuUa

est nec tribulatio nec aliqua

amaritudo sed gloria

sempiterna, ideo fratrem nostrum sanctissimum Bonifatium epi-

scopum ad' vos direximus: ut vos debeat baptizare
Christi docere et ab errore ad

et fidem

viam

salutis deducere,

ut salu-

tem habeatis
oboedite
et

et

vitam sempiternam.

Sed vos

ei

in
et

omnibus
ad eius

sicut

patrem vestrum illum honorate
inclinate.

doctrinam corda vestra

Quia illum non pro lucro

aliquo temporali conquirendo direximus; sed pro lucro anima-

rum vestrarum
a.

ad' vos

eum
mag

misimus.
C.

Diligite ergo

Deum,
b.

et
anno

pat BI, imperii in litura C.
c.

Scripsi post consulatum ; r. supra p. 1 7.
d.

octabo C.
Sine lemmate.
1.

mai
f.

M,

corr. in

imp MC.

e.

ex

M

2v

— ^v.

apud correcium

est in

ad M.
3.

V. infra ep. 26.

2.

Ezech. 33, 11.

Matth. 28, 19.

4.

Matth. 19, 29.

88

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
;

26.

27

724 in nomine eius baptismum suscipite
'

quia dominus Deus noster,

quocl oculus hominis
dit,

numquam

vidit
'.

nec in cor hominis ascenrecedite a malis operibus

praeparavit diligentibus se
bene.

lam

et agite

Non

adoretis idola nec immoletis carnes;

quia

Deus non
frater
eritis,

recipit ista.

Sed in omnibus, secundum quod vos
docuerit,

noster Bonifatius
et

observate et agite;

et

salvi

vos et

filii

vestri, in

sempiternum.

Facite ergo et
et

domum,

ubi debeat ipse

pater vester episcopus habitare,

aecclesias, ubi orare debeatis; ut
et donet vobis

Deus indulgeat peccata vestra

vitam perpetuam.

27. Gregorius II papa ad vartas Bonifatii consultationes
bit\
726
Nov. 22

rescri-

(S 126,
et

WG 24)

Reverentissimo
.

sanctissimo
•

fratri

Bonifatio

coepiscopo

^ T^ servus servorum Dei. Gregorms
Desiderabilem mihi a
biter
attulit
te''

missus Denual relegiosus" pressospem'' narravit et ministerio,
Detulit

nuntium, cum

te

pro quo missus es, favente Deo proficere nuntiavit.

etiam a te missas litteras, ubi indicasti, quod ager dominicus,
qui incultus iacebat et spinarum aculeis ex infidelitate riguerat,

vomerem"' tuae doctrinae, exarantem' semen verbi, suscepit et
fertilem

messem

protulit fidelitatis.
litteris

In eisdem

quibusdam subnexisti»

capitulis

scisci-

tando, qualiter teneat vel doceat haec sancta apostolica
aecclesia.

Romana
tibi

Bene

satis.

Quia beatus'' apostolus Petrus
exstitit.

et aposto-

latus et episcopatus principium

Et consulenti

de

statu

aeclesiae

non ex nobis quasi ex nobis sed
et linguas

eius gratia,

qui aperit os
liter

mutum

infantium facit disertas"*, qua-

tenere debeas, apostolici vigoris doctrina edicimus.
ex

a.

M

9t'

— 11«, C

3«
/n

— 6t!.

Sine lemmate

M,

uhi tamen Gregorio II

aliri-

biita

haec

epi.stola esl his subiectis rerbis:

Gregorius a
tertii.
e.

secundo iunior.
b.

Huc usque Gregorius a primo secundus; hinc C praepositum cpistolae est lemma hoc: Item Gregorii
corr. in

ante

Ifl.
f.

c.

religionis

C.

d.

corr. in

sospitem

C.

corr. in

vomere C.
i.

corr. in exarante C.

g. corr. in

subnexuisti C.

h. satis

M pro
1.

beatus.

dissertas

M,
2.

corr. in disertas C.

1 Corinth. 2, 9.

Sap. 10, 21.

8.

BONIFATn ET LULLT EPISTOLAE

27

89
726 Nov 22

Igitur in primis legebatur,

ut quota progenies propinquo-

rum matrimonio
quamdiu
se

copuletur.

Dicimus, quod oportuerat quidem,
propinquos,

agnoscunt

affinitate

ad huius copulae
et prae-

non accedere societatem; sed quia temperantia magis,
sertim in

tam barbaram gentem,

placet plus

quam

districtione

censure, concedendum est: ut post quartam generationem iungantur.

Nam

quod posuisti

',

quodsi mulier infirmitate correpta non

valuerit viri debitum reddere,
esset, si sic

quid eius faciat iugalis;

bonum

permaneret, ut abstinentiae vacaret.

Sed quia hoc

magnorum est, ille, qui se non poterit Non tamen subsidii opem subtrahat ab
pedit et non detestabilis culpa excludit.

continere, nubat magis.
illa,

cui infirmitas prae-

De
satus,

presbitero " ^ vero vel quilibet sacerdos'' a populo accucerti"'

si

non fuerint

testes qui crimini inlato

approbent

veritatem iureiurando ^,

erit in

medio.

Et illum testem proferat

de innocentiae suae puritate, cui nuda et aperta sunt omnia;
sicque maneat in proprio gradu.

Nam
illi

de homine^, qui a pontifice confirmatus

fuerit,

denuo

talis reiteratio

prohibenda

est.

In missarum autem

sollempniis "

illud

observandum
suis

est,

quod dominus noster lesus Christus sanctis
pulis.

tribuit disci-

Accepit namque calicem et dat
est in

eis,

dicens*:

Hic

calia;

novi testamenti
sumitis^.

meo sanguine; hoc
est,

facite, quotiescumque

Unde congruum non

duos' vel tres calices in

altario ponere,

cum missarum

sollempnia celebrantur.
si

De
ductum
a.

immolaticiis autem escis consuluisti,
fuerit vivificae crucis
C, uhi er in litura.
d.

a fidelibus superIllud

signum, edi liceret an non.
b.
in

Praesbiter
c.

quilibet sacerdos corr. in quolibet sacer-

dote

M.

certe C.
f.

iusiurandum alia manus addidit

C.

e.

corr. in

solempniis C.
1.

duo M,

corr. in

duos C.

„Quod

proposuisti
c.

—

excludit" sunt Gregorio III tributa in Gra2.

tiani

Decr. P. II

32 qu. 7 can. 18.

„Presbyter vel quilibet

—

aperta sunt omnia" Gregorio III attributa sunt in Gratiani Decr. P. II
qu. 5 can. 5.
3.

c.

„De homine

—

2

prohibenda est" Gregorio
9.

III ascripta

sunt in Gratiani Decr. P. III
5.

De

consecr. D. 5 can.

4.

Matth. 26, 27.

1 Corinth. 11, 25.

90
726

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

27

sufficit responclere,

quod beatus apostolus Paulus
immolaticium
est,

dicit:

Si quis

dixerit,

quia

Jioc et

nolite

edere propter eum,

qui indicavit,

propter conscientiam\
quodsi pater vel mater filium filiamque

Addidisti^ adhuc,

intra septa monasterii in infantiae annis sub regulari tradiderint
disciplinae",
annos'',

utrum

liceat

eis,

postquam pubertatis inoleverint

egredi et matrimonio copulare^

Hoc omnino

devita-

mus.
tatis

Quia nefas

est,

ut oblatis a parentibus

Deo

tiliis

volup-

frena laxentur.

Enimvero quosdam baptizatos absque interrogatione
ab
adulteris
et

simbuli"'

indignis"

presbiteris

fassus

es^
quia,

In his tua
quisquis in

dilectio

teneat antiquum

morem

aecclesiae:

nomine Patris
zari
liceat

et Filii et Spiritus sancti baptizatus est, rebapti-

minime.

Non enim

in

nomine baptizantis
percepit.
fides,

,

sed in

nomine

Trinitatis

huius gratiae

donum

Et teneatur,
baptisma^.

quod apostolus dicit:

Unus Deus, una

unum

Doctrinam vero spiritalem
damus.

talibus studiosius ut inpertias,

deman-

Pro parvulis* vero, qui a parentibus subtracti sunt

et,

an

baptizati sint vel non, ignorant, hos ut baptizare debeas secun-

dum patrum

traditionem,

si

non

fuerit qui testificet, ratio poscit.

Leprosis autem,

si fideles

christiani fuerint, dominici cor-

poris et sanguinis participatio tribuatur; vivia celebrare negentur.

cum

sanis

autem con-

Adiecisti

etiam,

quodsi pestifer morbus aut mortalitas in

aecclesia vel monasteriis inrepserit, quos
fugiant, evitantes periculum.

necdum

tetigit,

a loco

Valde fatuum hoc iudicatur.

Non

enim valet^ quisquam Dei effugere manus^
In finem'' epistola continebat, quod sunt quidam presbiteri

seu episcopi in multis
a.

vitiis
b.

inretiti,
corr. in
f.

quorum
C.
g.
C.

vita in se ipsis
corr. in

corr.

in

disciplina
e.

C.

anni

copulari
h.

C.

d.

simboli C.
1.

et indignis

om. M.

-f

M.

valet om.

M.

fine C.

Decr. P.

laxentur" sunt in Gratiani 2. „Acldidisti3 V. 1 Corinth. 10, 28. 4. „ParvTilos, qui 3. Ephes. 4, 5. n c. 20 qu. 1 can. 2. poscit " Gregorio III altributa sunt in Gratiani Decr. P. III De consecr.

—

—

D. 4 can. 110.

5.

Cf. Sap, 16, 15.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
si

27. 28

91
726

sacerdotium maculat, et
nisi qui' heretici fuerint.

tibi liceret

cum

eis

edere aut loqui

Dicimus: ut hos ex apostolica auctoet

ritate

redarguendo ammoneas
si

ad

munditiam

aeclesiasticae

disciplinae perducas; et

quidem oboedierint, salvabunt animas

suas et ipse

mercedem

lucrasti.
eis

Verumtamen conlocutionem
agere non recuses.
facit

et

mensam cummunem cum
contigit, ut,

Plerumque
ad percipien-

quos correctio disciplinae tardos

dam

veritatis

normam, conviviorum
iustitiae.

sedula'' et

ammonitio blanda
illis

ad viam perducat

Id ipsum autem et in

proce-

ribus, qui tibi adiutorium praestant, observare debebis.

Haec, frater karissime", ex apostolicae sedis vigore
psisse sufficiant.

scri-

De

reliquo implorantes misericordiam Dei, ut,

qui te

illis

in regionibus vice nostra ex apostolica auctoritate

pergere fecit et in opacam silvam lumen ^ veritatis per os tuum

micare praedistinavit, opitulationis suae misericordissimum

tri-

buat incrementum ; quatenus de fructu operis et ipse valeas pre-

mia percipere
colomem

et

nos veniam peccatorum invenire.
reverentissime
frater.

Deus

te in-

custodiat,

Data 10 Kalendas

Decembris, imperante domno* piissimo augusto Leone a Deo
coronato

magno imperatore anno decimo,
et Constantino

post consulatum eius
filio»

anno decimo^, sed
anno
7, indictione

magno imperatore

eius

decima.

28. Gregorius III papa Bonifatio,
Christi fidem converterit,

quod iam permultos ad gratulatur, eumque et archiepi-

scopum facit
respondet''\

et pallii

iure ornat.

Ad

eius intej^rogationes

(S 122,

"WG

25)

Reverentissimo et sanctissimo fratri Bonifatio coepiscopo

—
lu-

c.

732

ad inluminationem gentis Germaniae vel circumquaque in umbra
a.

mine

corr. in

quod M, quo C; lumen C.

nisi coerciti
e.

R.

b.
f.

sedulitas R.

c.

kmae M.
h.

d.

om. M.
g.

post cousulatum
scripsi pro regni

—

decimo scripsi pro
ex

imperii eius

MC.

V.

mpra

p. 17.

filio

— 6w,
1.

«6»

—

sine

lemmate quidem

—

inter

Gregorii

MC. secundi liileras

M

4t)

legitur

haec

epistola,

Haec
93

epistola licet in cod. (M) et in Gratiani decreto (v. infra p. 92

n. 2, p.

n. 1, 2)

Gregorio

II ascribatur,

tamen, cura Willibaldus in Boni-

fatii vita

pallium a Gregorio III missum Bonifatio esse narret, has litteraa

a

tertio

Gregorio esse liquet.

92
c.

S.

BONIFATn ET

I.ULLI

EPISTOLAE

28

732 mortis morantibus gentibus,
stolica

in errore constitutis,

ab hac apo-

Dei ecclesia directo

—

Gregorius servus servorum Dei.

Magna nos habuit
tuae
litteris;

gratulatio, lectis sanctissime fraternitatis

cum

in eis, relecta serie, fuisset repertum, domini

nostri lesu Christi gratia plurimos te a gentilitate et errore ad

vere

fidei

agnitionem convertisse.

Quod quia divina

institutione

docemur in parabolis,

cui quinque talenta credita fuerant, alia
talis"

quinque fuisse lucratum^ in

commercii lucro cum tota
tibi

plaudemus

aecclesia.

Hinc iure

sacri

pallei

direximus

munus, quod

beati Petri apostoli auctoritate suscipiens induaris;

atque inter archiepiscopos unus,
censearis.

Deo
utaris,

auctore praecipimus, ut

Qualiter

enim eum
ita:

ex mandato apostolico
sollempnia geris

informatus cognosces

ut,

dum missarum
illo

vel episcopum te contingerit consecrare,

tantummodo tem-

pore

eum

utaris.

Quia vero turbas, Domini gratia, in eisdem partibus ad rectam
fidem
asseruisses
^

conversas

"

,

nequire

te

occurrere

omnibus: ea quae

salutis sunt

impendere aut intimare
illis

—

cum

iam longe
pagetur

lateque, gratia Christi, eius fides in

partibus prostatuta,

—

precipimus^:

ut iuxta sacrorum

canonum

ubi multitudo excrevit fidelium, ex vigore apostolicae sedis de-

beas ordinare episcopos;

pia

tamen

contemplatione

,

ut non

vilescat dignitas episcopatus^.

Presbiterum namque quem preterito asseruisti anno ad nos
advenisse
actionibus,

nostroque
credas,

iudicio

fuisse

a

suis

nefariis

absolutum
fecit
si

neque nobis confessiones aliquas
absolutus
est.

nec

a nobis, ut suos expleat libitus,
errori

Sed,

eum

deditum reppereris, hunc apostolicae sedis vigore ut iuxta
et

sanctorum canonum censuram'" corrigas precipimus
a.

emendes;
M.

talibus

M.

b.

asseruisse
2.

M.

c.

conversos

M.

d.

censnra

1.

Matth. 25, 16.

„Praecipimus

—

episcopatus" sunt Gregorio

iuniori (id est secundo) tributa in Gratiani Decr. P. II c. 16 qu. 1 can. 53.
3.

Cf. Gratiani

Decr. P. I D. 80 can. 3:

„Episcopi non in

castellis

aut

modicis civitatibus debent constitui
ribus debet episcopis ordinari,
et,

— et

episcopus non ab uno sed a plu-

ut dictum est, non ad

modicam

civita-

tem, ne vilescat nomen episcopi".

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
Ille

28

93
c.

vel si quos forsan" tales inveneris.
biter

enimveniens: Pres-

732

sum

ait;

commendaticias apiid

filiura

nostrum Carolum

lit-

teras expetiit.
vitari, si

Nullam

illi

aliam concessimus licentiam.

Quem
si

prave conversatur,

cum

reliquis volumus.

Eosdemque, quos' a paganis baptizatos esse
ita habetur, ut

asseruisti,

denuo baptizes in nomine

Trinitatis,

mandamus.

Inter ea agrestem caballum aliquantos adiunxisti comedere,

plerosque et domesticum.

Hoc nequaquam
et

fieri

deinceps san-

ctissime sinas frater, sed, quibus potueris Christo iuvante
dis,

mo-

per omnia conpesce;

dignam

eis

interdicito

paeniten-

tiam.

Inmundum enim

est atque exsecrabile.
'',

Pro oboeuntibus'' quippe, consuluisse dinosceris
oblationes oiferre.
suis

si

liceat

Sancta

sic tenet

aecclesia,

ut quisque pro

mortuis vere christianis offerat oblationes atque presbiter
faciat

eorum

memoriam.

Et quamvis omnes

peccatis subiacea-

mus, congruit, ut sacerdos pro mortuis
faciat et intercedat.

catholicis

memoriam

Non tamen

pro impiis, quamvis christiani

fuerint, tale quid agere licebit.

Nam

et eos, qui se dubitant fuisse baptizatos

an non, vel

qui a presbitero lovi mactanti et immolaticias carnes vescenti,
ut baptizentur precipimus.

Progeniem vero suam quemque usque ad septimam observare decernimus' generationem.

Et

si

valueris, devita": ne amplius, cui mulieres obierint,

duabus debeat copulari.

De

his vero dicimus, qui

patrem matrem fratrem aut

so-

rorem occiderint, ut toto vitae suae tempore corpus non suscipiat dominicum, nisl sui temporis exitu pro viatico.

Abstineat

enim

se et a carnis

commestione

et

potu

vini,

donec advixerit;
et
sic

ieiunet

secundam

et

quartam

et

sextam

ferias;

possit

deflens diluere
a.

commissum

scelus.

1.

tiani

c. debita M. M. b. consoluisse dinosceres M. mandamus " sunt Gregorio 11 tributa in Gra„Quos a paganis 2. „ Pro obeuntibus Decr. P, III de consecr. D. 4 can. 52.

forsam

—

—

licebit" sunt Gregorio II attributa in Gratiani Decr. P. II c. 13 qu. 2 can. 21.
3.

€f. Decr. Gratiani P. II c.

35 qu. 2 et 3 can. 16.

94
c.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
alia

28. 29

732

Nam

et

hoc inter

discrimen agi in partibus

illis dixisti,

quod quidam ex
dent mancipia.

fidelibus

ad immolandum paganis sua venuncorrigere
scelus

Hoc ut magnopere
fieri

debeas,

frater,

commenderaus, nec sinas
tas.

ultra;

enim

est et impie-

Eis ergo, qui hoc perpetrati sunt, similem homicide indices

paenitentiam.
Ut, quoties episcopum consecraveris, duo vel tres conveni-

ant tecum episcopi, ut

Deo

sit

gratum quod

geritur, ut eis con-

venientibus ipsisque presentibus consecres.

Haec
Et studio
lucro

te,

karissime frater,

diligenter
salutis

observare volumus.
exsequere;
ut de

pietatis

coeptum negotium
valeas

adportato

a domino Deo nostro mercedem perPrivilegium vero iuxta quod
te

cipere in
petisti

aeterna beatitudine.
his

facientes,

iunctum direximus; optantes,

domini

Dei nostri presidio de conversione errantium Christo deo nostro
plenissimum atque integrum adportare lucrum.

Deus

te in-

columem

custodiat, reverentissime frater.

29. Bonifatius Pehthelmo episcopo Witernensi munera
Quaerit, liceatne viro

mittit.

uxorem ducere eam, cuius

filio

bap39)

tizando sponsor interfuerit^.
735

(S 11,

WG

Venerando^
Bonifacius

fratri

immo

diligendo Pehthelmo

coepiscopo*

exiguus servus servorum Dei optabilem in Christo

caritatis salutem.

Paternam

sanctitatis vestrae

clementiam intimis obnixe
:

fla-

gitamus precibus, quia nobis opus est periclitantibus

ut vestris

Deo

dignis orationibus adiuvemur;

et,

quia

Germanicum mare
vel

periculosum est navigantibus, vestris precibus et Deo gubernante

ad aeternae

tranquillitatis litus sine
et,

macula

damno animae

perveniamus;
a.

dum
66

caecis proprias tenebras ignorantibus et

ex

M

84«— 85, C
b.

— 67,
-

VI.

Lemma:
M.

Item epistola Bonifacii archiepi-

scopi

MCV.
1.

Dilectissimo ac reverentissimo

episcopo

Candidae

casae
a.

s.

Witernensi

(prov.
(v.

Glascuensis;

in

Scotla: „Hwiterne") qui, circ.

730 episcopus factus
obiit a.

Bedae

hist. eccl.

V 23,
in

Opp. ed. Giles III p. 294), Mon. hist. Britan. I 542.

735

(v.

Florentii

Wigom.

chron.

8.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

29. 30

95
nitimur, 735

aspicere nolentibus
tenebris

lumen euangelicae

veritatis

oifere et

propriorum

peccaminum non involvamur;
'

non

in

vacuum curramus aut cucurrissemus
bus
fulti,

;

sed, vestris intercessioniet inluminati tendacaritatis

ad aeternitatis lumen inmaculati

mus.

Preterea parva munuscula pro indicio

vobis

direximus, id est corporale pallium, albis stigmatibus variatum,
et

villosam ad tergendos pedes

servorum Dei.

Quae petimus

ut pro

memoria

accipere

non dedignemini.
responsum audire
et

De una quoque
desideramus.
Gallias

re vestrum consilium et

Adfirmant sacerdotes per totam Franciam

per

nec non et pro his: maximi criminis reum esse homi-

nem, qui in matrimonium acciperit" illam viduam, cuius antea
filium in baptismo
si

adoptivum suscipiebat.
et

Quod

peccati genus,

verum
in

est,

actenus ignorabam,

nec in antiquis canonibus

nec

decretis

pontificum patres nec in calculo peccatorum
cognovi.

apostolos

usquam enumerasse
ecclesiasticis

Qua de

re

si

aliquid

uspiam in

scriptis

disputatum invenissetis, nobis
Sospi-

indicare curate; et quid vobis videatur, nosse velimus^'.

tatem vestram sanctis virtutibus
valere te" cupio in Christo.

proficere,

et

longo tempore

30. Bonifatius Nothelmi archiepiscopi Cantuariensis amori
commendat.
Petit, ut

se

Augustini interrogationes
Sitne

et

S. Gre-

gorii responsiones

sibi mittat.
filio

sancitum,

ne quis

uxorem ducat, cuius

baptizando sponsor interfuerit.

Quo

incarnationis anno primi sacerdotes a S. Gregorio in
sint^.

Angliam missi

(S 15,

WG 40)
servorum

Domino
Nothelmo

dilectissimo,
"''

summi

pontificatus

infula praedito', 735

archiepiscopo

Bonifacius

exiguus

servus

Dei optabilem in Christo aeternae

caritatis salutem.

Almitatis vestrae clementiam intimis obsecro precibus:
a.

ut
est

corr. in
d.

acceperit C.

b.

vellimus

MV,

vellemus C.

c.

te

erasum

in C.

ex

M 86t) — 87«^
MCF.
e.

C 680
inpdito

— 69, FS— 8v.
MF,

Lemma:

Item epistola Boni1« C.

facii archiepiscopi

deletum est in ante predito

1.

Galat. 2, 2:

2.

Cantuariensi,

„ne forte 735—740.

in

vacuum currcrem aut cucurrissem ".

96

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

30

735 mei in vestris' sacrosanctis orationibus
et

memores

esse dignemini;

navem mentis meae,

variis

Germanicarum gentium tempestacommunioni fraternae non

tum

fluctibus quassatam"*, precibus vestris in portu" firmae peet ut
aliter,

trae stabilire studeatis;

quam

ut mihi venerande memoriae''
*

antecessor vester Berht-

waldus archiepiscopus
adunatus sim^ nexu
simul

exeunti a" patria concessit,
et,

vobiscum
coniunctus,
catholicae

spiritali

glutino^ caritatis

cum

fraternis

comitibus peregrinationis

meae

fidei unitate et spiritalis

amoris dulcedine semper sociatus vobis

esse merear.
Similiter et diligenter obsecro
tinetur"*, ut dicunt,
:

ut

illius epistolae,

qua con-

interrogationes Augustini pontificis ac praeet responsiones sancti Gregorii papae^,

dicatoris primi

Anglorum

exemplar mihi dirigere curetis
continetur:
liceat

—

in

qua inter cetera capitula

quod in

tertia

generatione propinquitatis fidelibus

matrimonia copulare^;
:

—

et ut scrupulosa cautela' dili-

genter investigare studeatis

si illa

conscriptio supra dicti patris

nostri sancti Gregorii esse conprobetur

an non.

Quia in scrinio
ceteris

Romanae

ecclesiae, ut adfirmant scrinarii,

cum

exempla-

ribus supra dicti pontificis quaesita

non inveniebatur.

Praeter ea

de

uno

peccato commisso vestrum consilium

audire desidero, quod cuidam homini in matrimonio concedendo
nesciens

commisi.

Quod hoc modo
cuius

contigit.

Homo
postea,

quidam,

sicut multi solent, alterius filium de sacri baptismatis fonte ele-

vans adoptavit''
marito,

sibi in filium;

matrem

viduatam

duxit uxorem.

Quod Romani peccatum
ita

esse adserunt,

et capitale

peccatum;

ut in talibus divortia facere praecichristianis imperatoribus illius
b.

piant'.
a.

Et adfirmant, regnantibus
vestro

MV,
h.

con: in vestris C.
e.

quassatum

MVC.
f.

c.

inportunf V.
g.

memoria V. tino CV.
d.

exeunti a corr. in ex reverentia C.

sum M.
corr. in

glut-

corr. in
1.

continentur C.

i.

cautella

MV,

cautela

C.

k.

adoptabit V.
1.

praecipiunt

MV,

corr. in praecipiant C.

Cantuariensis

692—731. V. Bedae
2.

Giles T. III 186 et 292).

(Opp. ed. Giles T.
3.

II

106

sq.).

Hist. eccl. V 8 et 23 (Opp. ed. quae leguntur ap. Bedam, Hist. eccl. I 27 Cf. Regesta pont. Rom. p. 144 n. 1414.

hoc pacto: „Unde necesse
sibi iungi

est,

ut iam tertia vel quarta generatio fide-

lium licenter

debeat".

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

30.31

97

matrimonii scelus capitali sententia multandum vel peregrina- 735
tione perpetua delendum.

Ut,

si

hoc in catholicorum patrum

decretis vel canonibus vel etiam in sacro eloquio pro

tam magno
ut

peccato conputatum esse inveniretis, indicare mihi curetis;
et ego intellegendo
cio.

cognoscam, cuius auctoritas

sit

in illo iudiin

Quia nullatenus intellegere possum,
propinquitas
sit;

quare

uno loco

spiritalis

in

coniunctione

carnalis

copulae" tam

gi*ande

peccatum
filii

quando omnes

in sacro baptismate Christi

et ecclesiae

et filiae,

fratres et sorores esse

comprobemur.
in quoto

Similiter rogo,

ut mihi studeatis indicare:

anno

ab incarnatione Christi
Gregorio, ad gentem

praedicatores

primi,

missi*"

a sancto

Anglorum

venissent.

Vale.

31. Bonifatius
facit.

Duddonem ahbatem
ut sihi lihros
sit,

veteris amicitiae

commone-

Petit,

de S. Paulo scriptos mittat;
ne,

quaeratque, cur cautum
fuerit, eiusdem

qui haptizando
ducat".

filio inter-

matrem

in

matrimonium

(S 22,

WG 41)

Dilecto

filio

Duddo

'

abbati Bonifacius

qui

et

Wynfrethus 735

servus servorum Dei'' optabilem in Christo caritatis salutera.

Memorem
dam
in

te esse,

fili

carissim^,

desidero sapientis cuius-

sententiae, qui dixit: Serva

antiquum amicum^; ut antiquae
et servavimus,

amicitiae,

quam
non
et

in pueritia
obliviscaris

iam olim coepimus
;

senectute

sed recorderis patris tui,

iam

nunc decrepiti
vergentibus.
tibi

membris omnibus ad viam universae terrae
licet

Et

parum doctus praeceptor fuissem, tamen
Illius

omnium

devotissimus, ut ipse testis es, esse studivi'.
senis,

devotionis

memor, miserere iam

Germanici maris tempehoc est, ut orationibus'
et

statibus undique quassantibus fatigati;

ad

Deum
a.

fusis

me
b.

sublevare
misi

studeas
c.

in

sanctis

scripturis
ri6t>-17.

copula

MV.
corr. in

MV.
f.

ex IU 102-102«,
d.

C 82-82«,

Lemma:
e.

Item epistola Bonifacii archiepiscopi

studivi
1.

MV,

studui C.

MCV. orationis MV,

servorum Dei servus M.

corr in. orationibus C.

„Dud abbas" apparet
dipl. aevi

in tabula Hillae
2.

anno 744 data, ap. Kemble

Codex

Saxonici

1 111.

Eccli. 9, 14:

„Ne derelinquas ami7

cum antiquum".
JArrE, Bibliotlieca
III.

98
735 adiuvare
;

8.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
in sanctorum

31. 32

maxime

patrum

spiritalibus tractatibus.

Quia

spiritalis

tractatus

magister

legentium sacrum eloquium

esse dinoscitur.
tiae

Rogo, ut mihi in adiutorium divinae sciendeest,

partem tractatus super apostolum Paulum, quae ^ mihi
digneris.

mittere
id
est

Habeo enim super duas
et

epistolas

tractatus,

ad Romanos

ad Corintheos primam.

Similiter,

uf

quicquid in sacro scrinio" inveneris et mihi utile esse arbitreris

et

me

latere vel
filius

scriptum non habere aestimes, insinuare,
rustico patri,
et

sicut

fidelis

licet

rescripta

beatitudinis

tuae dirigere dignare.
inter

Et,

si

tibi placuerit

ut iusseris,
tibi filius

ambo
meus

nos ita faciamus, ut quicquid''

Eaba^ presbiter, gerulus litterarum mearum^, verbo indicaverit
de matrimonio commatrum, quarum
filios

in baptismo suscepi-

mus, in scripturis quaere

:

unde iudicetur capitale peccatum esse
in
scriptis
ecclesiasticis

apud Romanos.

Et

si

alicubi

de hoc

peccato disputatum aliquid reperias, mihi manifestare non dubites.

Valere dilectionem beatitudinis tuae^ et prosperis suc-

cessibus proficere in Christo optamus.

32. Bonifatius Eadburgam abbatissam Thanetensem rogat, ut
S. Petri epistolas sibi describat
litteris

aureis^.

(S 28,
735

WG 19)

Reverentissimae
tissae
'

ac

dilectissimae

sorori

Eadburge' abba-

Bonifacius exiguus servus servorum Dei in Christo opta-

-

bilem caritatis salutem.

Deum omnipotentem,

retributorem et remuneratorem
tibi in caelestibus

omnium
quae

bonorum operum, deprecor: ut
et in aeternis tabernaculis

mansionibus

omnium

beneficiorum tuorum,

mihi

prestitisti,

aeternalem mercedem, et in superna curia bearestituat.

torum angelorum,
a.

Quia sepe, sive solamine librorum
c.

quem M.
eabo C.

b.

ut delelum est in C.

scrutinio
in

MV,

corr. in scrinio C.
est. e.

d.

hoc loco quaedam excidisse liquet; neque vero lacuna
corr. in
f.

codd. relictn

eaba

MV,
i.

meo

V.

g.

beatitudinem tuam V.
epistola

h.

ex

— 104t), C
1.

M

104

84

— 84t), V

\%v.

Lemma:

Item

Bonifacii

archiepiscopi

MCV.

Eadbun MC, Eadburge V.

Thanetensi, v. supra p. 53 n.

2.

8.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

82. 33

99

sive vestimentorum adiuvamine, pietas tua tristitiam

meam

con- 735

solata est.
est:

Sic et adhuc deprecor, ut augeas

quod

coepisti; id

ut mihi

cum

auro conscribas epistolas

domini mei sancti

Petri apostoli, ad

honorem

et

reverentiam sanctarum scripturaet

ram
qui

ante oculos carnalium in praedicando,

quia dicta eius,

me

in

hoc

iter direxit,

maxime semper

in praesentia

cupiam

habere.

Et ad scribendum hoc, quod rogo, per Eoban presbidestino.
sicut

terum
nostra,
solebat;
litteris

Fac ergo, soror carissima, de hac petitione
cunctis precibus

benignitas tua de

meis semper

ut

et hic

opera tua ad gloriam caelestis patris aureis
Valere te" in Christo et sanctis virtutibus

fulgeant.

ad meliora conscendenda proficere opto.
33. Daniel eptscopus Vintoniensis Forthereo episcopo Scireburnensi commendat

Merwalhum, tandem factum diaconum^.
(S 66,

W 148,

G

138)

Patri Dei familiae

et

digno nobis consacerdoti Forthere' 709—738

DaniheP sanctae
Recitatis
electi fratris

plebi famulus.

supplicatoriis

nobis
et

allatis

litteris

de diaconatu

mei Merwalh,

quamvis posterius ordinaliter conqui presbiterii et diaconii" ordinem

stituto

tempore

eis venisset,

fuerant adepti, non distulimus

eum.

Quamquam

incognita et
postulatio;

inportuna petitio visa,

prevaluit

tamen pia fratrum

eo quod nihil defuisse in eo meriti, una vobiscum conspeximus

ad ordinem diaconii promoveri.
sua deposita pertinatia,
est;

Postposita nobis distentione et

etsi sero,

tandem consentaneus
est.

eifectus

officiumque honoris susceptus''

Ideo

cum

advertitis,

vobis satis in eo factum, et voti conpotes adsequuti, honorifice

iam eum

in

levitarum numero

constitutum habitote eique" in

magisterio perfecta devotione concurrite; ut fiduciam in Christo
lesu adquirere valeatis.

Longe vos

in fide catholica et felicis'

successibus florere faciat omnipotentis Dei gloria.
a.

to

om.
c.

MV,

superscriptum est in CCf. infra.
d.

b.

ex

V

36 f.
e.

Lemma:

Item cpistola
f.

Danielis.

diaconi V.

an adeptus?
2. ep.

eisque V.

sic.

1.

episcopo Scireburnensi 709 —738.

Vintoniensis 705 —744.

7»

100

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
relictis

34. 35

34. Bonifatius suis in Germania
gorio III

significat,

se

a Gre-

papa hene susceptum

esse

,

concilioque celebrato

ad
c.

eos reversurum^.
filiis

(S 27,

WG 42)

737-738
et

Dilectissimis

Geppan'' et Eoban, Tatwino et Wyigberto"'

omnibus

fratribus ac sororibus nostris Bonifacius servus ser-

vorum Dei

in Christo purae caritatis salutem.
sit caritati

Notum

vestrae, et gratias agite

Deo

:

quia,

cum

prosperitate venientes ad limina beati Petri principis

apostolo-

rum, gratanter nos cum gaudio
et

apostolicus pontifex' suscepit;

de legatione nostra laeta responsa reddidit; et consilium et
ut

praeceptum dedit,
labore persistamus.
concilium''
vel

iterum

ad vos revertamus
hic

et

in

certo

Nunc autem

exspectantes sacerdotum

synodus consultum,
'

adhuc ignoramus: quando

hoc
et

fieri

faciat apostolicus

pontifex.

Sed eo

finito,

Deo

volente

vita

comite,

ad

vestram praesentiam festinabimus ^

Hoc
legem

autem

scientes, nos

cum

fraterna caritate et fidei unitate exspecet sic adimplebitis

tate, alter alterius

honera portantes;

Christi^ et

gaudium vestrum

renovabitis.

Valete in Christo et

orate pro nobis.

35. Gregorius III papa omnibus episcopis presbyteris abbatihus

Bonifatium

Roma

revertentem commendat, cui

ad faganos

in fide erudiendos concedant adiutores*.
c.

(S 127,

WG 43)

737-739

Gregorius episcopus servus servorum Dei dilectissimis nobis

omnibus episcopis, venerabilibus presbyteris,

religiosis abbatibus

omnium provinciarum. Domino cooperante
nostrum, verbum

et

sermonem confirmante^

per''

presen-

tem sanctissimum virum Bonifatium, fratrem ac coepiscopum
veritatis, sicut a decessore nostro sanctae reillis

cordationis Gregorio presule in

partibus missus fuerat pre-

dicare
a.

verbum Dei, post multum temporis, Domino cooperante ex M 103 D— 104, C 83t) — 84, V \?>v. Lemma: Item epistola Bonifacii arMCV.
d. b.

chiepiscopi

Wygberto C.
in festinabimus C.

consilium
g.

Geppam M, Geppa C, Geppan apostolicis V. M. e.

V.
f.

c.

Wyigberto

V,M
corr.

festinavimus
h.

MV,

ex

M
2.

12

— 12

r.

Sine lemmate.
6, 2.

per addidi.

1.

Gregorius ni.

Galat.

3.

Marc. 16, 20.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
orationis

35. 36

101
c.

auchelanti

desiderio

causa liminibus sacris beatorum
ac Pauli

737-739

principum

apostolorum

Petri

presentandus

advenit.

Qui, perfecta oratione,
previante,

ad acceptum laborem, angelo Domini
Cui vestra

a nobis est absolutus.

seu reverentia et relegiositas propter Christi

omnium dilectio amorem iuvamina

inpendere dignemini;

dum
:

et

agnoscitis,
susciperit
et

quae dominus noster

lesus Christus inquit dicens

Qui

prophetam in nomine
qui susciperit iustum

prophetae, mercedem prophetae accipiet;
in nomine iusti,

mercedem

iusti accipiet\

Et

si

forsitan ex

vestris ministris sese ipso sanctissimo viro in ministerio exhor-

tationis sanctae catholice fid^i

adiungere voluerit, nullo

modo

prohibeatis, karissimi.

Magis autem concursum

prebetc^, et ex

vestro

ovile adiutores ei tribuite,

qui possint per Dei gratiam
predicationis": ut omni-

sufficienter gentibus ministrare

verbum

potenti

Deo

nostro animas lucrifaciant; ut et vestra communitas
illi

boni operis portionem sortiatur, atque

mereantur dominicam
et secuti estis

vocem audire: Vos, qui
centuplum accipietis
et

dereliquistis

omnia

me,

vitam aeternam possidebitis^. Bene valet^.

36. Gregorius III papa optimates

et

populum promnciarum
ritus-

Germaniae monet, ut Bonifatio redeunti ohsequantur,
que ethnicos devitent^.
(S 128,

WG 44)
c.

Gregorius papa universis optimatibus et populo provincia-

737-739

rum Germauiae,

Thuringis et Hessis,

Bortharis et Nistresis,
vel

Wedreciis et Lognais,

Suduodis

et Graffeltis

omnibus

in

orientali plaga constitutis.

Quoniam decessor noster sanctae

recordationis

Gregorius

presul, nutu divino motus, ad faciendam Deo plebem perfectam*

presentium portitorem litterarura Bonifatium, reverentissimum
fratrem nostrum ac coepiscopum,
navit,
fidei

ordinans ad vos usque distiapostolicae
et

eumque regulam
cui

et

normam"

catholicae

Romanae,
perdicationis
c.

Deo
b.

auctore deservimus, aecclesiae edocens,
ex

a.

M.

M 12v — 13v

(m

C

3 non

est nisi exitus epistolae).

Sine lemmate.
1.

regulam et regulam M.
2.

Matth. 10, 41.

Cf. Matth. 19, 29.

3.

Luc.

1, 17.

102
c.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

36

737-739 direxit; et post

temporum

spatia orationis causa ad limina beaet,

torum principum apostolorum sese presentavit

quae ad sa-

lutem animarum pertinent, a nobis exposcit imbueri; nos, Deo
favente ut sacra docet scriptura
simi,

eum

edocantes, ad vos, karis-

remeandum absolvimus
verbum

;

hortantes vos in

Domino

:

ut digne

suscipiatis ab eo

exhortationis, et episcopos presbiteros,
sibi

quos ipse ordinaverit per apostolicam
in
aecclesiae

datam auctoritatem,
forsitan deviantes

ministerio

recipiatis.

Et quos

invenerit a recte fidei tramite seu canonica doctrina eosque prohibuerit, a vobis
fuerit,

nuUo modo inpediatur;

et

quod

eis

inpositum

oboediendo propter

Deum
in

suscipiant.

Nam

qui temeraadquirit'.
estis,

tor exstiterit ad oboediendum, sibi ipso

dampnationem
Christi

Vos autem, karissimi, qui
Christum
cultu

nomine

baptizati

induistis^, abstinete et prohibete

vosmet ipsos ab omni
corrigentes, karis-

paganorum; non tantum vosmet ipsos

simi, sed et subditos vestros.
ficia

Divinos vel sortilegos, sacrifilacteria

mortuorum, seu lucorum vel fontium auguria vel
id est maleficos,
fieri

et incantatores et veneficos,

et

observationes

sacrilegas,

quae in vestris finibus

solebant, omnino respu-

entes

atque abicientes, tota mentis intentione ad

Deum

con-

vertimini.

Ipsum

tiraete adorate

et

honorificate,
Si

sanctorum
fides ve-

memoriis communicantes ^, ut
stra

ait apostohis.

enim

Domino

dicente fuerit ut
et

granum

sinapis,

dicetis

monti

huic:
et

Transi hinc,

transfertur*.

Ipse

enim dominus Deus
sacro eloquio inquit
,

salvator noster

lesus

Christus

in suo

dicens:
tota

Diliges dominutn
tua,
et

Deum tuum
et

ex toto corcle tuo
:

et

ex

anima

ex tota virtute tua * ; et iterum
ego

Qui me con-

fessus fuerit coram hominibus,

confitebor

eum coram

Patre meo , qui in
dicens:
et

caelis est^.
petieritis

Unde
quaerite

et in alio loco promisit

Quodcumque

Patrem

in nomine" meo, fiet vobis^
et invenietis,

iterum: Petite

et accipietis,

pulsate

et

aperietur vobis; omnis enim qui
a.

petit accipit,

et

qui querit in-

nomne M.

1.

Rom.

13, 2.

2. 6.

Galat. 3, 27.

3. Cf.

Rom.
8.

12, 13.
7.

4.

Matth. 17, 19.

5.

Matth. 22, 37.

Matth. 10, 32, Luc. 12,

Cf. loh. 14, 13.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

36.

37

103
c.

venit, et pulsanti aperietur\

Et vos, karissimi, Bene

facite fructus

737-739

dignos",

ut in die adventus domini nostri lesu Christi sidereas
valete.

mereamini adipiscere" mansiones.
37. Gregorius III papa

episcopis Baioariae

et

Alamanniae

mandat,
tiles

ut,

Bonifatii vicarii sui praeceptis usi, mores genet bis

abiciant

in anno concilium celebrent^. (S 129,

WG 45)
c.

Dilectissimis

nobis

episcopis

in

provincia Baioariorum et
et Phyphylo''"

737-739

Alamannia
seu

constitutis,

Wiggo'^ Liudoni* Rydolto^

Addae^ Gregorius papa.
Catholica et sanctorum patrum iubet auctoritas: ut bis in

anno pro salute populi christiani seu exhortatione adoptionis
filiorum* sinodalia

debeant celebrari et causarum canonicarum
ut,

examinatio provenire;
rit,

unius cuiusque" ut^ necessitas poposce''.

pia

edocatione

^

subveniantur

Unde secundum

apostoli

doctrinam ammoneo et hortor vos, karissimi, per misericordiam
Dei: ut digne ambuletis vocatione qua vocati
estis^,

ut ministe-

rium vestrum perfectum

sit

coram Deo.
vos nosse fratrem ac coepiscopum

Oportunum namque

est,

nostrum presentem Bonifatium, nostram agentem vicem, cum
digno et debito honore pro Christi nomine suscipere.
sterium aecclesiasticum

Et miniet

cum

fide catholica

secundum morem

normam

sanctae catholicae et apostolicae Dei aecclesiae,
preesse

qua

misericordia Dei preveniente

videmur, sicut apostolica

auctoritate a nobis distinatus est,
teneatis.

ab eo suscipientes dignanter
et

Et

gentilitatis

ritum,

doctrinam vel venientium

Brittonum vel falsorum sacerdotum hereticorum, sive adulteros',
a.

corr. in

adipisci

C.
c.
f.

b.

ex

M

13t)— 14«,
corr. in

C

3

— 3«.

Sine
d.

lemmaie

M;

Item Gregorii
e.

tertii

C.

Viggo C, Wiggo
corr. in prout C.

Wiggoni M.

Phiphylo C.
h. corr.

corr. in unicaique C.
i.

g. corr. in

educatione C.

in subveniatur C.

adultores
2.

M.
Matth.
3, 8. 3.

1.

Luc. 11,
4.

9. 10.

Augustensi (sive Ratis6.

bonensi).
gentinensi.
9.

Spirensi.
8.

5. 8,

Constantiensi.

Pataviensi.

7.

Ar-

Rom.

15:

„accepi8tis spiritum adoptionis filiorum".

Ephes.

4, 1.

104
c.

S.

BONIFATII ET LULLI EPI8T0LAE
sint,

37.

38

737-739 aut

undecumque
a

rennuentes ac prohibentes abiciatis.
piis

Et

ut populum, vobis a
ceatis
et

Deo commissum,

ammonitionibus edodevitetis.

sacrificiis

mortuorum omnino

Et iuxta
ita catholi-

quod

fueritis
et

a predicto nostro consacerdote edocti,

cam
tori

apostolicam doctrinam tenentes,

domino Deo

et salva-

nostro placere festinetis.

Et

in

quo vobis loco ad
sive

cele-

branda concilia convenire
sive in civitate

mandaverit,

iuxta

Danuvium"
nomine

Augusta

vel

ubicumque

indicaverit, pro

Christi'' parati esse

inveniamini; quatenus cognoscamus per eius

mandatum de
lesu

vestro

conventu;

ut in diem adventus Christi

cum

fructu boni operis ante eius tribunal adsistere merea:

mini, dicentes

Ecce nos
eis

et

pueri, quos dedisti nohis,

Domine

';

non perdidimus ex

quemquam'\

ut et vos dominicam

vocem
Bene

audire mereamini dicentem:
cipite

Venite, benedicti patris mei, perest

regnum, quod vobis paratum

ab origine mundi^.

valete".

38. Gregorius III papa Bonifatio, qui ad centum milia Ger-

manorum
laudat,

christianae fidei conciliaverit ,

gratulatur.
institutis,

Eum
tres

quod,

quatuor Bavariae paroeciis

episcopos creaverit.

Addit de presbyteris consecrandis, de
In uno loco morandi
(S 130,

baptismate, de Vivilone, de concilio.
licentiam ei denegat'\
739
Oct. 29

WG 46)

Reverentissimo et sanctissimo fratri' Bonifatio coepiscopo
Gregorius servus servorum Dei.
Doctoris
est dicentis
:

omnium gentium,
Diligentibus

egregii apostoli beati Pauli,

vox

Deum omnia

cooperantur in bonum'^.
tuae innotuisti tam

Agnoscentes itaque^, in

sillabis fraternitatis

de Germaniae gentibus, quas sua pietate Deus noster de potestate^

paganorum

liberavit

et

ad centum milia animas in sinu

sanctae matris aecclesiae tuo conamine et Carli'' principis FranDanubium
g.

a.

corr. in

C.

b.

om.

M.

c.

Bene valete om C.
tertii

d.
f.

ex

B/I

14t)— 16,

Chv — ^v.

Sine lemmaie
postate

M;

Item Gregorii
h.

C.

e.

om.

M.

quod

excidisse videtur.
1. Isai. 8, 18.

M.

corr. in

Caroli C.

2. loh. 18, 9.

3. Cf.

Matth. 25, 34.

4.

Rom.

8, 28.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
est, sed et in

38

105
739

corum aggregare dignatus
quae a

Baioariorum provincia

te acta sunt agnoscentes,

datori

omnium bonorum

do-

mino Deo

nostro, extensis ad caelum palmis, gratias retulimus.
et pietatis in illis partibus Speriis",

Qui ianuam misericordiae
ad cognoscendam viam

salutis,

ostium misericordiae

*•

aperuit; et
te \

misit angelum suum, qui praeparavit viam
gloria in secula seculorum.
Igitur, quia indicasti
:

tuam ante

Ipsi

perrexisse te ad gentem Baioariorum

et invenisse

eos

extra ordinem aecclesiasticum viventes,

dum

episcopos non habebant in provincia, nisi

quem nos
ducis

ante tempus ordinavimus; et

unum nomine Vivilo ^, quia" cum assensu Otile'',
provinciae
illius

eorumdem Baioariorum, seu optimatum

tres alios ordinasses episcopos; et in quattuor partes

provinciam

illam divisistis, id est quattuor parrochiae^ ut unus quisque epi-

scopus
gisti,

suum habeat parrochium^; bene

et satis

prudenter perevice

frater.

Quoniam apostolicam preceptionem ex nostra

implesti et, sicut tibi precepimus, ita peregisti.

Itaque non

desinas, frater reverentissime, docendo eos sanctam catholicam
et apostolicam
et

Romanae

sedis traditionem

;

ut inluminentur rudes

viam

salutis teneant,

per

quam

possint ad aeterna praemia

pervenire.

Presbiteros
fuerint viri
illi,

vero^,

quos ibidem repperisti

—
si

si

incogniti

a quibus sunt ordinati, et dubium

est,

eos epi-

scopos fuisse an non, qui eos ordinaverunt
et

—

bone actionis
Christi,

catholici

viri

sunt ipsi presbiteri et in ministerio
edocati*^, apti*"

omnemque legem sanctam
sterio sacro fungantur.
Illi

ab episcopo suo benesic

dictionem presbiteratus suscipiant et consecrentur, et

mini-

quippe, qui baptizati sunt per diversitatem et declina-

tionem' linguarum gentilitatis, tamen quod'' in nomine Trinitatis
a.
c.

corr. in Hesperiis C.

b.

ostium misericordiae suhducta linea deletum
e.

est in C.
f.

qui

M,

quia C.

d.

Otilonis C.
g.
i.

parrocliiae

M,

parrochias C.
C.

corr.

in

suam

—

parrochiam C.

corr. in

omnique lege sancta educati

h.

abti

M;

apti corr. in aperte C.
1.

corr. in

pro diversitate et declinatione C.
3.

k. quia C.

V. Matth. 11,

10,

2.

ep. Pataviensem.

„Pre8byteri, quos

—

funffantur" sunt in Gratiani Decr. P. I D. 68 can. 2.

106
739

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

38
*

baptizati sunt, oportet eos per
matis'' confirmari.

manus

inpositionis

et sacri cris-

Nam
excedit

Vivilo episcopus a nobis est ordinatus.

Et

si

aliquid

extra canonicam regulam,
aecclesiae traditionem,
concilio vero, ut iuxta

doce et corrige

eum

iuxta

Romanae

quam a

nobis accepisti".

De
te

ripam Danuvii'' debeas celebrare

nostra vice, praecipimus fraternitati tuae, apostolica auctoritate

ibidem praesentari.

Et

in

quantum Dominus
non

tibi vires

de-

derit, praedicare

verbum

salutis

cesses, ut religio christiana

in

nomine Domini crescat

et multiplicetur.

Nec enim habebis licentiam,
uno morari
loco.

frater,

percepti" laboris' in
et

Sed coniirma corda^ fratrum
illis

omnium

fide-

lium, qui rures'' sunt in

Speriis' partibus; ubi tibi

DomiEt ubi
epi-

nus aperuerit viam salutis, praedicare non desistas.

locum inveneris necessarium, secundum canonicam regulam
scopos ordina ex nostra vice,
et

apostolicam atque canonicam

traditionem eos tenere edocabis''.
cedis

Ex
Non

hoc enim

magnum mer-

praemium

tibi

praeparabis;

quoniam omnipotenti Deo
pigeas, dilectissime fra-

nostro facies plebem perfectam\
ter, itinera

carpere aspera et diversa, ut christiana fides longe

lateque tuo conamine extendatur.
et

Scriptum namque

est:

Arta

angusta via, quae ducit ad vitam^.

Operare itaque,

frater,

bonum opus quod
dicere,
inter
et

cepisti, ut in die Christi dei nostri

merearis
assistens:
eis

cetum sanctorum probabilium patrum
;

Ecce ego

pueri, quos dedisti mihi^

non perdidi ex

quem-

quam*; etiterum: Domine, quinque talenta mihi tradidisti; ecce
alia quinque superlucratus sum^; ut subsequenter merearis

vocem

Domini

audire' dicentis: Euge, serve bone et fidelis, quia super
fidelis,
tui^.

pauca fuisti

supra multa

te

constituam; intra in gaucustodiat, reverentissime
c.

dium Domini
a.

Deus

te
b.

incolomem
chrismatis C.

corr. in inpositionem C.
e.

accepistis C.
f.

d.

corr.

in

Danubii C.
alia in C.
i.

procepti corr. in percepti
g.

M;

pro cepti C.
h.

officio

addidit

manus

corr. in confirmato

corde C.
k.

rures

M;

corr. in
1.

rudes C;

an rure?
1.
.

corr. in Hesperiis C.

corr. in

educabis C.
Isai. 8, 18.

om.

M.

Luc.

1, 17.

2. 6.

Matth.

7, 14.

3.

4. loh. 18, 9.

5.

Matth. 25, 20.

Matth. 25, 21.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

38.

39

107

frater.

Data 4 Kalendas Novembris, imperante domno piissimo 739
Oct. 29

augusto Leone (a Deo coronato
tertio,

magno imperatore anno vicesimo
anno vicesimo
eius
-

post

consulatum")

eius

tertio,

sed

et

Constantino
octava \

magno imperatore

filio

anno 20, indictione

39. Bonifatius universos Anglos cohortatur, preces faciant, ut

Saxones ad fidem Christi transeant^.

(S 6,

WG 36)
c.

Universis reverentissimis coepiscopis, venerabilibus presbiteratus candidatis
gratia,

732-741

diaconibus,

canonicis,

clericis,

vero

gregi

Christi

prelatis

abbatibus seu abbatissis", humillimis et
consecratis et
ancillis

pro Deo

subditis monachis,

Deo

devotis virginigeneraliter

bus

et

cunctis

consecratis

Christi,

immo

omnibus

catholicis

Deum

timentibus, de stirpe et prosapia

An-

glorum procreatis, eiusdem generis vernaculus, universalis
siae

eccle-

legatus Germanicus

et

servus

sedis

apostolice Bonifacius,

qui et Wynfrethus, sine praerogativa meritorum nominatus archiepiscopus, humillimae communionis
caritatis salutem.
"^

et sincerissimae in Christo

Fraternitatis vestrae clementiam intimis obsecramus preci-

bus, ut nostrae parvitatis in orationibus vestris memores esse
dignemini, ut liberemur
a laqueo venantis'' satanae et ab inet

portunis et malis hominibus,

sermo Domini currat

et clari-

ficetur^, et ut praecibus pietatis vestrae impetrare studeatis: ut

deus et dominus noster lesus Christus, qui vult omnes homines salvos
fieri

et

ad

agnitionem Dei venire*,

convertat ad

catholicam fidem
diabuli laqueis,

corda paganorum Saxonum; et resipiscant a
a

quibus

capti tenentur,

et

adgregentur

filiis

matris ecclesiae.

Miseremini illorum, quia
et

et ipsi solent dicere

De uno
a. et

sanguine

de uno osse sumus^', recordantes: quia adMC.
c.

a

Deo
{iihi

—

consulatum scripsi pro imperii

V. supra p. 17.

b.

ex V4iV—h;

d04
1.

fragmentum tantum huius epistolae

legitur; v. infra p.

108
d.

n. a).

Lemma:

Item epistola Bonifacii archiepiscopi V.

abbatisis V.

commonionis V.

Omnes temporis notae hanc
2.

epistolam anno 739 attribuunt; v. supra
3, 1. 4. 1

p. 19.

V. Ps. 90,

3.

3.

2 Thess.

Timoth.

2, 4.

5. sc.

cum Saxonibus

Britanniae.

108
c.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

39.

40

732-741 propinquat via universae terrae, et

nemo
et

in inferno confitebitur"

Domino neque mors
versae terrae.

laudabit''
scitote:

eum';

adpropinquat via uni-

Et

quod in hac prece duorum ponti-

ficum

Romanae

ecclesiae^ adstipulationera et

consensum
"^

et bene-

dictionem accepi.

Agite nunc de hac obsecratione

nostra,

ut

mercedis vestrae praemia in superna curia angelorum clarescant
et

crescant.

Unitatem

et

communionem

dilectionis vestrae va-

lentem ac proficientem in Christo creator omnipotens aeternaliter custodiat.

40. Bonifatius Griponem, Caroli Martelli filium, ohsecrat,
potestatem ohtinuerit, ut preshyteros Thuringiae
et
et

si

monachos

monachas

et

omnino christianos a paganis defendaf^.
(S 26,

W 92,

G

81)

741
exeunte anno
,

Bonifacius servus servorum Dei Griponi*
.,

filio

Carli'^ opta-

bilem

m
.

/-ii

•

,

i

,

Christo saiutem.
et adiuro

Obsecro

pietatem vestram per

deum Patrem omnisi

potentem

et

per lesum Christum filium eius et per Spiritum
et

sanctum, per sanctam Trinitatem

unitatem Dei: ut

tibi

Deus potestatem donaverit*, ut^ adiuvare studeas servos Dei,
sacerdotes, presbiteros, qui sunt in Thyringia'", et
ancillas Christi defendere contra

monachos

et

paganorum malitiam,
;

et adiu-

vare christianum populum, ut eos pagani non perdant
tribunal Christi

ut ante

mercedem habeas perpetuam.
est

Et cognoscite,
sicut
et pater

quod memoria vestra nobiscum
vester vivus^ et mater®
a.

coram Deo;

iam olim mihi commendarunt.
C
c.

Depre-

confitebitur
est.

—

custodiat leguntur in
b.

fol.

104; antecedens enim eiusdem codicis
d.

folium excisum

laudavit V.

observatione V.
fiiio

ex

C

107

107d,

V 18.

Lemmaia:

Epistola Bonifatii ad Griplionem
V.
g.
e.

Caroli
f.

C; Item

epistola Bonig.

facii archiepiscopi

Griponi F, Griphoni C.

Carlo V, Caroli C.

ut

deletum est in C.

Thuringia C.

1. Isai. 38, 18. 2. Gregorii II et III. 3. Martelli. 4 itaque hanc epistolam pauUo post mortem Caroli Martelli (v. infra n. 5), exeunte anno 741 scriptam esse puto. Cf. Hahn Jahrbiicher des frank. Reichs p. 216. 5. Carohis Martellus obiit m. Octobri a. 741. 6. Swa-

nahilde (Sonihilde); de qua

v.
I

Annales Einhardi 741 et Annal. Mettenses
135, 325, 327.

719 et 741, Mon. Germ. SS.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
ut
dirigat

40. 41

109
et

camur Deum salvatorem mundi,

viam vestram

741

vitam ad salutem animae vestrae; ut in gratia Dei semper hic
et

in futuro

saeculo

permaneatis.

Interea mementote,

filii

carissimi,

quia iuxta vocem psalmigrafi:
'.

Homo",

sicut
ait

foenum
:

dies eius, et sicut flos agri ita floriet

Et apostolus

Totus

mundus
dixit:

in

maligno positus

est^;

et

item in euangelio veritas

Quid enim proderit homini,
vero

si lucretur

universum munet

dum, animae

suae detrimentum patiaturf^
:

iterum in

euangelio de gloria iustorum

Tunc fulgebunt

iusti sicut sol in

regno patris eorum\
aeternae:

Et Paulus apostolus de beatitudine
non
vidit,

vitae

Quod

oculus

nec auris audivit, nec in cor
se^.

hominis ascendit, quod praeparavit Deus diligentibus
ergo,
filii,

Facite

ut mercedis vestrae praemia in
et crescant".

alto''

caelorum cul-

mine clarescant

Valere vos in longitudine dierum

in Christo optamus.

41. DenehaHus

et

Dullus

et

Burghardus Cuneburgam abbatis-

sam
vult

rogant, ut pro se precetur.

Duos

libertos

ad

se mitti

Dullus\

(S 5,

WG

35)

Dominae

dilectissimae Christique relegiosissimae abbatissae

c

732-742

Cuneburge" regalis prosapiae generositate praeditae Den(ehartus)
et L(ul) et B(urghardus)"',
filii

tui ac^ vernaculi,

sempi-

ternae sospitatis salutem.

Agnoscere cupimus almitatis tuae clementiam, quia
ceteris

te

prae

cunctis

feminini'"
et

sexus

in

cordis
et

cubiculo

cingimus

amore: quod genitoris

genetricis

aliorum propinquorum

nostrorum ob' obitum ad Germanicas gentes transivimus, usque
in

venerandi archiepiscopi Bonifatii'' monasticae conversationis
in

regula suscepti ipsiusque laboris adiutores sumus,
a.

quantum

6
4t'.

F4 —
e.

homo V. Lemmata:

b.

alta V.

c.

et crescant om.

C.

d.

Epistola Deneharti et Lul ad Cuniburgam

ex C 104t>— 105w, C; Item epistola V.
ut

Cnniburgae C.

Cf. supra p.

12

et

13

n. 3.

f.

B. codd.

Scripsi Burghardus,

scribendum esse videbatur Mahilioni in Act. SS. ord. Ben, sacc.
h. feminei C. 1.
i.

III,

2 p. 393.

g.

an C.

ob addidi.

k.

boii

CV.
3.

Cf. Ps. 102, 15.
6.

2. 1 loh. 5, 19.

Marc.

8, 36.

4.

Matth. 13, 43.

5. 1 Corinth. 2, 9.

post ep. Wirziburgensis.

110
c.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

41

732-742 nostrae" pauperculae'' vilitas praevalet.

Nunc

itaque ex intimis

praecordiorum

iliis"

suppliciter flagitamus:

ut digneris nos ha-

bere in tuae sacrae congregationis communione, et nostram lin-

trem, procellosis fluctibus huius mundi fatigatam, tuorum ora-

minum

praesidio

ad portum''

salutis

deducere et atra contra"

piaculorum spicula parma tuae orationis protegere non recuses;
sicut nos

quoque,

licet

peccatores^,

pro tuae celsitudinis statu

divino subfragio singulis momentis deprecantes sumus.
si

Hoc

vero,

corporibus praesentes^ fuissemus, flexis genuum'' poplitibus et

salsis

lacrimarum imbribus rogitantes

diligenti petitione spera-

mus

posse impetrari; et nunc absentes hoc idem obnixis preci-

bus postulamus. lUud etiam scire desideramus tuae sagacitatis in-

dustriam

:

quod,

si cui

nostrum contingit huius Brittanicae

'

tellu-

ris sceptra visitare,

quod nullius hominis oboedientiam et institu'^

tionem antea quaerimus, quam tuae benivolentiae
qui' in te firmissimam

subiectionem

spem mentis

nostrae"" positam habemus.

Similiter
et

obsecramus:

ut puerulos duos nomine" Beiloc"

Man

— quos
sit

ego Lul et pater noster liberos dimisimus, Roet

mam

destinantes

avunculo^ nostro commendavimus
et
si' liberi

—

pro

mercede animae tuae',
voluntas
et

arbitrii

sint'

et'

illorum

in

tua potestate sint,

nobis transmittere per
si

harum

litterarum gerulos studeas.

Et

aliquis eis" prohibere

vellet" iter

pergendi sine

iustitia,

deprecamur, ut eos defendere

digneris.

Parva quoque munusculorum transmissio " scedulam
tria, id

istam comitatur; quae sunt

est turis et piperis et cin-

namomi
caritatis

permodica'' xenia'', sed omni mentis affectione destinata.
spiritalis

Huius muneris magnitudinem ut non consideres, sed

amorem adtende, poscimus^
epistiunculae
rennuas''

IUud etiam petimus,
et

ut rusticitatem huius

emendes",
dirigere,
c.
illis

nobis

aliqua

verba
a. e.

tuae dulcedinis non
noae C, noa F.
f.

quae inhianter
C.
d.

b.

an paupertatulae ?
g.
1.

portam V.
_i.

om. C.

peccatores addidi.

presenti V.

h.

genarum V.

Bretta-

nicae V.
0.
r.

k.

bonevolentiae V.

quia C.
p.

m. noe C.
q.

n. .N. C,

n V.

Begiloc
si

C;

v.

suprn p. 12
s.

et

13
t.

n. 4.
si

abunculo V.
u.
corr. in
z.

meae C, tuae V.
v.

om. C.

sunt C.
x.

add. C.
y.

eos C.

velit C.
a.

w, transmisio V. das V.
b.

permodia V.

zenia V.

poposcimus V.

emen-

rennues V.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
Vale, vivens

41. 42

111
longiore
c.

audire gratulabundi satagimus.
et vita feliciore, intercedens

Deo aevo

732-742

pro nobis.

42. Bonifatius Zachariae creato papae gratulatur.
sedes episcopales, a sese Wirzihurgi
constitutas, confirmet.

Rogat, ut

Burahurgi Erphesfurti

Scrihit de synodis hahendis; de sa;

cerdotibus improhis; de suo successore praestituendo

de re

matrimoniali; de insaniis Kalendarum lanuariarum
actitatis.

Romae

Munera

mittit\

(S 132,

W 51,

G

49)
742

Domino karissimo, summi

pontificatus infula predito, viro

apostolico Zachariae Bonifatius servus servorum Dei.

Confitemur, domine pater, quia
referentes audivimus,

—

postquam per nuntios
vestri

quod venerande memoriae apostolatus

praecessor Gregorius', pontifex apostolicae sedis, ergastulo cor-

poreo absolutus,
titiam et maius

ad

Dominum

migravit^

— quod
et,

maiorem

lae-

gaudium nobis non audivimus

suspansis'' ad

aethera palmis,

Deo

gratias egimus,

quam quod clementem

paet

ternitatem vestram altissimus Arbiter canonica iura regere
apostolicae
aliter

sedis gubernacula gubernare concessit^

Ergo, non
intimis sub-

quam

ut

ante vestigia vestra geniculantes,
ut, sicut

nix^ flagitamus precibus:

praecessorum vestrorum pro

auctoritate sancti Petri servi devoti et subditi discipuli fuimus,
sic et vestrae pietatis servi

oboedientes, subditi sub iure cano-

nico, fieri

mereamur

optantes, catholicam fidem et unitatem

Ro-

mane

ecclesiae

servando.

Et quantoscumque audientes
non

vel di-

scipulos in ista legatione mihi

Deus donaverit, ad oboedientiam
cesso.

apostolicae sedis invitare et inclinare

Necesse quoque habemus indicare paternitati vestrae: quia,
per Dei gratiam Germaniae populis" aliquantulum percussis vel
correctis, tres

ordinavimus episcopos

et

provinciam in tres par-

rochias

discrevimus.
et

Et

illa tria

oppida sive urbes, in quibus
auctoritatis vestrae
confir-

constituti
a.

ordinati

sunt,

scriptis
Sine lemmate
c.

ex

M \7v — 21v,
b.

C7v — 8.

M;

Incipit epistola Bonifatii ad Za-

chariam C.
1.

corr. in suspensis C.

populus M.

m.

2.

741 Nov. 29.

3.

741 Dec.

3.

112
742
lan.

S.

BONIFATn ET LULLI EPI8T0LAE

42

— Mart.

mari

et stabiliri precantes desideramus.
.

Unam
,.
.

esse
-rrr-

sedem

epiet

scopatus decrevimus

m
.

,

castello,

quod

dicitur
^ ;

Wirzaburg";

alteram in oppido, quod nominatur Buraburg
qui dicitur Erphesfurt
sticorum.
•",

tertiam in loco,

qui fuit iam olim urbs

paganorum

ru-

Haec

tria

loca propria carta auctoritate apostolatus

vestri roborare et confirmare diligenter

postulamus: ut,

si

Do-

minus

voluerit,

per auctoritatem et praeceptum sancti Petri,

iussionibus apostolicis, fundatae et stabilite sint tres in

Germa-

nia episcopales sedes; et ut praesentes vel futurae generationes

non praesumant,
ceptum apostolicae

vel

parrochias corrumpere vel violare prae-

sedis.

Notum

similiter sit paternitati vestrae,

quod Carlomannus
ut in

dux Francorum me,
regni Francorum,

arcessitum'' ad

se,

rogavit:

parte

quae in sua
se

est potestate,

synodum

cepere''

congregare.

Et promisit,
id est

de aecclesiastica religione,

quae
vel

iam longo tempore,
emendare velle^

non minus quam per sexaginta
fuit,

septuaginta annos, calcata et dissipata

aliquid corrigere et

Quapropter,

si

hoc Deo inspirante veraciter

implere voluerit, consilium et praeceptum vestrae auctoritatis,
id
est

apostolicae

sedis,

habere et sapere debeo".

Franci

enim, ut seniores dicunt, plus quam per tempus octuginta an-

norum synodum non

fecerunt

nec

archiepiscopum habuerunt

nec aecclesiae canonica iura alicubi® fundabant vel renovabant.

Modo autem maxima ex
ricis,

parte per civitates episcopales sedes

traditae sunt laicis, cupidis ad possidendum, vel adulteratis cle-

scortatoribus
si

et

publicanis,

seculariter

ad perfruendum.

Nam
dicto,

per verbum vestrum hoc negotium, duce rogaute supra
et incipere

movere

debeo, praeceptum et iudicium apo''

stolicae sedis
a.

cum canonibus
b.
e.

aecclesiasticis praesto
c.

habere cupio.
cepere

uuirzaburg C.

erpesfurd C.

accersitum C.

d.

M,

corr.

in

inciperem C.

vellet

M.

f.

debeo

om.

M.

g.

alicui

M.

h.

hic

desinit fol. 8 cod.

C, uhi quod sequehatur folium

deest.

1.

quod

in Hassia fuit

prope Fritzlariam (inter occidentem et meris.

diem), in monte, qui etiam hodie Burberg
V.

Biiraberg vocitatur.
I

De quo
Itaque

Falckenheiner Geschichte Hessischer Stadte

3 squ.

2.

seripta est haec epistola anto

diem 21 Aprilis

a.

742.

V. infra cap. 47.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
illos,

42

113
742

Si invenero iriter
ritia

diaconos quos nominant, qui, a pue-

sua semper in stupris semper in adulteriis et in omnibus
spurcitiis

semper

vitam ducentes,

sub

tali

testimonio venerunt

ad diaconatum;

et

modo

in diaconatu,

concubinas quatuor vel

quinque vel plures noctu in lecto habentes, euangelium tamen
legere et diaconos se nominare nec erubescunt nec metuunt; et
sic,

in

talibus

incestis

ad ordinem presbiteratus venientes, in
et

hisdem peccatis perdurantes
biteratus officio fungentes,

peccata peccatis adicientes, pres-

dicunt, se pro populo posse interceest,

dere et sacras oblationes offerre ; novissime, quod peius

sub

talibus testimoniis, per gradus singulos ascendentes, ordinantur
et

nominantur episcopi; ut habeam praeceptum
quid de talibus
et
diffiniatis.

et

conscriptum

auctoritatis vestrae,

Et per responEt
in-

sum apostolicum convincantur
carios vel adulteros

arguantur peccatores.

veniuntur quidam inter eos episcopi, qui,

licet dicant se forni-

non

esse,

sed sunt ebriosi et incuriosi vel

venatores, et qui pugnant in exercitu armati et effundebant pro-

pria

manu' sanguinem hominum,
Et quia servus

sive

paganorum

sive christia-

norum.
noscor,
tingat,

et legatus apostolicae sedis esse diet

unum

sit

verbum

meum

hic et vestrum ibi,

si

condi-

ad iudicium auctoritatis vestrae ut pariter missos''

reximus.

Propter ea de una re et consilium quaerere et licentiam
petere necesse habeo,
vester,
sicut

eo

quod venerande memoriae praecessor
ut

audistis,

in praesentia vestra mihi praecepit,

presbiterum post obitum

meum, Deo

volente,

in aecclesiastico

ministerio heredem et successorem constituere deberem.

Et hoc

mihi,
si

si

Dei voluntas
possit.
lU.

est, placet.

Sed modo dubito
illius

et nescio,

fieri

Quod postea"
b.

frater
ptea

avunculum' ducis

a.

manus

misos

M.

c.

M.

1.

tavian.,

Qui „Theodoaldu8 interfectus esse" anno 741 fertur in annal. PeLauresham., Alamannicis, Nazarianis (Mon. Germ. SS. I 11, 2G, 27),

hunc alii et Theodaldum illum maiorem domus, Grimoaldi II filium, et istum Karolomanni „ avunculum" esse putant (ut Eccard Francia or. I 388, 402),
alii eundem quidem ac Grimoaldi filium fuisse concedunt, sed negant in hac epistola de Theodaldo scripsisse Bonifatium (ut Oelsner de Pippino

jAns, Bibliotheca UI.

8

114
742
'

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

42

Francorum
pacificari

occidit; et

adhuc ignoramus, qualiter

ista discordia

et finiri valeat.

Et obsecro, ut

auctoritatis vestrae
ista electione fautili-

licentia

sit,

ut

cum

consilio

servorum Dei de
pro

ciam, quod nobis in
tate

commune
et

Deo

et

pro aecclesiae

vel

fructu

spiritali

defensione religionis

optimum

esse

videatur; ut consensum vestrum

habeam: de hoc facere, quod
Quia hoc non
vi-

optimum

esse,

mihi inspirare dignetur Deus.
si

detur posse
Inter

fieri,

contrarius princeps fuerit.

ea quaerere et interrogare paternitatis vestrae con-

silium debeo de

quadam

confusione et scandalo praedicationis,

quae, nuper ad nos

veniens,

mentem nostram
dicebat:

conturbavit et

sacerdotibus aecclesiarum verecundiam incutiebat.

Quia laicus
sibi

quidam magne personae ad nos veniens
stolicae sedis pontific^ sanctae

ab apofuisse
sui.

memoriae Gregorio datam
acciperet

licentiam,

ut in

matrimonium

viduam avunculi

Quae
cessit

et ipsa fuit

uxor consobrini sui,
viro

et ipsa illo vivente dis-

ab eo;

et isti

—

qui,

nunc eam accipere desiderans,

adfirmat* sibi licentiam datam

—

in

tertio

ienuculo''

propinet

qua

illius

esse
et

dinoscitur;

et

votum vovit Deo
maritata.

castitatis

velata fuit;

iterum,

abiecto velamine,

Tale enim
adfir-

matrimonium supra

dictus

homo

sibi

ab apostolica sede

mat
dus

esse".

Quod non estimamus
qua natus

esse**

verum.

Quia syno-

et aecclesia, in

et nutritus fui, id est in trans-

marina Saxonia Lundunensis synodus
sancti

—

inprimis a discipulis
lusto'^

Gregorii,

id

est

Augustino' Laurentio

Milleto**
et

archiepiscopis ,

constituta et ordinata fuit'

— talem

copulam

matrimonium maximum
et

scehis et incestum et horribile flagitium

damnabile piaculum

fieri,

ex auctoritate sanctae scripture iudirei veritatem nobis
C;
in

cabant.
a.

Quapropter paternitas vestra huius
b.

hinc (..firmat) incipit fol. 9 cod. C.
est et
e.
ill
.
.

corr. in geniculo

marg.
d.

M

ndditum
om. C.

C.

coucessum superscripsit manus corrigens
C.
f.

in C.

esse

corr. in Mellito

qui

addidil manus corrigens in C.

rege p. 7

n. 6).

Cf.

etiam

Hahn Jahrbucher des

frankischen Reichs 741

—752
1.

p. 19.

archiepiscopo Brittanniarum (Cantuariensi).
3.
s.

2.

episcopo Rof-

fensi.

Mellito episcopo Londinensi.

S.

BONIFATn ET

T.ULLI

EPISTOLAE

42

115
vel populo

iudicare"

non dedignetur, ut aecclesiae sacerdotibus

742

christiano inde scandala et scismata vei novi errores

non orian-

tur et concrescant.

Et qui carnales homines,
vel

idiotae,

Alamanni
aliquid

vel Baioarii''

Franci,

si

iuxta

Romanam urbem
putant,
et

facere viderint
et

ex his peccatis, a
sacerdotibus

quae nos prohibemus,
esse

licitum

concessum
deputant,
se

nobis
Sicut

inproperium
adfirmant":

sibi

scandalum vitae accipiunt.

vidisse

annis singulis in
in die vel nocte,

Romana urbe

et iuxta aecclesiam sancti Petri

quando Kalende lanuarii intrant, paganorum

consuetudine chorus'' ducere per plateas, et adclamationes ritu
gentilium et cantationes^
die vel

sacrilegas
et

celebrare,

et

mensas

illa

nocte

dapibus onerare,

nuUum
ibi

de

domo sua

vel

ignem

vel

ferramentum vel aliquid commodi vicino suo praeDicunt quoque: se vidisse
mulieres pagano ritu

stare velle.

filacteria et ligaturas

et in brachiis et cruris' ligatas

habere et
ofierre.

publice

ad vendendum venales ad conparandum
ibi

aliis

Quae omnia, eo quod

a carnalibus

et insipientibus videntur,

nobis hic inproperium et inpedimentum praedicationis et doctrinae perficiunt.

De

talibus

ait

apostolus

increpans:

Diem^

ohservatis et tempora; timeo, ne sine causa lahoraverim in vo-

his\

Et sanctus Augustinus
et

dixit:

Nam
etsi

qui dictis^ malis , id

est carais

divinis et aruspicibus vel filacteriis et aliis quihusoret,
etsi

lihet

auguriis crediderit, etsi ieiunet,
etsi

iugiter

ad

aecclesiam currat,

largas elymosinas' faciat, etsi corpuscucruciaverit,
.

lum suum in omni

adflictione

nihil

ei
si

proderit,

quamdiu
nias
ibi

sacrilegia illa

non relinquerit^^

Nam

istas

paga-

patemitas vestra in
et

Romana urbe

prohibuerit, et sibi'

mercedem

nobis

maximum
b.

profectum in doctrina aecclesia-

stica proficerit".
a.

con.

in indicare C.
e.

Baguarii CC.
f.

c.

corr. in afflrment C.

d.

corr.

in

choros C-

corr. in incantationes
i.

corr. in in cruribus
1.

C.
si

g. dies

C.

h. praedictis C.
in perfecerit C.

elemosinas C.

k. corr. in reliquerit C.

M.

m.

corr.

1.

Galat. 4, 10. 11.

2.

dam sermo 241 de
appendicis p. 463.

tempore).

S. Augustini appendicis sermo 278 (quonOpp. ed. Benedictini, Venetiis 1731, T. V

8*

116
742
lan.— Mart.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

42. 43

Episcopi quoque et presbiteri generis Francorum, qui fuerunt adulteri vel fornicatores acerrimi, quos in gradu episcopatus vel presbiterii fornicationum
tes
filii

nati arguunt,

revenien-

ab apostolica sede, dicunt:
ministerium

sibi

Romanum
in

pontificem licenministrare.

tiam dedisse,

episcopale

aecclesia

Quos contra contendimus.
creta

Quia apostolicam sedem contra deiudicasse.
faci-

canonum nequaquam audivimus

Haec omnia, domine karissime, propterea nota vobis
mus: ut vestrae
auctoritatis

responsum

talibus dare possimus;

ut per cautelam vestrae doctrine oves aecclesiae non seducantur, sed lupi rapaces convicti et superati pereant.

Interea munuscula parva vobis direximus, non quia digna
sint paternitati vestrae, sed pro indicio caritatis et oboedientiae'

devotionis, id est villosam

^

'

unam

et argenti et auri tantillum. et in Christo pro-

Dextera Domini protegente, incolomem valere
ficere

beatitudinem vestram in longitudine dierum optamus.

Te Deus

altithronus sancta conservet in aede,

Sedis apostolice rectorem, tempora longa,
Melliflua

gratum populis doctrina per orbem,

Perficiatque

Deo dignum pia

gratia Christi.

Splendida percipiat florens sua gaudia mater,

Atque domus Domini

laetetur prole fecunda*.

43. Zacharias papa Bonifatio

respondet.

Sedes

episcopales,

Wirziburgi Burahurgi Erphesfurti constitutas, comprohat.

De

concilio; de improhis sacerdotihus deiciendis.

Ne,

nisi

moriens aliquando, sihi successorem designet. Addit de diri-

mendis nuptiis quihusdam; de perversa Kalendarum lanua-

riarum
743
^^"

celehritate
et

a sese remota^.
sanctissimo
fratri

(S 142b,

W 52, G 50)
episcopo*

Reverentissimo

Bonifatio

Zacharias servus servorum Dei^
Susceptis sanctissimae fraternitatis tuae litteris* per Denea.

corr. in oboedientia C.
54:

b.

uuillosam

M,

corr, in villosam C.

c.

sic.

d.
e.

ex 01

— blv, C
f.

11

— 15.
ep.

Sine lemmate JH; Epistola Zachariae ad Bonifatium C.
IU.

coepiscopo C.
1.

Domini
2.

mantele.

42 supra

p. 111.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
te

43

117
743
^^^'

hardum religiosum presbiterum tuum, quia Deo nostro magnas retulimus
prosperari dignatur.

sospem", ut sem-

per cupimus, esse cognovimus, omnipotenti ac misericordissimo
grates, qui tibi in

omnibus bonis

Magnam enim

in cordibus nostris infundis

laetitiam, quotiens nobis sanctitatis tuae scripta mittuntur,

quando
cottidie

repperimus, quae ad salutem respiciant animarum;
in

dum

gremio sanctae matris aecclesiae per tuam praedicationem

novi populi adduntur.

Ubi

et

tres

episcopos per loca singula secundum seriem

syllabarum tuarum te ordinasse cognovimus, qui eidem populo,

quem

sibi

dominus Deus noster per tuam sanctitatem aggreest,

gare dignatus

praeesse debeant.

Et

petisti,

ut per auctori-

tatem nostrae sedis episcopales ibidem sedes firmentur.

Sed

tua sancta fratemitas pertractet mature et subtili consideratione
discernat:
si

expedit;

aut

si

loca vel

populorum turbae

talia

esse probantur, ut episcopos habere mereantur.

Meminis enim,

carissime,

quid in sacris canonibus praecipimur observare: ut

minime

in villulas vel in

modicas

civitates episcopos ordinemus,
tuis sincerissimis at-

ne vilescat nomen episcopi\

Sed nos,

que a nobis

dilectis

syllabis provocati,

quae poposcisti, absque
auctori-

mora concedi patimur.
tatem:
episcopales
illic

Et statuimus per apostolicam
esse sedes,
qui''

per successionem epi-

scopos mereantur,

et

populis praesint atque

verbum praedica-

tionis subiectis insinuent; id

esf

in castello

quod dicitur Wirza-

burg, et alteram** in oppido quod nominatur Buraburg, tertiam
in loco qui dicitur Erpfesfurt^; ita ut nulli post haec liceat cui-

quam

,

haec

'

—

quae a nobis sancita sunt
beati

—

aliquo

«

modo
de-

violare.

Quae

auctoritate

Petri

apostoli firma

esse

crevimus.

De
filius

eo autem, quod nobis intimasti, quod te Carulomannus''

noster apud se rogavit accedere: ut in parte regni' Francelecor-

corum, in sua ditione sive potestate constituta, synodum
a.

corr. in

sospitem C.
d.

b.

corr. in
e.

quae C.
f.

c.

unam addidit manus
om. M.

rigens »» C.
g.

alterum IH.
h.

Erpesfurt C.

cuiquam haec
i.

corr. in ea C.

quo M, aliquo C.
1.

corr. in

Carlomannus C.

V. supra

p.

92

n. 3.

118
743
brari",

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
aecclesiastica

43

eo

quod omnis

regula sive

disciplina ab

eadem provincia funditus
celebraretur

abolita

est,

quod nimis merendum,

quod per spatia temporum ibidem synodus sacerdotum minime
,

unde neque quid

sit

sacerdotium, ab eis, qui se

sacerdotes esse existimant, cognoscitur.

Sed dum

iuvante'*

Deo,

quae a praefato

filio

nostro promissa sunt, ad effectum perducta

fuerint, tua" fraternitas

memorato
quos

concilio consederit

cum eodem

excellentissimo

viro,

si

reppererit episcopos presbiteros

aut diaconos contra canones vel statuta patrum excessisse
est in adulterio,

—

id

vel si

plures uxores abuerunt,
effuderunt,

aut
vel

si

sanguialiis

nem

christianorum sive paganorum

etiam

capitulis quibus canonibus obviasse reppererif tua sanctitas

—

nulla ratione apostolica auctoritate permittat sacerdotium fungi.

Quia
tes

tales a suo

tantum proprio ore

fals^

nominantur sacerdoqui" se

et

deteriores

secularium esse noscuntur,
nefariis

neque a

fornicationibus

neque a

matrimoniis abstineunt^ neque

ab

hominum

sanguinis efFusione

manus servant

innoxias.

Quadi-

les^ se esse sacerdotes existimant aut quid inde'' sentiunt,

cente
ris

Deo Sacerdotes mei semel nubant,
;

et apostolus

:

Unius uxouti

virum^

et

cetera.

Et hoc ante susceptum sacerdotium

licitum est;

nam

a die suscepti sacerdotii etiam ab ipso proprio

coniugio prohibendi sunt.
siderant,

Quomodo

se sacerdotium fungi con-

qui talibus sceleribus

involuti

esse monstrantur,

ut

neque seculares

lideles his facinoribus obvolutos

optemus? Quo-

modo non pertimescunt

divina mysteria contingere?

Aut quo-

modo ad orandum pro peccata' populi accedere praesumunt, dum sacri canones neque purum clericum, cui sacerdotium non est,
secundis
copulari nuptiis

praecipiunt?

Isti

enim

e

contrario;

non solum quia post susceptum sacerdotium

se abstinere nolunt

ab una uxore, immo, luxoriae obvoluti, peiora secularium scelera
committunt, ut plures uxores habere praesumant, quorum'' neque
a.

corr.

i?i

celebrares

C.

b.
e.

iubante

M,
f.

corr. in

iuvante

C.

c.

corr. in

tuaque C.
h,

d.

repperit

M.
in C.

Q
.qui C.
i.

corr. in abstinent C.

g.

om. M.

se add.
1.

manus corrigens

corr. in peccatis

C.

k. corr. in

quibus C.

1

Timoth.

3, 2.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

43

119
Sed 743

ima" concessum est post susceptum ministerium adtractare.
et ista parvi

pendentes atque Doraini'' iracundiam provocantes,

maiora committunt facinora,

dum

propriis
fit

manibus christianos
in remissio-

atque paganos homines necant; et

ut,

quorum"

nem peccatorum debuerunt lavacrum dem
sacrilegis

regenerationis' inpendere

atque Christi sacramenta donare ne in aeternum perirent, eorun-

manibus extinguantur.

Quis enim,

sapiens ha-

bens cor,

eos aestimet sacerdotes,

qui neque a fornicationibus

abstineunf* neque ab effusione sanguinum
xias? Quisve eorum sacrificiis
cente propheta:

manus servant innodi-

Deum
et

esse credit placatum,

Virum sanguinum

dolosuyn abliominabitur

Dopati-

minua^.

Isti

namque, ut praemisi^ ne sacerdotium fungi

antur neque divina contingere misteria, commonemus.

Quic-

quid vero aliud, ut dictum est, eos contra aecclesiasticam re-

gulam excessisse reppereris, canones
manibus habeto
et,

sive instituta

patrum prae
discerne.

iuxta quod in eis edoctus fueris,

Te autem^
patimur;

ut' tibi

successorem constituere dixisti et^ te

vivente'' in tuo loco eligatur episcopus,

hoc nulla ratione con-

cedi

quia contra

omnem

aecclesiasticam regulam vel

instituta

patrum esse monstratur.

Sed volumus: ut

tibi

mini-

stret et sit in

euangelium Christi adiutor; dicente apostolo: Si

quia bene ministraverit ,

gradum

sibi

bonum

adquirit^.
est,

Nimis
ut te
:

enim reprehensibile ac detestabile esse manifestum
vivente'' tibi

alium substituamus.

Sed hoc commonemus

ut,

quamdiu

te divina iusserit clementia superesse, sine intermissione
tibi

orare ne cesses, ut

Deus illum successorem concedat, qui

ei

possit esse placabilis et

populum, quem ad suam gratiam per

tuae sanctitatis industriam vocare voluit, inreprehensibiliter regere valeat atque ad viam vitae elaboret perducere.

Nam

quo-

modo
a.

haec, quae poposcisti,
corr. in unain C.
b.
in

si

et voluerimus,

concedere possuC.

dmMetC;
abstineant C.
g.

addidit ad manus corrigens inC.
e.

corr.

in
in

quibus C.

d.

corr.

praemissi
h.

M.
M,

f.

Te

—

ut corr.

De hoc
1.

autem, quod C.
2.

corr. in ut C.

iubente

corr. in vivente C.

Cf. Tit. 3, 5.

Ps. 5, 7.

3.

„De co autem, quod

tibi suc-

cessorem
C.

—

irreprehensibiliter regere valeat" sunt in Gratiani decr. P. II
4.

VII

q. 1 c. 17.

1

Timoth.

3, 13.

120
743
^^'

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
fragiles

43

mus? dum nos

homines existentes

et

sub conditione

mortis constituti, ignorantes, quid superventura pariat dies, non
valentes investigare, quis e nobis propior" de praesenti saeculo

migret.
tui

Sin autem et eundem' divina voluerit clementia post
si

diem'' transitus superesse,

eum aptum*

cognoveris et in

tua voluntate fuerit definitum, ea hora, qua te de praesenti saeculo

migraturum cognoveris, praesentibus cunctis,

tibi succes-

sorem designa, ut huc veniat ordinandus.
cedi patimur, quod
tibi,

Quod nuUi
quae

alio

con-

caritate cogente, largiri censuimus.

De
fuit

illo

namque'',

qui

viduam avunculi
et

sui,

et

ipsa

uxor consobrini sui
et

sacrum velamen habere monstrata
sibi

est,

a beatae memoriae praecessore * nostro

licentiam

concessam esse divulgavit, ut eam^

in pernitioso matrimonio adista praeciperet''.

sumi^ debuisset, absit hoc, ut decessor noster

Nec
esse

enim ab hac apostolica sede illa diriguntur, quae contraria

patrum

sive

canonum'

institutis

probentur.

Ammonere,

adhortare'', increpare eos, frater karissime, ne cesses, quatenus

a talibus scelestis
pereant.
tos.

recedant matrimoniis', ut non in aeternum

Reminiscantur enim, se Christi sanguine"" esse redempse contradant

Et non sponte

—

nisi

ab

isto recesserint
illi

incesto matrimonio

—

diaboli potestati"; sed

magis

Deo

et

Christo
illius

filio

eius,

Spiritui

quoque sancto, in cuius nomine ab
sunt
potestate.

antiqui

hostis

erepti
eis,

Elabora namque,
:

sanctissime frater, in
fecerit peccatorem

quia scriptum cognoscis

Qui converti

ah errore viae suae, salvavit°

animam

eius
et

a morte ,
nos
ei

et

suorum operit multitudinem peccatorum^.

Nam

pro hoc commonitoria scripta direximus.
Kalendis vero lanuariis vel ceteris
auguriis
filacteriis

De

et incantationibus vel aliis diversis

observationibus ,
M.
c.

quae gend.

a. e.

proprior
in

M, con.
i.

in prior C.
f.

b. die

esse add. C.

naque M.

corr.

praedecessore C.

eum M,
k.

corr. in

eam

C.

g.

corr, in

assumere C.
1.

h.

perciperet

M.

canon M.

adortare

M,

corr. in

adhortare C.

a ta-

libus

scelestibus

—

matrimonio

M,

corr. in a
o.

tam

scelesto matrimonio C.

m. san-

guine

M.
1.

n.

potestate

M.

salvabit C.

„Si

eumdem

divina voluerit
q. 1 c. 17.

—

largiri

censuimus" sunt

in

Gra-

tiani decr. P. II C.

VII

2.

Cf. lacob. 5, 19. 20.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
dixisti

43

121

tili

more observari
Roma, haec
non

apud beatum Petrum apostolum vel 743
omnibus christianis detestabile

in urbe

et nobis et

et perniciosum" esse iudicamus, dicente Deo:

Non

augurabidicit :

mini vel

certe

observabitis \

Et iterum scriptura

Non

est auguria^ in Israel,

nec observatio in

domo

lacob^.

Ita et

a nobis cavendum esse censemus,
vationibus adtendamus;

ut nullis auguriis vel obser-

quia, omnia haec abscisa esse a patridiaboli iterum

bus,

sumus

edocti.

Et quia per instigationem"
qua nos

pullulabant,

a die,

iussit divina clementia

—

quamomnia

quam

inmeriti existamus

—

apostoli vicem gerere, ilico

haec amputavimus.

Pari etenim modo volumus tuam
praedicare,
atque"'

sanctita-

tem populis

sibi subiectis

ad viam aeternae

perducere vitae.

Nam
fideliter

et sanctae recordationis praedecessoris

atque nutritoris nostri domni Gregorii papae constitutione omnia

haec pie" atque

amputata sunt,

et

alia

diversa

quam
Cuius

plura, quae diabolo suggerente pullulabant in Christi ovile.
instar pro illius populi salute dirigere maturavimus.

Nam

de sacerdotibus

illis,

qui falsa opinantur, qui etiam

adulteri et fornicatores probantur, et sibi ab apostolica sede in-

dultum esse,

et e contrario sibi licentiam praedicationis' largi-

tam

esse; hoc nulla ratione credat sancta tua fraternitas.

Sed

similiter^ in eis

canonicam exerce vindictam, quemadmodum de

his quibus'' superius' a nobis edoctus'' monstraris.
te agere

Non enim

aliud

volumus, praeterquam quod sacri praecipiunt canones
hac apostolica sede instructus' esse dinosceris.
sanctitatis petitionem et tribus epi-

vel etiam ab

Secundum tuae namque
tuae sanctitatis manus"

scopis tuis singulas contirmationis epistolas misimus"".
eis largiri
tilio

Quas per

volumus.
alia

Et Carolomanno"
quae
a.

nostro

scripta direximus:

ut,

tibi poposcit,

adimplere festinet, atque'' adminicula praestet.
pemiciosa C.
d. b.

cori. in detestabilia et
c.

auguria corr. in angur
e.

M,
i.

in

augu-

rium C.
dit

instigatione

M.
g.

om.

M.
h.

piae

M.

f.

affirmant

manus

corrigens in C.

simili

M.
1.

quibus delelum tst

in C.

om.
n.

oddU M.
ma-

k.

esse addidit

manus

corrigens in C.

fructus
p.

nibus

M.
1.

o.

corr. in

Carlomanno C.
2.

om.

M. M.

m. missimus M.

Cf. Levit. 19, 26.

Cf.

Numer.

23, 23.

122
743

8.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
frater

43

Sed haec,

karissime",

de omnibus superius'' com-

prehensis " capitulis, ut

Dominus
fraudis

donavit, respondimus ad

omnia
ft-a-

amputanda diabolicae
ternitas,
si

scandala.

Tua vero sancta

quid de cetero evenerit, ut sacri docent canones,
in''

studeat emendare

plebibus sibi a

Deo commissis. Non

enira

aliud nobis convenit praedicare, praeter

quod a sanctis patribus
inimici astutia agente,
in-

sumus

edocti.

Si vero et novi aliquid,

acciderit,

quod tua sancta fraternitas minime per canonum

stituta discernere* possit,

huc nobis non pigeat insinuare; quaad

tenus

Deo

iuvante^,

quaeque

emendationem

novae plebis
Coita di-

esse possuut, tibi absque tarditate respondere
gnoscat*''

maturemus.

enim, frater karissime, tua sancta fraternitas,

lectionem tuam habere in nostris praecordiis, ut te praesentialiter''

cottidie videre desideremus, et ita te in nostro consortio

habeamus ut
Christi.

certe ministrum

Dei

et

dispensatorem aecclesiarum

De
esto

cetero

namque

confortare in

Domino,

frater karissime, et

robustus^

et elabora in

opus, quod te divina voluit evote spes remunerationis exspectat,
se.

care clementia.

Magna enim

quam

promisit Deus diligentibus

Et nos,

licet

peccatores

exsistamus, tamen Dei nostri non cessamus absque intermissione'

inmensam exorare clementiam,
opus bonum

ut,

qui coepit in vobis, perficiat

usque

adhucl

Et beatus

apostolorum princeps
quae'' ei parere desiet

Petrus cooperetur
deras.

tibi in

omnibus bonis,

Deus

te

incolumem custodiat, reverentissime

sancpiis-

tissim^

frater.

Data Kalend. Apriles, imperante domno
a

simo

augusto Constantino

Deo coronato magno imperatore
in-

anno vicesimo quarto, post consulatum' eius anno secundo,
dictione
a.

undecima^
addidit manus corrigens
C.
i.

sicut
et

in
f.

C.

b.

om. C.
g.

C.

comprehendis C.

d.

im

M

e.

disceme M.
intermisione

iubante
k.

M.
in

cognoscant
1.

M.
pater

h.

praecorr.

sentaliter
in

M.

M.
;

corr.

quibus C.

M,

imperii C.
1.

Scripsi post consulatum
1, 6.

v.

supra p. 17.

losue

et

hanc
v.

et duas,

sime;
p. 111

2. Philipp. 1, 6. 3. omnes hae temporis notae quae sequuntur, epistolas ad annum 743 referunt exactissupra p. 19. Quare responsum ad Bonifatii epistolam 42 supra
sit,

tam diu dilatum

in

medio

relinquo.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

44

123

44. Zacharias papa Wittane, episcopo Burahurgensi per Bonifatium
constituto, gi'atulatur eiusque

sedem confirmat".
(S 131,

W 53,
^*

G

51)
743

Dilectissimo

nobis Wittane'' sanctae aecclesiae Barbarane'

Zacharias papa.

Domino cooperante

et

sermonem confirmante "
fidei

ad delatan-

dam'' christianitatis legem et orthodoxe

tramitem, ad docui

cendum, iuxta quod praedicat sancta haec Romana,
auctore praesedemus " aecclesia.

Deo

Innotuit nobis sanctissimus ac

reverentissimus frater et coepiscopus noster Bonifatius:
decrevisse' et ordinasse in

nuper
sedes,

Germaniae partibus episcopales
et

ubi

praeest

vestra dilectio;

provinciam in tres dividisset»

parrochias.

Quo

sidera palmis,

cum magna exultatione extensis ad inluminatori et datori omnium bonorum domino
cognito,
gratias

Deo
iam
stras

et salvatori nostro lesu Christo

egimus, qui

facit

utraque unum^.

Flagitavit

autem a nobis per suas

syllabas''

dictus sanctissimus' vir:

per apostolicam auctoritatem veet

confirmari

sedes.

Pro quo

nos ardenti animo et di-

vino iuvamine

—

auctoritate beati Petri principis apostolorum,

cui data est a deo et salvatore nostro lesu Christo ligandi sol-

vendique potestas peccata hominum in caelo et in terra*

—

confirmamus atque, solidas permanere vestras episcopales sedes,
sancimus; interdicentes ipsius principis apostolorum auctoritate
a praesenti omnibus et in futuras generationes, ut nullus audeat
contra eandem vestram
venire ordinationem,

quam'' dignante
et

Deo ex
dicentes,

nostra praeceptione in vobis' facta est;
ut nullus audeat

hoc intertradi-

—

iuxta sanctorum

canonum

tionem

—
M

ex

alio

episcopatu

ibidem translatari aut ordinare
nisi is, qui

episcopum post vestram de hoc seculo evocationem,
a.

ex

16—17, C 10—11.
b.
e.

Sine lemmnte
c.

M;

Item epistola Zachariae ad Bonid.
g.

fatiam C.

Wittane
corr. in

M,

Wittg C.

confirmantem M.
f.

corr. in corr. in

dila-

tandum C.
sisset C.
i.

praesidemus C.
corr. in

discrevisse C.

divi-

h.

pro suis syllabis
k.

per suas syllabaa
1-

M,

pro suis syllabis C.

corr. (h sanctus C.

corr, in

quae C.

nobis

M,

corr. in vobis C.

1.

Buraburgensis.

2.

Marc. 16, 20.

3.

Eph.

2, 14.

4.

Matth. 16, 19,

loh. 20, 23.

124
74;J

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
illis

44.

45

apostolicae

nostrae sedis in
alterius

partibus praesentaverit vicem.

Sed nec unus

parrochias invadere

aut aecclesias
si

subille

trahere praesuinatis.
fuerit,

Nam
sciat,

si,

quod non credimus,

quis

qui contra hanc nostram praeceptionem temerario ausu

venire

temptaverit,

se

aeterno Dei iudicio anathematis

vinculo esse innodatum.

Si quis vero apostolica servaverit prae-

cepta et
dictionis

normam

recte et orthodoxe fidei fuerit assecutus, bene-

gratiam consequatur.
et

De

cetero

petimus divinam

clementiam, ut confirmet

conroboret hoc, quod operatus est

Dominus

in

vobis.

Et

claritas"

Dei' gratia

et

pax vera

sit

cum

spiritu vestro,

sanctissimi et dilectissimi nobis.
et

Toto co-

namine'' elaborate pro fide Christi,
ciendum"'
dicere:

ministerium eius profiapostolo

decertate,

ut

ef cum

egregio

mereamini

Bonum

certamen certavi, cursum consummavi, fidem, ser-

vavi; de reliquo reposita est mihi corona iustitiae,

quam

reddet

mihi Dominus in illum diem iustus

iudex"^.

Salutantes vos in
Aprilis,

Domino
nato

valere optamus.

Bene

valete.

Data Kalendis

imperante domno piissimo augusto^ Constantino a' Deo coro-

magno imperatore anno

24, post consulatum^ eius anno 2,

indictione 11.

45. Zacharias papa Burchardo, episcopo Wirziburgensi per Bonifatium constituto, gratulatur
et

eius

sedem confirmat^.
(S 133)

743
Apr.
1

Dilectissimo nobis Burchardo sanctae ecclesiae Wirziburgonensis Zacharias papa.
*

-

Domino cooperante
tandam
christianitatis

et

sermonem confirmante'^ ad
et

dela-

legem

orthodoxae

fidei

tramitem, ad
cui

docendum, iuxta quod praedicat sancta haec Romana,
auctore praesedemus aecclesia.

Deo

Innotuit nobis sanctissime ac re:

verentissime frater et coepiscopus noster Bonifatius
visse ac ordinasse in
a. e.

tres decre-

Germaniae partibus episcopales
b.

sedes, ubi
d.

corr. in caritas C.

canamine C.
f.

c.

corr. in

perficiendum C.
g.
i.

om.

M.

piissimo

augiisto

nddidi.
h.

a

scripsi pro imperii
1.

MC.
2, 9.

ex
2.

M

Deo coronato addidi. 21v — 22t). Sine lemmate.
4, 7. 8.
3.

post consulatum

confirmantem M.

V. Luc.

2 Timoth.

Marc. 16, 20.

S.

BONIFATH ET LULLT EPISTOLAE
et

45

-

125
parro743

praeest vestra dilectio;
chias.

provinciam in

tres

divisisse

Quo

cognito,

palmis, illuminatori et datori

cum magna exultatione extensis ad sidera omnium bonorum domino Deo et
qui facit utraque
dic-

salvatori nostro lesu Christo gratias agimus,

unum.
tus

Flagitavit

autem a nobis per suas syllabas iam

sanctissimus vir:

per apostolica auctoritate vestras confiret

mari sedes.

Pro quo

nos ardenti animo
principis

et divino

iuvamine"

—

auctoritate beati Petri
et

apostolorum, cui data est

a Deo

salvatori nostro lesu Christo ligandi solvendique po-

testas peccata

hominum

in

caelo

et in terra'

—

confirmamus
sanccimus;

atque, solidas permanere vestras episcopales sedes,

interdicentes ipsius principis apostolorum auctoritate praesentis

omnibus

et

in futuras

generationes ,

ut

nullus

audeat contra

eandem vestram venire ordinationem, quam dignante Deo ex
nostra praeceptione in vobis facta est;
et

hoc interdicentes, ut
traditione

nuUus audeat
alio

—
in

iuxta sanctorura

canonum

—

ex

episcopatu ibidem translatari aut ordinare episcopum post

vestram

de hoc saeculo evocationem,
illis''

nisi

is,

qui

apostolice

nostrae sedis

partibus

praesentaverit vicem.

Sed nec

unus

alterius parrochias invadere aut aecclesias subtrahere pre-

sumatis.

Nam
sciat,

si,

quod non credimus,

si

quis

ille

fuerit,

qui

contra hanc nostram preceptionem temerario ausu venire temptaverit, se

aeterno Dei iudicio anathematis vinculo esse

innodatum ".

Si quis vero apostolica servaverit precepta et norfuerit

mam

rectae et orthodoxae fidei

assecutus,

benedictionis

gratiam

consequatur.

De

cetero

petimus divinam clemen-

tiam, ut confirmet et corroboret hoc, quod operatus est

Domispi-

nus in vobis.
ritu

Et

claritas Dei'^ gi-atia et
et

pax vera

sit

cum

vestro,

sanctissimi

dilectissimi nobis.

Toto conamine

elaborate pro fide Christi, et ministerium eius proficiendum decertate, ut

cum

egregio apostolo mereamini dicere:

Bonum

cer-

tamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi; de reliquo
reposita est mihi corona iustitiae,
a.

quam
V. Luc.

reddet mihi

Dominus

iabamine M.

b.

illius

M.

c.

innotatum M.
2, 9.

1.

Matth. 16, 19, loh. 20, 23.

2.

126
743

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE 45.46
Salutantes vos in

in illum diem iustus iudex\

Domino

valere

optamus.

Bene

vale.

Data Kalende Aprilis, imperante" do-

mino piissimo augusto Constantino a Deo coronato magno'' imperatore anno vicesimo quarto, post consulatum" eius anno se-

cundo, indictione undecima.

46. Aldhunus
Coengilso

abbas
et

et

Cneuburga

ac
et

Coenburga
Wiehtberhto
(S 52,

abbatissae

Ingeldo abbatibus

presbytero

scribunt de

mutua precatione^.

W 160,

G

148)

729—744

Fratribus in Christo carissimis Coengilso ^ et Ingeldo abbatibus et singulariter cognato nostro Wietberto presbytero

omnis

congregatio trium monasteriorum

,

id est Aldhuni^ patris reve-

rentissimi et Cneuburge Christi famulae nec

non

et

Coenburge

abbatissarum% perennem atque insolubilem' in Domino salutem.
Libenter nanque atque gratanter vestrae salutationis

mu-

nuscula suscepimus Deoque adiuvante isdem digna reconpensare

desideramus; et eam,
tionibus

quam

circa nos scripsistis habere in oraet

communionem, bono animo

pura

fide

erga vos in-

desinenter habere horis, quibus intimastis, consentimus.

No-

mina quoque nostrarum defunctarum
omnibus
fuit

sororum

ego Cneuburg
fidelis,

memorialiter te habere, o Wiehtberhte presbiter
cor
et

depre-

circumquaque

amicis

transmittere.
et

Quarum
erat,

prima

Quoengyth soror mea germana;
viveret,

Edlu, quae

cum adhuc
propinquae.
id
est

mater Etan, Aldhuni quondam
utique

tui abbatis

Quarum

ambarum

fuit

uno die depositio,
nobis

Idibus

Septembris^.

Orantem pro

beatitudinem
di-

vestram Dominus omnipotens custodire dignetur incolomem,
lectissimi
fratres''

et domini.

Per aevum Emmanuel.
veracissimis

Saluta
verbis,

omnes circumquaque
dilectissimi fratres''.
a.

Christi servos nostris

imperante addidi.

b. v.

magno addidi.
d.

c.

post consulatum scripsi pro

imperii in litura posito
e.

M;

supra p. 17.
g.

ex

V
h.

32 1).
ff

Letnma: Item

epistola.

abb V.
1.

f.

solubilem V.
4, 7. 8.
2.

Id. sep.

V.

V.

2 Timoth.

abbati Glestingaburgensi,

729— c.

744.

Coen-

gilsi

successor, Tunberht abbas apparet iam in tabula d. a. 744 ap.
dipl.

Cod.

aevi Sax. I 110.

3.

Hunc

fuisse

Kemble abbatem Winburnensem
eget.

censet Mabilio (Annal. ord. Bened. 11 10).

Sed hoc confirmationis

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

47

127
augentur in
II p.

47. Synodi anno 742 hahitae acta confirmantur
synodo Uftinensi\
In (S post 78,
nostri

et

W 56, 57,

G

tom.

11) 742
Apr. 21

nomine domini

lesu Christi.

Ego Carlmannus'',

dux

et princeps

Francorum, anno ab incarnatione Christi septin-

gentessimo quadragesimo secundo, 11 Kalendas Maias,
silio

cum

con-

servorum Dei
sunt,

et

optimatum meorum episcopos, qui in regno

meo

cum
et et

presbiteris et concilium et

synodum pro timore
Wilbaldum*

Christi

congregavi; id est Bonifatium archiepiscopum et Burg-

chardum"'

Regenfridum'"^

et

Wintanum^

et

et

Dadanum

Eddanum^ cum
quomodo

presbiteris*

eorum: ut mihi con-

silium dedissent,

lex Dei et ecclesiastica relegio recu-

peretur, quae in diebus praeteritorum principum dissipata corruit; et

qualiter populus

christianus

ad salutem animae per-

venire possit et per falsos sacerdotes deceptus

non

pereat.
ordi-

Et per consilium sacerdotum
navimus per
civitates episcopos;

et

optimatum meorum

et constituimus

super eos ar-

chiepiscopum Bonifatium, qui est missus sancti Petri.
Statuimus
per^ annos
singulos

synodum congregare,

ut,

nobis praesentibus,

canonum decreta

et ecclesiae iura restauren-

tur et relegio christiana emendetur.

Et fraudatas pecunias ecclesiarum
reddidimus.

ecclesiis restituimus et

Falsos presbiteros et adulteros vel fornicatores

diaconos et clericos de pecuniis ecclesiarum abstulimus et de-

gradavimus

et

ad poenitentiam coegimus*.

Servis Dei per

omnia omnibus, armaturam portare

vel pu-

gnare aut in exercitum et in hostem pergere, omnino prohi-

buimus;

nisi

illi

tantummodo, qui propter divinum ministerium,
soUemnia adimplenda
Id est:
et

missarum

scilicet

sanctorum patrocinia
vel duos episcopos
et

portanda, ad hoc electi sunt.

unum

cum
a.

capellanis presbiteris'' princeps
ex

secum habeat,
Sine lemmate

unus quisSynodus quam
Regin-

M 68—71,
b.
e.

C

52i>

— 54t)^ F 51— 52r.
,

MV;

sanctus Bonifatius,
buit

Karolomanno consentiente
c.
f.

cum
M.

episcopis et ceteris Dei servis had. h.

C.

Karlmannus M.
presbiteriis V.

Burhardum M, Burghardum C.
super
g.

fredum M.

cogimus M.

prbrli

M,

prbis C, presbiteriis F.
1.

ep.

Wirziburgensem.
4.

2.

ep. Coloniensem.
5.

3.

ep.

Burabur-

gensem.

ep. Eistetensem.

ep. Argentinensem.

128
742
^^"^^^

S.

BONrt-ATII

ET LULLI EPISTOLAE
;

47

que praefectus '
fitentibus,
et
illas

unum
et

presbiterum

qui hominibus, peccata con-

iudicare

indicare poenitentiam possint.
silvaticas vagationes
;

Nec non

venationes et

cum

canibus omni-

bus servis Dei interdiximus
nes" non habeant.

similiter, ut acceptores^' et walco-

Decrevimus

quoque

secundum'*

sanctorum

canones^:

ut

unus quisque presbiter, in parrochia habitans, episcopo subiectus
sit illi,

in cuius parrochia habitet.
et

Et semper in quadragesima'
sive de baptismo^ sive de

rationem
fide

ordinem ministerii

sui,

catholica sive

de precibus et ordine missarum'', episcopo

reddat et ostendat.

Et quandocumque

iure' canonico episcopus

circumeat parrochiam populos ad confirmandos, presbiter semper
paratus
iutorio
sit

ad suscipiendum episcopum cum collectione
qui ibi confirmari debet.

et ad-

populi,

Et

in

cena Domini
testis

semper novum crisma'' ab episcopo quaerat, ut episcopum'
adsistat castitatis et vitae et fidei et doctrinae illius.

Statuimus: ut secundum canonicam cautelam™ omnes unde-

cumque supervenientes ignotos episcopos
mitteremus.

vel

presbiteros

ante

probationem synodalem in ecclesiasticum ministerium" non ad-

Decrevimus: ut secundum canones unus quisque episcopus
in sua parrochia soUicitudinem adhibeat, adiuvante gravione qui

defensor ecclesiae
ut

est,

ut populus Dei paganias non faciat, sed
gentilitatis

omnes

spurcitias
sive

abiciat et respuat.

Sive sacrifilacteria
et

ficia

mortuorum
sive

sortilegos

vel

divinos

sive

auguria
stulti

incantationes

sive

hostias

immolaticias

—

quas

homines iuxta ecclesias

ritu

pagano faciunt sub nomine

sanctorum martyrum vel confessorum,

Deum
sunt,

et

suos

sanctos

ad iracundiam provocantes
niedfeor
°
'

—

sive illos sacrilegos ignes,

quos

vocant, sive omnes,

quaecumque

paganorum obsecunf.

servationes diligenter'' prohibeant.
a.

perfectus

M.
g.

b.
8.

corr.

in

accipitres

C.

c.

falcones

C.

d.

dum
1.

addidi.

Cf. infra.

sequentes alia
b.

manu
n.

superscriptitm est in C.

qua-

dragissima V.
corr. in

baptissimo F.

misarum F.

episcopus
p.

MC.
diligentes

m. cautellam V.

M. minysterium M.
i.

iurae

k.
o.

krisma M.
niedfrs C,

nied ffi V.
1.

MF.
(ed. tertia) I 570.

Cf.

Grimm Deutsehe Mythologie

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
:

47

129
742
^^'

Statuimus similiter

ut post hanc synodum, quae fuit 1 1 Ka-

lendas Maias, ut quisquis servorum Dei vel ancillarum Christi
in

crimen fornicationis lapsus

fuerit,

quod in carcere poenitenordinatus presbiter fuisset,

tiam faciat in pane et aqua.

Et

si

duos annos in carcere permaneat; et antea flagellatus et scorticatus"' videatur,
ricus
vel
et post episcopus'' adaugeat.

Si

autem

cle-

mouachus

in

hoc peccatum ceciderit,

post tertiam
ibi

verberationem in carcerem missus", vertentem
tentiam agat.
Similiter
et

annum

peni-

nonnae

velatae'"

eadem poenitentia

conteneantur' et radantur omnes capilli capitis eius.

Decrevimus quoque: ut presbiteri vel diaconi non

sagis,

laicorum more, sed casulis utantur, ritu servorum Dei; et nuUus
in

sua domu' mulierem habitare permittat.

Et ut monachi

et

ancillae*

Dei monasteriales iuxta regulam sancti Benedicti or-

dinare et vivere, vitam'' propriam gubernare studeant.

Modo' autem in hoc synodali conventu, qui congregatus 743—744
Mart. 1

est

ad Kalendas Martias in loco qui dicitur

Liftinas'^,

omnes

venerabiles sacerdotes Dei et comites et praefecti prioris syno-

dus decreta consentientes firmaverunt, se implere velle et observare promiserunt.

Et omnis
et diaconi

ecclesiastici ordinis clerus, episcopi et presbiteri
clericis,

cum

suscipientes antiquorum patrura canones,

promiserunt: se velle ecclesiastica iura moribus et doctrinis et
ministerio recuperare
tris
*".

Abbates

et

monachi receperunt sancti pa-

Benedicti regulam' ad restaurandam

normam

regularis vitae.

Fornicatores et adulteros clericos, qui sancta loca vel
a,

mo-

corr. in

excorticatus
e.

C.

b.

eps IH^ fpTsc C, episc F.
f.

c.

misas F.

d.

vaelatae V.
corr. in

corr.

in

h.

vitamque C.

dali conventu

31CF.

k.

domo C. g. ancellae V. i. Verho Modo praescripium est lemma Jioc: De alio synoregulam add. manus corrigens in C. 1. recupare M.
contineantur C.
corr. in

1.

cruentatus.

2.

„Liphtinas" vicinam esse monasterto Lauba-

(Lobbes ad Sambram fl., in pago Hainoensi), scripsit Folcuinus in gestis abbatum Laubiensium (Mon. Germ. SS. IV 56). Exeunte saec, XVI idem vicus „Lestines" vocabatur, teste Valesio in Notitia Galliarum (Parisiis 1675) p. 281. Sed hodie solum hoc nomen: „Estinnes" duobus locis finitimis est: „Estinnes au mont" et „Estinnes au val", a Laubaco inter occidentem et septemtriones, a Binche ad occidentem.
censi

jAns, Bibliotheca UI.

9

130

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

47

743—744 nasteria ante tenentes coinquinaverunt, praecipimus inde
Mart 1

tollere

et

ad paenitentiam redigere;

et

si

post hanc diffinitionem' in

crimen fornicationis vel adulterii ceciderint, prioris synodi'' iudicium sustineant. Statuimus
Similiter et

monachi

et

nonnae.
et

quoque

cum

consilio

servorum Dei

populi

christiani propter

inminentia bella et persecutiones ceterarum

gentium, quae in circuitu nostro sunt: ut sub precario" et censu

aliquam
nostri

partem

ecclesialis

pecuniae

in

adiutorium

exercitus

cum

indulgentia

Def aliquanto tempore retineamus; ea
ad ecclesiam vel monasterium reddatur;
ille,

conditione, ut
est

annis singulis de unaquaque casata'' solidus, id
denarii,

duodecim

eo modo, ut,
sia

si

moriatur

cui pecunia
sit.

commodata^ Et iterum,

fuit,
si

eccle-

cum

propria pecunia revestita'

necessi-

tas cogat,

ut princeps iubeat, precarium removetur*' et rescri-

batur novum.
steria

Et omnino observetur, ut
et

ecclesiae

vel

mona-

penuriam

paupertatem non patiantur, quorum pecunia
si

in precario praestita sit; sed,

paupertas cogat,

ecclesiae et

domui Dei reddatur integra

possessio.

Similiter praecipimus: ut iuxta decreta
et et
incesta''

canonum

adulteria

matrimonia, quae non

sint' legitima,

prohibeantur

emendentur episcoporum iudicio;

et

ut mancipia christiana

paganis non tradantur.»

Decrevimus quoque, quod

et pater* meus'^ ante praecipie-

bat: ut, qui paganas observationes in aliqua re fecerit, multetur et

damnetur quindecim solidis^

a.
c.

diffinitionem

MC,

diflnitionem V.
d.

b.

synodis
e.

M,

synodis C, synodus V.
f.

nt supcario

M,

ut suprecario C.
g.

cassata C.
h.

commendata M.

re-

vertita

MCV.
et

corr. in renovetur

M.

incerta

MCF.

i.

sunt

M.

1.

Carolus Martellus.

2.

Ex

verbis his:
"

„Decrevimus quoque,
fit,

quod

pater meus
ita

ante praecipiebat

perspicuum

sicut anni

742

hanc quoque Liftinensem synodum a Carlomanno habitam esse; istamque non fuisse eandem synodum, quam „mediantibus Pippino et Carlomanno " peractam esse, scripsit Zacharias papa in duabus

synodum superiorem

Palat. 577,

3. In cod. bibl. Vaticanae 31 Oct. a. 745 datis, v. infra. hanc confirmationem Liftinensem continente, eandem proxime sequitur synodus Attiniacensis anno 765 habita (Mon. Leg. I 29), post

epistolis d.

S.

BONIi^ATII

ET LULLI EPISTOLAE

48

131
et

48. Zacharias papa Bonifatio gratulatur , quod a Pippino

Carlomanno adiuvetur.

Grimonem Rotomagensem, Abelem

Remensem, Harthertum Senonensem episcopos metropolitanos ab eo factos confirmat; quibus pallia missa esse nuntiat.

Laudat eum, quod Aldehertum

et

Clementem damna-

verit in carceremque coniecerit'.

(S 144,

W 59,

G

54)
744

Reverentissimo et sanctissimo fratri Bonifatio Zacharias.

Legimus
apostolis

in

libro

actuum apostolorum, sanctum Spiritum
Separate mihi Barnahan
eos^,
et

precepisse:

Paulum

in

opus,

quod adsumpserim
et

id

est,

ut per

predicationem

christianae religionis

eiusdem Spiritus

sancti gratiam

mun-

dum'' inluminarent

universum.

Quorum

inluminatio

"^

predica-

tionis atque doctrine Christi presidio mansit, et raanet catholica

Dei aecclesia praefulgens, horum
pis Petri inluminata doctrinis.

et beati

apostolorum princiex** in-

Et eorum sequi pedem,
in

spiratione divina
illis

tuam sanctissimam fraternitatem
eodem

partibus

esse credimus destinatam; ut etiam instar

eorum idem Spiomnisil-

ritus

sanctus in

te

adsumpsit* opere ad inluminationem
in

gentium illarum.

Unde nimis exultamus

Deo

et eius

potentiae inmensas referimus laudes.

Dum

vero et series

labarum tuarum nobis panderetur per singula, multo amplius
laetati

sumus

in

Domino, qui

tibi

suam gratiam

ita largiri di-

gnatus est: ut sic durae gentis corda lenires', quatenus libenti

animo inclinarentur ad oboediendura
rent praeceptis.
Indicasti etenim nobis,
a.

fid^^i

et divinis obterapera-

quomodo
Sine lemmate

et qualiter tetigisset

Deus

ex

2»/

59

— 61 C
,

44

— 45t>.
C.

M;

Epistola Zachariae

ad Bonifa-

tium de Grimone Abel
in

et Hari;berto metropolitanis confirmatis

C
d. et

b.

illum sequitur
e.

M;

deletum est in C.
f.

corr. in inluminatione C. corr. in lenires C.

M.

corr. in

assumpserit C.

linires

Mj

hanc

demum
et

posita est ea, quae in nullo epistolarum Bonifatianarum co-

„Formula abrenuntiationis diaboli" et „Indiculus superstipaganiarum" (ibid. p. 19), Ex quo apparet, abrenuntiatio cum indiculo quam inconsiderate cum synodo Liftinensi contexi solita sit, Formulam illam aut anno 772 aut post paulo factam esse, senserunt Mullenhoflf et Scherer Denkmaler deutscher Poesie und Prosa p, 436.
dice reperitur,

tionum

1.

Act. ap. 13,

2.

9*

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

48

744

corda excellentissimorum filiorum nostrorum Pippini et Carlo-

manni, ut

tibi in

praedicatione socii et adiutores esse niteren-

tur ex' inspiratione divina.
caelis; quoniam'' benedictus

Quorum merces homo, per quem
id

copiosa manet in
benedicitur Deus.

De

episcopis vero

metropolitanis ,

est

Grimone*, quem

nos iam conpertum habemus,

AbeP

sive Hartbercto^, quos per

unamquamque metropolim per
firmissimam stabilitatem
meliori proficiant statu.
et

provincias constituisti ,
et pallia dirigimus"

hos per

tuum testimonium confirmamus;

ad eorum

aecclesiae

Dei augmentum, ut in
pallii
sit,

Qualiter

enim mos
hi,

vel

quomodo fidem suam exponere debeant
tia

qui pallium uti licen-

conceduntur, eis direximus; informantes eos: ut sciant, quid
usus,
et

sit pallii

subiectis

viam praedicare
aecclesiis

salutis,

et aeccleet

siastica

disciplina

eorum

in

inmutilate''

servetur

maneat inconcussa,
lutum, ut antea

et sacerdotium,

quod
et

in eis fuerit,

non polpossit,

fuit,

sed

mundum
valet;

acceptum Deo esse

quantum humana condicio
sacris

ita

ut nullus repperiri possit

deviare canonibus et sacrificium
ita ut

mundum eorum*
et

ab

eis

immoletur;

Deus

in'

eorum placetur muneribus

popu-

lus Dei, purificatis mentibus ex

omni squalore, sincerum exhiquod duos pseudo-

bere valeant christiane religionis officium.
Retulisti etiam nobis, karissim^ frater,

prophetas in

eadem Francorum provintia
quibus

repperisses, quos

non

pseudoprophetas sed magis pseudochristianos appellare^ debe-

mus.

Ex

unum* quidem

et

novum Simonem
Qui
etiam

iuxta
et

tenorem tuarum

syllabarum

repperimus.

sibi

sacerdotium vindicabat et a luxoria se minime continebat,

se-

ducens populum et inania praedicans; non solum suam
iuri diabolico tradens, sed et

animam

populorum corda

in interitum deita

mergens
aecclesia

et

seducens populum per falsitates,
et

ut

eum

ab

Dei subtraheret
M.
f.

a christiana lege discordaret.
M.

Et

a.

et

b.

quorum M.

c.

om.
e.

d.

salutis

in

aeclesiis et aecle-

siastica

disciplina

eorum inmutilate C.

erasa voce eorum in litura deo posilum

est in C.

in om.

M.
2.

g.

appellari

M.
3.

1.

Rotomagensi.

Remensi.

Senonensi.

4.

Aldebertum.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
illic

48

133
744

cruces statuens in campis et oratoriola,
bat;

populum seduceilla

relinquens

aecclesias

publicas,

concurrens ad

signa,

quae ab eo
suit,

false fiebant.

Et

sanctitatis

nomine

se vocari cen-

et

in

suo nomine aecclesias

consecraret;

adfirmans,

se

etiam angelorum nomina scire,
conscripta direxisti
;

quorum"

in tuis sillabis nobis

quae nomina nos non angelorum sed magis

demoniorum adfirmamus.
ut concubinam haberet et duos

Alium* vero
^

ita luxoriae

deditum,

ex ea

filios

procrearet.

Et tamen
esse

sacerdotium

sibimet

vindicabat;

adfirmans:
*

hoc

iustum

iuxta traditionem veteris " testamenti, ut
stes frater ducat
ris,

defuncti fratris super-

uxorem;

et quia Christus, resurgens

ab infe-

nullum

ibi reliquisset,

sed omnes inde abstraxisset.

Quae

omnia haec'

detestabilia

et scelesta'

iudicamus.

Bene enim

tua sancta fraternitas iuxta aecclesiasticam regulam eos dampnavit et in custodiam
stros et precursores.
raisit,

et

optime vocavit antichristi mini-

De
permane

cetero decerta, karissime,

et

viriliter

age et pervigil
Christi

in ministerio Christi, ut amplius
et
tibi

quam^ amplius
retributionis

grex augeatur,

praemium aeternae
electis

maneat

copiosum, et cum sanctis et
veniaris particeps
et

Dei, ut credimus, esse in-

apostolorum consors.

Deus

te

incolumem
lulias,

custodiat, reverentissime frater.

Data 10 Kalendas

im-

perante domno piissimo augusto Artavasdo a Deo coronato magno

imperatore aimo 3, post consulatum'' eius anno 3, sed et Niciphoro'
a. e.

magno imperatore anno
que C.
est in C.
f.

3, indictione duodecima'''*.
c.

corr. in

b.
f.

duo M.
sceleste
i.

vetris
g.

M.
et C.

d.

et

M,

corr. in ut C.

haec deleium

M.

h.
k.

post consulatum;

supra p. 17.

Nicaphoro C.

p 7»/ ei C. Scripsi duodecima scripsi pro

decima
1.

MC.
Clementem.
2.

Non

est obscurum,

hanc et eam quae sequitur
d. d.

epistolam esse anni eiusdem.

Epistolam 49 autem,

5 Nov., pertinere

In hac perperam praebent codices ind. X pro ind. XII (a d. 1 Sept. 743 ad 31 Aug. 744 progrediente). Ceterum Artavasdi et Nicephori, hominum iam mense Novembri 743 excaecatorum exsilioque aflfectorum, imperia qua voluntate, Constantino IV imperatori infesta, ad

ad

a.

744, apparet ex ind.

XIU

(a d. 1 Sept. 744 proficiscente).

igitur ep. 48, d. d.

22

lunii,

describendum tempus
dis, V.

in curia

Romana hoc anno 744

sint

(non sine men-

supra

p. 19) adhibita,

ignoramus.

134

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

49

49. Zacharias papa Bonifatium, cum
lia

tribus archiepiscopis pallitteris

postulasset

antea,

novissimis
pallio
velle

unum Grimonem
Se simoniae

Rotomagensem ornari

miratur.

ab eo accusari indignatur.
reperto.

De

falso sacerdote in Bavaria
sed etiam Galliarum curam
(S 143,

Non solum Bavariae
et

ei committit".

W 60,

G

55)

744
Nov. 5

Reverentissimo

sanctissimo

fratri

Bonifatio

coepiscopo

Zacharias servus servorum Dei.
Suscipientes sanctissime fraternitatis tuae litteras per praesentium'' gerulum, et relegentes, quae in eis continebantur, in
exstasi quadam'' incidimus et admiratione magna**, eo

quod

ni-

mis reperte

sint dissonare ab eis syllabis,

quae a tua directe

sunt fraternitate per elapsum
indicasti:

Augustum' mensem.
adiuvante
'^,

Ubi nobis

quod

et

concilium,

Deo

et
est;

Carlomanno"
et

praebente consensum' et contestante
falsos sacerdotes,

factum

qualiter

qui divinum

non erant digni

attrectare mini-

sterium, a sacro

munere suspendisti;

et quia tres archiepiscopos

per singulas metropolim ordinasses, reseruisti, id est Grimonem
in civitate quae dicitur

Rodoma, secundum vero Abel
Qui

in civici-

tate quae dicitur Remorum'', tertium denique
vitate

Hartbertum in
fuit et

quae

dicitur Sennis.

et

apud nos

tua nobis

pariter et Carlomanni' atque Pipini'' detulit scripta,
suggessistis
,

per quae'

ut tria pallea'" hisdem tribus praenominatis "

me-

tropolitanis dirigere deberemus;

quod

et largiti

sumus pro adu-

natione

et

reformatione

aecclesiarum Christi.

Nunc autem,
principibus Gal-

denuo tuas° suscipientes syllabas, valde sumus ut diximus mirati eo,

quod antea nobis
palliis

una''

cum memoratis
^"

liarum pro tribus

suggessisti

et

postea pro solo Grifraternitas',

mone.
a.

Sed volumus, ut nobis tua indicet
ex iW 68

cur'

— 59, C
C.

43

— 44.
b.
e.

Sine lemmate

M;
f.

Epistola Zacharie papae ad Boc.

nifatium
d.

archiepiscopum C.

praesentem C.

corr. in

extasT
g.

quandam
m.

C.

admiratione

magna
i.

Caromanno M.
k.
o.

consensu M.
1.

concertante C.
corr. in

h.

remoram

C.
n.

Can-omanni M.
quur M.

Pippini C.
p.

qua M.
q.

pallia C.
r.

pernominatis M.

duas M.

om. M.

suggessistis C.

fraternitatis
1.

M.

s.

an Aprilem?

S.

BONIFATn ET

LTJLLI

EPISTOLAE

49

135
uno, ut,
744
^^"

nobis ita direxisti antea pro tribus et
et

postmodum pro
sit

nos certi redditi, ex hoc nulla in nohis

ambiguitas.

Repperimus etiam in memoratis
nostros animos conturbavit:

tuis

litteris,

quae nimis

quod

talia

a te

nobis referantur,
tra-

quasi nos corruptores simus
ditiones
in

canonum

et

patrum rescindere

quaeramus ac per hoc, quod

absit,

cum

nostris clericis

simoniacam heresim incidamus, accipientes
pallia tribuimus, ut nobis

et

conpellentes,

quorum "
tes

praemia largiantur, expeten-

ab

illis

pecunias.

Sed, karissime frater, ortamur sanctitatem
tale''

tuam: ut nobis deinceps

aliquid

minime tua

fraternitas

scribat; quia fastidiosum a nobis et iniuriosum suscipitur,
illud

dum
Absit

nobis ingeritur,

quod nos omnimodo detestamur.

enim a nobis
tus
illa

et a nostris clericis, ut

donum, quem" per
venundemus.

Spiriet

sancti
tria

gratiam'' suscepimus,

precio

Dum

pallia,

quae
eis

te suggerente ut

praediximus sumus larexpetiit.

giti^

nuUum

ab

quispiam

commodum

Insuper et

charte, quae

secundum morem^ a nostro

scrinio pro sua confir-

matione atque doctrina tribuuntur, de nostro concessimus, nihil
ab
eis

auferentes.

Absit, vel

si

quidem a tua

fraternitate cri-

minis nobis simoniaci

obicitur*'

nomen; anathematizantes'' nam-

que omnes, quicumque ausi fuerint
venundare.

donum

sancti Spiritus precio

Suggessisti etiam nobis per alia tua scripta: quod in Baioaria

unum

repperisses
fuisset

falsum sacerdotem,
episcopus
ei

qui

et

adfirmabat,
frater-

quod a nobis
nitas

ordinatus.
credidit

Et tua hoc

optime' egit,
false

dum

non

—

quia falsus

homo

omnia
pendi.

suggessit

—

et

falsum repperiens sacerdotio susbeati Petri

Sic etenim

auctoritate

apostolorum princi-

pis tibi praecipimus: ut,

quemcumque

reppereris'' sacris cano-

nibus deviare,
trectare.

nulla ratione patiaris

sacrum ministerium ob-

Et quia,
a.
e.

si

deberes

in

Baioariae provinciam
M.
f.

ius

habere
M.

corr. in

qnibus C.
largiti C.

b.

tali

c.

corr.

m

quod C.
g.

d.

gratia

flagiti

M,

corr. in

h.

corr. in

anathematizamus C.

i.

morum M. obtime M.

abicitur

M,

obiciat C.

k.

repperis

M.

136
744

'

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
sciscitasti

49. 50

praedicationis
buisti

an non, quam a decessore nostro hatibi

concessam; nos denique auxiliante Deo de ea, quae
est

largitus

decessor

et

praedecessor" noster,

non minuimus

sed augemus.

Et non solum Baioariam sed etiam omnem Gal-

liarum provinciam, donec te divina iusserit superesse maiestas,
nostra vice per praedicationem tibi iniunctam,
contra christianam relegionem vel
ter stude
ad"*

quae reppereris
spiritali-

canonum

instituta,

normam

rectitudinis

reformare^

Deus

te inco-

lumem
a

custodiat,

reverentissime

et

sanctissime frater.

Data

Nonas Novembris, imperante domno piissimo augusto Artavasdo

Deo coronato magno imperatore anno
eius
lilio

tertio,

post consula-

tum''
eius

anno

tertio,

sed

et^

Nicaphoro^ magno imperatore

anno

tertio, indictione tertia deciraa.

50. Acta synodi Romanae, qua Aldebertus

et

Clemens dam-

nanturK
745
Oct. 25

(S post 134, et 135;

W 66

et 67,

G

tom.

II p.

40)

In nomine

domini nostri lesu Christi.

Imperante domno

piissimo augusto Constantino'' imperatore anno 26, post consu-

latum eius anno 5, mense Octobri, die vicesima quinta, indictione 14.

Presedente sanctissimo

ac beatissimo

domno Za-

charia papa in patriarchio' Lateranense, in basilica quae appellatur''

Theodori'; consedentibus autem'

cum

eo sanctissimis epi-

scopis Epiphanio Silva Candida, Benedicto Nomento, Venantio

Penestre, Gregorio Portuense, Niceta Gabiis, Theodoro Ostense"",

Gratioso Villitrias
archipresbitero
,

;

seu venerabilibus presbiteris, id est lohanne

Gregorio, Stephano, item Stephano, Dominico,

Theodoro, Anastasio, Georgio, Sergio, lordanne", Leone, item

Leone, Gregorio, Stephano, Eustochio", Procopio atque Theophanio.

a.

prodecessor
in

M.
C.

b.

studeat

M pro

stude ad.
v.

c.

reformas M.
e.

d.

pater

M;
f.

imperii

litura

Scripsi post consulatum;

Nicapharo

M,
i.

corr. in

Nicaphoro C.
h.

lemmate

M;

Sinodus ipsius C.
patriarchia

M. 23r — 32, C 15^; — 22«!. Sine a Deo coronato magno excidisse videtur. V. suet om.
g.

suprn p. 17.

ex

M

pra

p. 16.

M,

patriarchio C.
n.

k.

appellatur
o.

M.

1.

m. Ortense
1.

M

etiam C.

et

C

{cf.

infra).

corr. in

lordane C.

Eustatio C.

postea oratorium S. Venantii. V. Ciampini

De

sacris aedificiis p. 17.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
in

60

137
adstantibiis

Prepositis"

medio sacrosanctis
clero,

euangeliis,

745
Oct 25

quoque diaconibus vel cuncto
rius et numenculator dixit:

Gregorius notarius regionareligiosus presbiter,
le-

Deneardus

gatus Bonifatii sanctissinii archiepiscopi provinciae Germaniae,
directus
petit,

apud vestrum sanctum apostolatum, prae
Quid
precipitisf

velo

est

et

se ingredi.

Dictum

est:

Ingrediatur.

Cumque ingressus fuisset*', Zacharias, mus papa sanctae Dei catliolicae atque
dixit:

sanctissimus ac beatissiapostolicae urbis

Romae,

Ante hos

dies

syllahas

reverentissimi atque sanctissimi
retulisti,

fratris nostri Bonifatii archiepiscopi nohis
nohis, quae oportuna ei visa sunt, indicavit.
nostris secretariis te ingredi postulastif

per quas

Quid ergo denuo

Deneardus religiosus

presbiter dixit:

Domine mi, dum

iuxta sancti apostolatus pre-

ceptionem meus dominus Bonifatius episcopus, famulus pietatis
vestrae, in provincia

Francorum synodum aggregasset;
hereticos
et

et

repest

perisset

illic

falsos
et

sacerdotes,

scismaticos ,

id

Aldehertum

Clementem, sacerdotio privans, una cum princiIlli

pihus Francorum, retrudi fecit in custodiam.

autem non

in paenitentia degunt, ut iudicatum est; sed e conti^ario

adhuc

populum
domini,
ojfero,

seducent".

Pro quo

et

hanc epistolam praefati mei
missus
Dicreet

quam manihus gero, vestro sancto apostolatui ut eam coram sacrosancto concilio relegifaciatis.
Suscipiatur epistola,
et

tum

est:

coram nostra praesentia

legatur.

Et accipiens Theophanius notarius regionarius

saccellarius relegit in his sermonibus:

^Excellentissirao''

patri

atque

apostolico

pontitici

et

ex

745

auctoritate

sancti Petri

principis

apostolorum magisterio

freto,

Zachariae papae, Bonifatius exiguus servus servorum Dei optabilem in Christo karitatis salutem.

Postquam me ante annos prope 30 sub
vitio apostolicae sedis,

familiaritate et ser-

annuente

et iubente

venerandae memo-

riae
a.

antestite^
corr.
iii

apostolico

Gregorio' anteriore, voto constrinxi,
b.

propositis C.
ap.

fuisset
e.

om.

IU.

c.

corr. in

d.

haec ep.
1.
II.

est

S

135,

W

seducunt C.

67,

G

57.

corr. in antistite C.

138

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

60

745 quicquid mihi laetitiae vel tristitiae acciderat, apostolico pontiane c. ^^^ solebam indicare; ut in letis simul laudaremus Deum et in
tristibus eius consilio roborarer.

Ita et

nunc mihi vobis

liceat.

Pietati vestrae supplico,

sicut

scriptum est:
et

Interroga -patrem
dicent tibi
.

tuum,

et

adnuntiabit" tibi; seniores tuos,
sit

Notum enim
runt'',

paternitati vestrae, quia,

postquam indigno
et ipsi

mihi mandastis, in provincia Francorum, sicut

rogave-

sacerdotali concilio et sinodali conventui praeesse, multas

iniurias et persecutiones passus

sum, maxime semper a

falsis

sacerdotibus , ab adulteratis presbiteris seu diaconibus et fornicariis clericis.

Maximus tamen mihi

labor fuit contra duos hereticos pessi-

mos

et publicos et

blasphemos contra

Deum

et contra catholi-

cam
est,
ris

fidem.

Unus

qui dicitur Eldebert natione generis Gallus

alter qui dicitur

Clemens genere Scottus

est;

specie erro-

diversi,

sed pondere peccatorum conpares.

Contra

istos,

obsecro apostolicam auctoritatem vestram,
critatem defendere et adiuvare,
et

quod

meam

medio-

per scripta vestra populum
fa-

Francorum

et

Gallorum corrigere studeatis: ut hereticorum

bulas et vana prodigia et signa precursoris" antikristi non sectantur;

sed

ad canonica iura

et

ad viam verae doctrinae conisti

vertantur.

Et ut per verbum vestrum
si

heretici

duo mittanet

tur in carcerem,

vobis iustum esse videatur,

cum vitam
eis

doctrinam illorum vobis intimavero.
tur

Et nuUus eum

loquailloet,

auf communionem
fermentatus,

habeat, ne forte, fermento doctrine pereat;

rum
iuxta

aliquis

sed segregati vivant
traditi

—

dictum

apostoli,

huiusmodi

satane in interitum
et

carnis, ut spiritus salvus sit in die

Domini^;

iuxta euangesint

licum
sicut

praeceptum, dum

aecclesiam non audierunt,

nobis

aethnici et publicani^

—

donec discant non blasphemare
Propter istos enim persecuc.

nec scindere tonicam
a.

Christi*.

adnunavit M.

b.

rogarunt C.

precussoris

M.

d.

om.

M;

super-

scriptum est in C.
1.

Deut. 32,

7.

2.

1 Corinth. 5, 5.

3.

Matth. 18, 17.

4.

Cf.

loh. 19, 23. 24.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

50

139
745

tiones et inimicitias et maledictiones
tior et

multorum populorum patidei

aecclesia Christi

impedimentum
quod

et doctrinae recte

sustinet.

Dicunt enim" de Aldebercto

^*,

eis

sanctissimum apo-

stolum abstulissem, patronum et oratorem, et virtutum facto-

rem

et

signorum ostensorem abstraxissem.

Sed pietas vestra,

audiens vitam eius, iudicet ex fructu: utrum vestimentis ovium
indutus, intus

aut^'
aetate

lupus rapax fuisset' an non?
dicens:

In pri-

meva enim
Domini
tamen
in

ypochrita fuit,

quod

sibi

angelus
et

specie

hominis de extremis finibus mundi mire

incerte sanctitatis reliquias attulisset; et exinde potuisset

omnia, quaecumque poposceref, a Deo impetrare.

Et tunc de-

mum

per illam simulationem , sicut apostolus Paulus praedixit,

penetravit

multorum domos

et

captivas

duxit post se mulieret

culas oneratas peccatis,

quae ducebantur variis desideriis^,

multitudinem rusticorum dicentium, quod ipse esset vir apostolicae sanctitatis et signa et prodigia

multa

fecisset.

Deinde

conduxit episcopos indoctos, qui se contra praecepta canonum
absolute ordinarunt^

Tum demum

in

tantam superbiam

ela-

tus est, ut se aequiperaret
in alicuius honore
secrare.

apostolis Christi.

Et dedignabatur,

apostolorum vel martyrum aecclesiam conli-

Et

interrogavit, quid voluissent homines, visitando

mina sanctorum apostolorum.

Postea in proprio honore suo
Fecit crusibi

dedicavit oratoria vel, ut verius dicam, sordidavit.
ciculas et oratoriola in campis" et ad fontes vel

ubicumque
;

visum

fuit, et iussit ibi publicas orationes celebrare

donec mul-

titudines

populorum,
in

spretis

ceteris

episcopis et dimissis anti-

quis aecclesiis,

talibus locis conventus celebrabant dicentes:

Merita sancti Aldeherti
capillos

adiuvabunt nos.
et

Ungulas suas

et

dedit

ad honorificandum

sancti Petri principis apostolorum.
a.
e.

portandum cum reliquiis Tum demum, quod maxiom. C.
d.

enim om. C.

b.

Aldeberto C.

c.

corr. in

posceret C.

imcampis C.
1.

Matth.

7, 15.

2.

2 Timoth.

3,

6: „qui penetrant

domos

et capti",

vas ducunt mulierculas, oneratas peccatis, quae ducuntur variis desideriis
3.

episcopum.

140
745
'

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

50

mura

scelus et blasphemia contra

Deum

esse

videbatur,

fecit.

Venienti enim populo, et prostrato ante pedes eius et cupienti
confiteri peccata sua,

dixit:

Scio

omnia peccata vestra, quia

mihi cognita sunt occulta

vestra.

Non

est

opus

confiteri;

sed ab-

dimissa^ sunt vohis^ peccata vestra praeterita.
soluti

Securi

et

revertimini

ad domos

vestras

cum

pace.

Et omnia,

quaecumque sanctum euangelium ypochritas
habitu et incessu et moribus imitatus
est.

fecisse testatur, suo
'

Alter autem hereticus, qui dicitur Clemens, contra catho-

licam contendit aecclesiam, canones ecclesiarum Christi abnegat
et refutat, tractatus et intellectus

sanctorum patrum Hieronimi

Augustini Gregorii recusat".
sensu adfirmat:
se

Synodalia iura spernens, proprio
filios

Bub nomine

— post duos episcopi — esse posse
fratris

sibi in adulterio natos

legis christianae

episcopum.
:

ludaismum
luerit,

'

inducens, iustum esse iudicat christiano
defuncti
accipiat uxorem.

ut, si vo-

viduam

Qui contra
filius

fidem sanctorum patrum contendit, dicens: quod Christus

Dei, descendens ad inferos, omnes, quos inferni carcer detinuit,

inde liberasset, credulos et incredulos, laudatores Dei simul et
cultores idulorum''.

Et multa

alia horribilia de predistinatione

Dei, contraria fidei catholicae, adfirmat.

Quapropter de hoc

quoque heretico precor: ut per

litteras vestras

mandare

curetis

duci Carlomanno, ut mittatur in custodiam;
latius

ut semina satanae

non seminet, ne

forsitan

una

ovis

morbida totum gregem

polluat.

Valere sanctitatem vestram et prosperis profectibus

gaudere in longitudinem dierum optamus".
745

Cumque
papa
dixit
sit
:

relecta esset, Zacharias sanctissimus ac beatissimus

Audistis, karissimi fratres, quid in ista epistola reillis,

lectum

ex sacrilegis

qui se ad

suam condempnationem

apostolos populis praedicaverunt\
nerabiles
presbiteri

Sanctissimi episcopi et ve-

responderunt: Audivimus certe per omnia
et

non apostolos sed ministros satanae
a. e.

praecursores antikristi.
M.
d.

dimisa JU.

b.

vobis

om.

M.

c.

recussat

idolorum C.

praedicarunt C.
1.

V. Deuter. 25,

5.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

50

141
745

Quis enim aliquando apostolorum aut quilihet sanctorum ex ca'pillis

suis aut ungulis

pro sanctualia populis tribuerunt, ut

iste

sacrilegus et perniciosus agere conatus est Aldebertus".
scelus

Sed hoc
illo

a vestro sancto apostolatu

est

resecandum, tam de

quamque etiam de
spernit atque
gustini,
et

transgressore Clemente,

qui sacros canones

expositionem^ sanctorum patrum Ambrosii

Auiuxta

ceterorum respuit dicta sanctorum.
suis"

Sed

isti

factis

et

transgressionihus

dignam suscipiant sententiam.
Quia hodie

Zacharias sanctissimus ac beatissimus papa dixit:

iam
tam

tardior hora
et

est,

venturo secretario, etiam conscriptam visihi exposuit, vel cetera

orationem,

quam

quae utebatur,

dum
quid

nobis relecta fuerint,
Jieri deheat,

communi consensu, mediante Deo,
est.

pertractandum

In

nomine domini Dei

et

salvatoris

nostri
^*

lesu

Christi.

Imperante domno piissimo augusto Constantino
ratore anno 26, post consulatum eius anno 5,
die 25, indictione 14.

magno impemense
Octobri,

Praesedente sanctissimo ac beatissimo
in

domno Zacharia papa
simis
episcopis

patriarchio

Lateranense,

in

basilica

quae appellatur Theodori; consedentibus etiam cum eo sanctis-

Epiphanio Silva Candida, Benedicto Nomento,

Venantio Penestre, Gregorio Portuense, Niceta Gabiis, Theodoro
Ostense,
est

Gratioso Villitrias;
archipresbitero
,

seu venerabilibus presbiteris,

id

lohanne

Gregorio,

Stephano,

item

Ste-

phano, Dominico, Theodoro, Anastasio, Georgio, Sergio, lordanne, Leone, item Leone, Gregorio, Stephano, Eustathio, Procopio atque Theophanio.
Praepositis in medio
sacrosanctis
clero,

euangeliis,

adstantibus

quoque diaconibus vel cuncto
rius et numenculator dixit
:

Gregorius notarius regiona-

luxta vestri sancti apostolatus praesecretario
iussistis,

ceptionem,

quam

in

praeterito

Deneardus

relegiosus presbiter adest
est: Ingrediatur.
a.

prae

velo.

Quid praecipitis ?

Dictum

Cumque
b.

ingressus esset, Zacharias sanctisc.

Aldeberctus C.
d.

expositiones C.

corr. in iuxta facta et transgres-

siones snas C.

a

Deo coronato excidhse

videtur.

142
745
Oct.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
illius

50

simus ac beatissimus papa dixit: Actus
aeberch sive cetera
7
7
. .

nefandissimi Al-

25

.77.

iLLius

conscripta,

quae praetertto secretario
concilio porrige legenda.
et sacellarius re-

prae manihus gerehas, coram praesente

Et accipiens Theophanius notarius regionarius
legit

vitam

illius,

cuius initium tale est:
Christi.

In nomine domini nostri" lesu

Incipit vitam sanc-

tum

et

heatum Dei famulum, praeclarum atque totum specioelectione

sum, ex

Dei natum, sanctum Aldeherctum episcopum.
et

De
Dei

simplicihus parentibus fuit procreatus,

de gratia Dei

est

coronatus.

Quia dum

in utero matris suae erat, ibidem gratia
nativitas eius,

caepit et,

antequam pervenisset heatissima

sic vidit genetrix eius,

quasi per visionem, egredientem vitulum

de deootero latere suo.

Quia qui
ab

vitulus

illi

designabat illam
exiret

gratiam^ ,
vulva ....

quam

acceperat

angelo,

antequam

de

Cumque

hic libellus usque ad finem relectus fuisset, Zacha-

rias sanctissimus ac beatissimus

papa

dixit

:

Quid ad haec
Candide,

blas-

phemia" responditis'\ sanctissimi fratresf
tissimus
Certe,

Epiphanius, sancdixit:
est

episcopus

sanctae

aecclesiae

Silvae

apostolice" domine, ex divina inspiratione

motum

cor

sancti vestri apostolatus ,

ut praedictum Bonifatium,

sanctissi-

mum fratrem

nostrum, episcopum quamque Francorum princiillis

pes commoneretis : quatenus in partihus
concilium aggregaretur sacerdotum,

post longa tempora

ut haec scismata

quamque

blasphemiae usque quaque sancto vestro apostolatui minime celarentur.

Zacharias, sanctissimus ac beatissimus papa, dixit:

Si quid adhuc habet Deneardus relegiosus preshiter nobis porrigere relegendum, porrigat.

Deneardus relegiosus presbiter

respondit: Ecce domine epistolam,

quam

utebatur,

et

divulga-

hat esse lesu

et

de caelo

cecidisse.

Et accipiens Theophanius
Cuius initium tale
est:

notarius regionarius et sacellarius relegit.

In Dei nomine.
filii

Incipit epistola domini nostri lesu Christi
cecidit,
et

Dei; qui in Hierosolima
a.

per Michael archangeblasphema C.
d.

nostri om.
e.

C.

b.

illa

gratia C.

c.

corr. in

respon-

detis C.

apostolicae IH.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
inventa
.

50

143

lum ipsa

T nus saceraotis nomine lcore epistola
. '

epistola j

est

ad portam E/frem.
1

ista

^ jmt

Et per ma.

745
Oct.25

relecta tpsa eweni-

1

plata;

et

transmisit ipsam epistolam
Talasio.

ad Geremiam^ civitatem
ipsam

ad

alio sacerdoti"

Et

ipse Talasius transmisit

epistolam

ad Arahiam

civitatem alio

sacerdoti^

Leohan.

Et
civi-

ipse Leohanu^'^ transmisit

epistolam istam ad Vetfaniam
et

tatem;
misit

et recepit

epistolam istam Macrius sacerdos Dei,

trans-

ipsam epistolam in monte sancto archangelo Michael.

Et

ipsa epistola per
civitatem,

manus

angeli

Domini

pervenit ad

Romanam'
ci-

ad locum sepulcri
sunt.

sancti Petri, uhi claves regni caein

lorum constitutae
vitate,

Et 12 papati, qui sunt
ieiuniis,

Romana

triduanas fecerunt vigilias in
et

in

orationibus,

per diehus

noctihus .... et cetera usque ad^ finem perlecta.

Zacharias, sanctissimus ac beatissimus papa, dixit:

Pro

certo,

karissimi fratres,
tus;
et

et

praedictus in insaniam conversus Aldeher-

omniSf qui hanc utitur scelere commentatam epistolam,
et

parvulo7'um more ahsque memoria mentium esse possunt

qui-

busdam

mulieris insaniunt sensihus.
et

Sed

ut ne leviores

adhuc

amplius decipiant, indiscussam
in

absque sententia causam Jianc
Sanctissimi episcopi et

eum

relinquere

minime possumus.

venerabiles presbiteri responderunt:

Ex

divina inlustratione coet

gnoscimus cor sancti vestri apostolatus inluminatum;

quae a

vohis dicta sunt, ex administratione sancti Spiritus emanarunt.

Et
xit:

idcirco

,

ut a vohis praevisum fuerit,

in

utrisque sententia

promulgetur.

Zacharias, sanctissimus ac beatissimus papa, di-

Non

ut a nohis solis praevisum fuerit,

sed pariter

cum

sanctitate vestra est pertractandum.

Sed,

si

Domino
et

placuerit,

in fuiuro secretario,
suis

quod rectum praevisum fuerit
actis

Dominus

famulis administraverit^\ ex omnihus

promulgahitur

sententia.

In

nomine domini Dei

salvatoris nostri lesu Christi.

Im-

perante
a.

domno
om.

piissimo augusto Constantino'
b.

magno imperatore
d.

fuit

M.
e.

Hieremiam C.
f.

c.

alium sacerdotem C.
g. in C.

ad

alio

sacerdote C.
i.

Leobanius C.

Romam

C.

h. adminystraverit

M.

a Deo coronato excidisse videtur.

144
745

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
5,

50

anno 26, post consulatum eius anno
indictione 14.

mense Octobrio,

die 25,

Praesedente sanctissimo ac beatissimo

domno

Zacharia papa in patriarchio Lateranense, in basilica quae appellatur Theodori; consedentibus etiam

cum

eo sanctissimis epi-

scopis Epiphanio Silva Candida,

Benedicto Nomento, Venantio

Penestrae, Gregorio Portuense, Niceta Gabiis, Theodoro Ostense,
Gratioso Villitrias; seu venerabilibus presbiteris, id est lohanne
archipresbitero , Gregorio, Stephano, item Stephano, Dominico,

Theodoro, Anastasio, Georgio, Sergio, lordanne, Leone, item

Leone, Gregorio, Stephano, Eustathio, Procopio atque Theophanio.
Praepositis
in

medio sacrosanctis euangeliis,

adstantibus

quoque
rius
et

diaconibus vel cuncto clero, Gregorius notarius regiona-

numenculator dixit:
est

Secundum

quod a

vestro

sancto

apostolatu praecepfum

in praeterito secretario, ut

Deneardus

relegiosus presbiter hodie se vestris ohtutibus praesentaret, praesto
est

prae foribus.

Quid

praecipitis

f

Dictum

est

:

Ingrediatur.

Cumque
papa

ingressus fuisset, Zacharias sanctissimus ac beatissimus
:

dixit

Habes adhuc ex sacrilegorum illorum
relegendumf

conscripto, ut
rele-

coram

concilio porrigere debeas
:

Deneardus

giosus presbiter respondit

Etiam, domine mi, habeo orationem,
est;
et

quam
bus

sibi

Aldebertus conponere nisus
lubete

ecce

prae manirelegit in his

eam

gero.

eam

suscipi.

Et accipiens

sermonibus

orationem, cuius initium tale est:
,

Domine Deus omnipotens
nostri lesu Christi, et
et

Christi Jilii

Dei pater, domini
dulcitudinis

A

et

(jJ,

qui sedis super septimo throno
et

super Cherubin
est
et

et

Seraphin; pietas magna

satis

apud

tibi.

Pater sanctorum angelorum,
et

qui fecisti

caelum
clamo,
cere:

terram,
te

mare
super

omnia quae in

eis

sunt, te invoco et

et invito

me

miserino, quia tu dignus fuisti di-

„Quodcumque

petieritis
te

a Patre in nomine meo,

dedi"

vobis'^^.

A

te

peto, a

clamo, a domino Christo confido anilegeretur,

mam
a.

meam.
dedo C.

Cumque per ordinem

pervenit

ad

1.

lloh. 16, 23.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
Praecor vos
et

60

145

locum, ubi

ait:

coniuro vos

et

supplico

me ad

vos.

745
Oct.

25

angelus Uriel, angelus Raguel, angelus Tuhuel, angelus Michael, angelus Adinus ', angelus Tuhuas, angelus Sahaoc, angelus Simiel.

Dum
fuisset,

vero haec oratio

sacrilega

usque in finem perlecta

Zacharias sanctissimus ac beatissimus papa dixit: Quid
f

ad

haec, sanctissimi fratres, responditis

Sanctissimi episcopi

et venerabiles presbiteri

responderunt

:

Quid aliud agendum

est,

nisi ut omnia,
tores

quae nohis relecta sunt, igni concrementur, aucocto

vero

eorum anathematis vinculo pervellanturf Quia
in sua oratione

nomina angelorum, quae
in sua oratione sihi

AldeheHus invocavit,

non angelorum, praeterquam Michaelis; sed magis demones
ad prestandum auxilium
invocavit.
et

Nos

autem, ut a vestro sancto apostolatu edocemur
auctoritas
,

divina tradit

non plus quani trium angelorum nomina cognosciMichael,
Gahriel,

mus, id

est

Raphael.

Vel siquidem
introduxit.

iste^,

suh ohtentu angelorum,

demonum nomina
papa

Zacha-

rias sanctissimus ac beatissimus
€8t

dixit:
illius

Optime provisum

a vestra sanctitate, ut conscripta
est,

omnia igne cremaeius in sancto

rentur; sed oportunum

ut

ad reprohationem

nostro scrinio reserventur
vero,

ad perpetuam

eius confusionem.

Nunc

quia omnia peracta sunt, de utrorumque sententia, quosuperius mentio facta est, pertractandum
est.

rum
et

Universum concilium

dixit: Aldehertus,
et

cuius

nohis actus

nefaria commenta relecta sunt,
et

quia se apostolum censuit

nominare
trihuehat,

capillos

et

ungulas suas populis pro sanctualia
diversis

seducens

populum

errorihus,

qui etiam suh
sit

ohtentu angelorum in suo auxilio demones invocat,
officio

ah omni
et

sacerdotali alienus, agens poenitentiam

pro commissis,

amplius iam populum minime seducat.
rihus perseveraverit
et

Sin autem in
seduxerit,
sit

his erroei

populum amplius

ana-

thema

et

aeterno

Dei

iudicio condempnetur",

vel omnis, qui ei

consenserit aut eius secutus fuerit doctrinam aut adiunctus fuerit illi.

Similiter
b.

autem
si

et

Clemens, qui per

suam

stultitiam
c.

a.

Adiniis C.
iYI.

vel

qui de misterio

M,

vel siqnidein iste C.

con-

tempnetur

iKni, Bibliotheca

UI.

10

146
745

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

50

sanctorum patrum statuta respuit vel omnia sinodalia acta; inferens etiam christianis ludaismum,

dum
et

praedicet, fratris de-

functi accipere uxorem; insuper

et

dominum lesum

Christum,

descendentem ad inferos, omnes pios
cat abstraxisse; ab

inpios exinde praedi-

omni

sit

sacerdotali officio nudatus et ana-

thematis vinculo obligatus pariterque
vel omnis,

Dei

iudicio condempnatus,

qui eius sacrilegis consenserit predicationibus.

+

Zacharias, episcopus sanctae Dei catholicae" atque aposto-

licae urbis

Romae,

his gestis atque sententiae a nobis

promul-

gatis subscripsit.

+ Epiphanius,
4- Benedictus,

episcopus

sanctae aecclesiae Silvae Candidae,

his gestis atque sententiae a nobis promulgatis subscripsit.

episcopus sanctae

aecclesiae

Nomentane,

his

gestis atque sententiae a nobis promulgatis subscripsit.

+ +

Venantius,

episcopus sanctae aecclesiae Penestrinae,

his

gestis atque sententiae a nobis promulgatis subscripsit.

Gregorius, episcopus sanctae aecclesiae Portuensi, his gestis

atque sententiae a nobis promulgatis subscripsit.

HhNicetas, episcopus sanctae aecclesiae Gabinatis, his gestis

atque sententiae a nobis promulgatis subscripsit.

+ +

Theodorus, episcopus sanctae aecclesiae Ostense'', his gestis

atque sententiae a nobis promulgatis subscripsit.
Gratiosus", episcopus sanctae aecclesiae Velliternense '', his

gestis atque sententiae a nobis promulgatis subscripsit.

+ lohannes, +
tituli

archipresbiter tituli sanctae Susannae, his gestis

atque sententiae a nobis promulgatis subscripsit.

Gregorius,

humilis

presbiter

sanctae

Romanae

aecclesiae

sancti Clementis, his gestis atque sententiae a nobis pro-

mulgatis subscripsit.

+
tituli

Stephanus, gratia Dei presbiter sanctae

Romanae

ecclesiae

sancti Marci, his gestis atque sententiae a nobis promul-

gatis subscripsit.

+

Stephanus, indignus presbiter sanctae Romanae aecclesiae
ecclesiae

a,

M,

catholicae C.

b.

Hostense C.

c.

Gratoosus C.

d. Villi-

ternense C.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

50

147
745

tituli sancti

Eusebii, his gestis atque sententiae a nobis promul-

gatis subscripsit.

+ Dominicus
tituli

,

humilis presbiter sanctae
his

Romanae

aecclesiae

sanctae Priscae,

gestis atque sententiae a nobis pro-

mulgatis subscripsit.

+
tituli

Theodorus,

humilis

presbiter

sanctae

Romanae

ecclesiae

sancti Laurentii,

his gestis atque sententiae a nobis pro-

mulgatis subscripsit.

+ Anastasius,
tituli

indignus presbiter sanctae
his

Romanae

aecclesiae

sanctae Mariae,

gestis atque sententiae a nobis pro-

mulgatis subscripsit.

+
tuli

Georgius, humilis presbiter sanctae

Romanae
gestis

aecclesiae

ti-

sanctorum lohannis

et

Pauli,

his

atque sententiae

a nobis" promulgatis subscripsit.

+

Sergius, humilis presbiter sanctae

Romanae

aecclesiae tituli

sanctae Potentiane, his gestis atque sententiae a nobis promulgatis subscripsit.

+
tituli

lordannes, indignus presbiter sanctae

Romanae

aecclesiae

sanctae Sabinae, his gestis atque sententiae a nobis pro-

mulgatis subscripsit.

+ Theophanius,
tituli

humilis presbiter sanctae

Romanae

aecclesiae

sanctorum quattuor coronatorum, his gestis atque senten-

tiae a nobis promulgatis subscripsit.

+ Leo

,

indignus presbiter sanctae

Romanae

aecclesiae tituli

sanctae Anastasiae, his gestis atque sententiae a nobis promulgatis subscripsit.

+ Leo,

humilis presbiter sanctae

Romanae

aecclesiae tituli

Da-

masi, his gestis atque sententiae a nobis promulgatis subscripsit.

+ Gregorius
tituli

,

indignus presbiter sanctae

Romanae

aecclesiae

sanctae Balbinae, his gestis atque sententiae a nobis pro-

mulgatis subscripsit.

+ Stephanus, presbiter
scripsit.
a.

sanctae

Romanae

aecclesiae tituli sancti

Chrissogoni, his gestis atque sententiae a nobis promulgatis sub-

a uobis om.

M.

10*

148
745
Oct 25

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
,

50. 61

+ Eustathius

humilis

presbiter sanctae

Romanae

aecclesiae,

his gestis atque sententiae a nobis promulgatis subscripsit.

4-Procopius, indignus presbiter sanctae Romanae aecclesiae
tituli

sancti Cyriaci, his gestis atque sententiae a nobis promul-

gatis subscripsit.

51. Zacharias papa Bonifatium conjirmat
synodi in Francorum provincia

et consolatur.

Acta

habitae

probat.

Sedem

metropolitanam

ei

Coloniae constitutam confirmat.

De

con-

secratione et baptismate per falsos sacerdotes factis ;

de salitteris;

cerdotibus deiectis; de suis

ad Francorum principes
synodo Romana;
de

de Francorum
episcopo;

censu;

de

Geoleobo

de concilio in Francorum provincia quot annis
(S 138,
et

agendo\
745
Oct. 31

W 70,

G

60)

Reverentissimo

sanctissimo fratri Bonifatio

coepiscopo

Zacharias servus servorum Dei.

Cum

nobis

sanctissime

fraternitatis

tuae

syllabae delate

fuissent atque per singula relegi fecissemus et repperissemus in

earundem litterarum tuarum
tibus,

serie,

quod, peccatis nostris facien-

dum

dominici

tritici

semina quaereres elaborare ad augen-

dam

segetem spiritalem, subito inimici superseminant zizania',

ut sanctitatem

tuam

in

bono opere impediant; sed tua sancta

fraternitas incessanter orationi instet pariter

cum

fratribus, qui

secum laborant,
dicens'' deportet

et spiritales sarculos

construens et zizania era-

ad conburendum, ut beatus Gregorius papa:
sit

Bonum

inquit opus vobis

in voluntate;

nam

ex divino

erit

adiutorio in perfectione.

His

ita se habentibus,

carissime frater,

confortare in Domino, et ipse erit adiutor tuus.

De incursione autem gentium, quae in tuis plebibus facta Sed haec adversitas nuUatenus tuam est, merendum nobis est. Quia et Romana civitas ex accidentibus fraternitatem conturbet.
facinoribus
a.

sepius
35«

est depopulata,

et

tamen omnipotentia" sua
M;
C.

ex

M
et

— 39t),

C

25

— 28.

Sine lemmate
est

Alia de Gawileobo et ceteris
b.
corr. in

abiciendis
c.

Agrippina metropoli, id

Colonia

eradicans

C.

potentia C.
1.

Cf. Matth. 13, 25.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

51

149
Sic etenim
tibi

Dominus ex supernis eam dignatus
credimus,
missis,

est consolare".

745

quia et vos consolabitur.

Sed populis

com-

reverentissime frater, praedica ieiunium,
laetaniarura;
et

supplicationes

apud

Deum

supereminens clementia eius adiu-

vabit vos.

Te autem, ut praediximus, nullatenus adversa connuUo modo
deficias.
licet inmeriti et

turbent; sed in bono opere, quod caepisti,

Nos vero,

peccatores exsistamus,

nostris pre-

cibus vel consacerdotum nostrorum, in

quantum possumus, ad-

iuvamus.

De synodo autem
iuxta nostrarum

congregata"'

apud Francorum provinciam,
filiis

mediantibus Pippino et Carlomanno excellentissimis

nostris,

syllabarum commonitionem, peragente nostra
qualiter egisses, cognovimus.

vice° tua sanctitate,
tenti

Et omnipo-

Deo

nostro gratias egimus,

qui

eorum corda confirmavit,
Et omnia optime
et

ut in hoc pio opere adiutores existerent.

canonice peregisti, tam de
maticis

falsis

episcopis et fornicariis et scis-

quamque etiam

et in reliquis,

nomine sacerdotibus, contra

canonum

instituta agentibus vel contra catholicam et apostolicam

Dei aecclesiam.

De

quibus secundum tuam relationem per sin-

gula respondemus.

De

eo

namque quod

suggessisti,

quod elegerunt unam

ci-

vitatem omnes

Francorum principes,

coniungentem usque ad

paganorum
praedicasti:

fines et in partes

Germanicarum gentium, ubi antea

quatenus
et

ibi

sedem metropolitanam perpetuo tem-

pore habere debeas

inde ceteros episcopos ad viam instrueres

rectitudinis et post tui successores perpetuo iure possideant; hoc,

quod decreverunt, nos
nutu factum
est.

laeto suscepimus animo, eo
falsi

quod ex Dei

Vel siquidem

sacerdotes et scismatici hoc

impedire conati sunt; quorum vanum

agonem Dominus

dissi-

pabif, et

illa

faciet stabilita,

quae sanctorum patrum
tibi

statutis

conveniunt concordare.

Et quia

ipsi principes
illis

Francorum
omnipotens

etiam in hoc adiutores exstiterunt, retribuat

Deus
a.

vicissitudinis

premium
b.

et

innumera largiatur bona.
M,
corr. in congregata C.
c.

corr. in consolari C. d.

congregato

corr.

in

nostram vicem C.

dissipavit

M

et

C.

150
745

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
similiter falso episcopo,

51

Nam
terati

de

illo

quem

dixisti

— adul-

clerici

et

homicidae

filius

in

adulterio

natus et absque

disciplina nutritus,

et cetera

mala

et horribilia,

quae per sin-

gula enarrasti,
vit

ac per hoc et sui similes sacerdotes consecra-

— de

hoc,

meminit tua reverenda

fraternitas, quia" tibi

iam

vicibus

scripsimus:

ut nuUus homicida, nuUus adulter, nullus

fornicator

sacrum ministerium debeat obtrectare, sed neque extalis,

penitentes aut

qualem

sacri canones prohibent esse sacerillis

dotem\
consecravit

De

baptizatis vero ab
si

seu aecclesiis consecratis

requirat tua fraternitas:

aut aecclesias in nomine Trinitatis
baptizavit,

aut

parvulos

similiter

dum

sacerdotio

fungebatur.

Et

sic consecratio

aecclesiarum et parvulorum bap-

tisma

sit

confirmatum.
pariter
suggessisti:

Et hoc

quod

illi,

qui a te^ proiecti

sunt sacerdotes, a nobis absolutos se apud Francorum provin-

ciam devulgentur ".
dat;

Quod tua sancta
est

fraternitas
si

nuUo modo

cre-

quia

—

quod inpossibile

—

hoc fecissemus, tuae

caritati
sibile

per nostras indicassemus
nullo

litteras.

Sed hoc, quod inposet

est,

modo

credas.

Quia non aliud praedicamus
illi

aliud
illud,

agimus aut dirigimus, ut

garriunt; sed auxiliante

Deo

quod praedicamus,

fine

tenus observandum censemus.

Hoc

autem sanctitatem tuam, firmissime ut teneas, hortamur
sanctorum

—

ut

patrum

institutis

et
:

consultis

sacrorum

canonum

omnimodo assequi debeas
dicamus aut aliud agimus.

—

quia nos nullatenus aliud prae-

Nam
mus: ut
istant.

de eo quod obsecrasti, ut Francorum principibus

scri-

beremus vel
tibi

ceteris Francis, ut petisti, eis per singula scripsiet

amici sint et adiutores in dominico opere ex-

De

censu vero expetendo, eo quod impetrare a Francis ad
aecclesiis vel monasteriis

reddendum

non

potuisti,

quam

ut in

vertente anno ab unoquoque coniugio servorum 12 denarii red-

dantur;
a.

et

hoc gratias Deo, quia hoc potuisti impetrare
corr. in

—

et

quod

quot C.
p. 121.

b.

ante

M, a

te C.

c.

corr, in divulgent C.

1.

V. ep. 43 supra

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

51

151
745
'

dum Dominus
rum — pro
eo,

donaverit quietem, augentur et luminaria sancto-

quod nunc tribulatio accidit Saracinorum" Saxo-

num

vel Fresonum'', sicut tu ipse nobis innotuisti.

De

eo

namque, quod

interrogasti

:

quod

illi,

qui depositi

sunt pro capitalibus peccatis de gradu sacerdotali

—

dum

eos

repperisses adulteros, homicidas, ut nec sacerdotes nec
esse possint, nec sub penitentia

clerici

monachi esse volunt

— sed perfieri

gentes apud

palatium regis

Francorum rogant, ut

eis loca tri-

buat aecclesiarum vel monasteriorum, ut laicam vitam" vivant,
dispergentes sanctorum loca; sed et de hoc pariter, qualiter
debeat,

Francorum principibus commonentes direximus.
id est Al-

In alia quippe tua epistola' repperimus contineri omnia,

quae contra te egerunt
debertus et Clemens
;

falsi

et scismatici episcopi,

per quae omnia acta ipsorum et impiissi-

mum

errorem singillatim indicasti.

Nos vero, congregatis
eorundem pravorum

fra-

tribus et consacerdotibus nostris,

scelera-

tissima acta in

eorum praesentia

relegi fecimus.

Et dum nobis
scissibi

coram

concilio relecta fuissent, pio studio

omnes, eadem**

matica dogmata ipsorum seu sceleratissimam vitam,
Aldebertus conscribere
cremarentur.
eo quod
fecit,

quam

una voce exclamaverunt: ut igni
fieri

Sed nos hoc non

rectum iudicavimus, pro

—

ad reservandum sive in aeternum eos condemnansanctae aecclesiae reservanda mandavimus;

dum

—

in scrinio

suscipientes ipsi

dignam sententiam.

Cuius

instar''

actionis ad

tuam direximus fraternam sanctitatem;
Francorum, omnis scismaticus, audiens

ut, relecta in provincia
taliter

a sancta Dei ca-

tholica et apostolica aecclesia iudicatum, a sensus sui pravitate
resipiscat.

In tertia

namque tua

epistola intimasti nobis de alio se-

ductore nomine Geoleobo, qui antea false episcopi^ honore fungebatur, et quia sine cuiuscumque consultu apud nos properat.

Et*

dum
a.

advenerit, ut

Domino
b.
esi in C.

placuerit,
Frisonum C.

tiet.

corr. in

Sarracenorum C.
e.

c.

rorr. in

laica

vita C.

d.

eodem M.
1.

Et deletnm
2,

supra p. 138.

exemplum.

3.

Moguntini.

152
745

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
reverentia,
ut auxiliante

61. 52

Tua autem

Domino

coepit,

vice

nostra volumus ut omni anno apto tempore in Francorum provincia concilium debeat celebrare
institutis"
:

ut,

frequentia sacerdotum sive
illuc''

sacrorum canonum mediantibus,
valeat puUulare;

quid adversum

nullo
et

modo

sed magis,

aecclesiae Dei unitas
illis

disciplina catholica atque apostolica ubique in

partibus partibus

dilatata, cunctae

populorum turbae etiam

in

occiduis

veri catholici esse possint et

non amplius, per

falsos sacerdotes

erroribus involuti, demergantur in interitum.

Dum

vero conci-

lium aggregaveris ,

sic

tua fraternitas conflictum

habeat

cum

metropolitanis, quos confirmavimus, de eo quod dixisti, ut nullus sine

commendaticiis suscipiatur
ipso
et

epistolis.

Tamen
fati

—

et

pro hoc

pro omnibus

—

Francorum principibus comsumus.

monitionis direximus litteras, ut iam superius

De

civitate

namque

illa,

quae nuper Agrippina vocabatur
per nostrae

nunc vero Colonia,
auctoritatis

iuxta

petitionem Francorum

praeceptum nomini tuo metropolim confirmavimus
direximus pro futuris temporibus eiusdem me-

et tuae sanctitati

tropolitanae aecclesiae stabilitatem.

Deus

te

incolomem custopridie''

diat, reverentissime et sanctissime frater.

Data

Kalen-

das Novembris, imperante

domno

piissimo augusto Constantino

a Deo coronato magno imperatore anno 21 \ post consulatum''
eius

anno 5, indictione

14.

52. Zacharias papa sacerdotes, ahbates, laicos per Gallias

et

Francorum provincias
a Pippino
et

constitutos laudat,

quod

in synodo,

Carlonianno convocata, ad Bonifatii praecepta
expulerint.

sacerdotes perversos

Victoriam promittit.
(S 137,

De
48)

synodo quot annis habenda^^.
745

W 50,

G

Zacharias
abbatibus ,

papa universis episcopis

presbiteris

diaconibus

cunctis

etiam ducibus comitibus omnibusque

Deum
M.

timentibus, per Gallias et
a.

Francorum provincias
b.

constitutis.
c.

instituta

imp Scripsi post Con; p C, uhi mt/nus posterior superscripsit imperii ei p delevit. sulatum; v. suprn p. 17. 34 35r, C 24 25. Sine lemmate M; Epistola e. ex Zachariae de synodo, quam habuit sanctus Bonifatius cum episcopis ac servis Dei, consentiente Pipino et Carlomanno C.
d.

M

M,

corr. in institutis C.

corr. in illic C.

pridiae

M

—

—

1.

irnmo 26.

2.

hanc epistolam atino 745

circ. d.

31 Oct.

,

non

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

52

153
745

Referente nobis reverentissimo atque sanctissimo fratre nostro Bonifatio

episcopo ,

(luod

—

dum

sinodus aggregata esset

in provincia vestra iuxta
filiis*

nostram commonitionera, mediantibus

nostris Pippino et

Carlomanno principibus

vestris, pera-

gente etiam vice nostra*" praedicto Bonifatio
inclinassset corda vestra
eius:

— Dominus

autem

cum

principibus vestris in praedicatione

ut omnibus commonitionibus eius oboediretis et falsos et

scismaticos et homicidas et fornicarios
cerdotes, omnipotenti

a vobis expelleretis sa-

Deo nostro

gratias egimus.

Et pro vobis
bonum,

incessanter
perficiat

sumus

orantes, ut, qui coepit in vobis opus

usque in finem.

Obsecro enim omnes vos coram Deo: ut eius commonitionibus firmiter oboediatis.
illis

Ipsum enim

vice nostra in partibus

ad praedicandum constitutum habemus, ut vos Deo proad viam perducat rectitudinis ,
esse
possitis.
et

pitio

a cunctis facinoribus

salvi

Habuistis

enim peccatis facientibus nunc

usque falsos

et erroneos sacerdotes.

Unde

et cunctae

paganae

gentes vobis pugnantibus praevalebant; quia non erat diiferentia
inter laicos et sacerdotes, quibus
lis

pugnare licitum non

est.

Qua-

enim

victoria datur, ubi sacerdotes

una hora dominica per-

tractant

mysteria et Christi" dominicum porrigenf corpus pro
et post christianos,

suarum animarum redemptione,
ministrare
*

quibus hoc

debuerant, aut paganos, quibus Christum praedicare,

propriis sacrilegisque

manibus necant? Et
terrae;

fit

secundum Domini
evanuerit,
in

verbum:
condieturf

Vos

estis

sal

quod

si

sal

quo
et

Ad

nihilum valet ultra, nisi ut mittatur foras,

conculcetur ab hominibus\

Et dum haec
victores

ita

sint

et

tales in

vobis fuerint sacerdotes,

quomodo

contra vestros iniet

micos esse poteritis?

Nam

si

mundos

castos

ab omni
ut sacri

fornicatione et homicidio liberos habueritis sacerdotes,

praecipiunt canones et nostra vice praedicat prefatus Bonifatius
a.

om. n.
e.

b.

coTT. in

vicem nostram C.

c.

christianis C.

d.

corr. in

porrignnt C.

minystrare

M.

anno 742, scriptam

esse, docuit

Hahn

Jahrbiicher des Frankischen Reichs

741—752
1.

p.

192 et 193.
5, 13.

Matth.

154
745
frater

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
et
ei

52. 53

noster

in

omnibus oboedientes
stabit,

exstiteritis ,

nulla

gens ante vestrum conspectum

sed corruent ante faciem
victores;

vestram omnes paganae gentes,

et

eritis

insuper et

bene agentes vitam aeternam possidebitis.

Vos autem, karissimi

fratres, qui estis veri sacerdotes vel
sic

sub regulari disciplina constituti,

vosmet ipsos exhibete ut

certe Dei ministros' et dispensatores mysteriorum" Dei; ut non

vituperetur

ministerium " vestrum*'^,
E}irit

ne

fiat

in

vobis,
si

quod'*
fuerit,

scriptum est:

sicut

populus

sic sacerdos^.

Et

hoc

qualis vobis erit ab hominibus laus,

aut qualis a

Deo exspecet

tatur
tales

retributio ?

Sed

sic

vos corrigite ut veri sacerdotes
et vobis et illis

ad sacerdotium producite, ut
his,

testimonium

maneat bonum ab

qui foris sunt*; quatenus ab hominibus

vobis adquiratis laudem, et a
beatitudine

Deo mercedis praemium
eo

in aeterna

percipere mereamini,

quod per vos ad Christi

perducti sunt rectam fidem,

innoxios habentes sacerdotes.

Ad

synodum

namque omni anno
si

convenite ad pertractandum de

unitate aecclesiae; et
tetur, et

quid adversi acciderit, radicitus ampu-

Dei aecclesia maneat inconcussa.

Bene

valete.

53. Gemmulus diaconus Romanus Bonifatio de synodo
peracta
.j

Romae

signijicat.
esse.

Se monacharum commendatarum curam

habiturum

Munera

mittit".

(S 148,

W 68,

G

58)

745
fatio

Domino
apostolicae.

sanctissimo apostolorumque meritis decorato Boni-

archiepiscopo

Gemmulus indignus diaconus
apicibus acceptis,
et

sanctae sedis

Suramis
et

et

Deo amabilibus

cum magno
Et quia

omni, quo condecet, honore

veneratione relegi.

post tot

tempora merui ex

vestris syllabis visitari, omnipotenti

Deo

nostro gratias egi, qui me, indignum
letificavit incolomitate.

famulum suum, etiam
quae nobis per
d.

de vestra
a. e.

Igitur omnia,
c.

ministeriorum

M.

b.

minysterium M.
Sine lemmate

nostrum M.

sicut C.

ex

M
1.

63«

— 64t'^ C

48 —49.

M;

Epistola

Gemmuli

diaconi ad Boni-

fatium archiepiscopum C.

V. 2 Corinth.

6, 4.

2.

V. 2 Corinth.

6,

3.

3.

Isai. 24, 2.

4.

1 Timoth. 3, 7.

S.

BONIFATn ET LDLLI EPISTOLAE
litteras

53

155
vires

nunc directas
dignatus
est,

praecepistis,

ut

Dominus

donare 745
Oct

adimplevimus ", sed

et ea,

quae domno apostolico

suggessistis, per nos sunt suscepta et adnuntiata atque** relecta.

Et nos ea
Sed
est

pertractantes,

omnia

scripta,

quae vobis ab eo directa

sunt, a nobis esse dictata juxta vestram voluntatem, cognoscite.
et,

quod vos non sperabatis,

fieri

suggessimus.

Et

facta
re-

synodus sacerdotum, praesedente domno apostolico.
est

Et

lecta

sacrilega illius Aldebercti nefandissimi vita et
illius"

omnia

opuscula

coram synodo,
ubi de
illo

pariter et epistola sanctissimae
et de

paternitatis vestrae,
gessistis.

Clementis dementia sug-

Et

sic gesta peracta,

sententia anathematis in eis pro-

mulgata

est vel in

omnibus, qui eorum nefandam secuti fuerint
est.

sectam; cuius instar^ vobis a domno apostolico directa

Et

haec coram presentia praesentis
bilis

fratris nostri

Deneardi, venera-

presbiteri, acta sunt; et ipse vobis ore proprio poterit enar-

rare,

quod omnia

ista

per nos acta sunt.

Nam
bus

pro certo cognoscite, sanctissim^ pater, quia in omnioifero vestris

me paratum

obtemperandum

praeceptis.

Tanquia,

tummodo

peto, ut pro nobis orare iubeatis.
erutus

Scio enim,

vestris orationibus adiuvatus,

sum

a temptationibus initribuit.

mici et misertus Dominus suo famulo medelam''
versis

Et

di-

infirmitatibus

circumdatus,

quamquam
quo
ait:

indignus,

illud

apostoli

sequor consolationis dictum,

Dum

infirmor,

tunc potens sum^ ; et: Libenter gloriahor in infirmitatihus meis,
ut inhahitet in

me

per vestras sanctas praeces virtus Christi*.
et

Venerandas namque sorores nostras

Dei

ancillas,

quae

apud limina sanctorum principum apostolorum properaverunt,
quas etiam nobis vestra sancta paternitas commendare
in
iussit,

quantum Dominus

vires donare dignatus fuerit,

curam earum

habemus propter vestram sanctam praeceptionem.
Benedictionem etenim,
id est

quam
et

nobis direxistis, suscepimus,

poculum argenteum

syndonem unam.

Quam

in duplici
visi-

suscepimus benedictione, eo quod a tanto patre meruimus
a.

adimplemus M.

b.

adque M.

c.

eius C.

d.

medellam M.
4.

1.

Zachariae.

2.

exemplum.

3.

2 Cor. 12, 10.

2 Cor. 12,

9.

156
745 tari.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

53.

54

Et

licet retribuere

non valeamus, tamen ad vicem

caritatis

cum magna

reverentia direximus

cinnamomum
et ut

uncias 4, costum

uncias 4, piper libras 2,

cozumbrem libram

1.

Quae" peto ut

absque iniuria suscipere iubeatis;
mini,

pro nobis orare digne-

omnimodo deposco. Incolumem sanctissimam paternitatem
apostolorum decorate pater.

vestram divina conservet maiestas, orantem pro nobis, domine
et meritis

54. Gemmulus diaconus Romanus Bonifatio de
agit.

litteris

gratias

Sperat fore, ut postulatas S. Gregorii epistolas postero
ei mittat.

tempore

Suffimentum adiungit^.
(S 149,

W 69,

G

59)

745
'^

Domino
omni
aiFectu

sanctissimo et
caritatis

nimium desiderantissimo atque cum
archiepiscopo
sanctae sedis

recolendo patri Bonifatio,

provinciae Germanie,
apostolicae.

Gemmulus indignus diaconus

Venerabilibus sanctissimae paternitatis vestrae syllabis susceptis,

per praesentem gerulum Deneardum venerabilem virum

missis,

cum omni

ut decuit veneratione atque caritatis affectu

suscepisse insinuo simul et benedictionem,

quam mihi
et

misistis.

Quae apud parvitatem meam super aurum
est,

argentum accepta

eo quod mei

memorem

esse in sanctis suis orationibus al-

mitatis vestrae

coronam cognovi.

patiatur

magestas

Quem concedere mihi divina incolumem, quam diu me superna voluerit
propitio adversus antiqui hostis insidias

clementia superesse; ut, vestris sacris interventionibus iuvatus,
exercitior inveniar

Deo

repugnare.
Inter ea insinuastis mihi,

quod vobis de

illis

epistolis sancti

Gregorii mitteremus.

Sed nunc minime potuimus

sanctis pater-

nitatis vestrae praeceptis parere, eo

quod nimis attritum atque

in

podagrico

humore

et

dolore

fatigatum

memoratus vester

presbiter per
a.

tempus cognovit,
b.

ita ut in eo

me

dolore afflictum

qua

MC.

ex

M

64«— 65t), C 49—50.
C.

Sine lemmate

M;

Item epistola

Gemmuli diaconi ad sanctum Bonifatium

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

64. 55

157
Sed,
si

relinqueret*;

quod

et ore vobis proprio intimabit.

vita 745

comes
dura

fuerit et vestra
saluti

mihi oratio non defuerit, quae
restitutus,

iussistis,

fuero

plenius

sanctissimae paternitatis

vestrae obtemperabo iussionibus ; ut,

dum

alia vice hic

vestrum

missum

direxeritis,

quae praecepistis, impleta esse reperiantur,

ut absque tarditate quae desideratis expleantur.

Transmisimus enim per predictum vestrum presbiterum

ali-

quantum cotzumbri"; quod incensum Domino
matutinis et vespertinis, sive

oiFeratis

temporibus

dum missarum

celebratis

soUemnia;
susci-

miri odoris atque fraglantiae''.
piatis,

Sed peto, ut absque iniuria

quod pura

caritate dirigitur.

Salutans vestram sanctis-

simam paternitatem
deposco.

in

Domino,

et ut

pro nobis orare iubeatis
per vos
deprae-

Sed

saluto, et ut

omnem ecclesiam, quae vobiscum est, Multum enim valet ipsi pro me exorent.
et

catio iusti adsidua'*.
vestri

Nam

et ego, licet peccator existam,

tamen

memoriam
vestrae in
es,

ante

sacras

confessiones

apostolorum faciens

orationi incumbo.
nitatis

His premissis, optamus sanctitatem pater-

Domino bene

valere.

Atque

in

opere,

quo

adsumptus

multo amplius fructum boni operis pullulare con-

cedat et ad incrementum perducere patiatur divina maiestas. Trinitas indivisa sanctitatem vestram conservet,

orantem pro nobis.

55. Bonifatius Danielem episcopum Vintoniensem de perverso-

rum sacerdotum communione consulit. Petit, ut prophetarum librum a Winberto abbate exaratum sibi impertiatur. Munera mittit. Oculis captum consolatur". (S 3, WG 12)
Domino
dilectissimo
Danieli''

episcopo^ Bonifatius servus
caritatis salutem.
aliis' triste

c.

732-746

servorum Dei optabilem in Christo

Consuetudo apud homines esse dinoscitur, cum
a.

cozumbri C.

b.

flagrantia

M,

fraglantiae C.

c.

ex

M

ISv —1&,
v.

C
/).

57
12

—59,
et

F2«— 4.
n. 1.

Lemmata: Item
Danielo V,
corr.

epistola Bonifacii

archiepiscopi

ad Danielem

WC;

Item epistola Bonifacii archiepiscopi.

Epistola beati Bonifati episcopi
ift.

F;

supra

13

d.

in Danieli

e.

aliis

M,

alii

FC; an

illis?

1.

Cf. ep.

53

p. 155,

ubi

Gemmulua
2.

itidem queritur, se „diver8is in3.

firmitatibus

circumdatum"
p.

esse.
2.

lac. 5, 16.

Vintoniensi, 705

—746. V. supra

61 n.

158
c.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

55

732-746 et honerosum quid acciderit, ancxiatae mentis solacium vel consilium

ab

illis

quaerere,

de quorum maxime* amicitia vel sa-

pientia et foedere confidunt.

Eodem modo

et ego,

de paterni-

tatis vestrae probabili sapientia et amicitia confidens, vobis fessae

mentis angustias

expono

et

vestrae pietatis consilium et sola-

cium quaero.
foris

Sunt enim nobis iuxta dictum apostoli non solum
etiam intus pugnae simul
sacerdotes
et et

pugne

et intus timores \ sed

cum

timore;

maxime semper per
Deo adversantur

falsos

hypochritas.

Qui

et

et sibi

perduntur

populum per pluEt semen

rima scandala

et varios errores seducunt, dicentes populis iuxta

dictum prophetae: Paa;, pax! et non est pax^

verbi,
et

quod, de sinu catholicae

et

apostolicae ecclesiae

sumptum
illi

nobis commendatum, seminare aliquantulum studemus,
lolio

cum

superseminare et suffocare nituntur vel in herbam pestiferi

generis convertere.

Et quod plantamus, non inrigant ut

crescat,

sed evellere student ut marcescat; oiferentes populis et docentes

novas sectas
cibis,

et diversi generis errores.

Quidam
ceteros

abstinentes a
et

quos Deus ad percipiendum creavit^;
proprie"" pascentes
se,

quidam, melle

lacte

panem

et

abiciunt cibos;

quidam autem adfirmant, quod plurimum populo nocet: homicidas vel adulteros, in ipsis sceleribus perseverantes,
tieri

tamen

posse Dei sacerdotes.

Populi autem iuxta dictum apostoli: sa-

nam

doctrinam non sustinebunt", sed coacervabunt^ sibi magistros
et reliqua.

secundum sua desideria*

Nos quidem, patrocinatus auxilium
quaerentes,
a talium corporali

in palatio

Francorum

communione

abstinere et segre-

gare nos iuxta praeceptum canonum non possumus; nisi hoc

tantum, quod per sacra missarum soUemnia in sacris mysteriis
corporis et sanguinis
et

Domini cum

eis

non communicamus \

Sed

consilium et consensum illorum devitamus.
et

Nam

talibus et

cum paganis
a.

cum permixta
b.

et plebeia multitudine nostri la-

maxima

C.
e.

propriae

!U.

c.

sustinent

C.

d.

coacerbant V,

coacervant C.
1.

communicavimus M.
7, 5.

2 Corinth.

2.

lerem.

6,

14.

3.

1

Timoth.
4.

4, 3:

„abs4, 3.

tinere a cibis, quos

Deus

creavit

ad percipiendum".

2 Timoth.

S.

BONIFATn ET LDLLI EPISTOLAE

55

159
vero,

bores et pugnae forasticae' videntur esse.

Immo*

quando c 732-746

quis de gremio matris ecclesiae presbiter vel diaconus, clericus
vel

monachus

discedif* a lide et veritate,

tum deinde prorumEt
erit

punt"

cum
his

paganis in contumelias filiorum ecclesiae.

obstaculum horrendum euangelio gloriae Christi.

De
sum

namque omnibus,

ut sine detrimento animae cur-

ministerii'* nostri

implere possimus, in primis paternitatis

vestrae apud

Deum

intercessionem quaerimus.
uti

Et intimis per

Deum

obsecramus precibus,

pro nobis intercedere dignemini:

ut pius laborantium consolator Deus inter tales turbines diver-

sarum causarum auimas nostras
stodire dignetur.

inlesas et sanas a peccatis cu-

De
dero.
siae

supradicta

autem

dictorum

sacerdotum

communione

salubre* consilium vestrum

audire et exaudire inhianter desi-

Sine' patrocinio principis

Francorum nec populum
monachos

eccle-

regere nec presbiteros vel clericos,

vel ancillas

Dei defendere» possum; nec ipsos paganorum
idolorum in Germania sine
valeo.
illius

ritus et sacrilegia

mandato

et

timore prohibere

Cum autem

ad illum, de

istis''

causis auxilium quaerens,

pervenero, a talium communione abstinere canonice nullatenus
corporaliter

possum,

nisi

tantum a consensu illorum.
Quia recolo,
Gregorii''

Nam
me
ordi-

ego de
nationis

illa

communione culpani timeo.

meae tempore iuxta praeceptum

papae iurasse

in corpore sancti Petri: talium
si

communionem me declinaturum,
Set item'

eos ad

viam canonicam convertere nequiverim^

timeo magis ^
debeo,
si

damnum

de praedicatione,

quam

populis inpendere

ad principem Francorum non venero.
et

De

istis

quid

paternitas vestra tristi
et

dubitanti

filio

decernere et iudicare

mandare ad consilium
parte ab

voluerit, indicare dignemini.

Mihi enim
ab
illis

maxima ex
a.

illis

segregatus esse videor,

si

vo-

Immo

scripsi pio Intimi
esi

codd.
et

MC,
e.

ijuae

vox (Intimi) manu posteriore
c.

in In-

time correctum

in

V.

b.

add. V.

prorumpunt
f. i.

scripsi pro

prorumpit
sine

codd.
alia
in

MCV.
in

d.

minysterii lU.
g.

salabrae V.

Nam

addidil ante

manus

M.

om.

M.
k.

h. corr. in

M, om. V, item om.
1.

€.
2.
II.

M. maius M.
ipsis

Sed item add, alia manus

alienae.

3.

V. supra Bonifatii iuramentum

p. 77.

160
c.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

55

732-746 luntatis consilio et consensu et ecclesiastico ministerio, ubi canonici

non

sunt, abstinuero.
solacio

Praeterea paternitatis vestrae clementiam de uno
peregrinationis
si

meae

intimis precibus diligenter rogare velim",

praesumam
ad

;

id est, ut librum prophetarum,
et

memoriae Winbertus", abbas*
vita

quem venerandae ^ magister quondam meus, de hac
uno
scripti

Dominum migrans
et

''

dereliquit, ubi sex prophetae in

corpore claris
transmittatis.

absolutis' litteris
si

repperientur^,

mihi

Et

hoc Deus cordi vestro facere inspiraverit,
et

maius solacium vitae meae senectuti»,
mercedis, transmittere non potestis.

maius vobis premium

Quia librum prophetarum
et,

talem

irf

hac terra, qualem desidero, adquirere non possum;
oculis,

caligantibus

minutas

litteras
illo

ac connexas clare discere

non possum.

Et propterea de

libro supra dicto rogo, quia

tam

clare discretis et absolutis litteris scriptus est.

Inter ea per

Forthereum presbiterum

litteras et

parva mu-

nuscula propter indicium purae caritatis transmitto vobis; id est

casulam, non holosiricam sed caprina lanugine mixtam, et
losam'' ad tergendos pedes dilectionis vestrae.

vil-

Nuper quoque, revelante presbitero qui a vestra praesentia
ad Germaniam venit, corporalis orbitatis vobis contigisse cognovi.
'

Sed

— ut vos
diligit

domine melius

scitis,

qui vel per

quem

dixit

—
et

Quem

Deus,

corripit^ et

cetera.
et:

Et Paulus apostolus:
Virtus in infirmitate

Quando
reliqua.

infirmor,

tunc potens sum^;
:

perficitur* .

Et psalmigraphus
Habes, pater mi

Multe tribulationes iustorum^

—
verande

sicut

Antonius" de Didimo'

fertur dixisse
a.

—
k.

oculos'',

quibus potest Deus videri* et angeli
b.
IU.
f.

vellim con: in volo F.

c.

Wynbertus V.

d.

cum

de hac vita
riuntur

—

migravit C.
g.

e.

absalutis

M.
h.

repperientur

M,

corr. in reppe-

CV.

corr. in senectutis C.

uuillosam

M.

i.

corr, in

corpora-

lem orbitatem V.
1.

sequitur sicut in
2.

V;

sicut in C.

Nutscellensis.
5.

Prov.

3, 12.
6.

3.

2 Corinth. 12,

10.
7.

4.

2 Co-

rinth. 12, 9.

Ps. 33, 20.
8.

S.

Antonius.

Alexandrino,

S.

Hieronymi praeceptore.
et

Narrat Rufinus in Hist.

eccl.
:

H

c.

7 (Opp.

ed. Vallarsius T. I

278 ) Antonium Didymo dixisse haec
quibus Deus videtur".
Cf.

„

habes oculos,
ep.

quos angeli habent,

Hieronymi

68 ad

Castratium (Opp. ed. Vallarsius T. I 408).

S.

BONIFATn ET LULLT EPISTOLAE
gloriosa

55. 56

161
Etc. 732-746

eius,

et

supernae* Hierusalem

gaudia speculari.

propter hoc, de sapientia tua et patientia confidens, credo: quia''

hoc Deus ad profectum virtutum
tibi dedisset,

et

ad augmentum meritorum

et ut eo

magis

spiritalibus oculis ea conspicias et

desideres,

quae praecipit

et diligit

Deus, et eo minus respicias
interdixit Deus.
nisi,

vel concupiscas, quae

non amat sed

Quid enim

sunt isto periculoso tempore corporales oculi

ut ita dicam,

maxima" ex parte
ad''

veraciter fenestrae peccatorum, per quas aut
est,

peccata et ad peccantes aspicimus aut, quod peius
ipsos
flagitia

ad

nos

considerantes

et

concupientes contrahimus.

Valere sanctitatem vestram et pro
genter opto.

me

orare in Christo

dili-

56. Daniel

episcopus

Vintoniensis

Bonifatio
sacerdotio

respondet.

Ad
et

perseverantiam hortatur.

De

homicidarum

adulterorum; de communione falsorum fratrum non devitanda.

Gratias de consolatione agit". (Spag. 299,
reverentissimo
multiplici
et

WG 13)
c.

Domino
amplectando ',

merito

ab

omnibus orthodoxis

732-746

scientia

variarumque virtutum gratia

insigniter decorato,

Bonifatio

archiepiscopo Daniel, Dei plebis

famulus, sincerissimam in Domino,
supereminenti *, salutem.
Lectis
litteris

cuncta caelorum culmina

a tua fraternitate transmissis,

multum mevisum

rore commoti sumus;
fuerit, si his, a quibus

quod'' hoc amantibus intoUerabile

amantur, aliquid incoramodi
',

contigerit.

Quandam tamen consolationem
in eo:

sepius revolventes,

invenimus
ritus

quod

hostis callidi inextricabilis astutia

nequaquam

relegionis vestrae tanta violentia et

tam

variis bellorum seu er-

rorum oppositionibus per sublimes sacerdotum

vel

ceterorum

quorumcumque reproborum personas expugnare
etiam in
illa' raaioris

temptaverit, nisi

meriti excellentiara agnosceret.

Unde vos
e.

a.

super

rite

MV.

b.

qnod M.

c.
i.

maximg M.
corr.
iii

d.

ad om. M.
g.

ex

M

76— 79f>, C
1.

59
h.

— 62.

Sine lemmate.
i.

amplectendo C.

prae-

eminenti C.

quia C.

consnlationem

M.

reh'gione vestra.
1

Jaffe, Bibliotheca lU.

162
c.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
:

66

732-746

operam dare primitus oportet
est,

ut incoeptio

gloriosa

ut arbitror,

apostolicis

coequanda certaminibus

— quae — nulla-

tenus propter illorum deseratur insidias, qui, dolis instructi, salutiferae

solent resistere doctrinae.

Sed tanto libentius inlatae

difficultates ferendae sunt,

quanto certius conperimus: sancto-

rum

esse

ac

martyrum
tantum

in

mundo

pressuras,

in

caelo

autem
et hic

copiosissimam, Domino promittente, mercedem";
auxiliatorem,
et illic,
si

quem
non

in tribulationibus tollerantiae

tedet,

cum

iustis gavisuri,

remuneratorem mereamur habere.

Quapropter,

cum

caritas excellentiae tuae consilium sibi a no-

stra parvitate petere dignata sit,

hoc existimamus profuturum:

quatenus invicta patientia perferre studeat,

quod

non"" absque

Dei" providentia provenire'' non nesciat.

Quamvis ergo
atrocius
noii

forasticae

^

pugnae pernicies seva
noceat

sit,

ipsaque

intestina formidanda ferocitas

—
;

quod utique

miror:
esse

cum

Christus lesus olim fratrem

a fratre in mor-

tem

tradendum

testatus est, et filium a patre et parentes

a nepotibus propter
tes

nomen suum necandos^
propemodum
aut
si,

—

licet

inpugnan-

per

escarum

superstitiosissimam

observationem Dei opus
in ipso usu hominis pari

destrui quaerunt, quae^

detrimento peribunt
tionis^

—

turpe lucrum sectantes,

adola-

gratia vel etiam ipsorum laudis,

vestrae vero vitupera-

tionis, falso securitatem populis pronuntient^ ac, ficta blanditie,

pacis appellationem ingeminent et

secundum Esaie
et

vaticinantis
et relisterile

praesagium
qua; vel
si

dicentes inalum

bonum,

honum malum*

segetem, vestrae venerabilitati commissam,

lolium interserendo suifocare conentur; quia^ utique ante messis

maturitatem in quodam commate conpescitur
uberius infra dicemus
ferant

evelli^,

de quo

—

;

licet,

inquam, actenus inaudita proad horam
M.
d.

dogmata ad decipienda minus intellegentium corda, quae

vos, in divinis voluminibus optime eruditos, neque
a.

sequitur habere snperscriptum in
corr, in provenire

M.

b.

non addidi.
f.

C.

om.

per-

venire

M,

C.

e.

corr. in adulationis C. corr. in

pronuntiant corr. in

pronuntient
1.

M,

pronuntiant C.
2.

g.

quod C.
3.

externae.

Matth. 10, 21.

escae.

4.

Isai. 5, 20.

5.

V. Matth. 13, 30.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

66

163

introducta latent neque etiam ea, quae eis oportune possint opponi; — sed, ne diutius morer ducendo breviter — quanquam universa nefandae
te
:

c

732-746

per singula, dicam
factiouis

argumenta

ad expugnandos

et adfligendos vos exerceant,

tamen secundum

praecedentium sanctorum exemplar, quod corrigendo curari nequit,

saltem sustinendo portate.

De

sacerdotio

autem homicidarum
in

et adulterorum,

qui abs-

que ulla resipiscentia
satis tibi sacratissimi

peccatis

suis

perdurare presumunt,

canones ac decreta pontificum persuadent.
iugiter

Si igitur homicidis,

agentibus poenitentiam , circa exi-

tum

vitae perfectio, id est

communionis Christi gratia, conce-

ditur,

incorrectis

qua ratione cura regimonii"' christiane conAdulter vero,

versationis iniungitur?

quem nec

sero

suae

inpudiciciae penituit, qua consequentia sibi sacerdotale officium

usurpabit? quando

— secundum
et

statuta Innocentii papae' cete-

rorumque

—

qui viduam

aut secundam duxerit uxorem, non

modo a

ministerio aecclesiastice dignitatis

verum etiam a

cleri-

catu coercetur.

Cum

haec propter carnis fragilitatem in-

dulgenter concessa sunt, adulteria vero ab omnibus peritissimis
prohibentur.

A

communione autem falsorum fratrum
idoneum, ut
te in

sive

sacerdotum,

quale consUium est tam

rebus corporalibus
exire'
incipias?

separatim disiungat, nisi forte de hoc

mundo

quando

isti

ubique et semper subintroire nituntur.

A
Et

quibus
ceteri

se periculis

implicatum Paulus apostolus adserebat*.
conditores,
id

christiane
posteris

religionis

ipsum

aut

se

passos aut

patiendum fore, fatentur.
enim,
te

Dicis

ab

illis

in

sacris

oblationum libaminibus

remotissimum esse, ne sanctum canibus dare^ videreris

—

de

hoc quid sentiret sanctus Augustinus, inter cetera subtus

insi-

nuabimus
a.

—

insuper non sponte, non'' consensu neque ex voM,
regimonii C.
2.
b.

regiminii

nec C.
p.

1.

regiminis.

V. Reg. pont. Rom.

23

n. 85. 4.
5.

3.

1 Corinth.

5,

10: „alioquin debueratis de hoc

mundo

exiisse".

„in itineribus saepe
lite

— periculis

in falsis fratribus".

2 Corinth. 11, 26: Matth. 7, 6: „No-

dare sanctum canibus".

11*

164
c.

8.

BONIFATII ET LULLI EPI8T0LAE

56

732-746 luntate, sed sola necessitate cogente

nonnumquam
In

te inter ipsos

habitantem.

Nempe Hieronimus
Quodsi

ait:

euangelio

voluntas

quaeritur, quae, si

etiam effectum non hahuerit, tamen praemihis coniungeris verbi gratia
ille,
:

um non

amittit \

„in perqui „non

ceptione ciborum vel in cohabitatione loci", nonne

venit vocare iustos"^ et reliqua, ibat ad convivia peccatorum^

ut occasionem haberet docendi?
adire

Aut*:

„in

eo,

quod mixtim

regem interdum debetis

et

pro pace aecclesiastica pariter

deprecari, quia ipsi ut veri pastores plerumque pro ovibus intervenire se fingunt",

scriptum

est,

sciamus

:

primum quidem" implendum Subditi estote omni humane
potestatibus
est:

esse,

quod

ordinationi^

et reliqua,

et:

Omnibus

suhlimiorihus^ et reliqua.
tritici

Deinde considerandum
et

quia proposita est similitudo

zizaniorum^ de permixtione malorum atque bonorum.

Et

munda et inmunda animalia, ut ait Augustinus, introisse in arcam leguntur^. Neque enim, quacumque lihuit, intraverunt inmunda animalia, arcae conpage confracta, sed ea integra per Non enim unum atque idem ostium, quod artifex fecerat.
inquit per has similitudines et pronuntiationes consilium desidiae^

bonis

datum

est,

qua neglegant quod prohihere
veritatis,

dehent, sed

pa-

tientiae,

qua perferant, salva doctrina
Item
dicit
:

quod emendare

non
los,

valent.

Cum

ergo inveniamus in aecclesia
corrigere

ma-

quos aecclesiastica disciplina

aut coercere non
et perniciosa

possumus, tunc ne ascendat in cor nostrum impia

praesumptio, qua existimemus nos ab his esse, separandos, ut
peccatis

eorum non coinquinemur % atque
veluti

ita

post nos trahere

conemur

mundos sanctosque

discipulos,

ab unitatis conVeniant in men-

page quasi a malorum consortio segregatos.

tem

illae
a.

de scripturis similitudines
b.

,

quibus demonstratum est:
C.
I,
c.

ergo C.

dissidiae

M,

corr. in desidiae

inquinemur C.

Hieronymi commentarii in Matthaeum L. 13 2. Matth. 9 ed. Vallarsius T. VII 75.
1.
,
:

cap. 11 vers. 30, Opp.

„

Non enim
4.
1.

veni vocare
„si his

iustos,

sed peccatores".
".

3. 2, 13.

V. Matth.
6.

9, 11.

sc.
7.

con-

iungeris
8.

5.

V. 1 Petr.

V. Rom. 13,

Matth. 13, 25.

Augustinus de Fide

et operibus (Opp.. ed. Benedictini

Antwerpiae 1701

T.

VI

141).

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAK

56

165
c.

malos in aecclesia permixtos bonis usque ad finem seculi tem-

732-746

pusque

iudicii futuros;

et

nihil

bonis unitate ac participatione

sacramentorum, quia* eorum

factis

non consenserint, obfuturos.

Cum

vero

eis,

per quos aecclesia regitur, adest pace salva
reprobos aut nefarios exercende,
aliis

potestas disciplinae adversus

tunc rursus, ne socordia segnitiaque dormiamus,

aculeis

praeceptorum , quae ad severitatem
citandi sumus.
Ita est

coercitionis'' pertinent,

ex-

etiam ratio dissimulandi et tollerandi

malos in aecclesia;

et est rursus ratio castigandi et corripiendi,

non amittendi

vel a

communione removendi; ut nec
diligentiae seviamus.

patientiae

nomine torpescamus nec obtentu

Dicam quoque, quod ex operibus antiquorum excerpsi doctorum; et utiliter in tam perniciosa barbarie" ad memoriam
debet reduci.
calumniaris
•"

Si forte in prefata

condescensione a quolibet

de

aliquo

simulandi sive etiam fingendi genere,

legimus', quod utilis simulatio
et

adsumenda
capud
finxit,

sit in

tempore.

Unde

Cephas „subtrahebat
et

et
^

segregabat se, timens eos"* et retotondit
filius
'

liqua;

vas

electionis

et

Timotheum

cir-

cumcidit^
scire

Ipse quoque Dei

se longius ire' et ne-

quae sciebat, ut est in euangelio: Quis

me

tetigitf^

et:

Uhi posuistis

eumf

Sed
et

et

psalmista inmutavit vultum

suum
fecit,

coram Habimelech'*;

loseph

ludens fratribus locutus est".

Nec non

et Israel hedinis pellibus

membra

contexit

'".

Hoc

ut putaretur esse, qui
tenditur,

non

erat; et si diligenter et fideliter ad-

non

est

mendacium, sed misterium.

Per hedinas quippe
ille

pelles peccata, per
tur,

eum

vero, qui eis se operuit,

significa-

qui aliena peccata portat.

Haec tuae

caritati,

non quasi priscae

auctoritatis

ignare
tuis ro-

vel nostrae rusticitatis admonitione indigenti,

ne quid*

gatibus derogassemus'',
a.

trepidantes scripsimus pro eo,
c.

quod

te

q M, quia C.
C.
h.
e.

b.

coercionis C.
in

barbariae IW.

d.

calumniaruj JH,
f.

calumniaris
g.

legimus corr.

legerimus

M,

legimus C.

Abimelehc C.

quit
1.

M.

derogassem C.
2.

Galat. 2, 12.
5. 9.

Paulus.

3. 6.

Act. apost. 18, 18.

4.

Act.

apost. 16, 3.
8. Ps. 33, 1.

Luc. 24, 28.

Luc.

8,

45.

7.

loh. 11, 34.

V. Gen. 42,

7.

10.

Gen. 27, 16.

166
c.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

56. 57

732-746

cum maioribus

contraxisse negocium conperimus.

Amore tamen
prolata'' dixi-

atque oboeditione

amplius

incitati

quam

arte vel audacia freti

—

tantum revelando", non etiam imperando
;

—

mus

ne forte in aliquo

his,

qui ultra

modum

excellentiores sunt,

adversari videremur.

Exhortatoria profecto tuae suggessionis monita de instanti
corporis

molestia perferenda satis libenter suscipimus.
vires
sufficiunt,

Et

in

quantum

ipso

Domino

auxiliante

qui pro sua

misericordia monuit nos, tuis salutaribus obtemperabimus dictis.

Hoc quoque cognoscat
nimia et

vestra benivola dilectio:

quia,'licet

terrarum spatioso sequestremur intervallo ac maris inmensitate
caeli inaequali clymmate*' dirimamur'', pari
fasce.

tamen

tri-

bulationum deprimimur
hic et
ibi.

Eadem

est

enim operatio satanae

Propter quod diligentissime deprecor vos, ut nos ora-

tionum' mutua vicissitudine iugiter muniamus; reminiscentes sermonis,
tres
'

quem

dixit

Dominus^: Si consenserint ex vohis duo aut

et reliqua.

Vale, vale, centupliciter^ carissime mihi et alia

manu**.

57. Sigehaldus (abhas ut videtur Certesiensis) Bonifatio
se

scrihit,

per Eoho preshyterum ab eo

petiisse, ut

una cum DaMemoriae
(S 49,

niele

episcopo Vintoniensi swus episcopus

esset.

eius se
c.

commendaV.
praesuli
et

WG 26)
indignus
salutem.

732-746

Reverentissimo

piae paternitatis praerogativa
**,

devulgando'' archiepiscopo Bonifacio Sigebaldus
et ultimus

licet

famulorum Dei famulus, optabilem
si

in

Domino

Primitus subnixis precibus ac
tibus' ut

progeniculans flexis popli-

indulgeas obsecro petitionem

meam, quam
id
est

rogavi te

per

tuum presbiterum nomine Eobo;
a.

ut tibi indicaret
b.

super revelando posuit nlia manus vel relevando i« C.
c.

prelata

M,
e.

prae-

lata C.

climmate C.
f.

d.

dirimemur

!H,

corr. in
g.

dirimamur C.
h.

opera91,

tionum M.
corr, in

om.

M;
i.

superscriptum est in C.

centipliciter C.

manu

manus

C.
e.

ex

M

113— 113t>, C
k.

91,

F

Slv.
1.

Lemma:

Item epistola Si-

gebaldi
1.

MVj

I.

Sigibaldi C.

divulgando C.

corr. in poblitibus C.

Cf. Matth. 18, 19.

2.

abbas, ut videtur, Certesiensis (monasterii

Chertsey, a Londino inter occidentem et meridiem),

V. p. 167

n. 2.

S.

BONn-ATII ET LULLI EPISTOLAE

57. 68

167
c.

meam
scopus

petitionem et desiderium, id est: ut tu meus esses epi-

732-746

cum meo
^*,

episcopo Danielo
si

'.

Pro " tua clementia hoc

mihi concedebas
te,

ita fecisset, sicut

eum

rogavi.

Putabam a

domine mi, aliquem consolationis sermonem venire ad me.
sit

Notum

tibi,

quia ex eo tempore

nomen tuum adscriptum

habuissem,

cum missarum
et
si

sollemnia celebrarem, simul
et

minibus episcoporum nostrorum;
subsistam;

supervixero

tibi,

modo non cesso cum nomine patris
Et hoc
tibi

cum noquam diu
nostri

Ercnwaldi episcopi^ tuum adscribo nomen.

intimare

curabo, quod hoc scribens non quia de merito mei peccatoris
confidens sim, sed de misericordia Dei et spe" tua
in

quam habes

Deum.

Ideo''

deprecor
et

te",

ut tecum

memoria mea secun-

dum

parvitatem

meam

in

presente' et in futuro persistat.

Vale in Christo.

58. Zacharias papa Bonifatium redarguit, quocl in Bavaria
rehaptizari baptizat08
sacris

quosdam

iusserit,

quoniam sacerdos,
formula usu^

eos initians, Latine nesciens corrupta

essetK

(S 134,
et

W 62,

G

56)

Reverentissimo

sanctissimo fratri Bonifatio coepiscopo 746

Zacharias servus servorum Dei.
Virgilius^ et

Sedonius''*,

religiosi

viri

apud Baioariorum'
per quas intima-

provinciam degentes, suis nos

litteris usi sunt,

verunt, quod tua reverenda fraternitas eis iniungeret: christianos

denuo baptizare.

Quod

audientes, nimis
si

sumus conturbati

et in
est.

admirationem quandam incidimus;

habetur, ut dictum

Retulerunt^ quippe, quod fuerit in eadem provincia sacerdos, qui
a.
c.

et

pro C, uhi et superscriptum
spes V.
d.

est. e.

b.

cendebas
om. C.

M,
f.

corr. in

concedebas C.
praesenti C.

spes

M,

ideoque C.

te

corr. in

g.

ex

M 22v — 23v,

ClS—15v.
C.
i.

Sine lemmate

M;

Epistola Zachariae ad Bonifatium

C

h.

corr. in Sidonius

Baiuariorum C.

1. Vintoniensi. 2. Londinensis (f 693), qui ante susceptum episcopatum condidit monasterium Certesiense. V. Bedae hist. eccl. IV c. 6, Opp. ed. Giles III p. 36 Monasticum Anglican., Lond, 1846, T. I 422 Vita S. Erconwaldi, Acta SS. Apr. III 781. 3. postea ep. Salzburgensis.
;
;

4.

postea ep. Pataviensis.
"

5.

„

Ketulerunt nuntii

tui,

quod

— ut

denuo

baptizentur

sunt in Gratiani Decr. P. III

De

consecr. D. 4 can. 86.

168
746

S.

BONIFATII ET LULLI EPI8T0LAE
et,

58.

59

Latinam linguam penitus ignorabat
Latini eloquii,
infringens" linguam
et

dum

baptizaret, nesciens

diceret:

Baptizo

te

in no-

mine patria

et filia

Spiritus

sancti.

Ac per hoc

tua reve-

renda fraternitas consideravit rebaptizare.
frater,
si

Sed sanctissime

ille

qui baptizavit, non errorem introducens aut he-

resim,

sed,

pro sola ignorantia
fati

Romane

locutionis infringendo

linguam, ut supra

sumus, baptizans dixisset, non possumus
Quia, quod tua bene conperfuerit

consentire, ut denuo baptizentur.

tum habet sancta
hereticis in

fraternitas,

quicumque baptizatus

ab

nomine Patris

et Filii et Spiritus sancti,

nullomodo
"^

rebaptizari debeatur'',
debeatur''.
est,

sed per sola

manus
si ita

inpositione

purgari

Nam,

sanctissime frater,

est ut nobis

relatum

non amplius a

te illis predicetur

huiusmodi; sed, ut sancti

patres

docent et predicant,
te

tua sanctitas studeat conservare.
frater.

Deus
lendis

incolomem custodiat, reverentissime

Data Ka-

lulii,

imperante domno piissimo augusto Constantino a
26*, post consulatum'' eius

Deo coronato magno imperatore anno
anno 4^, indictione
59. Bonifatius
14.

una cum

aliis

episcopis

Aethilhaldum regem
(S 19,

Mercionum ad virtutem revocaf.
744—747

W 72,

G

62)

Domino
ferendo^,

carissimo et in Christi amore

ceteris regibus pre-

inclita»

Anglorum imperii sceptra gubernanti
Burghardus'
*

Aethil-

baldo

^

regi Bonifacius archiepiscopus, legatus

Germanicus Roma-

nae
et

ecclesiae, et

Wera*

et

et Werberhtus''^ et

AbeP
—
e.

Wilbalth" coepiscopi perennem in Christo
a.

caritatis salutem.
c.

infringens C.
d.

inducium

est in

C.

b.

corr, in

debeat C.
«.

sola

inpo-

sitione

post consulatum scripsi pro imperii IHC;

supra p. 17.

ex

M
—

89«— 94f), C 71— 76, F9t) — 12«. Lemma:
Haec

Item epistola Bonifacii archiepiscopi /f/CF.

epislola interpolata legitur in Baronii annal. eccl.

litterarum adulteratarum excerpta hahentur ap.

ad a. 745 XVUl; et earundem Willelmum Malmeshuriensem, Gesta regum
g.
1.

Anglorum
tibaldo
1.

ed.

Hardy
i.

y. /

112 —115.

f.

proferendo V.

inclina

M.

h. Aethil-

M.

Burghart
v.

MC.
p. 19.

k.

Werbeht M.
2.

Wilbald
3.

MC
hunc esse eunc.

imino 27,

supra

immo

6.

dem
5.

ac Wittam ep. Buraburgensem, non concesserim Rettbergio, Kirchen4.

geschichte Deutschlands I 365.

ep.

Wirzeburgensis

741 factus.
6.

neque hunc putem esse Arthbertum

ep,

Senonensem.

ep. Re-

mensis,

744— c.

751.

7.

ep. Eistetensis.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

59

169

Confitemur coram Deo et sanctis angelis: quia, quandocum- 744—747

que prosperitatem vestram

et

fidem in Deo et opera bona cofideles

ram Deo
postulantes

et

hominibus per nuntios

audivimus",

quod,

inde gaudentes et pro vobis orantes, laeti gratias agimus Deo;
et

obsecrantes salvatorem mundi, ut vos,

sospites

et in fide stabiles et in operibus

coram Deo rectos,

in princi-

patu christiani populi longo tempore custodiat.

Quando autem
••

aliqua dilectionis vestrae iniuria, de statu regni vestri

vel eventu

bellorum facta, aut, quod maius

est,

de salute animae periculopervenerit,

sum damnum perpetratum per auditum ad nos usque
merore
luntate
et tristitia

nos cruciat*; quia gaudio vestro" in Dei voet adversitati
''

congaudemus

contristamur.
facias.

Audivimus enim, quod elimosinarum plurima
hoc congratulamur
;

Et

in

quia,

qui elimosinas minimis fratribus in-

digentibus tribmmt,

iuxta veritatem euangelicam in die iudicii

clementem sententiam a Domino audituri sunt, dicente:

Quam
est

diu fecistis uni ex mininiis fratribus meis, mihi fecistis'^ ; venite,
benedicti" patris mei, percipite

regnum, quod vobis paratum

ab origine mundi\
tates,

Audivimus quoque: quod furta

et iniqui-

periuria et rapinas fortiter prohibeas, et defensor vidua-

rum

et

pauperum
Et

esse dinosceris, et

pacem

stabilitam in regno
gavisi

tuo habeas.

in hoc quoque, laudantes

Deum,

sumus;
dicebat:

quia ipsa veritas et pax nostra,

quae

est^ Christus,

Beati

pacijici^,

quoniam
haec"'

filii

Dei

vocabuntur'^.
vita pie-

Sed inter
tatis vestrae

una malae aestimationis fama de

ad auditum nostrum pervenit, qua audita, contristati
fuisse veram.

sumus.
rantibus,

Et illam optamus non
conpertum
est nobis
:

Multis enim nar-

quod numquam legitimam in ma-

trimonium uxorem duxisses.
primordio constitutum
est,

Quod* a domino Deo ab ipso mundi
ut per apostolum Dei

Paulum praed.

a. e.

audimus C.

b. in

vim M,

vi C,
f.

fi.

V.

c.

nostro
g.

M.

adversitate

sequUur usque mundi
om.

MV.

om. C.

pacijSci

usque vocabuntur

MV. MV.

h.

MV.

1. 8C. iniuria vel

damnum.

2.

Matth. 25, 40.

3. Cf.

Matth. 25, 34.

4.

Matth. 5, 9.

5.

matrimonium.

170
744—747 ceptum

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
"
:

59

et iteratum, illo docente

Propter fornicationem autem

unusquisque suam uworem

habeat, et

unaquaeque virum suum^.

Nam,
et

si

hoc causa

castitatis

et abstinentiae facere voluisti, ut

ab uxoris coniunctione pro

timore et amore Dei abstinuisses,
et

hoc verum
;

et

impletum pro Deo conprobaveris,

in hoc Si

gaudemus
autem
pisti''

quia non est reprehensibile, sed magis laudabile.

—

quod absit

—

ut multi dicunt,

nec legitimam acce-

uxorem nec

castitatis

abstinentiam pro Deo servasti", sed
et adulterii
'',

libidine

dominante in scelere luxoriae

famam

gloriae

tuae coram

Deo

et

hominibus confuderis

in hoc valde contri-

stamur; quia

et in

conspectu Dei flagitium et coram hominibus
dinoscitur.

famae vestrae confusio esse

Et adhuc, quod peius

est,

qui nobis narrant, adiciunt: quod

hoc scelus ignominiae maximae

cum

sanctis monialibus et sasit.

cratis Deo virginibus per monasteria commissum

Nam, hoc

peccatum duplex esse, non dubium

est.

Ut verbi gratia dica-

mus, cuius
sponsam

vindictae

reus

sit

puer apud dominum suum, qui

uxorem domini

sui adulterio violaverit.

Quanto magis

ill^,

qui

Christi,

creatoris caeli et terrae, putredine suae libi-

dinis commaculaverit; dicente beato Paulo apostolo*:

An

nescitis,

quia corpora vestra templa sunt Spiritus sanctif^ et
scitis,

alibi:

Ne-

quia templum Dei

estis,

et spiritus

Dei

habitat in vobisf^

Si quis autem templum Dei violaverit, disperdet illum Deus;

templum enim^ Dei sanctum

est,

quod

estis vos*.

Et iterum
et

ido-

latriae servituti adulteros et fornicatores in

sermone

numero

peccatorum iungit dicens:

An

nescitis,

quia iniqui regnum Dei
fornicarii, neque idolis

non possidebuntf Nolite
servientes,

errare.

Neque

neque

adulte7'i,

neque molles, neque masculorum conebriosi,
.

cubitores,
dici,

neque fures, neque avari, neque

neque male-

neque rapaces regnum Dei possidebunt^
et

Apud Grecos
inrogasset,

enim
a.

Romanos
C

—

quasi blasphemiam^

Deo
b.

qui

quod etiam per apostolum Dei Paulum praeceptnm
pro ut per apostolum
e.

et iteratum est,

docentem
c.

atque dicentem
vasti C.
1.
d.

—

docente.
f.

accipisti V.
g.

reser-

confunderis V.

om. C.

om. M.

plasphemium

MV.

1 Corinth. 7, 2.
5.

2.

1 Corinth. 6, 19.

3.

1 Corinth. 3, 16.

4.

1 Corinth. 3, 17.

1 Corinth. 6, 9. 10.

S.

BONIFAfn ET LULLI EPISTOLAE

59

171

hoc reus

sit

—
si

ut proprie" de hoc peccato ante ordinationem 744—747

interrogatus,

reus inventus fuerit ut

cum

velata et consecrata

Deo nonna concubuisset, ab omni gradu Dei sacerdotii prohibetur**.

Propter hoc,

fili"

carissim^, sollicite considerandum est:

quanti ponderis hoc peccatum esse iudicetur ante oculos aeterni
iudicis;

quod facientem inter idolatriae servos constituaf
ministerio altaris abiciat',
licet ante

et*

divino

peracta paenitentia

reconciliatus sit Deo.
sionis

Corpora enim per votum propriae spon-

et per verba sacerdotis

Deo consecrata templa Dei
Et ideo
esse
violatores

esse

per sanctam scripturam dicuntur.
iuxta

illorum

apostolum

filii

perditionis'

dinoscuntur.

Princeps

autem apostolorum Petrus, luxoriosos ^
Sufjicit

libidine prohibens, dixit:

enim

'preteritum
est

^mpws

^*

et reliqua.

Tum
cum

est'':

Pretium

scortV
capit^.

vicc

unius

panis; mulier autem viri pretiosam

animam

Et

alibi:

Non

grandis

est

culpae,

quis furatus^

fuerit; furatur enim, ut esurientem impleat

animam*; deprehenest,

sus quoque reddet septuplum^.
cordis

Qui autem adulter

propter

inopiam perdet animam suam'^.
quanti
spiritales

Longum

est

enim'

enumerare,

medici huius peccati venenum et

horrendum vituperabant

et terribiliter prohibebant.

Quia pene

omnibus peccatis gravior et deterior est fornicatio; et veraciter
dici potest laqueus mortis et puteus inferni et

vorago perditionis.
tili

Propter ea obsecramus

et

contestamur,
filium

carissime, cle-

mentiam tuam per Christum
et

Dei
sit,

et

per adventum eius
isto scelere

regnum

ipsius:

ut,

si

hoc verura

quod in

versaris™, et" vitam
des.

tuam penitendo

corrigas et purificando

emen-

Et memor

eris",

quia indecens esse conprobatur, ut ima-

ginem' Dei, quae

in te creata est, per luxoriam ad

imaginem

et similitudinem maligni diaboli converteris' et tu

— quem non
d.

propria merita sed larga pietas Dei regem ac principem mula.

propriae

MV.
e.

b.

prohibeatur C.
»
f.

c.

filii

MF.
a add. C.
1.

constituet
h.

constituat C.

a add. C.

abiecit
k.

MF.
om. F.

g.

tum

e

MV, MF,

dum
n.

C.

i.

scorte
0.

M,
C.

scortf F.
p.

om. C.

m. verseris C.

nt

MC.
1.

sis

inmaginem F.
3.

q.

convertas C.
6,

2 Thess.
6, 31.

2, 3. 6.

2. 1 Petr. 4, 3.

Prov.

26.

4.

Prov.

6, 30.

5.

Prov.

Prov.

6, 32.

172

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

59

744—747 torum" constituit
spiritui constituas

—
;

te

ipsum per luxoriam servum maligno''

quia iuxta dietum apostoli, quodcumque pecIjuius servus
est'.

catum

fecerit

homo,

Non" solum a
obprobrium
et

christianis

sed etiam

ab ipsis paganis'* in
ipsi pagani,

verecundiam deputatur.

Quia

verum

Deum
Deus

ignorantes, naturaliter, quae legis sunt et quod ab initio
constituit,

custodiunt in hac re;

quia,

propriis uxoribus

matrimonii foedera servantes, fornicatores

et adulteros puniunt.

Nam

in antiqua Saxonia, si virgo

paternam

domum cum

adul-

terio raaculaverit vel si

mulier maritata, perdito foedere matri-

monii, adulterium perpetraverit, aliquando cogunt eam, propria

manu
illius,

per laqueum suspensam, vitam finire";

et

super bustum
Ali-

incense et concrematae, corruptorem eius suspendunt.

quando, congregato exercitu femineo, flagellatam eam mulieres
per pagos circumquaque ducunt, virgis cedentes et vestimenta
eius eius

abscidentes iuxta cingulum;
secantes
et

et cultellis suis

totum corpus

pungentes,

minutis

vulneribus cruentatam et

laceratam de villa ad villam mittunt; et occurrunt semper novae
flagellatrices,

zelo pudicitiae adductae^, usque ad«

eam

aut mor-

tuam aut vix vivam
—f'

derelinquunt'';

ut cetere

timorem adulteest

randi et luxoriandi habeant l
et

Et Winedi, quod

foedissimum

deterrimum genus hominum', tam magno zelo matrimonii''
observant, ut mulier, viro proprio mortuo, vilaudabilis
sibi

amorem mutuum
vere recusat'.

Et

mulier inter

illos

esse iudicatur,

quia™ propria
ardeat

manu

mortem

intulit" et in

una strue pariter

cum

viro suo.

Cum

ergo gentiles, qui

Deum

nesciunt et legem non habent,

iuxta dictum apostoli, naturaliter ea, quae legis sunt faciunt^ et

ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis*, praeterea",
a.

fili

multarum

MV.
e.

b.

maligni spiritus C.

c.

Quod non
k.
n.

C.

d.
g.

ab ipsis

MV,
dum
1.

a paganis C.
C.
h.

finiri

M.
i.

f.

adluctae

M,

accinctae C.

ad

derelinquant C.
recuset C.

Et apud Persas Baromus.

matrimonium
o.

MV, MV.
corr.

recusat

MV,

m. qui M, quia V, quaS C.

intulerit C.

in

propterea C.
1.

Cf. loh. 8, 34.

2.

Cf. Taciti

„Cum enim
dunt

gentes, quae legem

German. non habent" cet.

c. 19.

3.
2,

Rom.

2,

14:

4.

Rom.

15: „osten-

—

cordibus suis".

S.

BONIFATn ET LULLI EPIvSTOLAE

69

173

carissim^,

cum

tu christianus et veri Dei cultor esse cognomi- 744—747

naris, si in iuventute adolescentiae tuae putridine" luxoriae in-

quinatus et foetore adulterii involutus et voragine libidinis quasi

puteo inferni demersus fueras, iam tempus

est:

ut,

memor

do-

mini

tui,

a diaboli laqueis resipiscas et a foetore luxoriae sorlaves.

didatam animam
tui tale

lam tempus
et
te''

est: ut

pro timore creatoris

piaculum iterare

maculare ultra non praesumas ".
quae, semortis.

Tempus

est: ut multitudini'' pereuntis populi parcas,

quendo exempla peccantis

principis, cadebat* in

puteum

Quia, quantoscumque vel per bona exempla ad^ vitam caelestis
patriae ^ontrahimus vel per

mala exempla ad perditionem

se-

quentes praehibimus*,
vel

de tantis procul dubio ab aeterno iudice

poenas vel praemia accepturi sumus.
Si

enim gens Anglorum
'

—

sicut per istas provincias de-

vulgatum'' est et nobis in Francia et in Italia inproperatur, et

ab ipsis paganis inproperium est
adulterando et luxoriando

—

spretis legalibus conubiis,

ad instar Sodomitane gentis foedam

vitam
est,

vixerit',

de

tali

commixtione'' meretricum, aestimandum

degeneres populos et ignobiles et furentes libidine fore pro-

creandos, et ad extremum' universam plebem,

ad deteriora

et

ignobiliora vergentem, et novissime nec in bello saeculari fortem

nec in

fide stabilem et

nec honorabilem hominibus nec Deo ama-

bilem esse venturam.
et

Sicut aliis gentibus Hispaniae et Provinciae
contigit;

Burgundionum populis

quae

sic,

a

Deo

recedentes,
ultrices

fornicatae sunt, donec iudex omnipotens talium

criminum

poenas per ignorantiam
saevire permisit".

legis

Dei

et

per Sarracenos"" venire et

Et notandum: quod

in illo scelere aliud

inmane flagitium
sive

subterlatet, id est homicidium.

Quia,

dum

illae meretrices,

monasteriales sive saeculares, male conceptas soboles in peccatis
a.

putridine IUF, putredine C.

b.

om.

MV.
i.

c.

praesnmes

MV.

d.

mul-

titudine

M. M.

e.

cedebat V.

f.

ad

—

mala exempla om. M.

g.

phibimus
k.

MV,
com-

praeimus C.
mixione
1.

h.
1.

devulgatum

MV,

divulgatum C.

corr. in duxerit C. n.

ad tremum M.

m. Sarracenas M.

promisit V.

„Si gens Anglorum

—

venire et saevire permisit" sunt in Gra-

tiani decr. P. I

D. 56

c.

10.

174
744—747 genuerint,
Cliristi

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

59

et

sepe

maxima ex
adoptivis,
satiantes.

parte

occidunt;

non inplentes

ecclesias

filiis

sed tumulos corporibus et in-

feros miseris

animabus

Praeterea nuntiatum est nobis: quod multa privilegia ecclesiarum et monasteriorum fregisses, et abstulisses inde quas-

dam

facultates.

Et hoc,
sacra

si

verum

est,

peccatum grande esse
ait:
est

dinoscitur,

testante

scriptura,

quae"

Qui

abstulerit

aliquid patri vel matri,

et dicit:

„IIoc non

peccatum'^ , ho-

micide particeps est\
creavit,

Pater noster sine dubio Deus est qui nos

mater

nostra'' aecclesia

quae nos in baptismo

spiritaliter

regeneravit ".

Ergo, qui Christi pecunias et ecclesiae fraudavif

vel rapiet, homicida ante
bitur.

conspectum

iusti iudicis esse

deputa-

De quo quidam sapientum
sui,

dicebat^:

Qui rapit pecuniam

proximi

iniquitatem facit;

qui autem pecuniam ecclesiae

abstulerit, sacrilegium facit"^.

Et

dicitur:

quod

prefecti' et comites tui

maiorem

violence-

tiam et servitutem monachis et sacerdotibus inrogent,
teri ante christiani reges fecissent.

quam

Igitur,

postquam apostolicus

pontifex sanctus Gregorius,
toribus catholicae fidei^,
vertit,

ab apostolica sede missis predica-

gentem Anglorum ad

Deum verum

conet

privilegia ecclesiarum in regno

Anglorum intemerata
Berniciorum *.

inviolata permanserunt usque

ad tempora Ceolredi regis Meret

cionum^

et

Osredi

regis''

D^rorum

Hi duo reges haec duo peccata maxima in provinciis Anglorum diabolico instinctu
suis exemplis sceleratis contra prae-

cepta euangelica et apostolica salvatoris nostri publice facienda

monstraverunt.
stupratione' et
iusto iudicio

Et in
adulterio

istis

peccatis

commorantes,

id

est in

nonnarum

et fractura

monasteriorum,

Dei damnati, de culmine regali huius vitae abiecti

716 et inmatura et terribili'' morte praeventi', a luce perpetua exa.

qui V.

b.

nam MV,
i.

nfa C.
e.

c.

generavit
f.

M,

regnavit V, regeravit C.

d.

fraudavit

MF,
h.

fraudaverit C.

dicebit V.

perfecti

MV.
1.

g.

catho-

lica fide C.

om. C.

suprastitione
2.

M.

k. terribile

V.

perventi

M.

1.

V. Prov. 28, 24.
:

Cf.

Hieronymi

ep.

ad Nepotianum (opp. ed.

Vallarsiua I 267)

„

sacrilegium est".

Amico quippiam rapere furtum est, ecclesiam fraudare 3. 709—716. 4. 705—716.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

69

175

tranei,

in

profundum

inferni et tartarum abyssi demersi sunt. 7J6

Nam

Ceolredum, precessorem venerande celsitudinis tuae

testati" sunt, qui praesentes fuerant

— ut — apud comites suos spleneum
ad fiduciam damp-

did^ epulantem, malignus spiritus, qui

nandae

legis

Dei suadendo pellexit, peccantem subito in insaconvertit;
et

niam mentis
bundus
et

ut sine paenitentia et confessione, furidiabolis sermocinans et

amens

cum

Dei sacerdotes
'.

abhomiuans, de hac luce sine dubio ad tormenta inferni migravit

Osredum quoque

spiritus luxoriae, fornicantem et per monasteria

nonnarum

sacratas virgines

stuprantem

et

furentem, agitavit;

usque quod*" ipse gloriosum regnum

et iuvenilem"

vitam

et

ipsam
744—747

luxoriosam animam contemptibili et despecta morte perdidit*
Quapropter,
fili

carissime, cave tibi foveam, in

quam

vidisti

coram
quae

te

alios

cecidisse.

Cave

tibi iacula antiqui hostis,

per

propinquos proprios coram te vulneratos cadere
tibi

vidisti.

Adtende

a laqueo insidiatoris, in quo notos et commilitones
strangulatos et praesentem vitam et futuram per-

tuos videbas
dere.

Noli talium ad perditionem exempla sequi.
sunt,

Tales enim

iuxta prophetiam** sanctae scripturae

qui angustiaverunt

iustos et qui abstulerunt labores eorum''.

In die iudicii dicturi

sunt:

Erravimus a via

veritatis,

et

iustitiae

lumen non

luxit

nohis, et sol

non

est ortus in

nobis^ ; et:

Viam Domini ignorailla

vimus*; et:

Quid nobis pro/uit superbia, aut quid divitiarum
Transierunt omnia
et

iactatio contulit nobisf
et

tamquam umbra,
navis, quae per-

tamquam nuntius praecurrens,
*
ap.

tamquam
et

Willelmum Malmesburiensem

Baronium sequuntur haec:

Carolus quoque princeps Francorum, monasteriorum multorum
eversor et ecclesiasticarum pecuniarum in usus proprios com-

mutator, longa torsione et verenda morte consumptus est^.
a.

testanti

M.

b.

corr. in

quo C.

c.

iuvenalem

MV.

d.

prophetam M.

1.

Cf. ep.

10 supra

p. 59.

De

cetero

ipsum Aethilbaldura a Ceolredo
v. Vit. S. Gutlaci

decessore suo aspere tractatum esse scimus;

(Mabillon

Acta SS.
2.

ord. Ben. saec. III P. I 279)

:

„

cum

exul

ille

— Ethelbaldus,
741
n.

huc

illucque persequente illum Ceolredo rege, in diversis nationibus iactaretur".

Sap.

5. 1.

3.

Sap.

5, 6.

4.

Sap.

5, 7.

5. a.

de adulterino hoc

additamento

v. Pagii critica in

annales Baronii ad

XVII

et

Roth

Geschichte des Beneficialwesens p. 467 squ.

176

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
est

59

744—747 transit, cuius non

vestigium invenire^

aut
et

tamquam

avis

transvolans in aere^.

Et post pauca: Sic

nos nati continuo
Talia

desivimus esse; in malignitate nostra" consumpti sumus.

dixerunt in inferno hii,

qui peccaverunt; quoniam^ spes impii
et

tamquam lanugo
gracilis

est

quae a vento toUitur",
et

tamquam spuma
**

quae a procella dispergitur,
est,

tamquam fumus
vitae hominis, si

qui a

vento diffusus
tereuntis
*.

et
:

tamquam memoria
Numerus dierum

hospitis unius diei prae-

Et

alias

multum,
est*.

centum anni, quasi parvula gutta de magno mari deputatus

Haec enim omnia secundum auctoritatem sanctae

scripturae re-

rum
ibit;

conlatione simillima sunt.

Sic et lacobus frater
:

Domini

et

apostolus, de impio divite disputans, dixit

Sicut flos foeni trans-

exortus
eius

est

enim
et

sol

cum ardore
Et ipsa

et arefecit'

foenum;
et dives

et

flos

decidit,

decor vultus eius deperiit\ ita

in

itineribus

suis marcescit\

veritas in euangelio proposi lucretur^

nens dixit: Quid enim proderit homini,

universum
Nihil

mundum, animae
iste

vero suae detrimentum patiaturf^*
et

enim

* ap. Willelmum Malmeshuriensem
est:

Baronium

exitus
et

epistolae

Quapropter,

fili

carissime, paternis te

subnixis

precibus deprecamur, ut non despicias consilium patrum tuo-

rum, qui pro Dei amore tuam appellare celsitudinem satagunt.
Nihil enim bono regi sahibrius,

quam

si talia

commissa, cum
dicitur:

arguuntur, libenter emendentur, quia per

Salomonem
Ideo,
fili

Qui

diligit

disciplinam, diligit sapientiam''

.

carissime,

ostendentes consilium iustum, contestamur et obsecramus per

viventem

Deum

et per eius

fiUum lesum Christum et per Spi-

ritum sanctum, ut recorderis,
et et

quam fugitiva sit vita praesens quam brevis et quam momentanea delectatio spurcae carnis quam ignominiosum sit, ut brevis vitae homo mala exempla
perpetuum posteris relinquat.
Incipe ergo melioribus mo-

in

ribus vitam componere et praeteritos errores iuventutis corri-

gere, ut hic coram

hominibus laudem habeas

et in futuro

aeterna gloria gaudeas.

Valere celsitudinem tuam et bonis

moribus proficere optamus.
a.

nam MF,
f.

nfa C.

b.

quia C.
g.

c.

toUetur

MF.
in

d.

om. C.
desuni.

e.

et

add.

M.
1.

deperit

MV.
2.

et

cetera

M,

ubi ut

F
5,

reliqua

Quae
4.

setfuunlur, sunt in C.

Sap. 5,
8.

8— 10.
5.

Sap.
11.

5, 11.

3.

Sap.

13— 15.
7.

V.
1.

EccU. 18,

lacob.

1, 10.

6.

Matth. 16, 26.

Prov. 12,

8.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
',

59.

60

177

adiuvant opes terrenae in die vindictae

si eis

praesentem

finierit

vitam

;

cum

post

mortem

corporis in

homo male utens 744—747 penam
fili

animae

ceciderit aeternam.

His ergo admonitionibus,

caris-

sime, imbutus, rogo, ut adquiescas sanis sermonibus legis Dei
et corrigas

vitam tuam.
adimplendis
;

Desere
sicque

vitia,

et

studium inpende sacris

virtutibus
et

in

hoc

mundo prospere
Vale.

vives

in

futuro

praemium consequeris sempiternum.

Deus

omnipotens in meliorem statum vitam tuam corrigat, ut gratiam
ab ipso Domino invenire merearis aeternam.

60. Bonifatius Ilerefrithurn preshyterum hortatur, ut suae ad
Aethelbaldum regem Mercionum
epistolae

adiumento

sit.

Munera

mittit'.

(S 10,

W 71,

G

61)
'"^

Dilectissimo ac reverentissimo fratri Herefritho'' presbitero

744—747

Bonifacius

servus

servorum Dei aeternam in Christo

caritatis

salutem.
Almitatis tuae clementiam intimis obsecro precibus,
tuis sacrosanctis orationibus

ut in

mei memor

esse digneris

— etiamsi

siC, narrantibus et a te venientibus, iam'' fecisse fraternitatem

tuam

et

facturam esse, non dubito

— ut

sancti lacobi apostoli

sententia in nobis impleatur, qua dixit: Orate pro invicem, ut

salvemini et:

Multum enim

valet deprecatio iusti adsidua^.

Praeterea nos octo episcopi,

qui ad

imam* synodum con-

venimus, quorum nomina subter adnotavimus*, in
frater

commune

te,

carissime,

deprecamur:

ut verba

admonitionis nostrae
et recitando

Aethbaldo' regi Mercionum interpretando
et eo

adnunties

modo

et ordine, et

quo ad
illi

te scripta transmittimus, sollicite

enumerando

predicando

indicaveris.

Audivimus enim: quia
et

pro timore Dei personam hominis non timeas;
a.

quod supra
sic

ex

;I!/83d — 84, C65d — 66, F&v-l.
b.

Lemma:
est in

Item epistola Bonifacii archiec.

piscopi

MCV.
f.

Herefrido

M,
d.

corr. in Herenfrido C.

etiamsi

scripsi
corr. in

pro

et etiam sic

codd.

MCF.
M.

iam deletum

C.

e.

unum MF,

unam

C.
1.

Aetbaldo

2. V. Bedae chronologia continuata (Opp. ed. 4. no3. lacob. 5, 16. GUes III 324) 747: „Herefridus vir Dei obiit". mina non ieguntur infra. Cf. ep. 59 supra p. 168, ubi sex tantum episcoporum nomina inveniuntur.

Cf. Eccli. 5, 1.

Jaife, Bibliotheca

III.

12

178

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

60. 61

744—747 dictus rex aliquantulum quibusdam temporibus audire dignetur
tua" monita.

Et notum

sit caritati

tuae:

quia haec verba ad-

monitionis nostrae ad illum regem propter nihil aliud direximus
nisi propter

puram

caritatis amicitiam;

et quod,

de eadem An-

glorum gente nati
peregrinamur.

et nutriti, hic

per praeceptum apostolicae sedis
et

Bonis et laudibus gentis nostrae laetamur
et vituperationibus eius
^

gau-

demus, peccatis autem eius
et

tribulamur

contristamur.

Obprobrium namque generis
sive

nostri

patimur

sive

a

christianis

a"

paganis dicentibus:

quod gens An-

glorum, spreto more ceterarum gentium
praecepto'

et despecto apostolico

immo Dei

constitutione ,

legitimas uxores dedignen-

tur habere et

tum asinorum more
,

— hinnientium equorum'' consuetudine vel ruden— luxoriando adulterando" omnia turet
Igitur, si

,

.

piter fedet ' et confundat.
sit,

hoc scelus

maximum verum

frater carissime,

rogemus omnes communiter^ supra dictum

regem: ut semet ipsum cum populo corrigat; ne tota gens cum
principe hic et in futuro pereat, sed ut, vitam propriam emen-

dando

et corrigendo,
salutis

exemplis suis iterum gentem propriam ad
et,

viam

dirigat

unde peccatum ante contraxit,

inde''

mercedem mereatur aeternam.
et

Preterea partem timiamatis'
et

sabanum pro benedictione

signo purae caritatis

tibi

di-

reximus.

Sanctis operibus florentem et probatis moribus pro-

ficientem fraternam dilectionem
Trinitas aeternaliter custodiat.

tuam atque bene valentem sancta
v

61. Bonifatius Echertho archiepiscopo Eboraeensi de muneribus
librisque missis gratias agit.

Rogat, ut suam ad Aethelbal-

dum regem Mercionum
poscit.

epistolam sustentet.

Bedae opuscula

S.

Gregorii epistolas mittit^.

(S 8,

W 54,
d.
f.

G

52)
^

744—747

Dilectissimo ac reverentissimo fratri Ecbertho archiepiscopo
a.

om. C.

b.

eius

inductum

est

in C.
e.

c.

a

om.

M.
M.

hinnientibus
fedat

aequorum
in

MV,

corr. in
g.
i.

hiunientium equoram C.

adulteriando

MV,
corr.

corr. in fedet C.

commoniter

MV,
k.

corr. in
ea:

communiter C.

h. in

MV,
5v

inde C.

timeamatis V.

iW 81«;

— 83, C

63^

— 64«., V

— 6.

Lemmata: Item
1.

epistola Bonifacii archiepiscopi
7, 2.

MV;

epistola Bonifacii archiepiscopi C.

V. 1 Corinth.
",

2.

Eboracensi; qui Egbertus anno 732 „epi",

scopus factus

a.

735

„ in

archiepiscopatum confirmatus

obiit a. 766.

V.

Bedae chronologia continuata, Bedae Opp.

ed. Giles III 323. 325.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
'

61

179

Bonifacius servus
stolicae,

servorum Dei, legatus Germanicus sedis apo- 744—747
spiritalis germanitatis salutem.

sinceram in Christo

Caritatis tuae

muneribus

et libris susceptis, erigens

ad su-

pera palmas,

magnas omnipotenti Deo

gratias

egi,

qui mihi

longe peregrinanti talem invenire concessit amicum, qui mihi'*
et in rebus terrenis

adiutorium et in spiritalibus , oratione et

unitate commonionis, divinum solacium transmisit.

Nunc
servis

au-

tem intimis praecordiorum precibus
obsecro:

almitatis

tuae clementiam

ut vestrae fraternitatis
laborantibus adunatus
esse

synodo una

cum
sis

Dei

mecum
siasticis

merear;

et

mihi consieccle-

liarius et adiutor in inquirendis et

investigandis

regulis

iudiciorum Dei; et ut me, non ludivaga

sermonum

voce,

sed serie rogantem ac dicentem esse scias; et

me non
Romana

arrogan-

tem

vel

superbum

aut

proprio
et

iudicio

plus iusto placentem
ecclesia,

aestimes^

Nam

catholica

apostolica

quando indignum ac vilem praedicatorem ad praedicandum Germaniae erroneis vel paganis gentibus
ut ex
auctoritate
direxit,
si

praecepit mihi:
inter

Romani

pontificis,

alicubi viderem,

christianos

pergens,

populos erroneos vel ecclesiasticas regulas
vel

mala consuetudine depravatas
tholica fide abductos, ad

homines per invium

a**

ca-

viam

salutis invitare et revocare totis

viribus niterer.

Hoc praeceptum
consensu episcoporum

servare cupiens, admonitoriam vel preca-

toriam* epistolam Aethelbaldo' regi Mercionum
',

cum
si

consilio et

qui una nobiscum sunt, transmisi.
ut,

Quam

praesentare fraternitatis tuae obtutibus iussi:

quae'^ in ea

prave posita
tuae condias
flagitiorum,

sint,
et

emendes

et,

quae iusta
et

sint,
si

sale sapientiae

auctoritate
illa

confirmes;

radicem aliquam

de quibus in

epistola contra

regem Mercionum

disputatum'', in gente tua germinare velle videas, sicut providus
et sapiens colonus

cum

falce

dominicae auctoritatis in tempus
;

praecidas
a. e.

'

et radicitus evellas
b.

ne floruerit
mihi C.
g.
c.

et'' fiat

ex vinea Sod.

om.

M.
i.

me MV,
f.

corr. in

aestimaes V.

a om.

M.

precotoriam V.
est in C.

Aethilbaldo C.

corr. in

qua C.

h.

est superscrip-

tum

praedicas

M.

k.

et

om.

MF,

superscriptum est in C.

1.

V. ep. 59 supra

p. 168.

12*

180
744—747 domorum
furor

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

61. 62

vitis

eorum,

et

propago" eorum ex Gomorra,

et sit

draconum vinum eorum,

et furor aspidum'' insanabile"'.

Inauditum enim malum

est praeteritis saeculis et,
triplo vel in

ut hic servi

Dei gnari scripturarum dicunt, in

quadruplo So-

domitanam luxoriam vincens: ut gens
universae terrae

christiana contra

morem
nefanda

immo

contra praeceptum Dei despiciat legitima
incestis" luxoriis' adulteriis, et

matrimonia,

et

adhereaf

stupra consecratarum et velatarum feminarum sequatur.

Praeterea obsecro*^, ut mihi de opusculis Bedan*" lectoris'
aliquos tractatus conscribere et dirigere digneris

— quem nuper,
vobis

ut audivimus, divina gratia spiritali intellectu ditavit et in vestra

provincia fulgere concessit

—

et ut candela,

quam

Domi-

nus largitus
!

est,

nos quoque fruamur.

Interea ad indicium caritatis fraternitati tuae direxi exem-

plaria epistularum sancti Gregorii
clesiae excepi;

— quas de scrinio Romanae ecet plura

quae non rebar ad Brittaniam'' venisse;

iterum,
et

si

mandaveris, remittam; quia multas inde excepi
pallium
et

—

corporale'
laveris"",

villosam

unam ad

tergendos pedes,

cum

servorum Dei.

Valere beatitudinem tuam et sacris

virtutibus proficere in Christo optamus.

62. Bonifatius Huetberhtum ahhatem Wiremuthensem

et

Girwen-

sem rogat, ut

sibi

opuscula Bedae

et

cloccam

mittat'^.

(S 9 et 150,

WG 37)
abbati'

744—747

Dilectissimo

ac

reverentissimo

fratri

Huetberhto

et universis fratribus sanctae congregationis eius Bonifacius exi-

guus servus servorum Dei in Christo fraternae

caritatis salutem.

Fraternitatis vestrae pietatem intimis obsecramus precibus:

ut nos, inter feras
a.

et ignaras gentes
propago C.
b.
f.

Germaniae laborantes
aspide

et

propaga

MV,

corr. in
e.

M.
et

c.

insensabile
g.

M.

d.

adhere ad

M.
1.

incertis
i.

M.

luxosus

M,
n.

add. C.
k.

om.

MC.

h.

Bedani M, Bedae C.
corporalem

sancti add.

manus

corrigens in C.
ear

corr. in Brit-

tanniam C.

iJ/.

m. lavaveris F.

a/

83— 83«^ C 65— 65t),
S. Pauli

VQ — &V.
1.

Lemma:

Item epistola Bonifacii archiepiscopi
2.

MCV.
Wiremuthensis et
ed.

V. Deuteron. 32, 32. 33.
cf.

S. Petri

Girwensis; de quo
Giles

Beda de

vita

abbatum Wiremuthensium (Opp.
ord.

IV 394

squ.) et Mabillon

Acta SS.

Bened. saec.

m

P. I 294.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

62. 63

181

grana euangelica plantantes, vestris sacrosanctis orationibus ad- 744—747

iuvemur,

et precibus sanctitatis vestrae in nobis sevus

Babylo-

nicae ardor restinguatur" flammae, et sparsa sulcis ad fructum
multiplicata surgant semina.

Quia iuxta dictum apostoli: Neque
est aliquid,

qui plantat neque qui rigat

sed

Deus qui incremenoris'^,

tum dat^;

ut detur nobis sermo
et

in

apertione

et

sermo

Domini
nachi*,

mirrat

clarificetur^ .

Interea rogamus:

ut aliqua

de opusculis sagacissimi investigatoris scripturarum Bedan mo-

quem nuper

in

domo Dei apud vos
Et

vice candelae eccle-

siastice scientia

scripturarum fulsisse audivimus, conscripta nobis
si

transmittere dignemini.

vobis laboriosum

non

sit,

ut cloc-

cam unam

nobis transmittatis, grande'' solacium peregrinationis

nostrae transmittitis".

Ad
sicut hic

indicium quoque intime caritatis lectisternia* caprina,
vocant,
ut pro
vobis

direximus.
suscipiatis.
et

Quae petimus,

licet

digna

non

sint,

memoria

Alma

Trinitas et

una

divinitas fraternitatem

vestram
et

hic sanctis

virtutibus profi-

cientem ac valentem augeat
dine, inter splendida
glorificet.

custodiat et in futura beatitu-

angelorum agmina gaudentes remunerando,

63. Zacharias papa Bonifatio

significat,

se

Pippino maiori
responAldeberti

domus, de
disse.

re

sacerdotali et coniugali consulenti,
et

In

concilio

responsa

sua recitari

et

Godalsacii Clementis exepiscoporum causam denuo agi vuW^.
(S 139,

W 74,
eo,

G

64)

Reverentissimo et sanctissimo fratri" Bonifatio coepiscopo 747
Zacharias servus servorum Dei.

Egregius nos ammonet beatus apostolus Paulus in
ait:

quod

Imitatores mei estote, sicut

et

ego Ckristi^.
etsi

Hinc

est ergo,

ut per spiritale caritatis vinculum,
a.

corpore absentes,
M.
c.

spiV.

restringuatur
39tJ

M.

b.

grande

—

transmittitis

transmittatis

d.

ex

Jtl

— 40rj C 28— 29f.
e.

Sine lemmate

M

;

Epistola Zachariae papae ad Bo-

nifatinm archiepiscopum C.
1.

om. M.
6, 19. 3.

1 Corinth. 3, 7.
a.

2.

Ephes.

2 Thessal. 3,

1.

4.

quem
1.

d.

25 Maii

735 obiisse constat.

5.

lecti opertoria.

6.

1 Cor. 11,

182
747 ritu vero ut,

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
sanctitati tuae

63

semper fraternae

simus praesentes
et

;

ita

nostris

viseeribus te habentes carissimum fratrem
licet

con-

sacerdotem,

peccatores tamen spe divina freti, assidue in

nostris orationibus
tes

memoriam

tui agere

non desistimus; peten:

inmensam

Christi dei nostri divinitatem

ut in "

peragendum

suum

te confirmet ministerium, quatenus in

diem adventus eius
et

illam placabilem merearis exprimere vocem: Ecce ego

pueri

quos dedisti mihi\ non perdidi
altisona et desiderabilis

ecc

eis

quemquam'^; ut continuo
qui ab initio mundi'' ei

vox inter

illos,

placuerunt^, consonanter te in illorum invitatione submittat, in

qua dicturus

est: Venite,
est"

benedicti patris mei, percipite regnum,

quod vobis paratum

ab origine mundi\

His ita se habentibus, agnoscas carissime: flagitasse a nobis

Pippinum excellentissimum maiorem domus

gentis Franco-

rum per suum hominem nomine Ardobanium, relegiosum
biterum, aliquanta capitula

pres-

de sacerdotali ordine et quae ad
illicita

sahitem animarum pertinent, simul etiam et pro

copula,

qualiter sese debeant custodire iuxta ritum christianae religionis
et

sacrorum canonum
sit

instituta.

Et quamquam de hoc iam exillius

perta

tua fraterna sanctitas, quae a nobis sunt decreta,

tamen

votis aurera

accommodantes

,

in brevi eloquio conscripta

apostolica

documenta direximus.
et

Pro quibus, ut in sacerdotali
inibi

collegio lectioni pandatur,

tuam fraternam sanctitatem

evocari dedimus iu mandatis.

Et dum pro hac re
deducantur sacrilegi
cius'' et
illi

fuerit
et

aggregatum concilium, ad medium
et

contumaces Aldebertus

Godalsa-

Clemens exepiscopi", ut eorum denuo

subtili indagatione

cribretur causa.

Quos

si

deviantes a rectitudinis tramite usque

quaque reppereritis
verti rectitudinis
,

et "ieonvicti fuerint inclinati,

ad viam conoculis

ut

bonum atque placitum

in

vestris

paruerit,

cum

principe provinciae disponite secundum sacrorum

canonum
a.

sancita.
dnletum
d. est in

Sin autem in superbia perstiterint, contumaM.
b.
e.

iu

om. M.

c.

vobis praeparatum pio quod
est.

—

est C.
1.

Godolsacius C.
2.

exepi C, ubi ex deletum
3.

Isai. 8, 18.

loh. 18, 9.

Cf. ludith 9, 16.

4.

Matth. 25. 34.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

63.

64

183

citer

proclamantes, reos se non esse, tunc

cum

probatissimis 747

atque prudentissimis sacerdotibus, duobus vel tribus, praedictos

ad nos

dirigitis'

viros,

ut

profunda inquisitione coram sede
et,

apostolica
suscipiant.

eorum inquiratur causa

iuxta quod meruerint, finem
frater,

Age

itaque,

dilectissime

in

ministerio tibi

commisso, ut ab omnipotente Deo, mercedis premium recipiens,

aeternam vitam consequi merearis.

Deus

te

incolomem custo-

diat, reverentissime et sanctissime'' frater.
rias,

Data Nonas lanua-

imperante domno" piissimo augusto Constantino a Deo

coronato

magno imperatore anno

28',

post

consulatum''

eius

anno

6, indictione quinta decima.

64. Bonifatius monachis Friteslariensibus post Wigherti I abbatis

moHem

praecepta dat\

(S 17,

W 79,

G

69)
747
post Aug. 13

Carissimis
et Hiedde',

filiis

Tatwino

et

Wigberto presbiteris, Bernhardo
,

Hunfritho^ et Stirme

Bonifacius servus servorum

Dei perennem in Domino salutem.
Paterno amore dilectionem vestram obsecro, ut eo maiore
'

monasterialis

normam

vitae custodire studeatis, quo pater

noster'' Wigbertus'' defunctus est.

Wigbertus presbiter

et

Men-

gingotus diaconus regulam vestram vobis insinuent,
les'

et spirita-

horas* et cursum aecclesiae custodiant,

et

ceteros

admo-

neant, et magistri sint infantum, et predicent verbum Dei fratribus.
et

Hiedde

sit

prepositus

et

servos nostros
sit.

admoneat;

Hunfrithus adiuvet illum,
sit.

ubicumque opus

Styrme

in coquina
a.

Bernhardus operarius
b.

sit et aedificet
c.

domunM,
88t)

corr. in dirigetis C.

et sanctissime

om,

M.

nostro addit
e.

om. C.

d.

imp M, imperii
70—70»),
Hunfrido

C.

Scripsi post consulatum; v. supra p. 17.

ex

M
f.

— 89,
k.

C
g.

V
1.

9.

Lemma:
h.

Item epistola Bonifacii archiepiscopT
i.

MCV.

ledde M.
ve-

MC.

StTrme C.

cura

s.

diligentia excidisse videiur.

ster

M.
1.

spiratales V.

immo
Lupus

27,

v.

supra

p. 19.

2.

I

abbas rriteslariensis

,

„quem"
quod,

inquit

Ferrariensis in vita Wigberti (Mabillon

Acta SS.

ord. Bened.

saec. III P. I 675) „ beatus Bonifacius

— summa veneratione suspexit,
v.

ut natu maior,

ille

studiis flagrasset ante divinis".

Wigberti mortem ad

annum 747
3.
8.

referunt Annales Weissenburgenses et Lamberti,

Mon. Germ.
1. 1.

SS. III 35; ad diem 13 Augusti Hrabanus Maurus,

Mabillon

p. 673.

canonicas horas,

i.

e.

supplicationes diumas.

184
747

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE 64-66
sit.

cula nostra% ubi opus
cesse
sit,

Et de omnibus, ubicumque vobis neinterrogate;
et

Tatwinum abbatem
mores

quodcumque vobis
vires

insinuet, hoc facite.

Et unus quisque studeat secundum
in castitate conservare et in

suas,
vita

et proprios

communi
Et

vestra

alterum adiuvare et in fraterna caritate permanere

usque ad praesentiam reversionis nostrae in Dei voluntate.
tunc simul, laudantes Dominum, in omnibus
Valete in Christo.
ei''

gratias agamus.

65. Quidam
mittat.

Andhunum
Quaerit,

efjlagitat,

ut e Fresia vestimenta sibi

utrum ad Pippini synodum an ad Dro(S 42,

gonem
747
exeunte anno
•

se contulerit Bonifatius".

W 77,

G

67)

Dilectissimo in Christo caritatis vinculo nodato patri

And-

huno visceralem salutem.
Quare non transmisisti vestimenta, quae debuisti mittere
de Fresarum'' provincia?
plo
*

i

i

Nunc per Deum omnipotentem extim'

fac,

ut veniant.

Indica nobis aliquid de episcopo nostro

an ad synodum ducis^ occidentalium provinciarum perrexisset, an ad filium^ Carlomanni*.

Et per epistolam nobis
cito reverte,
illic

rescribe.

Et

hunc pergentem nuntium iterum
Quaeso
te,

nomine Hartleih^
sine labore et

domine, ut facias

eum

manentem

huc pergentem.
et

Valete, o fiores aecclesiae.

Et orate pro

nobis,

nos pro vobis; ut pax Christi maneat in nobis.

Amen.

66. Zacharias papa Bonifatio respondet de haptismate, de falsis sacerdotibus, de Sanpsone Scotto. Eius de Jide catho-^
lica litteras

laudat.

Ad

Franciae

et

Galliae
esse.

concilia sa-

cerdos eo vivo a se mittatur, necesse non
lio
et

De

Virgi-

Sidonio; de Colonia

et

Magontia.

Successorem ut

sibi constituat, permittit«.

(S 140,

W 82,

G

71)

748

Reverentissimo et sanctissimo
Zacharias servus servorum Dei.
a.

fratri Bonifatio''

coepiscopo

corr. in

domunculas nostras

C.

b.

om. C.

c.

ex

C

108

d— 109, V
d.

Ibv.

Lemmata:
e.

Epistola ad
f.

Andhunum
Hartleili V,

scripta

C;

Item epistola V.
g.

Fraesarum C.
29

exstimplo V.

Hardleih C.

ex

M
3.

^Ov-Alv, C
h.

— 34.
M.

Sine lemmate
1.

M;

Epistola Zachariae papae ad sanctum Bonifatium C.
2.

boniphatt

Bonifatio.
in

Pippini, postea regis.
recessit.

Drogonem.

4, qui

anno 747

monasterium

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

66

185
748

Sacris liminibus beati apostolorum principis Petri et nostris

obtutibus praesentatus, presens Burghart", dilectus nobis episco-

pus

',

fraternae sanctitatis tuae nobis attulit aifatos

''.

Per quoet

rum scriptum tenorem agnovimus, magnum habere certamen
sudoriose elaborare fraternitatem
gelii

tuam
"

in

praedicatione euan-

Christi

dei

nostri
fidei,

et

exortatione

sanctae catholicae et
nostro

orthodoxae

rectae

quam

a

redemptore

deo

et

domino lesu Christo
stolorum" Petrum
los
sis

per''

a se institutum beatum principem apo-

et

vas electionis" Paulum omnesque aposto-

traditam suscepimus.

Quibus

agnitis,

etsi peccatores,

exten-

ad ethera palmis omnipotenti Deo inmensas egimus gratias;
ut multo amplius conlir-

petentes eius ineffabilem divinitatem,

met atque conroboret cor

fraternitatis

tuae,

et

sospem^ atque

robustum corpore annuat permanere, usque quo eius divinitas
te superstitem in

hac iusserat^ esse
et

vita,

ad perficiendum mini-

sterium

tibi

impositum

ad portandum'' lucrum animarum in

diem Christi

lesu, ut illam merearis audire desiderabilem
est

vocem,

quam

dicturus

Dominus
regnum
in

diligentibus

se:

Venite,

henedicti

patris mei, percipite

vobis

paratum ab

origine mundi^.

Erant autem inserta
tula,

eisdem tuis affatibus diversa capiet

de

quibus

iudicium

consilium

atque

solacium sedis

apostolice tibi dirigi flagitasti.

es*,

Primum capitulum pro synodo, in qua natus et nutritus quam et in gente Anglorum et Saxonum in Brittania' inprimi predicatores

sula

ab apostolica sede missi Augustinus^
et
tuis

Laurentius tustus*' et Honorius^, novissime
Theodorus'', Greco Latinus
tus,

temporibus

ante philosophus et Athenis erudi-

Romae
a.

ordinatus^, pallio sublimatus, ad praefatam Brittab.
e.

Burchart C.
in

corr. in

affatus C,
f.

c.

corr. in

exhortatioue C.
g.

d.

per

est deletum h.

C.

om. M.

corr. in

SOSpitem C.
i.

corr. in iusserit C.

ad portandum
1.

corr. in

apportandum C.
2.

corr. in Brittannia C.

Wirziburgensis.

Cf.

Act. apost.

9, 15.

3.

Matth. 25, 34.

4.

Cf. ep.

42 supra
5.
7.

p. 114:

„Quia synodus et aecclesia,
8,

in

qua natus
6.

et

nutritus fui".
Roflfensis.

archiepiscopus Brittanniarum (Cantuariensis).

ep.

archiep. Cantuariensis.

archiep. Cantuariensis, de
9.

quo cf. Bedae Hist. eccl. IV c. 1, Opp. ed. Giles III 6. 668 a Vitaliano papa. V. Regesta pont. Rom. p. 165.

die 26 Mart,

186
748

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
et

66
illa tale

niam transmissus, iudicabat

gubernabat.

In

decre-

tum

'

et

iudicium firmissime praeceptum et diligenter demonstraut,

tum
lotus

esse dinoscitur:
fuisset,

quicumque sine invocatione
regenerationis

Trinitatis

quod

sacramentum
est;

non haberet.

Quod omnino verum
fuerit in

quia,

si

mersus in fonte baptismatis
perfectus non
est,
nisi

quis fuerit sine invocatione Trinitatis,

nomine Patris
illud"

et Filii et Spiritus sancti baptizatus.
scripsisti:

De
ut,
si

autem, per quod quosdam adfirmari''

euangelicis quis verbis

invocata Trinitate iuxta regulam
esset

a

Domino positam quicumque mersus
tam
ut,

in

nomine Patris

et Filii et Spiritus sancti,

quod sacramentum sine dubio habeconsecratum bapscis-

ret; et

fortiter verbis euangelicis fuisset

tismum,

quamvis sceleratissimus quisque hereticus vel

maticus aut latro vel fur sive adulter hoc homini petenti ministraret,

tamen

Christi

esset
licet

baptismum
si

euangelicis verbis consi

secratum; et e contra,
nitatem iuxta regulam
xisset,

minister iustus fieret et
in

Tri-

a

Domino positam
esset
hereticis

lavacro non diillis

verum baptisma non
et

quod dedit; pro

itaque
qui in

inmundis

incertis

viris

atque scismaticis,

nomine

Trinitatis petentes baptizant, sed et de his, qui sine in-

vocatione Trinitatis mergunt in fonte baptismatis, fraternitati
tuae notum
est,

quid de

illis

sacrorum canonum

series continet.

Quod

et tenere te firmiter

hortamur; scriptum quippe est dicente

Domiuo: Sancti
suscepisti,
frater,

estote,

quoniam

et

ego

sanctus sum^.

Quod
Et ab

a nostro praedecessore sanctae recordationis

Gregorio, huius apostolice sedis pontifice, in eo permane.

euangelica et apostolica seu sanctorum patrum tradita doctrina"
nullo
tis,

modo

declines; sed, indutus loricam fidei et galeam salu-

viriliter

contra nequitias diabolicae fraudis apostolicam praeresiste.

sentando vitam'"

Scriptum namque

est:
et

Ecce dedi fa-

ciem tuam jpotentem adversus faciem eorum,
a.

constantiam tuam
M.
d.

corr. in illo

C.

b.

corr. in adfirmare

C.

c.

tradita doctrina

vitae

M,

corr. in

vitam C.
et iudicium

1.

„In synodo Anglorum decretum
"

—

et spiritus fuerit
c.

baptizatus
vit. 11, 44.

sunt in Gratiani decr. P. III de consecr. D.

IV

83.

2.

Le-

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
eorum,
et

66

187
petra^ 748
Mai. 1

confortaho adversus contentiones
constantia tua.

erit

fortior

Pro
et hyrcos

sacrilegis itaque presbiteris, ut scripsisti
diis

— qui tauros
sacriiicia

paganorum immolabant , manducantes
et

mortuorum, habentes
esse inventi

pollutum ministerium

",

ipsique adulteri
esse,
illi

sunt et defuncti

—

modo

vero incognitum

utrum baptizantes Trinitatem dixissent an non;

et timent

qui vivi sunt, quod in tali ministerio'* non sint baptizati, qui-

bus respondens,

iussisti

omnes baptizare; hoc quoque^ obser-

vari in supradicta synodo sacerdotes, ut qui vel
tate

unam

de Triniesse

personam

in

baptismo non nominaret,
certo

illud

baptismum

non posse; quod pro
Trinitate confessus
potest.

verum

est,

quia, qui

unum

ex sancta
esse

non

fuerit,

perfectus

christianus

non
non
et

Qui enim confitetur Patrem

et Filium, si confessus

fuerit et" Spiritum

sanctum, nec Patrem habet nec Filium;

qui confessus fuerit Patrem et Spiritum sanctum, et Filium non
fuerit confessus,

nec Patrera habet nec Spiritum sanctum, sed

vacuus est a gratia divina.

Eos autem, quos repperisse
dosacerdotes multo
simulatores

aifata est fraternitas tua pseu-

maioris numeri

quam

catholicos:

erroneos
qui

sub

nomine

episcoporum vel presbiterorum ,

numquam
pulo
et

ab episcopis catholicis fuerunt ordinati, illudentes poministeria''
',

aecclesiae

confundentes

et

conturbantes ^

aut falsos gyrobagos
concubitores,
tos,

adulteros, homicidas*', molles,
et

masculorum

sacrilegos, ypochritas;

multos servos tonsuradiaboli,

qui fugerunt dominis suis;

servos

transfigurantes

86 in ministros'' Christi; qui, sine episcopo proprio arbitrio vi-

ventes

et'

populares defensores habentes contra episcopos, ut

sceleratos

mores eorum nou confringant, seorsum populum conet illum
minysterio

sentaneum congregant,
a.
e.

erroneum ministerium
M.
g.
c.

"^

non in
M. M.

minysterium

lU.
f.

b.

et

om. M.

d. minysteria

confutantes C.

con.
et

in

gyrovagos C.

homicidas

—

concubitores om.

h.

minystros
1.

M.

i.

om.

M.

k.

minysterium M.

Ezech.

3, 8.

9 (versio antiqua).
2.
„

tiquae T. II 760.

Hoc quoque

V. Sabatier Bibliorum versiones anobservari vacuus est a divina

—

gratia" sunt in Gratiani decr. P. III de consecr. D.

IV

c.

83.

188
748

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

66

aecclesia catholica sed per agrestia loca, per cellas rusticorum,

ubi eorum imperita stultitia celari episcopos^ possit, perpetrant;

nec fidem catholicam paganis praedicant, nec ipsi fidem rectam
habent; sed nec ipsa sollempnia verba, quae unusquisque cati-

cuminus,

si

talis

aetatis est ut

iam intellectum habeat, sensu

cordis sui percipere et intellegere, nec docent nec quaerent'' ab
eis,

quos baptizare debent, id est abrenuntiatione " satane et
sed neque signacula'' crucis Christi eos muniunt, sed

cetera;

quae

praecedere debent baptismum;

nec

aliquam credulitatem

unius deitatis et sanctae Trinitatis docent,
rent'',

neque ab
confessio

eis

quaeillis

ut corde credant ad iustitiam et

oris

fiat

in

sahitem';

hos itaque

ministros

satanae et non Christi ubi-

cumque
cerdotali

reppereris, carissime nobis, aggregato provinciali et sacollegio,

omni modo devita

et

a sacerdotali

honore

privatos, sub regula monachica et penitentia summissos, vitam
finire ordinabis: ut,

carne

afflicti,

quandoque ad viam redeant

rectitudinis et, si
illis

corde crediderint, oris eorum vera confessio
;

fiat

in sahitem

si

vero non fuerint conversi, tua predican-

tis

non periet

iustitia.

Habebis enim, solaciantem
et

te

contra ne-

quitiam malignantium, sanctorum apostolorum
babilium patrum canonicam sanctionem.
verentissime mihi,
praedicatione
ficabit^
te.

ceterorum pro-

Confortare itaque, re-

et

praevale in lege in euangelio Christi et
ac orthodoxae* fidei;

catholicae

quia ipsa gloriest
et

Tribulatio

enim corporis nostri temporalis

finem habet; probatio autem
ut ait apostolus, quia caritas

spem^
Dei

Spes vero non confundit

diffusa est in cordibus nostris
est nohis^.

per Spiritum sanctwm qui datus
separabit^ a
tera.

Quis

namque nos
et

caritate Christi?

tribulatio?

an angustia?*

ce-

Et

si

deiciraur, in

frater'',

non perimus^

Conferamus au-

tem mortem lesu
a. c.

corpore nostro, ut' vita lesu in die ad-

episcopis

corr.

m

episcopos
d.

M;
g.

episcopis
C.

C.
e.

b.

corr. in
^/.

quaenint C.
f.

abrenuntiatione C.

corr. in signaculo

ordo doxae

glori-

ficavit
i.

M,

corr.

in glorificabit

C.

separavit

M,

corr. in

separabit C.

h. ffs C.

et

add. C.
1.

V. Rom. 10, 10.
4, 9.

2.

Rora. 5, 4.

3.

Rom.

5, 5.

4.

Rom.

8, 35.

5.

2 Corinth.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
fiat,

66

189
748

ventus sui in corpore nostro manifesta

sicut per eius divi-

nam

edocati"

sumus vocem'': Beati, qui persecutionem patiunquoniam ipsorum
est

tur propter iustitiam,

regnum" caelorum\

Conforta itaque et dilectissimos nobis omnes orthodoxos episco-

pos
et

et sacerdotes

atque levitas vel clericos,
gloriosissimos
:

religiosos

abbates

monaclios,

seu

duces
''

cunctosque

optimates

christianae legis servatores

ut nobis

sint adiutores contra ad-

versarios orthodoxae fidei

omnesque hereticos atque scismaticos

quatenus et ipsi de fructu boni operis gaudere mereantur in
caelestibus regnis, sicut scriptum est:

Qui

vicerit,

faciam illum

columnam

in templo meo, et scribam super illum

nomen meum^.

Inter ea scripsit reverenda fraternitas tua, repperisse quen-

dam

presbiterum genere Scottum, nomine Sanpson, errautem a
:

via veritatis, dicentem et adfirmantem

quod sine misterica* infieri

vocatione aut lavacro regenerationis posse

catholicum chri-

stianum
dicit,

per episcopalis manus inpositionem.

Hic autem qui

vacuus est Spiritu sancto et alienus a gratia Christi, atque
Quis enim,
nisi baptizetur

a consortio sacerdotali abiciendus.

iuxta praeceptum Domini in nomine Patris et Filii et Spiritus
sancti'
et sic

per manus inpositionem consecretur,
talia

potest esse
,

catholicus?

Hunc nequissimum virum,
condempnatum

praedicantem

ab

aecclesia Dei sancta
IIIos

expelle.
et

autem viros

—

quod' ab hereticis baptizati sunt

dubietas tenet: quod in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti

non sunt baptizati
cerdotibus baptizati
nostri

—

inquisita rei veritate,

si

ab erroneis sa-

sunt,

hos sine dubio iuxta praedecessoris
et

beate
tibi

memoriae Gregorii papae

sacrorum canonum
ne in aeternum

traditum

mandatum implere non
et

omittas,

pereant sed potius euangelica consecratione salventur.
Intuiti

autem sumus

volumen, a

te

directum universis

episcopis presbiteris diaconibus vel ceteris religiosam vitam de-

gentibus,
a.

de unitate

fidei catholicae,

et

doctrinam apostolicam
c.

corr, in educati C.

b.
f.

divina

—

voce

M.

regum M.

d. vobis

C.

e.

corr, in

mystica C.
5, 10.

corr. in qui C.

1.

Matth.

2.

Apocal.

3, 12.

3.

Matth. 28, 19.

190
748
Mai 1

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
nobis
acceptabile
esse

66

scriptam".

Valde

cognoscas;

quoniam

per Spiritus sancti gratiam in te diffusara, karissime, hoc operari studuisti.

Inter

ea per alia scripta fraternae sanctitatis tuae petisti:
dirigatur
in

ut sacerdos a nobis

partibus Franciae
propitio

et Galliae

ad concilia celebranda.

Sed

dum Deo

tua sanctitas
illic

superstis"* existit, qui sedis apostolicae et

nostram

praesen-

taf vicem, alium

illic

dirigere necessarium

non

est.

Quos autem reppereris, amantissime
tiam sacrae doctrinae
et

frater,

habentes scien-

sanctam tenentes legem atque ortho-

doxam

sine dubio defendentes fidem, hos mittere stude, in quilocis

bus praevideris

ad praedicandum verbum
episcopis

salutis.

Concilia vero,
et ubi tibi

aggregatis

provincialibus ,
et

ut tibi

rectum videtur, celebranda procura;

quos devian-

tes inveneris,

confunde facies eorum ignominia', ut sint coram

omnibus sine honore.
Suscepimus vero
doxae professionis

Dominus enim Deus noster
et

erit

tecum.

chartam conscriptam vere atque orthounitatis,

et catholicae

quam cum

dilectissi-

mis nobis episcopis partis Francorum tua direxit reverenda
ternitas.

fra-

Quam

reserantes,

nimio gaudio sumus repleti, innupatri

merabiles gratias

agentes

Deo

omnipotenti:

quia unaniest,

mitatem eorum ad societatem nostram revocare dignatus
spiritalis

ut

eorum mater sancta
omnes
eorum,

laetetur aecclesia.

Nostra autem

vice, karissime'',

in osculo pacis Christi saluta.

Quia

et

nos

dilectioni

gratias

agentes,

apostolicas

misimus^

litteras^

Nam
adversum

et

hoc intimatum est a tua fraterna sanctitate

:

quod

Virgilius ille^
te

—

nescimus

si

dicatur presbiter
te,

—

malignatur^

pro eo, quod confundebatur a

erroneum se esse

a catholica doctrina; inmissiones faciens Otiloni duci Baiubario-

rum», ut odium inter
a.

te et illum seminaret; aiens'',
b.

quod
C.
c.

et a
corr.

corr.

in

doctrina apostolica scriptum C.
d.

corr. in superstes
f.

in in

praesentas C.

karissimae
h.

Baiuariorum C.
1.

M. agens M,

e.

missimus M.

malignatus C.

g. corr.

corr. in aiens C.

Ps. 82, 17:
3.

„Imple

facies

eorum ignominia".

2.

ep. 67 infra

p. 193.

ep. Salzburgensis.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

66

191
illis

nobis esset absolutus, unius defuncti ex quattuor

episcopis,

748

quos tua

illic

ordinavit fraternitas,
est;

diocesim obtinere.
sibi.

Quod
per-

nequaquam verum

quia mentita est iniquitas

De

versa autem et iniqua doctrina,

quae contra
fuerit,

Deum
ita

et

animara
confiteri:

suam
quod
luna

locutus est
alius

—
et

si

clariticatum
alii

eum
sint

muudus

homines sub terra

—

seu sol et
sacerdotii

hunc, habito" concilio,

ab aecclesia pelle,

honore privatum.
evocatorias

Adtamen

et nos, scribentes praedicto duci,
litteras:
si

praenominato Virgilio mittimus

ut,

nobis

praesentatus et subtili indagatione requisitus,
inventus,
canonicis

erroneus fuerit

sanctionibus condempnetur.

Qui enim se:

minant

dolores, ipsi

metunt eos

'.

Sic enim scriptum est

Per-

versae cogitationes separant a
ripit insipientes ^.

Deo ; probata autem

virtus cor-

Pro Sydonio''^ autem

supra dicto et Virgilio presbiteris
agnovimus.
lUis

quod
cebat,

scripsit sanctitas tua,

quidem, ut conde-

comminando scripsimus; tuae autem

fraternitati plus cre-

dulitas

quam

illis

ammittetur\

Si autera placuerit
litteris,

Deo,

vita

comite sedi apostolice eos, missis apostolicis

ut praela-

tum

est,

evocamus.

Docuisti enim eos et non susceperunt.
est:

Et

factum est in iUis, sicut scriptum

Sapientia'^*,
et

qui docet
et

fatuum, quasi qui conglutinat
ferri facilim
et

est

yortare

massam quam hominem inprudentem etfatuum
testa
^;

harenam

salem

impium^ ; quoniam: Qui minoratur corde,

cogitat inania; et

vir inprudens et errans cogitat stulta^.

Non

ergo ad iracun-

diam provocetur cor tuum,
tales

frater.

Sed in patientia tua, ubi

reppereris,

ammone
si

obsecra argue* increpa^, ut conver-

tantur ab errore ad viam veritatis.
vasti

Et

si

conversi fuerint, sal-

aniraam eorura";
ministerii' tui

vero in duritia permanserint, merceIIlos autera

dem
a.

non perdes.

iuxta apostoli vocem

devita'^
anito

M.

b.

Sidonio C.

c.

amittetur

M,

corr. in admittetur C.
e.

d.

corr. in

scriptnm est in libro sapientiae C.
1.

Cf. supra p. 10.

om.

M.

f.

minysterii

M.

lob. 4, 8.

2.

Sap.

1, 3.

3.

postea ep. Pataviensi.
7.

4. Eccli.
8.

22, 6.

5. Eccli. 22, 7.

6. Eccli. 22, 18.

Eccli. 16, 23.

2 Ti-

moth.

4, 2.

9.

lac. 5, 20.

10.

2 Timoth.

3, 5.

192
748

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

66

Alia denique scripta tuae fraternitatis continebant: quod iam olim de Agrippina civitate scripsisti, quod Franci non perseve-

raverunt in verbo, quod promiserunt
ternitas
in civitate Magontia".

;

et

nunc moratur tua

fra-

Petisti'

autem: ut cum nostro

consultu pro superveniente tibi senectute et plena dierum etate

atque inbecillitate corporis,

ut

si

invenire
tui

potueris

alium, in

eadem

sede*", in

qua praees, pro

persona debeas collocare;

tu vero, carissim^, legatus et missus esse"^ ut fuisti, sedis apostolicae.

Nos vero adiutore Deo consilium praebemus tuae
ut pro salute

re-

verende sanctitati:
tore Christo sedem,
siae

animarum rationabilium

fau-

quam

obtines, sanctae Magontinae*' aeccle-

nequaquam

relinquas; ut impleatur in te
in finem,

dominicum praehic

ceptura:

Qui perseveraverit usque
si

salvus

erit^.

Sin vero,

Dominus

dederit iuxta

tuam petitionem hominem

perfectum, qui possit soUicitudinem habere et curam pro salute

animarum, pro

tui

persona illum ordinabis episcopum; eritque

in euangelio tibi credito et ministerio Christi portando ' in

omni

loco requirens et confortans aecclesiam Dei.

Oramus

itaque

dominum
et

et

redemptorem nostrum, ut

sacris

interventionibus

sanctae suae genetricis semper virginis Mariae dominae nostrae

beatorum principum apostolorum Petri ac Pauli orantem pro

nobis fraternam sanctitatem

tuam sospem^

et

incolomem con-

servare dignetur.
et

Deus

te

incolomem custodiat, reverentissime

sanctissime frater.

Data Kalendis Maii, imperante domno

piissimo

augusto Constantino a

Deo coronato magno^

pacifico

imperatore anno vicesimo nono,
septimo, indictione prima.
Mogontia C.
e.

post consulatum'' eius

anno
;;

a.

b.

in

eadem sedem M.
portando C.

c.
f.

ee

M,

eris

C.

d.

Mogong.

tinae C.

portandum M,
pater

corr. in

corr. in

sospitem C.

et

add. C.
1.

h.

M,

imperii i» litura C.

Scripsi post consulatum; v. supra p. 17.

„Petiisti,

ut cutn

—

confortans ecclesiam Dei" sunt in Gratiani
2.

decret. P. II C. VII q. 1 c. 17.

Matth. 24, 13.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

67

193

67. Zacharias papa nonnuUorum episcoporum aliorumque sacerdotum orthodoxorum concordiam fidemque laudat.
nifatium archiepiscopum, apostolicae sedis legatum
et

Bovica-

rium, commendat'\
Dilectissimis nobis Reginfrido

(S 136,

W 78,

G

68)
(748)
(Mai. 1)

Rodomagensi episcopo, Deo-

dato Belbocanensi
Heleseo'*

"*

^

episcopo, Rimberhto Amabianensi episcopo",

Novianensi^

episcopo,

Fulcrico

Tungriensi

episcopo,

David Spironensi episcopo, Aethereo Toroanensi episcopo, Tre-

wardo

Camorocanensi *

episcopo,

Burhardo^

Wirzaburcnensi'

episcopo,

Genebaudo^

Laudensi® episcopo,

Romano Meldensi
Stratburgnensi*

episcopo, Agilolfo

Colonensi episcopo, Heddo

episcopo et ceteris amantissimis chorepiscopis, presbiteris etiam
et diaconibus,

cunctisque orthodoxis

aecclesiarum Dei

clericis,

apostolicam doctrinam tenentibus, Zacharias divina gratia praeditus apostolicae sedis pontifex, servus

autem servorum Dei, in

Domino salutem
unico

dicit.

Gratias ago deo Patri omnipotenti et domino lesu Christo
filio

eius «t Spiritui sancto, qui vestra
est

omnium corda

in-

flammare dignatus

per difFusam a se gratiam: ut in unitate
ambuletis, et
sit

fidei et vinculo pacis
stri

splendor domini Dei no-

super vos,

dilectissimi mihi,

et

abundans gratia pacis

et

caritatis, ut sitis

unum

corpus spiritalis matris vestrae, sanctae

catholicae

et

apostolicae

Dei aecclesiae,

in

qua Deo auctore
Ecce quam
Etenim,

praesumus;

implentes illud propheticum

dictum:

bonum
etsi''

et

quam iocundum,
itineris

habitare fratres in unum'.

pro
in

longitudine

quamquam

corpore sumus absen-

tes,
tes;

spiritu

tamen

dilectionis

semper sumus vobis praesenet assidue

habentes vos in visceribus nostris,

orantes:

ut

deus et dominus noster lesus Christus multo amplius confirmet
a.

ex MZiv—ZA:,
c. e.

C22V — 24:.

Sine lemmuie

M;

Epistola Zachariae
in

C
M.
g.

b. corr.

in

Belvocanensi C.
Heliseo
C.
h.
si

sequitur iterum

Deodato Belbocanensi episcopo
f.

d. corr.

in

Buighardo C.

corr. in

Wrzaburgensi C.

Strazbur-

gensi C.
1.

C.
cf.

de hac epistola
3.

Rettberg Kirchengeschichte Deutschlands
4.

I 379.

2.

Bellovacensi.
7.

Noviomensi.

Cameracensi.

5. II.

6.

Lau-

dunensi.

Ps. 132, 1.
HI.

itsn, Bibliotbeca

13

194
(748)

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

67

corda vestra et corroboret in exortatione euangelii in ministerio"

quo fungimini, ut credita vobis plebs, vestris

piis

ammonitioni-

bus adiutore Deo a diabolica fraude liberata,

salva persistat

vosque mereamini de eorum animabus in diem Christi adportare

lucrum.
et

Scriptum quippe

est:

Filii sapientiae,
et caritas^.

aecclesia

iustorum;

natio eorum, oboedientia

Obsecro ergo

vos, karissimi mihi, ut digne ambuletis vocatione,
estis^,

qua vocati

ut decet sanctos,

cum multa
finis

patientia subportantes in-

vicem in
pacis*
et et

caritate^, solliciti servare
caritatis;

unitatem spiritus in vinculo
caritas
est

quia

praecepti

de corde
in vobis,

puro

conscientia bona et fide

non

ficta^

Gaudeo

karissimi, quoniam fides vestra et unitas erga nos pretiosa est
et

manifesta non solum coram Deo sed et coram omnibus ho-

minibus,
stitutum

dum ad
beatum
ipsum

fautorem et magistrum vestrum a Deo conapostolorum principem Petrum benignissima
estis.

voluntate conversi

Laudabilis fides vestra et bona fama,

quoniam

id

sapitis,

quae oportet

sapere*'.

Et nunc Deo

cooperante est aggregata sanctitas vestra nostrae societati in

uno pastorali

ovili;

et est nobis

unus pastor, qui a pastore pa-

storum, domino deo et salvatore nostro lesu Christo, princeps

apostolorum

et noster doctor est institutus.

Habetis itaque nostra vice

—

•

ad confortandam dilectionem

vestram

et

conlaborandum vobis in euangelium Christi

— sanc-

tissimum ac reverentissimum Bonifatium, fratrem nostrum archiepiscopum, apostolicae sedis legatum et nostram praesentan-

tem vicem.

Sit ergo constantia vestra adversus contentiones
et

eorum, qui adversa sapiunt
tior petra constantia vestra;

non quae Dei

sunt^, et erit for-

sicut

scriptum est:

Ne

timueritis

ex^

eis

neque terreamini a facie eorum,
occidere^.

qui corpus occidunt,
in aure au-

animam autem non possunt
ditis,

Quod autem

praedicate in lumine^ ; illum timentes, qui potest
minysterio JU.
b.

animam

a.

ab C.

1.

Eccli. 3, 1.
1, 5.

2.

Ephes.
Cf. Cf.

4, 1.

3.

Ephes.
7.

4, 2.

4.

Ephes.
8.

4, 3.

5.

1

Timoth.

6.

Rom.

12, 3.
3.

Matth. 16, 23.

Matth.

10, 28, Luc. 12, 4.

9.

Luc. 12,

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
et

67. 68

195
(748)

et

corpus occidere

mittere in gehennam^.

Fratrea mei^ in

carne enim" amhulantes^ non secundum carnem militamus^.

Arma
ad deexalta-

enim militiae nostrae non carnalia, sed potentia Deo
structionem munitionum consilia destruentes^,
et et

,

omnem

tionem extollentem se adversus scientiam Dei
redigentes
centes*.

in captivitatem^

omnem

cogitationem

et" in

obsequium Christo perdu-

De

cetero, fratres,
eius'".

confortamini in
vobis

Domino
et

et

in

po-

tentia fortitudinis

Pax

multa

gratia a deo et
et oseu-

domino nostro lesu Christo ministretur.
lamur
acsi

Amplectimur

praesentes caritatem vestram in unitate spiritus in

vinculo pacis et caritatis Christi.
dilectissimi nobis.

Deus vos incolomes

custodiat,

68. Zacharias papa Throandi
fidem laudat
et

et

aliorum virorum magnificorum
Scribit

confirmat.

de sacerdotibus hono-

randis reique divinae omnino permittendis ; de presbyteris
sine episcopi
steriis,

commendatione non constituendis ; de monaecclesiastica'^.

de decumis, de pecunia
filiis

Viris magnificis,
frido, Sterfrido,

Throando, Sandrado, Nantherio, Liut-

(Mai. 1)

,(J48\

Gundperto, Agno, Haaldo, Rantulfo, Rotperto,
vel

Brunichoni, Rothardo, Rocgoni

omnibus magnis

et parvis,

ingenuis et servis, Zacharias papa.
Gratias ago deo et domino lesu Christo, unico Patris
et Spiritui sancto,
rigit,
filio,

qui vestram

omnium
in
eius

christianitatem ita di-

confirmans corda vestra,
praeceptis.

ambulare mandatis
in

et

oboedire
fides et

Dum

enim

insonuit

auribus nostris
spiri-

bona vestra conversatio atque amor, quem erga

talem matrem vestram sanctam catholicam et apostolicam Dei
aecclesiam eiusque sacerdotes habere dinoscimini,
laeti

valde gavisi,

sumus

eifecti

in

Domino.

Cuius potentiam et nos peccaet

tores deprecamur, ut

magis ac magis confirmet corda vestra

corroboret ad faciendam eius voluntatem, ut de fructibus bonoa.

om. C.

b.

captivitate

M.

c.

om. M.

d.

ex

C

41

— 42.

Cum

lem-

mate hoc: Epistola Zachariae papae ad principes Francorum missa.
1.

Matth. 10, 28.
5.

2. 5.

2 Corinth. 10,
6, 10.

3.

3.

2 Corinth. 10,

4.

4.

2 Corinth. 10,

Ephes.

13*

196
(748)

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

68

rum operum optimam adipisci mereamini in caelestibus regnis portionem, quam praeparavit Deus diligentibus se. Admoneo vos, carissimi filii: praecepta Domini custodite,
et testimonia et iustitias eius

quascumque praecepit
ut bene
sit

facite,

quod

bonum
aliud

et

placitum est ante
nisi

Dominum,

vobis; nihil

credentes,

quod Dominus in sacrosanctis euangeliis

locutus est et sanctorum
creta.

canonum

ac probabilium continent de-

Non accommodetis

aures falsis sacerdotibus aut his, qui
inqui,

mendacia adnuntiant, qui veniunt ad vos in vestitu ovium,
tus

autem sunt lupi rapaces'.

Sed potius
et

illis

credite,

viam regiam incedentes, orthodoxam
praedicantes

catholicam fidem vobis

adnuntiant

—

ut

obsequium vestrum acceptabile
nostri

esse inveniatur in conspectu

Domini

— odientes

malum,

iuxta apostoli
ea,

vocem, adherentes autem bono^; contemnentes
et diligentes ea,

quae huius saeculi sunt,

quae Dei sunt, ut

praetiosa fides vestra clareat in cunctis et bona vestra conversatio
tis,

in caelis et in terris laudabili

fama.

Non enim
et

ignora-

quae scriptura dicat: Ahrakam credidit Deo,

reputatum

est illi

ad

iustitiam^.
vos, dilectissimi,
eis

Admoneo
rificare,

Deum

timere, sacerdotes hono-

reddentes

debitum

sanctitatis; ut,

vobis adiuvanti-

bus, ipsi inconturbati valeant atque securi salutaria praedicare
et

regulam atque vigorem eclesiasticum conservare,

ita ut cle-

rici

omnes

suis subiaceant episcopis et ab

illis

doceantur sacram

scripturam.

Praeceptum quippe
et

est

a Domino:

Reddite quae

sunt caesaris caesari,

quae Dei sunt Deo'^.

Apostolicum praeceptum vobis mando: ut nullus saecularis
clericum in

suum obsequium habeat; sed
mente deserviet
et corde,

illi,

cuius signaculum
his,

in capite habet,

educatus in

quae

a suo praecipitur episcopo.

Detestabile est enim et iniquum

opus: clericum in ludis inveniri, aut
nationibus degere vitam
;

cum

acceptoribus vel ve-

tantisque scenicis causis sauciatum, ad

episcopatum aut presbiterium vel quodlibet sacerdotale officium
1.

Matth.

7, 15.

2.

Rom.

12, 9.

3.

Genes. 15, 6; Rom. 4,

3.

4.

Matth. 22,21.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
vitiis

68

197
(748)

accedere,
est:

non bonis sed malis
diligitis

plenum.

Scriptum namque

Qui

Dominum,

odite

malun>\

Nam
aliunde

et

hoc hortamur christianitatem vestram: ut iuxta
aeclesiis

sanctorum canonum instituta in

a vobis fundatis non
nisi

veniens presbiter suscipiatur,

a vestrae eclesiae
litte-

fuerit episcopo consecratus, aut

ab eo per commendaticias

ras suscipiatur.
servi cuiusquam,

Multi enim sibimet ipsis mendaces, multotiens

fugam

arripientes,

dorainis" suis semet ipsos
et

quasi consecratos pr^sbiteros adnuntiant;
boli et
est:

sunt ministri dia-

non Dei,

et qui eos suscipiunt similiter.
et

Quia scriptum
Nullus ergo

Videbas furem

cum

eo currebas^ et cetera.

ex vobis, carissimi, sine consultu sui episcopi in quamcumque
aeclesiam intromittat presbiterum, nisi prius a vestro episcopo
origo et conversatio eius fuerit conprobata.

Monasteria autem, quae constructa sunt a vobis vel construuntur ex devotione fidelium,
sanctimonialis

oportet ut,

si

monachus

vel

femina

de

propria

cognatione

ibi

constituitur

praeesse, ut ab episcopo civitatis
abbatissa.

consecretur sive abbas sive
post
illius

Et

si

congregatio ibidem fuerit,
et

abbatis

aut abbatissae

decessum

a congregatione

quilibet

eligatur;

ab episcopo tamen consecretur, et non a fundatore monasterii.
Quia, quod

Deo semel

fuerit oblatum, intactum debet persistere

sub regula episcopi constitutum.

Oportet autem, ut

is,

qui

ordinatur abbas sive abbatissa, prius edoceatur

omnem

divinam

legem

et

sacram scripturam
praeesse

;

ut,

dum

subesse didicerit, postmo-

dum moderate
in potestate

sciat.

Decime vero
patrum
bere

fidelium, quae in eclesiis ofiBruntur,

non

sint

offerentis

ad distribuendum.

Quoniam sanctorum
Domini,

constituta continent:

quattuor exinde ab episcopo deiuxta praeceptum

fieri

portiones'.

Quis enim,

ponens
est

manum

super aratrum et retrorsum respiciens, aptus

regno Dei?*
a.

De pecunia

vero eclesiastica ita sancitum

donis C.

1.

Ps. 96, 10.
4.

2.

Ps. 49, 18.
9, 62.

3.

Cf. Gratiani Decr. P.

H

C. XII

qu. 2 can. 27.

Luc.

198
(748)

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
sit

68.

69

est:

ut in episcopi

potestate

disponenda eum
est

clericis,

qui

in eius obsecundant eclesia.
bet vivere,

Scriptum

enim: de altari deInde enim elymosina

quisqtm" altari mancipatur.

pauperibus subministrari debet, inde aedificia esse eclesiarum,
inde coopertoria altarium, inde ornamenta per
eclesiam, ut habuerit accessum.
Presbiter autem aut diaconus nulla consecrari debet ratione,
nisi ante eius requiratur origo,
si

unamquamque

et

conversatio conprobetur; et

dignus fuerit inventus,

ut supra scriptum est,

ab episcopo

consecretur.

Ingenui

autem aut ex

servili

genere nequaquam sacerdo-

tium accipiant vel eclesia

illis

ad regendum credatur.

69. Theophilacias archidiaconus Romanus Bonifatio
de eius
epistola

scribit,

se

ad papam

retulisse.
et

Memorat papae ad
et

eum

litteras

de schismaticis

de Francorum
sodalitate.

Galliarum
mittit^.

gentibus.

Addit de sua quondam

Munera

(S 146,

W 94,

G

83)

748

Aegregio patri

et

domino supernis fascibus decorato Boni"^

fatio archiepiscopo Theophilacias

indignus archidiaconus sanctae

sedis apostolicae.

Inter

sua quidam peritissimus

dudum enigmata
et

sic

pro-

mulgat
defixi^,

:

Verba sapientium quasi stimuli

quasi clavi in altum

quia culpas delinquentium nesciunt palpare sed pungere.

Unde
sum;

actenus'*

non

sine

gravi Davitica
:

illa

ex intimo cordis
et locutus

merore conpulsus sum cantica decantare
multiplicati sunt super

Adnuntiavi
et

numerum^;

quod multi ad tidem

veniunt et pauci ad electorum nuraerum perducuntur, hoc ipsud"

Domino promulgante: Multi
Nos quidem, egregie
inlustre
a.

sunt vocati, pauci vero

electi^.

et

sacerdotale prefulgidum apex, ut
distincte

per pagina exaranda' notescendo notescitis,
b.

sequitur se in C.

ex

M

61 f

— 62
C.

1),

C
c.

46 f

— 47.

Sine lemmate
d.

M

;

Epi-

stola Theophilacti

diaconi
corr. in

ad Bonifatium

Theophylactus C.

corr. in

hactenus C.
1.

e.

ipsum C.
2.

f.

exarando C.
3.

Eccle. 12, 11.

Ps. 39, 6.

Matth. 20, 16.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

69

199
mei*
(748)

incursa" et vigilantius
et singillatim

in quo'' angelicas et" beati domini

protulimus aures.

Et iuxta roseum

illud

et an-

gelicum optatum desiderium desideratum antelatus dominus ter
beatus in apostolica vos ad presens dignatur informatione''
mari'':
fir-

qualiter

non solum de scysmaticis
et

et hereticis illis seu

excommunicatis
tibus" censeatis,

ab orthodoxe

fid^i

regula nequiter aberranet Gal-

ut convenit,

verum etiam Francorum

liarum gentes
tentes,

fidei

traraitem solit^ amplectentes exuberent eni-

et vestro sancto

sub tempore non tantum occiduas^ sed

usque quaque floreant nationes.

Scriptum namque

est:

MulNisi
ne

tum

valet

deprecatio

iusti adsidua^.

Et David

similia:

Moyses

stetisset

in conspectu Dei,

ut averteret

iram

eius,

disperderet eos*.

Nos etenim, priscum
vis variae in
*

sodalitatis retinentes

amorem, quam-

utrosque nationes et maria dividant,

tamen

scrip-

tum

est:

Aqtie multae non potuerunt extinguere caritatem, nec
Benedictionis etenim

flumina ohruent illam^.
recordationis nostri

munusculum ob
et

memoriam: cinnamomum, costum, piper
Quod minimum
regum ah
excipere debeatis,
:

incensum pariter direximus obsignatum.
nim''

ete-

ut pro

magno

inpensius postulamus.
intus ^

Scriptum namque est
et:

Omnis gloria

eius filiae

Omni

hahenti dahitur\

Quia, quisquis caritatem perfectam

habet, etiam cuncta dona, sancto Spiritu ministrante, promeretur
accipere.

Omnipotens

etenim

rerum

opifex et arbiter

Deus; qui vestro sancto sub tempore occiduos et circumquaque
populos commorantes ad vestrae beatae praedicationis facundiam
in catholice
et

apostolicae sanctae sedis fid^i florere faciat pe-

renniter, ut optamus.
an ad?
corr. in

a. e.

an incursim?
f.

b.

sic {nn

inqnam?)

c.

d. corr. in finnare C.

oberrantibus C.

corr. in

occiduae C.

g.

inter C.

h,

etenim

deletum est in C.
1.

Zachariae papae.
5.

2.
7.

ep. 66 supra p. 184.
6.

3. lac. 5, 16.
7.

4.

Ps. 105, 23.

Cant. 8,

Ps. 44, 14.

Matth. 25, 29.

200

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

70

70. Bonifatius Cudherhto archiepiscopo Cantuariensi de muneribus litterisque missis gratias agit.
statuta sint, significat.

A

sese in

synodo quae

Suadet assiduitatem.

Addit de fe-

minarum
per
laicos

Romam

peregrinatione coercenda, de monasteriis

non regendis, de vestium luxuria".
(S 105,

W 73,
fratri,
''

G

63)

748

Spiritalis adfinitatis necessitudine

copulando

archi-

pontificatus infula sublimato, coepiscopo Cudberhto

'

Bonifacius,
ecclesiae,

legatus Germanicus

catholicae"

apostolicae Romanae''

optabilem in Christo* intimae' caritatis salutem.

Scriptum enim
invenit

est in libro

Salomonis: Beatus homo, qui

amicum, cum quo

possit loqui quasi

cum

semet ipso^.
litteras

Cum

muneribus munificentiae^

vestrae'' dulcissimas

ve-

stras, fraterna caritate interlitas',

magnas Deo

et vobis gratias

agentes,

filio

vestro diacono Cyneberhto'' offerente, suscepimus.

Vivae vocis quoque melliflua conloquia vestra de fraternis consiliis

per illum nobis caritas vestra mandavit.
spiritalia conloquia

Quae

consilio-

rum

optamus
inter

ut,

Deo

volente

quam

diu in
illo

hac mortali vita vivamus,
prestante,

nos iugiter insinuentur,

a quo solo sancta desideria, recta consilia

et iusta

sunt opera^
navit
et

Vos melius

et plenius

— quibus

Deus multis do-

prudentius nosse

et

melius et plenius posse

—

nos,

quasi in paucis fideles vestri' et devoti, studeamus instrui, au-

reo™

caelestis

amoris vinculo, quod rumpi non potest, invicem
labor nostri ministerii unius et eiusdem causae
,

catenati.
a.

Nam M

ex

l^^v -12%v
et

C97r-103r,
Giles

F 67-70
b.

1).

Praeterea adhibui Spelmani

(Concilia orhis Britannici l 2S7j edilionem

factnm (Sp),
Cuthberto Sp.

eam tfuam
c.

„ ex cod. vefustissimo ms. literis Saxonicis ( Anecdota Bedae Lnnfranci et aliorum p. 7 — XI) ex
Cudberto
e.

codice non indicato paravit editionem (G. an).
et

MC
1.

,

Cudberhto V,
f.

add. C, Sp.
h.

d.

Raraanae V.

om. C.
i.

om.

M;

intemae C.
k.

g.

municentiae V.
corr. in

munificentia vestra

M.

interlatas Sp.

Cynebertho M, Sp;

Cuneberhto C; Cyneberhto V.

uni C, tamen Sp.

m. aufo
1.

M;

anro

corr.

in

aureo C; auro V; aureo Sp.

archiep. Cantuariensi, 740

— 762.

2.

Cf. Eccli. 25, 12:

„Beatu8,

3. „a quo sancta sunt opera" ex precatione sollemni (in Processionali Romano: Litaniae maiores et minores), cuius initium hoc est: „Deus, a quo sancta desideria, recta consilia et iusta sunt opera, da servis tuis" cet.

qui invenit

amicum verum,

et qui enarrat iustitiam auri audienti".

—

S.

BONIFATII ET LTJLLI EPISTOLAE
et equalis speculatio in curis est,

70

201
748
°^

esse

dinoscitur;

ecclesiarum sive

populorum nobis credita
et

*^"™

sive

in

docendo sive in artando'

monendo
Deus

sive in defendendo canonicos'' gradus vel plebeos*.

Idcirco humillima'' preca deposco, ut,

dum

vobis* salubre con-

silium

inspiraverit vel suo spiritu synodalium consultuum^,

nobis insinuare non pigeat.
strae

Et nos

similiter, si parvitati* no-

Deus

aliquid tale, vobis

quod necessarium
Maior enim nobis

vel amabile, in-

sinuaverit, similia faciamus.

sollicitudo eccle-

siarum"'

et

cura populorum propter pallia credita et recepta
quia proprias tantum procurant parro-

quam

ceteris episcopis,

chias, incumbit.

Propterea', carissimi''
sit rusticitatis

—

non quia vestrae

prudentiae opus
sed propter

nostrae statuta' audire vel legere,
et

bonam

et

humilem

sanctam voluntatem vestram

putamus, vos libentius scire velle quam nescire
cerdotes

— quae

hic saet

nobiscum servanda decreverunf", vobis emendanda

corrigenda distinamus.

Decrevimus autem in nostro sinodali conventu

et confessi

sumus: fidem catholicam

et

unitatem

et

subiectionem

Romanae

ecclesiae fine tenus vitae nostrae velle servare; sancto Petro et

vicario

eius

velle

subici";

sinodum per omnes annos congreilla

gare;

metropolitanos" pallia ab

sede querere;

et

per omut inter

nia praecepta sancti Petri canonice"' sequi desiderare,
oves^
sibi

commendatas

numeremur'.
subscripsimus
;

Et
et

isti*

confessioni

universi

consensimus' et

ad corpus sancti
clerus

Petri principis apostolorum direximus.

Quod gratulando

Romanus

et pontifex' suscepit.

Statuimus:
a.

ut per annos singulos
b.

canonum

decreta et ecc.

corr. in

hortando C; hortando Sp.
d.

canonicus V.
et

plebeis 01, plebi

C, plebeos V.
rerhis in
bis Sp.,

humillima
nisi
f.

—

amabile recepi ex Sp.
ille;

G. an.

{Pro omnihus
ille).

his

CV

non legunlur

haec: humillimam ab

in

M
m.

haec: ut

e.

no-

vobis G.an.
h.

consultum Sp., consultuum G.an.
i.

g.

pravitati Sp.,

parvitate G. an.
recentior corr. in
n.

ecclesiam V.
1.

Praeterea

M.

k.

carissimi

MC, manus
r.

carissime in V.
o.

statura V.
p.

Quapropter ea add. C.
q.

subieci V.
s.

metropolitanus V.
t.

canonicae V.

ovas

M.

nume-

rentnr Sp.
1.

istae Sp.

consimus V.
„

Zacharias.

V. ep. 66 supra p. 190.

Suscepimus vero
cet.

et

cbartam

—

orthodoxae professionis et catholicae unitatis"

202
748
postMaiiim

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

70

clesiae iura et
.

norma
-r.

regularis vitae in synodo legantur et re, ,
,

cuperentur ".

Decrevimus: ut metropolitanus , qui

,.,

.

•<

n.
quis'*

sit pallio

sublimatus, hortetur caeteros et admoneat; et investiget,
sit inter

eos curiosus de salute populi quisve neglegens.
et

Ser-

vis"

Dei venationes''

silvaticas

vagationes

cum

canibus, et
Statui-

ut acceptores et walcones' non habeant, prohibuimus.

mus':

ut

per annos singulos unusquisque

presbiter

episcopo

suo in quadragissima rationem ministerii^ sui reddat, sive de
iide catholica sive
sui.

de baptismo sive de omni ordine ministerii

Statuimus: ut singulis annis unusquisque episcopus paret plebes

rochiam suam soUicite circumeat, populum confirmare

docere, et investigare et prohibere paganas observationes,
nos'' vel sortilogos,

divi-

auguria, filacteria', incantationes vel

omnes

spurcitias

gentilium.

Interdiximus

servis Dei,

ut''

pompato

habitu' vel sago vel armis utantur.

Statuimus, quod proprium

sit

metropolitano*" iuxta

canonum
;

statuta : subiectorum sibi episcoporum investigare

mores

et sol-

licitudinem circa populos, qualis

sit;

et

moneat, ut episcopi, a
et ab-

synodo venientes, in propria parrochia cum presbiteris

batibus conventum habentes, praecepta synodi servare insinuando
praecipiant.

Et unusquisque episcopus,
emendare nequiverif,
^

si

quid in sua diocesi"

corrigere vel

id item"^ in synodo

coram

archiepiscopo

et

palam' omnibus ad corrigendum insinuet, eoecclesia nos ordinatos

dem modo quo Romana
derim
et corrigere

cum sacramento
Dei deviasse
vi-

constrinxit, ut, si sacerdotes vel plebes a lege

non potuerim,

fideliter

semper

sedi' aposto-

licae et vicario sancti Petri

ad emendandum indicaverim ' \

Sic

enim, nisi

fallor,

omnes episcopi" debent metropolitano,
si

et ipse"

Romano
a.

pontifici,

quid de corrigendis populis apud eos inqui Sp.

reviperentur V, recuperantnr Sp.
e.

b.

c.

servns Sp.
g.

d.

natio-

nes V.
h.

falcones C.

f.

Statuimus

—

ministerii sui om. C.
k.
o.

ministri Sp.
1.

divinos

—

incantationes om.

M.

i.

filactera V.

non add. C.
nequeverit V.
s.

haiti-

bitatu V.

m. metropolitani M, Sp.
Sp.
u.

n.

diocesse V.
r.

p.
t.

dem C, idem
dicarem C.
1.

q.

archiepiscopis

M.
ipsi C.

pallam V.

sitei

M.

ia-

episcopos

M.

v.

V. ep, 17 supra p. 77.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

70

203
a"

possibile

est,

notum
,.,

facere;

et

sic" alieni

fient''

sanguine

748
postMaium

animarum perditarum.

De

cetero,

frater

carissime,

quia nobis aequalis labor et
sacerdotibus ,

maius'' periculum inrainet

quam

ceteris

quia ca-

nones antiqui praecipiunt, ut omnes sciant, metropolitanum sollicitudinem totius provinciae gerere;
sicut timeo,
et,

ut verbi gratia dicam

navem gubernandam

inter fluctus feri maris semel

suscepimus,

quam nec
uf'

caute" regere nec sine peccato dimittere'

valemus
est,

— quia^,

quidam sapientium

dicit:

Si periculosum

navem

inter fiuctus caute

non regere, quanto periculosius
tempestate relin-

est,

eam undis

tumescentibus' fiuctuantem in

quere

—

et idcirco ecclesia,

quae velut navis magna per mare
diversis

mundi huius enavigat, quae

temptationum

fluctibus in

hac vita tunditur, non est tamen relinquenda set regenda. Cuius
rei in

exemplo priores patres habemus Clementem
in

et

Cornelium

et ceteros conplures

urbe Roma''; Cyprianum in Cartagine;
qui

Athanasium

in Alexandria;

sub paganis imperatoribus naeius, aecclesiam scilicet,

vem

Christi

immo carissimam sponsam
gubernabant.

docendo defendendo laborando et patiendo' usque ad sanguinis
efiiisionem

Possum enim de memet

ipso

pro

certo iuxta

vocem

cantici canticorum dicere: Filii matris

meae
vi-

pugnaverunt contra me; posuemnt me"" custodem in vineis,

neam meam non

custodivi\

Vinea enim secundum" Naum"^
est;

prophetam domini Sabaoht domus Israhel
ecclesia catholica esse comprobatur.

nunc

videlicet

Cuius synodum congregan-

dam et hortandam pum Francorum et
suscepi.
stodivi.

iussu''

pontificis

Romani

et

rogatu^ priucilegis Christi

Gallorum sub spe restaurandae'

Circumfodi, cofinum stercoris adportavi, sed non cu-

Cum' exspectarem
et

ut faceret uvas, fecit autem labru-

scas*^;
a.
f.

iuxta alium prophetam:
C.
b.
g.

Mentietur" opus olivae,
MV.
1.

et

si

H2, ipsi

fiunt C.

c.

a om.
h.

d.
i.

magis M.

e.

cauto V.

demittere V, Sp.

Et quia C.
k.

nt om. C.

ea mundissimum escen-

tibus
n.
8.

V; intumescentibus Sp.
o.

Romana
iussi
u.

Sp.
q.

patiando
rogata

M.
r.

m.

me

om.

MV.

secu V.

om. Sp.
t.

p.

MV.

M.
Sp.
3.

restaurandi Sp.

Quia cum Sp.
1.

labrucas V.
1, 5. 2.

mentientur

MV,

Cant. eantic.

imo Isaiam

5, 7.

Isai. 5, 4.

204
748
pos aium

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

70

campi non facienV escas\

Sed, pro dolor, officium laboris mei

^g^^j^ conlatione simillimum esse videtur cani latranti et videnti,
fures
et
;

latrones frangere et subfodere'' et vastare
et quia defensionis
et lugeat.
"

domum

do-

mini sui

auxiliatores

non habeat, submurin tali

murans ingemescat
vestrum querens
candi;

Nunc autem, quod mihi

periculo posito iustum et cautum esse videtur, salubre consilium
et scire desiderans, insinuo libertatem praedi-

dico, ut in actibus apostolorum Paulus apostolus sacer:

dotibus intimavit, dicens

Contestor vos hodierna die, quia

mun-

dus sum ah omnium sanguine.
adnuntiarem'^ vobis

Non enim

subterfugi,

quominus

omne consilium Dei. Adtendite

vobis et uni-

verso" gregi, in quo posuit^ vos Spiritus sanctus episcopos, re-

gere ecclesiam Dei, quam adquisivit sibi sanguine suo^. Regnum inquit Dei, inter^ vos ambulans, praedicavi; ut me alienum ab omnium perditione servarem. Nam apostolus episcopum^,

propheta speculatorem^, salvator mundi pastorem^ ecclesiae sacer-

dotem appellat;

et

omnes tacentem peccata populi doctorem''
silentio esse,

re-

um' sanguinis animarum perditarum sub
bant. Propter hoc horribilis et

Conpro-

maxima

necessitas'' cogit: ut iuxta

dictum apostoli nos formam debeamus exhibere fidelibus®; hoc
est,

nisi

me

fallat opinio, ita iuste

vivendum

est' sacerdoti'",

ne

dicta sua repugnantibus factis evacuet et ne",

cum

sibi

de proprio
est ec-

caute vivat, tacens alieno damnetur peccato.
clesiae

Quia ad hoc

Dei praepositus, ut non solum bene vivendo

alios exeraplo

instituat, sed

etiam fiducialiter praedicando singulis" ante oculos
et,

peccata sua constituat

quae poena maneat^ duros

et

quae glo-

ria oboedientes, ostendat.

Quia iuxta verbum Domini ad Heze-

chielem, cui dispensatio verbi commissa est, etiamsi sancte vivat,
et

tamen perdite viventes arguere aut erubescat aut metuat, cum
a.

faciunt

d.

adnuntio

MV. MV.
i.

b.
e.

subfodire

MV.
f.

c.

defensiones
g.

universi
;

M.

om.

MV.
k.
o.

in

MV, MV.
Sp.

defensiones et C.
h.

tacentes
1.

—
M,

doctores C.

reum Sp.
doti V.

om.
n.

MV;
ue

reos C.

necessitas V.

om.

MV.

m. doctori M,

MV.

singulos

MV,
v.
3.

p.

habeat

aveat V, maneat C, Sp.
1.

Habac.

3,

17 secundum versionem antiquam,
2.

Sabatier Bibliorum
Act. apost. 20, 28.

vers. ant. T. II 969.

Act. apost. 20, 26
6.

— 28.

L

Ezech.

3, 17.

5.

loh. 10, 2.

Cf.

2 Thessal.

3, 9.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
perit*'.

70
ei

205
proderit
748

omnibus qui eo tacente perierint

Et quid

non puniri

suo, qui

puniendus est alieno peccato?

Taciturnita-

tem quidem

sacerdotis Dominus'', ad Hezechielem loquens, teret

ribiliter prohibet,

speculatorem sacerdotem appellat;

ut,

sicut
ita

speculatoris

est de loco editiori" plus

omnibus contemplari,
celsior
et

sacerdos

debet

esse

meritorum sublimitate

maioris

scientiae habere gratiam,

qua possit ceteros instruere.
eis

Audiens
Indicat,

inquit divinus sermo

sermonem adnuntiabis

ex me'^.

ut hoc dicat sacerdos, quod ex divina lectione
illi

didicerit**,

quod

Deus

inspiraverit%
eis

non quod humanus' sensus me; ex me^ non ex
his^^

invenerit.
lo-

Adnuntiabis
queris;

inquit ex

te;

mea verha
injieris.

non

est,

quod ex

tamquam de

tuis,

Ex

me

inquit

eis'

adnuntiahis^.

Si,

me

dicente ad^

impium: „Imimpius

pie, morte morieris^,

non fueris

locutus, ut se custodiat

a" via

sua,

ipse impius in iniquifate sua morietur,

sanguinem
ei

vero eius de
cata sua
et vivat,

manu

tua requiram^ .
et si

Acsi aperte dicat: Si

pec-

non adnuntiaveris
et te,

eum" non
et

argueris, ut convertatur
te° tacente

qui non increpasti,

ipsum, qui

pec-

cavit,

fiammis perennihus tradam.
ferrei pectoris, ut

Non simus

ergo

tam

saxei^

vel

tam

nos ista verba Domini non terreant.

Non simus tam
nerandis
tamini;

alienati a fide, ut istis verbis
et

Domini non

cre-

damus; sed excitemus

exhortemur^ fratres nostros verbis veSohrii estote
et vigilate et

sancti Petri apostoli:

exci-

quia^ adversarius vester diaholus

tamquam

leo

rugiens

circuit quaerens,
tes,

quem

devoret; cui resistite fortes infide, scienin

eandem passionem , quae
apostoli
et

mundo
'

est,

vestrae fraternitati
*

fieri^.

Et episcopos synodi nostrae subiectionis adiuratione

sancti

Pauli

admoneamus", Timotheo

dicentis:
est

Testificor co-

ram Deo

Christo lesu,
et

qui iudicaturus

vivos ac mortuos

per" adventum ipsius^"
a.

regnum
c.

eius': praedica verhum, insta

periit
f.

M.
k.

b.

dm MV.
g.

edtiori

M.

d.

dedicerit V.

e.

inspii.

verit V,

hamani MV, Sp.
adnuntiatis
p.

ex
1.

me

deleta sunt in

M.

h.

is

M.
n.
r.

ei

MCV,
0.
8.

Sp.

MV.
q.
t.

ad om.

om. V, Sp.

saxi V.

exortemus

m. in M. MV. M, exhortemus V.
u. corr. in

M. quod M.
enl
v.

synodis nostris V, Sp.
per.

subiectos Sp.
x.

admonemus

C.

et

MCF pro
1.

w. om. C.
3, 18.

est V.

V. Ezech.

2.

Ezech.

3, 17.

3.

1 Petr. 5, 8. 9.

206
748

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
ohsecra, increpa in

70

oportune mporfune, argue,
et

omni patientia

doctrina\

Est enim iam praedictum ab apostolo' tempus,
doctrinara

cum sanam

non

sustinent'',

sed ad sua desideria coin fortitudine iuxta
terris

acervant'' sibi magistros'^ et cetera.

Clamemus

dictum prophetae^, qui adnuntiamus pacem in

hominibus

bonae voluntatis *.

Ille

namque

in fortitudine clamat,

quem nec
Conillos falsos

metus nec verecundia, praedicare verbum vitae,

inpedit.

tendamus, auxiliante Domino, ut non simus inter
pastores ovium,

quos propheta accusat dicens: Haec dicit dopastoribus Israhel, qui" pascebant semet

minus Deus:
ipsos.
et

„Vae

Nonne

greges pascuntur a pastoribusf

Lac comedebatis
gregem
consoli-

lanis

operiehamini,

quod crassum

erat occidebatis ;

autem
dastis,

meum non
et

pascehatis.

Quod injirmum
sanastis,

fuit

non
est

quod egrotum non
et

quod fractum
,

non

al-

ligastis,

quod abiectum non

reduxistis

quod perierat non

quesistis;

sed

cum

austeritate imperabatis et

cum

potentia.
et

Et

dispersae sunt oves meae,

eo

quod non

esset pastor;

factae

sunt in devorationem
feta
ficat;

omnium bestiarum
id
est
fideles

agri^^.

Vae, quod pro-

dicit,

pro maledicto posuit; per pastores episcopos signi-

''greges

Domini*,

populos ad pascendum.

Set semet ipsos pascunt,
voluntates

quod^ non populi salutem sed suas
et

adtendunt.

Lac

lanas ovium Christi oblationibus

cotidianis ac decimis tidelium suscipiunt; et

curam gregis« Do-

mini deponunt.

Non

sanant spiritali consilio infirmum peccatis;
diversis

non solidanf' sacerdotali ope

tribulationibus fractum;

non revocant erroneum ad viam
citudine' pastorali
flictos

salutis;

non requirunt

solli-

veniae iam desperatione perditum; nec ad-

contra'' violentiam'

potentum, qui in eos ferarum more

desaeviunt, defendunt; neC" divites peccantes vel potentes non
a.

ad apostolos M, ab apostolos V.
d.

b.

sustinebunt

— coacervabunt C.
f.

c.

lo-

qui

MV.

qui add. C.
g.

e.

susceperunt add. C.
consolidant C.
i.

q M, qui C; quod V,
k.

Sp. in marg.

greges V.
1.

h.

sollicitudinem V.

cum

M;

om. C; con F, Sp.
1.

violentia C.

m. et C.
4, 3.
3.

2 Timoth.

4, 1. 2.

2.

V. 2 Timoth.
5.

Isai. 58, 1 se-

cundum versionem antiquam
Luc.
2, 14.
5.

ap. Sabatier Bibl. vers. ant. II 618.

4.

Ezech. 34, 2

—

V.

S.

BONn^ATH ET LULLI EPISTOLAE
Et

70

207
748

solum non arguunt sed etiam venerantur.

ideo minaciter

superbiam talium sermo divinus contundit dicens: Vae pastoribus IsraheV.

Et iterum: Propterea pastores, audite verhum
dicit

Domini.

Haec

Dominus: „Ecce ego
de

ipse super pastores
eos

requiram gregem

meum

manu

eorum,

et cessai^e

faciam,

ut ultra non pascant gregem nec pascant amplius semet ipsos"^.

Quod quid

est aliud,

quam

:

Pastores, gui semet ipsos

non gremalenisi''

ges pascunt, de sublimitate honoris inter reprobos
dictos

et inter

proiciamf

Ad

haec omnia quis non intremescat",

qui futura non credit.

Omnia% quae Deus
est

voluit

observare,
fa-

tam

aperte'' posuit, sui

nominis auctoritate firmavit, ut ea

cilius

—
quod

quod dictu quoque nefas

—

contemnamus quam,
mentientes fingamus.

nos non intellegere tam aperta

et divina,

Quando audimus*: Haec
dat,
dicit

dicit

Deus\

quis futurum esse
credit?

non

cre-

Deus,

nisi qui

Deo non

Horum

et his

similium consideratione perterritus sum, et timor et tremor ve-

nerunt super me,

et

pene contexerunt susceptum

me
si

peccatorum meo-

rum

tenebrae

*,

et

semel

gubernaculum* ecclesiae
valerem vel exemId-

libuisset placuissef'

mihi omnino dimittere,

pla patrum vel scripturas sacras consentaneas invenirem'.

circo, frater carissime, quia'' haec omnia ita se habent, et veritas
fatigari

potest vinci

autem

et

falli

non potest,

fatigata

mens nostra
tiae tuae.

confugiat ad' illum, qui per
toto
viis

Salomonem
et

dicit:

Habe
diriget

Jiduciam in Domino ex

corde tuo,
tuis

ne innitaris prudenet

In omnibus
et
alibi:

cogita

illum,

ipse

gressus tuos*;

Turris fortissima nomen Domini; ad

ipsam confugit

iustus, et salvabitur^.

Stemus in

iustitia et

prae-

paremus animas nostras ad temptationem, ut sustineamus sustentationem Dei,
nobis a generatione
bis onus inposuit.
a.

et
et

dicamus

ei:

Domine, refugium factus

es

progenie^.

Confidamus in eum, qui no-

Quod per nos portare non possumus, porb.

tremescat

M,
f.

Sp.

nis

M.
g.

c.

sed omnia Sp.

d.

apeste

MV.
C,

e.

audivimus

M.

dominus C.
i.

navis sef/uiiur ap. Sp.
k.

h. placuissetque
1,

plicuisset F, si licuisset Sp. 1.

invenire V, Sp.
9. 10.

quae V.
6.

ab
4.

M.
Prov.

Ezech. 34,
5.

2.

2.

Ezech. 34,
6.

3.
1.

V. Ps. 54,

3, 5. 6.

V. Prov.

18, 10.

V. Ps. 89,

208
748
postMaium

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
est

70

'

temus per illum qui

omnipotens, qui

dicit:
•

lugum enim

meum
nos.

suave

est,

et

onus

meum

7

i

ni
.

leve

Stemus

m

praelio

t

m
•

die Domini'', quia dies tribulationis et angustie^ venerunt super

Moriamur,

si

Deus

voluerit,

pro sanctis legibus patrum

nostrorum, ut hereditatem

cum

illis

aeternam consequi mereataciti speculatores,
solliciti'',

mur.

Non simus

canes muti*, nou simus

non simus mercennarii" lupum
vigilantes supra
diviti

fugientes^; sed pastores

gregem

Christi, praedicantes maiori" ac minori,

et

pauperi omne consilium Dei,
in

omnibus gradibus vel

aetatibus,

quantum Deus donaverit posse, oportune, inporquo'' sanctus Gregorius in libro pastorali con-

tune,

eo

modo

scripsit.

Preterea non taceo caritati vestrae,

quia* omnibus

servis

Dei, qui hic vel in scriptura vel in timore Dei probatissimi
sunt, videtur':

quod bonum esset^

et honestas et pudicitia" ve,

strae ecclesiae et' aliquod
ret

velamentum turpitudinis
et

si

prohibefeminis

synodus

et

principes vestri mulieribus

velatis''

illud iter et frequentiam,
et

quam ad Romanam

civitatem veniendo

redeundo faciunt.
integris.

Quia magna ex parte pereunt, paucis re-

manentibus

Perpauce enim sunt

civitates

in
sit

Longoadultera
et

bardia' vel in Francia aut in Gallia, in qua non
vel meretrix generis

Anglorum.

Quod™ scandalum

est

tur-

pitudo totius ecclesiae vestrae".
Illud

autem, quod" laicus homo, vel inperator vel rex aut
comitum, saeculari potestate
fultus,
sibi

aliquis praefectorum vel

per violentiam
abbatis
vel''

rapiat

monasterium de potestate episcopi vel
et

abbatissae,

incipiat ipse vice abbatis regere et
fuit Christi

habere sub se monachos et pecuniam possidere, quae
sanguine conparata, talem
a.
f.

hominem
c.

antiqui patres
d.

nominabanf
e.

mercinarii V.

b.

soUicite Sp.

maiora M.

quod M.
f^,

quod M.
g.
i. 1.

probatissimi esse videntur

M,

pr. sunt videtur C, prob. videntur
et k.

Sp. Sp.

om.
et

MVj Sp; om. MV,
gobarthia

quod bonum consilium
ecclesiae et om. Sp.

honestas V.
et vel
n.

h.

pudicitiae

MF,

MC, MC.
5.

et velatis corr. in et vel F.
0.
ille

Lon-

M.
p.

m. quia M.
ut

om. M.

autem qui

M,

ille

autem

quod V.
1.

MV.
2.

q.

nominant

Matth. 11, 30.

Ezech. 13,

3.

Sophon.

1, 15.

4. Isai. 56, 10.

5.

loh. 10, 13.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

70

209
et

raptorem*

et sacrilegum et

homicidam pauperum

lupum

dia-

748

boli intrantem in ovile Christi, et

dampnandum

ante tribunal Christi.

maximo anathematis vinculo De talibus memorare sancti
Divitihus

Pauli apostoli ad

Timotheum

dicentis:

huius

saeculi

praecipe^, non superbe sapere, neque sperare in incerto divitia-

rum, sed in Deo

vivo, qui" praestat

omnia\

Talibus,

si

aec-

clesiae correptionem

non recipiunt

—

ethnici'' et publicani

sunt'

—

nec vivis nec mortuis* communicat ecclesia^ Dei.
et hic et
ibi

Talibus*,

quod

reperiuntur,

cum tuba Dei clangamus, ne

tacentes

dampnemur.
et

Supervacuam''

Deo odibilem vestimentorum superstitionem
stude.
aliis

omni intentione prohibere

Quia

illa

ornamenta vestium

—
illo

ut

illis

videtur,

quod ab

turpitudo dicitur

—

latissimis

clavis

vermium marginibus'

clavata,

adventum

antichristi'',

ab

transmissa, praecurrunt;

illius' calliditate,

per ministros suos

introducere intra" claustra monasteriorum fornicationem et lu-

xoriam" clavatorum" iuvenum
tionis
et

et foeda consortia et

tedium

lec-

orationis et perditionem

animarum.

Haec indumenta,

nuditatem animae significantia, signa in se ostendunt arrogantiae et superbiae et luxuriae et
dicit:

vanitatis,
et

de quibus sapientia
et

Arrogantiam

et

superbiam

viam pravam

os hilingue

detestor^.

Fertur quoque in parrochiis vestris ebrietatis

malum

nimis

adsuetum

esse,

uf

non solum episcopi quidam non prohibeant',
et
alios

sed etiam ipsi nimis bibentes inebrientur,
poculis

porrectis'

maioribus cogant, ut inebrientur,

Quod absque dubio
quod canones pa-

nefas est omni servo Dei facere vel fecisse;

trum ebrium episcopum

vel

presbyterum aut cessare' aut deAttendite,

gradare iubent, et ipsa veritas dixit:
a.
c.

ne graventur
est.

pantraptorem C.

b.

cetera

desunt in C; folium enim sequens excisum
e.

vivo qui om.

MV.
g.

d.

quia ethnici Sp.

vivus nec mortuus

M.
F,

f.
i.

ec-

clesiam
ginibus

M.

De

talibus

M.
k.

h.

supervacuans V; antem add. Sp.

maSp.

MV,

imaginibus Sp.
n.

antechristi
o.

MF.

1.

iUos

MC,

illios

illius

m. om. M.
pi-ohibeant G.

luxoriorum V.

clavatorum
p.

—
s.

dextra Dei custodire dignetur

recepi ex Sp. et G.
r.

(Quae omnia om. MCV).
prospectis Sp., porrectis G.
2.

^i Sp., ut

C

q.

perhibeant

5;».^

cesam Sp. cod.
3.

1.

1 Timoth. 6, 17.

Matth. 18, 17.

Prov. 18, 13.

Javtx, Bibliotheca ni.

14

210
748

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
et

70. 71

corda vestra in crapula
lite

ehrietate^; et

Paulus apostolus:

NoVae

inebriari vino, in quo est luxuria^ ; et Esaias propheta:

vohis,

qui potentes

estis

ad hibendum vinum

et viri

fortes

ad

miscendam ehrietatem^.

Hoc enim malum

speciale est paganoGalli nec

rum

et

nostrae gentis.

Hoc nec Franci nec

Longo-

bardi' nec Romani'* nec Graeci faciunt.

Et hoc

scelus similisi

ter synodali decreto et interdictu scripturarum

compescamus,

possumus;

sin autem, vitantes et interdicentes,

absolvamus ani-

mas

nostras a sanguine perditorum.

De
ficiis

violenta quoque

monachorum

servitute operibus et aedi-

regalibus,

quae in toto mundo christianorum non auditur

facta nisi

tantum in gente Anglorum.
;

Quod

sacerdotibus Dei
est

non tacendum nec consentiendum
praeteritis saeculis.

quod inauditum malum

Venerandam

fraternitatis vestrae dilectionem contra

omnia

adversa inlaesam, pro nobis intercedentem, dextra Dei custodire
dignetur.

71. Aelbwaldus rea Aestanglorum Bonifatio de mutuis
tionihus scribit.

'preca-

Nuntium commendat^.

(S 76,

WG

29)
ve-

747—749

A?ca

Domino

gloriosissimo et

cum omni

honoris

aifectu''

nerantissimo Bonifatio archiepiscopo Aelbwaldus** Aestanglorum'

Deo donante

regia potestate fretus,

simul et tota abbatia

cum

omni congregationi^ servorum Dei

in nostra provincia altithro-

num

pro ecclesiarum incolumitate die noctuque precibus pulsan-

tem*", in

Deo remuneratori' omnium

salutem.

Inprimis itaque'' scire te
a.

volumus, o dilectissime, quod grac.

Gongobardi Sp. cod.

b.

nec Romani om. G.
Epistola Aelmwaldi

ex

ilif

116

— 116v,
qui est

C 91v — 92v, V 49— 49d. Lemma:
waldi V.
d.
v.
i.

M,
f.

ep. Elbwaldi C, ep. Aelbest

affactu

M.
ei 11.

e.

Elbwaldus
g.

MC.
utique
3.

anglorum
C.
h.

M,

anglorum C;
sante C.
1.

supra p. 10
corr. in

corr. in congregatione

corr. in pul-

remuneratore C.
2.
(

k.

M.
Isai. 5, 22.
4.

Luc. 21, 34.

Ephes.

5, 18.

747—749.

V. Chron. Manros.
obiit,

Edinburgi 1835 p. 4) 747: „SeIred Estangolorum rex cui successit Elfwaldus " ; 749 „ Elfwaldus rex Estanglorum obiit "
:

et Simeon.

regum Anglorum (in Monum. 749: „Elfwald rex orientalium Anglorum defunctus est".
Dunelm. de
gest.

hist. Brit. I

663)

Cf.

Lappenberg

Gesch. von England I 237.

8.

BONIFATn ET LULLT EPISTOLAE

71. 72

211

tanter accipimus": nostram parvitatem vestris sanctis orationibus 747—749

commendatam
nitatibus
ita

;

ut, sicut vestra benignitas

de missarum solleminstigante
dictavit,

et

orationum

assiduitatibus

Deo

quoque nostra mediocritas devota mente implere conetur.
vestri in septenis monasteriorum'' nostro-

Memoriaque nominis

rum
tis

sinaxis' perpetua lege
perfecti

censeri
*.

debet;

quia in septenario

numero
et

saepe designantur

His itaque bene conposi-

Deo adiuvante de animarum

regulis rite conpositis et de

interioris

hominis habitu apte condictis, exteriora terrenaeque

substantiae amminicula, quae sub nostra potestate

Deo

largiente

redacta sunt, sub vestrae voluntatis arbitrio contineri** volumus;
ita

tamen: ut orationum nostrarum adiutoria per benivolentiam Dei frequentare
faciatis.
fieri

almitatis vestrae in ecclesiis
te
et

Et

sicut
ita

pastorem in populo suo praedistinatio Dei
nos patronum te sentire satagemus".
et

voluit,

Nomina quoque

de-

functorum

viam universalem ingredientium, prout oportunitas

anni exigerit^, ex utraque parte adducentur, quatenus ut deus

deorum
tionem

et

dominus dominantium, qui vos in episcopatus
voluit,

«^

re-

gimen ponere

suam plebem ad individuae

Trinitatis agni-

et unitatis

substantiam per vos adducere dignetur.

Vi-

vete'', felicibus

finem clausuri calcibus.
s

— us'
ut

Preterea,

o piissime pater, tibi intimandum curemus:

gerulum praesentium litterarum devota mente a nobis transmissum'' scias;
et sicut fidelem tibi esse

comperimus,

ita et

eum

tu veridicum in omnibus nobis invenies.

72. Bonifatius Eadhurgam abbatissam Thanetensem rogat , ut pro
86 et

pro paganis preces

faciat^.

(S 13,

WG

17)

Aureo

spiritalis

amoris vinculo amplectendae et divino ac 723—751

virgineo caritatis osculo stringendae sorori Eadburgae"" abbatisa.

accepimus
ifi

iV.

b.

monosteriorum V.
f.

c

designatur F.
g.

d. continere

IUC.
corr.

e.

corr.

satagamus C.

corr. in exegerit C. k. corr. in

episcopatos
1.

M.
ex

h.

m
<7

Tivite C.

L s — us om. MC.

transmisum V.

M 85v — 86,
m. Aead-

67»

— 68,

V7v. Lemma:
i.

Item epistola Bonifacii archiepiscopi

MCV.

bnrge C.
1.

synaxibus,

e.

religionum sollemmbus

(officiis ecclesiasticis).

14*

212
723—751 sae
'

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

72. 73

Bonifacius episcopus, legatus

Romane

ecclesiae, in Christo

salutem.
Dilectionis vestrae clementiam intimis

imploramus precibus,

ut pro

nobis

intercedere

apud auctorem'' omnium dignemini.
sciatis:

Ut" non ignoretis causam huius precis,
peccatis

quia, nostris

exigentibus,

conversatio

peregrinationis nostrae variis

tempestatibus inliditur.

Undique labor, undique meror.

Foris

pugnae, intus timores^

Super omnia gravissimum: quod vin-

cunt insidiae'' falsorum fratrum malitiam* infidelium paganorum.

Rogate ergo pium defensorem vitae nostrae

et

unicum salutare

laborantium refugium, agnum Dei, qui abstulit peccata mundi*:
ut

nos, inter talium luporum

cubilia

lustrantes,

dextera sua

protegente inlesos custodiat; ut, ubi debaerunt esse speciosi pedes portantium lucernam pacis^ euangelicae*, non inveniantur

tenebrosa errantium^ apostatarum'' vestigia;
piissimus, accinctis lumbis

sed

magis pater

nostris, perficiat lucernas ardentes in

manibus nostris

et inluminet
Christi.

corda gentilium ad contemplandum

euangelium gloriae

Inter ea precor,

ut intercedere pietas vestra pro

istis

pa-

ganis, qui nobis ab apostolica sede

commissi sunt, dignetur: ut
eripere

eos

salvator

mundi ab idolorum' cultura
filiis

dignetur et

adgregare unicae'' matris catholicae
et

ecclesiae,

ad laudem
fieri et

gloriam nominis sui; qui vult omnes homines salvos
veritatis

ad agnitionem

venire^

Vale.
libris

73. Bonifatius Eadburgae abbatissae Thanetensi de
sis

mis18)

gratias agit\

(S 14,

WG

723—751

Dilectissimae sorori et iam

dudum

spiritalis clientelae"

proser-

pinquitate conexae Eadburge abbatissae Bonifacius

servus

vorum Dei perennem
a.

in Christo salutem.
c.

sidia

Domino M. V. e. Haec
corr. in
1.

b.

actorem V.
sic

au superscriptum

est

in

C.

d.

in-

in

C

sunt correcta: timoies.

Quodque

est super

omnia grag.

vissimum, insidiae falsorum fratrum, que vincunt malitiam
rantia iHF,

errantium C.

h.

apostatorum

cinae C.

ea;

jW 86

— 86«^ C
F.

68,

F

8.

cet. f. pascis M. i. idulorum V. M. Lemma: Item epistola Bonifacii

er-

k. vi-

archi-

episcopi
1.

MCF. Eom.

m.

clientellae

Thanetensi;
10, 15.

v.

supra p. 52
5.

n. 2.

2.

2 Corinth.

7, 5.

3. loh. 1, 29.

4.

Cf.

1 Timoth. 2, 4.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

78. 74

213

Carissimam sororem remunerator aeternus iustorum operum 723—751
in superna laetificet curia angelorura
;

quae, sanctorum librorum
spiritali

munera transmittendo, exulem Germanicum
solata
est.

lumine con-

Quia, qui tenebrosos angulos

Germanicarum gentium

lustrare
suis

debet, nisi habeat lucernam pedibus et lumen semitis
',

verbum Domini

in

laqueum mortis ^

incidet.

Praeter ea,

de caritate tua diligenter confidens, obsecro: ut pro

me

orare

digneris, quia, peccatis meis exigentibus, periculosi maris ' tem-

pestatibus

quatior;

rogans, ut

ille

qui in altis habitat^ et hu-

milia resplcit*, indulgens flagitia, praestet mihi

verbum

in aper-

tione oris mei^, ut currat et clarificetur^ inter gentes euangelium
gloriae Christi.

74. Bonifatius Aethelbaldo regi Mercionum nuntium suum Ceola

commendat.
tias agit.

De

nuntiis superiore
mittit^.

anno hene exceptis gra(S 12,

Munera

W 55,

G

53)
c.

Domino reverentissimo
Obsecramus

et dilectissimo

Aethelbaldo " regi Mercaritatis salutem.

732-751

tionum** Bonifacius servus servorum Dei intimae
celsitudinis tuae

clementiam

:

ut istum

missum

meum
tigerit,

nomine Ceola, praesentem* harum

litterarum, in necessiilli

tate nostra et itineris sui', et in

quocumque

necessitas con-

solacium praebere et adiuvare dignemini.

Et merceanno ad

dem pro* Deo
stitistis.

habeas'' de missis nostris, qui praeterito
eis in

vos venerunt, quia

omnibus adiutorium, ut referebant, praesigno
veri
et

Interea pro
tibi

amoris et devote amicitiae

direximus'
et

accipitrem

unum

duos valcones'', duo scuta
digna non sint, munus-

duas lances'.

Quae rogamus,

licet

cula

tamen

pro caritate benedictionis suscipere digneris.

Finem

loquendi omnes pariter audiamus;
a.

Deum
M.
f.

time et mandata eius
Lemma: Item
e.

matris

M.

b.

ex

M

85

— 85«, C 67— 67t., V l — lv.
c.

epicorr.
iti-

stola Bonifacii archiepiscopi
in

MCV.

Ethelbaldo

d.

Mercionum M.
dileximus

praesentatorem
g.

C

(gerulum excidisse videiur).

an in necessitate videlicet
i.

neris sui?

corr. in a C.
1.

h. corr. in habeatis C.

M.

k. fal-

cones

MC.
1.

corr. in lanceas C.

Ps. 118, 105:
2.

„Lucema pedibus meis verbum tuum,
Cf. Ps. 17, 6.
6.

et
4.

lumen

se-

mitis meis".
5.

3.
3, 1.

Ps. 112, 5.

Ps. 112, 6.

Cf. Ephes. 6, 19.

2 Thessal.

214
c.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE 74-76
ut, si

732-751 observa

'.

Petimus quoque:

per' alterum nuntium verba

nostra ad praesentiam

tuam

scripta pervenerint,

auditum tuum

adcommodare

digneris et soUicite audire cures.

Vale in Christo.

75. Lullus diaconus Eadhurgam ahhatissam Thanetensem monet,

ut ipsum

Deo commendet.

Munera

mittit.

De

suo
16)

erga eam studio.
c.

Ldtteras poscit^.
et in Christo carissimae et

(S 7,

WG

732-751

Reverentissimae
tissae^ .N.^ indignus

Eadburgae abba-

exiguus diaconus perennem in

Domino

salutem. Almitatis tuae clementiam intimis obsecro precibus, ut mei

memor
sicut
ritas

esse digneris in

tuarum sacrosanctis orationum
.N. tua

subsidiis

mihi per redeuntem fratrem nostrum
concedens promisit.
fragilitatis

benigna caflagito,

Hoc etiam obnixa prece
cotidie presentis

ut

meae

navem, quae

mundi

procella-

rum

turbinibus quatitur", tuae stabilitatis suffragio fulciatur; ut
hostis

contra antiqui

venenata spicula oraminum tuorum

fre-

quente

"^

iuvamine muniar.
id est

Parva munuscula tuae venerandae

dilectioni transmisi,

unum graphium* argenteum
his salutationis

et sto-

racis et

cinnamomi partem aliquam; quatenus ex
allata
si

minimis

cognoscas,
sunt.

munera tuae

quam

grata mihi

Et

quid mihi per gerulum horum apicum, qui dicitur

Ceola', vel per alium quemlibet imperare volueris, scit caritas
illa,

quae inter nos

est copulata spiritali germanitate, id

meam

parvitatem
litteras

totis nisibus

implere

velle.

Interea rogo,

ut mihi

tuae dulcedinis* destinare'' non deneges.

Bene valere
optamus.

te desidero, et sanctis successibus proficere in Christo

76. Lul Dealwinum magistrum rogat, ut pro se preces faciat,

Aldhelmique opuscula
0,732-751

sibi mittaV.

(S 4,

W 101,
IT.

G

90)

Reverentissimo fratri Dealwino'', iam
a.

dudum
ex

magistro, Lul'

per om.

MV,

superscHptum

esi

in C.

b.

C
c,

105 v— 106,
quatiatur

V 5—5».
d. fre-

Lemmata :
quenti C.

Epistola Lul ad
e.
i.

Eadburgam C; Item
f.

epistola V.
g.

grafium C.

Ceola F, Coela C.

dulcinidis F.

h.

disti-

nare V.

ex

C104— 104t>, F4.
k,

Lemmata:
\.

Epistola Lul ad Dealbwinum
et

C; item

epistola Lul V.
1.

Dealbwino C.
2.

v.

supra p. 12
3.

13

n. 2.

Eccle. 12, 13.

Thanetensi.

LuUus,

v.

huius paginae

not. b.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

76. 77

215

indignus diaconus, sine prerogativa" meritorum diaconatus officioc. 732-751
fungens, optabilem in

Domino
fulcire

salutem.

Almitatis tuae clementiam intimis precibus flagito, ut
mediocritatis

meae

carinam

digneris

tuis

almis

oraminibus;

quatenus, tuarum orationum intercessionumque** pelta protectus,

ad portum
hoc

salutis pervenire

merear

et

piaculorum
sicut

meorum

in

terreno

ergastulo

veniam consequi;
"

iam

praeterito

anni circulo per

Denewaldum

fratrem nostrum, litterarum me-

arum portitorem, deprecatus sum. Ergo vilium munusculorum transmissio'' scedulam istam comitatur, non tam digna quam
devota mente directa.
scopi' aliqua
Similiter obsecro, ut mihi Aldhelmi epi-

opuscula,

seu prosarum seu metrorum aut rith-

micorum, dirigere digneris ad consolationem peregrinationis
et

meae

ob memoriam ipsius beati antestitis^
aifabilitatis indica,

Et mihi per aliqua
valeat precibus tua

verba tuae

quid de

istis

fraternitas perlicere;

quae inhianter audire satago.

Bene valen-

tem
pro

te et proficientem in prosperitate

dierum

et

intercedentem

me

exopto longis temporibus^

77. Ingalice presbyter Lullo diacono respondet.

Munera

mittit.

Bonifatium salvere iuhetK

(S 39,

W 102a,

G

91)
c.

Claro atque carissimo Dei ministro Lulle Ingalice indignus
presbyter, tuus tamen per omnia devotus famulus, in

732-751

Domino

optabilem salutem.
Litterae
a.

namque prudentiae tuae
b.

et
c.

munera

largitatis tuae
d. trans-

pro rogativa V.
e.

intercessionibus V.
f.

Deneualdum C.
epistola.

misio V.
1.

antestites V.

ex

V

23 1;

— 24.

Lemma: Item

Scirebumensis.

2.

in cod.

Vindobonensi sequitur Ausonii epi-

gramma VIII

hoc:

Fama

est, fictilibus cenasse Agathoclea regem Atque abacum Samio saepe onerasse' luto. Fercula gemmatis cum poneret horrea vasis'' Et misceret opes pauperiemque simul, Quaerenti causam respondit: Rex" ego qui sum

Sicaniae, figulo

sum

genitore satus''.

Fortunam reverenter habe", quicumque repente
Dives ab exiguo progrediere loco.
a.

Samiosa morasse
c.

corr.

vasa y.

Rex

superscripsit

manus posterior in Samio saepe onerasse. b. anrea manus posterior. d. fatur V. e. habet V.

216
c.

S.

BONH^ATil ET LULLI EPISTOLAE

77. 78

732-751 ad

me

usque directa pervenerunt.

Quibus diligenter
si

lectis

et

consideratis, post premissani pacificam salutationem,
tellexi,

bene in-

insinuasti nobis erga vos diversras molestias.et tribula-

tiones

— que

sepe solent in hoc
:

mundo occupare

servos Christi

secundum
Christo,

apostoli sententiam

Omnes, qui pze volunt vivere in

persecutionem patiuntur^

—

contraque omnia temptasunt,

menta orationum nostrarum, qualiacumque
militer postulasti.

amminicula hu-

Quod

et

omnis congregatio nostra pro vestra
preces fundere studuit.

sospitate sedulo ad

Dominum

Et nunc,
tuae

amantissime diacone, quia vicem rescribendo
scriptis propter

eruditionis

parvitatem ingenioli mei digne debitum persol-

vere non potui, tamen scio, quia vera caritas omnia sustinet^

Haec pauca verba
est:

rusticitatis

meae cum minimis munusculis,

id

quattuor cultellos nostra consuetudine factos et calamistrum
et

argenteum

mappam unam,

per fidelem portitorem fratrem

vestrum immo nostrum Aldredum amabili presentiae tuae tan-

tum pro memoria
destinata

caritatis trausmittere curavi.

Quaeso frater-

nitatem tuam, ut eo animo a te haec suscipiantur, quo a
noscuntur.

me

Sed

et

intercessorem

nostrum

apud

Deum, venerabilem Bonifacium presulem, omnis
nostrorum

caterva fratrum

cum

abbaterio* in Dei dilectione salutare desiderat.

78. Theophilacias archidiaconus Romanus Bonifatio bene precatur.

Lullum, archidiaconum
^

eius,

commendat.
(S 147,

Munera

mittitK
c.

,

W 95,

G

84)

732-751
fatio

Egregio patri

et

domino

aetheriis decorato fascibus Boni-

almo archiepiscopo Theophilacias" indignus archidiaconus**

sanctae sedis apostolice.
Inter

amoena prata fraglantium florum sepe
Ita, inlustrante

spinis circum-

vallatur rosa.

sancto Spiritu, praefulgidus plerum-

que

rutilat arbiter veluti roseus flos, et melliflua
a.

dogmata
lemmate
d.

salutis

sic cod.; fortasse abbate nostro
b.

legendum

esse, opinatitr Mabilio,

Acta SS. ord.

Ben. saec. III, 2 p. 393.

ex

M

&2v—%'dv,

epistola Theophilacti diaconi ad Bonifatium C.

C 47«;— 48. Sine c Theofylactus C.

M;

Item

diaconus

M,

archidiaconus C.
l.

2 Timoth.

3, 12.

2.

1 Corinth. 13, 4. 7.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
-

78

217
be-c. 732-751

aeternae habundet"; eructuat nimiruni laudabilis in arvis.

atissime in aetheris! Talenta etenim, tuae credita egregiae beatitudini,
te noii

solum dupla verum etiam

et sescupla Chrfsto a
di-

reddantur in astris;

arcanaque vox ope carmine Christi
et Jidelis,

centis:
lis,

Euge, serve hone
te

quia inter pauca fuisti fide-

super multa

constituam; intra in
laboris

gaudium Domini

tui^.

Denique ob
coangelico

vestri

crementum

sedulo'*

una cum sancto
sanctae no-

patre vestro,

domno

apostolico

totius

strae aecclesiae sacerdotalis, vel populo naviter domini Dei nostri

exoramus clementiam: ut vestrae sanctissime paternitatis
minatos doctrinis atque e vivo potatos fonte simul

inlu-

cum

eorun-

dem
fidei

satore confirmare

ac conservare in sanctae ac orthodoxae
et

tramite clementer iubeat;

eorum, qui credituri sunt,

corda aperire atque a tetro detegere velamine; inflammanteque

eosdem sancto

Spiritu, intrepidi laetantes

ad fidem Christi persanxit clementia:

venire festinent,
alias oves habeo,

quemadmodum dominica
quae non sunt ex hoc

Et

ovili^ et caetera.

Itaque, domine ac sanctissime pater,

quesumus vestram a

Deo santiatam" ambrosiam bonitatem:
rissimum atque dulcissimum sodalem
bus
pio modis favore'' propter

ut sanctissimum nimisque

nobis dilectum Lullum, benedictum archidiaconum vestrum, kaet fratrem et

nostrum, omni-

Deum

nostrae pussillitatis

amicitiam

commendatum habere

dignemini.

Nostra est

scilicet

in eo rata dilectio pro eo:

quod vestrae almae

paternitati,

maEt

gnis decorate infulis, fidelibus ac lepidis ministrat servitiis.

ob hoc, poplite identidem flexo, vestram depraecamur togatam

prudentiam: ut

eum multo amplius
memoriam

talionem habere non dedi-

gnemini perniciter; ob nostramque parvitatem,
crebro refunditis praeces,
facere

cum domino Deo
omittatis; quia

non

scriptum est:

Multum

valet depr^catio iusti adsidua^.

His vero

praelibatis, salutamus

vestram a Deo iuvatam sanctissimam nec-

tareamque paternitatem.
a.

Et optamus, ut Deo favente perennisedele corr. in sedulo

corr. in

abunde C.
d.

b.

N, sednle

C.

c.

corr.

m

sancitam C.
1.

favere

m,

corr. in favore C.

Matth. 25, 21.

2.

loh. 10, 16.

3.

lac. 5, 16.

218
c.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

78. 79

732-751 bus ' capiatis temporibus premia et desideratum, ob vestrae sospitatis suffragium, potiatis'' effectum.

Denique vero direximus" parvam benedictionem ex
tate beati Petri apostoli.

largi-

Propter

Deum

grato animo dignemini

suscipere costum,

cinnamomum

et serostyracem''.

79. Bonifatius ZacJiariae papae Lullum nuntium suum commendat.
Sese sacerdotum perversorum communionem non
devitavisse ,

omnino

querifur.

Addit de archiepiscopis

et

palliis petendis et

de condito monasterio Fuldensi".
(S 141,

W 86,

G

75)

751

Reverentissimo patri, dilectissimo domino,

cum

timore et

honore venerando magistro, apostolici honoris privilegio praedito',

pontificatus

apostolicae sedis infula sublimato

Zachariae

Bonifatius exiguus, servus vester licet indignus et ultimus

tamen

legatus Germanicus devotissimus, optabilem in Christo inmarcescibilis caritatis

salutem.

Paternae pietatis vestrae sanctitatem subnixis precibus obsecro, ut

hunc presbiterum meum, portitorem litterarum measuscipiatis.

rum nomine Lul grato animo clementer
secreta

Habet enim

quaedam mea, quae

soli pietati

vestrae profiteri debet:
litteras

quaedam viva voce vobis
ostendere,

dicere,

quaedam per

notata

de quibusdam vero necessitatibus meis inquirere et

interrogare; et mihi paternitatis vestrae responsum et consilium

ex auctoritate sancti Petri principis apostolorum ad solacium
senectutis repraesentare ; ut, his
si

omnibus

auditis et consideratis,

quae sint quae vobis placeant facta, adaugere Deo volente
si

studeam,

autem

quid, ut

timendum

est, displiceat,

ex prae-

cepto sancti apostolatus*' vestri vel indulgentiam merear vel di-

gnam

penitentiam persolvam.
vestri'^,

Antecessor' etenim praecessoris
a.

venerandae memod.

perennis C.

b.

potiatus C.

c.

dereximus

M.

xerostyracem C.

e.

ex

M
C.
1.

ilv —4t9
f.

,

C

34

— 35.

Sine lemmatc
g.

M;
M.

Epistola Bonifatii ad Zachariam pa-

pam

praedicto

M.

apostolati

„

Antecessor praedecessoris

—

illis

non communicavi
Gregorii

"

sunt in Gra-

tiani decr. P.

H

C.

XI

qu. 3

c.

104.

2.

m.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

79

219

riae Gregorius',

dum me indignum

ordinavit et ad praedican- 751

dum verbum
constrinxit
:

fidei

Germanicis gentibus misit, sacramento

me

ut canonicis et iustis episcopis et presbiteris in verbo fierem
falsos

in facto in consensu adstipulator et adiutor

—

hoc au-

tem" cum

divina gratia implere studui''

—

;

autem sacer-

dotes, hypochritas et seductores populorum, vel corrigerem ad

viam

salutis vel

declinarem et abstinerem a communione" ipsoet

rum; quod ex parte servavi
non
et

ex parte custodire

et

implere

potui.

Spiritaliter implevi

sacramentum, quia in consensum
mea.
Corporaliter

in

consilium illorum non venit anima
eis

autem ab

omnino abstinere non potui, dum venissem ad
cogente aecclesiarum necessitate;

principem Francorum,
tales
ibi

cum

repperi,

quales nolui.
illis

Sed tamen in sancta commu-

nione" corporis Christi

non communicavi.
apostolicus

Praecepit quoque mihi praefatus

pontifex, ut
et

populorum,

quoscumque visitassem, conversationem

mores

apostolicae sedis pontifici indicassem.

Quod, in Domino confido,

ut fecissem.

De

eo autem, quod

iam

praeterito tempore de archiepiscoaecclesia petendis iuxta promissa*
feci,

pis et de palleis'' a

Romana

Francorum

sanctitati vestrae

notum

indulgentiam apostolicae

sedis flagito.

Quia, quod promiserunt, tardantes non implevediffertur
et

runt;

et

adhuc

ventilatur

et^,

quid inde perficere
promissio*'.
soli-

voluerint, ignoratur.

Sed mea voluntate impleta esset
silvaticus in

Est praeter ea locus
tudinis, in

heremo vastissimae
in

medio nationum praedicationis nostrae,

quo mo-

nasterium' construentes, monachos constituimus, sub regula sancti
patris

Benedicti viventes,

viros

strictae

abstinentiae

,

absque

carne et vino, absque sicera et servis, proprio
labore contentos.
sos et

manuum suarum
religio-

Hunc locum supra dictum per viros Deum timentes, maxim^ Carlmannum*' quondam

princi-

pem Francorum,
a.

iusto labore adquisivi et in honore sancti Salc.

om. C.
g.

commonione M.

d.

corr. in palliis

C.

promisio

M.

h.

Carlomannum C.

220

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
In quo loco,

79.

80

751 vatoris dedicavi.

cum consensu
mortem

pietatis

vestrae

proposui, aliquantulum vel paucis diebus fessum senectute cor-

pus requiescendo recuperare

et post

iacere.

Quattuor

etenim populi, quibus verbum Christi per gratiam Dei diximus,
in circuitu loci huius habitare

dinoscuntur;

quibus

cum

vestra

intercessione,

quam

diu vivo vel sapio, utilis esse possum.

Cupio

enim
tate tes,

vestris orationibus,

commitante" gratia Dei, in familiari-

Romanae

aecclesiae et vestro servitio inter

Germanicas gen-

ad quas missus fui, perseverare et praecepto vestro obescriptum est: ludicium patris audite,
ut salvi
sitis
'

dire, sicut
sic facite
,

filii dilecti,

et

;

et alibi

:

Qui honorat patrem suum,
ut superbenedictio patris firmat do-

vita vivit^ longiore^ ; et iterum:

Honora patrem tuum^,
et

veniat tibi benedictio a

Domino*,

mus"

filiorum'^^

80. Zacharias papa Bonifatio respondet de sacerdotum malo-

rum communione ,
paschali, de

de episcopis, de palliis Francorum, de

monasterio Fuldensi, quae animalia non edantur, de igne

morbo

regio, de pedibus lavandis, de henedic-

tionibus, de sacerdotibus, de Milone, de lardo, de episcopo

condemnato, de presbyterorum ordinatione^ de censu

eccle-

siarum, de paganorum inimicitiis, de Sclavorum tributo, de
figura crucis\
751

(S 142,
et

W 87,

G

76)

Reverentissimo

sanctissimo fratri Bonifatio

coepiscopo

Zacharias episcopus servus servorum Dei.

Benedictus Deus,

pater

domini

nostri

lesu

Christi,

qui

dispersa congregat et congregata conservat augetque fidem et

fiduciam

servis

suis

ad praedicandum verbum euangelii lesu
et Spiritu

Christi domini nostri, cum eodem Patre

sancto in qui

unitate viventi' in saecula saeculorum.
a.
ira

Ipsi gloria et laus,
c.

corr. in comitante
e.

C.
ca: iH/

b.

corr. in vivet C.

domas

C.

d. sequilur

C

pagina vacua.

49

—

53 n ,
sic

C

39d

— 40.

Sine lemmate

M;

Epistola

Zachariae papae ad Bonifatium C.
1.

f.

pro viventis codd.
3.

Eccli. 3, 2.

2.

Eccli. 3, 7.

Eccli. 3, 9.

4. Eccli. 3, 10.

5.

Eccli. 3, 11.

—

Extremam huius
puram;
v.

epistolae

partem

interiisse

manifestum

est.

Idque etiam

librario codicis Carlsruhensis patuit,

quippe qui sequend.

tem paginam

reliquerit

supra huius paginae not.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

80

221

adiutor et protector est in se credentibus ; ipse enim dixit:
7
.

creait

m
.

.

.

me,

vita

vivet

et

non

.1 morietur

Qui

751
Nov. 4

;

quoniam ego sum

.

via vita et veritas^.

Laudamus

et

superexaltamus sanctum no-

men

eius, laeti gaudentes,

per harum gerulos et sanctae frater-

nitatis tuae litteris allatis, superstitem in
te valere,

hac vita

et in

Domino

cognoscentes

;

petentes

inmensam Dei
te conservet"
insidiis

nostri divinita-

tem: ut ad praedicandum multo amplius euangelii atque sanctae
fidei

eius
te

sacramentum longevum
muniat
et

suaque protecpie

tione

ab

adversantium

miserendo

custodiat.

Suggessit itaque fraterna sanctitas

tua in

suis

apicibus,
se-

quod' praedecessor noster beatae memoriae Gregorius, huius
dis apostolice praesul,

dum ad predicandum verbum
Germaniae partibus
a te esse

euangelii

tuam
illis

misisset'' fraternitatem in

et gentibus
ita:

paganis, verbo pollicitationis

munitum

ut

orthodoxos episcopos presbiteros, vel quosque repperire potuisses in verbo exhortationis perfectos, amplius confirmares et eis

communicares
tores

—

quod

et

factum est

—

;

si

quos vero seduc-

episcopos aut pseudopresbiteros vel quosque a recto fidei

tramite deviantes repperisses, nulla tibi
nio.

cum

eis esset

commuet

Quod

te,

Deo

solaciante,
es.

usque ad praesens

spiritaliter

servasse,

confessus

Vel

si

omnino propter principalem

humanum favorem
arum Dei;
nis
et

gentis

Francorum, dum ad eos
valuisti,

accessisses",

corporaliter abstineri''

non

cogente necessitate aecclesi-

tamen in eorum

consilio et consensu

communioquod

anima tua non
eis
tibi

est coinquinata.

Itaque propter hoc,

cum
lum
si

conversatus es, non consentiens iniquitati eorum, nulest

detrimentum coram Deo'.

Te

enim praedicante permasal-

oboedirent, salvi essent; sin
ipsi

autem

in' iniquitate sua

nerent,
vasti
a.
e.

peribunt, tu autem iuxta prophetae dictum

animam tuam*.
servet C.
b.

mississet JU.

c.

accessisset

M.

d.

corr. in abstinere

C.

in

om. M.

3. „ Quod praedecessor 2. loh. 14, 6. 1. V. loh. 11, 25. 26. detrimentum coram deo " sunt in Gratiani decr. P. II C. 11 qu. 3 c. 105.

—

4.

Ezech. 33,

5.

222
751

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
autem Francorum

80

De

episcopis

et palleis" scripsisti,

quod

iuxta promissionem
verint"' iuxta

suam nondum impleverunt.
Nos enim, divina

Qui,

si

imple-

verbum suum, habebunt ex eo laudem;

sin vero

aliter egerint, ipsi videbunt.

gratia largiente,

quod

gratis accepimus, gratis

damus \
est.

Tua quidem propter hoc
solitu-

benigna voluntas a nobis suscepta
Igitur et hoc petisti ut:

monasterium in vastissima

dine et in medio gentium quibus praedicas constitutum et a te

fundatum esse atque in honore

salvatoris

Dei nostri dedicatum,

ubi etiam et monachos sub regula beati Benedicti degere ordi-^
nasti, illud" venerabile

monasterium nomini tuo privilegio

sedis

apostolice muniri.

Quod, votis tuis acquiescentes, ordinavimus
et

iuxta desiderium

petitionem tuam.

Congruit enim, divini

ministerii praedicatorem

optimumque ministrum ad desiderata
perficere;

pertingere
sicut

et

coeptum bonum opus usque in finem

scriptum est in dominico praecepto:
erit^
;

Qui perseveraverit
ille,

usque in finem, hic salvus

et:
sic

Beatus servus
facientem;

quem

cum

venerit

Dominus,

invenerit

etenim super

omnia hona sua
Inter
mitibus'',

constituet eum^.

ea praedictus tuus gerulus Lul

cum

ceteris suis co-

quae iniuncta^ fuerunt a tua fraterna sanctitate tam

in verbo

quamque per

scripta^,

omnia liquidius suggerentes

in-

notuerunt.

De

quibus tam in verbo responsum dantes, et per

scripta tuae remisimus fraternitati.

Continebant enim capitula

in petatio^* ab eis porrecto, quae inferius annexa sunt; de qui-

bus

flagitasti

a nobis, quae recipienda quae respuenda sint:

In primis de volatilibus, id est de graculis et corniculis atque ciconiis.

Quae omnino cavendae sunt ab esu

christiano-

rum.

Etiam

et fibri atque lepores et equi silvatici

multo am-

plius vitandi.
ris sacris

Attamen, sanctissime
es.

frater,

de omnibus scriptu-

bene compertus

De
a.
e.

igne autem paschali ^ quod inquisisti.
C,
scripto
b.

A priscis
d.

sanctis

corr, in palliis

impleverunt C.
g.

c.

hoc C.

concomitibus C.

iniuncti

M.

f.

M,
2.

impetatio

M,

corr. in in pittatio C.

1.

Matth. 10,

8.

Matth. 10, 22; 24, 13.

3.

Luc. 12, 43. 44.

4.

pittacio.

5. Cf.

Grimm Deutsche Mythologie

(ed. tertia) I 583.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

80

223
751

patribus, ex quo per dei et domini nostri lesu Christi gratiam
et pretioso

sanguine* eius aecclesia dedicata est, quinta feria

paschae,

dum sacrum

crisma consecratur, tres lampadae'' magnae

capacitatis, ex diversis candelis aecclesiae oleo coUecto, in secretiori

aecclesiae loco

ad figuram

interioris"'

tabernaculi insi-

stente, indeficienter

cum multa

diligentia inspecte ardebunt, ita

ut oleum ipsum

sufficere

possit usque

ad tertium diem.

De

quibus candelis sabbato sancto pro sacri fontis baptismate sumptus
ignis

per sacerdotem renovabitur.

De

christallis

"

autem,

ut adseruisti, nullam

habemus traditionem.
morbo' vexantur
sit

De

his qui regio

inquisisti,

sive

homines

sive equi sint, quid

fiendum

de

illis.

Si

homines ex nati-

vitate aut genere huius

morbi sunt, hi extra civitatem comitari

debebunt; ad* elymosinam^ vero accipiendam a populo non devitari.

Si

autem

contigerit,

magnum

vel

parvum non

nativi-

tate

sed superveniente egritudine vexari, non est proiciendus;

sed, si possibile est, curandus.

communionem

venerit, post

Adtamen in aecclesia, dum ad omnium supletionem erit ingressuEqui vero, qui praefato morbo

rus ad participandum munus.
fuerint coinquinati,
si

curari

non valuerint, in puteis
morbi* contagione

et foveis

proiciendi

sunt,

ne eiusdem

ceteri

coin-

quinentur.

De
lupis
rari,
et

animalibus autem,

qui''

a furentibus id est rabidis'

canibus fuerint lacerati.
et

Oportet

ea''

a ceteris sepa-

ne furentes

mordentes cetera coinquinentur.
sunt.

Quodsi

pauca sunt, ut supra diximus, in fovea proicienda

Nam
tam
in

et

hoc inquisivit fraternitas tua:

si

liceat, sanctimo-

niales feminas,

quemadmodum
est,

viri',

sibi
aliis

invicem pedes abluere
diebus.

coena Domini quamque in

Hoc domini-

cum praeceptum
a.

quod qui per fidem impleverit, habebit ex
lampades C.
g.

corr. in

pretiosum sanguinem C.
e.

b.

corr. in

c.

inferioris C.

d.

crystallis C.
i.

ad om. M.

f.

elemosinam C.
1.

om.
C.

M.

h.

corr. in

que C.
1.

rapinis

M.

k.

ea om. C.

corr. in viris

lepra.

Cf. Dieflfenbach

Glossarium

lat.

germ. Morbus regius

:

„

aus-

seczikeit".

224
751
Nov. 4

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
viri et

80

eo laudem
.

'.

Etenim
.

mulieres

unum Dominum habemus,
ut nosti

qui

m
.

,.

caelis est.

Pro autem benedictionibus", quas faciunt Galli,
frater, multis vitiis variantur.

Nam

non ex apostolica traditione
sibi ipsis

hoc faciunt, sed per vanam gloriam operantur,

damp-

nationem adhibentes;
lizaverit

dum

scriptum

est:

Si quis vobis euangeest,

praeter^

id,

quod euangelizatum
suscepisti,

anathema

sit^,

Regulam
sic

catholicae

traditionis

frater

amantissime;

omnibus praedica omnesque doce%

sicut a sancta Romana'',

cui

Deo

auctore deservimus, aeclesia accepisti.
si

Inquisisti etiam et hoc:

ante tricesimum*

annum

liceat
si fieri

sacerdotem ordinari.

Bonum

et

congruum

est,

carissime,

et inveniri potest: ut provecte aetatis et boni testimonii viri

iuxta sacrorum

canonum

instituta ordinentur sacerdotes.
et necessitas exposcit,

Si au-

tem minime repperiuntur'
que annorum
et

a viginti quin-

supra levitae et sacerdotes ordinantur^ quem-

admodum in lege Domini continetur^ De Milone^ autem et eiusmodi similibus,
plurimum nocent, ut a
stoli
tali

qui aecclesiis Dei

nefario opere recedant, iuxta apoSi adquieverint

vocem oportune inportune praedica^.

am-

monitionibus tuis,

salvabunt animas suas; sin vero, ipsi peri-

bunt obvoluti in peccatis suis, tu autem, qui recte* praedicas,

non perdes mercedem tuam.

Nam
das*"

et

hoc inquisisti: post quantum temporis debet
Nobis a patribus
petenti consilium

larest.

comedi.

institutum

pro hoc non

Tibi

autem

praebemus:

quod non oporteat

eum' mandi priusquam super fumo siccetur aut igne coquatur;
si

vero

libet,

ut incoctum'' manducetur, post paschalem festivi-

tatem' erit
a.

manducandum™.
Pro benedictionibus autem C.
e.
i.

con:

in

b.

propter

M,
g.

praeter C.
rectae C.

c.

om,

M.

d.

Roma M.
M,

tricessimum

M.
C.

f.

continet

M.
m.
3.

h. corr. in
1.

lardus C.
stivitate

eum deletum
13, 3.
2.

est in

k. corr. in incoctus

C.

paschali fe-

corr. in

paschalem festivitatem C.

corr. in

manducandus C.

1.

Rom.

Galat.

1, 9.

reperiuntur

— ordinentur
5.

„ Si

triginta

"

sunt in Gratiani decr. P. I D. 78

c. 5.

annorum non 4. Nu6.

meri
moth.

8, 24.

invasore ecclesiae Remensis et Trevirensis.

2 Ti-

4, 2.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

80

225
pu751

Episcopus autem condempnatus, de quo

inquisisti, qui

gnator et fornicator existit atque res ecclesiae post degradatio-

nem

sibi vindicare nitetur", hic
est.

omnino ac
infideli

detestabiliter respufidele?

endus

Quae enim

portio

cum

aut quae
traditio-

communio Christo

et Belial?'

Hos sanctorum patrum

nes et sanctorum canonum instituta condempnaverunt.

De

ordinatione etiam presbiterorum

et

diaconorum, quos

cogente necessitate et paupertate, rogantium, non legitimis temporibus et diebus a te pervenerunt'',
oifensionem, insinuasti.
si

aliquam haberes ex hoc
tibi frater:

Dicimus autem

bene nosti,

quod
dos;

sacri canones docent, aptis

temporibus sacerdotes ordinan-

attamen in eo, quod a

te propter zelo" fid^i

actum

est,

a domino

Deo

nostro indulgentiam postulemus''.

De
mosinam
iuxta

censu autem aecclesiarum, id est solidum de cassata'

suscipe, et nullam habeas esitationem^;

dum

ex eo poteris elyaecclesiarum

tribuere

et

opus

perficere

sanctarum

canonum

instituta.

Si quos vero presbiteros, qui de laicis promoti fuerunt et,

ante^ criminalibus causis obvoluti, celantes peccatum suum, ordinati sunt,

postmodum vero manifestata

est

eorum iniqua
peccantem

actio

hos, a sacerdotali habitu privatos, paenitentiae summitte.

Non
et ne-

enim odit Deus peccantem
gantem.

et confitentem, sed

Nam
ganorum
dicandum

et

hoc

flagitasti

a nobis:

si

liceat

persecutionem pasalutare consi-

fugiendi''

an non.

Et pro

hoc,

frater,

lium damus.

Si

fieri
si

potest et locum inveneris, insta ad prae-

illis';

autem supportare non valueris eorum per-

secutionem, habes praeceptum dominicum, ut in aliam ingrediaris civitatem^

Nam

et

hoc inquisisti: quid fiendum

sit

de excommunicato

episcopo et apostolica auctoritate neglegenti.

Hic detestabilis est

coram Deo
a.

et

hominibus, cuius condemnationi incondempnatus
b.

corr. in nititur C.
e.

provenenint C.
f.

c.

corr. in

zelum C.
g.

d.

corr.

in

postnlamus C.
corr. in fagere 1.

corr. in casata C.
i.

corr. in hesitationem 1.

antea 1.

h.

otn.

1.

1.

2 Corinth.

6, 15.

2.

Matth. 10, 23.

Ja¥fe, Bibliotheca ni,

X5

226
751

8.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
Ipsi

80. 81

non communicabit*.

enim condempnabuntur in die irae

et

revelationis domini et salvatoris nostri lesu Christi,

dum

sederit

ad iudicandum genus humanum; sicut scriptum
ego resistam, dicit Doniinus\

est:

Superbis

y

Etenim de
non

Sclavis, christianorum

terram inhabitantibus,

si

oporteat censum accipere, interrogasti frater.
silium
tributo
indiget'',

Hic quidem conSi

dum

rei

causa est manifesta.
sibi

enim sine

sederint,
si

ipsam quandoque propriam

vindicabunt

terram;

vero tributum dederint, norunt: dominatorem ipsam

habere terram.

Nam

et

hoc

flagitasti

a nobis, sanctissime frater: in sacri

canonis praedicatione quot in locis cruces facere debeantur, tuae
significemus sanctitati.

Votis autem tuis clementer inclinati, in

rotulo" dato praedicto Lul religioso presbitero tuo, per loca signa

sanctae crucis quante

fieri

debeant, infiximus.

His autem** se habentibus, Domini deprecamur* clementiam, licet peccatores, ut suo te muniat et confortet auxilio nos-

que

annuat prosperitatis tuae semper laeta suscipere nuntia.
te

Deus

incolumem

custodiat, reverentissime frater.

Data pridie

Nonas Novembris, imperante domno piissimo augusto Constantino a

Deo coronato magno imperatore anno

tricesimo secundo,

post consulatum^ eius anno undecimo, indictione quinta.

81. Zacharias papa Bonifatio episcopo
siam Moguntinam
751
tiae,

et eius

successorihus eccle-

asserit

sedem metropolitanam^. (W83,G72)

Zacharias papa Bonifatio episcopo sanctae ecclesiae Mogonet

per

eum

in

eadem

venerabile'' ecclesiae,

perpetuam sa-

lutem.
Qualiter dominus

Deus noster propitiatus

sit

et laboribus

sanctissime fraternitatis tuae cooperator extiterit,
MC.
e.

per singula
M.

a.

communicavit

b.

corr. in indiges C.
i.

c.

rotulo corr. in rodulo

d.

ita

add. C.
v.

deprecamus M.
g.

pater

M,
per

imperii in liiura C.

Scripsi

post consulatum;

supra p. 17.

ex
h.

M

bZv,

C 39«;— 40.

Sine

lemmate

M;

Epistola Zachariae ad Bonifatium C.
1.

corr. in et

eum eidem

venerabili C.

Cf. lerem. 50, 31, lacob. 4, 6.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
est tam,

81

227
751

edicere,

longum

ut haec, quae obicimus, confirmemus.

Quae ex parte"
mania

te narrante

prospeximus,

Igitur,

dum

in Gerfuisset

provincia tua fraterna sanctitas

ad praedicandum

directa a sanctae recordationis praedecessore nostro

domno Gre-

gorio papa, et post inchoatum opus et aliqua ex parte spiritaliter
illic

aedificatum,

Roma

reversus, ab eo episcopus ordinatus et
es,
et

ad

praedicandum denuo remissus

elaborasti

Deo
,

praevio nunc usque per annos 25' in eadem praedicatione

ex

quo

episcopatum

suscepisti.
^*

Sed
;

et

in

provincia Francorum
instituta,

nostra vice concilium habuisti
eis

et iuxta

canonum

Deo

annuente,

omnes

flexi

sunt oboedire.

Et dum

in his piis

operibus

occupata esset tua sancta fraternitas, nunc usque casibi

thedralem sedem

minime

vindicavit.
tibi

At ubi vero" Deus
cathedralem eclesiam
filio-

praedicationem tuam auxit, obtinere**
vel successoribus tuis confirmare

debemus iaxta eorundem
idcirco

rum Francorum

petitionem.

Et

auctoritate

beati Petri

apostoli sancimus : ut supra dicta eclesia

Mogontina nunc atque

etiam perpetuis temporibus
sit

tibi et

successoribus tuis metropolis

confirmata;

habens etiam sub se has 5 civitates

—

id est

Tungris, Coloniam,

Wormaciam, Spiratiam
fecit.

et

Trectis"

—

et

omnes Germaniae gentes, quas tua
cationem Christi lumen cognoscere

fraternitas per

suam

predi-

His a nobis

definitis,

huius nostrae confirmationis paginam in tua eclesia perpetuis

temporibus pro sui confirmatione conservandam esse mandamus.

Bene

valete.

Data pridie Nonas Novembris imperante domno

piissimo augusto Constantino a

Deo coronato magno imperatore

anno tricesimo secundo, post consulatum^ eius anno undecimo,
indictione quinta.

a.

caetera huius epistolae

desunt

m M,

uhi folium ifuod set/uebaiur excisum
C.

est.

b. habaisti alia

manu
e.

in

margine

C

additum

est.

vero delelum est
f.

in

C.

d. se-

quitur

ut

in

C.

trectis corr. in

traiectis C.

imperii

iV»

litura C.

Scripsi

post consulatum ; v. supra p. 17.
1.

immo

29.

15*

228

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

82

82. Zacharias papa monasterium Fuldense ex cuiusque
siae

eccle-

praeterquam Romanae potestate eaimit bonaque

eius

confirmat\
ex cod. Carlsruh. /'.40

(W
— 40
1).

88,

G

77)

ex ed. Rom.

et

ex cod. Monacens.

fol. 54.

751
(Nov. 4)

Zacharias papa Bonifatio epi-

Zacharias

papa Bonifacio

scopo et per

eum

in monasterio

episcopo et per
sterio

eum

in

mona-

ab eo constructo successim abbatibus in perpetuum.

ab eo constructo et suc-

cess. abbatibus in
'

perpetuum.

Quoniam' semper sunt concedenda, quae rationabilibus con-

Quoniam semper sunt concedenda,

quae

rationabilibus
oportet,

gruunt desideriis, oportet, ut devotioni conditoris piae constructionis

congruunt desideriis,

ut devotio conditoris piae constructionis oraculo in privilegiis

auctoritas

in

privilegiis

prestandis
Igitur

miuime

denegetur.

praestandis minime denegetur.
Igitur quia postulasti a nobis,

quia

postulasti

a nobis,

quatenus monasterium Salvatoris
a te constructum in loco, qui vocatur Boconia, erga ripam fluminis Vultaha, privilegii sedis apostolicae infulis decoretur, ut sub

quatenus
toris

monasterium Salva-

a te constructum, situm

in loco, qui vocatur Bochonia'',

erga

ripam fluminis

"

Fulda,

privilegii sedis
fulis

apostolicae in-

iurisdicione sanctae nostrae, cui

decoretur,

ut sub iuriscui

Deo

auctore

deservimus,

ecle-

dictione

sanctae nostrae,

siae constitutum, nuUius alterius

Deo auctore deservimus,
siae constitutum,

ecclealte-

eclesiae

iurisdicionibus

submit-

nuUius

tatur; pro

qua re

piis desideriis

rius

ecclesiae

iurisdictionibus

faventes,
id,

hac nostra auctoritate
eifectui

submittatur;

pro qua re piis

quod exposcitur,

man-

desideriis faventes, hac nostra

cipamus.
a.

Et

ideo

omnem

cuius-

auctoritate id,

quod exposcitur,

Huius tahulae exempla duo tradita sunt. Alterum legitur in cod. Carlsr. fol. 40 cum lemmate hoc: Epistola Zachariae ad Bonifatium; alterius exempli (ex ,,ms. cod." editi in Epistolarum decretalium summorum pontificum, Romae 1691, T. II p. 698^ fragmentum habetur in cod. Monacensis, quondam Moguntini , fol. 54; uhi folium prae-

— 40r

redens excisum
1.

est.

Vid. p. 229

n. a.

b.

Bothonia R.
nititur in

c.

qua add. R.

Utrumque tabulae huius exemplar

formula Libri diumi

Romanorum

pontificum ed. Garnerius p. 118:

„Quoniam semper sunt

—

existere temerator".

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
eflfectui

82

229
Et ideo
751

libet eclesiae

sacerdotem in prae-

mancipemus.

fato
libet

monasterio dicionem quam-

omnem
rio

cuiuslibet ecclesiae sa-

habere

aut

auctoritatem

cerdotem in praefato monasteditionem quamlibet habere

praeter sedem apostolicam pro-

hibemus;

ita ut, nisi

ab abbate

hac auctoritate praeter sedem
apostolicam prohibemus; ita ut,
nisi

monasterii fuerit invitatus, nec

missarum ibidem sollempnitatem
quispiam
celebrare,

ab abbate monasterii fuerit

praesumat omnimodo
ut profecto, iuxta id

invitatus,

nec missarum solem-

nitatem ibidem quispiam prae-

quod subiectum apostolicae sedi sumat omnimodo celebrare, ut
firmitate privilegii consistit, in-

profecto, iuxta id
apostolicis

quod subiecti
consi-

concusse dotatum permaneat locis et rebus,

privilegiis

tam

eis,

quas mo-

stunt, inconcusse dotatus per-

demo tempore tenet vel possidet, maneat. Constituentes per quam quae futuris temporibus in ius decreti nostri paginam
iure ipsius monasterii divina pietas voluerit

huat-

que interdicentes omnibus cuiuslibet

augere ex donis et

omnino

ecclesiae prae^"

oblationibus decimisque fidelium

sulibus vel" cuiuscumque
gnitati"

di-

absque

uUius

personae contra-

praeditis

potestatem'*
interpositio-

dictione, firmitate perpetua per-

sub

anathematis
qui
ei^

fruatur. Constituimus

quoque per nem*:
ut,

praesumpserit
a nobis
indulti,

huius decreti nostri paginam,

praesenti^ constituti,
praefati

quicunque cuiuslibet eclesiae praesul vel

monasterii

''

quacunque dignitate praehanc nostri privi-

quolibet
rator.

modo

existere

teme-

dita persona
legii

Bene

vale'.

cartam,

quam

auctoritate

principis apostolorum firmamus, temerare temptaverit, ana-

thema

sit et,

iram Dei incurrens, a cetu sanctorum omnium

extorris existat ; et nihilominus praefati monasterii dignitas

a nobis indulta perpetualiter inviolata permaneat,
lica auctoritate subnixa.
a.

aposto-

Bene

vale''.

vel

— Bene

vale legitur in
e.

M

fol. 64.

b.
f.

quacumque R.
huius R.
g.

c.

dignitate R.

d.

personis ed. R.
praefato monasterio R.
fol.

interpositione R.
i.

praesentis R.

h.

valete R.

k.

ap. Oihlonum in vita Bonifatii, cod.

Trevirensis

116« adduntur haec: Data

pridie

Nonas Novembris imperante domno

augusto Constantino anno 32 imperii eins, indictione quinta.

230

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

83

83. Benedictus episcopus,

sedis apostolicae vicedominus,

Boni-

fatium afflictum conaolatur".
751
Nov,

(S 145,

W 85,
'

G

74)

Domino

sanctissimo

atque amantissimo nobis in Christo
et

patri Bonifatio archiepiscopo Benedictus episcopus
nus'' sedis sanctae apostolicae.

vicedom-

Praesens Lul venerabilis presbiter, paternae sanctitatis vestrae

missus, honorandos nobis
continebat:

tuos

attulit

affatus.

Quorum

textus

multis

te

necessitatibus

et

turbinibus esse

tristatum per homines

non timentes

Deum
'',

et falsos episcopos

atque pseudopresbiteros et fornicatores clericos eorumque ird-

quas actiones pravasque inmissiones
et

iamque

et

inimicantium
iniqua finem

persequentium

gentium.

Quorum
ut

persecutio

habebit interitus sempiterni.

Etenim, sanctissime pater, omnes
securi

sancti quanta passi sunt tormenta,

possiderent vitae

aeternae palmam'*. Habemus consolatorem egregium apostolum

Paulum, qui docet: Oportet nos per multas tribulationes intrare
in
et

regnum Dei^.

Magna

tibi est

merces, o sanctissime pater,

corona gloriae coram omnipotente Deo, dura omnia toleran-

ter sustines propter
gelii lesu Christi

divinum mandatum

et

praedicationem euan-

domini dei

et salvatoris nostri.

Cuius,

licet

peccator, potentiam deprecor: ut

domiuo meo beato apostolorum

principi Petro intercedente, cuius et vicem agis inter feroces et

indomitas gentes, ut ipse te sua pietate custodiat, et decursum''
ministerii
tui

in

die

adventus eius copiosum fructum adferre

valeas et a conditore

omnium Deo

remunerationis premium cen-

tuplum accipias

et

vitam aeternam possideas.

Etenim,

me

ipsum

sanctis

tuis orationibus

commendans, ut

valui in verbo

et opere, praedicto tuo

misso adiutor apparui.

Benedictionem

denique a vestra beatitudine missam, sicut a patre meo, suscepi
et

omnipotenti Deo gratias egi et vestre sanctissimae paterni-

tati.

Etenim, beatissim^ pater, parvum munusculum sanctia.

ex

M

&'\.

— &lv, C

45t;

— 46»).

Sine lemmate
b.

M;

Epistola Benedicti episcopi

Yicedomini sedis apostolicae ad Bonifatium C.
d.

vicedne

M.

c.

inmisiones

M.

corr. in

de cursu C.
2. Cf.

1,

Nomentanus, ut videtur.

Sap.

3, 4.

3.

Act. apost. 14, 21.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
:

83. 84

231

tati

vestrae

direxi

sabanum unum
Quod'' peto

et

facitergium

unum

et 751

modica thymiama".

ut absque iniuria vestra ho-

noranda paternitas suscipere non dedignetar.
semper, amantissime pater.

Vale" in Christo

84. Bonifatius Fulredum preshyterum
rogat, ut propter

et

ahhatem S. Dionysii

imminentem mortem suam discipulos suos
(S 92,

Pippino regi commendet^.
Bonifacius

W 90,

G

79)

servus

servorum Dei, gratia Christi episcopus, 753—754
'

carissimo consacerdoti Fulredo presbitero
caritatis salutem.

perennem

in Christo

Fraternae dilectionis tuae spiritalem* amicitiam,
in

quam

sepe

necessitatibus

meis pro Dei intuitu

mecum

fecisti,

dignas

gratias,

quantas meruisti, persolvere non possum; sed
tibi in

Deum
Nunc

omnipotentem deprecor, ut
cedis'

alto

caelorum culmine mer-

praemia in gaudio angelorum aeternaliter retribuat.
ut,
est,

autem in Christi nomine deprecor,

quod bono
ut

initio cepisti,

cum bono Dei*
et

fine perficias^

Id

amabilem regem nostrum Pippinum salutaveris;
quod mihi

meo verbo gloriosum et illi ma-

gnas gratias referas' de omnibus pietatis operibus, quae''
fecit; et

mecum
cursum
Propfilii"

ut

illi

referas,

et amicis

meis

veri' simile"

esse videtur.

Videtur",

ut vitam istam temporalem et

dierum meorum per

istas infirmitates cito

debeam

finire.

terea deprecor celsitudinem regis nostri pro

nomine

Christi

Dei: ut mihi nunc viventi indicare et mandare dignetur circa
discipulos
luerit.

meos, qualem'' mercedem postea de

illis

facere vopresbiteri
consti-

Sunt enim pene omnes peregrini.
et

Quidam

per multa loca ad ministerium ecclesiae
tuti;

populorum

quidam sunt monachi per
corr. in

cellulas nostras et infantes
quae C.
V.
c.

ad

a.

thymiamata C.
om.

b.

eorr. in

Vale

—
e.

pater om, JH.
spiritalium
Jllf.

d.
f.

e*

iH/

118— 119, C93 — 94«,
g.
1.

F68«— 69.
h.

Sine lemmate.
i.

percedis V.
qui V.

M.
fili

percipias

referres corr. in referras V.

k.

veri addidi.
o.

m. simile esse

M,

similis

esse

C,

simili

esse V.

n. Videtur om.

M.

M.

p.

sibi

supersnriptum est in C.

1.

et abbati S. Dionysii.

232
753—754 legendas"
tempore,

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

84. 85

litteras ordinati;

sunt et aliqui seniores, qui longo''

mecum

viventes, laboraverunt et

me

adiuvabant'. ...

85. Bonifatius a Pippino rege
lat; et Lullus,

petit, ut 'preshyteris suis
et

consu-

chorepiscopus suus, praedicator

doctor pres-

hyterorum

et

populorum
his

instituatur"^.
sollicitus

(S 92,

W 90, G 79)

753—754

De

omnibus
;

sum: ut post obitum

meum
silium
sicut

non disperdantur
et

sed ut habeant mercedis vestrae con-

patrocinium celsitudinis vestrae, et non sint dispersi

oves

non

habentes pastorem;

et

populi prope

marcam
filio-

paganorum non perdant legem Christi.

Propterea almitatis

vestrae clementiam diligenter in Dei nomine deprecor: ut

lum meum
clesiarum

et

corepiscopum

'"

Lullum,

si

Deus

voluerit et si cleet ee-

mentiae vestrae" placeat, in hoc ministerium populorum
conponere
et

constituere
et

faciatis

praedicatorem et
si

doctorem presbiterorum
luerit,

populorum.

Et spero,

Deus vo-

quod in

illo

habeant presbiteri magistrum et monachi
et

regularem doctorem
et pastorem.

populi christiani fidelem praedicatorem
fieri

Propterea autem' maxime hoc«

peto, quia

presbiteri
habeant''.

mei prope marcam paganorum pauperculam vitam Panem ad manducandum adquirere possunt; sed veibi

stimenta invenire

non possunt,
sustinere
et

nisi aliunde consilium et ad-

iutorem

habeant,

ut

indurare' in

illis

locis

ad

ministerium populi possint;
vavi''.
a.

eodem modo,

sicut ego illos adiu-

Et
d.

si

pietas Christi hoc vobis inspiraverit et hoc,

quod
C
94 v,

legentes

MV,
in

corr. in

legendas C.
e.
fi

b.

longa V.
f.

c.

ex

M
i.

119,

V
in

69.

chorepiscopum C.
h")

ua V.
h.

om.

M;

superscriptum est autem
corr. in per-

C; hoc {pro

V.

g.

MV.

corr. in

habent C.

durare C.
1.

k.

corr. in adiuvi

M.

Hoc

Bonifatii

tionibus

cum extrema

ep. 85 infra) coaluit. primus vidit Ludovicus Oelsner (De Pippino rege Francoram, Vratislaviae 1853 p. 18). Ad Fulradum enim pertinet allocutio haec: „Fraternae dilectionis spiritalem amicitiam"; ad regem Fippinum haec: „patrocinium
celsitudinis vestrae", et „almitatis vestrae

ad Fulredum epistolae exordium ia codicibus et ediparte similium ad Pippinum regem litteramm (v. Quae quidem membra quantopere diflferant inter se,

clementia" et „si clementiae

vestrae placeat" et „per litteras pietatis vestrae".
disiunxi.
2.

Quare non iungenda
1.

de hac epistola confer huius paginae not.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

85. 86

233
meos prae- 753—754
et in-

peto, consentire et facere volueritis, per hos missos

sentes aut per litteras pietatis vestrae hoc mihi

mandare

dicare dignemini; ut eo letior in mercede vestra vel

vivam vel

moriar.

:a

86. Bonifatius Buggan ahhatissam consolatur^.

(S 2,

WG

31)
et

Venerande ac dilectissime sorori Buggan Bonifatius, qui
Wynfrethus ", servus servorum Dei optabilem in Christo
tis

723—755

carita-

salutem.
soror carissima,

postquam nos timor Christi

et

amor

peregrinationis longa et lata terrarum
separavit,

ac maris intercapedine

multorum
senectute

relatu

audivi

tempestates tribulationum,

quae

tibi in

Deo permittente supervenerunt.

Merore

contristatus ingemui; reputans, quia,

postquam quietem contem-

plativae

vitae

quaerendo maiores monasteriorum soUicitudines

abiecisti'',

frequentiores et validiores tribulationes occurrerunt.

Nunc autem,
tiens,

soror veneranda, tribulationibus tuis conpa-

fratemas et hortatorias^ et consolatorias,
et

beneficiorum

tuorum
mitto;
dixit:

antiquarum amicitiarum ' memor,

litteras

ad

te trans-

rogans, ut mente non excedat sententia veritatis, qua

In patientia vestra possidehitis animas vestras^;

et

ver-

bum sapientissimi Salomonis: Quem diligit Deus^, corripit^^ omnem filium, quem recipit^ ; et psalmigraphi sententia Multae
:

trihulationes

iustorum,

et

de his

omnihus liberavif eos Domi-

nus* ;
tritum
a.

et alibi:
et

Sacrificium

Deo

spiritus contrihulatus ; cor con-

humiliatum Deus non spernit^.
in cod.

Et recordare apostob.

haec signa non hahentur nisi

Vindob.

ex

M

72v —ISv^
c.

C

56

—57,
dus
f. i.

V2—2v.
d.
g.

Lemma:
abiecisti

Item episMa Bonifacii archiepiscopi

MCV.

Winfre-

om.

MC. M.

—
C.

tribulationes om.
h.

M.

e.

exhortatorias

M

pro et h.

Dominus

castigat a(utem) add.

manus

corrigens in marg. C.

corr. in liberabit C.

1.

Luc. 21, 19.

2.

Prov.

3, 12.

3.

Hebr. 12,

6.

4.

Ps. 33, 20.

5.

Ps. 50, 19.

234
723—755

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
qua
dixit:

86

licae sententiae,

Per multas

tribulationes oportet nos

intrare in
scientes,

regnum Dei^;

et alibi:

Gloriamur in trihulationibus,
patientia autem"

quod

tribulatio patientiam operatur^;

probationem, probatio vero spem^ ; spes autem non confundit'^.

De

ista spe, soror carissima,

semper gaude

et laetare, quia

non

confunderis; et tribulationes

mundanas

toto mentis adnisu'' con-

temne, quia omnes milites Christi utriusque" sexus tempestates
et

tribulationes

infirmitatesque huius

saeculi despexerunt** pro

nihiloque duxerunt%
injirmor, tunc potens
ritate

sancto Paulo attestante,

qui ait:

Quando

sum^ ;

et alibi: et

Quis nos separabit^ a caqui nos
dilexit'',

Christi?

tribulatiof^

reliqua usque

Qui* pater et amator castae virginitatis tuae, qui te primevo

tempore iuventutis tuae, paterne
filiam vocavit, dicendo per

dilectionis voce

ad se invitans,
et et

prophetam: Audi,

filia,

vide,

et

inclina
patris

aurem tuam,
tui^;

et

obliviscere

populum tuum,
tribulationibus

domum
et

quia concupivit rex speciem tuam^, ipse est, qui
laboribus
et

modo

in senectute tua

speciem

pulchritudinem animae tuae decorare et adornare desiderat.

Tu

autem, carissima, de futura hereditate patriae
gaudens,
contra omnes
adversitates
sive
et,

caelestis in spe

cordis

sive

corporis

scutum

fidei et patientiae obpone'';

ut

Christo sponso coope-

rante, turris euangelicae aedificium,
pisti,

quod in bona iuventute coeut',

in senectute bella

ad gloriam Dei perficias,

Christo

veniente,

cum

sapientibus virginibus

lampadem cum

oleo ful-

gentem in obviam portare'" merearis.

Inter ea intimis ob-

secro precibus, ut, memor'' promissionis antique, pro
digneris
:

me

orare

ut Dominus, qui est redemptor noster et salus omnium,
multifariis periculis

de

istis

animam meam

eripiat in fructu spi-

ritali.

Vale in Christo.
H"

a.

V.

b.
e.

adniri

M,

corr, in annisu C,

adnixu V.

c.

utrius

M.
V.

d. di-

spexerunt V.
h.

dixerunt
ut

M.

f.

separavit
est

MV.
3.

g.

qui corr. in quippe C.
k.

obponet V.
1.

i.

cum MV, cum

deletum in C.
3.
7.

memmi
4.

Act. apost. 14, 21.
6.

5.

2 Corinth. 12, 10.
Cf. Ps. 44, 12.

2. Rom. 5, Rom. 8, 35.

Rom. Rom. 8,

5, 4.

Rom.

5, 5.

37.

8. Ps. 44, 11.

9.

10.

Cf. Matth. 25, 1.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

87

235

87. Bonifatius N. monacham hortatuTy ut pro

se precetur'.

(S 16,

WG 27)
Bonifa- 723—755
caritatis

Reverentissimae et dilectissimae ancille Christi
cius supplex servus

N.''

servorum Dei in Christo sinceram

salutem.
Caritatis

vestrae

clementiam intimis obsecramus precibus,

ut pro nobis peccatoribus apud
multis
et variis

Deum"

intercedere curetis.
concussi'' et

Quia

tempestatum turbinibus

quassati

sumus

sive a paganis sive a falsis christianis

seu a fornicariis
ut timemus, noet eri-

clericis sive a

pseudosacerdotibus

;

et

maxime %

stris meritis exigentibus

tribulamur.

Sed ut consolemur

piamur orationibus

vestris,

deprecamur.
vestrae

Et confidimus
dilectionis
et

in do-

mino lesu,
peccatorum
Quia
fidelis

quia per orationes
et tranquillitatem

veniam

tempestatum invenire mereamur.

promissor lacobus apostolus dixit: Confitemini alterut salvemini;
et

ut7'um peccata vestra,
catio iusti adsidua^
ait:
;

multum enim

valet depre-

lohannes euangelista in prima epistola

Scimus, quoniam audit nos% quidquid petierimus; scimus,
petitiones,

quoniam habemus

quas postulamus ab

eo^.

Et quia

iam ante de hoc ipso deprecatus sum, rogo, ut non indignemini; eo quod raro petere non debeo, quod sine intermissione

semper

fieri

desidero.

Quia cotidiana tribulatio divina solamina
quaerere admonet.
Praeterea,

fratrum ac sororum

me

quia

timemus, easdem temptationes satanae

ibi esse,

quae hic sunt,

secundum dictum
dantes in opere
est

apostoli:

Stabiles estote et inmobiles,
scientes,

habun-

Domini semper;
et alibi:

quod labor

vester

non

inanis in
agite
et

Domino^ ;

Vigilate et state in fide, viri-

liter

confortamini* ; omnia vestra cum^ caritate fiant^.

Et

si

egestas tangat, dicti euangelici nolite oblivisci:

BeatipauSi

peres spiritu,
ex

quoniam ipsorum
C69 — 70, FSd
.N. V.
c.

est

regnum caelorum^.

a.

M %lv — %%v,
b.
i.

— 9.

episcopi

MCV.

N MC,
2.

ximae C.
1.

et superscriptum est in C.

Lemma: Dominum M. g. in M.
3. 6.

Item epistola Bonifacii archid.

concusi V.

e.

ma-

lacob. 5, 16.
5.

1 loh. 5, 15.

1 Corinth. 15, 58.
5, 3.

4. 1

Co-

rinth. 16, 13.

1 Corinth. 16, 14.

Matth.

aS^

S.

BONIFATII ET LULLI EPI8T0LAE

87. 88

723—755 tribulatio veniat, memores estote
vestra
possidebitis

veritatis dicentis
et

:

In patientia
:

animas vestras^ ;

in

psalmo

Patientia

pauperum non
potens sum^ ;

peribit in Jinem^.

Si infirmitas corporis,
dixit:

Pauli

apostoli sententia proferatur,
et:

qua

Quando

infirmor, tunc

Virtus in infirmitate perficitur^.

88. Bonifatius Buggae abbatissae,
spondet.

num

demigret consulenti, re-

Se

sententias expetitas postero tempore

missurum

esse, promittit.

De

muneribus gratias

agit".

(S 20,

WG 32)
ceteris^

723—755

Dominae

dilectissimae et in

amore

Christi

omnibus

feminini'' sexus praeferendae

sorori

Buggan abbatissae Bonifade

cius exiguus, indignus episcopus,

aeternam in Christo- salutem.
illo

Notima

sit tibi,

soror carissima,
:

consilio,
tibi

quo

me

indignum per

litteras interrogasti

quod ego

iter

peregri-

num

nec interdicere per

me

nec audenter suadere praesumo.
Si
et

Sed, quod visum est, dicam.
erga servos" Dei et
ancillas''

enim soUicitudinem , quam

monasterialem vitam habuisti,

propter adquirendam quietem et contemplationem Dei dimisisti,

quomodo debes nunc saecularium hominum
bus servire

verbis et voluntati-

cum
si

labore

et

tediosa soUicitudine?

Melius enim'

mihi videtur,

propter saeculares in patria libertatem quiete'

mentis habere nullatenus possis: ut per^ peregrinationem liber-

tatem contemplationis,

si

volueris et possis, adquiras;

quem ad

modum
suas

soror nostra Wiethburga"' faciebat.
intimavit,

Quae mihi per
quietem invenisset

litteras

quod talem

vitae'

iuxta limina sancti Petri,
quaesivit.

qualem longum tempus desiderando
illa

De

isto

autem tuo desiderio

mihi mandavit,

—

quia de te ad illam scripsi
et temptationes et

—

ut expectes,

donec rebelliones

minae Sarracenorum, quae apud Romanos^
et

nuper emerserunt, conquieverint,
lente
a.

quoad usque
dirigat.

illa

Deo vo-

suas litteras
ex

invitatorias

ad

te

Et hoc mihi
Item epistola Bonifacii
e.
.e.

M
C.

94«

— 95«, C
b.
g.

76—76«,

V 12«— 13.
c.

Lemma:
d.

archiepiscopi
f.

MCV.

femini V.

servus V.
h.

ancellas V.
i.

M.

quietem

MC.

per om. C, in V.

Wiehtburga V.

vitam

MV

et C.

k.

Romonos
1.

Luc. 21, 19.

2. Ps. 9, 19.

3.

2 Cor. 12, 10.

4.

2 Cor. 12,

9.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
esse.

88.

89

237

optimum videtur
et sustineas
rit, facias.

Et praepares
et postea'',

tibi

necessaria' itineris, 723—755

verbum

eius;

quod pietas Domini iusse-

De
catis

conscriptione autem sententiarum, de qua rogasti, pec-

meis indulgere" habes.

Quia propter instantes labores

et

itinera continua

adhuc

perfecte'' conscriptum,

quod

rogasti,

non

habeam.

Sed,

cum

inplevero,

ad praesentiam

dilectionis tuae

transmittere curabo.

De muneribus namque
agentes,

et vestimentis,

quae
tibi

misisti, gratias

Deum

omnipotentem rogamus, ut

praemium remusororem

nerationis aeternae

cum
ac

angelis et archangelis in alto caelorum

culmine reponet*.

Obsecro igitur per

Deum

carissi-

mam immo
me
bus
fatigor,

matrem

dominam dulcissimam,

ut adsidue pro

orare dignetur.
et

Quia pro peccatis meis multis tribulationiet sollicitudine

multo maiore mentis tribulatione

quam corporis labore conturbor. numquam deficere scias. Vale in

Fidem antiquam
Christo.

inter

nos

89. Bonifatius quendam hortatur, ut deum pro

se invocet^.

(S 23,

W 98,

G

87)

Reverentissimo fratri et spiritalis germanitatis propinquitate 723—755

conexo Bonifacius exiguus servus servorum Dei perennem in
Christo caritatis salutem.

Clementiam

fraternitatis vestrae intimis flagitamus precibus,

ut, nostrae mediocritatis
peccatis nostris

memores, intercedere dignemini, quia
qui in altis habitat et humilia

exigentibus periculosi maris tempestatibus unille*,

dique quatimur; rogantes: ut
respicit',

indulgens flagitia,

prestet nobis

verbum

in apertione

oris

nostri",

ut currat et clarificetur^ inter gentes euangelium

gloriae Christi.
a.

necesaria C,
f.

b.

post C.
17.

c.

indulge

M.

d.

perfectae C.

e. sic

codd.

ex

C 106— 106t), V
g.

Lemmata: Epistola
V.
6, 19.

Bonifatii

C; Item

epistola

Bonifacii archiepiscopi V.
1.

illae

Ps. 112, 5. 6.

2.

Ephes.

3.

2 Thess.

3, 1.

238

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

90

90. Bonifatius Aldherium ahhatem rogat, ut una cum sua con~
gregatione pro ipso, pro Germanis, pro mortuis quihusdam

Deo
732—755

supplicet\
fratri

(S 24,

W 100,

G

89)

Venerando

Aldherio abbati Bonifacius exiguus servus

servorum Dei in Christo salutem.
Caritatis

vestrae clementiam meduUatis

et intimis precor-

diorum obsecramus precibus, ut in
bus intercedendo nostri memores
vestrae precibus inploretis
egrinationis
:

vestris sacrosanctis orationi-

esse

dignemini et almitatis

ut pius Dominus, qui causa est perfragilitatis

nostrae,

navem

nostrae,

ne fluctibus

Germanicarum tempestatum submergatur, dextera sua protegente
et gubernante,

inlesam custodiendo ad caelestis Hierusalem
Salutate''

litus

tranquillum perducat.

omnes

fratres sanctae congre-

gationis vestrae, nostros in

Deo

carissimos, in osculo dilectionis
scilicet

ac devotionis nostrae.

Commendamus

nos vestris" ora-

tionibus, ut, sive viventes sive morientes, vestrae communioni'*
caritatis sociemur.
caritatis

Et ut hoc

ita firmetur, devotione fraternae

a vobis iuxta voluntatem clementiae vestrae* promereri'

volumus, in quantum potestas profectum adtribuerit.

Petimus

quoque, ut pro Germanicis gentibus^, idolorum culturae deditis,
intercedere curetis;
salute
fieri

rogantes

Dominum,

qui pro totius

mundi
salvos

proprium sanguinem

fudit et vult

omnes homines

et

ad agnitionem veritatis venire', ut eas ad agnitionem

creatoris et ad
ter,

gremium matris

aecclesiae convertat.

Simili-

ut pro dormientium fratrum animabus, qui nobiscum labo-

rabant in Domino, orationum adiuvamina et missarum sollemnia
celebrare faciatis,

precamur;

quorum nomina gerulus harum

litterarum demonstrabit''.
tis

Valere beatitudinem vestram et sanc-

successibus proficere in Christo diligenter optamus.
a.

ex

C 106f)— 107, V
e.

17

— 17t).
f.

Lemmata:
b.

Epistola Bonifatii ad Altherium C;
c.

Item epistola Bonifacii archiepiscopi V.

Salute C.

nostris C.

d.

comde-

moni V.

caritatis

add. C.

promeriri

MC.

g.

gentis

VC.

h.

monstravit V, corr. in demonstrabit C.
l,

]

Timoth.

2, 4.

S.

BONIFATH ET LULLT EPISTOLAE

91

^9

91. Bonifatius Leobgytham, Teclam, Cynehildam cohortatur, ut
preces pro se faciant".
(S 25,

WG

22)

Venerandis
et Teclae"^

et

amandis carissimis sororibus Leobgythae''* 723—755
di-

nec non et Cynehildae*" et omnibus in Christo

ligendis sororibus, vobis cohabitantibus, aeterne caritatis salutem.

Obsecro et praecipio quasi filiabus carissimis, quemadmo-

dum

vos iam incessanter facere et fecisse et facturas esse concrebris

fidimus, ut vestris orationibus

Dominum

deprecemini:
et

ut liberemur iuxta dictum apostoli ab inportunis

malis ho-

minibus; non enim

est

omnium

f,des*

—

et scitote,

quia

Deum

laudamus,

et

tribulationes
est

cordis nostri

dilatatae sunt*
et spes

—

ut

dominus Deus, qui

refugium pauperum^

humilium,

de necessitatibus nostris et de temptationibus huius saeculi ne-

quam

eripiat nos; ut

sermo Domini currat

et

clarificetur® glo-

riosum euangelium Christi, ut gratia Domini in
sit'^ et

me

vacua non

—

quia ultimus et pessimus
et

sum omnium legatorum,
ecclesia ad

quos catholica

apostolica

Romana

praedicandum

euangelium destinavit
rilis*

—

ut omnino

sine fructu euangelii steet filiarum

non moriar,

et

vacuus

filiorum

numero non
mercede

revertar;

ne de abscondito talento* Domino veniente reus esse
ulti-

iudicer nec, peccatis exigentibus, vice laboris pro

onem

infructuosi laboris accipiam
est,

ab eo, qui misit me.

Multi

enim, quod peius

quos oves in futuro iudicio ad dexteram

Christi ponendos*" fore censebam, versa vice, putidae' et petul-

cae et ad sinistram statuendae capellae esse dinoscuntur.

Et

pietatem Domini precamini: ut spiritu principali confirmet^ cor

meum
a.

Deus, qui
ex

me indignum
C
b.

pastorem in populo vocari voluit;
17t)

M 102t;— 103«;,
MCF.
Cynehildae F.
h.

82t)

— 83t), V
MC.

— 18.

Lemma:

Item epistola Bonid.

facii archiepiscopi

Leobguthe
e.

c.

Dede

MC,

Teclae V.
f.

Cu-

nihildae
relis

MCj

tribulatio

—

dilatata est C.
i.

fuit

M.

g. ste-

V.
1.

ponendos

MF,

corr. in

ponendas C.

pudidae

M,

corr. in putidae C.

quam

Bonifatius abbatissam Biscopesheimensem creavit.
3.

2.

quae

Kizzingensi coenobio praefecta abbatissa est,
„

quam
in
7.

in Thuringia
Bonifatii.

magistram
2 Thessal.

constituit
3, 2.

"

Bonifatius

;

teste
6.

Othlono
3, 1.

vita

4.
8.

5. Ps, 9, 10.

2 Theasai.

1 Cor. 15, 10.

Matth. 25, 25.

9. Ps. 50, 14,

240
723—755
ut,

S.

BONIFATII ET LTH.LI EPISTOLAE 91-93

lupo veniente, more mercinarii" non fugiam', sed exemplo

boni pastoris agnos pariter
tholicam

cum

matribus, ecclesiam scilicet ca-

cum

filiis

et filiabus suis,

contra hereticos et scisma-

ticos vel hypochritas fideliter ac fiducialiter defensare studeam''.

Praeterea, quia dies mali sunt, nolite esse inprudentes, sed intellegentes

quae

sit

voluntas Dei^.

Quamobrem
confortamini^

confortamini"

et state in fide et viriliter agite et

Omnia

vestra

cum
rum

caritate fiant *, et iuxta

euangelium in patientia vestra pos-

sidebitis
et

animas vestras^
prophetarum.

Et recordamini sanctorum apostolo-

Quia**

multum laboraverunt
;

in

Domino%
:

ideo adepti sunt premia sempiterna

et iuxta

psalmistam

Mul-

tae tribulationes iustorum, sed de his

omnibus

liberavit eos

Do-

minus

'

®

;

et iuxta

euangelium

:

Qui autem perseveraverit usque

in finem, hic salvus erit^.

92. Bonifatius Regeberhto yraefecto nuntium suum
tem commendat^.
(S 29,

Romam eunW 49, G 47)

723—755

Carissimo

filio

Regeberhto" praefecto Bonifacius servus sersalutem.
ut hunc

vorum Dei

in

Domino aeternam

Dignitatis tuae clementiam' obsecramus precibus:

missum litterarum mearum, Romam pergentem propter responsa
ecclesiastica et

orationum causa, per vestros

fines

conservatum

transire permittatis; ut

eum

adiuvare in propriis necessitatibus
fecistis''

dignemini, sicut prioribus missis nostris
tentes referebant.

mihi rever-

Agite ergo de hac petitione, ut merces vestra
et multiplicetur.

coram Deo crescat

Vale in Christo.

93. Bonifatius Leobgythae (abbatissae Biscopesheimensi) concedit,

ut puellam

quandam

erudiri iubeat\
et caritate

(S 31,

WG 23)
Lemmn.-

723—755

Venerande Christi famulae
a.

sincerissima perenc.

corr.

m
e.

mercennarii C.
et

b.
f.

studeamus C.
g.

sic

codd. pro vigilate.
19.

d.

qui C.

add.

C

om. C.

ex

M

104t.',

C Mv, V
h. in C.

Item epistola Bonifacii archiepiscopi

MF,
i.

Item epistola Bonifatii C.

Regebertho M,
k.

Regeberhto C, Regenberhto F.
didit

intimis addidit

manus 2
19.

quod adBo-

manus 2

in C.

I.

ex

M

105,

C 84t)— 85, V

Lemma: Item

epistola

nifacii archiepiscopi

MCV.
2. 6.

1. loh. 10, 12.

Ephes.

5, 16. 17.
7.

3. 1 Cor. 16, 13.

4. 1 Cor. 16, 14.

5.

Luc. 21, 19.

Ps. 33, 20.

Matth. 10, 22.

S.

BONn^ATH ET LULLI EPISTOLAE

93. 94

241

niter continendae Leobgythae' Bonifaeius

servus servorum Dei 723—755

optabilem in Christo salutem.

Notum

tuae

sit

sanctitatis

dilectioni,

quia frater et con-

presbiter noster

nomine Torhthat^ nobis referebat, quod a cuidam doctrine laborem

suis precibus impetraret: ut puelle
si

—

te

noster consensus licentiam tribuisset

— tempore imperes

"

ali-

quanto.
cedis

Quapropter, secundum quod dilectio tua pro suae'' mer-

augmento de hac re consultum putaverit, nostram consenvoluntatem, indubitanter cognosce. Vale in Christo.

tire et favere

94. Cenae Bonifatio de sua erga eum voluntate

scribit^.

(S 37,

WG 34)

Venerando
salutem.

pontifici Bonifacio Christi

amatori Cen^' indigna 723—755

lam

fateor tibi, carissime, quia licet te corporalibus oculis

raro intuear,
giter

quod

te

tamen

spiritalibus

cordis luminibus iuin-

aspicere

non

cesso.

Et haec parva munuscula magis
ut tuae sanctitati digna sint.
te

dicia caritatis sunt,
tibi

quam

Et hoc
semper

notum

facio,

quod usque ad finem vitae meae

in meis

orationibus recordor.

Et

te

rogo per creditam amici-

tiam: ut meae* parvitati
in
tuis

fidelis sis,

sicut in te credo; et ut mihi''

orationibus adiuvas',

ut Deus omnipotens vitam

meam

secundum suam voluntatem disponat.
aliquis

Et rogo,

ut,

si

umquam''
paupervel

tuorum ad hanc provinciam veniat: ut
et,
si

meam

tatem interpellat'
spiritalis

in aliqua re vel carnalis
tibi vel alicui""

commodi

amminiculi vel
et

tuorum possim adiuvare,
salutem animae meae,
iussio-

ut mihi indicet, ut credo"

ego

—

ad

magnam

— secundum
e.
f.

vires

meas imperium tuum atque

nem adimpleam.
a.

Vale semper in Deo.
b.

Leobgyde M, Leobguthae C, Leobgythf V.

Torhtahat

d.

sua

M.
k. n.

ex

M

106t)— 107,
g.
1.

C

86

— 86r, V
h.

21 d.

nae

MCV.
C.

Cgne M.

me M.

corr. in

M. Lemma: me C.
m.

c.

inoperis

M.
ad-

Item epistola Cei.

corr. in

iuves C.

inquam M.

corr. in interpellet C.

'corr. in

te

vel ali-

qnem

ut credo scripsi pro credo ut codd.

jArra, Bibliotheca ni.

16

242

S.

BONIFATII ET LULLI EPI8TOLAE
et

95

95. Quidam cuidam abbatissae

cuidam monachae

refert de

sua peregrinatione Romana, de sua orbitafe

et aegrotatione. esse.

Memorat,

se antea ab iis diligentissime

curatum

Arte
iis

poetica per Bonifatium
mittif.

eruditus,

versus

a

se factos

(S 69,

W 81)

723—755

Splendida virginitatis castimonia florentis preditae, lympha-

que superni

laticis melliflua caelitus inrigate,

nobili

non solum

carnali generositatis prosapia

virgini

verum etiam, quod premonastice

stantius est, spiritali dignitatis honore insigniter comptae, Christi-

colarum'', leve

iugum Dei gestantium, gubernatrici

et

conversationis

normam

regulariter authenticis priscorum

patrum

formulis commisso" sibi gregi indefesse prebenti .N., nec non
inclitae pubertatis indoli, candido integritatis vestimento incor-

ruptae adeque decorate caelestique gurgitis unda, late manantis
vivi et

semper habundantis, potate, non solum exteriore

littera-

rum
talis

studio

verum etiam

interiore

divinae

scientiae

luce illu.N., spiri-

strate .N., absque precedente
officii

meritorum adminiculo
in

munificentia fungens,

angulari lapide,

Christo'

videlicet, optabilem salutem.

Fateor caritati vestrae: postquam Brittanice
sceptra, divine pietatis

telluris inclita

ammonitione ut reor salubri tactus,

fu-

giens deserui; relictaque fecundissima natalis patriae insula

—

quam

glauca spumantis maris cerula,

infligentia'' scopolosis

mar-

ginibus, undique vallant

—

fragilitatis

meae

conscius et sc^le-

rum meorum
pinquitatis

aliquatenus tunc reminiscens, una

cum

totius pro-

meae propemodum caterva

Christo favente* ferventis

ingruentibus pelagi molibus transvectus, huius regionis margi-

nem

applicuisse,

gratulans votorum compos tripudiabam; limi-

nibusque beatorum apostolorum, orationis causa demendi innu-

mera piaculorum meorum pondera, pergendo me satagebam presentare; ibique cunctis adfinitatis

meae propinquis propemodum
huius exilii calamitate,
comptae collarum V.
sospitis V.
c.

longo quietis
a.

somno

sopitis',

solus in
b. Christi
f.

ex

f 38t^ — 39i;.
d.

Sine lemmate.
e.

com-

miso V.
1.

inflientia V.

fabente V.

V. Ephes.

2, 20.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

96

243

orbatus et mirum''
tristis

—

haut secus dicendum mihi est

—

quam 723—755

merensque remansi.

pristina robustisque

Non tamen membrorum artubus
et

incolomitate corporis

huius pestis valitudi-

nem evasi; membrorum
gatus resto
est,

sed

—

gratia

laus

pio flagellatori

—

omnibus
fati-

conpaginibus quassatis et contritis, anhelans

quod mihi per usum
repperisse

et

novum

et vetus

nuUam

me
;

istic

habitantium feminini sexus perverita-

sonam
tis

fideliorem in omnibus,

non adolationis causa sed

firmitate contestans

dum me ammodum
vexatum corpore,

ante quinquies quina
febris anhele frigus

mensium volumina,
et calor decoquerent,

toto

benigna caritatis humanitate memini sus-

ceptum.

Quod utique iuxta preceptum Domini tunc vos infirmo
egisse''

aegrotoque non ignoro

ob" aetemae retributionis merce-

dem.
tus

Eandem quoque
divini

actenus

parum pigrae

fraternitatis afiec-

dilectionem

amoris obtentu conplentes observare di-

noscimini.

Qua de

re scribendi vobis

materiam nequaquam incongruam**

nanctus", qua amabilem vestrae germanitatis spiritalem necessi-

tudinem caraxando alloquerer, cum

me

Christus, cunctorum bo-

norum

largitor, preeunte clementia sua, discentiae' caelesti gra-

tiae suae rore aliquantulum

versuum^ participem

efficeret.

Ideo

vobis dirigere versiculos metrica'' ratione conpositos, diu fixum

mente tenui, corde simul dulce habui, quia nuUos legentium
novi, quibus libentius mitterem; ubi pro certo scio nullam dirae

fraudis

suspicione

mentem
Hanc

distinantis

mordere nec dictantem
pagina scabraque sceartis peritiam

hostili vituperatione lacerare, licet vitiosa

dula repperiatur.

itaque nuper metrice

domini nostri omnium generalis meique
randi Bonifacii,

specialis, presulis vene-

sub magisterio didiceram;

quo mihi

—

post

inluminatorem celestem, cui secreta cordis patent et quem occulta et abdita

non latent

—

mentis obtutus aperitur et arida

pectora

mea imbre superni nectaris cotidie caelesti inrigantur. Hos namque versus iocistae' more caraxatos repperietis,
merui V.
videtur.
f.

a.

b.

gisso V.

c.

ab V.
g.

d.

incongruum V.
h.

e.

sum

exddUse
1.

discentium V.

per snum V.

metrice F.

hominis iocosi.

16*

244
723—755
si

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

95

diligenter

non dedignemini litterarum perscrutari
versibus ceteros
Illi''

capita, hoc

est

quaternis

in

medio positos velut ambitu

quodam
titulavi,

cingentes'.

autem", quos tuo nomine proprie prea principio incipiunt regulariter

ceu spiritalis matris,
decurrentes.

ad finem usque

Discipulae vero

meae a

calce''

tuorum inchoant, non inoportune,
sicut ancilla

quia

discipula

magistram

dominam suam

sequi debeat:

Esto
ita

f\^RWC?

memor Domini

regnantis in ede;

de fine inchoant:

ttPlCHVAlO 6h1&T0 memor Domini
Si quid

caelorum in arc^.
et

autem huic operi minime congruum tortumque
artis

contra regulam grammaticae
lire

insertum invenietis, hoc po-

runcinando, sumpta lima ex ofticina grammaticorum , reIllud

miniscemini.

etiam subnixa prece
amicitiae

flagito",

et^
:

per illam
ut nemini

inmarcescibilem

spiritalis

necessitudinem

hoc opus ostendatis sine meo consensu, vel huius operis perso-

nam

prodatis absque licentia mea; ne inde dira seges* invidiae

crescat,

unde verae pacis concordia pululare debuit.

Sed po-

tius pacti foederis germanitatisque, copulatae vicissim

apud nos
estote;

firmissima sponsione

dextrarum,

memores perenniter

meique laboris sudori purissimis orationum vestrarum precatibus favere, suppliciter posco, dignemini.*
*
1
Sequuntur
in cod.

(P) haec

metrohocangissitissignacohortem
uio^jJoqooBuSissi^HSSiSaBooqoj^aui
asc. berc. can. donr. ehu.
feli.

2.

gip. hagal.

is.

ker. lagu.
ian. zar'.

man.

not. 08. pert. quirun. rat. suigil. tac. ur.
vel

ilc.

regnum

3.

RRR
PPP FFF

rex romanorum

ruit.

pater patriae profectus est.
ferro

frigore fame.
est.

MMM
VVV AAA
a.
f.

monitum monumentum mortuus
victor vitalis veniet.

aurum a nobis
b.
Illos

aufert.
V.
c. If

an cingentibus V.
g.

V.

d.

calcae V.

e. flagitto

V.

ut V.
1.

reges V.
cf.

Haec sunt runarum nomina, de quibus
p. 106.

W. Grimm Ueber

deutsche

Runen

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

96. 97

245

96. Bonifatius Denehardo 'preshytero Athalhere servum, uxorem

ducturum, commendat^.
Bonifacius servus servorum
Christo salutem.

(S 30,

W 99,

G

88)

Dei Denehardo presbitero inc. 732-755

Mando
illi*'

tibi,

carissime, de praesente'' puero Athalhere":

si

necessitas in sua causa contingat, ut

eum

adiuvare studeas,

sicut

ingenuum hominem;
servo.

et sic

pro

illo

promittas amicis eius,

non quasi pro'
sibi disponit^

Et ego

sic

conprobavi, quia disponsare'
sit.

coniugem; ut non timeat, quod servus

Vale

in Christo.

97. Lullus Leohgytham monet, ne de sua erga eam pietate dubitet.

Qua

re indigeat,

per Gundwinum
(S 46,

significari sihi

vultK
Sorori in Christo

W 102b,
Domino

G

92)
c.

carissimae Leobgythae' Lullus exiguus,
salutem.

732-755

servus autem domni Bonifacii discipulorum, in

Non inmemorem
ipsorum
est,

tuae sagacitatis industriam
:

estimo euan-

gelicae sententiae, qua dicitur
est

Beati pauperes spiritu, quoniam
Illa

regnum caelorum^.

paupertas patienter ferenda
:

eodem euangelista
animas

testante, qui ait
Illud

In patientia vestra pos*

sidehitis

vestras^.

Daviticum'

corde retinens'', quia
lae-

secundum multitudinem dolorum tuorum consolationes Dei
tificaverunt'

tuam sinceram
mur.

animam tuam. Nec enim contemptui vel oblivioni in Domino germanitatem deditam" arbitreris,
in tuis necessitatibus

quamvis per indutias" temporum corporali praesentia secerna-

Neque

fessum

me

esse ullo

modo
scias,

autumes"; sed tantum diabolicae'' fraudis astutia praeoccupatum
atque ministrorum^ eius subdola insectatione fatigatum
a.

ex

M

104v— 105, C
b.
f.

84«,

V

l^.

Lemma:
c.

Item epistola Bonifacii archiepid.

scopi
e.

MCV.
30 f.

corr. in

praesenti C.

Athalere C.

Athaleres
h.

illi

M.
109
V.

perservo C.

dispondi

MC.
Epistola

g.

disponet

MF,

disponet C.

ex

C
n.

— 109«>, y
i.

Lemmain:
k.
o.

Lul
1.

ad Leobgidam

C; Item

epistola Lulli

Davitici

cum V.

sic

codd.

letificaverint C.

m. debitam C.
q.

per

interdutias V.
1.
s.

autumus V.

p.

diabulicae V.

ministrarum V.
2.

Liobae, postea abbatissae Biscopesheimensi.
4.

Luc.

6, 20.

3.

Luc. 21, 19.
in corde

Ps. 93, 19

:

rum

meo

consolationes

Secundum multitudinem dolorum meotuae laetificaverunt animam meam".
„

246
c.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
'

97.

98
filios

732-755 ut iuxta profetae dictum
nequitiae.

tedeat "

me

vitae

meae propter
tuis

Quicquid

autem

necessitatibus
indicato.

desit,
illi,

per''

Gundwinum" diaconum reversurum
lationes

Suggere

ut in

laboribus meis non lassescaf; quia valde rarus est, qui tribu-

meas mecum participare

velit.

Vale in Deo; interce-

dens pro

me

tanto enixius, quanto graviore angustia deprimor.

98. Wiektherht preshyter monachis Glestingahurgensihus
cat,
se

signifiet

in confinia Ilessonum
esse^.

et

Saxonum

pervenisse

a

Bonifatio hene receptum
c.

(S 53,

W 80,

G

70)

732-755

Dominis sanctis

et in Christo desiderandis patribus ac fra-

tribus in monasterio Glestingaburg^ constitutis Wiehtberht' presbiter
^,

vester utique servus ac servorum Dei supplex, in

Domino
et

salutem.

Benedictus Deus,

qui

vult

omnes homines salvos
iter

fieri

ad agnitionem venire veritatis *, qui etiam nostrum
luntate in has provincias, id est in confinia»^

sua vo-

paganorum Haesper huius mundi
ac

sonum ac Saxonum, prosperum
pericula sine merito nostro,

ultra

mare

et

licentia vestra et orationibus'',

misericordia sua direxit.
s*patia

Scitis, fratres,

quia non nos terrarum

dividunt, quos Christi caritas nectit.

Semper ergo

frater-

nitas vestra ac reverentia, simul et orationes pro vobis ad
in

Deum

me

manent.

Vos autem volo

scire,

carissimi:

quod archiaudisset,

episcopus noster Bonifacius,

cum adventum nostrum
Nunc autem',
sit

per semet ipsum dignatus est longa via in obviam nobis venire
ac suscipere valde benigne.
dilectissimi, credite,

quod labor noster nobis non
sit

inanis in

Domino, sed vestrae

mercedis.

Deus enim omnipotens per misericordiam suam

ac merita vestra sufficientiam operis nostri
a.

bonam
d.

perficit; licet
e.

tedet V.

b.

per om. C.

c.

Gundwino

C.

lasescat V.

ex

CllOf,
tionis V.

J^32t>

— 33.

Lemmata:

Epistola Wiethberti fratribus in monasterio Glestingaf.

burge constitutis C; Item epistola V.
i.

Wietliberbt C.

g.

confinio V.

h.

ora-

om. V.

1. lob. 10, 1. 2. Glastonbury in pago Somersetensi. 3. Wiehtberhtum presbyterum eundem esse ac Wigbertum I abbatem Friteslariensem (cf. Mabillon Acta SS. ord. Ben. saec. III P. I 675 n. a), non confidam. 4. 1 Tim. 2, 4.

S.

BONIFATn ET LULLI EPI8T0LAE

98. 99

247

valde

sit

periculosum ac laboriosum pene in omni re, in famec. 732-755

et siti,

in" algore et incursione''

paganorum,

inter

se

degere.

Idcirco, rogo, diligenter orate

pro nobis, ut detur

nobis''

sermo
Valete

in

apertione

oris

et

permanentia in opere ac fructus.

in

Domino.
et
*

Salutate fratres in giro,

primo Ingeldum abbamatri meae Tet-

tem
tan

congregationem nostram.

Ac mandate

atque congregationi eius prosperum iter nostrum.

Commo-

niter

omnes obnixis precibus

flagito,

vicem instantiae orationis

nostrae inpendere.

Orantemque pro nobis beatitudinem vestram

divina tueatur clementia, opto.

99. N. Bonifatium rogat,
diutius in Thuringia

ut studiorum causa

sibi

licentiam

manendi concedat^.

(S 98,

W 96, G 85)
de-c. 732-755

^
dito,

Domino meo desiderantissimo

et in litterarum studio

votissimo eruditori" Bonifacio,
.N.,

summi'

pontificatus infula prae-

ex multis quoddam pietatis vestrae' emolumentum,
caritatis in Christo salutem.

amabilem devotae

Sacra scriptura admonemur»,
aliquid agamus; sicut scriptum est:
cetera.

ne sine consilio inconsulte

Omnia cum

consilio fac^ et

Ideoque fore ratum aestimans, rusticitatis meae litteras

sagacitatis vestrae celsitudini dirigere hisque occasionem petitionis, quin petitionis
que'' perspectis,

meae desiderium intimare; quatenus,

utrissibi

providus praeceptor meus decernat, quod
voluntatis

optimum videatur, famuloque suo suae

nutum

placi-

dus indicet; cui subnixus' libenter optemperem.
tibi,

Fateor itaque

magistrorum carissime: postquam vestrae
scrutandique causa

sanctitatis licen-

tia lectionis

—
c.

si

quid tamen ingenioli'' mei

parva

scintilla intellegere vel investigare valet, bonitatis vestrae

mercedi
a.

primitus
b.

post

Deum

inputo

—
h.

Thiringiam' perrexi,
Cf. Ephes. 6, 19:

et in C.

cetera desunt C.

ut detor nobis addidi.
d.

,et pro

me, ut detur mihi sermo in apertione oris'.
Sine lemmate.
e.

ex

M
f.

119—120, C94t>
om. C.
i.

—
M.

95 1),

F61«— 62v.
corr. in

summo add.
V.

C.

g.

ad-

monetur C,
k.

admonet
1.

M; admonemur

utriusque

Iff.

subnizius

ingeniolii V.

Thuringiam C.

1. abbatissae Winburnensi (coenobii Wimburn in pago Dorcestrensi, a Dorchester inter orientem et septemtrionem) de qua v. Vit. Liobae ap. Mabillon Acta SS. saec. III P. II 247. 2. Cf. Eccli. 32, 24.
;

248
c.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
"

99

732-755 diligentiam lectioni

adhibere tam studiose

me non

posse,

quam
vitio''

indiguisse sciebam; duabus quippe causis resistentibus, oculorum
scilicet caligine et capitis

dolore,

tertioque in visceribus
Idcirco paulo diutius

praecipue, id est torpore mentis.

manere

mihi paternitas vestra hic concedat, ut, qui iuxta apostolum*
siticulosum" filium vestrum lacte potatis'', nec adhuc solido panis
esui suetum,

oportuno tempore servitutis

vestrae

ad officium,

larga Christi

clementia preeunte* et vestris orationibus inter-

cedentibus,

robustiorem recipiatis.
si

Sin vero aliud discretioni

vestrae placuerit,

ille

vires dederit, cui' nihil infinita saecula

addere vel adimere valebunt^, ipso quo*" iubebitis tempore promptus redibo.
Inter ea per

misericordiam Dei obsecro, cuius

totus orbis terrarum plenus est", velut flexis genibus ac curvato'

poplite supplex sublimitatis vestrae vestigia amplectens

:

ut pro
et iu-

meis innumeris facinorum criminibus apud misericordem

stum iudicem intercedere dignemini.
nitatis vestrae

Nec tamen ex hoc
non

sere-

gratiam perturbem,

salusque mundi, cui cuncta

cum lesus patent et quem

noster, gloria caeli

occulta

latent,

imperat dicens: Petite

et

dahitur vobis^ et reliqua.

Quia, nec

tam ex

hoc'' ventosae temeritatis

tiphum" mihi subripere posse,

quam remedium
tum agnosco
et

salutis arbitror inveniri™;

dum

et ipse

me

aegro-

medicum quaero.

Hos

tibi versiculos,

pater

amande, subter

scriptos correctionis causa

direxi;

cupiens in-

dustriae vestrae scripta promereri, quatenus erroris mei anfractus" ex ipsis certus" cognoscam''.
tatis divinitas

Sancta

et individua Trini-

excellentiae vestrae dignitatem iugiter, longe late-

que' catholicis ecclesiarum plebibus presidentem, usque' ad sup-

premum vite cursum,
a.

contra omnia proficientem adversa, custodiat.
viciae

dilectioni JH.

b.
e.

M.
M.

c.

sitiaculosum iV.
f.

d.

potatis
g.

M,

po-

tastis C, potestatis
corr. in valebunt C.
1.

V.

corr. in

pereunte V.
i.

cum V.
k. n.

valebant

h.

ipsoqne

curbato V.

ex hoc om.

MV, MC.
late-

ventos

et

meritatis difum
o.
r.

M.

m. invenire C.
certus C.
p.

anfractas

fractus C.

certis

MV,

corr. in

cetera om.

MV, MC.

corr. in anq.

quae V.
1.

usquae V.

1 Cormth. 3, 2: „lac vobis

potum

dedi,

non escara; nondum enim
estis".

poteratis,
2.

sed nec nunc quidem potestis;
3.

adhuc enim carnales

Cf. Ps. 118, 64.

Matth.

7, 7.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

99. 100

249
c.

^

Crescere te Deus omnipotens in opus pietatis

732-755

Perpetuo faciat lucro multarum animarum,
Dives

opum
tui

celi;

auscultare Dei merearis
fide,
!

Ut tandem vocem laetam: Bone^ serveque

Summa

dominique Dei nunc gaudia scande;
fidus fueras quia, multa super
te

Pauca super
Constituam\

Requies

tibi

sit

haec certa salusque

Spesque, favente Deo, pariter, qui cuncta creavit

Ac

regnans

vivit,

saeclis prior

omnibus idem,

Calce carens et principio.

Clementia cuius

Me miserum
Otia

te larga

monebat adire magistrum,

Mole gravi noxae pressus, sine lumine cordis;

dum vagabundus amabam;
cunctis

dulcia credens,

Quae constant

animabus noxia semper.

Pectoris obtusi'' tenebras sed gratia dempsit

Salvantis Christi, gratis pia sensibus augens

Dona meis
Atque

stolidis.

Cui laus et honor sine

fine.

tui tibi crescat in arce laboris olimpi

—

Directi callis ductor!

—

mercesque, corona
pars ultima magni.

Ingeniique" tui, quo''

sum

100. Bonifatius Echerchto archiepiscopo Eboracensi de muneribus gratias agit.
Petit,
mittat.
mittit".

ut pro se precetur commenta-

riosque

Bedae

sihi

De

sacerdotihus fornicariis
(S 85,

percontatur.

Vinum

WG 38)
germa- 735—755
Ec-

Caritatis lacertis amplectendo

amico

immo

spiritali

nitate copulando fratri, surami pontificatus infula praedito,

berchto'

archiepiscopo*^'^

Bonifatius

exiguus

episcopus, legatus
ecclesiae, floren-

Germanicus catholicae

et apostolicae

Romanae ^

tem in Christo immarcescibilis
a.

caritatis salutem.
c.

bonae V.

b.

obtunsi V.

ingenique V.
f.

d.

quod V.

e.

ex
ar-

m 116t;-118,
chiepiscopi
1.

C

92
h.

— 93r, r
om.

55

— 56.

Sine lemmaie.

Ecberto

MC.

g.

M.

M, Romanae C, Romae
2.

V.
a.

Matth. 25,21.

Ecbertus,
323. 325.

creatus
a.

732 episcopus EboraV. Bedae chronologia

censis, a. 735

archiepiscopus factus, obiit

766.

continuata, Opp. ed. Giles

UI

250
735—755

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
beatitudinis

100

Dona
directa

ac libellos dulcissimae

vestrae a vobis

gratanti

animo

gaudentes

suscepimus.

Suspensis

ad

ethera palmis supernum regem

obsecravimus , ut vobis in sumercedis praemia restituat.

perna

angelorum* curia
sanctitatis

florentia

Modo autem
stra

vestrae clementiam intimis postulamus

precibus, ut pro nobis laborantibus et periclitantibus pietas ve-

exorare

dignetur;

quia grandis nobis necessitas inminet

iustorum adiuvamina expetere; quia scriptum est: Multum valet

deprecatio

iusti

adsidua^.

Enarrare

autem omnia mala,

quae nos extrinsecus
tas''

et intrinsecus

patimur, epistolaris brevi-

prohibet.

Modo enim
gaudium meroris

inhianter desiderantes " flagitamus, ut nobis ad
nostri eo

modo, quo

et ante

iam

fecistis,

ali-

quam particulam
luxit Spiritus

vel scintillam de candela aecclesiae, quam** inin

sanctus

regionibus provinciae vestrae, nobis

destinare curetis; id est: ut de tractatibus, quos spiritalis presbiter
et

investigator

sanctarum

scripturarum Beda

reserando
;

conposuit, partem

qualemcumque transmittere dignemini maxime

autem,

si

fore

possit

—

quod nobis praedicantibus habile*

et

manuale

et

utillimum^ esse videtur
et

— super

lectionarium anni-

versarium^
illa

proverbia Salomonis^

Quia commentarios ^ super

eum

condidisse audivimus.
cogit necessitas,
vestri consilii iudi-

maxima nos cium inquirere. Nam dum
Inter ea

invenero presbiterum iam ante multa

tempora lapsum in fornicationem
officium gradus
sui

—

ef" post poenitentiam in
restitutus
est,
et

a Francis iterum

nunc,

habitans in latissimo pago fidelium* sed errantium populorum,
sine aliis sacerdotibus solus ministrat

baptismum,
si

et

solemnia
iustis-

missarum celebrans

—

modo autem,
morientur

talem secundum

simos canones abstulero,

sine

sacro regenerationis
si

foute infantes propter raritatem sacerdotum,
anglorum M.
V.
f.

meliorem ad reM.
d.
i.

a.
e.

b.

brebitas V.
g.

c.

desideranter
h.

quem
filinm

C
M.

abile

sic

codd.
2.

commendarios F.
e.

et

om. M.

1.

lacob. 5, 16.
3.

i.

Bedae

homilias, quae leguntur in opp. ed.

Giles T. V.

Super parabolas Salomonis, Bedae opp. ed. Giles IX 53 squ.

8.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

100. 101

251
ergo inter 735—755
vel

staurandum prioris lapsum non habuero.

ludicate
sit

me

et

inter

populum erroneum: utrum melius
talis

saltim

minus

malum, utrum

ministerium sancti altaris inpleat

an ut pagana moriatur multitudo populi, quia castiorem ministrum* adquirere nequiverit.
Vel
si inter

multitudinem saceret

dotum invenero

in

eodem peccamine lapsum

iterum

per''

penitentiam priori gradui restitutum

—

de quo omnis multi-

tudo sacerdotum et populorum bone" opinionis confidentiam ha-

buerunt

—

et si ille

modo degradatus

fuerit; secretum** pecca-

tum revelatum
per

fuerit et scandalizaverit* multitudo

plebium, et
erit

scandalum plurimae peribunt
et

animae,

et

detestatio'

maxima sacerdotum
omnes

diffidentia

ministrorum aecclesiae,

ut

perfidos, nulli credentes, despectui^ habeant.

Quam

ob

rem audacter praesumsimus
ministerio

patientes et consentientes, illum in

divino persistere;

existimantes, levius

esse

dubium

unius hominis periculum et audaciam,

tionem animarum pene totius populi.
versis quid mihi

quam ruinam et perdiDe istis autem unicogente scandala

sustinendum

sit,

necessitate

vitandi, quidve refutandum,

sanctum consilium vestrum per scripta

videre et audire omnino desidero.

Praeterea celsitudini vestrae vice osculi duas vini cupellas

per hunc portitorem litterarum transmisimus
tatis inter

;

petentes, ut cari-

nos precibus nostris inde laetum diem

cum

fratribus

vestris faciatis.
stris''

Obsecramus

igitur, ut

de

istis

petitionibus no-

faciatis,

ut mercedis vestrae praemia' in caelorum culmine

clarescant.

101. Torhthelmus episcopus Gaudet, quod laboret,
iungantur.

Leicestrensis
ut

Bonifatio respondet.

Saaones ad Christi fidem ad(S 43,

Munus

mittit^.

WG

28)

Domino meo
ministris

dulcissimo et sincerissimo , caritatis cultu et 737—755

praecipue Dei gratia copioso semperque in Christo pastoralis
a. e.

M.

b.

per om. V.

c.

bene V.

d.

corr.

in

secretnmque C.
f.

scandalizaverit

M,
i.

eorr. in

scandalizabitur

C;
h.

scandalizavit V.

destatio

M.

g.

despectns

M,

despectui C, dispectus V.

satis superscriptum est in

C, ut lega-

tur satis faciatis.

praemiae F.

k.

ex j» 112t)

— 113, C90 — 90w,

F25f'

— 26.

Lcmma;

Item epistola Torthelmi episcopi

MCV.

252

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

101

737—755 curae regimina gubernanti" Bonifacio, qui

et Wynfrithus'',

ar-

chiepiscopo Torhthelmus episcopus' servus servorum Dei in Do-

mino salutem.
Desiderabiles litteras excellentiae vestrae suscepimus".
relegentes,

Quas

cognovimus tuam piissimam devotionem ferventissihabes propter beatamvitam:
ut**,

mumque amorem, quem
tera"

dex-

Domini protegente, meditaris

die ac nocte, ad fidem ca-

tholicam atque apostolicam pro tuae animae redemptione corda

paganorum^ Saxonum converti*.
via,

Quis enim, audiens haec suaet

non laetetur? Quis non exultet

gaudeat in his operibus,

quia gens nostra Christo omnipotenti deo credat?

Per geru-

lum vero apicum tuorum modicum
a parvitate nostra petere dignatus

tibi

munusculum sed magni
quod omnia,
quae''

affectus pignus transmitto; simul et indicans,
es,

libentissime suscepimus',
et in cottidia-

hoc
nis

est,

quod in sacris missarum celebritatibus ^

precibus tuae sanctitatis memoria celebratur;
deprecantes, nostrae fragilitatis conscii:

optantes' et

obnixe

hoc idem a vetanto circa nos

stra parte,

quanto meritis excellentiores
observari.

estis,

perfectius

Festinet igitur vestra celsitudo'",
et dedicare.

novum

Christo
tis

populum coacervare

Profecto enim habe-

protectorem humani generis redemptorem

dominum nostrum

lesum Christum".
excellentiam,
et

Fraterno itaque affectu" salutantes vestram

divinam deprecamur iugiter clementiam, quae

vos

vestrosque

omnes

in

omnibus

bonis''

operibus

auxiliare''

dignetur, ut
a.

cum

Christo in futuro regnef saeculo.
b.

gubernaute
e.

et C.

dexterae
h.

MCV. MV,
q:-

Wynfridus M.
dextra C.

c.
f.

suscipimus V.

d.
g.

corr. in corr. in

corr. in
i.

paganarutn V.
k.

convertere C.

M.

suscipimus V.
uti in

celebritatibus

—

memoria
om. M.

om. C.
0.

1.

optanter
p.

M.

m. sequitw

MV;

uti

delelum est in C.
r.

n.

affecto
1.

M.

om.

MC.

q.

corr. in adiuvare C.

corr. in regnetis C.

Leicestrensis, 737

— 764.

V. Simeon. Dunelmensis

hist.

(Mon.

hist.

Brit. I

659) 737: „Hwicca et
Gf.

Tocca

Mercis et Midil Anglis sunt conse-

crati antistites"; (p. 663) 764:

„episcopu8 Merciorum gentis nomine

Totca

Nomina praesulum Leogerensiiuu in Florentii Wigorn. chronici appendice, unde Tottam et Torthelmum eundem fuisse liquet. „Torhthelm episcopus" apparet etiam in tabulis annorum 742 et 749 ap. Kemble Codex diplom. aevi Saxon. 1 106, 120 cf. p. 109.
defunctus est
".

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

102

253
se

102. Bonifatius Gemmulo archidiacono Romano,
eius teneri, scribit'.

desiderio

(S 18,
filio

W 97,
'

G

86)

Reverentissimo et dilectissimo

lammulo

*"

archidiacono 746—755
in Christo

Bonifacius exiguus servus" servorura Dei amabilem

aeternae caritatis salutem.

Sepe

spiritaliter caritas iungit,

quos corporaliter longa in-

tercapedine''

disiungit^

Et haec non minima peregrinationis
quod amicus amicum, quem ardenter*
tristis

erumna
diligit,

esse dinoscitur:

longe disiunctum

et

merens memorat;
et

et

adver-

santem inimicum prope, tribulatorem
titur.

molestum

difficulter

pa-

Utinam

te,

frater,

peregrinationis

huius consolatorem

prope habeam, tuo sancto consilio utar, consolatione gaudeam,
aspectu care faciei laeter et sancta exhortatione
reficiar.

Sed

quia hoc

fieri vitae,

mortalis vitae' condicio et rerum ratio non

permittit, faciat vera caritas
et precepit
tis

solum
est

Deus dicendo

:

Hoc

maximum, quod concedit praeceptum meum, ut diligaet

invicem^ et cetera.

Amet
unus

in

Deo

veraciter absentem,

quem

corporaliter praesentem tenere nequit.

Et, sicut sanctus Au-

gustinus dixit,

licet

sit

in oriente et alius in occidente,

conglutinata caritate

numquam

ab invicem separantur*; et

sal-

vator mundi: In hoc cognoscent \iSQ^Q ad invicem^ .

Ergo iuxta
pauca:
sal-

lacobum, qui dixit: Oratio Jidei sahabit infirmum^,

et post

Orate pro invicem, ut salveminV, oremus pro invicem, ut

vemur

et pietas

Domini, quae nos in terra separavit, gaudentes

in caelorum culmine congreget.
ex

a.

M

89

— 89vj C
b.

l^v—l\, F

9— 9t).
C.
i.

Lemma:
c.

Item epistola Bonifacii ar-

chiepiscopi

MCF.
e.

capedo C.
1.
8.

Gemmulo amicnmque ardentem M.
corr. in

om.

M.

d.

corr. in inter-

vitae deletum est in C.

Gemmulo;

„et pietas Domini,
4.

Augustinus in

2. Cf. infra: 53 et 54 supra p. 154 et 156. 3. loh. 15, 12. quae nos in terra separavit". appendicis serm. 107, antea serm. de tempore 42, Opp.

v. ep.

ed. Benedictini (Antwerpiae 1700) T.
alius in occidente,
ita

V

136: ^etiamsi unus ut

sit in

oriente

caritate conglutinante iunguntur,
5.

numquam ab

invicem separentur".
discipuli
7.

loh.

13,35: „In hoc cognoscent omnes, quia
".

mei

estis, si

dilectionem habueritis ad invicem

6. lacob. 5, 15.

lacob. 5, 16.

254

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

103

103. Aethilbertm II rex Cantiae Bonifatium hortatur , ut ex
'promissOy
tur.

Buggae abhatissae facto, pro Munera mittit. Falcones postulat".

se

ad deum prece-

(S 40,

W 84, G 73)

748—755

Domino beatissimo

et pontificali infula merito decorato ar-

chiepiscopo Wynfritho, cognomento Bonifatio, Aethilbertus''' rex

Cantiae in domino dominorum salutem.

Ante paucos namque annos venerabilis abbatissa Bugg^"

— postquam Roraane
quod antea sub iure

urbis loca sacratissima, orationis videlicet

obtentu, adierat; et exinde huc rursus

remeando

"^

ad propriam *

pervenit patriam et ad monasterium sanctimonialium feminarum,
ecclesiastico

bene regebat

—

statim

cum

venissem rogatus ad eius conloquium, inter
haec vel
ei

alia

desiderabilia

maxime

auditui nostro inculcare curavit: quod dedisses

licentiam familiariter loqui, de rebus scilicet sibi necessariis,
;

apud tuam aifabilem amabilemque sanctitatem
licet

dum ambo
intulit,

vide-

Romae

estis

et

limina beatorum
praesedistis.

apostolorum

frequenter

visitando trivere

non

Deinde continuo

quia

diligenter paternitatera tuara sirailiter pro rae supplex precibus

obnixis conpellare curaret, utpote consanguinitate propinquitatis

nostrae admonita':
salutaribus

quatenus, sicut
et

illa

meruit praesens tuis^

inbui praeceptis

orationura tuarura benedictione

confirraari, ita et ego
rali praesentia,

quoque, quaravis absens et ignotus corpout spiritu presens, hoc
solita

taraen

eodem munere

mihi necessario a tua hoc facturura

beneficentia'"

ditarer.

Cumque

te

proraisisse

indubitata fide diceret,
valeo,

vere fateor,

quod non

facile verbis explicare

quantura gaudii quan-

turaque consolationis ex hoc habuerira.
assolet exhilaratus

Eoque multo magis ut

sum, quod' ex inopinata spe subito tara pre-

ciosa

dona

protulit.
esse'' videtur,

Quocirca utile raihi oranino ac conveniens
a.

ut

ex

M

llOt;

-\Vlv, C 88« -90,
remeandi M.
e.

V 24-25«.
MV,

berti regis
c.

ad Bonifatium CV, Item Ethiltibaldi ad Bonifacium
d.
g.

Lemma: M.

Item epistola Aethilb.

Ethilbertus
f.

M.
ad-

Bugge M.

proprium

corr. in

propriam C.
h.

monitat

M.

praesentius
i.

M,

presens tuus corr. in presens tuis C.
k.

corr. in

beneficientia C.
1.

quode ex V.

eet

M.

II

748—760.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

103

255
litte-

prefulgidam ' longe lateque beatitudinem tuam amicalium

748—755

rarum

lectione seu fidelium legatorum allegatione alloquar.
alio quolibet in

Quod

quidem

tempore melius efficatiusque adimplere

me

posse non arbitror,

quam modo nunc, cum

adsunt'' excel-

lentiae vestrae viri relegiosi, qui a vobis

huc in Brittaniam ut-

pote prudentes et fideles legatarii transmissi sunt et nunc videlicet

ad visionis" vestrae placidam praesentiam Deo adiuvante

quantotius optant pervenire.
cuit,

Unde

igitur

mihi optime plaistarum nomine
praedictis
diri-

hunc praesentem portitorem

litterarum

Ethelhun'*, relegionis scilicet habitu

monachum, cum
vestrae

vestris hominibus quasi cautiore et tutiore* cursu

ad vos

gere ac per

eum haec

salutaria caritati

seu precatoria

scripta porrigere.

Per que

nos primo declaramus,

omnes

in

commune omnipotenti Deo gratias uberiores rependere; qui tantam in vos misericordiae suae gratiam contulit, ut innumerosam
multitudinem gentilium, idolatriae vetustissimo
biliter
'

errore misera-

deceptam, ad christiane

fidei

normam

praedicationis veauxiliante

strae verbo et labore convertit.

Unde plurima adhuc
certi,

Domino speramus

et

optamus;

quia, qui per vos coepit

operari, maiora perficere de die in diem

non

desinit.

Per hunc quoque baiulum harum*^ apicum reverentiae vestrae
direxit
id
est

devotio

mea magna cum
duo repte''^

caritate nonnulla

munu-

scula,

caucum' argenteum intus deauratum, pensantem

libras tres et semis, et

Et haec exenia' vobis non

ea intentione neque occasione direximus, ut terrestre lucrum
aliquod
aut retributionem

quampiam temporalem pro
'

eis reci-

pere

desideramus''.

Sed multo magis genuclientes

—

quod

multo magis necessarium est
tis:

—

totis visceribus

efflagito

men-

ut,

quoniam

dies mali sunt et multiplicantur cotidie variae

et

inprovisae

perturbationes in hoc saeculo

scandalis" pleno,

multis nos ac crebris orationum tuarum suffragiis adiuvare dia.

perfulgidam

MC.

b.

sunt

MC.
M.
g.

c.

iussionis IH.
h.

d.

Etheldun C.

e.

dntiore

M.
i.

f.

idolatria vetussimo

sic codd.

repta
1.

M,

repte V,

repte C.
colantes C.
1.

corr. in

xenia C.

k.

corr. in

desideremus C.

corr, in geni-

m. scandalibus V.
2.

pateram.

Cf. „repti" in

Ducangii glossario.

256
748—755 gneris.

8.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
ipsud''

103. 104

Et ad hoc"

agendum
vivaci

alios,

quoscumque

vel iu-

bendo vel suggerendo possit, provocare auctoritatis tuae veneranda
dilectio

semper
in
si

sit

memoria plena, tam dum''

advixisse

me

hac mortali carne audias,

quam etiam

post

obitum

meum,

tecum promerear habere superstitem.

His itaque breviter'' summatimque prelibatis,
preterea a vobis desidero mihi exhiberi,

unam rem
nullatenus

quam

vobis adquirere

valde
reor;

difficile

esse,

iuxta quod mihi indicatum est,

hoc est duos falcones, quorum ars

et artis audatia sit:

grues velle libenter captando arripere et arripiendo consternere
solo.

Ob hanc etenim causam de harum

adquisitione et trans-

mittendarum* ad nos avium vos rogamus, quia videlicet perpauci huius generis accipitres in nostris regionibus, hoc est in
Cantia, repperiuntur, qui

tam bonos producant
bellicosi'

foetus et ad su-

pradictam artem animo agiles ac

educantur et edofine epistulae pre-

mantur ac doceantur.
cor, ut

Postremo autem in

ad scribentem te^ rescribas; et
digneris,

litteris tuis

mihi mani-

festare

ut

ea,

quae

tibi

direxi,

bene sint reddita.
pietas

Orantem pro nobis beatitudinem tuam longevum'' divina
faciat'.

104. Bonifatius Optatum abbatem Casinensem de ineunda secum
fraternitate spirituali hortatur^.

(S 106,

W 93,
illius

G

82)

750—755

Reverentissimo fratri iramo dilectissimo consacerdoti Optato

abba'
laris

et universae sanctae congregationi,

sub cura
sine

regu-

vitae

normam

custodienti,

Bonifatius,

praerogativa
caritatis

meritorum nominatus episcopus, obtabilem in Christo
salutem.

Venerandam
cramus praecibus
:

sanctitatis

vestrae

clementiam intimis obse-

ut nos indignos vobiscum in unitate fraternae

dilectionis et societatis spiritalis suscipere et habere dignemini;
a.

huc M.

b.
f. i.

corr. in

ipsum C.

c.

diu

M.

d.
tibi.

pviter
h.

M.

e.

trans-

mittarum codd.

bellicos

M.
k.

g.

sic

codd. pro

longevum

corr. in

longevam C.
1.

facit

F.

ex

V

71— 71t>.

Sine lemmate.

Casinensi, 750 post Mai. 6

— 760

lan. 4.

V. Leonis chron. monast.

Casinensis ed. Wattenbach in Mon. Germ. SS. VII 585, 586.

Si

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
nos
et fides

104

257
actionum, et 750—755

ut una

sit

inter

mentium

et pietas

sicut princeps apostolorum Petrus hortatur dicens:

Ante omnia

mutuam

in invicem caritatem habete,

quia caritas operit multi-

tudinem peccatorum\
omnes, quia mei
vicem^.
alterius
alibi
:

Et ipsa

veritas dixit:

In hoc cognoscent

estis

discipuli, si dilectionem habueritis

ad

in-

Et

similiter

Paulus apostolus admonet dicendo: Alter
et

honera portate,

sic

adinplebitis

legem Christi^ ;
et

et

Finis enim precepti
et fide

est caritas

de corde puro

conscientia
in spiritali

hona

non

ficta*".

Et ut vestra

fraternitas,

regulariter vita

vivens",

in pacifica tranquillitate fraterne con:

cordiae pro nostra fragilitate exorare dignetur

ut sermo

Domini

currat et clarificetur^, ut iuxta dictum apostoli liberemur ab in-

portunis

et

malis

hominibus*' et a temtationibus malignorum

spirituum et tribulationibus adversariorum, ut lux euangeliorum
gloriae Christi et via vitae,
et ipsi pergere
^

quam

populis et gentibus ostendere
ipsis

debemus , nobismet
Diligenter

non obtenebrescat nec

abscondatur.
fraternae

quoque deprecamur: ut familiaritas
et

caritatis

inter nos sit,

pro viventibus oratio com-

monis

et

pro migrantibus de hoc saeculo orationes et missarum''

soUemnia celebrentur, cum alternatim nomina defunctorum inter
nos mittantur.
Inter ea,
si

quid fraternitas vestra nobis manfuerit, voluntatis

dare ad perficiendum vel ad dicendum dignata
vestrae desiderium in omnibus adinplebimus.
petitione nostra, ut in
alto''

Agite ergo de ac'

caelorum culmine mercedis vestrae
et crescant.

premia

in

superna curia angelorum clarescant

Lon-

gevam ac valentem
operum
et

et almis viribus proficientem et suavissimis

verborum

floribus odorantem'' beatitudinem

vestram

perenniter salvator

mundi

custodiat +.
misarum V.
3. 3, 2.

a.

regulariter vitavens V.

b.

c.

alta V.

d.

adorantem V.

1.

1 Petr. 4, 8.
3, 1.

2. loh. 13, 35.
6.

Galat.
7.

6, 2.

4. 1

Timoth.

1, 5.

5.

2 Thessal.

2 Thessal.

hac.

Javve, Bibliotheca Ul.

17

258

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
regi,

105*106
suis

105. Bonifatius Pippino
gratias agit.

quod

p7'ecibus

indulserit,

Interrogat,

num ad

placitum venire deheat.
(S 104,

De
753—755

Ansfridi mendaciis'.
excellentissimo Pippino regi

W 91,

G

80)

Domino
episcopus in

Francorum Bonifacius

Domino

salutem.

Celsitudinis vestrae clementiae

magnas

gratias agimus,

et''

dominum lesum Christum
menter exaudire dignati
mitatem
consolari.

precantes, ut vobis in regno caelorum
cle-

aeternam mercedem'' retribuat; eo quod petitiones nostras
estis et

senectutem
gloriose"*

meam

atque infiiw^-

Nunc autem,

fili,

cognoscas: quia
servitio
si

per misericordiam Dei credo,

quod possim in vestro

iterum

esse.

Propter

ea''

petimus vos, ut nobis indicetis,
ut'

ad placitum istum debeamus venire,
perficiamus.

vestram voluntatem
et ipse

Quidam servus
vestro,

ecclesiae nostrae,

men-

dacissimus, qui nos arte^ fugiebat, Ansfrid nomine, veniens'' ad

nos

cum

indiculo

rogans,

ut

ei

iustitiam

faceremus.
ut

Misimus illum ad vos cum

ipsis litteris
;

cum

misso' nostro,
*"

cognoscatis, quia mentitus est vobis

petentes, ut nos
et

pro mer-

cede vestra defendatis contra tales falsarios,
ciis

eorum menda-

non

credatis.

Valete in

Deo semper.
sihi

106. Bonifatius Stephanum III deprecatur, ut quod tam tarde demum nuntium
et litteras

ignoscat,

ad eum

mittat '.

(S 91,

W 89,

G

78)

755

+

Domino

excellentissimo et prae"" ceteris pontificibus praeet" apostolatus privilegio praedito

ferendo et

amando

Stephano"^
eccle-

papae Bonifatius exiguus episcopus, discipulus Romanae
siae, optabilem in Christo caritatis salutem.

Sanctitatis

vestrae

clementiam intimis ac

visceratis"^

ob-

nixe
a.
c.

flagito''

precibus: ut familiaritatem et unitatem sanctae se^lv,

ex

M

122— 122 n, C
d.

V

66«.

Sine lemmate.
e.

b.

et deletnm est
f.

iii

C.

aeterna mercede V.
ate

gloriosae V.
i.

corr. in Preterea C.

ad M.

g,

M.
C.

h.

corr. in venit C.

miso V.

k.

ros V.

l.

ex

M

65v
p.

— 66,

f 50— 50i)j f 58 — 58«'.
papam
m. om. C.
q.

Sine lemmate
n.

MV; Epistola sancti C pro et.

Bonifatii episcopi
o.

ad Stephanum
viscera-

Stefano V.

libus C.
1.

obnixae flagitto V.

m lb2—lbl.

8.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
ab almitatis
vestrae*

106. 107

259

dis

apostolicae

clementia''

impetrare et 755

habere merear; et in discipulatu pietatis vestrae, sedi apostolicae serviendo, servus vester fidelis ac devotus permanere possim

eodem modo, quo ante sub
Zacharia;

tribus praecessoribus vestris apostoli-

cae sedi serviebam, venerabilis memoriae duobus Gregoriis et
qui

me semper
et

hortatione

et

auctoritate litterarum
et

suarum muniebant
agere deprecor,

adiuvabant.

Quod

pietatem vestram
vestrae

ut praeceptum paternitatis

eo

melius

perficere et implere possim.

Nam

si

quid in ista legatione Routilitatis eccle-

mana", qua per triginta
siae praefate peregi,

et sex

annos fungebar \
et

adhuc implere

augere desidero.

Si au-

tem minus
repperitur,

perite aliquid aut iniuste
iudicio

a

me

factum vel dictum
et

Romanae

ecclesiae''

prumpta" voluntate

humilitate emendare

me

velle spondeo.

Interea deprecor, ut pietas domini mei non indignetur, quia

tam tarde missum
direxi.

meum

et

litteras

ad praesentiam vestram
praeoccupatus
fui in re-

Sed hoc idcirco

contigit, quia

stauratione ecclesiarum, quas pagani incenderunt; qui per titulos et cellas

nostras

plus
fuit

quam 30

ecclesias vastarunt' et in-

cenderunt.

Et haec

occasio tarditatis litterarum et appel-

lationis paternitatis vestrae, et

non aliqua neglegentiae» incuria^
rogat, ut de episcopatu

107. Bonifatius Stephanum III papam

Traiectensi iudicet inter se et episcopum Coloniensem^\
(S 97,

W 105,
^

G

94)

Venerando

ac

diligendo

'

domino

apostolatus

privilegio 755

praedito Sephano papae Bonifatius exiguus, legatus vel missus

Germanicus catholicae

et apostolicae

Romanae

ecclesiae, optabi-

lem in Christo

caritatis salutem.

Nam
a.

tempore Sergii^ apostolicae sedis
b.

pontificis venit
d.

ad
MV. MV.

e.

MV. prumpta MV,
om. ex

clementiam

MV.
f.

corr. in

prompta C.

Romanae MV. vastaverunt M. g.
c.

om.

neglegentia

h.

M 66—

67tJ,

C 60«

— 51,

V60v-61i>.
i.

Sine lemmate

MV;
est.

Item epistola Boni-

fatii

ad Stephanum papam C.
1.

duligendo

M.

k.

apostulatus V.

Itaque ineunte anno 755 scripta haec epistola

Cf. infra

verba

haec: „tam tarde

—

litteras

ad praesentiam vestram direxi".
3.
I,

2.

Ex-

itum epistolae abesse patet.

687—701.

17*

260

S.

BONH-ATII ET LULLI EPISTOLAE

107

limina sanctorum apostolorum presbiter quidam mirae abstinentiae et sanctitatis,

generis
;

Saxonum, nomine Wilbrord"

et alio

nomine Clemens vocatus
T misit in

quem

praefatus papa episcopum ortrans-

696 dinavit* et ad praedicandam*"
littoribus*'

paganam gentem Fresorum

oceani'^ occidui.

Qui, per 50 annos prae-

dicans, praefatam

gentem Fresorum maxima ex parte convertit
et

ad fidem Christi, fana
struxit,
et

dilubra* destruxit et ecclesias^ conet

sedem episcopalem

ecclesiam in honore sancti

Salvatoris constituens in loco et castello quod dicitur Traiectumr'

Et

in illa sede et^ ecclesia'' sancti Salvatoris,

quam

construxit,

praedicans usque ad debilem

senectutem

permansit.
substituit;

Et

sibi

corepiscopum' ad ministerium

implendum

et finitis

739 longevae vitae diebus, in pace migravit ad

Dominum.
Quod

Princeps autem Francorum Carlmannus commendavit mihi

sedem illam ad constituendum
et feci^

et

ordinandum episcopum.

755

Nunc autem

Colonensis''

episcopus

illam

sedem

praefati

episcopi Clementis, a Sergio papa ordinati, sibi usurpat et ad
se pertinere dicit propter

fundamenta cuiusdam destructae a pa-

ganis

ecclesiolae',

in castello Traiecto

quam Wilbrordus derutam usque ad solum™ repperit, et eam proprio labore a fundain

mento construxit

et

honore sancti Martini consecravit.

Et

y

refert:

quod ab antiquo rege Francorum Dagobercto^ castellum

Traiectum cum destructa ecclesia ad Colonensem" parrochiam

donatum
7

in ea conditione fuisset, ut episcopus Colonensis° genChristi converteret et

tem Fresorum ad fidem
tor esset.
vertit

eorum praedicanon congens

Quod

et ipse

non

fecit.
;

Non
sed

praedicavit^,

Fresos

ad fidem Christi

pagana

permansit

Fresorum, usque quod venerandus pontifex Romanae sedis Sera.

Wilbrod C.
e.
i.

b.

praedicandum C.
f.

c.

litoribus
g.

M,
1.

littoribus

CT.
h. et

d.

ociani F.

corr. in delubra C.
*iV;

exclesias F.

in add. C.

exclesia F.
exclesiolae F.
o.

codd. omnes.

k.

corr. in Coloniensis

C.

ecclesiola

M,

m. solam

MF,

corr. in

solum C.
p.

n.

corr. in

Coloniensem C.

Colonenses

M,

corr. in Coloniensis

C.

praeiudicavit F.

„

2. Bonifatium 1. 696 Nov. 22. V. Regesta pont. Rom. p. 172. chorepiscopo Eoban iniunxisse episcopium in urbc Trehct ", tradidit Wil3.
I.

libaldus in vita Bonifatii.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

107. 108

261

gius supra dictum servum Dei

Wilbrordum episcopum ad prae- 755
Et modo

dicandum supra dictae genti transmisit; qui illam gentem, ut
praefatus sum, ad fidem Christi convertit.
nensis* episcopus
vult Colosibi

sedem supra
sit

dicti praedicatoris

Wilbrordi

contrahere, ut non
tifici,

episcopalis sedis'', subiecta

Romano ponut
'^^

praedicans gentem

Fresorum.
fortius'' fieri

Cui

respondebam,

credidi:

quod" maius

et

debeat praeceptum apoet legatio

stolicae sedis et ordinatio Sergii

papae

venerandi prae-

dicatoris Wilbrordi, ut et fiat sedis'' episcopalis, subiecta
pontifici,

praedicans gentem Fresorum
est

— quia

Romano magna pars illofunda-

>

rum adhuc pagana
menta deruta*
scoporum
et a derelicta.

—

quam

destructae

ecclesiolae

paganis conculcata et per neglegentiam epi-

Sed ipse non consentit.
iudicio' mihi

Sed modo paternitatis vestrae
gnemini.
illi

intimare di-

Et

si

hoc iustum

sit

responsum

et vobis placeat,

quod

Colonensi^ episcopo reddidi, vestra auctoritate roborate: ut
et sedis'' illa stabilis
si

praeceptum Sergii papae

permaneat.

Sic

enim

potestis

nos

si

vobis placet adiuvare,
et

de scrinio aec-

clesiae vestrae

exemplare iubetis

mihi transmittere, quidquid
sanctus Sergius'' praeci-

praefato

episcopo Wilbrordo ordinato

peret et conscriberet;

ut ex auctoritate sanctitatis vestrae conSi

tradicentes convincere et superare valeam.
stius sanctitati' vestrae videatur,

autem

aliter iu-

consilium paternitatis vestrae

insinuare mihi dignemini, ut sequar.

108. Cuthberhctus archiepiscopus Cantuariensis Lullo
ciis

et eius so-

scribit de glorioso Bonifatii obitu.
iri, nuntiat.

Cuius diem fune-

stum in Anglia agitatum

Preces mutuas

et

aemulationem Bonifatii suadet^.

(S 70,

W
•

114,

G

103)
755
exeunteanno

+

Reverentissimo fratri et in amore Christi karissimo Lullo
,
i

-1

j

•

•

j.

coepiscopo, simulque cooperatoribus tuis episcopis et sacerdoti-

j

j.^

bus Dei, quorum nomina in libro vitae scripta teneantur, Cutha.

corr. in Coloniensis C.

b.

corr. iu

sedes C.
g.

c.

quia C.

d.

porcius C.
h.

e.

corr. in

diruta C.
i.

f.

corr. in

iudicium C.

corr. in Coloniensi C.

Ser-

gus

MV.

sanctitatis

MV,

corr. in

sanctitati C.

k.

ex

V

4:2v

—i^v. Lemma:

Incipit epistola Gutberti archiepiscopi.

262
755

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

108

berhctus

'

servus servorum Dei

cum

aliis

consacerdotibus Christi

et presbiteris

seu abbatibus aeternae prosperitatis ac pacis in

Domino Deo
in

salutem.

Profitemur igitur, karissimi, sincerissima intentione coram
et electis angelis

eius

:

quia,

quandocumque vestram
et

dilec-

tionem pacis ac prosperitatis proventum
Christo

sanctae religionis
alio-

profectum sacraeque exortationis fructum de

rum

conversatione abundantius habere rumigerulis" referentibus

audimus,
orantes,

quod,
laeti

inde

satis

gaudentes
largitori

et

pro vobis obnixiuff''^^^

gratias

agimus

bonorum omnium Deo.
nos

Quando autem'' aliqua

religioni vestrae iniiiria facta aut" aliquod
et
tristitia

inrogatum narratur damnum, meror''

cruciat;

quia nimirum, sicut gaudio vestro in Christo congaudemus, ita
et adversitate

pro Christo contristati conpatimur.

Non enim

aliquando in memoria nostra obliterari possunt diversarum at-

que indefessarum ' tribulationum angores, quos, ut viscera nostra,

vos ipsi

cum Deo

dilecto

patre nostro

beate memoriae

Bonifatio martyre inter persecutores paganos et hereticos atque

scismaticos seductores in

tam periculosa ac

ferocitate plena per-

egrinatione pro
batis;
et

amore aeternae patriae longo tempore

sustinesuis

quia

—

illo

scilicet

per agonem martyrii
caelestis patriae

cum

plurimis domesticis

ad aeternam

quietem gloestis,

riose feliciterque migrante
forsitan

—

vos, qui superstites talium

eo periculosius ac^ difticilius inter diversa temptamenta

conversamini , quo tanto patre et* doctore ad presens vos orbatos esse constat.

Et quamvis hinc quaedam maesticiae amaritudo nostra

dis-

cruciat valide precordia, tamen huiusce doloris gemitum quae-

dam

saepius ad

memoriam

rediens nimiae ac nove exultationis

hilaritas iucundat ac

mitigat;

dum

frequentius

recolentes

am-

mirabili vel potius ineifabili Dei pietati tripudiantes gratias agi-

mus: quod tam praeclarum speculatorem
a.

caelestis bibliothecae^
d.

rnmigendus V.
f.

b.

b"

V.
g.

c.

aud V.

memor

V.

e.

diversas

atque indefessas V.
1.

ad V.

e V.

archiep. Cantuariensis,

740—762.

2.

bibliorum.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

108

263
et

tamque' egregium Christi militem cum multis bene educatis
optime instructis discipulis gens Anglorum advena
meruit palam omnibus ad spiritales agones
et
e''

755

Brittania^^^'^^*™*'

ad multarum per
sese

Dei omnipotentis
laudabiliter

gratiam
ut

salutem
longe

animarum de

procul

emittere;

lateque ferocissimas nationes,

per devia diutius errantes, de lata ac spatiosa voragine perditionis

perpetuae ad splendifluas semitas supernae patriae per

sacrae exhortationis incitamenta et per exempla pietatis ac bonitatis ipse ductor et signifer,

antecedendo et adversa quaeque
feliciter perduceret.

opitulante
ita

Deo

fortiter

expugnando,
fere''

Quod

actitatum""

veraciter

etiam rerum effectus gloriosius
illis

quam
nullus

dicta demonstrant, et in

quoque

locis,

quos ante

eum

aliquando
igitur

euangelizandi causa doctor adire temptabat.

Unde
nis
et

— post

incomparabile toto orbe apostolicae electio-

numeri mysterium aliorumque tunc temporis euangeli-

zantium discipulorum Christi ministerium
gios* et

—

hunc

inter egre-

optimos orthodoxae

fidei

doctores et amabiliter habe-

mus^

et laudabiliter

veneramur.

Unde
bus,

in generali synodo nostra

—

ubi et de ceteris omni-

quae vestrae modo sanctitati paucis depromimus, plenius

inter nos conferebamus
tis

—

eius

diem'

natalicii illiusque cohor-

cum

eo martyrizantis insinuantes statuimus annua frequen-

tatione soUemniter celebrare; utpote

quem

specialiter nobis
et

cum

beato Gregorio

et

Augustino

et

patronum quaerimus

haber^

indubitanter credimus coram Christo domino,

quem

in vita sua

semper amavit
clarificavit.

et in

morte, ut ipsius meruit gratia, magnifice

Praeterea quippe, ut prediximus, vestrae soUicite speculationis

curam

et

quasi taedio

absentati

patris

familias,

ut ita

dicam, quodammodo confectam nec non

et generalitatem sub-

iectorum vobis servorum Dei paternis affatibus fraternisque solaciis

relevare* et consolare,
tumque V.
b.

ubicumque
c.

et in
d.
fleri

quocumque neV.
e.

a.
f.

e addidi.

actitum V.
g.

egregior V.

sequitur lacuna septem fere litterarum in V.
1.

revelare V.

d.

5 m.

lunii.

264
755
exeunteanno

S.

BONIFATH ^T LULLI EPISTOLAE

108

gotio
. ,

prevalemus, fatemur nos semper esse paratos.
,

Unde
i
i
,

in

primis ad connrmationem
netralia

^

..

,.^

,.

.

'dilectionis,

quam

erga vos habent peet

cordis

nostri,

sermone affectuque apostoli utamur

cum apostolo simul dicamus: Gratia vobis et pax; gratias mus Deo semper pro omnibus vobis, memoriam facientes in
tionibus nostris sine intermissione ;
et

agi-

ora-

memores operis
spei

fidei vestrae

laboris

et

caritatis

et

sustinentiae

domini nostri lesu
olim,

Christi ante

deum

et

patrem nostrum^.

Quod enim iam

vivente venerandae memoriae Bonifacio, per scripta nonnulla et

per fideles internuntios aeque conditum esse constat, id ipsum

semper renovare ad invicem,
est:

satis

necessarium ducimus; hoc
et

ut

mutuae pro nobis notrisque

hic viventibus et hinc

obientibus interpellationes

orationes" missarumque remedia ad

viventem
apostolica
reliqua.

Deum

et
:

iudicem omnium suppliciter agantur, iuxta
Orate inquid pro invicem ,
ut salvemini
^

monita

Hoc enim modo
offerentes
ei

nobis divinam clementiam conplacare

dinoscimur,

orationum pura libamina;
in adversis.

sic

nobis

eandem prosperantem inveniemus
Domini iuxta
ipsius

Etenim,

ubi

promissa praesto est adiutorium,
Ipse

cuncta

fugatur malignorum adversitas.
vobis

enim
re,

dixit:

Si duo ex

consenserint super terram de

omni
celis

quamcumque^ peagendum

tierint, fiet illis

a patre meo, qui in

est^.

Hoc enim

sagaci sollertia studiosius ideo

esse iu-

dicamus, quia% iuxta apostolica presagia, instant nunc tempora
periculosa* et reliqua, quae ipse in

eadem prosequitur

epistola.

Et quia non

est opus,

scribere vobis de exterioribus calamita-

tum
ecce

incursibus, quas frequenter ut reor passi estis, id est per-

secutionibus rapinis odiis et scandalis et his similibus, ceterum
**

quam

plurimis in locis christianae religionis valide status

vacillat;

dum pene

undique exterius interiusve rerum ecclesia-

sticarum perturbatur ordo, novellarumque conversationum prave

ubique pene succrescunt sectae^
a.
e.

Nec mirum, dum, post
c.

videV.

orationes, orationes V.

b.

quacumque V.
3.

qui V.

d.

et ce

saectae V.
1.

Thess.
3, 1.

1, 2. 3.

2.

lacob. 5, 16.

Matth. 18, 19.

4.

2 Ti-

moth.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

108

^65
755
exeunteanno

licet positis
,.
,.

antiquorura patrum decretis ac legibus ecclesiasticis
.

relictis,

T multi luxta proprias admventiones prava
11.
i
•

'i-

,

et

plurimorum

1

•

nociva saluti sentiunt adfirmant atque agunt; ut
acto anno a esse constat.

scilicet trans-

quodam magnae

auctoritatis viro

dictum et' gestum
et

Ad

haec autem nos, ut timeo pusillanimes

minus zelo

iustitiae accensi, quid aliud in primis agere

debemus,

quam

ut indesinenter

sufiragia

sanctorum postulemus'' apostoecclesi-

lorum martyrumque Christi ac venerabilium antistitum

arum Dei;

ut in hoc, quod vocati ac constituti sumus, continuis

excubiis Christi gratia nos faciat perseverare; et ut non simus

reprobi sed magis accepti, non desides sed soUertes, non dispergentes sed congregantes, quoscumque valeamus, ad unanimitatem
christianae religionis
et

unitatem ecclesiasticae conversationis
et laboris sollertia

quatenus ministerium nostrae dispensationis

ad laudem
servientibus

et

gloriam Dei omnipotentis proficiat, ut

ac placentibus

cum bene Deo quandoque mereamur audire:
consti-

Beatus servus, quem, cum venerit Dominus, inveneint vigilantem^ ;
tuet

Amen

dico

vobis,

quod super omnia bona sua

eum^.

Et ad haec Irequentius ad memoriam exempli causa revocemus
:

recordande memoriae egregrius magister et martyr beatus

Bonifatius

quomodo

vel

quanta

sollertia

laboraret in doctrina

Dei, quanta pericula atque difficultates pro amore Christi et ani-

marum

lucro etiara usque ad

ipsam mortem

libenter tolleraret.

Et quia Omnipotentis modo
bus consentire

familiaris factus est, prudentia ve-

stra sollerter attendat: si eius vos oporteat sacris aramonitioniet pietatis illius
illius

exempla pro viribus

sequi.

Ille

enim, quantum

domesticus factus est,

omnia, tantum maiora apud
si

aliqui subiectorum illius,

quem amavit ante Unde quippe, quibus eum quondam divina dispen-

eum

poterit optinere.

satio

magisterii

loco

prefecit,

ab eius documentis spiritalibus

dissentiunt vel prava conversatione recedunt, qui defensor illo-

rum
a.

in eterno iudicio esse potuit,
e F.
b.

fit

potius accusator et ratio-

postulamus V.
2.

1.

Matth. 24, 46; Luc. 12, 37.

Matth. 24, 47,

266
755
excnnteaniio

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
ipso iudice dictrictius requirit.

108

iies

ab

eis
,

cum

At vero
, .

e di,

verso,
rite

quicumque

illius

sacrae institutionis ac doctrmae

.,.,,.,

t

normulam

consequuntur, pro certo se sciant et ipsius

Romanae atque
et viventes et

apostolice ecclesiae, a

qua legatus

eis

et doctor directus est, ac

deinde pariter

cum

ea

omnium nostrum habere
si

morientes in oratione et missarum celebratione, ut supra dixi-

mus, perpetuam communionem
vobis
,

;

tamen usque ad finem firmam
suae salutis
,

dehinc doctoribus

et
et

rectoribus

humiliter

atque araabiliter

pro Deo

aeterna mercede non dedignantur

obaedire ; non deficientes aliquando, ut indevoti vel subdoli, sed

semper ut bonae

indolis discipuli proficientes et fideliter adhe-

rentes suae milicie

in Christo

magistris ad

palmam supernae
verba,

vocationis Dei et gloriam regni caelestis.

Haec

salutatoria

vestre

sanctitati

scripsimus

non

quasi ignaris aut indigentibus " nostrae rusticitatis normula, sed
caritatis''

atque

communitionis mutuae gratia; contestantes et

obsecrantes per omnipotentem

Deum

et filium eius

lesum Chri-

stum

et

adventum

ipsius et

regnum
adiutores

eius*: ut vos, o karissimi,

cuncti generaliter

cum

subiectis vobis in Christo per
et

omnia

sitis

semper ad invicem

fideles

unanimes cooperatores

contra omnes orthodoxae fidei inimicos atque hereticos et scis-

maticos ac nequissimae conversationis homines.
eritis

Per hoc enim

bonis hominibus amabiles seu laudabiles et
acceptabiles

Deo omnipo-

tenti

atque

cari.

Et

ita

cum

ipso praefato beato

patre et prodecessore vestro felicem in futuro vocem a iudice

cunctorum Christo
hone
et fidelis',

singuli mereatis audire:

Euge

inquiet serve
te

quia super pauca fuisti fidelis, supra multa

constituam ; intra gaudium

Domini

tui^.

Amen.
+.

+

Omnipotens Deus vos omnes diu incolumes in suo sancto
et

amore

timore custodire dignetur, dilectissimi fratres ac

filii

+ +
a.

Cuthberhctus archiepiscopus
Lullo
b.

coepiscopo.
sedicaritatis V.

indientibus V.

1.

V. 2 Timoth.

4, 1.

2.

Matth. 25, 21.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

109

267
scrihit

109. Milret episcopus Wigorniensis Lullo episcopo

de

Bonifatii obitu deque caritate inter se gerenda".
(S 78,

W

117,

G

106)
epi-

Domino amantissimo
scopo Milret
servus

et

in Christo

carissimo

LuUae

755
exeuntcanno

Deo

servientium.
et

...

Postquam a tua praesentia
tissimi

a conspectu corporali sancBonifatii,

praesulis
tristis

et

beatissimi
^

patris

nollens
et

veldis-

lens

,

abscedebam
vestris

et

per

varios

casus

multa

crimina rerum

almis
ibi

orationibus

ad

terram

nostrae

pervenimus nativitatis,
culo",

necdum

integro expleto anni curri-

nuntium ad nos perlatum

est triste:

beatissimum patrem
Si

de ergastulo'' carnis ad superna migrasse.
dicere fas
est;

tamen

id triste

cum

talem ad caeli patronum* meruimus prae-

mittere regna,

cuius nos sacris intercessionibus

Deo

auxiliante

ubique esse suifultos, certa credulitate confidimus.
praesentis
lacrimis,

Et quamvis

vitae

amissum' solacium multis
ille,

et

amaris luximus

tamen

qui suo sanguine fuso Christo consecratus

est martyr, decus et

columen» omnium, quos praesens protulit

patria,

suo beatissimo agone optimo labore consummato, glo-

riosissimo fine peracto, nostra valde mesta maiore letitia miti-

gaf' et demulcit pectora,

Nos nostram dolemus vicem,

in valle

lacrimarum
Ille,

et in

hac vita, quae tota temptationum , manentes.

peregrino labore
Christi

magno cum sudore
Domini

expleto, ad gloriosiset

simam
in

martyr pervenit mortem
si

—

pro nostris, ut

credo, excessibus,
caelesti

sinit pietas, fidelis intercessor

—

Hierusalem

cum

Christo,

beatissima

sorte

sanctis

coniunctus civibus,

superna

laetus consistit

in arce.
et

Haec de

amantissimo patre; cuius venerabilem vitam

gloriosam finem

ut mihi in notitiam venire facias, totis viribus exopto.

Aliud ex sodali

colligio

dicere

mente

occurrit,

tuamque

dulcissimam caritatem intimis obsecro praecordiis et,
tuis

tamquam
;

pedibus praesentialiter prostratus,
a.

humiliter inploro'
c.

ut

ex

F50p — 51.
e.

Sine lemmaie.
f.

b.

obscedebam ^.
g.

circulo curriculo F.
h. mittigat V.

d. argastulo V.
i.

patronem V.

amisum V.

columem V.

inploro V.
1.

ep. Wigorniensis,

743—775.

268
755

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

109, 110

fraternam dilectionem,
recordationis
et

quam

inter nos

commimis pater beatae
Christi

sanctae

memoriae Bonifatius

annuente

caritate sacris conciliavit verbis, almis unavit oraculis,
itoria

non transQuia mihi
scio,
si

sed fixa recordatione tua recondas" in corde.

et tibi valde

profuturum omni ambiguitate postposita

tam

egregii doctoris praecepta implere conamur.

Meque'', omni-

um

fratrum tuorum
sacris

minimum

in meritis,

fraterna caritate infulcire**,

struere,

munire" praeceptis, almis orationibus
pigiat.

amantissime presul, non

Unde

fateor et fida promis-

sione' spondeo, vestris sincerissimis iussionibus iuxta qualitatem

virium in omnibus libenter
tione fidam amicitiam,
lisque
flatus

me

esse secuturum; et firma dilec-

quam

diu spiritus hos regit artus vita-

his

moribundis inhabitat membris, tecum servare
totis

intima caritate Deo teste profiteor et

viribus meduUitus

admodum
Erant
illis

exopto; ut

fiat

Christo tribuente^, quod scriptum est:

omnia communia\
si

Sed haec omnia, quae^ breviter
iter,

a nobis dicta sunt,

Deus omnipotens prosperum concedit

per gerulos istarum
care curavi.

litterarum plenius et verbialiter tibi indi-

Misimus preterea parva munuscula, quae optadilectione accipiatis,

mus
sunt.

ut

ea''

qua a nobis Deo

teste destinata

Vestram dilectionem, pro nostris excessibus interceden-

tem, Christus tuere dignetur.

Librum pyrpyri metri
scopus^ adhuc reddere

ideo non misi,

quia Gutbertus epi-

distulit.

Emmanuel.

Epistola Milredi episcopi offerenda Lullae episcopo.
110. Cineheardus episcopus Vintoniensis Lullo episcopo respondet de mutuis precationibus
sibi mittat.
c.

et subsidiis.

Rogat, ut libros

Munera additK
et

(S 74,

W 115,

G

104)

755-756

Domino dignissime venerando
trina
a.

merito insigni ac prestan-

tissimo, longe lateque pro christianae religionis praedicanda doc-

diifamato
recondis V.
f.

et

pro conversatione vitae probatissimae celeb.

neque F.
g.

c.

monire V.
h.

d.
i.

fulcere V.

e.

pro-

misione V.

tribuenti V.

qui F.

ae F.

ex

F 48 — 48 v.

Lemma

Epistola LuUae.
1.

Act. apost. 4,32.

2.

Cantuariensis,

740—758.

S.

BONIFATn ET LULLT EPISTOLAE
quoque

110

269
c.

berrimo,

nobis

non inmerito

ob cognationis nostrae

755-756

semper memorande necessitudinem karissimo Lullae episcopo
Cineheardus*, indignus ut vereor,
episcopus Wentanae civitatis
affection^
"

ex intima visceralium
sto salutem.

meduUarum

aeternaliter in Cliri-

Perlectis litterarum a tua sanctitate directarum dulcissimis

ac

nimium

placabilibus periodis'', in quibus amicabiliter nostram

parvitatem conperimus salutatam
unitatis observantiam custodiret,
liter

ammonitamque

,

ut

eandem

quam

antecessores nostri fidearchiepisco-

fine

tenus observarunt

—

domnus Bonifacius

pus Christique" confessor beatificandus

et Danihel'' doctissimus

Dei plebis famulus, simul

et successor eius Hunfrithus*,

episco-

porum

mitissimus,

—

et cetera,

quae

te

melius recoluisse cre-

dimus in

caraxatis**

commendata, mentis diligentissima indagine

didicere curavimus.

Et gratiarum actiones condignas,

in quan-

tum

sufficimus,

persolvendo

gerimus, quod nostri memoriam,

interpositis

tantarum spatiis terrarum marisque magni inter-

luente latitudine, facere dignemini.

Et hoc profitemur, quod mandata sunt,
studio-

omnia quae, tua
sissime
ritali

sanctitate suggerente,

Domino

favente conplere satagimus, non tantum in spiet

orationum solatio exhibendo
illis,

missarum soUemnitate

ce-

lebranda pro vobis et pro
Christi

qui in vestris
si

regionibus in

confessione
solatia

obeunt; sed etiam,

qua saecularis sub-

stantiae

vestris

usibus profutura in his regionibus adi-

pisci poterimus, vestrae participationi parata erunt.

Et hoc petimus,

si

qua apud vos solamina, nobis necessa-

ria vel ignota, spiritalis

quidem
sive

scientiae sive in libris antiquis,

qui

a nobis non habentur,

in aliis ecclesiasticis adraini-

strationibus,

ut nobis libenter

participare

non negetis^

Nec

non
sitis

et,

si

quos saecularis scientiae libros nobis ignotos adepturi
sunt de medicinalibus, quorum copia est aliqua apud
in eis scripta cond.

— ut
a.

nos, sed

tamen sigmenta^ ultramarina, quae
b.
f.

afectiong V.
egetis

perhiodis F.

c.

xpitique F.

maraxatis V.

e.

non

V.

an pigmenta?

1. ep.

Vintoniensis,

754—780.

2.

705—746.

3.

745

—

c.

754.

270
c.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE
difficilia

110. 111

755-756 perimus, ignota nobis sunt et
si

ad" adipiscendum

— vel

qua in

aliis

quibuslibet negotiis vel speciebus nobis necessa-

riis

providetis,

communicare

dignemini,

ut

fecistis

villosam

mittendo.

Nomina quoque presbyterorum vestrorum diaconorumque
monachorum
branda" pro

ac

vel monacharum'' sive ceterorum, que misistis, per

monasteria et per ecclesias nostrae diocesis direximus ad celeeis

missarum sollemnia

et

orationum

suflfragia.

Id
eis,

ipsum facere vestram sanctitatem

suppliciter

exoramus pro
et

quorum nomina
huic ecclesiae,
prelati.

vobis

habemus dirigenda,

nominatim cum

personis suis scribenda,
cui

eorum

scilicet,

qui mihi proprie atque
vel subditi fiebant vel

servio,

amicissimi

De
est

nostro

quoque

vili

vestitu

parva exseniola direximus
hoc**

tuo cultui,
:

quanquam

indigna,

tamen petimus accommoda;

tonica lanea aliaque linea, sicut
' :

mos

est

apud nos habendi,

caligas; et peripcemata

orarium

et coculam'* et

gunnam^

bre-

vem, nostro more consutam, ad indicium plenissimae
nostrae.

dilectionis

Quae

te suscipere

pro tua humilitate, obnixe" preca-

mur, habereque ad memoriam mei nominis saltim aliquod spatium temporis.

Ceterum

si

qua sunt tuae

sanctitati insinuanda,

portitor huius epistiunculae viva voce valet enarrare.

+
te,

Opto

te,

karissime frater, orantem pro me, orante' pro
valere felicemque evo longiore vixurum, ad

in

Domino bene
celestis

coronam

gloriae

postea perventurum, domine insignis

et pater prestantissime.

Amen.

111. Lullus Gregorio, ahhati Traiectensi facto, gratulatur. Mu-

tuum amorem

servari vult.

Varia suadet^.
(S 45,

W 103,
d.

G

93)

755—757

Clarae Christi ecclesiae lampadi luciferae meoque in doctrina divinae legis devotissimo adiutori Gregorio,
a. e.

duplici preshgc V.
Lulli.

ad om. V.
f.

b.

monachorum V.
g.

c.

celebrandam V.

obnixae V.
1.

orantem V.
2.

ex

^29 — SOr. Lemma:

Item epistola

tricas,

nugas.
3.

Ducange.

„sagum Hibernicum villosum absque sutura" tunicam pelliciam, Angl. „gown".

S.

BONIFATn ET LULLT EPISTOLAE

111

271

biteratus

abbatisque' honore

cum

precedente propriorum meri- 755—757

torum suffragio decorato, Lullus, extremus orthodoxae matris
videlicet ecclesiae

alumnus, inmarcescibilis

caritatis in angulari

lapide utriusque testamenti'' salutiferam salutem.

Fido gestante gerulo, munera largitatis tuae ad

me

usque

delata pervenerunt; sed et suavissimas benivolae* caritatis tuae
salutationes,

omne munus
et

vincentes,

more

solito pariter

comita-

bantur.

Quibus auditis

perceptis,

uberes Deo piissimo prifraternitati tuae debi-

mitus egi gratias, ut decuit.
tas''

Et deinde

reddidi
in

grates;

quia te in minore potestate fidelem scie-

bam,

maiore

citius fideliorem conprobavi.

Conperto autem" prosperitatis tuae successu, eger animus''

utrumque
tristabatur
videtur,
hitur;
illos

egit:

gaudebat de ascensione cari^ sodalis, sed con-

de divisione.
is,

Quia hoc intollerabile apud homines

dum

qui pre ceteris plus diligitur, repente subtra-

quamvis pro certo sciam,

quod nulla terrarum spatia

dividere possunt, quos verus Christi

amor

indisrupto^ ger-

manitatis
fallere

vinculo

nectit.

Teste

Deo

—

ne videar adolando
possibilitas adtribuit,

—

quia

te,

pater,

quantum mentis

intemi affectus amore

diligo.

Hoc autem subnixa prece

humiliter obsecro:

ut

numquam

semel in Christo ceptam® caritatem desidia torporis in nostro
pectore frigescere sinamus velut
fulva cinerum favilla

parvam

scintillam tenuis ignis,

suffocatam;

ne in derisum veniamus a
Dicit'

pretereuntibus ceptum aedificium considerantibus turris^
scriptura:

Qui perseveraverit usque in finem, Mc salvus

erit*;

nec quilibet artifex de cepto opere laudatur, sed de perfecto.

Hoc autem meam mediocritatem

,

quamlibet aetate iuniorem,

merito graduque minorem, scientia inferiorem, absque ullo dua.

baenivolae F.

b.
f.

debitus V.
indisripto V.

c.

h"

V.

d.

aninus F.

e.

cur

V

(cari seripstt Serarius).

g.

ceptum V.
c.

1.

V. Vita S. Gregorii Traiectensis abbatis
:

14 ap. Mabillon Acta
(

SS. ord. Ben. saec. III 2 p. 329
fatii)

„

post martyrium sancti magistri

Bonisedis

ipse qiioque b. Gregorius a Stephano (III 752
illustri

— 757) apostolicae
4.

praesule et ab

rege Pippino suscepit auctoritatem seminandi verbum

Dei in Fresonia ".

2.

V. Ephes.

2, 20.

3. Cf.

Luc. 14, 29.

Matth. 10, 22.

272

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLA.E
et servasse et

111

755—757 bitationis scrupulo

servaturam

esse, scito.

De

tua

vero vitae gravitate mentisque stabilitate nihil dubito.

Muniaorantes

mus nos
lacobo'*

spiritali

armatura' iuxta apostoli preceptum,

pro invicem, ut salvemur; quia multum deprecatio
attestante,

iusti adsidua,

apud

Deum
Dextera
et

valet.

Et eo

diligentius

huic

insistamus,

quo vehementius nos variis temptationum
scilicet fortior

telis in-

pugnari non ignoramus.

levam infirmi-

orem adiuvare non
mine deservire non

cesset";
desinet.

leva dexterae sicut ancilla do-

Id

est

—

meam

instabilitatem

bonae vitae tuae exemplis castigando, corrigendo, admonendo

—
tibi

quamvis absentem corpore,
moris
est,

spiritu

tamen presentem,

sicut

ad melioris vitae perfectionem deducere non de-

sinas; et ego tibi humili devotione,

quantum

vires subpeditant,

fidelem famulatum in omnibus prebebo.

Exhortatoria mediocritatis meae'' verba, quamvis fatua et
superflua videantur,
collegio

obsecro,

ut non moleste a tuae caritatis
caritas

recipiantur.

Que

sola

exigebat

scribere

sine

dictandi materia, quae

omnia

vincit, sicut scriptum est':

Omnia
ablata

vincit amor"; et nos

cedamus amori,

omni tumoris superbia.
sine

Haec sunt suasoria verba, que
non possum: ut
qua auctore Deo iam nunc

meo

periculo

dicere

in hac temporali potestate et terrestri dicione,
uteris,

dominicae sententiae semper
hoc mundo*.
ea,

memor
Et

sis

tonantis:

illud apostoli:

Regnum meum non est de Nolite diligere mundum neque
quid'' aliud

quae in
aperte

mundo
figere,

sunt^.

Quibus verbis
:

innuitur,

nisi

dixisse illos intellegamus

In illum

nolite

oculum mentis vestrae
sed in
dili-

quem

cotidie

ipsa

ruina sua cernitis cadere;

illum tota mentis intentione aspicite illumque
gite,
hilis

totis viribus

qui ante omnia saecula
manet, qui futuro
et

est et

per omnia saecula inmuta-

preterito tempore caret, sed esse sihi

a.

cessat V.

b.

maee V.
2.

c.

Amor omnia
„

vincit V.

d.

quod V.

1.

Cf.

Ephes.

6, 11.

lacob. 5, 16:
iusti

orate pro invicem, ut sal3.

vemini; multum enim valet deprecatio
10, 69.
4.

assidua".

Virgil, Ecl.

loh. 18, 36.

5.

1 loh. 2, 15.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
est.

111

273

semper

essentialiter

Quid" est enim huius mundi fugitiva 755—757
ct

felicitas et

caduca prosperitas nisi vapor
"^

fumus? Inter temdistare,

poralem prosperitatem

et

aeternam felicitatem raultum
igitur

quis peritorum ignorat?
frui preter

Discamus

hac temporali potestate

eternam felicitatem,

et in cuius conparatione nobis

omnia

vilescant.
fal-

Vestimenta preciosa, caballos farre pastos, accipitres"
conesque
chationes,

cum
cibi

curvis unguibus, latrantes canes, scurrarum'' bac-

potusque exquisitae dulcedinis sapores,
sit

argenti

aurique rutulantis pondera spargantur; ut
satio.

mollis culcite pau-

MoUiaque

cervicalia

a viris potius

exibeantur

quam

a flammeis puellis.

Ante omnia incauta
abscidatur;

familiaritas extrane-

arum feminarum'
curitate peius,

quia sepe seducimur incauta se-

quam
Quia

aperta temptatione.

Tumnltuosam miper

nistrorum multitudinem clandistina divinarum scripturarum eloquia expellant.
illa

fovea omni custodia cavenda

est,

qnam plurimos

miserabili

ruina conspicimus corruisse.

Nam

sepe robustus miles infestissima telorum iaculatione eo fortius
inpugnatur, quo invictus videtur.

Quamvis hoc

inisse te neet

gotium

liquido

noverim

occasione

lucrandarum animarum

pro studio multiplicius serviendi Deo,

tamen memento: quia
Quapropter, care

moUem manum
collega
tuis

durus
et

capulus exasperat.

iam dudum,

nunc pie preceptor, in omnibus operibus
et

memorare novissima tua,
Festinatio

in aeternum

non peccabis^.
tri-

autem ad
iugiter

te

veniendi propter multiplicem

bulationem,

quam

Deo

gratias sustinemus, mihi undique

denegata

est.

Huius muneris magnitudinem noli intendere,

sed devotam

mentem

dirigentis intuere.
libet

Antique familiaritatis fiducia fretus,
stiuncula

mihi:

hac aepi-

quandam sententiam, frequenter apud nos habitam
dicta

quando limpida
tangere;
a.

Dei

communiter* rimabamur,
relegionis

breviter

nequaquam tamen ad tuae purae
b.

personam

Qui V.

prossperitatem F.

274

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

111. 112

755—757 pertinentem

—

cuius' bene recordaris,

dum

legitur

—

sed ad

quendam scismaticum nefandissimum
iurare solebat,
nihil se terreni

pertinebat.

Qui semper

accepturum, cum subito ex inapparuit.
esse formidabo, longio-

proviso velut
r

novum fantasma episcopus Hoc iam maxima ex parte futurum

ris

sermonis prolixitas legenti fastidium ne gignat'.

Nam

sa-

piens paucis utitur verbis; stultus autem multis fatuatur**, sicut
et ego.

Obsecro, istius epistulae rubiginem emendando abs-

terge,

meique

erroris

indulgentia detur.

Deus

tibi,

quod ad
et

salutem tuam pertineat,
grege
tibi

clementer inspirare dignetur;

cum

commisso" incolumem pastor pastorum
scribsi liaec: Observa,

te custodiat.

Propria

manu

quae precipiuntur,

et sal-

vus

eris.

112. Quidam monacho cuidam de visione feminae cuiusdam
refert\
post 757

(S 71,

W 147,
;

G

137)

....

aliae

usque ad ascellas

et

usque ad coUum

et aliis

supra caput ebulliens tormentum ascendebat ignis
Ibi

et atramenti.

abbatum* abbadissarum comitum

et

omnis sexus multitudo

visa est varie torqueri.
dignitatis et ignobilitatis ,

Et multis adhuc viventibus, universae
loca pro
meritis peccatorum parata.
solubiles esse, vel in die

Et omnes animas
iudicii

in puteis

quandoque

aut

ante.

Et narrabat unam feminam redemptam de Et hoc maximum bo-

aliquo puteo

missarum sollemnitatibus ^

num animabus, egredientibus de corpore, dixit. Et omne genus humanum et totum mundum per*' animas collectum ante conspectum suum; ut discernere, quid quisque vel boni vel mali
egisset,

nominatim in corpore vivens ea hora,
potuisset.

et

pene omnium

vivorum merita narrare
et

Et postea terram viventium
iloribus, et

gaudentium, plenam odoriferis
et

multas animas no-

torum
a.

ignotorum nobis hominum sicut
b.

et in

omnibus

locis

gignet V.

fatuatur scripsi pro fatigatur V.

c.

commiso V.

d.

ex

V i5 — 46.
e.

Deest initium huius epistolae;
f.

nam

(juod praecesserat folium excisum est.
g.

abbatuum V.
1.

sollemnitatibuus V.

per addidi.

sc. sententiae.

8.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

112

275
post 757

se vidisse ibi, testabatur.

Deinde ab ipsa terra tramitem usque
caeli,

ad caelum primum in specie arcus

inde alium ad secun-

dum, a secundo ad tertium
et

;

et

albatorum conventicula vivorum
inferiori

mortuorum;

et

superius

celum semper pulchrius

aspexisse, ferebat.

Et

in ipso monasterio universis manentibus
ei

Ingedrage demandatum est

a iudice pandere

delicta

atque

peccata omnia ; ceteris hominibus nec preceptum nec interdictum
est.

Et cetera plura

sunt,

que nominatim singillatimque nobis
et

indicavit.

Longum

est

mihi explicare;
valeo.

maxime dum remiadhuc recordor,
divisos'',

nisci

ordinaliter

nullatenus
tres

Nisi hoc

quod demones", in

turmas ultra

modum magnas

unam

in

aere,

aliam in terra, et in mari tertiam ad penalia

loca parare" tormenta vidit.

Primam namque turmam ad

de-

cipiendum homines in hac communi^ vita contendere; secundam
egredientes

de corporali ergastulo animas in aere continuo in-

hianterque persequi et ad tormenta trahere' aspexit.

Et

in ipsis poenalibus puteis

Cuthburgam simulque Wialan,
'

quondam
ram,

reginali potestate fruentes, demersas.

Alteram usque'

ad ascellas, id est Cuthburg, capite autem» humeroque praeclaceteris

membris maculis consparsam;

alteriusque, id

est

Wialan, supra caput

flammam

se''

extendere, totamque

animam
in

simul cremari intuebatur.

Ipsos

autem poenarum ministros

facies illarum proprias carnales voluptates' quasi

lutum ferventotum mun-

tem inicere^

Et horribilem ululatum

quasi' per

dum

resonasse miserabiliter vocibus earum, audiebat.

Hic quoque ipsum exulem aliquando comitem,

qui dicitur

CeoUa Snoding, incurvato dorso,
infixum; abbatem quoque
duplici

capite pedibusque

uncis

ad

tuum

in ipso de supra dicto

fumo; AethilbealdumqueV quondam regalem tyrannum,
c.

d.
i.

a. quod demones scripsi pro demones quod V. b. divisas V. commoni V. e. trachere V. usu. V. f. g. \S V. quem quasi V. volumptates V. k. iniecere V. 1.

parere V.
se addidi.

h.

1.

Ea non

videtur fuisse Cuthburga, Aldfredi regis Northanhumbrocondidit.

rum (685 — 705) uxor, quae monasterium Winburnense
V.

De qua
a.

Chronicon Anglosaxonicum ad 718.

2.

regem Mercionum qui

757

occisus est.
cf.

V. Bedae chronologia continuata, Opp. ed. Giles T. III 324;
v.

Lappenberg Gesch.

Engl. I 221 n.

2.

18*

276

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

112

post757 simulque infantium

numerosam multitudinem, sub Danielo
et

epi-

scopo

'

maxim<5 sine baptismo morientium, tristem

merentem
effigiem
diversis:

aspexit; formulam unius cuiusque,

secundum specialem

animae,
alias

pristinis

conparem membris, speciebus vero
alias lunae,

claritat^ solis,

alias stellarum radiis proprie

communiterque *

fulsisse cognovit.
vivis,

De

ipsis

autem

qui supersunt adhuc, contemptoribus

tam profuturae

revelationis, Danielo milite'' Breguulfo collegiis-

que, eorum stupris communibus" emeritisque poenis, qualia se
vidisse testabatur, nobis silendum reor.

In fine autem huius visionis inenarrabilem sonitum, quem"'
trina illa caelestium
titudines in his

luminum

spatia et

omnes animarum mul-

manentium

resultabant", superius,

tamquam

vo-

cem tubarum multarum
vincentem, audivit.
angelicis ducibus et

in inferiora discendentem mirabiliterque

Statimque post haec recedente oromate'',

germana simul monentibus,
tideli

atque
corpori

memoriter amorem creatoris mente
reddita
est.

retenuisset,

Tamen

intra^ carnales augustias aliquandiu innu-

merabilem multitudinem spirituum inmundorum lugubriter ge-

mentem

vidit,

quia detectas suas nequitias hominibus, quas exer-

cuerunt, divino

munere

esse cognoverant.

Ad
salutem

confirmationem autem huius ostensionis aegritudinis suae

—

quae prius, pene toto corpore simul conligato, per
est

biennium extensa

—

quod factum nunc cum misericordia

Dei

late

cognoscimus, predixit.
singillatim
specialia

Non hoc solum,

sed et conet

familiaribus
ipsis

ceterisque incognita,

non
quo-

tantum, sed regi reginaeque episcopisque

et multis,

rum nomina longum
tibus,

est scribto^ continere'', manifeste innotuit.

leiunium quoque pro communibus' totius familiae predicte'' rea-

40 dierum spatium contiuentem, ex

ipsius ludicis imperio

indixit.

Venturamque vindictam hominibus propriis communib.

a. e.

commoniterque V.
f.

milito V.
g.

c.

commonibus V.
h.

d.
i.

qui V.

resultantem V.
k.

inter V.

scripto V.

contenere V.

commo-

nibus V.
1.

predicate V.
2.

Vintoniensi.

oroma

{o^afiu) est visio.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

112. 113

277

ter

'

corporibus pro neglegentia extranearum forinsecus per crea- post 757
Dei"*,

turam monitionum

ceteraque his similia multa, predixit.

Et antea hanc miseram vitam, dum ex superiore contemplatione
reversa fuerat,
vitiis

superbie invidiae cupiditatis " detractionis

ceterisque, quasi nigerrimo peplo, contectam et sine

lumine re-

mansisse aeternae

claritatis,

conspexisse

se,

lugens protestabatur.
''

Vale in Christo,
fraterno

et

mei sine intermissione

in orationibus

amore ...

113. Bregowinus archiepiscopus Cantuariensis Lullo episcopo
Hildeberhtum nuntium
mittit.

Addit de muneribus per

Ishardum

missis, de amicitia inter se gerenda, de

Buggae

abbatissae morte\

(S 103,

W 130,

G

120)

Reverentissimo et in Christo karissimo fratri Lullo episcopo 759—765

Bregowinus
salutem.

'

servus servorum Dei perpetuam in Christi nomine

Dies multi elapsi sunt, ex quo soUicitus praeoptabam, ut

Deo

favente tandem

aliquando

prosperum

iter

legatarii

nostri

perveniendi ad beatitudinem vestram invenire potuissent.

Quia

per hos,

scilicet

proxime decurrentes priores, annos plurimae

ac diversae inquietudines

apud nos
et

in Brittaniae vel in Galliae

partibus audiebantur existere;

hoc videlicet nostrum deside-

rabile propositum saepius inpedivit et perterrendo valde prohi-

buit

de nostris aliquos ad vos dirigere per tam incertam tam-

que^

....

crebris

infestinationibus

inproborum

hominum

in

provinciis

Anglorum seu

Galliae regionis.

Nunc vero pace

ac tuitione nobis

a principibus indubitanter undique promissa,

misimus* ad vestram venerabilem fraternitatem hunc praesen-

tem fratrem, istarum presentium litterarum baiulum, Hildeberh-

tum nomine; reminiscens

videlicet, qualiter inter

nos in civitate

Romana

de amicitiae conventione conloquium habuimus; quod

etiam nos servare omnimodis confitemur.
a.

Quapropter
intermisione F.

et
e.

ego
ex

commoniter V.
Sine lemmate.

b.

sic
f.

c.

cupnditate V.
litura

d.

V

66 V

— 66 r.
1.

sequilur

quatuor fere litterarum.

g.

mis-

simas V.

archiepiscopus Cantuarienais,

759—765.

278

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

113

759—765 minc, in tuae beatitudinis amicitia confisus, ut secundum quod
antecessores nostri inter se facere non cessarunt, ita etiam et

nos facere similiter adoptamus, mittentes verba suavissima salutationis
et

pacis;

ut euangelicus sermo impleatur in nobis:

quod

eius esse discipuli

mereamur,

si

dilectionem habuerimus

ad invicem'.
Idcirco tibi indicare curavimus,

nos misisse vestrae beaticaritate

tudini parva
id est

quedam munuscula, non parva siquidem

—

capsam unam ad officium quidem sacerdotale, ex ossibus

fabricatam "

— salutationis tantummodo ac benedictionis causa, per
ea, quae'' nostra sunt, beni-

Ishardum religiosum presbyterum; ut

gne suscipiatis. Similiterque et nos a vobis bona recipere optamus.
Insuper etiam,

omnium fratrum
eundem

carissime,

pro certo hoc
:

nosse tuam amabilem devotionem Deo teste desidero
sanctitatis
societatis

quod tuae
fraternae

dilectionem in

caritatis

locum

et

consolacium libenter suscipio atque tenacius contineo,

in quo videlicet beati patris et prodecessoris tui Bonifatii

semper

inconcussa mansit et permanet iugiter reposita dilectio; ut inter

nos quoque

et nostros deinceps familiaris ac spiritalis amicitia

tam ad animarum nostrarum remedia

in orationibus

et

missa-

rum

celebrationibus

quam ad

huius vitae

quaeque conpetentia

fraternaque suffragia fideliter persistat.

Et ad haec quoque,
dilectione

quae praemisi, magnopere tua

perfici

desidero:

ut

omnes quippe sacerdotes Dei
nifatii

et familias benedicti ac beati

Bosa-

martyris Christi diligenter atque amabiliter ex

meo

lutes

nomine horterisque pro nobis, quod

et

pro ipsis facere

non desistamus, omnipotentis Dei clementiam obnixis exorare
precibus.

De
iubeto.
et

redditione vero

praefatae rei sive per verba

fratris nostri sive

etiam per litteras tuae fraternae pietatis nos

certiorare

Omnipotentis

"^

Dei pietas sua vos protecsanctitatis

tione muniat,

ad utilitatem plurimorum

vestrae

sincerissimam caritatem iugiter in perpetuum conservare et custodire dignetur.
a.

fabricatum F.

b.

an quia?

c.

omnipopententis V.

1.

loh. 13, 35.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
depositionis
fuit

113.

114

279
Buggan 759—765
ad-

Diem vero
celebramus,

religiosae Ciiristi famulae

quae

honorabilis

abbatissa:

cuius

etiam dies

depositionis fuit 6 Kal. lanuarias. Rogavit
viveret,

me

obnixe,

dum

ut

hoc

vestrae beatitudini transmitterem.

Et' sicut
pater at-

speravit et credidit, ita facere curate;

quoniam

illius

que patronus

fuit in Christo Bonifacius episcopus.

114. Lullus episcopus
frithum
Sancta
et

pontijici^

Romano
.

scribit contra Wille-

Enraed presbyteros^
regularia iustituta,

(S 100,

W 112,

G

101)

et

canonica auctoritate confir- 755—768

mata tam episcoporum nostrorum venerabilium quam etiam
domni
nostri regis Pippini consiliatorumque eius, manifesta ra-

tione scimus

conservanda.
:

Quapropter

caritati

vestrae reticere
ius

non audemus

quod in parrochiam nostram contra

canonicum

a Willefritho presbitero"
ordinatus parrochia,

quidam adductus

est presbiter'' in alia

non consentiente antecessore meo sancto
Qui, et in-

Bonifatio archiepiscopo neque me, successore eius.
stitutionis

vestrae

decreta contemnens

et

in

parrochia nostra

constitutus,

nostrum sprevit magisterium.
decrevistis:

Cognita enim canoqui in paret ut nullus

num

auctoritate,

ut

omnes

presbiteri,

rochia sunt,

sub potestate episcopi esse debeant;

eorum praesumat in
lebrare sine iussione

eius parrochia aut babtizare aut missas ce-

episcopi;

et ut

omnes

presbiteri ad con-

cilium episcopi conveniant.
dictus
ille

Quae omnia

facere contemsit prae-

presbiter

nomine Enraed,
a

et ideo

secundum quod deest.

finistis,

increpationis

me

sententiam sortitus

Sed cum

nec ita emendatus penitere de praeteritis voluit, novissime se-

cundum canonicam
me.
fensus.

institutionem vestram excommunicatus est a
Willefritho

Et exinde a supradicto

susceptus est ac desit

Vestra autem nunc de his caritas, quod rectum

ac

iustum, iudicet; et non solum de his, sed de omnibus quae perverse,
a.

male vivendo, peregit
ut V.
b.

et hic manifestata reperiuntur:
Sine lemmate.
c.

ex

F

63

— 63«;.

pfbi F.

d.

pfesbi F.

1.

aut Stephano III (752—757), aut Paulo

I

(757—767), aut Constan-

tino

n (767—768).

280
755—768
Abstulit
missis '
:

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
et

114 sibi

enim mancipia

servos de
et

ecclesiis

com-

Faegenolfum servum nostrum
et

duos

filios eius

Raege-

nolfum

Amanolfum

et

uxorem

eius Leobthruthe et filiam eius

Amalthruthae; tradidit eos in Saxoniam contra equum

unum

homini

nomine Huelp,
supra

quod ipse eos duxisset in Saxoniam.
Raegenolfes filium, transmisit ultra

Willefrith vero,

dicti

mare'*

cum Aenredo;
Servum vero

et
et

ipse

eum

dedit matri

suae in servi-

tutem.

ancellam, quos Aohtrich dedit ad aecfilii

clesias nostras
tulit

supra dictas pro anima

sui, Willefrith abset

atque rapuit furtim;

nomen

servi

Theodo

nomen

uxoris
tra-

eius Aotlind.
didit

Liudo vero servum nostrum Aenraed presbiter

puero Aldberchtes* de Aefternacae, nomen Upbit, contra

furtim nocte abstulit

equum unum. Et Erpwine servum nostrum, aliis nescientibus, cum nonaginta et quatuor porcis; quem
Hredun
dedit ad ecclesiam nostram.
;

Et
et

altera vice abstulit duos

servos nostros Zeizolf et Zeizhelm
stros,

primo quatuor boves no-

secundo

tres,

et

novissime octo vaccas

cum septem

bobi-

bus, iumentas vero septem optimas,

aetate quatuor annorum,
dictas.

quas dedit Wenilo ad ecclesias supra
et

Willefrith abstulit

multos

alios

equos inde nutritos, quos minavit ad Hamulan-

burg*.
filia

De

auro vero et de argento,

quod dedit Raegenthryth

Athuolfi ad ecclesias nostras, duas armillas aureas et quinsiglas

que

aureas,

valentes

praetio trecentorum solidorum,

et

aliorum fidelium virorum ac mulierum pretia Enraed abstulit

ab ecclesiis supra

dictis

non solum in auro

et argento,

sed etiam

in vestimento et armis et equis.

Sed quia longum
quae rapta sunt
facta

est,

ut per ordinem replicemus omnia,

ecclesiis

supra dictis ac spoliatis, nec quae
vestro sanctissimo iudicio

contra canonica instituta sunt,

adscribimus emendanda.
a.

commisis V.

b.

marae V.
c.

1.

abbatis Epternacensis,
fl.,

744

— 777.

V.

Grallia

Christiana XIII 577.

2.

Hamelburg ad Salam

a Wirziburgo ad septemtriones.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

115. 116

281
gratiis

115. Pippinus Franco7'um rex Lullo episcopo mandat de
deo pro fertili anno agendis'.
(S 96,

W 109,

G

98)

Pippinus

gratia

Dei rex Francorum vir inluster domino 756—768

sancto patri Lullo'* episcopo.

Cognitum scimus

sanctitati vestrae,

qualem pietatem

et

mitri-

sericordiam Deus fecit presenti anno

in terra ista.

Dedit

bulationem pro

delictis

nostris,

post tribulationem autem

ma-

gnam
terrae,

atque mirabilem consolationem sive habundantiam fructus

quae modo habemus.
illi

Et ab hoc atque pro

alias causas

nostras opus est nobis,
vis
suis

gratias agere, quia diguatus est ser-

consolare per eius

misericordiam.

Sic nobis videtur,

ut absque ieiunio

indicto unusquisque episcopus in sua parro-

chia letanias faciat, non

cum

ieiunio, nisi

tantum in laude Dei,

qui talem nobis habundantiam dedit; et faciat unusquisque

homo

sua ^limosina et pauperes pascat.

Et

sic

previdere faciatis et
aut vellet aut

ordinare de verbo nostro, ut unusquisque homo,
noUet,

suam decimam

donet.

Valete in Christo.

116. Lullus Denehardo

aliisque scribit de sacris propter imbres
et

in Thuringia faciendis

de mortuorum quorundam
(S 62,

memo-

ria sollemniter celebranda".

W 107,
Deo

G

96)

Carissimis

filiis

Denehardo, Eanberhto, Winberto, Sigeherio, 757—772

Sigewaldo Lullus antistes in Domino salutem.

Admonemus
tam

vos, ut rogetis

omnes
Christi,

ubique*"

servientes,

servos Dei quam ancillas rum universamque plebem, ut

in provincia Thyringo-

in

communi misericordiam Doflagello libe-

mini deprecentur, quatenus ab inminenti pluviarum

remur; id
et

est: ut

unam ebdomadam
sit;

abstineant se ab omni carne

ab omni potu, in quo mel

secunda feria quarta feria et

sexta feria ieiunetis usque

ad vesperum.

Et unusquisque

ser-

vorum Dei

et

sanctimonialium quinquaginta psalmos cantet omni

die in illa septimana.
fieri

Et

illas

missas, quae pro tempestatibus

soleant, celebrare, vos presbiteri", recordamini.
a.

ex

V

60 f.

Sine lemmale.
d.

b.
e.

Lnl V.

C.

ex

V

34 v.

Lemmo: Item

epistola Lnlli.

ibiqne V.

pbr V.

282
757—772

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

116. 117

Misimus vobis nomen" domni Romani

episcopi''',

pro quo
psalmos,

unusquisque vestrum triginta missas cantet;
et

et

illos

ieiunium iuxta constitutionem nostram.
laicis

Similiter pro duo-

bus

nomine Megenfrith

et

Hraban decem missas" unus-

quisque vestrum cantet.
Valete in

Deo semper.

117. Eanwulf abhas Lullo episcopo de
agit.

episfola missa gratias

Addit de mutuis precibus faciendis^.
(S 93,

W 125,
episcopo

G

115)
Lullo
his

773
Mai. 24

+

Domino

desiderabili
Christi lesu

ac

iure

venerabili

Eanwlf servus
in locis

una cum conservis, qui mecum

suavissimum euangelii iugum pro invenienda in

caelis

requie* trahere gaudent, perpetem in

Domino
est cor

salutem.

Multo

quidem gaudio delectatum

nostrum, magna

exultatione lingua insonuit,
sanctitatis

nam dum

tante vir eruditionis ac

ad' nos litteras transmiserat.

Quapropter paternam

tuae caritatis reverentiam obsecramus*, ut, semper nostri memor,
supplices pro nobis
tui

Domino preces

oiferre

non refrageris; nos
si

quoque sciens semper existere memores,
valet deprecatio servorum.

quid tam vilium

apud Dominum

Quantum enim de
his,

omni

vestro provectu gavisi sumus,

quantamque super

quae

in peregrinis locis vobis prospera cesserunt,

laetitiam

habereca-

mus! Teque nosse volumus, quod hoc perpetualiter studium
ritatis,

tuis

meritis impetrantibus , observemus.

Tuamque per
ipsi

omnia desideramus amicitiam mereri, volentes
tuae iustae voluntatis obtemperare decretis.

per omnia

Etiam Domino pro-

curante, quando ingrediente te viam universae terrae atque ad

premia vitae aeternae perducto, tunc tuum venerabile nomen
disponimus scribere
a.

cum nominibus episcoporum nostrorum
episc V.
f.

et

nomina V.
e.

b.

c.

misas V.
g.

d.

ex

f

69

— 59i>.
hi:

Sine

lemmate.
1.

requiae V.

et V.

obsecr V.

LuUo episcopatum
Paulus
I a.

gerente, pontifices
767, Stephanus

Romani obierunt
a.

Stepha-

nus

III a. 757,

IV

772.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

117. 118

283

cum nominibus omnium precedentium fratrum
sterii

huius

mona-

773
Mai. 24

.^

,

^

Orantem pro nobis almam

paternitatis vestrae

coronam cae-

lestis gratia custodiat,

dilectissime in Christo antistes

.^

Scripta indictione 11, 9 Kalendas lunias

.^

f Ad Lul

epistola episcopum.

118. Eanwulf abhas Carolum regem Francorum hortatur, ut
fidem Christi propaget'.
(S 81,

W 140,

G

130)
773

Domino

gloriosissimo

atque

precellentissimo

Ceorlo regi

Francorum Eanwlf humilis abbas obtabilem sospitatem.
Propter hoc omnipotens Deus bonos quosque ad populorum

regimina perducit, ut per eos omnibus, quibus praelati fuerint,

dona suae

pietatis inpendat.

Quod

in

Francorum gente factum
est

cognovimus;

cui

vestra''

gloria idcirco

preposita,

ut per

bona, quae vobis concessa sunt,

etiam subiectae vobis genti

superna

beneficia

prestarentur.

Et

ideo,

gloriose*

rex,

eam
Chri-

quam

accepisti divinitus gratiam, soUicita
tibi

mente

custodi.

stianam fidem in populis
rectitudinis tuae in

subditis extendere festina;

zelum
culet

eorum conversione multiplica; idolorum

tus

insequere; fanorum aedificia
vitae
et

everte; subditorum mores

magna
gendo

munditia, exhortando terrendo blandiendo corriaedifica;

boni operis exemplo monstrando,

ut illum

retributorem invenias in caelo, cuius
dilataveris

nomen

atque cognitionem

in terra.

Ipse

enim vestrae quoque gloriae nomen

etiam posteris gloriosius reddet, cuius vos honorem quaeritis et
servatis in gentibus.

Preter ea scire vestram gloriam volumus,

quia nos obnixe'' et indesinenter depraecaturi supernam pieta-

tem pro incolumitate tua"
a.

et gentis tuae;

propterea sublimitac.

ex

FSS» — 54:.
e.

Sitte

lemmate.

b.

uam

V.

gloriosae V.

d.

ob-

nixae V.

tna addidit Serarius.

284
773

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
:

118. 119

tem tuam humiliter depr^cantes
loco
bris

ut nostri
;

memor

esse nosque

amicorum suscipere
patronum

digneris

ut,

qui te in orationibus cre-

Domino commendare satagimus,
et

ipsi te

protectorem habere

valeamus

.^

^
pit,

Omnipotens itaque Deus in vobis gratiam suam, quam coeperficiat

atque vitam vestram et hic per multorum anno-

rum

curricula

extendat et post longa tempora in caelestis yos

patriae congregatione recipiat

.^
custodiat, 11, 8 Kalendas lunias.

^

Incolumem excellentiam vestram gratia superna

domine dilectissime .,^^ Scripta indictione

^
119. Alhredus rex

^ Epistula ^

C ad regem.

et

Osgeofu regina Northanhumbrorum Lullo
Petunt, ut pro se suisque precetur.

episcopo respondent.

Suos ad Carolum Francorum regem legatos commendant.

Munera mittunt\
769—774

(S 90,

W 108,

G

97)

^

Alhredus rex

'

et

Osgeofu ^ regina Lullo venerabili episcopo,

nobis'' perpetuali amicitia copulato, in Christo salutem.

Scripta beatitudinis tuae simul
signatis,

cum muneribus,
te,

litteris

ad-

debita gratulationis reverentia suscepimus.
in

Maximas-

que omnipotenti Deo egimus gratias, quod
peregrinatione desudantem
optatae conservavit
libus viris,
"^

tam longa

et

in Christi agonibus decertantem,

sospitati.

Et

ideo, revertentibus venerabisi-

gaudium nostrum sacrorum apicum adtestatione

gnamus.
tuus

Ac

petimus: uti cotidianis orationibus episcopatus

studium ac votum suum circa salutem nostram dignetur

inpendere; nos quoque simul

cum nominibus nostrorum amico-

rum
a.

et
ex
C.

propinquorum, quae hic subscripta sunf, litterarum cu-

V

57t>

— 68.

Sine lemmate.
d.

b.

in nobis V,

sed in inductum esse vide-

tur.

conservabit V.

in cod. subscripta

non

sunt.

1. Northanhumbrorum, 765—774. 2. quam quidem anno 768 in matrimonium duxit Alhredus rex, teste Simeone Dunelmensi ad a. 768 (Monumenta hist. Brit. I 663); „Alcred rex eodem tempore accepit reginam

Osgearn".

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

119. 120

285

stodia facias contineri;

orationibusque et missarum" celebratio- 769—774

nibus

perpetuis

Dei
et

patrociniis

commendemur.

Eodemque
y

modo de
nostris

vobis

de nominibus ad nos delatis secundum veet in cunctis monasteriis,

stram petitionem facere curavimus'';
dicionibus
et

subiunctis,

perpetuis litterarum monumentis

commendantur

orationum subsidiis Deo cotidie presentantur,
satis

Illudque pietati nostrae

placuisse

cognosce, quod sancti-

monia tua de ecclesiarum aut populi perturbatione soUicita est;
quae etiam ut
fierent,

Dei aliquo dispensationis consilio credi-

mus

esse provisa.

Nostris quoque, dilectissime frater, legationibus ad domi-

num

vestrum

gloriosissimum regem Carl^ obsecramus consu-

lendo subvenias, ut pax et amicitia", quae omnibus conveniunt,
facias stabiliter inter nos confirmari.

+

Divina magestas indefesso certamine pro Christi ecclesia
te

desudantem
dignitati

conservare dignetur.
est

Parva munuscula tuae

admisimus, id

duodecim sagos cum anulo aureo

maiori dono ad dotem.

120. Aeardulfus episcopus Roffensis Lullum episcopum rogat,
ut pro 86 suisque
teras poscit\

ad deum

precetur.

Munera

mittit.

Lit-

(S 77,

W 116,

G

105)

+

Reverentissimo

nobisque

omnium episcoporum
Cantiae

carissimo 760—778

LuUo coepiscopo Aeardulfus, Hrofensis
sanctae
Christi
ecclesiae
filio

ecclesiae antistes'',

cum

Aeardvulfo^ rege

sinceram in

nomine salutem.
igitur

Veracium

sociorum inter alia amicalis memorialisque

mos

esse dinoscitur,

cum

sese ob interiacentium terrarum spatia
presentialiter *

seu provinciarum exterarum regiones
invisere ac salutare,
a.

nequeunt

certe

per suos fideles nuntios sive etiam
c.

misarum F.

b.

curabimus F.
e.

amiticia F.

d.

ex

F

49 tJ

~ 50.

Lemma:
1.

Incipit epistola Aeardulfus.

presentaliter F.

regem factum

die 9 Oct. a. 768.

2.

c.

747—778. V. Monastiqui,

cum Anglicanum (London 1846)
Alrico rege (760

T.

I 154.

3.

ab avunculo suo

— 794) in

societatem regni acceptus, ante
I 241.

annum 794

obiit.

V. Lappenberg Gesch. von England

286
760—778 per
litteras

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAT?-

120

ad invicem salutationis dirigere verba

et

de rebus
quid

dignis atque utilibus tractare;

ne mens

scilicet

sollicita,

de statu amici divina dispensatione et iudicio agatur, vel taedio
diutius
adficiatur

vel

anxia rerum incertitudine cotidie gemat.

Quocirca" in primis diligentius salutantes per hunc gerulum visitans

eminentiam vestram

—

desiderium quippe habentes: au-

dire et nosse

eandem gloriosissimum prosperumque per omnia

profectum habere, hoc modis omnibus optantes

— ut

nos ipsos

nostrosque carissimos vestrae beatitudini'' subnixis
precibus; ut, in vestris" sacris ac

commendamus
Deo muniti

Deo

placitis orationibus et suf-

fragio vestrae paternae pietatis undique

auxiliante

atque muro protectionis
festationes
et
''

vestrae circumdati, contra omnes in-

inimici in hac vita, quae tota temptatio est, defensi,
et fine carens,

ad illam, quae morte vacans

vestris almis

intercessionibus pervenire mereamur.

Misimus vobis parva exenia, id
deprecantes obnix^, ut

est

reptem ruptilem unam

amorem

mittentis magis

quam censum
orantibus vosu-

perpendatis ob spem meliorum;
bis,
si

quod

celerius

fit

Dominus vitam

et vires concesserit.

Memores enim

mus verborum omnium,
amantes
te,

quae, ex abundantia cordis vestri pro-

lata% nostris auribus sonuerunt adimplenda; que, quantum ames

ex

omni parte declarabant.
est, nisi

Quid ergo prolate'

aliud nobis

agendum

quod, quoad*^ Deo disponente et
fideliter

finem cimctorum considerante omnes advixerimus,

ad

invicem custodiamus.

Preterea nihilominus et deinceps,

dum

aliquis e nobis alterius vite vias,

ut opto felices, prior ingreet

diatur,
illius

en supervivens sine mora missis

elemosinis itiner
facere

hinc et inde,

quantum valeat tuere ac prosperum

saepius reminiscat ac studeat; obsecrantes obnixe'', ut per hunc

fratrem nostrum fidelissimum presbyterum nomine Laearoredum
scripta pietatis tuae ad nos dirigere digneris, quatenus per haec

earum, quae

tibi placita

sunt,

rerum

cognitio clarescat.

Quia
fide-

habetis sine dubio in
a.
e.

eodem praefato presbytero veredicum
beatitudinis V.
g.
c.

Quocirco V.
f.

b.

ventris V.
h.

d.

infestinationes V.

prolatg V.

sic

quoad addidi.

obnixae V.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
et ideo

120. 121

287
quae- 760—778

lemque inter nos legatarium;

per illum valebis,

cumque"

vis, vivae vocis attestatione nobis patefacere.

+
gines

Precedentium quoque nomina propinquorum nostrorum, id

est Irmigi,

Noththry atque Duhchae

— omnes

Deo

dicatae vir-

—
et

tibi

direximus; postulantes: ut in oblationibus missasufFragiis

rum
vicem

orationum

habeatis.

Quia similia vobis ad

beneficii
et,

rependere parati sumus.

Deus

te

incolumem

custodiat

in eius ministerio

poUentem, longa per temporum

spatia custodire dignetur.

Aeardul^

^fus episcopus Lullo

*^

)^coepiscopo.

121. Cyneardus episcopm Vintoniensis Lullo episcopo de donis missis gratias agit.

In angustiis versantem consolatur.
(S 86,

Munera additK

W 122,

G

111)

+

Domino magnopere

diligendo et nobis

omnium

peregrinan- 755—780
in-

tium pro Christi amore karissimo Lullo antiste Cyneardus,
dignus ut vereor, episcopus' in Christo salutem.
Libenter ergo suscipimus fratrem,

a te ad nos usque diet

rectum cum dulcidine donorum vestrorum;

gratias

agentes

Deo

et vobis,

quod nostri memoriam ex tam remotis terrarum

finibus facere dignimini.

Et ideo,

sicut

vos velle conperimus,

memores sumus

vestri, in

quantum Domino adiuvante permitti;

mur, semper in orationibus nostris

obsecrantes, ut, quod fideli

ac firmissimo coepistis animo, usque ad finem firmam retineatis,

quanquam multis

tribulationibus

tundimini.
"

Quae prope;

modum omnes
bant.
tis

sancti soliti sunt a saeculo perpeti

nec tamen,
deficie-

Christo cooperante et confirmante illorum constantiam,

Modici munusculi quantulamcumque parvitatem karitaintuitu direximus, hoc est de nostro vestitu in-

tantummodo

dumentum,
destinare.

sicut solent prodecessores nostri prodecessoribus tuis

Quod

te

pro humilitate et mansuetudine tua suscisuppliciter pr^camur.

pere dignanter

et uti,

Valere te in Christo

et vivere felicem
a.

semper optamus.
b.

quaecumquae F.
Vintoniensis,

ex

V

66.

Sine lemmate.

c.

perpaeti V.

1.

754—780.

288

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

122

122. Lullus episeopus Coenam archiepiscopu7n Eboracensem
ris amicitiae

vete-

admonet. Queritur de novis principum moder-

norum

legihus et de aegrotatione sua.

Munera
(S 109,

addit.

Quae-

dam Bedae
767—781

opera mitti sibi cupit".

W 131, G 121)
ser-

Fratri et consacerdoti et meritis

domino carissimo Coena*,

summi

pontificatus infula praedito,

LuUus exiguus servus

vorum Dei perennem
inter nos

in Christo salutem.
:

Sanctitatis tuae reverentiam humiliter obsecro

ut amicitiae

olim in Christo copolate et semel coepte perpes re-

minisci digneris;

ne veterescat

et oblivioni tradatur,

quam

co-

ram Deo

fideli

sponsione pepigimus.

Pro nomine enim Christi

in contumeliis et tribulationibus gloriari* et^ exaltatione aecclesiae eius nos oportet,

quae cotidie tunditur premitur atque

fati-

gatur.

Quia

moderni principes novos mores novasque
Idcirco

leges''

secundum sua desideria condunt.
enim corporis
hac**

excellentiam

tuam

iugem precatricem pro animae nostrae
gitamus.
ancxietate

salute subnixa prece fla-

Assiduis *

egritudinibus
et

cum mentis
plenissima

cogor

ex

aerumnosa"

periculis

vita exire, redditurus pio et districto iudici rationem.

Parva vero munuscula

dilectioni tuae direxi,

hoc

est

pallam

olosericam optimi generis, per gerulum

harum

litterarum.
et nobis

Obsecro,

ut quemlibet

horum librorum adquiras
id

mittere digneris, quos beatae memoriae Beda presbiter exposuit,

ad consolationem peregrinationis nostrae;

est:

in

primam'

partem Samuelis usque ad mortem Saulis libros quattuor*, sive
in

Esdram

et

Nehemiam

libros tres\

vel in

euangelium Marci

libros quattuor^.
caritati

Gravia forte postulo; sed nihil grave verae
Proficere

iniungo.

sanctam

excellentiam

tuam ad
fra-

utilitatem sanctae Dei aecclesiae

semper optamus; nomina
sanctitati

trum

et

amicorum nostrorum tuae

commendantes de

hac luce migrantium.
a.
e.

Haec sunt^:
b.

ex

V

72.

Sine lcmmate.
i.

legis
g.

V.

c.

asiduis V.
in

d.

hoc V.

cerumnosa V.
1.

primum

V.

nomina non sequuntur
2.

V.

archiepiscopo Eboracensi, 767—781.
",

Rom.
in

5, 3:

„sed

et glo-

riainur in tribulationibus

3.

an de?

4.

Bedae opp.
6. ibid.

ed. Gilea

Vmisqu.

5.

ibid.

Vin36G— 463, IXl— 52.

X 1— 264.

S.

BONIFATn ET

LUI.LI

EPISTOLAE

123
et

289
Gir-

123. Lullus episcopus Guthberto abhati Wiremuthensi
wensi de incommoda valetudine sua
nera.
significat.

Mittit

mu123)

Bedae

libros poscit'.

(S 111,

W 133,

G

+

Sancto ac venerabili in Christo fratri Guthberto

abbati' 767—781

LuUus exiguus servus servorum Dei perennem
lutem.
Caritas,
interni

in Christo sa-

quae desinere nescit,

numquam
sospitate

veterescit;
valet.

quae

ardorem ignis vix in se sola continere
nostrae
mediocritati

Idcirco

placuit

de

tua

cognoscere,

ut

tecum in Domino gratularer;

et ut scires,

quae circa

fragilita-

tem meam
corporis

iusto

iudicio

Dei geruntur.

Cogor enim continua

egritudine
districto

de hac luc^ fugitiva et valle lacrimarum,

pio

et

iudici

rationem redditurus, migrare.

Idcirco

subpliciter

obsecro,

ut pro animae

meae

salute enixius

Domi-

num

depreceris.

Misimus''

etiam

tuae

dilectioni

parva munuscula:

unam

pallam olosericam.

Petimus etiam, ut ad consolationem non solum peregrinationis sed etiam infirmitatis nostrae libros istos,

a beate

memosive

riae in

Beda

expositos, mittere digneris: de edificatione templi*, vel
sive
si

cantica canticorum^,

epigrammatum heroico metro
potest,

elegiaco conpositorum";
edificatione

fieri

omnes,

sin

autem, de
petitio;

templi libros

tres.

Fortassis

difficilis

sed

nihil arbitror esse difficile vere caritati.

Usque ad decrepi-

tam valeas etatem cum omnibus, qui tecum domino Deo deserviunt.

Nomina quoque fratrum
migrantium
tue
caritati

et

amicorum nostrorum de
;

hac luce
reliqua^.

commendantes

quae

sunt

li.

ex

V 73.
C.

Lemma :

Epistola sancti Cutberti ad Lnllam episcopum
F".

(jsic).

b. Mis-

simus

f^.

conpositum

d.

seguitur locus rasus.

1.

S. Petri

Wiremuthensi et

S. Pauli

Girwensi.
3.

2.

s.

de templo

Salomonis, Bedae opp. ed. GUes

Vm 262—359.

ibid.

IX 186—404.

jAriE, Bibliotheca

III.

19

290

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
et

124. 125

124. Gudberctus abhas Wiremuthensis

Girwensis
agit.

LuHo

epi-

rsm ^ ^copo de
:

litteris

muneribusque gratias

Mittit

Bedae
117)

de aedificio templi lihrum".

(S 95,

W 127,

G

767—781

Domino
Multum
dignata est;
stinata esse

in

Domino

dilectissimo et fidelissimo amico

LuUo

episcopo Gudberct abbas' salutem.
gratanter accepi litteras sive etiam munera, hoc

est villosam et
et

sindonem, quae'' tua fraternitas ad
eo gratantius,

me

mittere

quod ex intima

caritate ea debeneficiis tuis

non ambigo.
ipse
tui

Unde, reconpensationem
in

reddens,
cesso.

et

cotidianis

precibus
quae''

curam habere non
misisti,

Simul etiam nomina fratrum,
huius
monasterii
ita

ad nos

cum

nominibus
scripta

fratrum
illis

dormientium in Christo
nonaginta et eo amplius

continentur;

ut pro

missas facere praecepi.

Insuper etiam librum,

quem

claris-

simus ecclesiae Dei magister Baeda de
suit,

aedificio templi

conpo-

ad consolationem tuae peregrinationi mittere curavi; tuam
obsecrans, ut olim condicte inter nos

fraternitatem humiliter

amicitiae foedera usque ad finem

firmum custodire
tuis

digneris, in
tibi

*hoc videlicet

maxime

:

quod cum

omnibus, quos

divina

dispensatio voluit esse subiectos,

pro infirmitatibus meis apud
existas".

supernum

iudicem

sedulus

intercessor

Dominus

QpinipQteils ftraternitatem
j.,sy

tuam

in suo semper amore conservet

..;^:i,

,

;f,

't.

Lullo episcopo''.

125. Koaena archiepiscopus Eboracensis Lullo episcopo de suo
,

erga
"^^^'

eum amore

et

de

libris
;•

quibusdam respondet^.
(S99,

;"

y

W128, G
LuUae

118)
epi-

767—781

'

Domino
Acceptis

beatissimo omnique honore nominando

scopo Koaena'', servus servorum Dei, perpaetuae gratiae salutem.
tuae
beatitudinis

pater

excellentissime

litteris,

multa sum
a.

laeticia delibutus, ita ut totis
60

precordiarum
c.

intestid.
e.

ex

F

— 60 V.

Sine lemmate.

b.

q V.

existus V.

LuUo
ex

episcopo scriptum est in cod. {V) ante: Dominus omnipotens

— conservet.
2.

V

62 r

— 63.
1.

Sine lemmate.

S. Petri

Wiremuthensis

et S. Pauli Girwensis.

archiepiscopus

Eboracensis, 767
P. III p. 1172.

— 781.

V. Monasticum Anglicanum (London 1846) T. VI

8.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

126

291

nis gaudens lacrimavi;

beatum mihi ac profuturum aestimans', 767—781
Ideoque omni cordis aviditate tuam

tanti patris perfrui amicitia.

desiderabilem amplector pietatem, tua inhianter condilector caritate; ea

potissimum causa, quia salutaria

dilectionis precepta

divinitatis indita nobis

rememorans, nec non

et aliquandiu fau-

torem sive consiliarium adoptans laboribus nostrae parvitatis;

quem

misericors

omnium bonorum

largitor nobis in te sua be-

nigna providentia, ut credimus, preordinavit.
cissime frater, in

Quapropter'', dul-

quascumque sanctae pacis diciones vocabis,
advenio.

libens festinus gaudensque totus pleno corde

Insuper

plurimis obsecrationum lacrimis deprecor, ut nostri quantulam-

cumque

in

tuis

sanctis

orationibus habere
pietatis

memoriam
corona',

digneris

semperque bene coeptae
severanti

promissa custodias.

Quia per-

gloriosa retributionis inpenditur

mercesque

futurae felicitatis in fine cuiusque operis spectatur.
Illud vero,

quod de

libris inquisisti,

marinis aestibus terram

advectantibus ,

omnino incognitum

—

nisi quia

falsum

—

est.

Ceterum

libros cosmografiorum,

necdum nobis ad manum venenisi

runt; nec alia

apud nos exemplaria

picturis"

et

litteris

permolesta.

lam

sepius mihimet perscribere destinavi, sed

non

illorum potui scriptores adquirere; forte, tuis adiutus subplicationibus.

+

Sanctitatem vestram ad protectionem electae dominae rex
Scio, pater,

salvator conservet in evum.
tatis gratia misisti,

quod

illa,

que cari-

a te visa non sunt.
felix, Christi laurate** triumphis,

Vive Deo

Vita tuis saeclo specimen, carissim^ caelo,
lustitiae cultor, verus pietatis amator,

Defendens

vigili

sanctos tutamine mandros',

Pascua

florigeris^

pandens praedulcia campis,

ludice centenos portans veniente maniplos.

Offe-

c

Lnllo
I
]

•

vi-

i

]
^

claris-

renda
a.
f.

{
b.

episcopo
c.

^o
pictoris V.

c

simo.
F.
e.

aestinans V.

Quipropter F.

d. lanratae

sic.

florieris

V.

1.

Cf.

Matth. 10, 22.

19*

292
t#r-rT

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

126

126. Lullus Suithan abbatissam excommunicat, propterea quod
j,

duas monachas
.

parum

caste

vagari

siverit".

~i;,

(S47,

W113, G102)

755—786

•
'

Lullus exiguus atque humilis antestis Suithan eiusque sub-

iectis.

Apostolicum praeceptum
sollicite

est,

o Suitha'', ut

gregem Domini
luporum

servando pascamus % ne, absque

ovili repertus,

morsibus pereat*.
fidens

Hoc quidem

te egisse'' et

acturam

esse, con-

—

quae a sanctissimo

viro

Bonifacio

martyre Christi

eiusque discipulis regularis vitae disciplinam suscepisti

— putatristis

bam

iuxta

modulum

intellegentiae

tuae.

Sed,

quod

ac

merens

dicere

cogor,

longe aliter fecisse conprobaris;

quae,

neglectis animabus,

pro quibus Christus mortuus est, de qua-

rum
sti,

vita redditura es rationem in die iudicii ante tribunal Chri-

dum

sacro

velamine' palliatas^ feminas .N. et .N. contra
et sanctae regulae disciplinam, sine licentia et

statuta
consilio

canonum
meo,

ad iniuriam Dei eiusque matris beatae Mariae

semper

virginis, cuius

famulatum exhibere debuerunt,

in

laqueum

diaboli, propter

arrogantiam ac voluptatem laicorum explendam,
ire

ad perditionem animarum suarum liberas

permiseras in lon-

ginquam regionem; non recolens
ceco

illud

euangelicum:

Si cecus

ducatum praebet, ambo infoveam
ipsa morietur^.

cadunt"^, etillud:

Anima,
ob-

quae peccaverit,

Sed ne

forte

hanc

meam
te

iurgationem parvi pendens contempnas, apostolico

sermone

percutiam, quo

ait:

Peccantes coram omnibus argue, ut ceteri

timorem habeant*.
esse scias

Pro huiusmodi
tuis,

stultitia

excommunicatam

te

cum omnibus

qui hunc neglegentiae reatura con-

sentiendo perpetraverunt;

usque

dum

digna satisfactione hanc
et

emendetis culpam.
dictas

Illas

autem vagas

inoboedientes supra

feminas intra cellam vestram non recipiatis.

Sed foras

monasterium, excommunicatae ab ecclesia Christi, sedeant, penia.

ex

C 109«— 110, F 30w —
b.

31.

Lemmata:

Epistola Lul ad Swithan C; Item
d.

epistola F.
f.

Suuitha F.

c.

paschamus F.

aegisse F.

e.

om. F.

palleatas F.
1.

V. Act. apost. 20, 28. 29.
5, 20.

2.

Matth. 15, 14.

3.

Ezech. 18,

4.

4.

1

Timoth.

S.

BONIFATn ET LULLT EPISTOLAE

126. 127

293

tentiam agentes, duni venerint, in pane et aqua; et vos simili- 755—786
ter, abstinendo ab

omni carne
si

et

ab' omni potu qui melle in-

dulcoratur; scientes, quia
spernatis

spernitis istam increpationem,

quod

eum, qui a Deo missus
qui
dixit

est peccatores salvos facere,

id est Christum,

in euangelio:

Qui vos

spernit,

me
me-

spernit;
est

qui autem

me

spernit, spernit

eum, qui me

misit^, id

Deum patrem

omnipotentem.

Optamus

in Christo, ad

liora vos converti.

127. Traea

et

Aldhercht diaconus Ijullum episcopum rogant,

ut pro se

deum
in

invocet^.

(S 79,

W

118,

G

107)

^^^ Domino
liter

Domino

venerabiliter diligendo

et delectabi-

755-786

honorando Lullo, episcopatus infula fungenti, Traea supplex
m\\mm,'ff)Ty\

vemaculus" in Christo perennem salutem.

Tempore nuper transacto vestrae

almitatis litteraturam, usfido

que ad nostrae mediocritatis praesentiam

gestante gerulo
laetis

delatam, exultantibus pectorum praecordiis et
orbibus contemplantes satis libenter suscipimus.
vestra sancta promissione,
tuit:

oculorum
in

Et maxime

quam ordo apicum vestrorum
et

inno-

ut vestris assiduis ac sacris orationibus nostram fragilitavelle,
ita

tem defendere

nostra inperfecta mediocritas

un-

dique pene in omnibus bonis vestram beatitudinem orationibus
intimis,

Deo ubique
est.

auxilianti'',

depraecando poposcere

Deum

prompta

Nec non

et dilectionem fraternitatis

ergo vestram

clementiara observare

secundum

vires velle

demonstramus, Do-

mino nostro lesu Christo docenti ac

dicenti:

Hoc

est

precep-

tum meum, ut

diligatis
estis

invicem^ ;
discipuli,

et item:
si

In hoc cognoscent
hahueritis

omnes, quia mei

dilectionem

ad
et

invicem^ et reliqua. princeps

Item de (^adem beatus Petrus, primus
sententiam promulgavit dicens:
in orationihus ; ante

apostolorum,

Estote

itaque prudentes

et vigilate

omnia mutuam

in vobismet ipsis caritatem continuam habentes, quia caritas cooa.

ab om. V.

b.

ex

Vb^v — b^.
loh. 15, 12.

Sine

lemmate.

c.

bemacolas V.

d.

auxiliante corr. in auxilianti V.

1.

Luc. 10, 16.

2.

3.

loh. 13, 35.

294
755—786
'perit

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
'

127. 128

multitudinem peccatorum

et cetera.

Nostra ergo, ni

fal-

lor, parvitas
ciniis.

non utcumque

vestris est roborata oppido patro-

Idcirco audaciter rogare presuminus vestram

beatam ac

vere benedictam almitatem:

ut nostram, viventes in hac lacrigloriosissima praescientia Dei in

marum
diis

valle

tam etiam

in

Christo pausantes, assiduis ac sacris orationibus vestrarum stu-

domino Deo commendare dignemini.

«i

Ego quoque, minimus
deprecatione
rogito:

ecclesiae servus, supplici pro

Domino

ut mihi

cum mea
suscipiatis,

familia,

domino Deo

cuncta dispensanti ac

rite regenti,

inter ceteros fideles vestros

amicos in

commune benigne

qui proprio dicor nout,
*

mine Aldb^rcht, diaconatus

officio

fungens, licet indignus;
vestris saluberrimis

sancti gradus ministerium olim

acceptum

in-

tercessionibus meliorando, de die in diem proficiam.

Almitatem

vestram, pro nobis orantem,

summus

arbiter orbis ab alta'* cae-

lorum arce tuere dignetur.

Valete in Domino.

128. Magingaoz

episcopus

Wirziburgensis Lullum

episcopum

interrogat de monasterio

quodam

post imminentem sororis

suae abbatissae mortem constituendo". (S 80,

W 111, G 100)
beati-

755—786

Domino

in

Christo

summopere venerando LuUo episcopo

Magingaoz* optabilem supplex in Domino sempiternae''
tudinis salutem.

Scit plane sublimitatis vestrae prudentia: quia contra dis-

crimina

maxima

consiliorum adiutoriis,
est.

et integris et

ex omni
fieri

parte solidatis, modis omnibus opus

Notum

vero

ve-

nerandae

caritatis vestrae dignationi

desideramus: quia exitum

sororis nostrae,

extremum spiritum

agentis, meroribus ac timo-

ribus undique depressi,
illius

praestulamur; mortem videlicet carnis
et

instinctu naturalis condicionis velud propria dolentes;
illius

pro animae

eventu incerto et
illius

soli iudici

piissimo noto, et
sine ulla

insuper familiae loci
a.

tenerrime et
V.
c.

propemodum

salaberrimns

V.

b.

alto

ex

V

53

— 53

v.

Sine lemmate.

d.

sempitema V.
1,

1 Petr, 4, 7. 8,

2.

ep. Wirziburgensis.

S.

BONQ^ATn ET LULLI EPISTOLAE

128. 129

295
est,

consilii iirmitate discissionem vel,

quod gravissimum

ani-

755—786

marum

interitum pertimescentes.

Quapropter magnitudinis ve-

strae pietati humili intentione supplicantes, obsecramus per Chri-

stum salvatorem resurrectionemque mortuorum
dictis

:

uti nobis,

supra

cruciatibus

afflictis,

quid post obitum
'

illius sit

pro staiuvante"

bilitate salutari monasterioli

faciendum, prout

Domino

colligere valeatis, litteris indicare per

hunc nuncium non dedifratris nostri velaest.

gnemini.
tae,

Sunt enim, sicut
fortasse

scitis,

illic filiae

in quas his

intentio
vel

ignorantium conversa
vel

Sed

nuUa ex

adhuc
tale

aetate

sensus

aliqua firmitate ad

suscipiendum

pondus

congrua poterit iudicari.

Et

for-

midamus dispersionem inconsultam
ac
stabilitas

familiae, nisi celeriter ordo

per abbatissam collocetur.

Nec tamen

vel

intra

cellulam vel intrinsecus'' nos posse repperire credimus, per
vel

quam
et

verbo

ac

specie

tenus valeat coherere,

praeter

puellulas

quas diximus; quibus

maximum

periculum suscipientibus

no-

bis fortasse persuadentibus

formidamus.

Quaproter iterata sup-

plicatione per Christum salvatorem obsecramus, ut nobis,

quod

saluberrimum inter huiusmodi necessitates "

fieri

credatis, nobis

revelare celeritate, qua diximus, nec dedignemini nec gravemini.

Valere beatitudinem vestram et in Christo magis ac magis, pro
nobis intercedentes , proficere, integris certisque nisibus cordis

optamus.

Offerenda** Lulloni episcopo.
129. Botwinus abbas Riponensis Lullo episcopo de
tias agit.
litteris

gra-

De

mutuis precationibus.

Munera
(S 82,

mittit".

W 119,

G

108)

^ +
a.

Venerande

dignitatis

Lullo episcopo Botvvdni abbas' 755—786

optabilem in Christo salutem.
inbante V.
b.

an ertrinsecns?

c.

necessitatis V.
e.

d,

Offerenda scr^si
Sine lemmate.

pro

offlcio

F;

cf.

epp. 132 et 135 infro p. 299 et 303.
cf.

ex

V

54.

1.

de quo

Rettberg Kirchengesch. Deutschlands II 331,

Usser-

mann

Dronke Codex dipl. Fuld. n. 87 et 88, p. 53. 54. 2. Riponensis monasterii Rippon dioec. Eboracensis. V. Monasticum Anglicanum (London 1846) T. U 131.
ep. Wirz. p. 10 sq.,
;

296
755—786

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

129. 130

Litterae. auctoritatis tuae, quas

cum

divinae pietatis studio
valde.

usque ad nos

direxisti, laetificaverunt

me

Quia

tu,

imbre

caelestis roris inlectus,

ultimum

me

servunculum servorum Dei

cum tam magna

fide divini

amoris saeculariaequ^ dignitatis mugratias ago

nere visitare dignatus

fuisti,

Deo; petens cum

in-

timae caritatis desiderio: ut fidus fautor mihi per celsitudinem
sanctitatis

tuae

coram Christo lesu existas
Si rector

in

istoque saeculo
istius vitae in

serena mente amicus.
itenere

rerum omnium

me

longius super te sudare deiudicat, ploro indesinenter,

praecans

cum omni

caterva quae Christo domino sub

mea

con-

dicione deservit, divinae mis^ricordiae solacia animae tuae largiri; ut tu simili

modo

aecclesiarum tuarum subsidia mihi preid est sex

stare dignaveris.

Haec quoque modica munuscula,

lacernas, almitati tuae mitto; optans, ut accepta sint.
N

Omni-

potens Deus incolumem beatitudinem tuam custodiat.

130. Wichertus ahbas Lullum episcopum aegrotantem
in monasterio suo curetur".
(S 83,

invitat, ut

W

120,

G

109)

755—786

+

Sanctissimo et a

Deo semper conservato domno

Lullo epi-

scopo Wicbertus servus servorum Dei,
et vester in

quamquam

indignus, abbas
fidelis in

omnibus

— Deus

scit

— bene

cupiens et

vinculo caritatis conligatus.

+

Suscepta vestra alemonia, sancta cuncta congregatio monaspalterios

chorum nostrorum pro vos singulos
verunt,
vobis
et

Domino decantaut

sacerdotes

quinas missas fecerunt per singulos:
tribueret.

Dominus pristinam sanitatem

Et

dixi

ad

illos

vestra voluntate,

quomodo nobis mandastis, ut

hic pro tempore

devenire iubebatis.

Sed omnes consona una concordia respon-

derunt, quod nostra voluntas in omnibus est, ipsius infirmitati

conpatescere et sicut proprium fratrem ita circa illum omni caritate inpendere.

Sed vos modo,

si vultis,

sic venire potestis,

quomodo

in vestra propria casa;
caritate

et

nos in omnibus, in quan-

tum possumus,
a.

pristina

exigente vestre volumus con-

ex

V

54 v.

Sine lemmate,

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
In

130. 131

297
nos, 755—786

patescere

infirmitati.

orationibus

tuis

commendamus

sanctissime pater.

Sanctissimo domno Lullo episcopo Wicbertus indignus abbas.
131. Doto abbas
S. Petri Lullo episcopo scribit de mutuis pre-

cationibus faciendis'.

(S 84,

W 121,

G

110)

•"Domino sancto, sanctorum quia meritis quoequando, et a 755—786
nobis

cum summa veneratione
'

diligendo in Christo patre Lul-

lono episcopo Doto

servus servorum Dei, etiam et omnes

mo;

nachi

sancti Petri apostolorum principi,

degentium sub norma

sanctae regulae,

aeternam in domino nostro lesu Christo ad

sanctitatera vestram distinare curavimus salutem.

Ideo omnipotenti

Domino

gratias referimus, ut omnia, que
et

circa vos sunt, prospera

non solum habemus, sed

hoc indeut
in

sinenter
vita

sedulas praecis Doraini misericordiam inploramus:

vestra longevis faciat hic gaudere

temporibus

et

illic

aeterna beatitudine cura sanctis suis faciat pariter letare" triumphis.

De

cetero quamvis, amantissime'' pater, terrarum* lon'

gitudo nos separatos videmur, tamen terrarum
dividit

longinquitas non
Idcirco

mente, quos caritas divina coniunxit in corde.

conpereat sanctitas vestra, quia nos
patris nostri

omnes per obedientia* almi
sollicitu-

Dodoni abbati

et

pro amore vestra omni

dine pro vobis et devotissimara sanctara congregationera vestram,

a Deo** vobis comraissara, in nostris assiduis precis Domini misericordiam exorare non desinemus.
ficiis

Igitur

cum

salutationis of-

humili pr^ce deposcimus: ut ista familia Christi et sancti
vestra

Petri in

commemoratione semper habeatis;

et ipsa per

omnes amicos vestros

—

tara

episcopis

et

eorura clero

quam

abbatibus et eorura monachis seu et abbatissis vel

Deo

decatas

—

ista congregatione sancti Petri, oratores vestros, tara vivos
tL.

quam
tamen

ex

V 54« — 55.
c.

Sine lemmate.
d.

b. praecedit in cod.
e.

signum, chrismi diplof.

matum

simile.

lexare V.
g.

amanetissime V.

aeterrarum V.
h.

aeterrarum V.
1.

manus

posterior correxit in obedientiam.

addo V.

abbas S. Petri Luxoviensis, ut videtur Mabilioni (Annal. ord. S. Ben.

n

189, 295).

298

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

131. 132

755—786 defunctis, in vestra mercede commemorare
orationibus illorum

faciatis

;

ut in sacris

eam

assiduae

memorare debeant, quatenus

per illorum sufFragiis olim optatam adire mereamur patriam paradisi.

Similiter

vobis

deprecamur, ut omnium amicorum ve-

strorum nomina tam vivorum" quam defunctorum per praesente
fratre

nostro Saganaldo per breve ad nos diregere faciatis;

ut

ipsos, sicut de alios fratres nostros facimus, ita in nostris assi-

duis
lestis

orationibus ipsos

memorare debeamus. Gratia

regis cae--^'

custodiat vos semper.

Amen.

^
/"Hi
-.s

Indiculis directum ad Lullono episcopo.

('.

Emmanuhel vobiscum

sit.

132. Magingoz episcopus Wirziburgensis Lullum episcopum de
Htn.

re matrimoniali consulit^,

(S 87,

W 110,
'

G

99)

755—786

Sacerdoti Christi magnifico% reverentia pariter et amore

non mediocriter

**

amplectendo, Lullo episcopo Magingoz

servus

servorum Dei perennem in Domino salutem.
Aperto scripturarum divinarum testimonio declaratur, veritatem esse dominum salvatorem^ ac de ipso dictum esse per
profetam: Querite faciem eius semper'\

Quam

ob rem solutio-

nem

questionis

alicuius,

quae videlicet infirmitatis nostrae coa dignationis vestrae largitate, id ipsum
accipere.

gnitioni facilis
flagitantes

non

est,

multum,

desideramus

Itaque constitutio

matrimonii christianorum in iungendo vel separando* a patribus tanta diversitate nobis videtur disponi, ut vix una et con-

par sententia ipsorum nostrae pateat parvitati.

Videntur nam:

que concorditer Essidorus ac Hieronimus * adfirmare
adulteram teneri a
viro,

non debere

cui

sociata alteri se

more meretricis
indi-

adiungat; utpute quae,

unam carnem

nefarie' dividens,

gnam
derit;
a.

se et
et

alienam ab honore conubii divinitus

instituti reddi-

hoc esse preceptum vel permissum* a salvatore,
b.

cum
d.

virorum V.
V.
e.

ex

V b^ — b&v.
f.

Sine lemmate.
nefariae V.
g.
:

c.

magnico V.

me-

liochriter

superando V.
2.

permisum V.
est ve-

1.

ep. Wirziburgensis.
3.

1 loh. 5, 6

„

quoniam Christus
q. 1 c. 2.

ritas".

Ps. 104, 4.

4.

Commentar.

in Matth. c.

19 Opp. ed. Val-

larsius

VH

144 squ.

Cf. Gratiani decr. II C.

32

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

182. 138

299
755—786

uxorem non demittendum absque

fornicationis causa preciperet \

Augustinus vero, cum sententiam eandem" salvatoris diuturna
tractatione ventilasset,
nihil plane elucedationis,

certe

nostrae
di-

omnino

teneritudini'' captabile, profert; sed

hoc in extremo

cebat, qula,

quomodo preceptum hoc

salvatoris accipi debuisset,

latebrosissimam " adhuc superesse questionem,

commemorans vero
dicit

mulierem ab accusatione ^ ludeorum a Domino liberatam %

non male
tur.
rito,

illi

viri mulieri licet in

adulterium lapse conciliare-

Beatus vero Leo papa^: feminam, capto ab hostibus macogente solitudine inculpabiliter alteri posse copulari,

cum
quod

desperaretur captus; et reverso forte priore, separatam a posteriore, principali restitui, dicens.
Ibi'

notandum

videtur,

statim destitutio coniugis nubendi licentiam tribuit; apud Essi-

dorum vero

vel

Iheronimum proditio

foederis coniugalis matri-

monium
solitudo

separat.

Quid ergo supersit coniugi, quem^ vel quam
si

perurguet,

et Hisidori vel

Hieronimi ac Leonis denisi ut se

cretum iust^ creditur esse tenendum,
iungat alterius,

matrimonio con-

me

fateor ignorare.

Bonitatis igitur vestrae di-

gnationem

per
sibi

caritatem,

qua Christus lesus semper ubique

membra

sua

copulare probatur, obsecramus, ut ignorantiam
sic

nostram ac^ de

re,

Domino

possibilitatem largiente, inlumi-

nare dignemini; ut audire a remuneratore perpetuo mereamini:
Euffe serve bone* et cetera.

Valere beatitudinem vestram'', pro

nobis intercedentem, et in Christo magis ac magis proficere, integris desideriis

optamus.

Offerenda Lullo episcopo.
133. Monachus
monefaciV.

qmdam Lullum

episcopum

veteris amicitiae

com112)

(S 88,

W 123,

G

+
a.

Sanctissimo atque venerabile episcopo Lullo servus servo- 755—786
visceralem in
b.

rum Dei
satione V.
h.

Domino
f.

salutem.
c.

enndem V.
e.

teneritudiue V.

late

prosissimam V.
g.

d.

accns-

liberatnm V.
i.

monus
in ep.

posierior correxit in ubi.

qnmque V.

nostram V.
1.

ex

V
9.

56«

— 67.
2.

Sine lemmate.

V. Matth. 19,

ad Nicetam

d. d.

21 Mart. 458, Leo-

nis

Magni opp.

ed. Ballerinii T. I 1330.

(Cf. Gratiani Decr. P.

n

C.

34

q. 1 c. 1.)

3.

hac.

4.

Matth. 25, 23.

300
755—786
ut

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

133. 134

Rogo

te,

dilectissimae frater, sicut optimae in te credo,
sis,

non inmemor

sed semper sagacissima mente ad

memoamabile

riam reducas antiquam amicitiam" nostram, qui inter nos ha-

buimus

in

Maldubia'

civitate,

quando Eaba abbas

in

caritate nutrivit te.

Et hoc signum recordor, quod pro nomine
Idcirco
salutat te Hereca^ abbas in saluta-

vocavit te Lytel'*.

tione sancta et omnis regimen, qui in suo caenubiale vita

maVale

neat; quia dignos nos in

memoriam
meus

habuisti tecum.
hic

Qui autem
erit*.

perseveraverit in pace usque in finem,

salvus

amabiles
ritas

feliciter in

evum

;

dilectus,

Deo

electus, quia cafecit.

praecium non habet.

Hoc

signum'' Hereca abbatem

134. Gutberctus ahhas Wiremuthensis
scopo de munerihus gratias
;

et

Girwensis Lullo epi-

agit.

Mittit

Bedae

vitas S.

Cud-

hercti.
et

Addit de Hunvini preshytero.

Rogat, vitrearium

citharistam sibi mittat".

(S 89,

W 124,

G

114)

755—786

Desiderantissimo et suavissimo in Christi dilectione amico
Lullo episcopo et

omnium

antistitum carissimo Gutberct^, disci-

pulus Beda presbiteri, salutem.

Gratanter quidem munuscula tuae caritatis suscepi;
gratantius,
gnovi.

et eo

quo

te

haec intimo devocionis affectu mittere co-

Id est, olosericam ad reliquias beatae
et
illius

memoriae Baeda

magistri nostri ob recordationem
nasti.

venerationem desti-

Et rectum quidem mihi

videtur, ut tota gens

Anglorum

in

omnibus provinciis, ubicumque repperti

sunt, gratias

Deo

re-

ferant, quia

tam mirabilem virum, praeditum
Deus

in diversis donis in bonis

tamque ad exercenda dona studiosum similiterque
ribus viventem,
illis

mo-

in sua natione donavit.

Quia per exdidici.

perimentum, ad pedes

eius nutritus,

hoc,

quod narro,

Similiterque mihimet ipsi coopertorium variatum, ad tegendum
a.

amititiam V.

b.

signum non
2.

esl in cod.

C.

ex

V bl — 57

1'.

Sine lemmate.

1.

Malmesbury,
3.

tinum „parvus".

Anglosaxonicum „lytel" valet idem quod LaHereca abbas testis apparet in Cynewulfi regis

Westsaxonum
Cod.
dipl.

tabula, monasterio Maldubiensi data anno 758, ap.
4.

Kemble
abbas

aevi Saxonici I 125.

Cf.

Matth. 10, 22.

5.

S. Petri

Wiremuthensis

et S. Pauli Girwensis.

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

134

301
videlicet

scilicet

propter frigus
et

meum

corpus,

misisti.

Quod

755—786

omnipotenti Deo

beato Paulo apostolo ad induendum altare,

quod
dedi;

in eius ecclesia

Deo consecratum

est,

cum magno gaudio

quia et ego sub eius protectione in hoc monasterio qua-

draginta et sex annos vixi.

Nunc

vero,

quia rogasti aliquid de opusculis beati patris,

cum meis
ravi:
tos',

pueris iuxta vires, quod potui, tuae dilectioni prepa-

libellos

de viro Dei Cudbercto*, metro et prosa conposiEt,
si

tuae voluntati direxi.

plus potuissem, libenter vo-

luissem.

Quia presentia* preteriti hiemis multum horribiliter

insulam nostrae gentis, in frigore et gelu et ventorum et im-

brium

procellis, diu lateque depressit,

ideoque scriptoris manus,

ne in plurimorum librorum numerum perveniret, retardaretur.

Sed
illuc

et

ante

sex annos per Hunvini
et

meum
et

presbyterum,

ad vestra loca advenientem

Romam
20

videre desiderantem,

aliqua parva exenia, cultellos videlicet

gunnam de
Ille

pelli-

bus lutrarum factam, tuae fraternitati misi.
byter Hunvini,
ibi

quoque pres-

ad urbem que vocatur Beniventum perveniens,

de hac luce migravit.

Quapropter neque per illum neque

per tuorum aliquem, utrum ad te ista pervenirent, ulla respon-

Duo vero pallia subtilissimi umquam mihi reddita est. unum albi alter tincti coloris, cum libellis, et clocam, qualem ad"* manum habui, tuae paternitati mittere curavimus". Precorque, ut meam ef* petitionem et necessitatem non
sio

operis,

spernas.

Si aliquis

homo

in tua sit parrochia, qui vitrea

vasa

bene possit facere,

cum tempus adrideat, mihi mittere
fines

digneris.
alterius

Aut

si

fortasse

ultra

est in

potestate

cuiusdam
illi

sine tua parrochia, rogo, ut fraternitas tua

suadeat, ut ad

nos usque perveniat.

Quia eiusdem
contingit,

artis ignari et

inopes su-

mus.
bus

Et

si

hoc fortasse

ut aliquis de vitri factori-

cum

tua diligentia Deo volente ad nos usque venire per-

mittatur,
a.

cum benigna mansuetudine,
b.

vita comite, illum suscipio.
curabimus

an perseverantia?

had F.

c

K
2.

d.

ut F.

1.

episcopo Lindisfarnensi, qui obiit a. 687.
squ.

V. Bedae opp. ed.

Giles

IV 202

302
755—786 Delectat

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
citharistam habere,

134. 135

me quoque

qui possit

citharizare

in cithara,
et

quam nos appellamus
non habeo,
Si

rottae'; quia citharum habeo,
sit,

artiticem

grave non

et

istum quoque

meae

dispositioni mitte.
et risioni

Obsecro, ut hanc

meam

rogationem

ne despicias

non deputes.

De

opusculis vero bea-

tae recordationis Baeda, quae adhuc descripta

non habes, pro-

mitto,

me,

si

vixerimus, tuae voluntati adiuvaturum.
tete bis terque" salutat;

Abbas Gutberctus

Te Deus omnipotens salvum conservet
Lul; Gl.

in

evum.

135. Magingooz episcopus Wirziburgensis Lullo episcopo
bit
^n^i,-,

scri-

de

quodam impediendo, quominus monastico
(S 94,
sacerdoti Christi

ordini se

addicatK

W 126,

G

116)

755—786

+

Venerando

amore frursus ac reverentia

pariter a nobis

studio peculiari continendo Lullo episcopo

Ma-

gingooz^ servus servorum Dei perennem in Christo salutem.
In conloquio nuper venerandae fraternitatis tuae conperti

sumus: quia consilium proximi nostri cuiusdam, minus caute
saeculi inpedimento postposito

viam

relegionis ingredi cupientis,

prudentiam vestram prevenire

utiliore consulto voluisset.

Qui,

ut arbitror, his verbis velut nomine proprio designatur.

Et

re

vera visum mihi

est,

non posse

aliter conpleri circa illum offi-

cium debitae
re necessario

fidelitatis
sollicitis

et caritatis, nisi

cum

pluribus de

eadem

contendatur,

ne hunc fortasse in ipso

itinere%

quo desiderium ducit, incauta presumptio supplantat.
diligentius provideatur,

Sed necessarium existimo, ut

quo pacto
sicut scitis

vel quibus instrumentis peregrinationis illius,

quam

optimam*^, stabilitas et possibilis^ et
excusabilis
hiis,

—

si fieri

potuerit

—

in-

cum

quibus presens causa agenda est,

omni
in-

rationis firmitate

conprobetur.
ex

Quapropter nostre parvitati
Sine lemmate.
e.
c.

a.

terquae V.

b.

V

59«

— 60.

itinire

V.

d.

seyui-

tur locus rasus septem fere litterarum.

an impossibilis ?
s.

1.

de hoc organo
2.

v, glossaria

Cangii

v. rocta,

et Dieffenbacliii s.

V. rutta.

ep, Wirziburgensis,

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE

135. 136

303

dicare per litteras

non gravemini, utrum vobis videatur, ut cora- 755—786
epistulae

muni sermone unius

exortatio

mittatur an uterque
iudicetis,

nostrum a se epistolam mittat.

Quodsi profuturum

ut

commune

et

unum

a nobis indiculum dirigatur,
si

a vestra cari-

tatis industria

rogo ut conficiatur,

non

fieri

posse putaveritis,

ut sine aliqua presenti sive nostra sive ceterorum servorum Dei
conlatione consulto
trari.

decenti et

integra soliditatis valeat perpe-

Quid itaque vobis profuturum videatur ut a nobis hac
litteras,

de re agatur, per
nobis indicare

huius epistiunculae portitori traditas,

dignamini.

Valere bonitatem vestram" et in
desideriis''

Christo proficere,

pro nobis intercedentem , integris

optamus.

Offerenda'' Lullo episcopo.
136. Vigberht ^resbyter Lullo episcopo
citer revenisse.

refert,

se

Consilia eius poscit^. (S 102,

domum feliW129, G 119)
venerando 755—786
fidelis ser-

Domino vere beato atque omni
vus, optabilem in Christo salutem.

officio caritatis

Lullae gratia Dei episcopo Vigberht presbiter', vester

Vestris orationibus meritisque sufiragantibus
et

,

ut credimus

pro certo scimus, prospera nobis terrae marisque itenera,
concessit.

postquam a vobis ieramus, Dei clementia
et

Amicosque

propinquos sanos

et

incolomes invenimus benigneque susciin possessionibus

pientes,

omnia necessaria tam

agnorum quam
^

in iumentis et peccoribus aliisque' suppellectilibus sponte nobis

tribuentes
tes;

;

quod usque hodie absque ulla contradictione haben,

tuam sanctam fraternitatem

quae nos semper

et

adiuvare

et consulare consueverat, rogantes et obsecrantes, ut videas et

consideras,

quid nobis utilius agendum
illud.

sit.

Omnia enim
videtur,

tibi

nota sint; et hoc et

Quicquid
et

tibi

bonum

hoc

me

fateor

laeto

animo

fecisse

tuum

salubre consilium in
utiles,

nullo

sprevisse.

Si tibi videtur ut ad vos pergamus,
et,

ut credimus, viros
a.

ut aiunt, bonos in nostro desiderant esse
in

sic

correcium

est

nostram
e.

V.

b.
f.

desideris V.

c.

oflF

V.

d.

ex

^65 — 65t).

Sine lemmate.

pr V.

alisque V.

304

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

136. 137

755—786 comitatu; sin autem aliud magis placet, tamen cum nostro ser-

mone et eonsilio, si vobis sic videtur, visitare vos desiderant. De qua re quicquid tibi videtur, faciamus. Sed quid magis moror?

Cum

litterae tuae

usque ad nos veniunt

—

quas ut

isti*

presenti portitori'' litterarum

mearum

tribuas,

obsecramus

—
ali-

quicquid in

illis

iusseris" vel'' suaseris,

Deo permittente

et vita

comite^ libenter faciamus.
et

Multum iam

vitae nostrae fluctuando

neglegendo, quasi extra nos fusi, peregimus.

Tandem

quando ut ad nosmet ipsos redeamus, necesse

est; scientes scrip-

tum: quod, qui seminat in lacrimis, in gaudio metet'.
vitae nostrae

Et ideo

quod

restat,

cum

vestro consilio transcurrere cu-

ramus.

De

cetero

autem

si

in regione gentis nostrae, id est Saxasit,

norum, aliqua ianua divinae misericordiae aperta
dare nobis id ipsum curate.

reman-

Quam

multi

cum Dei
ista,

adiutorio in

eorum auxilium

festinare cupiunt.

Omnia

quae longo sersit,

mone

perstrinximus, tu mente pervigili, quid melius agendo

pertracta, et litteris intimare tua sancta almitas

non

pigeat. Vale.

Ego Hrothuin, dudum
hic positus scribens legens

aliquod vobiscum, nunc autem, pro,

docensque quod

legi,

multum vos
et

saluto; obsecrans, ut eo

animo erga

me

sitis,

quo

ego circa

vos

sum

positus.

Saluta omnes, qui

amant dominum nostrum

lesum Christum.

137. Vighereht presbyter Lullo episcopo de
Se,

sospitate gratulatur.

domum

reversum, mandata eius peregisse, narrat.

Nun122)

tium suum commendat.
imperio obtemperaturum

Ah
esse'.

amicis se detineri; sed eius
(S 110,

W

132,

G

755—786

$ Domino
Christi

sancto ac beatissimo mihique

omni

affectu

semper

carissimo Lullae gratia Dei episcopo Vigbereht, exiguus familiae

famulus, inmarciscibilem sempiterne sospitatis salutem.
repletus

Magno etenim
a.
f.

sum gaudio valdeque
c.

hilarescit anie.

ista F.

b.

portitore F.

iuseris F.

d.

do F.

comitae F.

ex

F
1.

72

— 73.

Sine lemmate.

Ps. 125, 5.

8.

BONIFATH ET LULLT EPISTOLAE

187

305

mus meus,

cognita a nonnullis tua beata sospitate.

Quamque' 755—786

Dei gratia concedente ut semper habeas, op+amus, memoremque
nostri esse in tuis sanctis orationibus.

Dei gratia concedente
fragantibus,
sani
et

et vestris

meritis ut credimus suf-

incolomes mare transivimus'' nostramque

patriam pervenimus.

Vestraque dona episcopis abbatibus amicis;

que

vestris,

sicut mandastis, obtulimus

et iuxta

modolum

nostri

ingenii sermones vestros voluntatemque vestram intimare cura-

vimus".

Illi

autem fecerunt,
;

sicut erant edocti;

humiliter graChristo

tanterque omnia suscipientes
referentes,

magnas

gratias

domino

quod vestra sublimitas eorum parvitatem per dona
dignata est; vestramque commonio-

simulque

et litteras visitare

nem

et

familiae vestrae instantiam orationum semper se habi-

turos esse promittentes ;

nomenque tuum ut carissimorum suo;

rum in ecclesiis quam defuncto,
suas
missuros'',

suis scribentes

memoriamque
placet,

tui,

tam vivente
epistolasque

iugiter

se

facturos

esse dicentes;

scriptas

ut

eis

promittentes.

Quae'

omnia

—

quae longis sermonibus protrahimus

—

iste portitor

harum
bis
tes,

litterarum melius tibi verbis intimare potest.

Quem

vo-

presbiterum transmittere curavimus; credentes et confiden-

quod

utile vas
si

sit in

domo Domini. Quem
vestra
sanctitas
est,

ut benigne et

honorifice,

dignus
et

sit,

accipere et habere,

quod noster
cramus.

amicus

et

propinquus

dignata

sit,

obse-

Nos autem', quod
qui nostri isto

celare

non possumus, amici

et propin-

anno a se relinquere nolentes;

et ideo nuntios

meos ad vos

direxi, obsecrans vos humili supplicatione per
:

Do-

mini misericordiam
eonstrinxi,

ut et vota et sermones,
sit

quibus

me

vobis

vestra clementia dignata

absolvere;

et per epi-

stolam tuam per nuntios meos revertentes, quid agere debeam,
insinues.

Fateor enim

tibi

per

Deum, quod
te

contra voluntatem

tuam

nulla dignitas seculi, nulla secularis amicitia*
retinere potest;
b.

me

hic ullo

modo

maxime quod
c.

super omnes homines
d.

quiaqae V.
e.

transibimus V.
g.

curabimus V.

misuros V.

quf

.

f.

H"

V.

amititia V.

jAns, Bibliotheca lU.

20

306
755—786
diligo,

8.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE
testis est,

137. 138

Deus
sit,

Si

autem

tibi

bonum

videtur et tua vo-

luntas

ut ad vos citius redeam, ecclesiae et ministerio, cui

ante

deservivi,
et

me

dimittas,

diguum rogo

et

obsecro.

Amici

mei

propinqui et terram et hereditatem suara mihi promitsi

tunt et dare disponunt,

hic

cum

eis

permanere dispono;

sin

autem, alienis permittere debent.

Et

ideo,

mi domne, per pruquid
et ut dixi, per litte-

dentiam tuam
tibi

et

cor intellegibile pertracta et considera,

bonum

videtur et rectum, et illud

—

ras

—

intima.

Vita etenim comite et Deo concedente,
dispono.

quod

iubes,

facere

Orantem pro nobis" beatitudinem

vestram divina misericordia in perpetuum custodire dignetur.

Amen.

Ego Hrothuin, quondam cognatus
tae
tas
ineptiae'' ignoscas.
sit,

tuus, saluto te;

multum

rogans, ut, quicquid reprehensibiliter scriptum repperiet, indoc-

Utinam

si fieri

potest et

si

Dei volunet

ut facie

ad faciem videamus nos.

Vale

memento

nostri.

Macharius polaris aulae pantocrator clemens diu vos

incolomes custodire dignetur.

138. Cynewulf rex occidentalium Saxonum

et eius

episcopi Lullo

episcopo scrihunt de mutuis precationibus faciendis".

(S112,
755—786
^

W134, G124)
cum
epi-

+

Domino

beatissimo et speciali amore venerando Lullo epi-

scopo ego Cynewlf rex occidentalium Saxonum' una
scopis meis nec
in

non cum caterva satrapum aeternam

sospitatis

Domino

salutem.

Tibique testificantes,

quod iuxta

modum

nostrae possibili-

tatis, quicquid tua sanctitas desideraverit sive iusserit, libenter

agere parati sumus, ut

cum

reverentissimo et sanctissimo viro
sive in

Dei prodecessori tuo Bonifatio pepigimus,

orationibus

Deo

devotis

seu in

aliis

quibuslibet rebus,

in quibus

humana

fragilitas,

Deo disponente, mutuis alterutrum
b.

solaciis egere con-

a.

vobis V.

inp'tiae V.

c.

ex

V

73 —73«.

Lemma:

Epistola Cyne-

wulfi regis ad

Lullum episcopum.
cf.

1.

de quo

Lappenberg Gesch. von England

I 265.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

188. 139

307

probatur.

Te

pariter obseerantes, ut pro nostra parvitate pro- 75.5—786

que

pace congregationis nostrae Domino supplicare

cum

eis,

qui tecum invocant

nomen domini

lesu,

memineris.

Istarum
al-

vero litterarum portitorem a vobis ante destinatum vestrae
mitati committimus,
curabit.

quia fideliter nobis

oboedire in omnibus
et congre-

Omnipotens Deus, qui dispersa congregat

gata custodit, ipse vos sua gratia protegat et vestri laboris fruc-

tum

in aeterna patria nos videre concedat.

139. Quidam quandam hortatur, ut propter imminens mundi
exitium, promissi

memor, pro

se precetur".

(S 34,

W 165,

G

151)

Intimae dilectionis amore quamvis indignus'', .N. in Domino,
triquadri* orbis

quadrifaria regna'*

magno moderamine"

dispo-

nente, .N. sospitatis salutem.

Puto enim cognoscere, amantissima soror, quod in divinis
sepe cautum legitur oraculis:
et

adpropinquante iam mundi fine

statua

ex

quaternis metallorum generibus

quondam

fabresibilis'

facta^ ruitura,
et scillam

hydram'' quoque semper novis hiantem*
hereditariis catulis

cum

non cessantem

latrare.
volitat.

Milvus

quoque ad ima columbaque ad fenestras suas
ob rem, carissima,
licet

Quam
cotidie

longeuscule alta

marium^

equalitate

distam, vicinus tamen circa tuam

frequens

memoriam

conor adesse.

Obsecro: ut

sis

memor verborum nostrorum, quae
Vale, vivens aevo

pariter pepigimus,

quando profectus fueram.

longiore et vita feliciore, interpellans pro me.
te scripsi,

Haec pauca ad

non arroganter mea commendans, sed humiliter tua
Vale.
»

deposcens et ceu propria^ germanae nuper nanctae.
In caelo flagrans

iam

iustis vita perennis,

Qua
a.

sancti

semper fulgebunt lumine pulchro
Lemma:
V.
g.

ex

y

20

— 20v.
sibillis

Item epistola.

b.

indignis V.
e.

c.

modorain-

mine V. antem V.
1.

d.
f.

super hydram

scriptnm est serpens V.

hiantem scripsi pro

marium

scripsi

pro meritomm V.
2. 3.

in tres partes

aureum, argenteum, aereum, ferreum.
niel 2,

(Europam, Asiam, Africam) divisi. V. Daniel 2, 38 squ.

regnum V. Da-

31 squ.

20*

308

8.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

139. 140

In regno Patris, ceu clarus Titan in orbe,

Atque per augustam Hierusalem voce Tonantem
ii.);
lii
>:

Sic

dominum semper laudant

sine tine dicantes*,

;>*;

Et sanctas

pariter concinnant ore per auras.

niutf

Hic iugiter celebrant excelso carmina Christo;

Quem
»ija

chorus martyrum sic simul omnis

orabit'',

Multum de Domino gaudens, de

pectore" multas

Effundens laudes gratans** hominique Deoque,
Laetior ora modis attollens placida miris.

Crede mihi, quia

te

summo

conplector amore.

Vale Christo virguncula,

Christi

nempe

tiruncula,

Mihi cara* magnopere
Tibi laudes contexero
'

atque gnara in opere,
atque grates ingemino.

Teque rogo cum tremore,
Vota redde cum fervore

agna, Christi pro amore:
Altissimo in aethere.

Quae pepigimus
140. Quidam
Si.

pariter,

memorare

vivaciter'.

aegrotantem consolatur^. (S 48,

W 162, G 150)
aethededici,

Reverentissimo fratri Christique emerito
rio

militi'' .Si. in

Deo gloriosam

divinae sospitatis salutem.

Quorumdam

venerabilium

servorum Dei relatione

quod acerba morborum valitudine graviter
tus, laboriose fatigatus sis,

affectus, diu crucia-

non tamen lugubriter
est,

defectus.

Ut

autem hoc mihi conpertum
lesti gratia te

grates spiritali patri agens, ce-

visitatum, divino
intellexi.

munere ditatum,
Ista,

spiritali spe-

cimine ornatum esse,
tis

inquam,

visitatio flagellan-

Domini

te invitat, ut ei inhiante desiderio et inmarciscibili

caritate

iungeris.
est:

Ideo

numquam
licet

de*

memoria oblitterandum,
tuam^.

quod dictum

Concupivit rex speciem

Et

sollerti

meditatione non ignores te,
et

ad tempus

manu

flagellantis

amantis Domini infirmatum, tamen

aeternaliter

ad animae

salutem preparatum; quia flageUat Deus
a.

omnem
e.

filium,

quem
i.

dicentes

/^.

b.

sic

est

versus

in cod.

c.

pectore scripsit Serarius pro

auctoro V.
naciter V.
1.

d.
g.

gratans scripsit Serarius pro gratulans V.

cura F.

mi-

ex

F31—Blv. Lemma:

Item epistola.

h.

milite V.

Cf. Ps. 44, 12.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE 140-143

309

recipit \

Et gratulabundus laetusque dicas cum Paulo apostolo
infirmor,

Quando

tunc potens sum^ ; et:

Virtus

in injirmitate

perficitur^;

ut inbecillitas
filius

corporalis fortitudo sit spiritalis, ut

mereris esse
invitat.

Altissimi, qui te ad

thalamum

regis aetemi

Valere te iugiter prosperis successibus in Christo opto.
valenti gratulatur'.

141. Quidam cuidam foris

(S 50, In Dei

W 161,

G

149)

nomine acceptis
adlatis,

litteris,

frater carissime .N., de tua

presentia nobis
agentes,
tione,

cum

gaudio

suscepimus; gratias Deo

quia audivimus, quod, longe te agente in peregrinaexhibuit;

Dominus benignitatem suam tecum

salutantes
et obse-

te in Christo

omnis cognatio tuorum consanguineorum

crantes,
nostris

ut diligenter in

Deo bonis operibus
ut
ille

proficere studeas;

adiunctis precibus,

qui est omnis consolationis

dator, qui nos in huius miserabilis vite itinere corporaliter separavit, in suo regno

semper mansuro sine

fine coniungat.

Vale

semper, salutatus supplicibus tuorum amicorum cum vocibus.
Protegatur a

Domino

vita tua a

modo

et

usque in sempiternum.
se precetur, rogat^.

142. Wietberht N. presbyterum, ut pro

(S 54,

W 159,

G

147)

Dilectissimo

"

fratri et conpresbitero .N.

Wietberht exiguus

in Christo aeternae caritatis salutem.

Intime caritatis obnixis precibus flagito,
sacrosanctis

ut mei in

tuis

orationibus

memor

esse

digneris;

quia

mundanae

temptationis malleo, vanis rebus turbantibus, percutior.

143. Quidam cuidam
hitare.

scribit,

se de eius in se

amore non du-

Membranas poscit\

(S 55,

W 158,

G

146)

Venerando ac diligendo

fratri in Christo

optabilem sempi-

temae

sospitatis salutem.

Fateor caritati tuae:
a.

quod numquam
b.
ear

falsis

verborum

fri-

exV%2. Lemma:
c.

Item epistola.
d.

berhti,

Dilecti F.

ex

V

33

— 33r.

F33. Lemma: Item epistola WiehtLemma: Item epistola.
3.

1.

Hebr. 12,

6.

2.

2 Corinth. 12, 10.

2 Corinth. 12,

9.

310

S.

BONIFATn ET LDLLI EPISTOLAE
accommodare
volui,

143. 144

bulis* fidem

nec de tuae devotae caritatis

fidelitate aliquas dirae derogationis aristas" acrescere

credebam;

sed magis

tuae

dilectionis

benevolentiam meminisse reor sen-

tentiae Salomonis'',

qua

dicit:

Ne
te^.

moliaris amico tuo malum.,

cum

ipse fiduciam habuerit in

Et nunc credula cordis preGratias tibi

cordia gesto
refero

de tuae devotionis perseverantia".

pro adminiculo divinae scripturae,

quod mihi benigne

transmittere curasti.

Idque obsecro,
scribendis,

ut,

quando potueris

me

ad-

iuvare in membranis

transmittas.

Et quodcumque

mihi mandaveris

tibi

necessarium in corporali solatio, libenter
licet

ac fideliter faciam.

Et

locorum spatio longe separemur,
Vale semper in Domino,
orationibus esse di-

tamen

spiritali caritate

adunati simus.
in
tuis

meaeque'' parvitatis
gneris.

memor

sacris

144. H. monacha N. fratrem obiurgat, quod tam diu venire
cesset\
'

(S 56,

W 157,

G

145)

Fratri unico atque amantissimo .N. H.,

ultima ancillarum

Dei, in Christo salutem.

Quid

est, frater

mi, quod

tam longum tempus
vis cogitare,

intermisisti,

quod venire tardasti?
hac terra;
aliquis
tui,

Quare non

quod ego sola in

et nullus alius frater visitet

me neque propinquorum
quia adhuc' nihil po-

ad

me

veniet?

Et

si

ideo facis,

secundum quod mens mea

diligenter voluisset, aliquid be-

neficii®

inpendere, tamen caritatis atque adfinitatis iura nullo

alio

suadente, aut
frater
fletu

mens tua mutando, debes

obliviscere.

fra-

ter,

mi, cur potes mentem parvitatis meae adsidue''
atque
tristitia die

merore

noctuque caritatis tuae absentia
quia viventium

adfligere?

Nonne pro

certo scies,
caritati?

omnium
tibi

nul-

lum alium propono tuae
litteras tibi indicare.

Ecce non possum omnia per
teneo,

lam ego certum

quod

cura non

est de
a.

mea

parvitate.
b.

aristus V.

Solomonis V.
f.

c.

perseverantiam V.
g. beficii

d.

meae quae V.
h. adsiduae F.

e.

ex

V 33 V.
l.
i.

Lemma :

Item epistola.
2.

quiadhuc F.

F.

e. frivolis.

Prov.

3, 29.

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE 146-147
ut

311

145. Abbas quidam concedit,
lis

monachus in

id, cuius soda-

antea fuerit, monasterium revertatur".
(S 59,

W 154,

G

143)

In nomine domini nostri lesu Christi.

Ego huic

fratri

no-

mine .... libentissimae concedo, ut ad monasterium venerandi
abbatis, in

quo primitus predictus frater Deo debitam'' servitu-

tem

devovit,

cum pace

congregationis nostrae revertatur ibique

Christo fideliter servire nitatur.

146. Quidam quendam rogat, ut
sit".

libellis

mittendis auasilio sibi
(S 60,

W 153,

G

142)

Reverentissimo fratri atque carissimo in Christo .N. sine
fine salutem.

Deprecor te ergo,

ut mihi

minimo

digneris solatium prelibellis,

bere atque necessitatibus meis piissima mente subvenire

de quibus mentio facta fuerat, id est, quod necesse habet.

147. Monachus quidam N.
Addit de paupertate

hortatur, ut iter cogitatum jperficiat.
sua'^.

(S 61,

W 152,
non

G

141)

Reverentissimo atque sanctissimo .N. ego minimus, nomine
latito,

sine fine salutem in
te,

Domino.
;

Audio de
Eia
fac,

quod

iter vis incipere

ortor, ut

deficeris.

quod

incipisti.

Memento Saxonicum verbum:
dome'
haud
foreldit^,

Oft dsedlata
sigisitha

gahvem;

swyltit thi
scio.

ana\
operandum

Sed tamen

tale quid in te

Non

est hic

sed tende ubi messis est, Deo

adiuvante; sicut Salvator dicit:

Messis quidem multa, operarii autem^ pauci^ et cetera.
a.

De
ex

ex

V

34.

Lemmu:
d.
g.

Item epistola.

b.

debitum V.
epistola.

c. e.

V

84.

Lemma: Item
f.

epistola.

ex

T

34

— 34«.

Lemma: Item

d6mf

V.

for?ldit V. 1.

K

F.

Hos versus Saxonicos Carolus
Saepe ignavus

Mtillenhoff in

usum meum

recensi-

tos convertit sic:

gloriam amittit,
moritur ideo solus.

victoriam quamcunque;
2.

Matth.

9, 37.

312

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

147. 148

me

quid dicam minimo? Qui sub regula alterius vixero";
lucri, sicut

nihil

habens

omnium moris

est hic

habitantium

;

nihil ha-

bentes nisi cotidiana stipendia?

Sed tamen non doleo propter
consolavit nos dicens:

nimiam paupertatem, quoniam Dominus

Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum regnum caelorum\

148. Berthgyth fratri suo Balthardo
teneriK
Dilectissimo fratri in

scrihit,

se desiderio eiics

(S 63,

W 151,
amorem

G

140)

Domino

et in

carne carissimo Balthardo

Berthgyth in Christi nomine salutem.

Tedet animam
nitatis

meam

vitae meae'' propter sola

frater-

nostrae.

Ego enim

derelicta
et

et

destituta

auxilio

propinquorum.

Pater enim meus

mater mea dereliquerunt
Multae sunt aquarum con-

me, Dominus autem adsumpsit me*.
gregationes* inter
caritas

me et te, tamen caritate iungamur; quia vera numquam locorum limite frangitur. Sed tamen dico, quod umquam non recessit tristitia ab anima mea, neque per
somnium mente
quiesco
te,
;

quia

fortis

est

ut

mors dUectio ^

Nunc

ergo rogo

dilectissime frater mi, ut venias ad

me

aut

me

facias venire, ut te conspiciam

antequam moriar; quia numSalutat te in Christo,

quam
frater,

discedit dilectio tua ab

anima mea.
te

soror

tua unica.

Oro pro

sicut

pro

me

diebus ac

noctibus, horis

atque momentis, ut sanitatem semper habeas

cum

Christo.

Vale vivens
tibi salus

feliciter,

ut sis sanctus simpliciter,

per saecula
soli

tribuatur per culmina.

Vivamus

Domino

vitam semper in seculo.
peto profusis fletibus"
'•

Profecto ipsum precibus
solo*"

tenus sepissima,

subrogare auxilia:
ubi resonant carmina
aethralea laetitia*

ut simus digni gloria,

angelorum laetissima
a.

fixero V.
e.

b.

ex

FS^v — 36. Lemma:

Item epistola.

c.

flectibus V.

d.

sola V. 1.

laetititia

V.
3. Ps. 26, 10.

Matth.

5, 3. 8,

2. lob. 10, 1.

4. Cf.

Geues.

1, 10.

5,

Cant. cant.

6: „qnia fortjs est ut

mors

dilectio".

S.

BONIFATH ET LULLI EPISTOLAE

148. 149

313

clara Christi clementia

celse laudis in secula.
victrices iunge" milibus,

Valeamus

angelicis

paradisi perpetuis

perdurantes in gaudiis.

Elonqueel et Michael, Acaddai, Adonai, Allevatia, Alleluia.

149. Berihgyth fratrem suum Baldhardum
veniatK
In
tate

obsecrat,

ut

ad

se

(S 64,
nostri lesu Christi
et

W 150,
.""sMim-u^

G

139)

nomine domini
fratri

in sancta Trini-

dilectissimo

unico Baldhardo (Berthgyth") perennem

in Christo salutem.

Notum

sit

tibi,

quod venerunt ad
;

me

verba legationis tuae

per fidelem nuntium nomine Aldraed

similiter et

munera, quae

cum intima

caritate amplexi.

Et nunc

fateor tibi,

quod implere
si di-

desidero auxiliante

Domino omnia, quae

praecepisti mihi,

gnetur voluntas tua venire ad me;

quia ullo

modo fontem

la-

crimarum adquiescere non possum, quando video
ituros ad amicos suos.

et audio alias

Tunc

recolo,

quod a parentibus

in iuven-

tute derelicta fui et sola hic permansi.
relicta

Et tamen a Domino de-

non

fui;

sed gratias

ago Deo de inmensa eius pietate,

quam
mi,

sepe non merentibus per misericordiae suae viscera doet sic

nare consuevit,

nos incolumes servavit.

Et nunc,

frater

adiuro te atque deprecor, ut auferas tristitiam ab anima

mea; quia valde nocet mihi.
spatium
tua,
sit,

Dico enim

:

quamvis unius

diei

et

iterum perrexeris iuvante'' Domino in voluntate
tristitia

tamen recedit

ab anima mea* et dolor' de corde

meo.

Sin autem displicet tibi, inplere petitionem

meam,
derelicta

tunc
disi

Deum
lectio

testem invoco,
nostra.

quod in

me numquam
tibi,

fit

Et nunc vere dico
illuc,

quod meliora nescio,

me*

venire vis

quam
illuc,

hic

maneam. Sin autem

aliut aliter

tibi melius*'

placet, tunc indicare

possum: quod mens mea de-

siderat,

ut

eveniam

ubi requiescunt corpora parentum
ibi finire et pervenire,

nostrorum, et temporalem vitam
an victores iuncti?
ex

ubi per-

a.

b.

F35 — 35v. Lemmo:
addidi.
h.

Item epistola.
d.

c.

Berth-

gyth addidi; ab ea enim honc epistolam esse, docet ep. 148 supra p. 312.
e.

inbante V.

amg

V.

f.

dolo V.

g.

me

melior

K

314
fecta

S.

BONIFATII ET LULLI EPISTOLAE
et

149. 150

mansio esse' cernitur
fine laetantium.

regio

vivorum

et

gaudia ange-

lorum sine
vis parva,

Vale in Christo.

Munuscula quamquod
est
tibi

tamen cum maxima

caritate honerata,

di-

reximus per fidelem nuntium nomine Aldraed, id

wittam

unam.
Pro
'

me

quaero: oramina

precum pandent precipua

tua formosa famina,
uti

tuae sophae ....'' entiae;
uti dira discrimina

-'

nova ac vetera

Christus abolet crimina"
ut armata'", angelicis

cum inmensa
vallata legionibus

clementia,

dextro ac levo latere

dialique maiestate.
salutate^ a sorore*;

Have, crucicola* care,
tine tenus feliciter

famam

serva"" simpliciter.

150. Precationes sollemnes".

(S 73,

W 145,

G

135)

Oratio pro semet ipso.

Domine
tu
es

lesu Christe,
et

propitius

esto

mihi peccatori; quia

inmortalis

sine

peccato solus.

Domine Deus

noster,

tu es benedictus, qui benedicis omnia; tu es sanctus, qui sanctificas.

Domine Deus

noster,

indulge mihi famulo tuo,

quia

peccator

sum et indignus, rem tuum invocare, quia
tuis;

quia presumerim'' ad sanctum alta-

peccavi coram

te

et

coram angelis

sed

tribue

nobis indulgentiam

delictorum.

Et confirma

sancta ecclesia tua in fide ortodoxa'; et doce nos facere volun-

tatem tuam omnibus diebus vitae nostrae per Dominum.

Secreta.
Suscipe, clementissime pater, hostiam placationis et laudis

benignus, quas

tibi ofFero

indignus famulus tuus pro famulis et

famulabus

tuis.

Quia tu scis™ figmentum meum"^; tu scis™ omnia,
et in
c.

quae" egi in conspectu tuo
a.

conspectu sanctorum tuorum;
d.
h.

esset V.
f.

b.

Incuna.
g.

cremina V.

an

et

Maria?
i.

e.

care

cracicola V.
k.

salutata V.
1.

sorere V.

serve V.
n.

ex

F 47 — 48.

presumeris V.
1.

orto

V.

m. tuescis V.

qui V.

His precationibus et in codice (V) et in editionibus praefixum est
sio incipiens:
2.

fragmentum libelli cuiusdam quod vide supra p. 11 n. 4.

„Interdum enim

et iuxta",

Cf. Ps. 102, 14.

S.

BONIFATn ET LULLI EPISTOLAE

150. 151

315

qui non vis

mortem

peccatoris,

sed ut convertatur et vivat'.

Et

respice in

me

et miserere mei.

Quia tu

es

clemens

et

mi-

sericors Deus, qui vivis et regnas in saecula saeculorum.

Amen.

Domine, concede mihi pacem
tatem,
victo et vestito.

et sanitatem, fidem et casti-

Et

tu,

Domine, de limo

terre fecisti

me,

ossa et nervos firmasti me,

Spiritu sancto tradidisti me.

Tuus sum, Domine; custodi me.
Dei vivi, qui

Domine

lesu

Christe,

filius

me

creasti,

ex toto corde meo, ex tota anima

mea
tismo

et

ex tota fortitudine
sancto

mea

te adorare

presumo.

Post bapin

accepi et feci contra voluntatem

tuam verbo,
Et qui
in

cogitatione, in operatione; indulge peccata mea.

me
his

peccavit, ante conspectum Dei et

omnes

virtutes

angelorum

demitto.

Domine Deus omnipotens,
somnium

confiteor tibi peccata

mea,

que

feci et gessi;

presta mihi veram penitentiam,
et pegritia.

domine exPeccavi,

celsi.

Peccavi, Domine, in

DoQui

mine, miser in sacramenta; heu, miser, mea voluntate pollui;

heu miser, tanta sunt nullam

in

me

peccata.

Deus, miserere.
et

vis perire, presta

mihi veram penitentiam

digna

me

exaudire.

151. Monachi quidam

p7'aepo8ito

cuidam de agitanda fratrum
(S 108,

mortuorum memoria

scrihunt^.

W

144,

G

134)

Precatorium memorandi fratrum defunctorum.
Sanctis et venerabilibus fratribus,
sibi
illi

preposito omnibusque

in Christo

subiectis,

fratres ex monasterio illo in Christo

salutem.

Direximus

itaque
in
et

fratrum nostrorum nuper defunctorum
vestris

nomina,

ut

eorum

sanctis

orationibus

solito

more

memoriam
nomina

habeatis,

ad cetera deinceps monasteria eadem
;

scripta dirigatis

sicut et nos facimus, quoties de vobis

sive de ceteris monasteriis defunctorum fratrum

nomina veniunt.

Hoc

est
a.

.

.

.

reliqua''.
b.

ex

V

IXv.

rt r.

1.

Ezech. 33, 11.

EPISTOLAE MOGUNTINAE.

Bonifatii
statuet^em,

et

Lulli epistolis

cum

epistolas

Moguntinas adiciendas

omnes, quaecunque eius generis reperiuntur, conglo-

bare
iis

litteras

minime

cogitavi.

Ut enim supersedendum sanefuit

epistolis

ad Moguntiam

pertinentibus, quae

iam superionbus

bibliothecae huius voluminibus
et

comprehenduntur inter Wibaldana
neque earum quidquam placuit

Gregoriana monumenta,

sic

afferri,

quae

aliis

inhaerent

epistolarum corporibus posterius

plene proponendis.
fictis

Continui

me

etiam a

litteris vel

omnino conadhuc uset

vel ita

mendose

vulgatis, ut eas satis emaculare

que non

liceret.

Attamen haud mediocris epistolarum

inedi-

tarum

et

editarum numerus concurrit.

Quarum partem LeoHolzer reverendissimus

poldus Delisle,

Augustus de Druffel,

ecclesiae Trevirensis praepositus, Willelmus Scherer ea codicibus

bibliothecarum Parisiensis,

Berolinensis,

capituli

Trevirensis,

Vindobonensis in
rexerunt.

meum usum
litteris

aut descripserunt prorsus aut cor-

In reliquis

proferendis adhibui praeter epi-

stolarum Bonifatianarum libros

manu

scriptos^

etiam codices
et

Guelferbytanum

et

Wirzeburgensem, a Ludovico Bethmann

Antonio Ruland missos, atque Monacenses, Francofurtensem,

Pommersfeldensem, qui mihi
tabulariisque patebant.

iter facienti

in

ipsis bibliothecis

Berolini 11 Kal. lanuarias

a.

1865.

1.

V.

supra p. 10

n.

3 et

p.

12

n. 1.

EPI8T0LAE MOGUNTINAE
1

1.

2

317
litte'.

Leo III papa Riculfo episcopo Moguntino de munere

risque gratias agit expetitasque S. Caesarii reliquias mittit

Leo episcopus servus servorum Dei reverentissimo
tissimo Riculfo episcopo.

et sanc- 810

Cum
rius

ad limina beatorum principum apostolorum Bernhaepiscopus^ una
nostri

venerabilis
filii

cum Adalhardo^

relegioso ab-

bate, missi

domni Caroli serenissimi imperatoris, confilio

iunxissent* et omnia prospera ac salubria de predicto
stro seu de eius sublimissima prole^ vel

no-

omnibus

fidelibus suis

nobis nuntiassent, inmensas omnipotenti
retulimus.

Deo gratiarum

actiones

Interea offeruit nobis praelatus Bernharius episcopus

sanctitatis vestrae
litteras

pulcherrimum munus
gratias

et litteras.

Quas vero

relegantes,
nostri

reverendae almitati vestrae retuliin vestris

mus; quia
non

memores

Deo

acceptis orationibus''

pretermittitis.

De

tantis

autem muneribus,
apostoli
ditatis,

quibus" nos

assidue''

pro

amore beati Petri

credimus in
et in fu-

omnipotentem Deum, quia dignam retributionem hic
turo ab ipso clavigero regni caelestis percipietis.

De

reliquiis

vero sancti Cesarii, sicut petistis, per eundem Bernharium ve-

nerabilem episcopum sanctitati vestrae direximus.

Leo episcopus servus servorum Dei reverentissimo
et
2.

sanctissimo Riculfo episcopo.
et

Amalardus ahbas
guntina
sitis

monachi Hornhacenses Riculfum arecclesiis in dioecesi

chiepiscopum rogant, ut monasterii

Mo-

Macharium preshyterum praeesse

sinat'^.

Domno
a.

et patri Riculfo archiepiscopo,

quem

gratia aeterni 803—813

regis perpetualiter ad salutem
ex S. Bonifatii epislolarum
b.

multorum
c.

et aecclesiae catholicae
Sine

cod. Vindolonensi (f. supra p. 11) fol. 49.

lemmate.
e.

esse

excidisse videlur.

quibus om. V.
fol.

d.

assiduae V.

ex S. Bonifatii epistolarum cod. Vindohonensi

73 v.

Lemma:

Epistola Amalradi

ad Riculfam episcopum.
1.

Hanc

epistolam, in S. Bonifatii epistolarum serie positam, signavit
2.

Serarius n. 75, Wiirdtweinius n. 135, Gilesius n. 126.
3.

Wormatiensis.

I abbate Corbeiensi.
5.

4.

Cf. Einhardi annales 809,
6.

Mon. Germ. SS.
n. 136,

1 196.

Ludovico, postea imperatore.

Signata est haec epistola
ap.

ap. Serarium (Epist. S. Bonifatli) n. 113, ap.

Wflrdtweinium

Gilesium n. 125.

318

EPISTOLAE MOGDNTINAE

2.

3

803—813 defensionem conservare dignetur, Amalardus

'

et

Wido omnisque
Deo

congregatio sancti Petri ex monasterio Horbach" in domino
salvatori nostro salutem

presumpsimus mittere.
vestrae: quia, in

De

cetero

notum

sit pietati

quantum Deus
et ad-

nos exaudire dignatur, oratores vestri incessanter sumus
tencius esse cupimus.

Conperiat siquidem magnitudinis vestrae:

quia misimus presbiterum nostrum Macharium nomine ad nostras

aecclesias,

quae" in vestra parrochia sitae esse videntur,

ut ibidem solito

more

officium perageret.

Sed dictum nobis

et

eodem'' presbitero fuit: quod
beret,

auctoritatis vestrae

magnitudo inr

non ibidem eum esse officium divinum caelebraturum;
si

quia nescimus,

aliqua suggestio auribus pietatis vestrae a Ber-

nario episcopo^ pervenisset;

quia idem domnus Bernarius epi-

scopus

misit ei

unum

caballum pascere de nostra stipendia,

unde nos vivere debemus.
non
sit.

Nescimus,
ut,

si

pro hac causa factum

Nunc deprecamur:
ei

accepta licentia idem presbiter
et

a vobis, liceat

domino lesu Christo

sanctorum eidem in
et

loco reliquiis officium solito
et reliquie illius
officio.

more persolvere; ne

domus Dei
et

honor

sic

remaneant sine sacerdote lumine
illis

Nec nos non habemus

in partibus sacerdotem, qui
nisi iste.

illud officium

ibidem peragere possit,

Ideo depreca-

mur

vobis:

ut tale preceptum et licentia ei a vobis tribuatur,
illius

nec tam diu, sicut deprecati sumus, domus Dei et reliquie

honor
Christi

sic sicut

modo remaneant.

Gratia domini nostri lesu

vos in presenti faciat poUere et in aeterna beatitudine

feliciter

secum regnare.

Obteneant obteneant, queso, preces

nostrae auribus pietatis vestrae, electe Dei; quatenus et aliorum
profecta merces

vobis

magna reddatur

a domino lesu Christo.

3.

Riculfm archiepiscopus Moguntinus Bernario episcopo Wormatiensi Gerbertum clericum epistola formata commendat".

803—813

Riculfus» misericordia Dei Maguntiae civitatis archiepiscopus
a.

qui y.
Thes. anecd.

b.
l,

sic

pro eidem.

C.

Ediderunt ex ms. Morbacensi Martene

et

Durand
1.

17.
2.
s.

abbas Hornbacensis.
3.

Hornbach prope Zweibriicken,
;

dioec.
.i

Mettensis.

Wormatiensi,

803— 823.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

3.

4

319

Bernario fratri ac Wormacensis civitatis episcopo in deo patre 803—813
et

domino lesu Christo

et praesentis vitae felicitatem et futurae

etiam optamus beatitudinem.

Notum
lis

sit

almitati vestrae, quia Gerbertus, clericus ac fide-

filius

noster,

cum omni

humilitate a nobis petiit, ut ei visi-

tationis seu devotionis gratia
et loca sacra, vobis a
licuisset;

tam religionem vestram quamque
visitare

Deo ad gubernandum commissa,
ut, si propter causas

ea scilicet conditione:

quasdam

—

a nonnullis occultandas, vobis autem manifestandas

—

utris-

que vobis videretur, ut ad salutem animae suae vobiscum maueret ac vestrae vestrorumque se sollicitudini committeret,
sin
ita

facere licuisset;

autem, absque ulla noxia vagatione inter-

posita ad nos remearet.

Unde

ei

hanc epistolam,

ecclesiastico
fieri ius-

more numeris ac supputationibus congruis astipulatam,
simus, ut scire valeat Deo digna fraternitas vestra:
fuga lapsum nec fraude profectum,
luntate ad

eum nec

sed nostra spontanea voi.

vos fuisse

destinatum.

D. xxx.

Valete in Do;

mino. xcvmi.

„[ ^,.^
orat, ut sibi
^ '.

4.

Quidam Ludovicum I imperatorem

suaeque so-

rori hereditatem pater^nam restitui iuheat

Incipit reclamatoria epistola.
Piissimis auribus
rator,
vestris,

clementissim^ ac gloriose impe-

c.

815

non praesumptionis audatia sed pro magna necessitate

mea

suggerere conabor, qualiter a

me

peccatore et

mea

sorore

paterna hereditas nostra erat primo elongata et adhuc etiam
abstracta.

Et ideo, piissime imperator

et

omnium indigentium
patrocinio ve-

misericordissime suiFragator,
stro:

multum indigemus

quatenus per misericordiam ac elymosinam vestram ad
ullo

ipsam hereditatem pervenire valeamus; eo quod
ter nobis ea restitui

modo

ali-

non

valet,

nisi

per vestram devotissimam
His
ita,

semperque benivolam iuste faciendi clementiam.
a.

domine

ex cod. Vindohonensi epistolarum S- Bonlfaiii fol 74 d

— 76.

1.

Hanc

epistolam signavit Serarius (Epistolae S. Bonifatii) n. 115,
n. 142, Gilesius n. 132.

Wurdtweinius

320
c.

EPISTOLAE MOGUNTINAE 4'

815 mi,

utcumque praedictis

,

audire dignetur excellentia vestra re-

clamationem miseriae nostrae.
Fuit

-

••(

•

namque

nobis, serenissime imperator,

pater nomine
et here-

Richart" et patruelis nomine Richolf^,
ditas

ambo Saxones,

eorum

in ipsa extiterat Saxonia.

Dum

autem

in servitio
extite-

patris vestri, felicis
runt, propinqui

memoriae domni Caroli imperatoris,

eorum atque pagenses, causa

christianitatis fu-

rore se

super eos turbantes, omnia quae in domibus propriae

elaborationis habuerunt, cuncta raptim diripuerunt; eo
lide christianitatis velle eos persistere senserunt,
et

quod in

eam negare
Elbam
oc-

uUo modo noluerunt.
798 tor patruelem

Postea vero contigit, ut domnus imperaRicholf misit in missaticum super

meum

cum
mite,
cisi
'

his inferius scriptis, id est Rorih'' comite, Gotesscalc'' co-

Had* comite

et Garih^;

qui

omnes una ibidem fuerunt

propter christianitatis stabilimentum.

Quo

audito, perrexit

pater

meus Richart nuntiare hoc domno imperatori
in illa via fuit, adprehensa est ipsa

Carolo.

Et

dum
viris,

mater mea ab eisdem
et

qui illos

praefatos missos

antea interfecerunt ,

inter

manus fideiussorum commendatam
quae ibidem in sumptibus vel
aliis

reliquerunt; ceteraque omnia,
quibuslibet rebus reperta sunt,
fuit patri

secum per rapinam
meo,
transivit

priserunt.
et

Quod cum compertum
quasi furtim arripuit;
in

latenter

eam

fugitque

cum

ea in

pagum, qui vocatur Marstheim,
Et
sic

maternam here-

ditatem suam.

mansit

ibi,

donec ex iussione domni im-

804 peratoris Saxones, facta transmigratione de Saxonia, per partes
educti sunt; et tunc etiam temporis

cum eisdem

pater meus et

mater educti fuerunt.

Quibus vero eductis

et in ipsa trans-

migratione per quanta qualibet spatia commorantibus, a propria
a.

Richart erasum
e.

est.

b.

Richolf erasum.
f.

C.

Rorih erasum

est.

d.

Go-

tesscalc erasum.
1.

Had

erasum.

Garih erasum.

Einhardi annales 798 (Mon. Grerm. SS. I 185):

„Saxones

transal-

biani

—

legatos regis, qui ad eos ob iustitias faciendas missi erant, con;

prehensos interficiunt, paucis eorum quasi ad redimendum reservatis
cidantes

tru-

cum

ceteris

et

Godescalcum,

regis legatum,
Is

paucos dies ad Sigifridum regem Danorum miserat.
pore reverteretur
sus est".
,

quem ille ante cum eodem tem-

ab huius seditionis auctoribus interceptus atque occi-

EPISTOLAE MOGUNTINAE
abalienati terra, de hac luce pater
die substractus est.

4.

6

321
*

meus

interveniente extremo

Et remansit

sola mater

mea

et

ego sororc.

que mea;

et

adhuc Deo miserante nos tres superstites existimus.

815

Non tamen pervenimus ad paternam hereditatem nostram.
Ideoque,
piissime imperator,
qui

omnibus pauperibus

et

iam

cunctis indigentibus stabile refugium pro Dei

amore mise-

ricorditer inpendere

non

cessatis", nobis

quoque, paterna here-

ditate despoliatis, pro vestra elymosina auxiliari sub hac recla-

matione nostra utcumque
investigare dignemini,

faciatis

;

et

per fideles vestros id ipsum

utrum

iuste

ad nos pertinere debeat an
fuerit ex-

non;

si

tamen apud vestram sanctissimam decretum

cellentiam.

Multi enim testes de ipsis pagis super hac ipsa re
qui hanc

adhiberi possunt,
veraciter

rem bene

sciunt

et

eam

detegere

valebunt.

clementissime ac serenissime imperator.

5.

Moguntini a Ludovico I imperatore petunt, ut Otgerus archiepiscopus post absentiam diutinam
tatur
""

ad sedem suam

rever-

'.

Epistola reclamatoria ob
Domino
in

episcopum impetrandum

Otgerum.
domino dominorum obtimo victorique maximo 825—829
Hludoico, imperatori gloriosissimo, virtus vita victoria salusque
continua, longevis temporibus per omnipotentem

Dominum

haec

omnia vobis
Litteras

stabilita.

quidem humillimas summae magnitudini vestrae

adpresentare suppliciter conamur et probatissimam clementiam

vestram appellamus totus clerus omnisque plebs, sub clarissima
dominatione vestra degens in parrochia Mogontiensis ecclesiae;

non haec

faciens per

audaciam neque per presumptionem

,

sed

propter nimiam necessitatem ,
grassatur,

quae cotidie in ipsa parrochia
do-

absente

diu et procul versante suo pastore.

mine piissime, nonne vestra clarissima potestas sanctissimaque
a.

cessabis V.

b.

ex S. Bonifatii epistolamm cod. Vindobonensi

fol.

76

— 77.

1.

Hanc epistolam
III.

signavit Serarius (Epistolae S. Bonifatii) n. 117,
n. 129.

Wiirdtweinius n. 139, Gilesius
Jaife, Bibliotheca

21

322

EPISTOLAE MOGUNTINAE

5

825—829 voluntas in hoc se studio semper exercuit, ut Christi nomen
clarificetur

coletur" atque

ametur

et

eius

divina potestas

per

fortitudinis

vestrae

coustantiam multis terrarum locis innote-

scat?
sat,

Unde

et probatissima sollicitudo vestra laborare

non

ces-

ut ecclesia Christi domini nostri custodiatur adunetur regaet

tur tueatur

a perfidorum doctrinis intrinsecus purgetur; et

ad hoc studium

cum magna

devotione satis prumpti exsistitis
et aeternae beatitudi-

ob impetranda praemia patriae caelestis
nis.

Idcirco

domine, quoniam

talia circa

Dei ecclesias

agitis,

nolite

oblivisci

ecclesiarum plebisque in parrochia nostra coml

sistentium, ne diutius

somno torpescant, pastore

carentes.

Qua-

propter, clementissime domine, precamur omnes, precamur singuli,

quasi corporaliter dulcissimis pedibus vestris provoluti: ut

pastorem,

quem iam pridem

vestra largissima concedente gratia

suscepimus, eundem iterum pro elimosina vestra suscepturi gau-

deamus; ut in ipsa sede, super qua eum prudentissima sapientia vestra consedere fecit,

domino Christo
vestra

et sanctis eius vobis-

que valeat deservire;
ecclesia

quatenus

miserante misericordia

sancti Martini sanctique Albani martyris Christi ab eo
fiat,

viduata non
novit
officio

in

quorum honore atque amore,
vestra,

sicut

optime

cautissima

sapientia

prius

eum

ibi

disposuistis

fungi sacerdotis.

Scimus enim, eum vobis esse in omni-

bus fidelem benivolum humiliter subiectum riteque benignum,
et in eo

maxime

libenterque laboraturum, quo valeat bene piiset in

sima excellentia vestra in hoc tempore inlaesa existere
aeterna beatitudine
gaudere.

cum

sanctis

omnibus triumphata in caelo

Sed quid digne nostra ex parte possumus obtendere

contra sagacissimam sapientiam vestram,
tus

dum nuUus tam

doc-

tamque idoneus prudentia

sit,

quem

vestra non praecellat

industria? Felix populus felixque omnis clerus, qui tali principe
regitur talique defensore gubernatur protegitur.
et

Hoc

faciat

Deus

hoc addat: quatenus non solum magnitudo potestatis vestrae
sed

principem vos esse ostendat,

etiam instantia gubernandi
eius protectorem et glo-

domus Dei

in

laudem sancti nominis

EPISTOLAE MOGUNTINAE
riosum triumphatorem longe lateque

6.

6

323
His
ita

perficiat.

domine 825—829

utcumque suppliciter

predictis,

recordari devotissimam clemeu-

tiam vestram obtamus de pastore nostro, exiguo vestro famulo
Otgero, intercedentibus his sanctis superius nominatis; ut, sicut
coepistis, ita perficiatis
:

quatenus in sua sede, vestra concedente
eius serviat

gratia,

Deo

et

sanctis

vestramque orationera cum

nobis omnibus die noctuque exerceat.

Amen.

6.

Tatto

monachm

Augiensis Otkerum archiepiscopum
se 'precetur
et

Mogunsibi mit-

tinum hortatur , ut pro
tat,

membranasque

in

quibus lectionarium

missalem Gregorianum per-

scribat ' \
.4:

Sanctissimo et in Christi membris dilectissimo patrique piis- 825—838
Tatto'',

simo Otkero archiepiscopo
fidelis orator,

humilis vernaculus vester et

summae
Deo

beatitudinis inviolabilem atque inmarces-

cibilem in domino

nostro salutem.

Omnium
dulcissimae,
ris tui.

huius ordinis virorum amantissimae atque mihi

ne despicias exiguam petitionem fidelissimi orato-

Sed secundum inmensam benivolentiam ac solitam caesto

ritatem tuam,

mei indigni memor:

ut,

dum me

Christus
caritati,

vocare iusserit et vestrae intimatum fuerit mellifluae

prout visum fuerit, per vestros meae parvitatis animulae, hinc
abeuntis vel in hoc corpusculo commorantis,

memores

esse di-

gnemini.
reliquerit,

Nam

si

me

Deus,

quod non opto, superstitem vobis
sive

quantumcumque per me
sufficio,

per familiares

meos

amicos laborare
bis satagam. cesserit,

in orationibus studiose explere pro vo-

Et donec utrisque Deus vitam hanc caducam conet peccatoris esse

vestram almitatem mei indigni

me-

morem rogo; quoniam ego vestri indefesse assidua et cotidiana prece memor ero, optime atque mitissime pater. Nam si haec
a.

ex cod. Vindohonensi epistolarum S. Bonifatii

fol. 74.

Sine lemmate.

1.

Hanc epistolam

notavit Serarius (Epistolae S. Bonifatii) n. 114,
2.

Wiirdtweinius

n. 138, Gilesius n. 128.

847 Mart. 20.

Annalium Alamannicorum

cont. Augiensis (Mon.

monachus Augiensis, qui obiit Germ. SS.

150) 847: „Tatto et Erlaboldus obierunt". Necrol. Augiense (Mittheilungen der antiqu. Gesellsch. in Ziirich VI 2): „XIII Kal. Apr. Tatto".

21*

324
825—838 dedignatus non
tatem
noster,

EPISTOLAE MOGDNTINAE
fueris,

6.

7

domine dulcissime, valde
sanctitatem

meam

exigui-

laetificabis.

Salutat vestram

domnus abba^

una cum omnibus

fratribus nostris, fidelissimis oratoriet vestris sacris orationibus op:>iij^^K

bus

vestris.

Multum
mihi
et

in

Domino

pido se commendant.
'-

m.Mmmiiiiiiii

Mittite

de

pergameno bono ad unum lectionarium

perscribendum

ad

per vestrum adiutorium perfecero,

unum missalem Gregorianum^ Quem si dum vixero, semper vestri
horum
more
persi

memor

ero.

Litterae vestrae dignationis mihi per

latorem veniant, ut norim,
tubernii*

adhuc vestra almitas antiqui confidenter
solito,

ut supra dicta
veniant.

memor esse dignetur. lubeoque membrana per praesentem
Incolomem
sanctitatis vestrae

fratrem nostrum mihi

coronam ad profectum

suae sanctae ecclesiae Christus deus noster semper et ubique conservare dignetur, sanctissime atque amantissime pater.
7.

Amen.

Atto presbyter Ludovicum
clericum implorat"*'.

I imperatorem

contra

Frotwinum

Reclamatoria epistola.
814—840
In nomine domini nostri lesu Christi.
imperator.

Hlodowigus magnus

Dominationi vestrae, domine mi, quod loqui non audeo,
sed pro

magna

necessitate

mea

peto sanctitatem vestram.

Ego

Atto tam indignus presbiter et de nativitate
a.

mea
v.

servus vester

ex S. Bonifatii epistolarum cod. Vindobonensi

fol.

71

1.

Erlebaldus abbas Augiensis 822

— 838.
;

2.

In Reginberti mo-

nachi catalogo librorum Augiensium (Neugart episcop. Constant. I 547 sq.)
varii a

Tattone donati

libri

memorantur

et

batis Erlebaldi (v. supra n. 1) Lectionarium

ibid. p. 545 „ De libris abunum ad legendum; Missale
( )

unum Gregorianum, quo

publica missa canitur",

3.

Quo quidem

con-

tubernio Otgarium et Tattonem in aula Ludovici I imperatoris usos esse,

me
II

docuit Diimmler.

De

Otgario v. Annales Xantenses (Mon. Germ. SS.

225) 825: „Otgerus capellanus dominicus" et ep. 5 supra p. 321. De Tattone v. Visionem Wettini ap. Mabillon Acta SS. ord. Ben. saec. IV
P. I 290:

Nempe
4.

Quintus adest Tatto palatinus puer est translatus ad aulas.
signavit Serarius (Epistolae S, Bonifatii) n. 107, Wiirdt-

Hanc epistolam

weinius

n. 141, Gilesius n. 131.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
sum.

7.

8

325

Modo

peto sanctitatem vestram, ut dignetis consolationem 814—840

vestram in

me
nisi

peccatorem impendere;
ad vos
et ubi tota

quia non habeo refu-

gium ullum,

gens refugium habet.

Frotwinus clericus habet eclesiam
gario.
et

unam

in comitatu
illa"
illa

Erken-

Deinde ortavit

me

Frotwinus, cantare in

ecclesia;

super omnia habere debuissem medietatem de

decima.

In eo

modo

sic servivi ad illam ecclesiam

annum
Et

et

dimidium,

quod

nihil inde accepi,

unde nos conventionem habuimus. Postea

rogavi illum partem

meam

de

illa

decima.

ille

exarsit ni-

mio furore

in

animo suo super me;
suis Albrico
et

et venit

per nocte super
et

me cum

parentibus

Kebahardo

Wolframmo;

sic flagellaverunt

me, usque

dum

vix anima'* dimiserunt in corpetivi

pore meo.

Ego miser miserrimus
et

Dei misericordiam

et
illi

sanctum Remedium,
dixerunt, nec sancti

reclamavi per

nomen vestrum. Et

nec

homo

ullus

me

liberare debuisset de

manibus eorum.
et

Postea traxerunt
iurare
stabilitatem

me
ad

ad altare sancti Remedi
illa

fecerunt

me

ecclesia.

Et alium
a diebus

sacramentum fecerunt
meis reclamare
si

me

iurare:

ut non debuissem

me

ad vestram pietatem nec ad missum vestrum,

me

fecissent iustitiam.

Tunc

petivi iustitiam

meam

ad

illos,*

sed minime inveni.

Modo timeo*

in consecrationem

meam,

ti-

meo, quod

illi

non timuerunt.

Propter hoc deprecor sancti-

tatem vestram: ut iustitiam

meam

valeam pervenire.

Quod non
illos,

possum invenire nec

iustitiam nec misericordiam

apud

nisi

per misericordiam vestram''; et pro redemptione animae patris
vestri', cui servus

antea

fui.

8.

Gregorius

IV papa

Otgario archiepiscopo Moguntino de

mu-

nerihus missis gratias agit.

Quod

petiisset,

corpus sanctum

nondum repertum

esse nuntiat"^.

Gregorius episcopus servus servorura Dei reverentissimo et 827—844
sanctissimo Otgario archiepiscopo^
a.
illa

V.
e.

b.

manus

recentior corr. in

animam.

c.

timo V.
fol.

d.

yestram

in litura,
f.

ex $• Bonifatii epistolarum codice Vindobonensi

75 v.

Sine lemmate.

Otgarii archiepiscopi V.
1.

Caroli M.

2.

Haec

ep. ap.

Serarium (Epistolae S. Bonifatii) no-

tata est n. 116, ap. Wiirdtweinium n. 137, ap. Gilesium n. 127.

326
827—844

EPISTOLAE MOGIMTINAE

8.

9
diligitis,

Quod nos
vestra
sanctitas

tanto

amore ac benignitate
nostra merita faciunt.

plus hoc

quam

Quod tamen ma-

xime muneribus
gratias

directis

agnovimus, pro quibus maximas vobis

agimus; quia totum erga sedis apostolicae praesulem,
curatis

ut condecet,

inpendere,

cuius nos vicissitudinem

"

Deo

volente sanctitati vestrae supplere studemus, sancto,
dirigere

De

corpore vero

quod nobis humiliter vestra quaesivit prudentia, quod

non habuimus,

quoniam

cuncta

sanctorum corpora''

praedecessores nostri nobiscum communiter detulerunt et

unum

quodque eorum
condidimus.

ecclesiis

noviter

dedicatis

summa

veneratione

Proinde benivolentiam vestram praecamur, ut nobis

spatium inquirendi diligentius praebeatis, quatenus corpus sanc-

tum
si

invenire valeamus ad vestram conplendum petitionem.
fuerit, vestra

Et

inventum

nobis credere dignetur industria, sta-

tim, quod petistis, perficiemus.

Modo

vero illud non misimus,

quia inquirentes nequaquam invenire valuimus.
Ldutpertus archiepiscopus Moguntinus Ludovicum II Germa-

9.

nicum regem
cem
864

hortatur, ut

una cum Carolo II Calvo rege pa-

ecclesiae restituaf^.

Domino

piissimo

et

amantissimo atque in

fide

catholica

florentissimo regi Ludovico^ Liutpertus archiepiscopus, sanctae

Dei ecclesiae vernaculus, praesentem
salutem.

et

perpetuam in Domino

Tacendi vel deliberandi inducias non habeo.
silere

Neque enim

me

causa permittit.

Quam

si

relinquo,

apud dominum
ero
et

nostrum lesum Christum, cuius

interest,

inexcusabilis
"^

vobis promissam humanitus fidem temerasse convincar

;

qui, in

specula qua constitutus

sum

videns periculum nobis

"

imminens,

desidiosa vel infideli taciturnitate
cuius indignus

dissimulem

et ecclesiae Dei,

curam pastoralem ac solicitudinem suscepi, neb.

a.

dicessitudinem V.

corpara V.
d.

c.

Edidit Flacius,
e.

Caialogi teslium

veritatis,

Lugduni 1597, // 139.

convincor ed.

vobis ed.

1.

De hac
2.

epistola

cf.

Dummler Gesch. des

ostfrank. Reichs I 521

n. 22.

II

Germanico.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
gligens
effectus,

9

327

mercenarius potius esse videar quam pastor\ 864
graviter et dehonestatur primatus et dignitas

Quatitur

namque

eius in sede sancti Petri,

eo quod inaudita

quadam

et occulta

persecutione

non ab

infidelibus et
et

Dominum
est

nescientibus ,

sed

ab

eis

—

quod dolendum

plangendum

—

qui duces et

rectores populi Dei esse debuerunt^, iniuriis appetitur,
divinis praeferre conantibus.

humana

Et necesse

est,

dolorem, qui con-

stat in capite, nisi salubris et velox

medicina succurrat, paula-

tim per

membra

diffundi.

Igitur,

quamvis noverim, prudentiam

vestram humanis admonitionibus non egere, quae sincerissimam
de gratia Spiritus sancti hausit doctrinam, mei tamen
et acta patefacere et
officii est:

agenda demonstrare.
imminet.

Scitis

periculum povos potest,

puli Dei,

quod

terribiliter

Neque

latere

quod ubique auditum ipsa quoque, ut dicam, elementa tremiscunt, ut rectores, qui saluti infirmorum studere debuerant, relicto salutis tramite,

eunt in praeceps et sequentibus se foveam

perditionis aperiunt.

Unde prudentiam vestram,
exhortor:
scientibus
deatis,

veritatis et iustitiae

amatricem,

ut

secundum datam vobis

divinitus sapientiam

cum

legem Dei

et iustitiam eius diligentibus tractare stu-

quomodo, remotis dissensionum scandalis, quae zizanio-

rum

sator subdola machinatione spargere nititur,

pax

ecclesiis

et unitas optata reddatur;

et celeriter vigilantiae protectus' ad-

hibeatur, ne vulneribus locum praebeat incauta securitas.

Neque

enim totum

adhuc corpus

ecclesiae

laesum

est,

quamquam,

capite iniuriis pulsato,

membra quaedam
quae sana esse

debilitata esse videanconstiterit, infirmantierit.

tur^

Et

ideo,

cum

illis,

bus, si forte

medicinam suscipere patiuntur, succurrendum

Alioquin amputanda erunt secundum veri medici nostri praecep-

tum', ne totum corpus eat in perditionem.

Quapropter necessarium mihi videtur
princeps Carolus* frater vester,
a.

et utile

:

ut religiosus

legatis

atque

literis

a vobis

profectus ed.

b.

videatur ed.
2. 3.

1.

loh. 10, 12.

Guntharius Coloniensis et Teutgaudus Trevi-

rensis archiepiscopi.

V. Marc.

9, 44.

4.

11

Calvus rex.

328

EPISTOLAE MOGUNTINAE

9.

10

864 destinatis, super hoc negotio mature conveniatur;

ut

tam

ipse

quam

sacerdotes regni eius,

qui hactenus ab huiusmodi sordi-

bus mundi sunt, vobis

et vestris episcopis

adiungantur eandem-

que curam

et solicitudinem

vobiscum participent; quatenus, poet pacifice

steaquam cum auxilio Dei prospere
ire disponitis*, reversi fueritis,

de itinere,

quo
stu-

pari consensu et

communi

dio

pacem

et

concordiam sanctae catholicae

et apostolicae eccle-

siae orthodoxis

dogmatibus, adiuvante Domino, reformetis.

10. Otfridus monachus
archiepiscopo

et 'preshyter

Weissenhurgensis Liutherto

Moguntino poema

de

euangeliis

scriptum

commendat".
c.

865

Dignitatis culmine gratia divina praecelso Liutberto
tiacensis urbis archiepiscopo Otfridus,

Mogon-

quamvis indignus tamen
aeternae vitae gau-

devotione monachus presbyterque exiguus,

dium optat semper

in Christo.
libri stilum

Vestrae excellentissimae prudentiae praesentis

comprobare transmittens , in capite causam, qua illum dictare
praesumpsi, primitus vobis enarrare curavi; ne ullorum fidelium

mentes,
curent.
t

si

vilescet,

vilitatis

meae praesumptioni deputare pro-

Dum

rerum quondam sonus inutilium pulsaret aures quosanctitatem laicorum

rundam probatissimorum virorum, eorumque
tribus rogatus'',
bis
eis
,

cantus inquietaret obscenus, a quibusdam memoriae dignis fra-

maximeque cuiusdam venerandae matronae
nomine
;

ver-

nimium
Theotisce

flagitantis ,

ludith

:

partem euangeliorum

conscriberem

ut aliquantulum huius cantus lecdeleret
et,

tionis

ludum secularium vocum

in

euangeliorum pro-

pria lingua occupati dulcedine,
declinare.
Petitioni

sonum

inutilium rerum noverint

quoque iungentes queremoniam: quod gen-

tilium
a.

vates,
Ex

ut

Virgilius

Lucanus Ovidius

caeterique

quam
b.

Otfrids von Weissenburg Evangelienhuch ed. Kelle

/7 — 11.

sum

excidisse videtur.
J.

jn Moraviaio.

V, Dumraler

1.

1.

p. 528.

EPI8T0LAE MOGUNTINAE
plurimi,

10

^29

suorum

facta decorarent lihgua nativa

—
qui

quorum iam

c.

865

voluminum

dictis

fluctuare

cognoscimus

mundum

—
sua

nostrae
luvenci

etiam sectae probatissimorum virorum facta laudabant,
Aratoris

Prudentii

caeterorumque

multorum,

lingua

dicta et miracula Christi decenter ornabant; nos vero,

quamvis

eadem

fide

eademque

gratia instructi divinorum

verborum splen-

dorem clarissimum proferre propria

lingua, dicebant pigrescere.

Hoc dum eorum
feci,

caritati

importune mihi instanti negare nequivi,

non quasi
Scripsi

peritus sed fraterna petitione coactus.
sufiultus iuvamine, euange-

namque, eorum precum

liorum partem Franzisce compositam, interdum spiritalia moraliaque verba permiscens ; ut, qui in
illis

alienae linguae difficul-

tatem horrescit, hic propria lingua cognoscat sanctissima verba;

Deique legem sua lingua intellegens, inde se vel parum quid
deviare,

mente propria pertimescat.
in ultimis huius libri partibus,

Scripsi

itaque in pri-

mis

et

inter quatuor euangeli-

stas incedens medius, ut

modo quid

iste

quidve alius caeterique

scriberent, inter illos ordinatim, prout potui, penitus
tavi.

pene

dic-

In medio vero, ne graviter forte pro superfluitate verboferrent legentes, multa et parabularum Christi et miracu-

rum

lorum eiusque doctrinae, quamvis iam fessus, ob necessitatem

tamen praedictam pretermisi

invitus;

et

non iam ordinatim ut

caeperam procuravi dictare, sed qualiter meae parvae occurrerunt memoriae.

Volumen namque

istud in quinque libros distinxi.
facit

Quorum

primus nativitatem Christi memorat; finem
trinaque lohannis.
fert,

baptismo doc-

Secundus, iam accersitis eius discipulis, re-

quomodo

se et

quibusdam

signis et doctrina sua praeclara
et

mundo
sioni

innotuit.

Tertius

signorum claritudinem

doctrinam

ad ludeos aliquantulum narrat.
propinquans, pro
nobis

Quartus iam qualiter, suae pas-

mortem sponte

pertulerit dicit.

Quintus eius resurrectionem,

cum

discipulis

suam postea conHos ut
sint, ideo

locutionem, ascensionem et diem iudicii memorat.
dixi in quinque,
distinxi, quia

quamvis euangeliorum

libri

quatuor

eorum quadrata aequalitas sancta nostrorum quin-

330
c.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

10

865 que

sensuum inaequalitatem ornat,

et superflua in nobis

quae-

que non solum actuum verum
elevationem
caelestium.

etiam cogitationum vertunt in

Quicquid visu olfactu tactu gustu au-

dituque delinquimus, in eorum lectionis memoria pravitatem ip-

sam purgamus. Visus
licis

obscuretur inutilis, inluminatus euange-

verbis;

auditus

pravus

non

sit

cordi

nostro

obnoxius;

olfactus et gustus sese a pravitate constringant Christique dul-

cedine iungant;

cordisque

praecordia
tangent.

lectiones

has Theotisce

conscriptas semper

memoria

Huius enim linguae barbaries, ut

est inculta et indiscipli-

nabilis atque insueta capi regulari freno

grammaticae

artis,

sic

etiam in multis

dictis scripto

est propter literarum aut congedifficilis.

riem aut incognitam sonoritatem

Nam

interdum

tria

u u u, ut puto, quaerit

in sono, priores

duo consonantes, ut
Interdum vero

mihi videtur, tertium vocali sono manente.
nec a,
ibi

nec

e,

nec

i,

nec u vocalium sonos praecavere potui;
ascribi.

y Grecum mihi videbatur

Et etiam hoc elementum

lingua haec horrescit interdum, nulli se caracteri aliquotiens in

quodam sono
extra

nisi difficile iungens.

K

Qt z sepius

haec lingua
litteras

usum
in

Latinitatis

utitur,

quae grammatici inter

dicunt esse
ut puto,
tatem.

superfluas;

ob stridorem autem interdum dentium,

hac lingua z utuntur, k autem ob fautium sonori-

Patitur

quoque

metaplasmi figuram

nimium, non
vocant sina-

tamen assidue, quam doctores grammaticae
lipham.

artis

Et hoc

nisi legentes

praevideant rationis, dicta defor-

mius sonant;

literas

interdum scriptione servantes,

interdum

vero Ebraicae linguae more vitantes,
tione
et

quibus ipsas litteras ra-

sinaliphae in

lineis,

ut quidam dicunt, penitus amittere

transilire

moris habetur;

non quo

series

scriptionis

huius
as-

metrica

sit subtilitate constricta, sed

schema omoeoteleuton

sidue quaerit.
et

Aptam enim
inter

in hac lectione et priori
fine sonoritatem.

decentem

consimilem quaerunt verba in

Et non tanalias literas

tum per hanc

duas vocales sed etiam inter
et

saepissime patitur conlisionem sinaliphae;
tensio

hoc

nisi fiat, ex-

sepius literarum inepte sonat dicta verborum.

Quod

in

EPISTOLAE MOGUNTINAE
cominuiii quoque nostra locutione,
si

10

381
c.

soUerter intendimus, nos

865

agere nimium, invenimus,
et a legentibus: sinaliphae

Quaerit enim linguae huius ornatus

lenam

et

conlisionem lubricam prae-

cavere, et a dictantibus

:

omoeoteleuton, id est consimilem ver-

borum terminationem
ultra duo
vel
tres

,

observare.

Sensus enim hic interdum

versus vel etiam quattuor in lectione debet
fiat.

esse suspensus,

ut legentibus, quod lectio signat, apertior

Hic sepius

i et o

ceteraeque similiter

cum

illo*

vocales simul

inveniuntur iuscriptae,

interdum

in

sono divisae vocales ma-

nentes, interdum coniunctae, priore transeunte in consonantium

potestatem.

Duo

etiam negativi,

dum

in Latinitate rationis dicta con-

firmant, in huius linguae usu pene assidue negant.

Et quamvis
Huius enim

hoc interdum praecavere valerem, ob usum tamen cotidianum,
ut

morum

se

locutio

praebuit,

dictare curavi.

linguae proprietas nec
nebat.

numerum nec genera me

conservare

si-

Interdum enim masculinum Latinae linguae in hac femi-

nino protuli; et cetera genera necessarie simili

modo

permiscui.

Numerum

pluralem singulari, singularem plurali variavi; et tali

modo in barbarismum et soloecismum sepius coactus incidi. Horum supra scriptorum omnium vitiorum exempla de hoc
libro Theotisce

ponerem,

nisi

inrisionem legentium devitarem;

nam dum
planitiae,

agi-estis

linguae inculta verba inseruntur Latinitatis

chachinnum legentibus prebent.
habetur,

Lingua enim haec

velut

agrestis

dum

a propriis nec scriptura nec arte
expolita;

aliqua ullis

est temporibus

quippe qui nec historias

suorum antecessorum , ut multae gentes caeterae, commendant
memoriae nec eorum gesta
vel vitam ornant dignitatis amore.

Quod

si

raro contigit, aliarum gentium lingua, id est Latinorum

vel Grecorum, potius explanant.

Cavent aliarum,
Stupent in
aliis

et deformita-

tem non verecundant suarum.
parva artem transgredi;
per singula verba.
et

vel

litterula

pene propria lingua vitium generat
viros, prudentia de-

Res mira: tam magnos

ditos, cautela praecipuos, agilitate suffultos, sapientia latos, sanc1.

cum

„i".

332
c.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

10. 11

865 titate praeclaros, cuncta haec in alineae linguae gloriam transferre et

usum

scripturae in propria lingua non habere.

Est tamen conveniens, ut qualicunque modo, sive corrupta
seu lingua integrae artis,
laudent,
laudis

humanum genus auctorem omnium
verbum
in eis suae

qui plectrum eis dederat linguae,
qui

sonare;

non verborum adulationem politorum sed
cogitationis aifectum,

quaerit in nobis

pium

operumque pio

la-

bore congeriem non labrorum inanem servitiem.

Hunc

igitur

librum vestrae sagaci prudentiae probandum

curavi transmittere et

— quia
Qui

a Rhabano venerandae memoriae,

digno vestrae sedis quondam praesule, educata
vitas est

parum mea

par-

—

praesulatus vestrae dignitati sapientiaeque in vobis
curavi.
si

pari

commendare

sanctitatis vestrae placet optu-

tibus, et

non deiciendum
concedat;

iudicaverit, uti licenter fidelibus vestra

auctoritas

sin vero

minus aptus parque meae negle-

gentiae paret,
tas.

eadera veneranda sanctaque contempnet auctorifacti

Utriusque enim

causam

arbitrio vestro

decernendum
unitasque

mea parva commendat

humilitas.

Trinitas

summa

perfecta cunctorum vos utilitati multa tempora incolomem recta-

que vita manentem conservare dignetur.
1 1 . Liutbertus archiepiscopus
suis adversariis signijicat.

Amen.

Moguntinus Adriano II papae de
Monet, ut viros duos, qui con-

cedente eo

monachas in matrimonium duxerint, ad expiaAddit de Wicberti Superbi
et filii

tionem cogat.
.

Chuon-

;.,

jradi iunioHs factionibus".

871
^*^'

Domino Adriano

sedis

apostolicae

praesuli infimus servo-

rum Dei
quando

servus L(iutbertus) ecclesiae Magontiacensis episcopus''.

Religiosissima dominatio vestra scire dignetur:
iustitia
vitiis

quod,

si

dictante

criminibus

publicis

et

quae neglecta

magnam

possunt aedificationem conferre aliquantulum re-

sistere et eis

cum

adiutorio coepiscoporum nostrorum finem vel
quilibet,

modum
a.

imponere conamur, potentiores
et

parvitatem nobischofg

ex codd. Monac.

Vindob. edideruni DSmmler

Das Formelbuch dei

Salomo
II 663.

p. 52, Rockinger Quellen n. Erorterungen
b,

VII 243, Roziere Recueil des formules

vel

Magontinae nddunt codd.

EPISTOLAE MOGUNTINAEll

3S8
871
^''

stram spenientes, quasi fera bestia vitam nostram lacerare et

omni

auctoritate indignam

— ut

merito possunt

— garrire

con-

sueverunt; adicientes insuper et comminantes, apud vos de nobis
se vindicaturos
et

de gradu episcopali deposituros.

Nobis au-

tem, misericordissima Dei gratia custodiente nos, pro minimo
est,

ab

humano

die iudicari'.

Sed quia servum Dei non opordicit,

tet

litigari^,

immo

quia

Dominus

qui

ecclesiam

audire

contempnit, pro ethnico habendum^, verbosationes eorum revincere

non invenientes, secundum potestatem nostram, quam dedit

nobis

Dominus

in aedificationem et

non

in

destructionem

*,

se-

gregamus eos de coetu fidelium; ne lapides, in quibus lepra
perseverans
est,
si

eruti

non

fuerint,

totam faciant
»•

domum
•^mAr

de-

strui et in loco

immundo"
tamen

iactari^

i'iwij?'«rtfi

jinmt
viris

Spetialiter

sanctitati

vestrae
sint

de

illis

duobus

significamus,

quam presumptores

et prevaricatores, et

quos

hoc anno'' dominationem vestram adisse
licentiam accepisse

vestra auctoritate

non uxores sed meretrices suas habendi, certa
Siquidem feminas ipsas beatissimae me-

relatione comperimus.

moriae S(alomon) ® Constantiensis episcopus sua
situm virginitatis consecravit et ipse
eis

manu ad

propoet

velamina benedixit;
sunt.

eo praesente regularem vitam professae

Et tanto temViros ergo

pore in monasterio
tales

positas

omnis Germania

novit.

indemnatos relinquere, fas
:

et iura sinebant?

Audacter

dicimus sed non praesumptorie
cessor vester,
tor
tate

quod virum illum, quem de-

vir apostolici vigoris

—

iuxta

nomen suum

vic-

populorum
sed

—

beatissimus Nicolaus",
eius

non pecuniae cupidipost nostram

omnimoda
eius,

inlectus rationabilitate,

legationem absolvit,
ut filiam

evidentissime ultio divina perculerit; adeo
susceperat,

quam de eadem muliere
eadem

subitanea

mors

et inopinata praeveniret, et

ipsius coniux, ab illo

concilio multimodis infirmitatibus confecta, postera die fuerit extincta.
a.

Quodsi omnibus pravis hac incommodissima commodimondo codd.
1 Corinth. 4,
b.

hoc anno

scripsi pro

horno codd.
est,

1.

3

:

„

Mihi autem pro minimo

ut a vobis iudicer aut
4.

ab humano die".
rinth. 10, 8.
5.

2.

2 Timoth.

2, 24.

3. 6.

Matth. 18, 17.
I.

2 Co-

Levit. 14, 40. 44. 45.

7.

I.

334
871

EPISTOLAE MOGUNTINAE

11. 12

tate conceditur uti,

omnes monachi, omnes sanctimoniales, quotitillatione

tienscumque carnis
habent relinquere
et

stimulantur,
reverti.

propositum

suum

ad laicam vitam

Que consuetudo

ne temporibus vestri regiminis insolescere

possit, flagitamus do-

minationem vestram: ut epistolam, vestra auctoritate vigentem,
pusillitati

nostrae dirigere dignemini,

quae

iteratam ipsorum

contineat obligationem, donec nobis congrua satisfactione reatum

suum

visi fuerint

emendasse

et

coram

ipsis,

quibus decernenti-

bus eos obligavimus, etiam absolvere debeamus.

De
cliBsia

illis

etiam factionibus, quae, Wicbertum cognomento

Superbum

et filium

Chuonradi iunioris secutae,
sit vobis,

maximam

in ec-

ruinam fecerunt, notum

quia eos excommunicacoeperint strage.
ut,

vimus, donec poeniteri de miserabili

illa

Hoc
per-

siquidem provincialibus nostris est solitum:

quotienscumque

bellum contra paganos

illis

fuerit indictum,
aliis

quidam

Romam
alii

gere quidam dominos suos in

regionibus invisere

mor-

bos etiam gestiant simulare,

aut" in se

mutua cede bachantes
viri testimonio

armaque sequentes impia
ignis aeterni

gentilis
fieri.

etiam

pabula

non vereantur

Sanctissimam dominationem
implorare non cesepistola pridie
.*i

vestram diu valere, iugibus

et devotissimis

samus orationibus.

Scripta

est

autem haec

Kal. Maii anno ab incarnatione

Domini 877^

indictione 4.
abierit;

Missum vos

perquirite,

quando a nobis

ne qua

fraus subripere possit.

Valete.

12. Ldutbertus arcMepiscopus Moguntinus Salomonem II epi-

scopum Constantiensem ad synodum
877—878

vocat^^.

L(iutbertus) sanctae Magontiacensis ecclesiae praesul fratri
et consacerdoti Sal(omoni)^ in salvatore
it?

mundi

salutes.
iur.

&>

aut scripsi pro

et

codd.

b.

Ediderunt Walter

Corp.
in

Germ. III 543

DSmmler Das Formelhuch des hischofs Salemo p. 44^ Rochinger rungen VII 236^ Roziere Recueil des formules 11 646.
1.

Quellen u. Erorte-

intelligimus.

a. 877 sed a. 871 scriptam esse, ex indictione 4 Diimmler Das Formelbuch des bisch. Salomo p. 147 squ. 2. Hanc epistolam spatio annorum 877 et 878 scriptam esse, probabili argumentatione docuit Diimmler Das Formelbuch des bischofs Salomo p. 135 sq.

Epistolam hanc non
Cf.

3.

II

episcopo Constantiensi.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
Dilectio tua novit,
reor,

12. 13

3S5
tuae, ut

quod a recordatione iuventutis

877—878

numquam
Et

in nostra diocesi

episcoporum concilium est ha-

bitum.

idcirco

puto quin potius metuo: quod in ecclesiis
coramissis

nostrae pusillitati

multa grandia

et insanabilia

tum

propter suimet enormitatem

tum etiam propter
auctoritate

incuriae vel oc-

cupationis nostrae diuturnitatem adeo concreverint, ut aut vix aut
certe
leant.

nequaquam

sine

magna

et vigore corrigi

va-

Quapropter, ut dicta canonum praecipere nosti
fuisti

— ut non

dicam, quod ad omnia meus semper

—
;

2 Nonas Aprilis
ita paratus, ut
ibi

ad urbem Magontiam venire ne praeteromittas

quamdiucumque causarum
quod supra

necessitas

exposcit,

manere pro

habundantia sumptuum possis.
negotii,

Et quicumque

aliquid gravioris

vires tuas existimes, vel

nunc

vel anteces-

sorum tuorum temporibus habuerunt, aut tecum pariter venire
aut seorsum
tibi

occurrere in loco memorato praecipe;
finiatur.

ut ibi

omnis eorum controversia
13. Stephanus

Vale.
^kt.-^'!.\'li<
.1

VI papa
et

Ldutherto

archiepiscopo respondet de
in iudicio

ferro candente

aqua fervente

non adhibendis

ac de concilii Nicaeni capitulis".
.
. .

Consuluisti etiam'' de infantibus, qui, in uno lecto

cum 886—889

parentibus dormientes, mortui reperiuntur, utrum ferro candente

an" aqua fervente seu alio quolibet examine parentes se purificare

debeant, eos non oppressisse.

Monendi namque sunt

et

protestandi parentes,
lecto;

ne tam tenellos secum in uno collocent

ne negligentia qualibet proveniente suffocentur vel oppriipsi

mantur, unde

homicidii rei inveniantur.

Nam

ferri

can-

dentis vel aquae ferventis examinatione confessionem extorqueri

a quolibet, sacri non censent canones;

et

quod sanctorum paadinventione
nequibit) in Ivonis

trum documento sancitum non
a.

est,

superstitiosa

Duo

responsi fragmenta reperiuntur.

Alterum (Consolaisti

—

cum hoc lemmaie: Stephanus Ludberto episcopo Mogontino et in Gratiani Decr. P. II C. II yu. 5 c. 20, sic inscriptum: Stephanus V Humberto episcopo Moguntino. Alterum (Capitula — concilio) in Ivonis Decr. IV 232 cum hoc lemmate: StephaDecr.

X 27

nus Luythobio Moguntino episcopo,

et (Viginti

—

esse inserta) in Gratiani Decr. P. I

D. 16
b.

c.

13 cum
c.

hac inscriptione:
aut Gr.

Stephanus papa Luythobio

episcopo

Moguntino.

om. Gr.

336
886—889 non
est

EPISTOLAE MOGUNTINAE

18.

14

praesumendum.

Spontanea
delicta,

enim confessione
habito

vel

te-

stium approbatione publicata

prae oculis Dei
occulta vero
solus

timore, commissa sunt regimini nostro" iudicare;
et

incognita

illius''

sunt iudicio" relinquenda,

qui

novit
confi-

corda filiorum hominum'.

Hi autem qui probantur vel

tentur talis reatus se noxios, tua eos castiget moderatio.
si
ille'',

Quia

qui conceptum in utero per abortum deleverit, homicida

est,

quanto magis, qui unius saltem diei puerulum peremerit,
se esse excusare nequibit

homicidam
}M
.^t
.
.

...

Capitula* Nicaeni concilii testimonio Athanasii septu-

aginta in figuram septuaginta discipulorum scripta non dubita-

mus, e quibus viginti tantum in ecclesia sancta Romana habentur,
sed
tur

quo neglectu reliqua' defecerint ambignum

est.
.

Arbitran.
.

enim plurimi^ ea Antiocheno inserta

concilio''

14. Leo VII papa Friduricwm archiepiscopum Moguntinum vi-

carium suum missumque
tit,

fotius

Germaniae prodit.

Permit-

ut

ludaeos, nisi Christi fidem suscipiant,
^.

civitatibus

expellat; invitos vero haptizari vetat'

937—939

Leo episcopus servus servorum Dei reverentissimo
tissimo
confratri

et sanc-

nostro Fridurico sanctae Mogonciensis aeccle-

siae archiepiscopo, diebus vitae tuae

tantummodo.
et apostolicae sedis

Fraternitatis

amore constringimur

mo-

deramine convenimur, ut consultis fratrum, prout Dominus dederit,

respondeamus eosque apostolicae sedis

auctoritate'' instrua-

mus.

Et quia

dilectio tua exigit apostolicae sedis consulta,

quae

vobis denegare nec debemus nec possumus, eo quod
cessores nostros

et praede-

multarum regionum episcopis hoc
in

egisse liquet,

quod

et

nos,

qui

eadem sede Domino

largiente coUocati'

sumus, agere debere fraterna caritas compellit.
a.

Unde hanc
om. Ivo.

sance.

nostro om. Ivo.

b.

illi

Gr.

c.
f.

om. Gr.
alia Gr.

d.

ille

capi-

tola
h.
fol.

—

dubitamus,

e

quibus om. Gr.
i.

g.

Plurimi arbitrantur Gr.

concilio

esse inserta Gr.

ex epistolarum S. BonifatU codice Carlsruhensi
k.

111«
1.

— 112 D.
3 Reg.

Sine lemmate.
8, 39. 2.

auctoritatis C.

1.

collati cod.

Signavit hanc epistolam Wiirdtweinius (Epi-

stolae S. Bonifatii) n. 167, Gilesius n. 153.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

14

337
aecclesiarum, 937—939

tam catholicam

et

apostolicam,

caput

omnium

Romanam

scilicet

aecclesiam,

quae semper sanctorum patrum

sincerissimas auctoritates in omnibus suis actibus sequitur, no-

stramque apostolicam sedem consulere

vcluistis,

procul dubio

quae agenda vobis sunt, inretractabiliter mandare curamus.
Igitur quia in vestris litteris
voluistis,

nostrum apostolatum expetere

quatenus nostra auctoritate vicarius et missus nostrae

apostolicae sedis totius
asseritis,

Germaniae vos concedamus
sedis

esse, et

quod

quia prisci Mogontinae

metropolitani

a nostra

apostolica sede ex auctoritate beatissimi Petri apostolorum principis vicarii et missi apostolici totius
scitote,

Germaniae

tieri

meruerunt,

nos diligenter in scrinio sanctae aecclesiae nostrae pri-

vilegiorum scedas, quae a praedecessoribus nostris, duobus videlicet Gregoriis,

Zachari^ et Stephani, ut
apostolica

asseritis, Bonifacio ve-

strae

sedis

antistiti

roboratione esse concessa,

sub

diligenti* cura et
sed''

vehementi soUicitudine investigari praecepimus,
inveeffla-

nire.

unam scedam cum illa auctoritate tantum potuimus Unde qui totis praecordiis et humili supplicatione

gitatis,

ut nostra apostolica auctoritate praeceptum et licentiam

vobis nostra concedat clementia, quatenus vice nostra sceleratos
et

pravae

vitae

homines habeatis potestatem corripere

et

ad

viam
bis

veritatis

vestris exhortationibus revocare, concedimus vo-

vice nostra licentiam,

eo

quod vos huic sanctae

sedi

subauc-

iectionem et
toritate

omnem
noster

iidelitatem exhibere promittitis.

Ex

beati Petri apostolorum principis
sitis

damus vobis

potesta-

tem, ut
totius

vicarius

et

missus in cunctis regionibus

Germaniae; ut ubicunque episcopos, presbiteros, diaconos
et

vel

monachos" contra canones

constituta sanctorum

patrum

sive contra aeclesiasticam
8tolica
illos

regulam excessisse repperietis, apo-

auctoritate iuxta canones et instituta sanctorum

patrum

corrigere et ad

viam

veritatis reducere

non

omittatis.

De
sivit

ludaeis autem, unde vestra fraternitas nostram conquaesit

auctoritatem , utrum melius

eos sacrae subiugare reli-

gioni,
a.

an de civitatibus vestris expellere, hoc vobis praeceptum
tiligenti C.

b.

sed omnino paene detritum

est.

c.

monac

C.

Jahs, Bibliotheca

HI.

22

338

EPISTOLAE MOGUNTINAE
et

14.

15

937—939 mandamus, ut fidem sanctae Trinitatis
incarnationis

mysterium dominicae

cum omni

sagacitate et prudenti consilio dei"

cum

reverentia
tizari toto

illis

praedicare non desistatis.

Et

si

credere et bap-

corde voluerint,
gratias.

inmensis laudibus omnipotenti Do-

mino referimus
tibus
vestris

Si

autem credere
illos

noluerint, de civitaexpellite;
quia''

cum

nostra auctoritate

non

debemus cum inimicis Dei societatem habere, dicente apostolo:

Quae enim communicatio

luci

ad tenebras aut" que pars
et

fideli

cum

infidelef^

Per virtutem autem

sine

illorum voluntate

atque peticione nolite eos baptizare; quia'' scriptum est: Nolite

sanctum dare canibus

et nolite

mittere margaritas vestras ante

porcos, ne forte conculcent eas pedibus suis^.

Caeterum fidem sanctae
bus praedicatis,

Trinitatis,

quam

ludaeis et gentiaeclesiam,

quam
et

et

ad sanctam

Romanam
apostoli

ma-

trem videlicet vestram, approbandam
libatamque creditis
sores
tenetis,
sicut

misistis, ita

integram in-

eorumque succesaecclesia

nobis

tradiderunt et sancta

Romana

omnibus

ubique gentibus praedicat.
15. Gerhardus sacerdos Fritherico archiepiscopo Moguntino scribit

de ludaeis, de consecratione chrismatis, de ecclesiarum
de iniquo sacerdotum statu, de mutabilitate

dedicatione,

fortunae.

Hortatur, ut sibi subveniat".
totius

937—954

Domino

reverentiae

dignissimo Fritherico

sanctae
peri-

Mogontiacensis aecclesiae archiepiscopo Gerhardus,

omnium

psima sacerdotum.
Vestra iniungente clementia, haec paucula ex pluribus deflorata vestris obtutibus praesentanda et enucleatius exinternanda

transmittimus.

Ait enim Dionisius, Atheniensium episcopus

divinissimus, in epistola ad
a.

Demophilum
d.

scripta^:
e.

Non habemu^
X, ^ 161 — 169«.

di C.

b.

qai C.

c.

ut C.

qui C.

ex cod. i/uondam S. lacobi

Moguntino, hodie Guelferhytano (83. 21 Ms. Aug. fol.) membr. saec.

Quem codicem Ludovicus Bethmann
1.

liberalissime huc misit.

2 Corinth.

6, 14. 15.

2.

Matth.

7, 6.

3.

sequitur

magna

pars

epistolae octavae Dionysii Areopagitae (Opp. ed. Corderius, Venetiis 1755

T. I
tis

p.

607

— 609);

cuius fragmenti initium exitumque tantum a£ferre sa-

habeo.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
inquit pontificemj qui

16

339

non possit compati

infii^mitatihus nostris; 937

—954

sed ipse innocens
mitis

et

misericors.

Non

erumpet neque clamabit;
nostris.

enim

est et propitiatio

pro peccatis

Quapropter

non recipiemus,
cies

o Demofile, tuos zelantes impetus, etiamsi deet

milies resumas Fineen
et

Heliam^ cum audierimus

illa,

quae

placehant

displicebant henigno lesu a discipulis eius, quifueet

runt in carnis commoratione participes mansueti
sius
spiritus.
et

henigni ip-

Docere

enim,

non cruciare oportet ignorantes

cum

henignis ac humanis angelis esse.
violentiis exet

ludaeorum perfidiam rationibus magis quam
cutere,

Gregorius decertabat.

Quapropter
scribens

Vigilio
ait':

Theodoro

episcopis Galliaruna

post aliqua
.
.

Plurimi ludai-

cae religionis viri

.

novae vitae perducat.
Sicut
suis,
eis

Item Victori epiesse
licentia,

scopo

Panormitano'':

ludaeis

non dehet

quicquid in synagogis
sumere, ita in
his,

ultra

quam permissum

est lege,

prae-

quae

concessa sunt, nullum dehent praeiu-

ditium sustinere.

Quemadmodum*
Unde Libertino
.

ludaeos violenter baptizari
eis

Gregorius denegabat, ita christianos
latenus perraittebat.
tur,

quoquo modo subici nul-

praetori scribens ait^: Fei'-

quod Nasds

.

.

suhdita polluatur.
. . .

Item Venantio episcopo
Si

Lunensi*:

Multorum ad nos

legum sanctione servetur.

quos christianorum pro longitudine itineris

per provintias ab

Ebreorum
poterat,

servitio per legalem violentiam Gregorius liberare

non

suis

preciis

redimendos esse censebat.

Unde Candido

presbytero per Gallias scribens^: Dominicus inquit praesentium
portitor
. . .

rationibus imputatur.

ludeorum mancipia semel
quibuslibet suasionibus red-

confugientia ad aecclesiam
a.

numquam

qnem ammodam

C.

1.

S. Gregorii Registri L. I ep.

47 (Opp. ed. Bened.
II p. II p.

II p. 542,

Regesta

pontificum
gantur.
n. 1146). n.

Rom.
2. 3.

n. 751), ubi horiiatur

papa, ne ludaei ad baptismum co914, Regesta pont. Rom.
652, Regesta pont.

Reg. L. VIII ep. 25 (Opp.
Reg. L.
III ep.

38 (Opp.

Rom.

878), ubi Nasan puniri eiusque mancipia christiana in libertatem restitui iubet. 4. Reg. L. IV ep. 21 (Opp. II p. 699, Regesta pont. Rom.
n.

928)

:

ne ludaeis mancipia christiana habere
II p. 868,

liceat.

5.

Reg. L. VII

ep.

24 (Opp.

Reg. pont. Rom. 1102), de quatuor christianis luservis redimendis.

daeoram Narbonensium

22*

340
937—954 debat.
ait*:

EPISTOLAE MOGUNTINAE

15

Unde lanuario Caralitano episcopo
. . .

inter cetera scribens

Pervenit ad nos

omnibus defendatur.

Non solum

chri-

stiana mancipia Gregorius

in libertatem pristinam legaliter re-

vocabat,
nullo

verum etiam pagana ad fidem venire
permittebat.
^
:

volentia vendi

modo

Unde Fortunato Neapolitano episcopo
Fraternitatem vestram
videlicet
. .

inter cetera scribens ait
reservasse.

.

intelligitur

Pagana mancipia ludeos,
subsequebantur ,
:

dominos suos,
ipsi ea

ad fidem praecedentia, in eorum servitium, etiamsi
christianitatem

ad

nuUo modo revocabat.

Unde

lohanni Siracusano episcopo *
.
.

Felia; inquit

praesentium portitor

legihus sustinere.

Circumcidi saltim paganorum neminem

Gregorius permittebat.

Quam
. .

ob rem Leoni Catanensi episcopo*:
.

Res inquit ad nos omnino
gorius

de legibus feriendi.

Item Greet

papa Theoderico

et

Theodeberto regibus Francorum*
.

Brunehildae reginae: Mirati sumus
post pauca: In hoc petimus
. . .

.

.

nisi

membra

Christi; et

absolvatis.

Christiana inquit

mancipia, quae a ludeis adducuntur vel possidentur, aut mandatoribus

contradantur

aut certe christianis emptoribus infra

diem quadragesimum vendantur.
aput eos
ex eisdem
quolibet

Et

transacto dierum numero,

modo non remaneant.

Si autem quaedam

mancipiis

talem aegritudinem fortassis incurrerint,

infra statutos dies vendi non valeant, adhibenda est sollicitudo,
ut saluti sint pristinae restituta.

A

ludeorum vero
nec

conviviis
clerico

etiam laicos constitutio nostra prohibuit,
nostro
natus.

cum

ullo

panem comedat,

si quis

ludeorum convivio fuerit inqui-

Capitula contra ludeos magni Karoli invictissimi im-

peratoris caeterorumque
1.

regum cum consensu episcoporum ^
II p.

:

Ut

Reg. L. IV ep. 9 (Opp.
servis, qui

688

— 689,

Regesta pont. Rom.

n. 914):

ad ecclesias confugerint, in libertatem vindican2. Reg. L. VI ep. 32 (Opp. II p. 818, Regesta pont. Rom. n. 1043): dis. mancipia tum ludaica tum pagana, quae Christum sequi statuerint, in liberde ludaeorum

tatem vidicanda esse.
pont.

3. 4.

pont.

Rom. Rom.

n. 1142). n.

Reg. L. VIII ep. 21 (Opp. U p. 910, Regesta Reg. L. VI ep. 33 (Opp. II p. 818, Regesta
5.
6.

1044): servos paganos a Samaraeis circumcisos in liberta-

tem

vocet, nec pretium restituat.
n. 1267).
coll. concil.

Reg. L. IX ep. 110 (Opp.
erga

II p.

1018,

Regesta pont. Rom.
habiti

sequitur concilii Meldensis anno 845
:

canon 73 (Mansi

XIV 836—837) „Ut

— denegetur

".

EPISTOLAE MOGUNTINAE

15

341

erga ludeos .... deambulandi licentia denegetur.
deis sufficiant.

Hec de

lu- 937—954

Dicit' libellus

Romani

ordinis

de consecratione crismatis:

Continuo duo accoliti .... cotidie

eam

salutamus.
:

De manus impositione ex
impositionis
.

aepistola Ejisebii papae ^

Manus

.

.

reptdabitur sacramenta.

Item ex aepistola Mel-

chiadis papae"*:

De

his vero,

swper quibus recitastis vos inforspi-

mari

.

.

.

mundi huius reservandos ; item post pauca*: De
. .
.

ritu sancto accepimus

et

divina valeamu^.

Quod vero

in dedicatione aecclesiae ab orientali angulo in

occidentalem per quadrum in pavimento
alfabetum, non a

cum cambutta

scribitur

magno vacat

misterio.

Nam

nuUi dubium,

sanctam aecclesiam Christi consistere sponsam, cuius a
caelo egressio et caetera
;

summo

et

per quatuor angulos quatuor climata

mundi manifestissime
videlicet lesu

designari, quae ab angulari lapide, Christo
est

domino nostro, qui

A

et

(jl),

undique complexa

atque compacta,

quadratam ac firmissimam contra omnia ad-

versantia efficiunt materiam,
est

secundum quod dictum
bene fundata

est:
est

Haec
supra
,

domus Domini
Haec

firmiter aedificata,

firmam petram.
tibi, sancte pater,

pro tempore misimus.

At

si

His mage complaceat, dicere non pigeat.

Quamvis despectus, nec qui sim cures, heroe,

At

tibi

devotus omnimodis famulus;

Non

ea, quae mihi sunt, ullis contingere saeclis,

Quem
tes:

reor audire dicere vel legere.

Felices valete, pro nobis infelicibus orate; certissime scienin

omnibus existentibus per prima secunda disponi secunab omnium ordinatissima et iustissima provi-

dum

dignitatem,

dentia distributam.

Verum nunc sacerdotum
non secundo

sancta dispositio

et principalis ordinatio
1.

vel tertio, sed ultimo abiec-

„Dicit

—

salutamus" excerpta sunt ex Amalarii de ecclesiasticis

officiis

L. I cap. 12 ap. Hittorpium

De

divinis officiis p. 120.

2,

sequi-

tur pars Pseudo - isidorianae epistolae Eusebii; v. Decretales Ps.-isid. ed.

Hinschius p. 242.
V.

3.
-

sequitur pars Ps.-isidorianae epistolae Melchiadis

Decretales Ps.

isid. ed.

Hinschius p. 245.

4.

ibid. p. 246.

342
937—954 tissime ponitur
stri

EPISTOLAE MOGUNTINAE
loco.

15

Haec

in prudentissimo sacri pectoris ve-

archivo
,

recondentur et internatius effibrata, quae fuerint

rata

serventur ; caetera abiciantur.

Zacharias papa universis episcopis .... maneat inconcussa.

Bene

valete.

Haec propter praedecessores
clesia

vestros a sancta

Romana

aec-

non ambigo promulgata.

Verum de

sacerdotali disposi-

tione,

quondam

lucidissima,

nunc autem nimis obfuscata, non

adeo ab excellentia vestra parvi pendatur, sed pro posse et
nosse elaboretur, ut pristino lumine decoretur.
Si

enim sacersacerdotali

dotum

dispositio est illuminatrix,

omnino decidet ex
Forsan

ordine et virtute, qui non est illuminator.

dicitur:

Quo-

modo annuntiant populo divinas virtutes suam virtutem non cognoscentes ? Quomodo divinos tradent spiritus neque, si est Spiritus sanctus, habitu et veritate credentesf

Quomodo

illuminant

obscurati?

Non
laicis

est

sacerdos,

non

est

divinus; sed inimicus, do-

losus, seductor suimet, illusor,

lupus ovina pelle contectus.

Sed

non haec

iustum corrigere.
sed
in

Quia nusquam iubet theologia,
in suo ordine et

iniuste aliqua fieri iusta;

unum quemque
Non
oportet

amministratione,

sicubi

eo

quod debet erraverit, ab aeque

potentibus corrigi et

dirigi.

quemquam supra

di-

gnitatem temptare, quamvis convenientia videatur agere, secun-

dum

.A.

Omnia mihi

licent,

sed non omnia expediunt.

Quid

inordinatum Ozias faciebat Deo adolens^, quid Saul immolans?
Ozias propter proterviam lepra in facie percussus^, Saul regno
privatus.

Et dicentibus: In nomine
:

tuo virtutes multas fecimus^,
iniquitatis^.

respondebitur
cerdos,

Nescio vos;

ite

omnes operarii

Sa-

ut eloquia aiunt,

explanator est divinarum iustificatioest;

num, angelus enim Domini omnipotentis
Quodcunque
cunque
ligaveris in terra,
erit

ipso

attestante:
et

ligatum in coelo,

quod-

solveris

in

terra,

erit

solutum in coelo^.

Unde, Deo

tradente,
1.

sacrorum legislatores ornatuum

statutis et inconfusis

Sequitur S. Bonifatii et Lulli ep. 52 supra p. 152—154.
3.

2.

2 Pa-

ralip. 26, 18.

2 Paralip. 26, 21.

4.

Matth.

7, 22.

5.

V. Luc. 13, 27.

6.

Matth. 16, 19.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
ordinibus
et

15

343

distributionibus

sacram ordinaverunt ierarchiam. 937—954

Nam

et saeerdotes,

templum

inlicitis violantes,

non ab

alio
*.

quam

ab ipso Domino, flagello de funiculis facto, eiciebantur

Nunc vero non solum a

laicis

sed a quibusque, infamia

pro sceleribus publice notatis, incriminantur, damnantur, custodiae traduntur ac postremo, omnibus rebus privatis et publicis

denudati, exagitantur.

Sed non mirum, vera dicere Christum:

Non

est

servus

maior domino suo;
Multifariam

si

me

persecuti sunt,
et

et

vos persequentur".

enim

in

agiographis

theologicis

expressum

est

de his", qualiter iam superne nostra consimilata et unita constat ierarchia.

Vera

est

siquidem iuxta legem ierarchia, Oziam,

quia sacris usus est, Chore^, quia supra se sacris,

Nadap

et

Abiud*, quia propriis profane abusi sunt, subvertens.

Et iam lassatum tempus deponere

stilum.

Pectoris haec antro placeat concludere sacro:

Non manet
Quod
•

in rebus

hominum sublime
fallens fortuna

vel altum,

cito

non valeat

movere.
Christus

Te Pater et Natus servet
Et post hanc vitam Et memor

cum Pneumate
sis,

tribuat sine fine beatam.

esse velis: quid

quid rite voceris;

Tempore non longo fumeum
Terrenura imperium
Qualis
sit,

subsistere saeclum.

citius

quia dispertiendum'',

rogito,

semper fortuna memento,

Atque mei causam tuimet sperato futuram.

Non minas

dicto.

Tuimet reminiscere, posco,
herois;

Et fortuna ridens quantis subrepsit

Promittens alta, subito deiecit in ima.

Non

credas

vanum

totiesque recurrere versum;

Saepius haec relegens iterum iterumque monebo":

Non modo fortunam

nulli subsistere fidam,

Sed despeeta Deo, quae sunt placidissima mundo.
a.

deltis ۥ

b.

disperdendum C.

c.

sequitur

in

cod, iierum versus hic:

Non

credas vanam totiesque recurrere versum.
1. loh. 2, 15.

2. loh. 15, 20.

3.

V. Num. 16.

4.

V. Num.

3, 4.

344
937—954

EPISTOLAE MOGUNTINAE

15. 16

Haec, crocitans" rogo, sancte pater, reminiscere semper:

Quid

sis,

quid valeas, quantis subsistere saeclis,

Et rota fortunae citius quam volvitur atrae. Non mage croxemus, linguam sermone premamus;

Nam

Domini auxilium non

fas dubitare futurum.

Sed tamen haec olim forsan meminisse

iuvabit.

Quid mage clamabo, quid verba per aera iacto?

Quod nostrum

est hodie, cras erit alterius.

Felices valete; pro nobis infelicibus orate.

Et non

oblivi-

scatur,

quia,

quid superventura pariat dies, nescitur.

Sed

et

Pauli non pigeat reminisci.

Subvenite oppresso \

Et

in die tre-

mendi examinis quid Domino venienti atque
visitastis

dicenti:

Et non
;i>

me'\

sit

respondendum, summopere adtendendum.

Valeat dominatio vestra per multa annorum curricula,

ali-

quod solatium parvitati nostrae inpendendo,

si

non

factis, sal-

tem

vel dictis.

Amen.
mittas,

Ut mihi membranulas quasdam, pater optime,

Omnimodis
•16. Frithuricus

rogito'';

quia sunt pro munere magno.

archiepiscopus Moguntinus

cum

aliis

episcopis

in synodo de precationibus et de cura egentium statuit"^.

950—954

Disponente
archiepiscopus ,
tractare

divina gratia venerabiles

episcopi Frithuricus

Anno

episcopus*,

Uodo^ episcopus de negotiis
interque cetera,

synodalibus Mogontiam convenerunt,

quae per plurima salubri ordinatione de statu sanctae ecclesiae

communiter decreverunt, hoc nunc

et in

posterum

summa

curae

diligentia observari statuerunt, quatinus singuli presbiteri, extra

monasteria ecclesias populumque procurantes, omni anno a syn-

odo ante pasca habita usque eam, quae post festivitatem sancti

Remigii confessoris Christi colenda esse dinoscitur, 40 missas,
et

totidem deinde usque ad pasca hoc ordine celebrarent:
a.

10

crotitans

C.

b.

regito C.

C.

ex tabularii Monacensis cod. Frising.
2,

rnembr. saec.
1.

X fol. 3d — 4.
1, 17.

Edidit Pertz, Mon. Germ. Leg. II
2.

159.

Isai.

Matth. 25, 43.
4.

epistolis inserenda videbatur.

Synodus haec aptissime Wormatiensis, 950 978. 5. III Ar3.

—

gentinensis, 950

— 965.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

16. 17

345

pro statu ac incolomitate domni papae omnisque gradus ec- 950—954
clesiastici;

ac postea 10 pro sospitate regis nostri,
sui

cimctorum

etiam

regni

primatum; tum totidem pro salute vivorum
necessitate;
et

totiusque

ecclesiae

10 pro

tidelibus

defunctis.

Insuper vero universi presbiteri, diaconi, subdiaconi non minus,

quam ab adventu Domini

—

ex eo videlicet die quo canitur:

Ad

te

levavi

—

usque ad nativitatem eius a carne se absti-

neant;
servata

admoneaturque universa pleps catholica,

quo

castitate

—

sicut in

quadragesima ante pascha

—

alterutrum

confiteantur peccata

secundum apostolum dicentem: Confitemini
vestra^;
et in

alterutrum peccata
sicut in cena

et

sancto

die

nativitatis

Christi,

Domini

parasceue et sabbato sancto in diePreter haec unus quisque pressimiliter ut in predicto,
tres

que resurrectionis, communicet.
biter

in

tempore quadragesimali,
cottidie

missas

celebrare

minime

dimittat;

unam ad eundem
fide-

diem pertinentem, aliam pro salute vivorum, tertiam pro
libus defunctis
;

prius

tamen septem psalmis

penitentialibus

cum
com-

letania decantatis.
singulis

Neque

aliqua occasione dimittatur, quin his
si

diebus quinquaginta psalmi,

plus non possit,

pleantur,
iusti

quoniam, ut scriptum

est,

multum
ut
si

valet deprecatio

assidua^

Prelata siquidem devotio precaminum el^moita:

sinarum caritativa dispensatione ornetur

eorum quisque
plures nequeat,
salita

iuxta facultatis qualitatem pauperes pascat,
tres; cui

autem

possibilitas

hoc agere denegaverit, duos vel

tim

unum

pascere curet.

Quia sicut aqua extinguit ignem,

elemosina extinguit peccatum.

17. Agapitus II papa Willihelmum archiepiscopum Moguntinum
sedis
tuit"^.

apostolicae in

Germania Galliaque vicarium

consti-

Agapitus servus servorum Dei reverentissimo

fratri et coe- 955

piscopo Willihelmo Mogontinae sedis archiepiscopo totius caritatis
a.

exhibitionem in Christo.
ex epistolarum S. Bonifatii codice Carlsruhensi
fol.

112

— llSf.

Sine Ummate.

1.

lacob, 5, 16.

2.

lacob. 5, 16.

3.

Wtirdtweinius hanc episto-

lam (Epistolae

S. Bonifatii) notavit n. 168, Gilesius n. 154.

346
955
Fraternitatis

EPISTOLAE MOGUNTINAE

17

amore

acti

fideque antiquiorum circumcineti,

ea vobis sanctaeque Mogontinae aecclesiae, cui praeestis, dene-

gare ignoramus, propter quae vestros nuntios ad sanctam sedem
principis apostolorum et ad nostram apostolicam dignitatem missos cognoscimus et quae nostri antecessores vestris antecessori-

bus denegare ignorarunt.
tibus:

Scimus vero

vestris

litteris

intiman-

sancto Bonifacio vestro antecessori a Gregorio secundo,
tertio,

Gregorio

nec non Zacharia nostris antecessoribus ' nostro

utique praedecessore, nec non praecessore nostro Marino* Fridurico nostro confratri, vestro praecessori, collatum, ut in partibus totius

Germaniae Galliaeque provisor sanctae Mogontinae
si

sedis vicarius missusque apostolici teneretur; ita ut,

quos in-

venisset viros

a recto tramite iustitiae deviantes, cuiuscumque

essent personae, ad se vocare, ubi loci vellet, monere, corrigere,

synodumque

constituere ubi vellet, potestatem apostolici haberet.

Inde, quia vos tidem subiectionemque et caetera, qualia

omnes

sanctae Mogontine sedis priores provisores fassi sunt, fatemini,

eandem vobis potestatem concedimus, quam
apostolici
vestris

priores nostri viri

prioribus

concesserunt;

quatinus vice nostra

sceleratos et pravae vitae
et

homines habeatis potestatem corripere
sitis

ad viam veritatis vestris exortationibus revocare et ut
:

noster vicarius missus in partibus Germaniae Galliaeque

ut, ubi-

cumque episcopos

presbiteros diaconos vel

monachos etiam cuiuset constituta sancto-

cumque personae homines contra canones

rum patrum
rietis,

sive contra aeclesiasticam

regulam excessisse repe-

apostolica auctoritate iuxta canones et instituta sanctorum
illos

patrum
tatis.

corrigere et ad

viam

veritatis reducere

non omit-

Synodum etiam
constituere,

vobis provisori metropolitano Mogontinae

sedis

ubi placeat,

concedimus partibus Germaniae
Si quis vero,

Galliaeque sine alicuius contradictione personae.

quod

absit, vobis vicario apostolici velit aliquo contradicere, vos

apostolicam sedem appellando, sciat, nisi ante nos terminetur

tempore a vobis constituto, illum apostolica benedictione privari
et

anathematis vinculo
1.

religari.
a.

n 942 — 946.

et

Stephano excidUse videtur.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

17. 18

347
:

Sanctae etiam Mogontinae sedi privilegium conscribimus
ut,
si

955

quis

eam cuiusque

sit

personae aliquo (h)on(o)re hu(c)
et, nisi resipiscat,

habito velit depredari, ipse depredetur
vinculo
potestas

aeterno
cui

anathematis

apostolica

maiestate

circumalligato,

data est ligandi atque solvendi, mancipetur et in die
proditore, iudicii dico, inde reddet rationem.

omnium

18. Willihelmus archiepiscopus Moguntinus Agapito II papae
de externis internisque Germaniae difficultatibus significat,
et

de ecclesiae Moguntinae iniuriis gravissime queritur
apostolicae sublimitatis

"
'.

Domino

culmine dignato,

summo

955

post caput Christum totius christianitatis
pito, merito ac

membro, papae Aga-

nomine

fulgenti,

Willihelmus sanctae Mogontinae

sedis minister indignus,

eius

dono Galliae partium Germaniaefidei subiectionisque securitatem, in

que a se secundus, orationis
illo

autem, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia'.

Postquam dignati

fuistis,

vestram liquere paternitatem apud

nos^, quantas afflictionum iniurias perpessi sumus, vos ignorare

haud dubitamus; presertim,
tali

illo

exterorum* evitato, internorum

ingruente periculo: ut, etiamsi conatus essem, vel

me

vel

mei nuntium vobis presentare causa consulendi quid agendum
esset,
obliviscerer.

Non

utique inde,

ut vestrae sanctitatis

oblivionem

umquam

caperem.

Sed,

si

hac oblitus fuero, quae

me

pallei vicariciique Galliae

partium Germaniaeque, aecclesiam-

que sancti Martini iterum prius data dote, cui minister assum,
ditavit, obliviscatur

me

dextera

mea^
christianitatem ita
scilicet preliante, vel

Barbarorum®

videlicet

gentibus

inpri-

mentibus, ut, nisi bello actae^, Deo

omnes
:

nos suae subicerent potestati vel
a.

ita

ad nihilum redigerent
fol.

ut,

ex epistolarum S. Bonifatii codice Carlsruhensi,

114— 115 D.

Sine lemmate,

b. essent excidisse videtur.

1.

Hanc

ep.

Wiirdtwemius (Epistolae
2.

S. Bonifatii)
3.

signavit n. 169 b,
die

Gilesius n. 155.
vicario

V. Rom. 11, 36,

Willihelmo sedis apostolicae
4.

constituendo.

V. ep. 17 supra
5.

p. 345.

Ungarorum

10

m. Augusti victorum.
oblivioni detur dextera

Ps. 136,5:
6.

„Si oblitus fuero
n. 3.

tui, lerusalem,

mea".

V. supra

348
955

'

EPISTOLAE MOGUNTINAE

18

quantum temporis quis nostrum presentem vitam
presens tempus semper congemisceret.

degeret, istud

Fratrum
degentium*

vero, christianitatis
et

nomine utentium,
sine lacrimis

his partibus

ineifabili
illa,

numquam
est

dicenda crasfrater fratri

sante discordia

in

qua pater

iilio,

patri

filius,

—

non plus Cain Abel
insidiatur;

insidiatus

—

ac quisque affinis

affini

omnis ordo omnisque cognatio detestatur.
est regi^ locus regendi.

Non

Episcopis

suum

subtrahi-

tur privilegium;

qui

—

quasi pupillae
ille

Domini

—

angariantur,

exterminantur, excaecantur, sicut
siae archiepiscopus Heroldus.

sanctae luvavensis** aecle-

Qui Kalendis Ma." captus a patruo

nostro Heinrico, duce Baioriorum^, sine aliquo accusatore canonico
est.

exoculatus et in exilium** apud

Seponam urbem

religatus

Eius vero parroechia

—

res dico aeclesiasticas, insuper et

sedem suam
et

—

vassallis prefati ducis distributa esse dinoscitur,

a proprio

tutore huc usque privatur.

Non personam^,

sed

factum accuso.

Dux comesque

episcopi, episcopus ducis co.

mitisque sibi operam vindicat.

:!;iu

Non
quae
ribus et
velit,

est aeclesia, quin aliquo laesa

sit.
*

Modo nostram
et

—
le-

ita a vestris nostrisque antecessoribus

iam predecesso-

numero

et limite est determinata, ut, si* quis augere'
si

non egeat,

minuere, minus iusto esse videatur
iustitia

—

dere moliuntur.

Culpam

pretendentes,

aiunt,

id fieri

causa propagandae chrjstianitatis.
Christi sit ad BeliaP,
dictionis
scriptio^,

Sed miror, quae conventio

quid predae ad elemosinam, quid male-

ad benedictionem.

Huc

accedit vestrae auctoritatis sub-

quae sanctae Mogontinae aecclesie michique tale priut,

vilegium instituit:
depredari,

si quis

eam

aliquo honore huc habito velit
resipiscat,

ipse depredetur et,
^

nisi

aeterno vinculo

anathematis
a.

apostolica magestate circumalligato, cui potestas data
cod. correctum degentib;.
sit.

sic

est

in

b. d.

luvavonsis C.
sic
est

c.

Ma

C.

Non

patet,
e.
si

utrum Martii an Maii legendum
addidi.
f.

in

cod. correctum auxiliam.

augeret C.
2.

g.

aeterno
I,

—

anathematis om. C.

1.

Ottoni

I.

Heinrico

filio

Heinrici I regis, fratre Ottonis I;
4.

qui

dux

obiit die 1
5.

Nov. 955.
6, 15.

3. 6.

Heinricum duceai.

praecepto-

ribus.

2 Corinth.

V. supra ep. 17 p. 347.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
est

18

S49
omnium prodiquod monachi
955

ligandi atque solvendi, mancipetur
iudicii dico,

et

in die

tore,

inde reddat i'ationem.

Tum

Magadaeburgensis coenobii eodem privilegio a vobis vestrisque
antecessoribus sunt adminiculati ;
sedis

tum quod minorationem nostrae

translationemque Halberestetensis aeclesiae

me

vivo non

consentiam.

Siquidem quis' a
vestimentis ovium,

falsis

prophetis

—

Romam

veniens in

intrinsecus

autem rapax lupus^, auro gem-

misque
cuius

farcitus

—
tot

inde rediens, iactatur: se domi ferre nescio
pallia,

munere

quot velit, empta centum'

libris

—

quod absonum mihi a vestra apostolica maiestate posse
detur

fieri vi-

— ferens apostolicas

aepistolas, habentes

:

apostolica maie-

state licitum fore regi, episcopia ita ordinare,

quo

sibi placeat.

Me

inscio,

non id idoneum rebar; me

dico, qui prius,
si

Germa-

niae Galliaeque alter iuxta christianitatem a vobis,
rigendi esset,
pulsari.

quid cor-

corrigere debuerim,

ego a nemine nisi a vobis

Hanc quippe nostrae
libeat,

aecclesiae

predam

si ita stabiliri

vos

prius

mittentur aepistolae

domno

nostro regi, mihique

vestri misericordia vestro vicario,

Brunonique^ sanctae Coloni-

ensis aeclesiae archiepiscopo ,

sanctaeque Treverensis aecclesiae

Ruodberto archiepiscopo

:

loco quo vobis placeat

—

mihi caris-

simum Mogontiae
Primo
inibi

—

concilium sanctorum fratrum aggregetur.

de statu sanctae aeclesiae, de episcopis excaecatis
suis
reiectis:

et a sedibus

de caeco Heroldo, et de Rathario,

Leodicensi

aeclesiae

canonice et legaliter intronizato

moxque

more

villici

sine causa eiecto, caeterisque loliis triticum sanctae

aeclesiae suiFocantibus causa agetur.

Post, vos adiens, vestram

appellans apostolicam

dignitatem,
nostris

mittar ad exteras nationes

causa predicationis,

si

non sim necessarius.

Et

id malo,

quam
a.

videre mala nostrae aeclesiae et sanctorum;
.c.

sin alioquin

c.
2.

1.

Hadamarus abbas Fuldensis.
3.
I.

Matth.

7,

15: „Attendite a

fal-

sis prophetis,

qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus

autem

Bunt lupi rapaces".

350

EPISTOLAE MOGUNTINAE

18. 19

955 plus valeat intercessio pecuniae Hadamari,
sancti Bonifacii, nostri predecessoris,

quam

pia constitutio

vestrorumque predecessoet sint tot pallia

rum nec non antecessorum
quot episcopi; sed id, non
vobis prebente.

etiara

nostrorum,

me

presule fidem subiectionemque

19. lohannes
signijicat,

XII papa
eius

Willihelmo

archiepiscopo
litteras

Moguntino
esse.

ad Agapitum
dolet

sihi

redditas

Miserias
hortatur
955
ex.
*

eius
'.

eumque ad oppugnandos contumaces

^

lohannes episcopus servus servorum Dei reverentissimo et
confratri Willihelmo

carissimo

archiepiscopo sanctae Mogontia-

censis aecclesiae.
Litteras, quas sanctae
stinavit

memoriae Agapito papae vestra decognoscite,

fraternitas,

suscepisse

quem

divina omnia

disponens potentia in apostolicam sedem eo moriente ordinavit,

non nostris meritis sed

eius

misericordia nos praeveniente, a
nihil in

quo sunt cuncta quae sunt; quia
nisi

orbe agi credimus,
fuerit.

quod aut

velle aut

consensu eius factum
iacturas

Miseriinsidias

arum quippe atque

afflictionum

malorumque
et

hominum, qui sanctarum Dei aecclesiarum
sura decrevit: gaudere
Totius

omnem

pertur-

bant ordinem atque statum, condoluisse; sicut apostolica cen-

cum gaudentibus

et

cum

Jlentibus flere^.
eifecti,

namque

christianitatis post

Deum
Tu
es

caput

non

ali-

quo privilegio humano sed voce ipsius Domini beato Petro apostolo, sicut

bene nostis, dicentis:

Petrus,

et

super hanc

petram aedificabo aeclesiam meam^
nostri corporis

et caetera, idcirco si aliquod

membrum
et,

tribulationes aut molestias pati iniuste

noverimus,
dolore gra
tibus,
.

sive'' litteris
. .

sive alio quolibet

modo compatimur

et

luamur "

quibus possumus una vobiscum cona-

illorum insidiis atque iniquitatibus apostolica auctoritate
ex codice Carlsruhensi epistolarum S. Bonifaiii
c.

a.

fol. 113«;

— 114.

Sine lemmate.

b.

sine C.
1.

an gravi tribulamur?
S. Bonifatii)
3.

Wurdtweinius (Epistolae
2.

hanc epistolam signavit
Matth. 16, 18.

n. 169,

Gilesius n. 156.

Rom.

12, 15.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
obviamus.

19.

20

861
ex.

Hortamur interim fraternitatem vestram, ut con- 955
Dei

tra eos, qui contumaces et inique vivere volunt et aecclesias

devastare

satagunt nostrisque piis praeceptis et vestris monitis

obedire noluerint,

omni

virtute resistere curemini; et ad pacis

atque veritatis et iusticiae viam deducatis, ne, crassante illorum
malicia,
reos

apud iustum iudicem inveniamus.

Quos vero in

malis actibus permanere cognoscitis et minime reflecti iussioni-

bus vestris voluerint, ad hanc nostram apostolicam sedem, sicut
antiqua consuetudo
fideles,
fuit,

dirigite,

et

cum

eis

vestros credulos

qui nobis illorum causas et omnia,

quae in Galliarum

atque Germaniae partibus aguntur, fideliter atque ordinabiliter
intimate;
siderio,
et

quoniam hoc nobis cordi"

est et

magno cupimus

de-

ut aecclesiis omnibus et cuncto christiano populo pax

honor unicuique proprius maneat, et malorum omnium ve-

stigia, si

qua hactenus fuerant, funditus removeantur.

20. Gregorius

V papa

Willigisum archiepiscopum Moguntinum,

vicarium suum, de decretis synodi Papiensis certiorem facit^
Gregorius servus servorum Dei dilecto confratri Will(igiso) 997
archiepiscopo
dictionem.
et

vicario

nostro salutem

et

apostolicam bene-

Decreta enim synodi Papiensis,
subscripsi, et

quibus ego

licet

indignus
ar-

una mecum archiepiscopus Ravennas nec non

cjiiepiscopus Mediolanensis

cum

aliis

confratribus, queso ducite

ad memoriam,
inpendite.

et ut

haec ad profectum veniant, auxilii operam

Placuit sanctae synodo, ut
in

omnes episcopi
*

occidentales, qui
certis induciis

depositione Arnolfi archiepiscopi

fuerunt et,
et

vocati,

Papiensem sinodum spreverunt

inconvenientes causas

ad confundendam synodum per laicalem personam miserunt, ab
episcopi officio suspendantur.

Adelbero Lodunensis episcopus,
et

qui etiam metropolitanum
a.

suum^ apprehendit

tradidit,

ab

cor

.

.

C.
fol.)

b.

ex cod. quondam S. lacohi Moguntino, hodie Guelferhytano
f.

(83.

21 Ms. Aug.

memhr. saec. X,

lehen Beitruge 189, Hofler die deutschen Papste l 318, Pertz,
1.

169« —170. Ediderunt hanc epistolam WassersnhMon. Germ. SS. lll 694.
2.

archiepiscopi Remensis.

Arnulfum Remensem.

352
997 episcopi
est,

EPISTOLAE MOGDNTINAE
officio

20

suspendatur.

Auctoritate

lulii

papae sancitum

qui etiam orientales episcopos, ad sinodum venire spernendepositionis

tes,

reos

iudicavit;

illos

vero,

absque apostolica

auctoritate

depositos,

innocentes

remanere.

Decretum

est

etiam, ut rex* Robbertus, qui consanguineam

suam^ contra

in-

terdictionem apostolicam in coniugium duxit, ad satisfactionem

convocetur
Si

cum

episcopis,

his

nuptiis

incestis

consentientibus.

autem renuerint, communione priventur.

Item sancta synoillius

dus sancivit: ut Neappolitanus invasor, qui

loci archiepi-

scopum apprehendere

fecit

et

se in

eundem locum per symoanathematizetur.

niacam heresim constitui

fecit,

nisi satisfaciat,

Constituit' etiam: ut, si quis episcopus presbiter aut diaco-

nus aut

clericus,

papa incolume,

et eo inconsulto,

aut subscrip-

tionem pro Romano pontificatu commodare aut pictationem promittere aut sacramentum praebere temptaverit aut aliquod certe

suffragium pollicitus

fuerit,

loci sui dignitate et

omnium

fide-

lium

communione privetur

et

anathematizetur.

Synodus Simsancti Spi-

machi papae^
ritus
biteri

Decrevit sancta synodus: ut

nemo

donum vendere praesumat,

aut pro alicuius episcopi pres-

diaconi vel alicuius ordinis consecratione pecuniam acciest,

pere; et qui dat et qui accipit et qui mediator

anathema

sit.

Placuit etiam omnibus, ut Gisilharius episcopus, qui contra

canones sedem suam* dimisit et aliam^ invasit, in natale Do-

mini®
rit,

Romam

vocatus ad satisfaciendum veniat; quod
officio

si

renue-

a sacerdotali
qualiter per

mus:

suspendatur. Notum vobis etiam facicommunem consensum fratrum Crescentium,

sanctae

Romanae
et

aecclesiae invasorem et depraedatorem, a gre-

mio sanctae
gavimus;
facto

aecclesiae et

omnium

fidelium

communione

segre-

ut unus

quisque vestrum in suo episcopatu huic
caritative rogamus.

adsensum praebeat,

Ego Gregorius sanctae
c
2.

catholicae

et

apostolicae

Romanae

aecclesiae praesul subscripsi.
a.

constitui

1.

Galliae.

Bertham.

3.

V. Symmachi synodum
4.

d. 1

Mart. 499
5.

Regesta pont. Rom. p. 61. burgensem. 6. 25 Dec. 997.
habitam.

Merseburgensem.

Magde-

EPISTOLAE MOGUNTINAE

20. 21

853

Ego lohannes sanctae Ravennatis
subscripsi.

aecclesiae archiepiscopus 997

Landulfus sanctae Mediolanensis aecclesiae archiepiscopus
subscripsi.

Wido Papiensis

aecclesiae episcopus subscripsi.

lohannes Albanensis" aecclesiae episcopus subscripsi.

Blinwarmundus sanctae Ipponensis
scripsi.

aecclesiae episcopus sub-

Sigifredus sanctae Parmensis aecclesiae episcopus subscripsi.

lohannes Mutinensis aeclesiae episcopus.

Adam

Taurinensis aeclesiae episcopus subscripsi.

Andreas Laudensis aeclesiae episcopus.
lohannes lanuensis aeclesiae episcopus.
Constantinus sanctae Albensis aeclesiae episcopus.
Albertus sanctae Brixensis aeclesiae episcopus.
Liutifredus Terdonensis aeclesiae episcopus subscripsi.

21

.

Trotmarus preshyter

et

monachus Laureshamensis Willigiao

archiepiscopo Moguntino de sancto Nazario sermonem dedicat^.

Reverentissimo orthodoxorum patri praesulum,
ligiso

domno Wil^

1007

archiepiscopo, infimus coenobitarum Sancti Nazarii
fraternitatis

Trot-

marus'* cum omni

coUegio,

quicquid

ab homine

summum
betatus,

expeti adipiscive queat in Domino.
desideravi,
dignitatis vestrae excellentia he-

Quod semper

numquam ad

vos,

mi domine,

vel muttire presumpsi.

Nec inmerito; quippe quem pre

ceteris sincera caritate diligo,

pre cunctis, fateor, mortalibus timore casto pertimesco.
a.

Sed

abbaiiensis
f.

c.

b.

Ex

cod. hihl. universiiatis Wirzbnrgensis Th.
misit Antonius

f.

34 memhr.

taec.

XI

90

— 91 V.

Hunc codicem

Ruland.

C.

Trotm cod.

2. s. Druthmarus, postea abbas Corbeiensis 1. Laureshamensiuni. (1014—1046); de quo cf. Aunales Corbeienses 1014, 1046, 1100 et Catalogum abbatum Corbeiensium supra, Bibliotheca T. I 37, 39, 41, 70; et Kalendarium Laureshamense ap. BShmer Font. III 145 „ 15 Kal. Mart. Drutmari abbatis. Hic, istinc praelatus Novae Corbeiae, congregationi com:

posuit

sermonem

et

cantum

in

honorem

aancti Nazarii".

jActE, Bibliotheca

III.

23

354
1007 velim

EPISTOLAE MOGUNTINAE
nolim inerrabile* modo
etsi,

21

iudicii vestri

examen tremebun^"

dus suscipiam. Quod
vestrae censura
tillum

peccatis mihi obstantibus, prescientiae
fulciri contingat,

me non

saltem, vobis tali tan-

me

scriptitasse,

in

posterum

iactitabo.
interest.

At

si

forte ado-

lationis a quovis noter,

nihil

mea

Quanti ergo vobis,

per

me

extolli?

quem

eotenus utrobique Deus ipse per semet
etsi

honorificavit.

Neque enim,

peccatorem

me gemo,

oleo ad-

sentationis venerabile

capud vestrum inpinguare volo aut potero.
pietati gratias

Potentissimae

primum Dei

pro viribus ago,

quod benedictionum suarum omnes

aeccl^siasticos gradus

mundae

manus

vestrae inpositione indignissimo mihi conferre dignatus est.

Caeterum, pater amande, quia epistolaris brevitas

me

cur-

sim pandere vetat, quod
ritatem

gestio, scolasticis allegationibus

matuvestrae

vestram

gravare

vereor.

Sed iam

sanctitati

supplex intimabo, quid velim.
Recolens paternitatem vestram, quanta ab inicio sedulitate
excoluerit

amaverit et venerata

sit

hunc communem patronum

nostrum amicum Dei Nazarium, quamque pie semper omnibus
eventibus nostris prosperis
scenderitis,
si

vel

adversis

illius

respectu condearriserit,

quid

modo

favente

Deo laetum nobis
ut,

vobis pariter
fuistis,
sitis

communicandum censuimus,
particeps et consolationum
et
;

sicut tribulationum

utpute cuius meritis et
auctoritate spe-

coeptum id adscribimus

peragendum vestra

ramus

in

Domino.

Novit sanctitas vestra de hoc eodem mar-

tire Christi

Nazario: quanti penes

Deum

meriti semper

sit

de-

claratus,

maximeque diebus
"

his felicis sacerdotii vestri; nilque a

veterioribus

doctis

preter

solas

missales orationes elaboratum

nobis ve relictum, quo vel lectione vel cantu digne possit eius
singularis

memoria per aecclesiam
parvitati

celebrari.

Huius

rei molestia

maxima

meae
reor

et

olim

ceptae

et

semper desideratae

peregrinationis causa extitit

—
:

quam nec vos dominum meum
aliquid
forte

omnimodis

latuisse

—

si

disponente

Deo

uspiam de
contigerit.
a.

sanctis eius martiribus scripto vel relatu investigari

Unde dum quaquaversum spe
c.

frustrata nihil profec.

inenarrabile

b.

presentiae

c.

c.

ab interioribus

EPISTOLAE MOGUNTINAE

21. 22

866

cerim, sero tandem, quod primo debui, reversus ad inexhaustum 1007
scientiae
sita
tui,

fontem Christum, Dei virtutem et Dei sapientiam, queetsi

sanctorum ope,
in ipsius

non ut debui aut

volui, ut

tamen po-

nomine fratrum nostrorum

desiderio,

immo pauperprae
ali-

tatule nostrae,

utcumque scribtitando
sit,

satisfeci.

Quod quale quidve
omnibus
et

quia vos, venerabilis pater,

arbitrum et defensorem ex debito quaero, ut

quantisper

aurem

accommodare dignemini,
sit,

suppliciter
fuerit,

exoro.

Quia, qualecumque
vestri

etiam

si

alicuius

momenti
;

absque

commeatu

iudicii

cassum

erit et nihili

at si vobis auctore

tuebitur, nullius suggillatione terrebitur.

Non ignotam
syllogisraos,

texui historiam,

non commenticios '

digessi
statui,

non moralia aut mystica archana condere

quibus spiritale illud aecclesiae ferculum et dulce sapit et suave
redolet.

Sola mihi scribendi materia et causa

'

est :

in

laudem

martirum, quorum passionem habere non possumus, sermunculum, prout spiritus Dei
afflaverit,

undecumque congerere; nomen-

que eorum, adiuncto Christi vocabulo, subnixis scripturarum praeconiis,

canendo
ut vobis

et legendo in aecclesia recitari facere et laudari.

Quod
fieri

acceptum aut per vos ratum ceterisque gratum

mereatur, suffragantibus eorundem sanctorum suorum meab eo
enixius imploro,

ritis,

qui et bonis semper replevit et

repleat adhuc desiderium vestrum, et me, nullius persone nullius
scientiae

aut meriti

homunculum,
Qui vivit
et

in id,

ut spero,

instigavit

instruxit et roboravit.

regnat in secula.

22. Trotmarus Laureshamensis Buhboni abbati eiusque /ratribus

suum de

S. Nazario

sermonem commendat^.
abbati
*

Venerabili viro

domno Bubboni
et

cunctisque in Chri- 1007
christiaet

sto dilectis fratribus T(rotmarus), peccator

cognomento

nus,

utcumque tamen prespiter
in longitudine dierum.
c.

monachus, salutem pacem

gaudium
a.

commentarios
fol. 91t)

b.

Ex
a.

cod. hihl. universiiatit ffirzhurgensis Th.

f.

34 membr.

saec.Xl
1.

— 93t).
1005 sive 1006 ad
p. 64.
a.

Laureshamensi ab

1017. V. Dahl Beschrei-

bung des Fiirstenthums Lorsch

23*

358
1007

EPISTOLAE MOGUNTINAE

22

Dummodo
stat; ne, si

tacendi" tempus iudicetur, in exordio dicendi lec-

torum prius auditorumque prudentem premonere patientiam preelimando rubigonoso
stilo,

id est

exercendo neglecto

ingeniolo,

prefationi aliquantisper

immorari compellar, calumista

nientur mihi fastidientes,

Quia nec semper

nec sepe

talia.

Hinc in nomine Domini propositum prosequar.
Sepius
tris

mecum

retractans, nil hactenus in

laudem

sancti pa-

et

domini nostri Nazarii sanctorumque commartirum eius a
usque traiectum, quo vel iucunde incertitu-

tot precedentibus doctis ad nos

dius eorura agi sollempnia vel aliquatenus probra

dine nobis insultantium refelli valuerint,
privatis molestiis intra

non minus quam de
eo,

me

contabui.

Non tamen

ut mihi-

met

id

operis quoquo pacto

umquara aggrediendum censuerim,

quippe quem nec scientia nec innocentia comraendarit; sed hoc
ab aliquo peritorum ac meritorum semper inchoandum speraverim.

Haec diu mecum dum
in pace Dei

tacitus volvo,

maior in dies exinde

succedit temptatio,

quibusdam fratribus
alii

nostris

—

quorum

alii

iam

quieverunt,

vita

adhuc comite supersunt

— idem
tibus.

mihi quoquo modo attemptandum importunius suggeren-

Quibus diu multumque obstinatius
elicuit,

dum

renitor,

tandem
oblitus

mihi caritas refutanti

ut,

meimet quodammodo

soloque martirum Dei confisus auxilio, sicut ante nos dictum est
prudenter'',
in

flammam raanum

mittens, ineptiara raeara pro-

diturus exordiar.

Non quo

rae aliquid dignura Deo, martiribus
arbitrer,

congruum, aecclesiae decorum necessariumve quid posse
sed
ut id tantura velle

memet experiendo comprobem.

Quin

potius secuturis forsitan sapientibus inliteratus ego et idiota hinc
scribendi occasionem perstruara et, quod per
in id saltem incitando,

me

nequeo, alios

tantorum nomen raeritumque raartirura
Quodsi ob-

inter laudes Christi clarius solito resonare, conabor.
icitur, talis

ego qua teraeritate, non rogatus nec iussus a maiori
talia presurapserira, subraissus,

qualibet persona aecclesiastica,
quis
in
id,

inquam,

me

praecipiendo vel hortando propulerit?

quod non solum nerao
a.

confideret, verura
c.

ne ullus quidem exco-

an dicendi?

b.

prudens

EPISTOLAE MOGUNTINAE
gitare

22

SS*?

potuerit,

nunc temporis posse

fieri

aut debere.

Si 1007

vero, cur illud tantopere ante inchoationem omnibus celandum

duxerim, queritur, nec hoc sine causa actitatum" respondebo.
Institutione

docemur euangelica,

aedificandae
'.

in

altum turri

sumptus prius providere necessarios
scius

Et

ego, aifectus

mei con-

sed futuri ignarus

effectus,

malui delitescendo experiri

quid possem,

quam

inmaturius prodendo diffamare quid vellem

ne forte inefticax post derisui oculo nequam patuerim, dum,
sero pudendo, coepta

non perficerem.

Superest nunc: explanata''

clam
ciles

— placeant
auditores

displiceantne

— iam

palam innotescere;

et do-

non tam benivolos

conciliare

quam

attentos sollici-

tare, qui directo caritatis tramite,

neutrobique

flexi, et

emendanda
Quia,
edi-

corrigere et
si

non dampnanda diiudicare queant
tacitus ipse occuluero, quis

et velint.

quod elaboravi

quod ignoret
quae
nisi

scat vel

comprobet? Maximeque hoc

in cantibus,

usu

audiendi discerni delectarive nequeunt.

Alioquin ultro ingratis

inportune ingerere, quae vix suasus

annuere quin potius nec
est.

coactus praesumere debeas, dementiae res

Caeterum,

etsi

stultum est in prohemio effluere, reprehensores meos, quos nec
satis

mirabor nec futuros admodum detestabor,

qui—

quolibet zelo

amoris vel
talenti

amaritudinis — modo quiescentem me de" subterranea
cavillantur,

dominici absconsione

modo

studiis

operam

dantem, velut novarum praesumptionum curiosum, aemula susurratione suggillant, utrobique per

me

ratiocinando

^*

praeoccupare
In quolibet

ac perpaucis satisfacere eisdem, necessarium video.
scripto vita

ac scientia disquiritur auctoris.

Quodsi de merito

mecum agitur, non tam sancta conscribere quam nec leme dignum censeo, adeo ut mihi quasi proprie scriptum quia omnium reputem Non est laus speciosa in ore peccatoris pene reum me fateor, pro quibus peccatori dicit Deus: Quare
vitae

gere

:

'^;

tu enarras iustitias

measf^ cum sequentibus.

Sin vero doctriadverto,

nae scientia exigitur, acsi privatim

me notatum
sed
c.

cum

dicitur: Stultus, si tacuerit, sapiens estimabitur*.
a.

Hinc utrimc.

actitandam
Cf.

c.

b.

explorata

c.

c.

d.

ratiotinando

1.

Luc. 14, 28.

2. Eccli. 15, 9.

3. Ps. 49, 16.

4.

Prov. 17, 28.

358

EPISTOLAE MOGUNTINAE

22. 23

1007 que convenienter silendum mihi prorsus iudicabitur.
tas,

Sed

cari-

ut spero, Dei quae iustificat impium' et qui docet

hominem
Proinde
:

scientiam, urguet

me

de sanctis eius martiribus, tametsi extra
eifari.

materiam vel inconditum quid, pro modulo meo

intendat et caritas corrigentis, audiat et zelus corripientis

gram-

maticorum nos utcumque vel principia

libasse

non negamus,

rethoricorum vero, dialecticorum vel maiorum quorumlibet nee
didasculos nos nec scolasticos profitemur;

non tamen omnimo-

dis, quid velint quidve profiteantur, ignaros optamus.

Ausculta inquam 6

tu,

quisquis'

novorum me denotas praedocto
silentio,

sumptorem

:

non praeiudico priorum meorum

non nova antiquis martiribus undecumque merita comparo, non
usurpo historiam texere,
didicerim.
.

quam nec

scripto nec veridico relatu

Non clam

defero christicolis sacerdotibus, de quibus
officii

lego:

Diis ne detrahas'', quorum id solum

autumas; sed

vere ut antistites et doctores rationabiles Dei gregis veneror
diligo et amplector.

Maximeque pastorem
examinanda

et

presulem nostrum,

Venerabilem Willigisum archiepiscopum; cuius inerrabundo

me

dedo iudicio meaque

ei

dicta dedico, a quo et pre-

sumptionis veniam et gratiam commendationis imploro.

Huius anno episcopatus 35, regnante gloriosissimo domno
Heinricho rege anno 5, dominicae vero incarnationis adhuc 1007

haec

licet frivola

non de mea sed sanctorum patrum orthodoxa

scientia, veritate

tamen divina subnixa,

adstipulavi.

23. Ariho archiepiscopus Moguntinus Megunhardum I episco-

pum
papa
1024
siae

Wirzeburgensem ad synodum vocat.

De

interdicto

a

in se prolato consilium eius exspectat^.
et

Domino
pontifici

confratri

Megunhardo^, Wirtzeburgensis eccleAribo Moguntinae sedis provisor

venerabillimo ,

quamvis indignus
simos conatus.
a.

servitutis et orationis sine cessatione devotis-

qnisq.

c.

b.

ex eodice ms. montis S. Pelri Erfordiae descriptam a Schanrepetiit Giesehrecht

nato

hanc epislolam edidit Hartzheim Concilia Germaniae lll 61;
ieriia)

Gesch. der deutsch. Kaiserzeil {ed.
1.

11 670.

Prov. 17, 15.

2.

Exod. 22, 28.

3.

I,

1018—1034.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

23

359
1024

Cum
anno

nobis antiquorum patrum praecipiant instituta bis in

generalia celebrare concilia,

bonum

et utile

mihi videtur,

ut huiusmodi institutio nostris temporibus saltem semel annua-

tim

minus negligatur.

Nam

quando praedecessores nostri de
multae virtutes in sancta
et
floriferae fuerant;

conciliis faciendis vigilanter curabant,

ecclesia,

quasi in iuventute

sua,

fertiles

quae nunc, proh dolor, propter
redactae sunt in

illius

senium

et

senectam pene
'

cinerem et favillam.

Sed cur

illius

increpo

senectutem,
Illius

cum nostram

potius increpare deberem segnitiem.

enim voce

dicitur per

prophetam: Vetustam fecerunt pelecclesiae pellis sumus, qui sacra-

lem meam^.

Nos ergo sanctae
et religionis

menta

illius
;

observantiam amplectimur et circum-

damus

quam pellem

ipsa dolet et loquitur viciis nostris factam

fuisse vetustam, quia

non

aspicit in nobis,

quam

aspexit in pa-

tribus virtutum pulchritudinem solitam.
et

Unde, karissime frater

domine, discutiamus nos e pulvere pigritiae nostrae, surganegligentiae et,

mus ocyus somno

quia sanctae ecclesiae pellis
virtutis.

sumus, renovemur velut aquilae iuventute

Hac de causa cum
venire
cino

fratribus nostris decrevi et statui, con-

nos in

unum

in vigilia ascensionis

Domini^

in loco vi-

qui dicitur Hosteti"* iuxta

Mogum,

ut omnibus cordis et

animi viribus occurramus sanctae matris ecclesiae necessitatibus.
Proinde vero seorsum cupio ex tuo caeterorumque fratrum

nostrorum consilio discere: de legatione sedis apostolicae quid
facturus sim.

Quia, sicut antea tibi per epistolam

meam mancum
con-

davi,

ex delatione

anathematizatae Imme''* apostolicus® mihi

interdixit ornatus primos dignitatis meae.

Inde vero,

gredior

summa;
oritur.

mecum in conscientia mea, nascitur mihi consolatio sed cum intueor, quid aliis possit evenire, si istud infacile

discussum tam

labitur,

meror mihi continuo magnus obfa-;'

Unde, quoniam omnes sumus inpulsi ad casum, non
Hostetz ed., corr. Giesehrecht in Hosteti.
Cf. Ps. 70, 18.
4.
2.
b.

a.

Imme

scripsi pro in

me

ed.

1.

Threni

3, 4:

„vetustam

fecit

pellem
,

meam".

3.

13 Maii 1024.

Hfichst.
6.

5.

sive

Irmengardae

uxoris Ottonis

comitis Hammersteinensis,

Benedictus VIII.

360
1024
ante Mai. 13

EPISTOLAE MOGUNTINAE

23. 24

roris

tumultu sed orationis obtentu contra pulsantem opponamus
•
i

communiter clypeum.
24. Aribo
arcMepiscopus

Moguntinus

Cunegundi

imperatrici

scribit de interdicto

a papa

sibi illato et

de Piligrimi ar-

chiepiscopi Coloniensis honore aucto.

Rogat, agat ut Pili-

grimus

et

Theodericus II episcopus Mettensis synodo suae

intersint".

1024

Divae dominae suae Cunegundi divina disponente prudentia

Romanorum

iraperatrici

augustae A(ribo),

Dei gratia quicquid

est, affectu cordis avidissimo debitae servitutis et orationis de-

votissimas exhibitiones in Christo.
In primis desidero,
familiaris
tibi alligari,

karissima domina, ut nullus nisi
epistolae

tibi

legat huius

verba

servitute

quanto sine gratiae suae dulcedine nihil mihi iucundulce videri.

dum

potest vel

Nam,

ex quo primum iucundis-

sirao gi-atiae

tuae munere donatus sum, tam multiplex inde mihi
ut nullis possit divitiis recompensari nec

fluxerat

commodum,

facundissimi sermonis ornatu digne laudari, ut .... nihil exinde
mihi, quod sine tuo iudicio dulce videretur et laetum, nihil

tam

contrarium vel asperum, quod non aestimarein tua clementi benignitate tuoque consilio facillirae'' superare
. .

Caeterum moeroris anxietas mentem mihi aliquot
-

dies apo-

stolicis

legationibus
facit.

turbavit;

sed conscientiae consolatio tran-

quillam

Idcirco, karissima
illara,

domina, abscondita est tam diu

pietati tuae, quia speravi:

antequam ad aures tuas per-

veniret, aliquatenus posse leniri.

Non enim

ignoro compassionis
solius

tuae

mirandum

ac laudabilem affectum,

quem

Dei dono

tibi scio

concessum; ideoque solus doloris volui calicem bibere,

ne

mens tua turbaretur compassionis merore.
,

Sed quia non
.

potest iste transire

nisi tu bibas

paulum

inde, fac

.

.

confido.
erit

Quid facturus
a.

sim,

in

epistola

tua rescribito,

quoniam

ex codice ms. memhranaceo monfis S. Petii Erfurdiae descripsit Schannatus,

edidit

Uartzheim Concilia Germaniae III 62^
b.

repetiit

Giesehrechi Gesch. der deufschen

Kaiserzeit {ed. tertia) II 671.

facilime ed.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
sa certissima,

24

361
sententia
1024
ante Mai. 13

quacunque

dictaverit

tua ....

Condictum iam habeo concilium, ad quod confluet ft-atrum

meorum venerandum conlegium; eruntque
operatores Piligrimus Coloniensis
protopraesules.
',

ibi consilii nostri co-

Poppo Trevirensis ', venerandi

Sed

quia

de

nepote meo^ P(iligrimo) timeo,

ut

senioris

mei*

artificioso

retardetur consilio,

commendo

id

tuae fidelissimae pietati, ut tu illum aggrediaris seorsum et sive

volentem sive nolentem in ascensione Domini^ ad nostrum venire facias concilium.

Proinde, karissima domina,

.

.

.

.

non

possum

celare
et

te,

quod

adhuc

.

.

absconditum habeo ab omni

quidquid desidero , ut a te verbis minacibus audiat,
nesciente.
.
.

quasi

me

Coloniensis episcopus ipse na

con-

stitutus,

quamvis non ignoraret, quam inrationabiliter
apostolicus^,

me

illu-

sum haberet
honor
pallii,

tamen

et familiariter eius

dona acce-

pit et araicabiliter suis illum

muneribus oneravit.

Et ubi mihi

quamvis

iniuste, est interdictus, ibi pallii sui ho-

nor non solum est melioratus, sed, ut aiunt, quodammodo deauratus;
vitas,

quasi sibi inde

sit

aucta dignitas sive duplicata

festi-

unde mihi aliquantulum oppres .... perditi honoris amara

calamitas ...
nesciente

Et quia pudore non potui perte
rius imputari.
. .
.

quasi

me
si

Proinde

celsitudinem

tuam obnixius deprecor:

ut,

fratrem' tuum,

dominum

videlicet

Metensem episcopum^, ante
gratias referas, quo-

quam

ego videas, de

mea

parte

maximas

niam apud sedem suam tanta susceptus sum benignitate, ut
nec utilius nec honorificius aliquid mihi posset exhiberi Mogontiae.
Illius

consiliis

quia

post

Deum

et

te

maxime

contido,

quoniam
tenus

id

devotissimo promereri
efflagito:

habeo servitio, soloprecibus facias apud

prostratus

ut tuis illum

Hosteti iuxta
a.

Moguntiam
2.

interesse conventui nostro ... qui con-

fratrnm ed.

1.

1021-1036.

1017—1047.

3.

Cf.

Wiponis Vita Chuonconsanguineus Aribo5.

radi imp. (Mon. Germ. SS.
nis archiepiscopi ".
6.

XI

256)

:

„

Pilegrinus

—

4.
7.

Heinrici II imperatoris.

14 Maii 1024,

Benedictus VIII.

Theodericum

II.

362
1024

EPISTOLAE MOGUNTINAE

24. 25

ventus in vigilia ascensionis Domini' fratribus
nuntiatus.
natio ....

est nostris de-

Valeat

semper in Christo

veneranda domi-

25. Suffraganei episcopi

ecclesiae

Moguntinae Benedicto VIII
supplicant".

papae pro Aribone archiepiscopo
1024

Domno

B(enedicto) apostolicae sedis capiti venerabilissimo

Burchardus'' Wormatiensis, U(dalricus) ^ Curiensis, Werinharius*
Argentinensis, Eberhardus* Babenbergensis, W(alterus)* Spirensis,

Wiggerus'' Vardensis'', Meginhardus* Wirceburgensis, H(eimo)*
"

Constantiensis, G(odehardus)
(Rub)ilocensis '',

" Hildenesheimensis, H(eribertus)

'^

Brantho*'' Halverstadensis, H(izzo)^^ (Pra)gensis
. . .

omnes una intentione
.... posse.

tutis et orationis instantiam

pro ....

Cecidit corona capitis nostri, ablatae sunt diIllud autem, sicut prae-

gnitates scilicet* nostri metropolitani.

missum

est,

tantum audivimus; sed auditum minime credimus,
nos frangit, a paternitate tua discere cusit.

et quia' ipse auditus

pimus, rei veritas quae
est

Si sic est, sicut audivimus, versa
et

in

luctum cythara nostra

organum nostrum

in

vocem

flentium**.

Quis enim a lacrimis se temperet,

cum

innocens me-

tropolitanus

ex unius mulieris'^ delatione vel particulam digniAbsit domine, absit hoc a
te,

tatis amitteret.

qui primus post
in aequi-

Deum
tate.

in vice sancti Petri

orbem terrae regere debes
facti

Si vel

minimus^ presbyter causa

huius .... depo-

neretur,
tionis
^

iam dudum universae
marcesceret.

religionis ordo in favilla

consump-

Sed cur

scribimus ,

quasi haec vera

esse
a.

credimus?

Ea enim, quae

audiuntur ... esse possunt et

ex codice membranaceo ms. hibliothecae montis S. Petri Erfordiae dencripsii

Schannaius, edidit Hartzheim Concil. Germ.
schen Kaiseneit {ed. tertia) II 672.
b.

HI

63^ repetiil Giesebrecht Gesch. der deutscripsit Giesehrecht
e.

Wiggerus Vardensis
olacensis ed.

pro
quia

W. Mur
scripsit
h.

.

.

.

iensis ed.

c.

S. ed.

d
g.

S. ed.

f.

Giesehrecht pro

quin ed.

minimus

scripsit Giesehrecht

pro minus ed.

sic scripsi

pro consensionis ed.

3. I, 1002—1026. 4. I, 1001 2. I, 1000—1025. 1. 13 Maii 1024. —1029. 6. 1005—1031. 5. I, 1007—1040. 7. 1013—1031. 9. 1022—1026. 10. 1022-1038. 11. 1022 8. I, 1018-1034. 13.1023—1030. 1042. 12.1023—1036. 14. lob 30, 31. 15. Irmengardis s. Immae, nxoris Ottonis comitis Hammersteinensis.

—

EPISTOLAE MOGUNTINAE
vera et falsa
tis
. . .

25. 26

S63
falsita^°^

autem
si

tribuat, ut iste auditus

1024

exurgat.

Nam

metropolitanus noster, dominus Aribo, prop-

ter

anathematizatam dignitatis suae aliquantulum perderet, conac

sequens

ratum"
periculo

foret,

ut

omnium
Ille

nostrum''

sacerdotium

depositionis

subiacuisset.

enim extra commune

nostrum consilium

et

iudicium nil habet in praefata muliere
si

commissum; ideoque,
cretum
enatet.
est

cum
tibi,

illa

aliquid contra synodale deille

perpetratum, nos naufragia paciemur,

securus

Credimus autem

domine,

et

omnibus ubicumque

in

mundo

existentibus de causa praefatae mulieris aures ita esse

repletas, ut ultra opus

non

sit,

illius scribere

culpas ;

cum

illud

potius procurandum

sit:

qualiter,
si,

amputata a Christi corpore,

aut funditus pereat aut
voluerit

—
.

quod minime credimus, converti
poenitentiae usque ad finem vitae

—

in

heremum
s

gemebunda discedat ....
matis vincula dabamus
.
.

Nonne, quando super illam anathetuos adiutores,

cum

rectius possiipsi

mus

dicere

praecessores.

Ipsi

enim praecesserunt,

prima

vincula
illis

iniecerunt;
fuit,

deinde noster ordo, sicut decuit, quod ab
Ipsis pernitiose luditur, si causa no-

factum

firmavit.

stra durius tractatur.

Unde vero

in

commune

prostrati" ro-

gamus: ut

dignitati tuae consulas et, si quid incaute
;

actum

sit,

id caute resarcias

anathemate obligatam terrore tuae sententiae
filio,

stringas
nis

;

domno

Ariboni, tibi devotissimo

cur

.

.

.

dilectio-

munus impendas, ....

qui propter avariciae lucrum nullum

palpat peccatum, sed pro amore iustitiae semper exerto graditur mucrone.

Valeat in Christo paternitas tua.

26. Aribo archiepiscopus Moguntinus Godehardum episcopum
Hildeshemensem ad synodum Seligenstadensem
invitat^.

Domno
tionis,
a.

Godehardo, sanctae Hildesimensis ecclesiae pontifici

1026
^^

venerando, Aribo, gratia Dei quicquid est, debitum illud ora-*°*

quod humanitas
tatam ed.
d.
b.

exigit christianitatis.
scripsit Giesehrecht

nostnun

pro nostrorum ed.

c.

pro-

stati ed.

ex eodice ms. hihliothecae S. Pelri Erfordiae descripsil Schannalus, edirepetiit Giesehreeht

dit

Hartzheim Concilia Germaniae III 64,

Gesch. der deutschen

KaU

serzeit {ed. Urtia) II 675.

364
1026

EPISTOLAE MOGUNTINAE

26

Quamvis a

te frater multis

sim lacessitus

iniuriis indebitis-

que" aifectus contumeliis,

memor tamen
'

regulae nostrae,

qua

iubemnr nos invicem

diligere

et in

nos peccantibus usque sep-

tuagies septies peccata dimittere^, nolo fraternae dilectionis erga
te
et

claudere

sinum, sed dilatato corde

meum
in

tibi

commendare
corlu'',

tuum contra

suscipere libenter consilium.

Sumus unius
eodem corpore

poris

membra

et,

ut ita dicam,

quaedam

minaria.

Quodsi nos minus caligamus propter (dissen)siones

corpori", in quo sumus, rectum ostendimus iter per'' vitae huius

caligi(nem.

Quae)rendum*

est ergo nobis

omnimodo, (ne in nos
Ohscuin-

ex)^ sententia illa prophetica torquea(tur impre)catio « :

rentur oculi eorum,
curva^.

ne videant,

et

dorsum eorum semper

Nam

si

propter nos dorsum ad peccati laqueum cur-

vatur, quid restat, nisi ut ipse visus aeterna caecitate
et in ipsa

dampnetur
nisi

morte sopiatur? Quid
ita

est in

fratrum discordia,

quaedam, ut
hannes
ait:

dicam, in ipsa vita mortis poena?
diligit,

Hinc
aliis

lo-

Qui non

manet in morte*.

His et

auc-

toritatibus

motus
;

et concitatus,

moneo

te,

unum

esse de nostris

confratribus

et

quamvis nostram fraternitatem multis tergiver-

sationibus eifugere coneris, revocamus te

tamen clarissima voce

sincerae dilectionis.
ternitati,

Praecessores enim tui huic adherebant franisi

nec tu inde rescindi poteris,

lugentibus et flen-

tibus nobis.
<!

Unde

tibi frater

concilium intimamus, quod

communi conMathaei
et coepiscopis

sensu fratrum nostrorum in proxima
apostoli^

festivitate sancti

apud Selingestat cum

ceteris

fratribus

habituri sumus.

Ipsumque concilium primo rogamus ut laudes,
ceteris
b.

laudatumque cum
a.

fratribus

visites;
pro
.

ut
. .

ibi

non solum
C.

an indebitique?

sic scripsit Giesehrecht
d.
. . .

slones ed,

sic

scripsit Giesebrecht
e.

pro COrporis ed.

per scripsit Giesebrecht pro propter ed.
ed.
f.

sic

scripsit Giesehrecht

pro
g.

caligi

rendum

ne in nos ex posuit Giese. .

hrecht in lacvna ed.
1.

sic scripsit Giesebrecht

pro torquea

catio ed.

loh. 13, 34.

2.

Matth. 18, 21. 22: „Domine, quoties peccabit in
Dicit
illi

me
4.
c.

frater

meus

et

dimittam ei? usque septies?"
21 Sept. 1026.

lesus:
3.

„Non
prior.

dico tibi usque septies, sed usque septuagies septies".
1 loh. 3, 14.
5.
c.

Ps. 68, 24.

Cf. Wolfherii vit.

Godehardi

30, posterior.

22,

Mon. Germ. SS. XI 189, 208.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
plantemus
dissipemus.
et

26. 27

365
1026

aedificemus,

sed etiam evellamus destruamus et
tibi

Credo, quod

commissam

ecclesiam rite ra-

tionabiliterque habeas circumspectam, et

quod propter hoc nuUa
visitare.

necessitate

cogaris

nostrum concilium

Verum, quia
ad eum

praecipitur lege canonica,
brari concilia,
te enixe

bina a provincialibus in anno celetibi

praedictum

terminum indicamus
tibi

et

,

rogando invitamus.
sit,

Nam

quamvis
in

nihil,

quod cortibi

rigendum

obstat

.

.

.

ia

sanctitas

commisso

grege

itius vigilat,

mihi autem in

meo grege procurando propincutitur,
. . .

ter

alias

occupationes

nimium tremoris

et

ne grex

neglectu
storalis.

meo

.

.

.

pateat morsibus lupinis ,
et

cura exigat pa-

Causa vero huiusmodi iterum

iterum te frater obVale.

nixius rogamus, ut interesse velis fraterno conventui.

27. Bern abbas Augiensis Ariboni archiepiscopo Moguntino de
controverso

numero dierum dominicarum adventus Domini

exponit; monetque^ ut

rem

diiudicet".
aut

Summae
tur
tritici

dignitatis apice sublimato Ariboni'' archiepiscopo,
fideliter

1021

per quem in area Domini bona conservis
inensura, Bern"',
etsi
vile**

amministra-

Dei matris mancipium,

illud servi

boni euge^ optat in premium.

Quotiens in aecclesiastici ordinis ritu minus concordamus,
oportet ut ad consilium magistrorum recurramus; per quos, ut
scriptura testatur, sapientia divina profunda fluviorum scrutata
est et abscondita produxit in lucem''; legislatore id etiam pre-

cipiente:

Interroga patrem tuum
tibi*.

et

adnunciabit

tibi,

maiores

tuos et dicent

Huius rei gratia te potissimum, piissime
quondam
inferioris monasterii Ralishonensis
,

a.

Descripst ex (B) codice

hodie ta.

bularii regii Monacensis,

membranaceo

saec.

Xll
et

fol.

61;

et

ex

(fi)

codice S. Galli 898

membr, saec. XI, uhi initium tanlum epislolae

reperitur,

Ediderunl Pez Thesaur. anecdot.
et

IV

P. II 41 squ. {ex cod. S.

Emmerammi)

Martene

Durand

Veler. script. coll.

l

883 squ. {ex ms. Verdinensi).
stola

—

In

R

hoc lemma epislolae praefixum est: Incipit epi-

Bem

Angiensis monasterii abbatis ad Aribonem Mogontinum archiepiscopum de eo,

qnaliter adventus
evenerit. 1.
b.

Domini hoc anno
Arboni G.
c.

celebrari

debeat,
d.

quando

nativitas

Domini 2

feria

B. G.

vile vile G.

abbas Augiensis 1008—1048.
7.

2.

Matth. 25, 21.

3.

lob 28, 11.

4.

Deuter. 32,

366
aut

EPISTOLAE MOGUNTINAE

27

1021 pater, de his, que in

dubium de dominici adventus celebratione
Cui superna Dei" providentia
te

venerunt, consulendum censuimus.

tantam scientiae plenitudinem donavit, ut

per aquam divina^

rum

scripturarum non solum usque ad talos vel ad genua

seu

etiam usque ad renes transduceret, verum etiam ad ipsum tor-

rentem,

quem non
etsi

possis transire, perduceret.

Quoniam

inquit

intumuerant aquae profundae torrentis,
vadari^; qui

qui non potest trans-

non

pertransiri,

ad illum tamen, ipsa Dei sa-

pientia adiuvante quae per torrentem designatur, potest perveniri.

Igitur

huius

aquam

torrentis,

quam nuUus mortalium
ac

transire

potest,

aliquatenus

tange;

aliquem intellegentiae

gustum

sitibundis pectoribus nostris praebe.

Ut enim apertius, unde queramus, agnoscas, intimamus'',
quod tamen iam dudum
te latere

minime credimus. Quotiens-

cumque

natalis

Domini

in secunda feria, velut in praesenti auno*,
aliis

evenerit,

magnus

error per aecclesias Dei se infundit;

di-

centibus,

non debere plus quam quatuor dominicos
dominicae nativitatis
vigilia

dies

cum
aliis

ipsa sacratissima

celebrari",

vero e regione

contendentibus,

magis oportere quatuor plenas

ebdomadas adventum Domini habere. Quintum diem^dominicum
specialiter vigiliae

Domini dedicantes, nullum

aliud, ut investi-

gare potuimus,

defensionis suae

argumentum

vel rationem ha-

benf,

nisi ut illa

quatuor

officia,

que in nocturnalibus antipho-

nariis inveniuntur, vel lectiones

sanctorum euangeliorum nec non

et apostoli plenius adimpleantur.
tatis racione

Ad

haec

alii

pleniorem veri-

subnixam antiquorum, beati
proferunt

videlicet Gregorii pa-

pae ac presbyteri Hieronimi,
alter in libro

sententiam.

Quorum

sacramentorum , id

est missali,

ita praetitulavit:

Dominica prima de adventu Domini, dominica secunda, dominica
tertia,

dominica quarta, que proxima

est ante nativitatem

Domini;
a.

alter vero in lectionario,

quem librum Comitis
debere in R.

appel-

om. R.

b.

huc usgue G.

c.

sequitur iierum

d.

ha^
/<•

bentes R.
1.

Ezech. 47,

3. 4.

2.

Ezech, 47,

5.

3.

Aribone ecclesiam Mo-

guntinam regente,

natalis Christi in

diem Lunae

incidit

anno 1021

et 1027.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
lavit, sic:

27

867

Dominica

V

ante nativitatem Domini,

quam Amaladeinde:

aut
^'^

1021

rius preparationem dominici adventus

nominavit,

DoI

minica

IV

ante nativitatem

Domini, dominica III ante

nativi-

tatem Domini, dominica II ante nativitatem Domini, dominica
ante nativitatem

Domini; ut converso modo, quae apud Hierovel

nimum

dicitur

prima

proxima ante nativitatem Domini, apud

Gregorium dicatur dominica IV de adventu Domini.

Non

in-

convenienter, ut reor, propter quinque huius saeculi aetates, in

quibus

hominum genus sub

iugo

diaboli

captivum tenebatur;

quo usque, per intactae virginis uterum nascendo, in carne appareret, qui carnis peccata per sui corporis hostiam aboleret et

initium sextae sequentis aetatis sanctificaret.
noster

Vel quia interior

homo per quinque
mors operetur,

sensus corporis corrumpitur, ita ut

in nobis

sicut propheta dicit: Introivit

mors per

fenestras vestras^; quatenus in his quinque

ebdomadibus hospiprophetica lectio
:

cium mentis
in ipsa

illi

regi nostro praeparetur,

quem

ebdomada

V

his verbis pronuntiat
et

venturum

Ecce dies

veniunt, dicit

Dominus,

suscitaho

David germen iustum^.
officia

Item in antiphonario diurno post tria
tur ieiunium,

statim sequi-

deinde dominica vacat;
in

ut ex hoc liquido

com-

probetur,

quantum etiam

hoc delinquant,

qui in praesenti

anno ieiunium, quod praecedere debuit, post dominicam quae
vacat ponunt, adventum Domini inchoantes 6 Kalendas
bris.

Decem-

Quod

si

hoc caventes prius ieiunant, nihilominus contra
qui ieiunium decimi mensis semper in

patrum

instituta agunt,

proximo sabbato ante nativitatem Domini celebrandum statuerunt.

Quaternarium vero numerum, quem, ut supra notavimus,
in

S. Gregorius

quatuor dominicis de adventu Domini diebus

posuit, tali celebrant sacramento, ut
stit

homo, qui quatuor

consi-

elementis, per quatuor ebdomadas eius expectet adventum,
tres ordines librorum

quem per
psalmorum

—

legis scilicet,

prophetarum,
id est princi-

—

olim promissum et per quartum,

pium

euangelii, angelo sanctae Mariae

semper virgini conceptum

1.

V. lerem.

9, 21.

2.

lerem. 23, 5.

368
aut

EPISTOLAE MOGUNTINAE

27

1021 ac nativitatis eius
ris certissime

ordinem narrante, ad salutem humani gene-

sciunt huic

mundo praesentatum.
meae
adtestatio,

Et ne

tantilla parvitatis

quam ex aliorum

magis quam ex propria protuli sententia, videatur parvi pendenda, maiorum dicta ponantur in medio; ut vel ex his liquido

comprobetur, quorum usus rectior habeatur.
larius,

Ait

nempe Ama:

divinorum officiorum scrutator non contempnendus "

In

antiquis libris missalium et lectionariorum^ repperitur scriptum

quae a parte totum

solet implere.

His verbis satis datur intellegi, quod hanc sacrae scripturae regulam, quae non solum a parte totum sed etiam aliquando

ex toto partem

significat, hi

transcendant ,

qui in adventu Do-

mini non quatuor sed quinque dominicos dies annumerant.

Ad-

stipulatur huic narrationi illud famosissimi ac sapientissimi calculatoris,
et

domni

videlicet

Bedae argumentum,
pene

si

tamen

ipsius

non

alterius esse conceditur, toto
sit

orbi, ut

puto notissi-

mum: Notum

inquit omnibus hominibus, ut, quicumque adcelebrare, videat, ut nec ante

ventum Domini diligenter voluerit

V

Kalendas Decembris inchoet", nec III Nonas ipsius mensis
septem diebus, ubicumque dies dominicus

,transeat; sed in his

advenerit, ibi sine dubio celebrare valebit.

Hunc morem,
civitas

tota

pene ut fertur observat Gallia ac ipsa
ut per veracissimos

Romana, quondam mundi domina,
ac

relatores,

praecipue sanctae recordationis Adalboldum epi-

scopum

',

qui, scriptis nostris pulsatus,

Rome

positus hoc requi-

sivit, didicimus.

Quamquam

postea nescio qua de causa aliter

agerent;

Placentina tamen, ut ipse ego eodem in tempore et

audiendo et videndo cognovi, aliisque Italiae civitatibus antiquae
institutionis

regulam servantibus.
abbas Herigerus^, vir non parvae auctoritatis , no-

Sed
stris
a.

et

temporibus proprium super hac re libellum composuit',
sequitur Amalarii

De

ecclesiasticis officiis L.

Hl

caput 40 fere totum {ap, Hitc.

torpium
1.
sit.

De
2.

divinis officiis p. 208);

quod

omitt9.

b.

lectionaiium R.

inchoat R.

Traiectensem (1010

— 1027),
3.

qui vitam Heinrici II imperatoris scrip-

abbas Lobiensis (990—1007), qui Gesta episcoporum Leodienlitteris.

sium mandavit

Sigebertus de scriptoribus ecclesiasticis (ap.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

27

in quo, ut asserunt qui illum legerunt, probabilibus argumentis

aut

1021

eos convincit contra

patrum

instituta agere, qui plus

quam qua-

^^

tuor dominicos dies adventus

Domini celebrare contendunt.
obiciunt,

Quod vero ex adverso
dies,

ideo

quatuor dominicos
illa

excepta vigilia Domini, debere celebrari, ut

quatuor
illa

nocturnalia officia vel sancti euangelii seu apostoli lectio in

dominica quae vacat possint impleri,
enervari.

facili

responsione potest

Quis enim non videat, incongruum valde esse: prop-

ter tria vel quatuor responsoria

—

quae retroactis ebdomadae

diebus,

si

tamen

ita

visum

fuerit decantari, vel sancti euangelii
III

seu apostoli lectio, quae feria
regionibus nos
ipsi agere

ante ieiunium, sicut in Italiae

audivimus ac vidimus, vel potius in

ipsa dominica quando vigilia celebratur,

cum ymnis

matutinali-

bus primo mane

possint adimpleri

—

tam misticas rationes

quatuor ebdomadarum evacuari debere.

Non

utique quarta do-

minica adventus Domini vacaret,
Introitus

si

proprium officium haberet.

Memento

in nullo autentico invenitur antiphonario, sed
libitu est
si

ipsum officium a quodam pro

superadditum

;

ideoque
ali-

nec summopere est curandum,

pro rationabiliori causa

quando

fuerit intermissum.

Vacat enim

ceteri tres

dominici dies, qui simili

ista quemadmodum et modo ponuntur post duo-

decim lectiones; quibus tamen minime desunt lectiones epistolarum
et

euangeliorum

ad implendum

numerum quinquaginta

duarum anni dominicarum.
Domini
et

Habentur enim inter nativitatem
officia

septuagesimam

quatuor per dies dominicos;

a septuagesima usque in pascha octo,

nam nona

in

medio vadeinde se-

cat; a pascha vero usque in octavas pentecostes 8;

quuntur 23 usque in adventum Domini; in adventu Domini tria

tantum ponuntur, quarta ut supra diximus vacante.

Quatuor
His adde

enim

et 8

itemque 8 atque 23

et 3 fiunt

simul 46.

quatuor dominicas vacantes, et

unam quae

est praeparatio do-

minici adventus, nec non de sancta trinitate;

summam 52

dosub

Fabricium, Bibliotheca ecclesiastica) cap. 137: „Herigeni8

—

scripsit

8ua et Adelboldi episcopi persona dialogum de dissonantia ecclesiae de

adventu Domini".
Jatfe, Bibliotheca
III.

24

370
aut

EPISTOLAE MOGUNTINAE
esse.

27

1021

minicarum videbis adimpletam

At vero missae

in libro

*"*

sacramentorum plures inveniuntur adpositae, utpote post theo-

phaniam habundant

3,

post octavas pentecostes una, et una in

septimo mense, quando ieiunium est celebrandum; non incon-

gruo ut puto ordine, ut quinarius, qui 52

numerum

his super-

greditur, quintae nihilominus dominicae ante nativitatem

Domini

per verba deprecationis adunetur.
cita,

Sic enim orat sacerdos: Ea;et cetera;

Domine, quaesumus, tuorum fidelium voluntates
et in

quamquam

quibusdam missalium

libris

etiam altera, nescio

a quo inveniatur composita.

Quodsi in aliquibus plures inve-

niuntur libris, non tamen autenticis.

His ita se habentibus, eos, qui tanto adnisu hoc anno

unam

ebdomadam dominico adventui conantur adicere, libet perconquidnam agendum censeant, cum primum pascha in 1 1 Katari
:

lendas Aprilis,

septuagesima vero 15 Kalendas Februarii

eve-

nerint, et ob hoc

duo

officia,

quae sunt: Omnis
nisi

terra,

Adorate,
id
est

velut

minus necessaria remanebunt;
terra, tali

forte

priori,

Omnis
celso
ticis

modo locum

dent, ut ante

epiphaniam In ex-

trono

contra

morem

canant,

cum

in
:

omnibus

auten-

antiphonariis id ipsum

ita praetituletur

Dominica prima

post epiphaniam Domini.

Non solum

hoc, sed et responsorium:
poterit attingere,

Domine ne
currente.

in ira,

nuUum diem dominicum
ita
est,

octava epiphaniae proxima tertia feria ante septuagesimam oc-

Quod

si

immo

quia ita est,

unum horum

necesse est ut eligant, aut ut haec omnia

—

id est officia duo,

Resp. Domine ne

in ira, lectiones quatuor, missas quinque

—
pu-

omnino quasi non necessaria praetermittant aut, ubi locorum
possint,
et

interserant;

et

concedant nobis: id una tantum missa

una

lectione apostolica seu euangelica agere,

quod

sibi

tant in plurimis licere.

Alioquin terminum paschalem eotenus

transferant, quotenus illa duo officia ne sas
inter
illis

dicam

lectiones et miset

epiphaniam

et

septuagesimam locum inveniant,

nos

concedimus adventum Domini anticipare, ut dominica

quae vacat
tis

cum

integritate

ebdomadae

possit vigiliam nativita-

Domini hoc anno

praeire.

Quodsi respondebunt, hoc cano-

EPISTOLAE MOGUNTINAE

27. 28

8Tt
aut

nica auctoritate esse prohibitum, et nos veraciter dicimus: quia

1021

ritum, quo

adventum Domini hoc anno celebramus, a

sanctis

patribus Gelasio
ter

Gregorio Hieronimo atque Hylario indubitan-

accepimus, qui velut bases consistunt in sanctae aecclesiae

fundameutis.

Quorum

sententiis

noUe acquiescere", transgressio

est legis divinae.

Haec

etsi ita esse

credimus, haud

facile

tamen

aliis

per-

suadebimus.

Quapropter ex sanctae sedis tuae auctoritate sen-

tentia prodeat, sanctorum

patrum

instituta servare decernat,

ne

sanctae matris aeclesiae

filii,

in scisma divisi,

minus unanimes

possent habitare in
tui fonte

domo

Dei.

Nam

ex dulcifluo sacri pectoris

purum

huius scientiae

potum tandem haurire cupimus,

ne per varios errorum rivulos diutius a vero nos aberremus;
ut
illa

valeas

mercede donari, quam Dominus per prophetam

talibus verbis dignatus est polliceri: Beatij qui seminatis super

omnes aquas\
scendit in

Dilectus

ecclesiae

sponsus, qui cottidie dete,

hortum suum ad areolam aromatum"'',
lilia

pascentem

in hortis virtutum inter
vitae
lis

castitatis

convallium, post huius
Salutat te humitui

terminum

colligat in

horreum suum.

Augiensium fratrum catervula, semper

memor

inter sacra

orationura libamina.

28. Aribo archiepiscopus Moguntinus Bernonis ahhatis Augiensis
sententiam de numero

dierum dominicarum adventus Do-

mini probat^.

Rescriptum Aribonis archiepiscopi.
Sanctitatem vestram aevo sempiterno intemeratam conservari optantes, circumspectae vestrae in his, quae ad
sollicitudini
aut

1021

Deum
et

^^

sunt,
artifi-

gratulemur.

Tandem etiam

vestris

bene

ciose

inventis,

optime dispositis, facunde elocutis et postremo
si

firma memoria pronuntiatis ex animo favemus tractatibus ; et

qua
regii
el

illa
a.

est

pontificatus
b.

tantilli

auctoritas,
infer.

eius sicut rogastis

quiescere R.

ex cod. quondam

monast. Ratisbon., hodie iabularii

Monacensis, memhr. saec.
et

Xll fol.
Cant.

66.

Ediderunt Pez Thesaur. anecdot.

IV

P. 11 4Q

Martene
1.

Durand

Vet. script. coll. 1 389.

Isai. 32, 20.

2.

6, 1.

24*

372
ant

EPISTOLAE MOGUNTINAE
eis.

28. 29

1021

manum imponimus
oifendat",
lere

Fecundet Dominus
ut,
si

et amplificet tan-

tam gratiam in vobis,

quod adhuc etiam, in quo

ecclesia

obstaculum restare senseritis, eadem cautela propelet

velitis

industria.

De

cetero

orationibus vestris

et

sancti examinis, sub vestro regimine mellificantis, recreari opta-

mus.

Et, qui nunc sub crucis habitu assi piscis parte cibamini,

ut quandoque favo mellis digni habeamini,

me

quoque, a longe

haud strenue certantem

et

interdum statione
velitis,

relicta loco ceden-

tem, precibus vestris revocare

sollicite

rogamus.

29. Bern ahbas Augiensis Ariboni archiepiscopo Moguntino de
quatuor temporum ieiuniis dialogum dedicat^.
1021-1031

Amantissimo Domini Ariboni odorifero pontificum

flori

Bern,

Dei matris servorum extremus, indiscretae fidei pignus simulque pensum debiti famulatus.
Doctrina et veritas, quae in rationali pectoris tui decoris
sui speciem praemonstrant, ad id
te

meum

inducebant animum, quo
illius

prae ceteris dignum ducerem, cuius examinationi
seriem,

nar-

,

rationis

quam nuper sub

interrogatione et responsione
Nihil

de ieiuniis quatuor temporum edidi, commendarem.
ibi

enim

ex propriis

sum commentatus,

sed,

quod exinde antiquos

patres probabiliter elocutos fuisse invenire potui, diligenti dispositione scribendo

memoriae commendavi.

Tu

vero nunc, o prae-

sulum decus, aequi libraminis lance queso perpende, utrumnam
sit

dignum pronuntiatione.

Quia

satis erit

ratum,

si

tanti

pon-

tificis

auctoritate fuerit roboratum."

a.

ofendat

c.

b.

ex cod. (/uondam inferlorU monasterii Ratisbonensis j hodie

tahularii regii Monacensis ,

membranaceo saec.

XU

fol.

67 r; cum hoc lemmate: Item

prologus eiusdem abbatis ad supradictum archiepiscopum de observatione ieiunii quatuor

temporum.
quitur in

—

Edidit Pez Thes. anecd.

IV

P. II 65 ex cod. S. Emmerammi.
coenobii abbatem et

C.

se-

codice Dialogus inter Bern Augensis

gum

habitus, qualiter quatuor
l. l.

temporum

ieiunia per sua sabbata sint

monachum Gerunobservanda. Quod

opusculum edidit Pez

55

— 68.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

30

878
et

30. Urhanus II papa Petro episcopo Pistoriensi
hati Vallumhrosano
se

Rustico ab-

lone archiepiscopo

a WezeMoguntino diaconum ordinatum, episco-

purgat, quod Daihertum,

pum Pisanum

consecraverif.

Scripsistis nobis,

maximum apud
ordinatus.

vos scandalum emersisse,
,

c.

1088

quod Pisanum episcopum consecraverimus
haeretico

quod a Guezelone

diaconus

fuerat

Et nos profecto scimus,
si-

Guezelonem haereticura

fuisse,

Moguntinumque episcopatum

moniaco credimus facinore invasisse; propter quem aut alium

acquirendum
ter
et

regi,

sub anathemate posito, diu servierat et propvitae

acquisitum
ipsi

omni

suae tempore deservivit.

Eumdem

nos pro eadem causa,

quia ab excommunicatis conse-

cratus est, in synodali concilio

excommunicavimus condemnavispe restitutionis aliqua

mus

et

ab omni ecclesiastico

officio sine

deposuimus
. . .

....
licet

Daibertum a Guezelone'',

simoniaco,

non simo-

niace

eiusdem

confessione reperimus

in

diaconum ordinatum.

Et

beati Innocentii

papae sententia* constat declaratum: quod
ab haereticis ordinatum,
ei,

Guezelon",
habuit,
tanti

quem

constat

quia nihil

nihil

dare potuit
auctoritate

cui

manus
et

imposuit.

Nos

igitur,

pontificis

firmati,

Damasi papae^ testimoest,

nio roborati,

qui ait:

Reiterari oportet, quod male actum
et spiritu

Daibertum, ab haereticis corpore
litatibus ecclesiae

digressum atque

uti-

pro viribus insudantem, ex integro, ecclesiae

necessitate

ingruente,
existimari

diaconum constituimus.
censemus,

Quod non

reite-

rationem

sed tantum integram

diaconii

dationem
potuit
a.

;

quoniam, ut praediximus, qui

nihil habuit, nihil dare

....
Huius epistolne dno fragmenta tanium exstani.

Quorum alterum

(Scripsistis

—

deposnimus) ex cod. S. Victoris Parisiensi ediderunt Binius, Mittarelli Annal. Cam. III 46,

Mansi

coll. conc.

XX %&4i,

cum hoc lemmate: Urbanus secundus papa

Pistoriensi et

Rn-

stico Vallis

Umbrosae abbatibns. Alterum fragmentum (Daibertnm
c.

—

dare potnit) legU
II
c.

tur in Gratiani Decr. P. II C. I qu. 7 riensi episcopo et Rustico abbati Vallis

24,

cum hoc lemmate : Urbanus
b.

Petro Pisto-

Umbrosae.

Nezelone Gr.
2.

Nezelon Gr.

1.

V. Gratiani Decr. P.

II C. I qu. 1 c. 18.

in

epist.

Pseudo-

isidoriana de corepiscopis (V. Decretales Ps. - isidor. ed. Hinschius p. 514),

Gratiani Decr. P. II C.

I

qu. 7

c.

25

:

„ reiterari

necesse

est,

quod legitime

actum aut collatum minime adprobatur".

374

EPISTOLAE MOGUNTINAE

31

31. Rothardus archiepiscopus Moguntinus Halherstadenses hortatur, ut,

suum exeiwplum

sequentes,

a schismate discedant;

utque die 1 m. Decembris ad synodum veniant",
1098

Rothardus Dei gratia Mogontine ecclesie archiepiscopus omnibus in clero Halberstadensi unitatem sancte ecclesie amplectentibus fraternam dilectionem.

Qui vere dilectionis dona a Deo pacis consequi merentur,
excellentius
ceteris

cognoscunt,

quantum pondus

sollicitudinis

sustineat vigilantia ordinate dilectionis.
bui,

Hoc tamen, ex quo

de-

semper pro vobis vigilanter debita devotione portavi.
si

Ne-

que enim,

ad horam intermissa

fuit nostre paternitatis

com-

monitio, minus pro vobis vigilavit devote sollicitudinis intentio.

Proinde nunc quoque vos apostolica exhortatione contestor, obsecrans in Christo:
fusio

reconciliamini

Deo.

Nulla vobis
iustitie,

erit

con-

immo

gloria et honor, redire ad

viam

a qua vos

deduxit tortuosa semita sinistre.
telligentie

Scimus equidem,
effugisse,

spiritalis in-

vestre

oculum nequaquam

quod Dominus

ipse, qui eterno illo providentie ictu

omnia simul complectitur,
si-

pro meritorum

qualitate

sententiam suam legitur mutasse

mulque cum

voluntate voluntatis actionem precidisse;

cum eum
minimo

aut oratio suorum impotentem reddidit, aut ira eius, miserorum

gemitu victa, succubuit.
collegii
illius

Ipse princeps apostolorum, a

consorte correptus, correctus est; nec veritus est

cedere
amoris.

admonitioni iunioris, cuius zelum vidit in studio divini

Hoc

celesti
et,

oraculo nos quoque admoniti,

nobis ipsis revita est

nunciavimus

priorem nostram vitam,

si

tamen

ad

mortem ducens, iam pridem condempnantes,
renati,

in ecclesie unitate

novam vitam

in Christo ducimus.

Ob

maledicta et de-

tractiones in ecclesia Dei lepra perfusi, extra castra

seorsum a

populo mansimus.

Nunc autem, hysopo

humilitatis et sanctifisacerdotis
hibl.

cante penitentie aqua per
a.

manum magni
Ediderunt Martene

mundati^

Haec

ep. posita

est

in

Annalistae Saxonis cod.

imp.

Paris. lat. 11851

[plim

Sangerman. cod. 440)

^ol. 207.

et liur. Coll.

I 604; ex eodem

cod, in
1.

meum usum

correxit

Leopoldus Delisle.

Ps. 50, 9: „Asperges

me hyssopo

et

mundabor".

EPISTOLAE MOGUNTINAE
in
castris

31

375
erroris

Domim

militamus.

Inmundis

spiritibus

ex- 1098

positi et

immunditia hereticae fornicationis profanati, iam cum

Maria lesum videmus, videndo appropinquamus, appropinquando
pedibus eius non
sine
officio

inheremus.

Nemo

nobis insultet
fete-

de sepultura quatriduani\

Ecce miseratio Altissimi; qui

bat in monumento, resurrexit Yivificante
apostolos mortis fascia,

Domino

ac,

soluta per

absque sepulture indicio, exultans de
Fuit, fuit aliquando perfac-

salute, discumbit in convivio dominico.

secutor et blasphemus
tns est

impugnans viam Domini, qui postea
se agens dixit:

dux verbi, qui mox apostolus pro

Sed
si

hec olim fuimus; sed abluti, sed sanctijicati sumus'.

Certe,

magnus

ille

apostolus non mutasset sententiam negationis, non
esset

paulo post consecutus

culmen apostolice

dignitatis,
est

sed
re-

nec evasisset penam eterne dampnationis.

Non

enim

missa aut inefficax divina miseratio.
remittit,
ferat
licet

ut,

cum

culpas gravissimas

ex superhabundanti gratia largissima etiam non con-

pietatis

munera.
sit

Ipsa

illa

columba,
pacis,

licet

sero,

vesperi

ad arcam

reversa,

signum

signum

dilectionis ore

referens, per ostium introgressa est.
ostio aperto,

Preses enim arce antiquus,

manum
bibit,

extendit et per diversitatem

donorum

spi-

ritalium receptam in superioribus arcae collocavit.

Fel et ace-

tum Dominus

quia in Maria et latrone peccatores diver-

sos sibi incorporavit.

Spineam coronam portavit, quia regnum
sibi

nobilissimum in gentilitate vitiorum aculeis asperrima
paravit.
et

pre-

A

diehus inquit lohannis
diripiunt illud^.
Si

regnum celorum vim
et

patitur,

violenti

meretrices

publicani nos in

regnum Dei precesserunt*, que iam
lute?

diffidentia nobis erit de sa-

Ostium

in celo

apertum

est,

cena diu instructa

est,

tauri

et altilia

Dei iam dudum occisa^, vocamur debiles

ceci et claudi,

immo
mur.

tot

preconum clamoribus ad
in

celeste

convivium compelli-

Quapropter,
;

Christo fratres carissimi,

non erubesco

me immutatum
1.

sed gratias ago dextre Altissimi, cuius hec est
2.

loh. 12, 39:

rinth. 6,

11:
3.

„Domine, iam foetet, quatriduanus est". „Et haec quidem fuistis; sed abluti estis, sed
Matth. 11, 12.
4.

1

Co-

sanctificati

estis".

Matth. 21, 31.

5.

Matth. 22, 4.

376
1098 mutatio.
tis

EPISTOLAE MOGUNTINAE
Fateor, fateor et gratanter fateor,

31

me cum omni menDomino, hanc
et

integritate in

gremio sancte matris ecclesie familiariter conillud revolvendo:

sedisse,

sepius
et

Unam

petii a

requiram^;

item:

Lavabo

inter innocentes

manus meas,
enim
illa

circumdabo altare tuum, Domine^.

Hec

est

dilecta

speciosa et decora, non habens scismatis nec

maculam

falsitatis.

Tota enim pulcra

est,

cuius

speciem concupivit rex*.

Quam

qui noluerit habere matrem,

Deum non

poterit habere patrem.

Hec

sententia, Spiritus sancti auctoritate et

antiquorum patrum

sanguine conscripta et confirmata, celo ac terra permanentior
in

seculum durabit.
filiis

Verum

quia non

filii

patribus sed pa-

tres

thesaurizant,
soli,

hanc plenariam ecclesie matris gi-atiam
filiis

non mihi

sed et vobis
spiritales

carissimis

gaudeo collatam.
et pre-

Et nunc omnes
expono,
scientia.

merces ac dominicum talentum

ciosam pacis margaritam,
filiis

quam negotiando
sitis

lucratus sum, vobis

ut

vos quoque divites

in

omni verbo
sicut

et in

omni

Opto autem, omnes vos esse
vinculis.

me, exceptis

privatis

peccatorum meorum
cetero

De

precamur

et

obsecramus, ut de collegio vestro,

quos nostis idoneos, in Kalendis Decembris dirigere velitis, qui
possint interesse

conventui ecclesie, qui se in
decrevit.
Illic

villa

nostra ad
ecclesie

honorem Dei

colligere

namque matris

facie exhilarati, colloquio informati, consilio roborati, plenissime

cognoscetis, qualiter unius moris et
sitis

cum consensu

habitare pos-

in

domo Domini*. Obsecramus
dicatis

vos in domino lesu, ut id

ipsum

omnes

et

non

sint in vobis scismata^,

memores,

quia vindex gladius idolatras prostravit,
tus
terre

scismaticos vero hia-

obsorbuit.

Deus pacis

et dilectionis conservet vos in
filii.

unitate spiritus et vinculo pacis, dilectissimi
1.

Amen.
4.

Ps. 26, 4.
1,

2.

Ps. 25, 6.

3.

Ps. 44, 12.

Ps. 67, 7.
nostri

5.

1 Corinth.

10: „Obsecro autem vos, fratres, per

nomen domini

lesu Christi, ut id ipsum dicatis

omnes

et

non

sint in vobis schismata".

EPISTOLAE MOGUNTINAE

32

377

32. Clemens III antipapa Moguntinos ohedientia Rothardi archiepiscopi solvif.

C(lemens) episcopus servus servorum Dei G(odeboldo) Mo- 1099
gontino preposito, universo' quoque clero et populo, salutem et

apostolicam benedictionem.

Quanta

his temporibus aeclesiae vestrae calamitas ingruerit,

quot persecutiones et mala circumquaque pertulerit, quantum
aeclesiasticae disciplinae vigor in ea perierit, legatis nostris re-

ferentibus

et

maxime

inculcantibus
satis

compertum

est.

Super hoc

vehementissime dolemus;
tristamur.

superque, quod lesus novit, con-

Nec iam amplius
tamque

pati

possumus intactum, quod tanta

pacientia

prolixis induciis hactenus distulimus inpunitum.

Poterat quidem sufficere,

quod totiens

repetitis vocationi-

bus, adiunctis etiam vocationum causis, pastorem vestrum' vo-

cavimus.

Sed ne

alicui

videamur precipites, non piget etiam
et ipsos, per quos vocatus est, in

nunc vocationum causas

me-

dium adducere.
viris religiosis et

Principio, de symoniaca heresi infamatus, a

quos ad vocationem auctoritas admittit multiper

farie

super

hoc impetitus,
et

Romanae

aeclesiae

cardinales

Warinum, Anastasium

Adalmarium

est vocatus.

Et postea,

cum
lacii

venire nollet, ab episcopis Romanis Tiedrico Albanense et
sacri pa-

Ruopperhto Faventino, postremo etiam per Hugonem

diaconum vocatus
venit,

est.

His omnibus inoboediens, non solum

non

verum eciam,

vicia viciis addens, crimina criminibus

cumulavit, iniquitates iniquitatibus addidit et,
scitis,

ut ipsi melius

quaedam

sacrilega et divinae religioni

omnino contraria
suo'* iuravit,

perpetravit.

Fidelitatem quippe,

quam domino

mi-

nime observavit; ad inimicos regni

et sacerdotii et divinae legis

contemptores se ipsum totum contulit; in dominum suum hostes

quos potuit concitavit, vitae et coronae suae insidiator
et

extitit,

quanta
a.

malignitate
cod.

valuit

adversus

Dominum

et

adversus
n. 64,

Descripsi ex

quondam

ecclesiae

S. Bariholomaei Francofurtensis

hodie
saec.

bihl. civitatis

Francof. membranaceo ,

m

cuius folio novissimo haec epistola

manu
Bei-

XII
1.

posita est

cum lemmate hoc: Epistola Clementis papae. Edidit Schunh
Heinrico IV.

trSge //115-

Rothardum archiepiscopum.

2.

378
1099 christum
eius

EPISTOLAE MOGUNTTNAE
nequiter insurrexit.
sit

32

Huiusmodi factum

sacris

canonibus

quam

adversum, quam repugnans

et contrarium,

Toletana synodus denunciat, inter caetera dicens:
qualihet coniuratione vel
studio

Quicunque

sacramentum
est,

fidei suae,

quod

pro conservatione regiae

salutis pollicitus

temeraverit, ana-

thema

sit

in conspectu

Dei

patris et angelorum, atque ab aecleet

sia catholica,

quam

periurio profanavit, efficiatur eastraneus

coetu christianorum alienus.

Furtum postea cum

sacrilegio

committere non timuit.

Ca-

licem scilicet aureum Spirensis aeclesiae,

quem

a ludeis accepit,

interrogatus, se habere negavit; et postea, convictus et confessus,

partem fragmentorum

retulit;

caetera se poUicens redditurum.
dicit:
et

Augustinus* inter caetera de huiusmodi
et aeclesiae rapit,

Qui

Christi res

profecto sacrilegium facit
ei

pro sacrilego haquia eo
testimo-

hendus

est;

homicidium quoque merito

impingitur,

presente et precipiente occisus

quidam fuisse multorum

nio perhihetur.

Hunc talem, tam detestabilem et omnino notabilem, sancta Romana aeclesia legitime vocavit, vocatum et venire nolentem
canonice iudicavit, iudicatum condempnavit, condempnatum repudiavit, repudiato

alterum loco suo subrogandum confirmavit.
precipit:
ut,

Canonum quoque censura
tur.

accusatus

si

infra

annum

causam suam agere contempserit, nulla vox
Bonifacius

eius postea audiaalia dicit:

quoque papa in epistola sua^ inter

Accusatus, si adesse neglexerit, dilationem sententiae de ahsentia

sua non lucretur; idem in eadem": Nullus duhitat, quod
nocens iudicium suhterfugit,
est innocens,

ita

quemadmodum,

ut ahsolvatur, qui

querit.

Sed dicet

aliquis: Venire

non

potuit,

dum

vim

metuit, cruciatus et mo7i;em pertimuit.

Ad

quod dicendum:

quia,
obtulit

quales

vellet,

quales

eligeret,

dominus suus imperator
est

obsides. Aug

Locus designatus, dies

determinatus, ubi

a.

c.

1.

Pseudo-isidoriana ad episcopos Galliae,

v.

Decretales Ps.-isidor.

ed. Hinschius p.

555

:

„ si

adesse neglexerit, dilationena sententiae non lu2.

cretur de absentia".

ibidem: „Et nullus dubitat

—

quaerit".

EPISTOLAE MOGTTNTINAE

32. 33

379
sibi

coram domino suo
audientia.

et

Romanis

legatis

libera

adhiberetur 1099
lul

29

Sed
timens

versipellis vulpecula
sibi

male

sibi fidens,

male

sibi

conscia,

de muscipula, dirupit consilia, dissipavit
neglexit

decreta,

violavit

foedera,

sacramenta,

tandemque

se

ipsum

contulit ad hereticorum latibula.
fulti et nostra,

Auctoritate igitur apostolorum
tia

ab oboediensibi

eius vos

omnes absolvimus

et,

ut amplius nemo

com-

municet, sub anathemate interdicimus.
drici

Data per manus Tiedefuncto Urbano*

Albanensis

episcopi 4' Kal. Augusti,

6'"' Kal.

Augusti sine viatico corporis et sanguinis Domini.

33. Paschalis II papa Rothardo archiepiscopo Moguntino
bit

scri-

de diutino sacerdotii regnique discidio,

ew investitura

coorto; de clericis et episcopis tempore schismatis ordinatis;

de concilio aut in Germania aut in Italia hahendo;
schismaticorum
Paschalis
ecclesiis

de

iterum consecrandis".

episcopus

servus servorum Dei venerabili fratri 1105
et

Rothardo Moguntino episcopo salutem
tionem.
Sacerdotii

apostolicam benedic-

ac regni grave

iam diu scandalum

fuit,

quia,

usurpantibus non sua regibus, ecclesia quod suae est libertatis
amisit.

Hanc

profecto viam, hanc

ianuam nequitiae suae Simon
per praestigiosam investicredit'';

Magus
turam
et se

invenit.

Deum enim non

nisi

ecclesiasticos

honores adipisci, mens ambitiosa
et

ipsam curialibus subdit obsequiis,
parat inclinare muneribus.
libris

regium cor amplioavaritia,
sicut

ribus
in

Haec nimirum

regum

legitur,

antiquorum quoque temporum

religio-

nem
vero

evertit;

sed erga huiusmodi praesumptores reges qualiter

divina saevierit indignatio, in eisdem apicibus non siletur.

Et

magnum
a. IIII

est

filio

flagitium,

matrem addicere

servituti, ut

invita thalamos ineat, quos recusat.
cod.
b.

VI cod.

C.

tdidit

Gerheron in Picardi notis

ad ^nselmi
d. cre-

archiepiscopi Cantuariensis epistolas, S. Anselmi Opp. {Parisiis 1675) p. 573.
didit ed.

1.

Urbano

11

papa.

2.

immo 4

Kal. Aug.

;

v.

Regesta pontificum

Romanorum

p. 477.

380
1105

EPIRTOLAE MOGUNTINAE

33

Super hoc negotio nova nos oportet solicitudine

concitari,

cum

novi regni opportunitatem divina dispositio providit.

Nos

enim regibus, quae
in aliquo

sui iuris sunt, integra servare optamus, nec
ipsi

minuimus; dummodo
patiantur,

sponsae sui Domini liberta-

tem integram

quam

sui

meruit sanguine redemptoris.

Sic agentes nostrum auxilium,

nostrum consilium, concordiam

nostram, nostram dulcedinem obtinebunt; alioquin tantam domi-

nae ac matris nostrae indignitatem pati non possumus.

Quid

enim ad militem baculus episcopalis? quid anulus sacerdotalis?

Habeant

in ecclesia
subsidiis

primatum suum, ut
perfruantur.
est,

sint ecclesiae defensores

et ecclesiae est;

Habeant reges, quod regum
Sic

quod sacerdotum

habeant sacerdotes.

pacem

invi-

cem teneant

et se invicera in

uno Christi corpore venerentur.

De

ordinationibus clericorum, qui in nostri temporis schisaliud

mate ordinati sunt, non

scribendum duximus, quam in

Placentina synodo' per sanctae memoriae Urbanum, praedeces-

sorem nostrum, deliberatum

est.

Porro episcopos", qui sub

excommunicatione'' in eodem schismate manus impositionem susceperunt, ad concilii sententiam deferendos arbitramur.

Tantum

enim tantarum personarum malum

generaliter " deliberatione aut

curandum

est aut

detruncandum.
vel tempore,
si

De

concilii
sit,

autem loco

vestris in partibus
consilio,

celebrandum

tua interest,

communicato fratrum
et

nobis citius indicare.
est,

Optamus enim

vehementer opportunum

ut vel apud vos per legatos nostros vel in Italia per nos lar-

giente

Domino

peragatur.

In

quo de sacerdotii ac regni scan-

dalo

propulsando, pace stabilienda, communi per Dei gratiam
^^
ecclesiis sanctae

deliberatione tractemus.

Sane de schismaticorum
nis

memoriae lohan-

papae verba mandamus.
^
:

Ait enim episcopis per Italiam coninveneritis, catholicas

stitutis

Ecclesias

Arrianorum uhicunque
b.

a.

episcopis ed.

excommunicationis ed.
v.

c.

an generali?

1.

anno

1095 habita,

Regesta

pontificum

Romanorum
c.

p. 461.

2.

in

epistola Pseudo-isidoriana (Decretales
Cf. Gratiani Decr. P. III

Pseudo - isidorianae ed. Hinconsecr. D. I
21.

schius p. 696).

De

EPI8T0LAE MOGUNTINAE

33. 34

381
consecrate; in 1105
fe-

eas divinis precibus et operibus absque ulla
inferioribus
cisse
et id

mora

ipsum in Constantinopolitanis partibus se
illis

commemorat, dicens: Quascunque

in partibus

eorum
ferente

ecclesias reperire

potuimus, catholicas eas

Domino opem

consecravimus.
et

Omnipotens Dominus, quem pacem nostram

salutem esse credimus, per industriam vestram, pacem ac

salutem ecclesiae suae, miserationum suarum affluentia operetur.

Datum

Laterani 3

Id.

Novembris.

34. Rothardus archiepiscopus Moguntinus Gebehardum III epi-

scopum Constantiensem

hortatur, ut

Moguntiam

die

30 Martii
ve-

ad Reinhardi episcopi Halberstadensis consecrationem
niat".

Rothardus Mogontinus archiepiscopus sanctissimo
simo
fratri Constantiensi

et caris- 1107

episcopo Gebehardo

*

confortari in

Do-

mino

et in potentia virtutis

eius^
gratias agere oportet,

Misericordie Dei

altissimi

quia po-

pulus, qui diu sedebat in tenebris, lucem
titati

magnam

vidit^

Sanc-

vestre non incognitum est, quanto tempore terra

Saxonum

penuria catholicorum episcoporum graviter laboraverit et quantas
persecutiones Mogontina
ecclesia

ab invasoribus passa

sit.

Ad

hoc

malum extirpandum

Halberstadensis

ecclesia consensu do-

mini nostri

regis*, consilio

archiepiscoporum et episcoporum et
electione

voluntate aliorum principum,

quoque

cleri

et populi

fratrem nostrum Mogontine ecclesie canonicum^

suscepit

epi-

scopum.

Ad

huius

ordinationem et cetera ecclesiastica

officia,

vestro auxilio et consilio finienda, caritate qua debeo 3 Kalendas
Aprilis

Mogontiam fraternitatem vestram

voco.

Omnes

sufFra-

ganeos Mogontine ecclesie ad
evocavi;
vestra
a.

eamdem diem
Speramus
in

litteris

et nuntiis

et

quomodo cum

ipsis

agere possim et
et

debeam, in
et,

maxima
Haec
et
lat.

erit deliberatione.

oramus

quobibl.
et

duae quae sequuntur epistolae leguntur

Annalistae Saxonis cod.

imp. Paris.

11861 {cjuondam Sangerman. cod. 440) 607

fol. 212.

Ediderunt Martene

Durand
1. rici

Coll. I

— 608

;

ex eodem codice
2.

in

meum usum
3.

correxit Leopoldus Delisle.

m,

1084—1110.
5.

Ephes.

6, 10.

Matth.

4, 16.

4.

Hein-

V.

Reinhardum.

382
1107

EPISTOLAE MOGUNTINAE
ut,

34. 85

modo debemus, monemus:
dicta die

omni postposita excusatione, preet,
si

Mogontiam

veniatis;

aliquo

modo, quod
consensum

absit,

sanctitas vestra prepediatur, epistola vestra

et con-

silium nobis vestrum mittat.

35. Reinhardus

electus Halberstadensis

Gebehardum III

episco-

pum
1107

Constantiensem rogat, ut Moguntiae die 31 Martii con-

secrationi suae intersit^.

Venerando

et

diligendo in Christo lesu Constantiensi epi-

scopo Gebehardo Reinhardus,
episcopus, se et
Scio,

Halberstadensis
et

ecclesie

electus

omnia sua in omnibus

ad orania.

quod zelus domus Dei
que in vobis
faciat. fuit

et cotidiana soUicitudo

omnium

ecclesiarum,

et

est,

Halberstadensi ecclesie
tanti patris

propitium vos

Unde

et

multum sperans de

benivolentia, quia vos

secundum apostolum Paulum omnibus imad consecrationem

penditis

et

superimpenditis \

meam
filii

2

Kal.''

Aprilis* Mogontie pro

dilectione

Dei

et

liberatione

ecclesie et
ecclesie

respectu servitii mei vos posco venire ; quia omnes
in negotiis ecclesie

vestrum auxilium
est,

et consilium iudicant po-

stulandum

esse.

Certum

quia Spiritus sanctus, qui habitat

in vobis, perficiet in vobis opus

bonum, quod

incepi.

Nam

lu-

men

veritatis

verbumque

iustitie,

quod barbara gens nostra per

vos meruit cognoscere, per vos discet diligere.

Ante omnia

vos scire volo,

quod ad onus durissime provincie imperio doprincipum, nolens et reclamans raptus
et clamoribus,

mini mei

regis, violentia

sum.

Iterum lacrimis

quibus absens possum,

ut principem ecclesie vos voco: ut vestro consilio et auxilio in

me,
tur.

inutili

trunco, quod utile et honestum

sit ecclesie,

plante-

Si vero,
epistola

quod

absit, vestra presentia carere contingat, ut mittatis,

in

consensum vestrum domno archiepiscopo

humiliter rogo.
a.

V. supra p. 381

n. a.

b. Kal. scripsi

pro idus

c

Cf. ep.

34

e/ istius

pag.

not. 2.

1.

2 Corinth. 12, 15.
„

2.

Annalista Saxo (Mon. Germ. SS. VI 745)

1107

:

Eeinhardus Halberstadensis electus
".

— Mogontie

a Rothardo archi-

episcopo 2 Kal. April. consecratur

EPISTOLAE MOGUNTINAE

86.

37

898^

36. Gehehardua III episcopus Constantiensis Rothardo archiepiscopo Moguntino respondet, se ad consecrandum Reinhar-

dum

episcopum Halberstadensem non
et

esse venturum".

Domino semper
fidele servitium

ubique venerando Rothardo archiepiscopo 1107

Gebehardus, Constantiensis non merito sed nomine episcopus,
et orationes.

Primum

debitas patri

luminum

gratias ago, qui, ut vestris

ex parte verbis utar, diu lippientibus

Saxonum

oculis et

amoautem

rem intuende vere
scoporum

lucis contulit et virtutem.

Specialiter

congaudeo profectui Halberstadensis ecclesie, cui cum archiepiet

episcoporum consilio, cum

cleri

simul et populi

electione novus pontifex dicitur advenisse.

Quid enim aliud de

persona domni Reinhardi sentiam, nisi quod vere tanto ministerio

aptus

et

nuUatenus a sacris canonibus

sit

respuendus.

Qui, sicut vestra testatur auctoritas, tam plenaria eorum quo-

rum
teris

interest consensione probatur electus, vel potius, ut in
suis
'

lit-

dicit

,

raptus.

Quod autem

humilitatis

mee

pre-

sentiam ad cooperandum vobis in eius ordinatione postulatis, et
ecclesie

nostre nimis in

tali

tempore periculosum

est''

et mihi,

tam

laboribus

quam
et

etate confecto,

difficillimum et vobis Dei
istas,

gratia

minus necessarium.

Quapropter

tamquam

presentie
litteras

mee

vicarias,

vestre paternitati et illius

dilectioni

dirigo;

quas ut mei loco dignanter suscipi iubeatis, obsecro.

Omnipotens Deus sanctitatem vestram ad perfectum finem perducat.

Amen.

37. Paschalis II papa Gebehardum III episcopum Constantien-

aem reprehendit, quod

investiti consecrationi interfuerit ne-

que ad concilium venerit.

Rothardum archiepiscopum Moofficiis interdictos

guntinum

et eius

suffraganeos

nuntiat".

Paschalis episcopus servus servorum Dei venerabili fratri 1107

GCebehardo)" Constantiensi episcopo salutem et apostolicam benedictionem.
a.

V. supra p. 381 n.

a.

b.

est addidi.

c.

ex cod. msc.

XLVl

biblioihecae

Scafhusanae ad S. loannem edidit Neugart Cod. diplom. Alemanniae II 42.
1.

supra ep. 35 p. 382.

2.

III.

384
1107

EPISTOLAE MOGUNTINAE
Pro multis laboribus
tuis

87. 88

pepercimus, quod deliqueras.

Ite-

rum, etiam
vestitus

litteris

nostris prohibitus, consecrationi eius, qui in-

erat,

interfuisti.

Vocatus

ad

concilium

non
officii

venisti.
iusticie et fra-

Propter haec

cum usque ad

interdictionem tui

gladius desevisset, preteritorum bene gestorum

memoria

trum nostrorum nos supplicatio revocavit.
tibi intentione

Igitur etiam

nunc ea

parcimus, ut

et

de cetero prorsus ab huiusmodi

presumptione desistas, nec te talibus commissis admisceas.

Nose-

lumus enim, ut iuventutis certamina tempore, quod
nectutis omittas.
'

absit,

Noveris praeterea fratrem nostrum Mogunsuis praeter

tinum cum omnibus suifraganeis
et

Babenbergensem

^

Curiensem^,

qui synodo
officiis

Longobardice* interfuit,
interdictos.

pro con-

cilii^

absencia a suis

Neque

illud concilii

statutum te lateat: ut, quisquis clericus deinceps investituram
alicuius
et" qui

ecclesie
ei

et

dignitates de

manu

laici susceperit et ipse

manum

imposuerit, gradus sui periculum subeat et

communione

privetur.

Dat ....

38. Paschalis II papa Rothardum archiepiscopum Moguntinum
vituperat,

quod ad concilium non

accesserit

Udonemque

epi-

scopum Hildesheimensem
significat.

restituerit.

De

concilio

Trecensi

Monet, ut in
episcopus

mam

redeat^.
fratri

1107

Pascalis

servus

servorum Dei venerabili
et

Rothardo Mogontino archiepiscopo salutem
nedictionem.

apostolicam be-

Quanto magis erga
dientem fuisse
et

Romanam

ecclesiam te hactenus obe-

pro ea multa asseris sustinuisse, tanto in
comprobaris.

eam

nunc gravius

deliquisse

Postquam enim sancta

Romana
nec
a.

ecclesia

materna super

te viscera laxavit et in suo te

gremio misericorditer suscepit, vocatus ad concilium nec venisti
canonicas
et addidi.

excusationes
b.

pretendisti.

Hildinisheimensem
Ediderunt IUartene
et

",

Haec

ep.

scripta est in

Annalistae Saxonis
f.

cod. bibl. imp.

Paris. lat. 11851 {(fuondam Sangerman. cod. 440) fol. 212

Du-

rand

Coll. I

616

;

ex eodem cod. in
2.

1.

Rothardum.

meum usum Ottonem I.
5.

correxit

Leopoldus Delisle.
4.
a.
,
.

3.

Widonem.

Gruastallae

die
6.

22 Oct. 1106 habitae.

Trecensis, circ. 23 Maii

1107 celebrati.

Udonem.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

38

986

publice criminosuin, post synodicam prohibitionem officio resti- 1107
tuisti.

In quibus magis homines

quam Deum

oifendere metuisti;

cum

et,

apostolorum canones

et

plurimorum sanctorum precepta
te transtulisti,

contempnens, ad inobedientiam

quae primum ho-

minem
privavit.

de paradiso

expulit et

Saulem

irrecuperabiliter regno

Ne
mini

igitur in impositione

manuum
et

ulterius

locum excusandi

per ignorantiam habere possis,
cito

illud apostoli dicentis:

Ne*

manus

imposueris, ne communices peccatis alienis

et

ex multis sanctorum patrum constitutionibus quaedam
bere necessarium duximus.

tibi scri-

Ex

canonibus apostolorum: Si quis^

episcopus, secularibus potestatibus usus, ecclesiam
tineat,

per ipsas ohcommunicant.

deponatur

et

segregetur, omnesque qui

illi

Item ex concilio Antiocheno:

Si quis presbyter vel diaconus
et

per secularem dignitatem ecclesiam Domini obtinuerit,
et

ipse

ordinator eius a communione modis omnibus segregentur et

sub

anathemate

sint,

sicut

Simon Magus de Petro
Laicis,

apostolo.
religiosis,

Item Stephanus martyr pontifex^:

quamvis

nulla de ecclesiastids facultatibus aliquid disponendi legitur us-

quam

attributa facultas.
et

Item Symmachus: Provida sententia
ne in exemplum rema-

enervari convenit
neat presumendi:
potentibus ,
in

in irritum deduci,
laicis,

ne quibuslibet

quamvis

religiosis

vel

quacumque

civitate

quolibet
,

modo

liceat aliquid

decemere de
disponendi a

ecclesiasticis facultatibus

quas

solis sacerdotibus

Deo cura commissa
nostris

docetur.

Nos

quoque

sanctorum canonum constitutiones sequentes
in Trecensi concilio statuimus:

cum

fratribus

ut,
vel

quiec-

cumque clericorum de hac hora investituram
clesiastice dignitatis de

ecclesie
et qui ei

manu

laici

acceperit,

manum

imposuerit, gradus sui periculo subiaceat et

communione

privetur.

Tu

vero, frater venerande, licet nunc usque
extiteris,
2.

horum pre-

ceptorum transgressor
1.

tamen venerabilium fratrum no-

1 Timoth. 5, 22.

„Si quis
c. 14.

—
3.

communicant " sunt

in

Gra-

tiani Decr. P. II C.

XVI

qu. 7

in ep. Pseudo-isidoriana (v.

Decretales Ps.-isid. ed. Hinschius p. 186).
qu. 7
c.

Cf. Gratiani decr. P. II C.

XVI

24.

jAin, Bibliothec« UI.

25

386
1107 strorum

EPISTOLAE MOGUNTINAE 38-40
Treverensis
*,

Constantiensis^,

Babenbergensis^ episcoinclinati,
si,

porum, Hirsaugiensis abbatis* precibus
persone tue
officia

misericorditer
corrigens,

agenda indulgemus,

preterita

horum preceptorum
in
officiis

custos et observator extiteris.

Alioquin nec

tibi

participabimus nec precibus pro te fusis aurem
'*'''

accommodabimus.

39. Paschalis II papa Adelberto I archiepiscopo Moguntino

mandat, ut de Herimanno episcopo Augustensi iudicium
faciat".

1116
(Nov.)

Pascalis
bili fratri,

episcopus servus servorum Dei Adelberto veneraarcliiepiscopo, salutem et apostolicam be-

Moguntino

nedictionem.

Super caetera horrenda
stensis^

et infamia,

quae de persona Augu-

iam dudum ad

sedis apostolicae audientiam perlata sunt,
civis lacrimabili suggesti-

nuper querelam Adelberti Augustensis

one suscepimus; quam nimirum personis
et

ecclesiasticis et dicere

audire turpe est,

sed ex ipsius Adelberti poteris relatione

cognoscere.

Tibi ergo, ad

quem huiusmodi

discussio pro metro-

politanae dignitatis debito attinet, litterarum

praesentium prae-

ceptione iniungimus, ut huiusce negotii veritatem convocatis fratribus
soUicita

inquisitione

discutias,

et

quod

iustitia exegerit

decernatis.

Quod enim a

vobis iuste

et rationabiliter auctore

Deo statutum fuerit, nos ratum habebimus.
40. Adelhertus I archiepiscopus Moguntinus Augustensihus de
.

epistola

papae

significat.

Monet, nuntios ad se mittant^.

1116
(Dec.)

Adelbertus, Dei repropitiante clementia devotus in Christo
gregis Moguntini famulus, reverendo abbati^ Eginoni
carissimis
filiis,

una cum

Augustensis ecclesiae fratribus et dominis, con-

silium paternae affectionis in spiritu divinae consolationis.
a.

Ex

cod. tabularii ecclesiae Aiigustensis.

Edidi

in

Uodalscalci de Eginone

ef

Herimanno
Edidi
in

libro,

Mon. Germ. SS. Xll 439.
et

b.

Ex
libro,

cod. tabularii ecclesiae Augustensis.

Uodalscalci de Eginone

Herimanno
111.

Mon. German. SS. XII 440.
Ottonis
I.

1.

Brunonis.

2.

Gebehardi
6.

3,

4.

Brunonis.

5.

episcopi, Herimanni.

SS. Udalrici et Afrae.

EPTSTOLAE MOGUNTINAE

40. 41

587

Dilectioni vestrae, fratres amantissimi, insinuamus, litteras 1116

nos a sede apostolica nuper accepisse'; in quibus
illius

episcopi^ nobis iniuncta discussio, placuit

cum sit vestri summa diligenpontificem

tia id fieri ecclesiae

nostrae et fratrum consilio, servato tenore
vel

canonico; ne vel actori causa pereat,
indiligentiam nostram
causari oporteat.

summum

Querimoniam univer-

sam, vobis notam, cum habeamus a praedicta sede remissam
suo loco et tempore retractandam ,
illas

domni papae

bullatas

transmittimus vobis exemplatas.
aut

Earum commoniti

auctoritate,

domnum abbatem

aut quoslibet ex vobis idoneos praelatos

vestros tempore Werzeburgensis curiae ad nos destinate.

Tunc,

quidquid nobis interim ecclesiae nostrae et fratrum suggesserit
spiritus, per vestros vobis plenius intimabimus.

Valete.

41. Cuno episcopus Praenestinus, Adelherto I archiepiscopo Moguntino pallium apportans, Theogerum abbatem S. Georgii
in

Nigra Silva ad

se vocat^.

Cuno Dei

gratia Praenestinus episcopus et sanctae

Romanae

lli7

ecclesiae legatus dilecto fratri

Theogero abbati' in cunctis huius

vitae laboribus consolationem sancti Spiritus.

Religionis

et

honestatis vestrae

fama

et,

quam

habetis in

veritatis defensione, constantia

Romanae

ecclesiae vos

notum

et

acceptum
officio

fecit.

Unde, cum

in Gallias

pro legationis nostrae

venimus, Moguntinum archiepiscopum* pro pallio, quod
conventuri et

ei

apportamus,
tractaturi,

quaedam praecipua cum
habeamus.

eo

et

aliis

vos etiam vocare necessarium duximus; ut ve-

strae paternitatis consilium et testimonium

Abbatem
rogamus

Sancti Clementis^,

qui vos

ad colloquii nostri locum conducat,

misimus;

et ut

cum

eo absque

uUa

dilatione veniatis,

et praecipimus.

a.

ex Parisiensi vilae Theogeri apographo.

Edidi

in

Mon. Germ. SS.
3. S.
I.

XH 468.
Mettensis,

1. V. ep.

39 supra

p. 386.

2.

Herimanni.
4.

Georgii in Nigra
5.

Silva (postea episcopo Mettensi).

Adelbertum

Ancelinum;

v.

GaU. Chr. XIII 868.

25*

388

EPISTOLAE MOGUNTINAE

42

42. Adelbertus I archiepiscopus Moguntinua Eginoni ahhati SS.
Udalrici
et

Afrae Augustensi mandat, ut Herimannum
revocet".

epi-

scopum ad honam frugem
1118

Adelbertus Dei gratia Mogontinae sedis archiepiscopus do-

mno Eginoni
ritu unitatis.

abbati Augustensis coenobii

cum

ceteris tidelibus

ecclesiae catholicae

membris coalescere in corpus

Christi in spi-

lam dudum clamor
querimoniae seriem

ascendit in coelum super eo',

qui ve-

ster dicitur episcopus, atque ab ipsa, ut nostis, apostolica sede
et

praeceptum discutiendi illum accepimus.
excidit^ et

Quia vero caritas

numquam
si

odientes etiam diligit,

ex superhabundanti,

fieri

potest,

fugientem revocaremus et
si

magnis vulneribus magna medicamenta componeremus,
tus vester se

aegro-

ipsum recognosceret

et

medicum etiam vocantem

non

detrectaret.

Nunc

ergo quoniam vos ista causa vocat, in

quamcumque partem
ut saluti suae
deserat, et

ceciderit,

consilium videtur, quatenus ex
ut resipiscat,

nostra commonitione viva illum voce conveniatis,

nunc saltem consulat, excommunicationis contagia
in finem praevaricando excedat.
horribili criminatione distractus,

non usque

Nostis,

novit

et ipse,

quam

ab ipso

beati Petri vicario sit longo

iam tempore

officio

suspensus, neque

tamen

adverterit; qualiter etiam excommunicatione se contami-

naverit et nullam salutis viam exinde quaesierit.

Proinde sicut
est facite.
illi

nos quod nostrum
clesiastica
salutis,
si

est, ita
illi

et vos

quod vestrum

Ecvia
si

correptione
se

intimate,
et

quia vicinior erit

ipsum humiliaverit

veniam

quaesierit,

quam

audientiam synodalem expectaverit, ubi iudicem in neutram par-

tem

flecti oportebit.

Quodsi vestrae fraternitatis verba
illi

et nostra

haec monita non attenderit,

interim, praeter iam vetitum

officium, cleri populique obedientiam avertimus, quia

ipsum

ir-

revocabilem et inobedientem iudicamus.
a.

Ex

cod. tahularii ecclesiae Augustensis.
libro,

Edidi

in

Vodalscalci de Eginone

ei

Herimanno
1.

Mnn. Germ. SS. XII 441.
2.

Herimanno episcopo Augustensi.

1 Corinth. 13, 8.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

43.

44

d69
Augustenses

43. Adelbertua I archiepiscopua Moguntinus

ad

synodum Frideslariensem

vocat".
filiis

Sanctae Augustensis ecclesiae

et

fratribus

cum

Egi- 1118

none, abbate Sancti Uodalrici et Sanctae Afrae, Adelbertus

Mo-

gontinae
oratione.

sedis

minister

indignus

fraternam

dilectionem

cum

Quod proxime a domno Praenestino
eadem denunciamus
nec
ille^,

',

Romanae

sedis le-

gato, apostolica auctoritate denuntiatum fuit vobis, nos quoque
vobis.

Sed quia haec neglexistis, nec vos

quem

dicunt episcopum vestrum, sancto concilioMnter-

fuistis,

ipsum quidem, quia iam diu a domno papa episcopali
suspensus est
officio,

et sacerdotali

communione

corporis et sanesse
sciatis;

guinis

Domini usque ad satisfactionem privatum

vos autem, adhuc nostra intercessione dilatos, idem tamen subituros,
nisi

sancto concilio,

Frideslariae 5 Kal. Augusti* cele-

brando, abbates et praelatos ecclesiae vestrae interesse faciatis.

Quod quidem,

sicut in

mandato accepimus, apostolica

auctoritate

et nostra praecipimus.

Praeterea super querela
firmasse, quae apostolicam
tati vestrae notificamus.

illius vestri

Adalberti nos eadem

sedem

fecisse

cognovimus, fratemiet

Adulterum enim
In

adulteram et omnes

consentientes

excommunicavimus.

qua dampnatione vester

dictus episcopus
tienti

non

excipitur; quia,

non faciendo iustitiam pa-

iniuriam, consensum crimini adhibere probatur.

44. Adelbertus I archiepiscopus Moguntinus Hildesheimenses hortatur, ut

usque ad diem 4 Maii 1119 episcopum eligant^.
filiis,

Dilectis in Christo Hildinisheimensis aecclesiae

prae- 1119

posito et decano, caeterisque confratribus A(delbertus) Dei gratia
a.

Ex

cod. iabularii ecclesiae /iugustensis,
libro,

Edidi
b.

in

Uodalscalci de Eginone

et

Herimanno
nensis,

Mon. Germ. SS. Xll 441.
4' 169 membr. saec.

ex cod. bibliothecae regiae Beroli-

theol. lat.

XH,

descriptam hanc epistolam mihi concessit

Augustus de Druffel.
2. Herimannus. 1. Cunone episcopo Praenestino. 4. d. 28 lulii 1118. m. Maio 1118 acto. 3.

Coloniae

390
1119 humilis

EPISTOLAE MOGUNTINAE

44
consilii

Moguntinae minister aecclesiae spiritum

atque

timoris Domini.

lam,

fratres

karissimi,

intellexistis,

quanta patientia vos
nihil

usque nunc sustinuerit mater vestra, quomodo
vel
dicto

durum

facto
et

hostenderit longanimitas nostra.

Tempus quidem
si forte ipsi

res exigebat, ne circa vos efficatius aliquid ageremus'.
sine

Sed non
faceretis

deliberatione

locum vobis dedimus,
Scitis enim, quia

officium salutis vestrae.
sine capite et

non

est vita

membris

quomodo tam vivida membra moram

fecistis,

tam

evidenter commoniti et via ostensa,

omne dubium

abicere et

catholicum caput huic ecclesiae suscitare.

Maxime cum

sederint

animis vestris: quae Gandirshem ordin^ suo sint dicta ac responsa; qua ratione, que videbatur electio^ cassata et inventa
est

minus

habens'', eo

quod non processerit canonic^

facta;

que

etiam examinatio, inter electionem et consecrationem media, est

coram potestativo Romanae
fratribus nostris celebrata.

sedis legato^ et nobis aliisque con-

Quod cum
nunc,

fuerit

vestrum attendere

et

proprium consilium"

super hac re aut nobis ostendere aut a nobis exquirere, iam
etiamsi vos

tacendo salutem vestram negligitis,
pati, set ultro

officii

nostri est hoc

non

tamquam
filios

fratribus,

quod sa-

lubre est, offerre.

Immo
est

etiam ex debito vicis apostolicae nobis

commisse habemus vos tamquam
lere.

ad haec agenda compel-

Quae enim

umbra

in figura arboris,

fructu terram vestram occupare passi estis?

quam tam diu sine Nunc igitur ro-

gamus, monemus, per obedientiam praecipimus: quatinus, postposita retractione, canonicam electionem faciatis usque in domi-

nicam Vocem

iocunditatis^, electumque

consecrandum Erphisfurd
Quodsi etiam pars aliqua
Cunone
epi-

nobis in ascensione Domini* offeratis.
a.

agere

c

b.

an habilis?

c.

consili c.

1.

Bruningi episcopi Hildesheimensis, 1115—1119.

2.

scopo Praenestino,

quem

die 6 lulii 1118 in monasterio Corbeiensi fuisse,

intelligimus ex Vita Theogeri (Mon.

Genn. SS. XII 474). Quare etiam con-

gressum illum Gandersheimensem, cuius mentio hac in epistola fit, circiter 3. 4 Maii 1119. Maneodem mense lulio a. 1118 habitum esse censeo. datum hoc ab Hildesheimensibus neglectum est; v. Kegesta pontif. Koman.
p.

529

n. 4933.

4.

8 Maii 1119.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
ex hac massa in

44. 46

391

unum non

consenserit et cisma facere tempta- 1119

verint vestrae electioni, sanior
et

tamen pars

et catholica celebret

impleat electionis officium a nobis delegatum.
fuerit

Quia,

etsi

maior
et

numerus renitentium, maior tamen

erit'

apud

Deum

nos obedientia pauciorum unanimitate et opere catholicorum.
est

Non

enim, quod valeat aut debeat quisquam vestrum exin''

cusationis seu occasionis praetendere
iuris iurandi obligatione;

hominio facto sive in

cum non
iustum

sit

iustum aut bonum, quod
et

specie" boni

impedit
vetat

fieri
dlligi'^

et

bonum;

non

est sacra-

mentum, quod
utendum
Domini.
est

episcopal^ sacramentum; neque ab-

nomine Domini in detrimentum honoris nominis autem hoc praeceptum obedientiae usque
in prae-

Si

notatam dominicam non exequimini,
electionem personae,
crare
;

et recusatis facere alterius

quam

vos possitis oiferre' et ego conseillo

iam nunc denuntio, ab

die vos divino cessare officio.

Eos autem, qui pertinatia

et obstinato

animo

renisi fuerint,

ab

inde Spiritus sancti iudicio

sequestrabimus a matris ecclesiae

gremio.

Valete.

45. Fridericm I archiepiscopus Coloniensis Adelbertum I archiepiscopum Moguntinum aliosque principes hortatur, ut ecclesiae contra

Meinricum

V

imperatorem succurrant'.

Venerabilibus dominis et fratribus A(delberto) Moguntino 1119
archiepiscopo, R(einhardo)

Halverstadensi

episcopo

et

reliquis

episcopis, duci L(othario) ceterisque principibus Saxoniae, F(ri-

dericus)
ster,

Dei gratia sanctae Coloniensis ecclesiae humilis miniillius

consortes fore

pacis,

quae nuntiata est hominibus

bonae voluntatis'.

Vineam Domini, de ignorantiae huius Egipto translatam",
vindemiant omnes, qui praetergrediuntur viam^, et singularis
ferus

depastus est illam, ita ut iam penitus aper de silva exert c.

s.

b.

1

c.

c.

spe

c.

d.

dirigi c.

e.

eflferre

c

f.

ex co-

dice

hibliothecae

regiae Berolinensis ,

theol. lat.

4"

n.

169 memhr,

eaec.

XII, cognitam

hanc epistolam mihi concessil Augustus de Hruffel.
1.

Luc.

2, 14.

2.

Ps. 79, 9.

3.

Ps. 79, 13.

392
1119 tenninet eam';

EPISTOLAE MOGUNTINAE
nisi,

45

orationibus vestrae fraternitatis conversus
et videns

ad misericordiam, virtutum Dominus de caelo respiciat
visitansque

eam ^, quam

plantavit dextera eius, clementi

eandem

bonitate perficiat^

Ecce enim, dum quadam spe recuperandi
calli-

regem* studere crederemus pacis pulcritudini, serpentinae
ditatis

pervicatia

Evam

decepturus,

quietis nostrae simplicita-

tem temptator
licens,

est aggressus;

simplicioribus nostris

pacem

pol-

indissolubilem sacerdotii et regni concordiam repromit-

tens, si rex fines nostros attingeret; quia nostro et aliorum ca-

tholicorum consilio indubitanter sese crederet.

Hac spe quibusdam
venit.

inductis, qui ei

viam pararent, Aquis

Nostrum coUoquium multis

nuntiis expetiit; pollicens, se

facturum, quicquid placeret nostro consilio, tam de pace ecclesiastica

quam de promulgata

in

eum

sententia^

Ne

igitur viibi-

deremur paci nuUi studere,

licet

de capitis nostri discrimine
his,

dem
nos

ageretur, illuc

tamen accessimus. Sed de
;

quae promissa
nitente, ut per

erant, nihil invenimus
ei

ipso rege ad hoc

tantum

pateret civitatis nostrae introitus.

Cum autem

obnixe

rogaremus, ne id

vellet facere et tante civitatis

populum comImmo,

munione sua

polluere, servitiumque et procurationem ei offerre-

mus

extra

urbem

in

quacunque sua

curia,

non adquievit.

quibusdam civibus pecunia corruptis, sedicionem inter eos concitavit; et

cum

tali divisione

partium,

aliis

volentibus
catholicis

aliis

no-

lentibus, civitatem intravit®.

Nos autem, cum

tam

laicis

quam

clericis extra
fieri

urbem nos
si

recipiendo, divinum officium in
forte,

civitate

prohibuimus;

ecclesiastica

correpti cen-

sura, audiant et convertantur et condigna satisfactione curentur.

Quae autem mala miser populus extra civitatem
bus exactionibus quibusve direptionibus
sine
1.

pertulerit, qui-

et hospiciis gravatus sit,

lacrimis

dicere
2.

nequaquam valemus; quoniam

suspiravi-

Ps. 79, 14.

ricum

V
in

imperatorem.

3. V. Ps. 79, 16. 4. HeinV. Ps. 79, 15. 5. excommunicationis sententia, a Calixto 11

papa

Rom.

p. 530.

synodo Remensi prolata die 30 Octobris 1119. V. Regesta pont. 6. Annales Colonienses maximi (Mon. Germ. SS. XVI)
interdicit".

1119: „Imperator a Coloniensibus honorifice excipitur, episcopo absente;

unde episcopus divinum officium Coloniensibus

EPISTOLAE MOGUNTINAE

45. 46

393

mus' pacem

et

non venit, quaesivimus bona

et ecce turbatio*, 1119

eum

desolatur terra

tamquam

in vastitate hostili.

Quodsi pergit ecclesiam Dei, sicut coepit, dissipare et nos
et nostros atrocius infestare,

in ea fide,

qua de vobis

confidi-

mus, karitatem vestram
clitanti ecclesiae

in Christo obsecramus, quatinus periauxilio velitis suc-

tam debito quam promisso
status eius intentionem,
in

currere.

Et ut

exquisitam diligentius,
constituite

vobis valeamus significare cercius,

proximo diem

colloquii, ubi nostri vos conveniant nuntii;

quatinus in illorum

praesentia disponatis,

si

necesse fuerit, de ope nobis ferenda et

de terra vestra contra hanc pestem munienda.

Etenim ad cognoscendam
tentionem,
libus

ipsius in causa ecclesiastica inliteras perlegere,

opere precium

est,

quas suis fide-

statuit

Romam

mittere.

In quibus evidenter perpenditur,

quia pertinaci studio ad delendum de terra
tur,

nomen
domni

Christi niti-

ad scindendam eius vestem inconsutilem quibuscumque mo-

dis potest incenditur.

Ut enim de nostro

et

mo

.

.

.

46. Adelbertus I arcMepiscopus Moguntinus Calixto II papae
suadet,

ut expulsum ah Heinrico

V

imperatore Cononem

episcopum Argentinensem tueatur^.
Calixto beatissimo domino suo et patri universalis ecclesie 1122-1123
A(delbertus), Dei et sui gratia quicquid est, debitam

cum omni
que

devotione obedientiam.

Debite
circa

humilitatis

et

devotionis

obedientia

singula,

nos aguntur, ad maiestatis vestre audientiam perferenda

putavimus;

quatenus

et

a

nobis

negligentie
est,

culpam remoque nobis
Frater no-

veamus

et,

quantum nostre

parvitatis

in his,

notiora sunt, serenitatem vestram premuniamus.
ster

Cono Argentinensis episcopus statim post Remense concipostulavit
c.

lium^ misericordiam
a.

et
b.

a cardinali sancte
Posila
est

Romane
Edide-

sic

scripsi pro
hibl.
et

snstinaimas
lat.

haec epislola
n.

in Annalistae

Saxonis cod.
runt Mortene
Delisle.
1.

imp. Paris.

11851 {quondam Sangerm.
in

440) fol. 225.
correxit

Durand

Coll. l

676; ex eodem cod.

meum usum

Leopoldus

Cf. lerem. 14, 19.

2.

m. Oct. 1119 habitum.

394

EPISTOLAE MOGUNTINAE

46

1122-1123 ecclesie absolutionem recepit.

assidue fuisset,
diret.

sepe

Qui cum prius eum commonuimus, ut

in obsequio regis
ecclesie

Dei obe-

Et ut hac via magis proficeremus,

canonicis, ut ab eius

errore recederent et ad unitatem pacis Christi redirent, multotiens scripsimus.
Illi

vero non tantum inobedientes permanse-

runt, sed vestre auctoritatis litteras, quas novissime in id
eis

ipsum

transmisimus, aperire et legere contempserunt.
fuit episcopus,

Postquam

autem absolutus

corde et corpore ab imperatore

se subtraxit et in servitio iustus et peccator, fidelis

ac fidelitate ecclesie,

utcumque

in-

tamen

et utilis veritatis assertor peret

mansit.

Omnimodis eum persecuntur*
et

—

cum,

iudicio fra-

trum nostrorum, canonicam
omnibus quibus possunt
sione accepta, imperator

vocem

et

audientiam amiserint

—

insidiis

eum

circumveniunt.

Hac

occa-

tam gravi eum

odio persecutus est, ut

omnibus rebus
totum assecutus

suis

eum

abraserit et de civitate expulerit^

Quod
Quia

est imperator compositione huius pacis^.

ante adversus episcopum prevalere non potuit,

ex quo, ab eo

recedens, episcopus ad ecclesiam rediit.
ecclesiam rediret, inter primos

Nam, priusquam ad

amicos imperatoris habebatur.

Hec non ideo dicimus, ut
dere vel approbare;
quia, si

iniustitiam episcopi studeamus defen-

sed ideo in

Deo coram

Christo loquimur,
in

tam absoluta potestas imperatori conceditur seviendi
reliquis fidelibus, qui

qualemcumque istum episcopum,
clesia

cum

ec-

Dei permanserunt, scandalum
Propter quod,
consilium
seu
si

et intolerabilis persecutio

generabitur.
humilitatis

vestre discretioni placeret, nostre

potius

devotissima

supplicatio

hec

esset: ut ad presens severior disciplina eius correptionem dissi-

mularet.

Quia

sic

dispensatio vestra grassantis hominis impeet

tum

in ceteros fideles inhibere poterit,

suo loco et tempore

de prefato episcopo plenam iustitiam ecclesia Dei obtinebit.
1.
alii

canonici Argentinenses.
a.

2.

Cononis deiectionem
a.

alii

ad

a.

1122

ad

1123 referunt.

3.

m. Sept.

1122 conciliatae.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
47. Laurentius abhas
et

47

monachi S. Vitoni Virdunenses Adelagat, ut

iKii

bertum I archiepiscopum Moguntinum rogant,

Heinricus I episcopus Virdunensis ablata sibi restituat'.
Alberto, amico suo, Dei gratia Moguntino venerabili archie- 1123-1124
piscopo, sedis apostolicae legato, Laurentius
clesiae S. Vitoni
et fideles in
*

et congregatio ec-

in suburbio Virdunensi
orationes.

devotam subiectionem

Deo

Novit terra et omne imperium devotionem fidelissimam et

amorem, quem habetis erga Romanam ecclesiam. Et quia illam
super aurum et topazion'' et super

omnem

salutem

dilexistis,

pro eius defensione multos labores et pericula multa
sustinuistis.

et

adversa

Benedictus Deus, qui dedit vobis et velle et posse.

Concordiam
afflicta

etiam

inter

regnum

et

sacerdotium,

quam

diu desiderando ecclesia expectavit, post tanta mala et

seditiones

per

vos

maxime

recipere meruit^

Nec inconsulta
quia inter
et

tamen

et

inconsiderata

eadem concordia
,

processit;

salutaria,

quae

ibi determinastis

pietatis consilio

inventum

constitutum est: ut exspoliatae ecclesiae vel omnes, qui tempore
seditionis

occasione

illius

discordiae iura sua

et

possessiones

perdiderant, illibata reciperent.

Et quia nos quoque quaedam, quae ab antecessoribus Virdunensium
episcopis, fundatoribus scilicet ecclesiae nostrae, nobis

collata sunt et privilegiis apostolorum et

imperatorum olim rofacta, vo-

borata, pro

eadem discordia nuper perdidimus, pace
Et

luimus reverti ad iura nostra.

prolatis privilegiis, conveniut,

mus domnum Henricum* episcopum nostrum:
et
cifice restitueret.

quia se

amicum

obedientem Romanae ecclesiae profitebatur, nobis ablata pa-

Sed nuUo modo adquievit.

Nobis ergo iterum

atque iterum eadem repetentibus illoque iustitiam non recipiente,

compulsi sumus

Romam
S. Vitoni"
ed.;
cf.

adire et

domno papae
Martene

C(alixto)''

causam

nostram suggerere.
a.

IUe autem, nobis compatiens, querimoniam
ediderunt
et

„ex

archivio

Durand

Thes. anecd. l 374.

b.

sic

scripsi pro:

Laureniii de Leodio gesta episcoporum

Virdunentium,

Mon. Germ. SS. ^506.
1.

abbas

S. Vitoni Virdunensis.

2.

Ps. 118, 127.

3.

anno 1122.

4.

I

1117-1129.

396
1123-1124 nostram

EPISTOLAE MOGUNTINAE

47. 48

benigne recepit; et missis per nos

litteris suis

eidem,
inter-

ut ablata nobis restitueret, praecipiendo mandavit.
pellatione cognita et praeceptione audita,
^, i,
^

Qua

maiorem

in nos ani-

mositatem episcopus sumsit, ut non solum ablata non restitueret

verum etiam

et

huc usque a nobis possessa modo auferret. Nos
et

autem per antiqua privilegia
teras

per viventes testes

et

per

lit-

domni papae

parati eramus iustitiam nostram testificando
nihil

defendere.

Sed ipse

horum
auribus

recepit.

Hac ergo
tem vestram:

necessitate

quoque vestrae excellentiae

molestiam inferre compellimur; rogantes eminentissimam pietaut inter

maximos honores

vestros humilitatem
et

nostram valde vobis devotam respicere dignemini,

pro salute

animae vestrae nobis in causa nostra subveniatis; quatenus, qui
tantorum honorum dignitatum
iudicem
et et

ordinationum prudentissimum

potentissimum dominum interpellare praesumimus,
iustitiae

non repulsam sed
mus.

misericordiam nos invenisse gaudeapatriae,

Et quidem nunc pro malis

nunc terrae continua

sterilitate

ad tantam inopiam redacti sumus, ut etiam panem
discrimine ecclesiae nostrae habeamus.
si

vix

cum

Cum

ergo ad
estote

vos isdem dominus venerit vel
nostri et
vices
agite
:

non venerit, memores

ut secundum praeceptum domni papae ,
ablata restituantur.

cuius

geritis,

nobis

Scimus quidem, quia

multas vobis praetendet occasiones; sed nos vobis non nisi veritatem secundum antiqua privilegia et testimonium adhuc viven-

tium testium loquimur.
attribuemus,
si

Memoriae vestrae

et misericordiae

totum

per auxilium gratiae vestrae ablata, quae pro-

clamamus, recipere meruerimus. Omnipotens Deus vitam vestram ad defensionem ecclesiae
et imperii

per tempora longa custodiat.

48. Gerhardus preshyter cardinalis et apostolicae sedis legatus Udalscalcum abbatem SS. Udalrici et Afrae Augustensem
conjirmat^.
c.

1130

Gerhardus'', sanctae
a.

Romanae

ecclesiae presbyter cardinalis'
et

ex Willelmi Wittweri catalogo ms. ahhatum SS. Udalrici

Afrae, saec.

XV

exarato, qui in tahulario episcopali Augustensi servatur, Edidi
b.

Mon. Germ, SS. XIl 431.
in lerusalem.

Frater Gebehardus
1.

c.

Sanctarum Aquilae et Priscae, postea sanctae Crucis

EPISTOLAE MOGUNTINAE
et apostolicae sedis legatus
,

48.

49

in Christo

plurimum

dilecto fratri

c

1130

Uodalscalco,
bili abbati,

ecclesiae

sancti Udalrici

et sanctae

Afrae venera-

et cunctis fratribus in

Domino sub

eo militantibus,

salutem et

omne bonum.

Relatione catholicorum et fidelium virorum manifeste com-

perimus, quod post obitum bonae memoriae Eginonis abbatis'
fratres
tui

communiter

et concorditer te in

abbatem elegerunt.

Cui electioni apostolicae sedis legati, G(uillelmus) Praenestinus,
A(zzo) Aquensis episcopus, A(delbertus) Moguntinus archiepiscopus, ad

quem

ecclesia tua iure metropolis pertinet, fraternitatem

tuam
more

sat renitentem ecclesiae

assensum praebere coegerunt;

et,

ut de qui

tuae ab H(erimanno) Augustensi episcopo,

tunc apostolicae sedis gratiam et ecclesiae
bat, investituram et

communionem habeSed

benedictionem reciperes, praeceperunt.

quia eadem persona plerisque catholicis viris est suspecta et in
ordinibus a pluribus vitatur, ne pro benedictione ab eo suscepta

scandalum vobis possit

oriri,

quadam

pia sollicitudine dubitatis.

Ne

igitur personae vestrae in

posterum pro eadem benedictione
apostolicae
sedis

aliquod scandalum aut calumnia oriatur, nos
auctoritate,
est,

quod in persona vestra a praedicto fratre factum
et,

ratum haberi censemus;
contra vos

ut nulli de cetero pro

eadem
liceat,

causa

calumniam aut querimoniam movere
Praeterea cantum,

omnimodis prohibemus.

quem de patrono

vestro, sancto Udalrico, precibus

venerandae memoriae Udalrici

Constantiensis episcopi et fratrum tuorum petitione composuisti,
in ecclesia vestra ad eiusdem sancti

honorem frequentari

et sol..;
)>.iij

lempniter decantari volumus et mandamus.

49. Adelbertus I archiepiscopus Moguntinus Heinrico II episcopo Olomucensi concedit, ut sedem episcopalem ex veteri
ecclesia in

alium locum transferat".

A(delbertus) Dei gratia Magontinus archiepiscopus et apo- 1131
a.

Ex
et

duohus, gui in tabulario capituli Olomucensis servuntur, codicibus saec, XII,
et epist.

n.

202
1.

205 edidit Boczek Cod. diplom.

Moraviae / 203.

qui obiit d. 15

lulii

1120.

V. Uodalscalcum de Eginone et Heri-

manno, Mon. Germ. SS. XII 447.

398

EPISTOLAE MOGUNTINAE
dilecto

49. 50

1131 stolice sedis legatus H(einrico)
viensi episcopo salutem.

in

Christo fratri Mora-

Translationem illam^

immo

utilera

commutationem
et

,

quam
eam

fraternitas tua facere intendit, pro

qua

nos consuluit, idcirco
et

nobis honestam et necessariam

assumimus, quia

ratio

non reprehendit
tradicit.

et

canonica auctoritas

eam

fieri

posse non con-

Quapropter, in Christo dilecte frater, pie petitioni tue

debite caritatis

assensum prebentes,

mandamus

et

mandando

consulimus:

ut,

quod

fieri

oportet, fiat

communi assensu fratrum
suis angustiis et

tuorum;

et in ecclesia, a

qua recedendum pro
officii

nimia eius parvitate videtur, divini

celebratio, prout

Deo

dicato loco expedit, a tua soUicitudine provideatur.

50. Innocentius II papa Adelberto I archiepiscopo Moguntino

mandat, ut familiam monasterii S. Emmerammi Ratishonensis contra Sigebotum tueatur^.
1137

Innocentius episcopus servus servorum Dei venerabili fratri
A(delberto) Maguntino
archiepiscopo,
apostolicae
sedis
legato,

salutem et apostolicam benedictionem.

Lator praesentium Gerhardus,

ad nos veniens, adversus

Sigebotum militem questus
eius de familia beati

est,

quod,

cum

ipse et consanguinei

Emmerammi

existant,

idem Sigebotus

eos''

in propriam servitutem vendicare conetur.

Eapropter fraternitati

tuae rogando
Sigeboti
iustitia

mandamus, quatenus
Et

contra vexationes eiusdem

praefatum Gerhardum
manuteneas.
si

eiusque consanguineos in sua

idem S(igebotus) eos contra iustitiam
in

gravare

praesumpserit,

debitam

eum sententiam

proferas.

Data

Viterbii 7 Kal. Aprilis.

a.

Edidit Pez Thesaur. anecdot. I o p. 136.

b.

eos addidi.

1.

sedis

episcopalis ex

ecclesia S. Petri in

ecclesiam S. Wenceslai.

V. Annal. Gradicenses 1131 SS. XVn 650 et 659.

et Vincentii Prag. annales 1141,

Mon. Germ.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

61

51. Bemhardus abhas Claraevallensis Henrico I arcMepiscopo

Moguntino de ludaeorum occisione, a Rudolpho monacho
concitata, respondet'.

Venerabili
archiepiscopo

domino

et

carissimo
vallis

patri

Henrico Moguntino 1146

Bemardus Clarae

abbas, invenire gratiam

apud Deum.
Litteras dilectionis vestrae debita veneratione suscepi;

sed

prae multitudine negotiorum brevis est responsio.
querelae vestrae apud nos signum

Depositum
et

est et pignus dilectionis,

praecipuae humilitatis indicium.

Quis enim ego

sum

aut quae

domus
tus
et

patris

mei,

ut ad

me

referatur archiepiscopi contemp-

metropolitanae sedis iniuria? Nonne ego

vulus, ignorans introitum et

sum puer parVerumtamen non meum*? egressum
quod ex ore Altissimi
illi,

ignoro verbum veritatis usque quaque,
procedit:

Necesse

est ut veniat

scandalum; vae autem

per

quem

venit^.

Homo
se

ille^ de

quo agitur in

litteris vestris,

neque ab hovenit.

mine neque per hominem sed neque a Deo missus

Quodsi

monachum

aut eremitam iactat, et ex eo sibi assumit liberet debet,

tatem vel officium praedicationis, potest scire

quod

monachus non habet docentis sed plangentis officium*; quippe
cui

oppidum carcer
et

esse debet et solitudo paradisus*.

Hic vero

a contrariis
paradiso.

solitudinem pro carcere et oppidum habet pro
sine

hominem

pectore;

o

hominem

sine fronte,

cuius stultitia elevata est super candelabrum , ut appareat omnibus, qui sunt in

domo^

Tria sane sunt in eo reprehensione

dignissima:
a.

usurpatio praedicationis,
Bemhardi
ep.

contemptus episcoporum,

Hanc

S.

365 edidit Mahilio {Opp. S. Bernh. Parisiis 1719, / 331).
ampl. I 746) in Aquicinctensi episiolarum S. Bemhard*

Docent Martene
codice huic

et

Dwand

(Coll.

epislolae praemissa

haec esse:

Ad Eenricum

Mogimtinani archiepiscopum

contra fratrem Rodulfum, qui neci ludaeorum consenserat.
1.

3 Reg.

3, 7.

2.

Matth. 18,

7.

3.

Rudolphus monachus
4.
)
:

;

de

quo
libri

v. Ottonis Frising.

de gestis Friderici
(

I L. I c. 37.

Hieronymi
„

contra Vigilantium cap. 16

opp. ed. Vallarsius II 401

Monachus

autem non doctoris habet sed plangentis officium". ep. 125 ad Rusticum (opp. I 931): „Mihi oppidum carcer
disus est".
6.

5.

Hieronymi

et solitudo para-

Matth.

5, 15.

400

EPISTOLAE MOGUNTINAE

51

1146 homicidii approbati libertas.

Novum

genus potentiae.

Numquid

tu maior es patre nostro Abraham? qui eodem prohibente gla-

dium deposuit, quo iubente
:r.

levaverat'.

Numquid

tu maior es
si

principe apostolorum, qui quaesivit a

Domino: Domine,

per-

cutimus in gladiof^ Sed instructus es omni sapientia Aegyptio-

rum, id

est sapientia huius

mundi, quae

stultitia est
ille

apud Deum^.

Aliter solvis quaestionem Petri,

quam

qui dicit: Mitte gla-

dium

in locum suum.

Omnis enim, qui

acceperit gladium, gla-

dio peribit*.
h,

Nonne

copiosius triumphat ecclesia de ludaeis,

per singusi

los dies vel

convincens vel convertens eos,

quam

semel et

simul consumeret eos in ore gladii? Nuraquid in cassum constituta est illa universalis oratio ecclesiae,
fidis

quae offertur pro perut

ludaeis a solis ortu usque ad occasum,

Deus

et

domi-

nus auferat velamen de cordibus eorum, ut ad lumen
a suis tenebris eruantur^?
credituros speraret,
eis.

veritatis

Nisi enim eos,

qui increduli sunt,

superfluum videretur et
pietatis,

vanum

orare pro

Sed considerat oculo
gratiae

quod Dominus habet respecet dilectio-

tum

apud eum, qui reddit bona pro malis®
Ubi
est ergo illud

nem

pro odio.

quod dictum

est:

Videas, ne

occidas eos'^? Ubi est:

Cum

plenitudo gentium intraverit^, tunc
est: Aedificans

omnis Israel salvus Jiet^f Ubi

lerusalem
ille,

Domimen-

nus, dispersiones Israelis congregabit^^f Tune es
daces facies prophetas,
et et

qui

evacuabis omnes thesauros pietatis

misericordiae lesu Christi?
qui misit te" patris.

Tua doctrina non
sufficit

est
si ille

tua,
sis

sed
sicut

eius

Sed credo

tibi,

magister tuus.
et pater

lUe enim erat homicida ab initio,

mendax

mendacii'^

monstruosa scientia; o sapientia infer-

nalis, contraria prophetis, et apostolis inimica, subversio pietatis

et
1.

gratiae;
V. Genes. 22.

o

immundissima haeresis;
2.

o

meretrix
4.

sacri-

Luc. 22,49.

3.

1 Cor. 3, 19.
:

Matth. 26, 52.

5.

Missale

Romanum,
et

feria

VI

in parasceve

„

Oremus

et

pro perfidis lu... ut,

daeis, ut

Deus

dominus noster auferat velamen de cordibus eonim
6.

agnita veritatis tuae luce, a suis tenebris eruantur".
7.

Cf.

Rom. 12,17.

Ps. 58, 12.
Cf. loh. 7, 16.

8.

Rom.
12.

11, 25.

9.

Rom.

11, 26.

10. Ps. 146, 2.

11.

Cf. loh. 8, 44.

EPISTOLAE MOGUNTINAE 51-53
lega, quae,
et

401
concepit dolorem 1146

impraegnata de spiritu
Libet,

falsitatis,

peperit iniquitatem*.

sed non licet ultra progredi.
his,

Ad

ultimum, ut omnia, quae sentio super
est

breviter

com-

prehendam: homo

magnus

in oculis suis, plenus spiritu ar-

rogantiae; verba et opera eius praetendunt,
facere

quod conatur

sibi

nomen

iuxta

nomen magnorum,

qui sunt in terris;
Vale.

sed

non habet sumptus ad perficiendum.
52. Eugenius III papa
Henrico

I

archiepiscopo

Moguntino

mandat, qui

se

nuntios

sedis apostolicae esse mentiantur,

ut eos capi iubeat".

Eugenius episcopus servus servorum Dei venerabili

fratri

1149
Oct 25

Hen{rico) Maguntino archiepiscopo salutem et apostolicam benedictionem.

Pervenit ad aures nostras,

quod quidam pseudonuncii per

partes vestras sub nomine nostro discurrunt et indebitis exactio-

nibus fideles ecclesie fatigare presumunt.

Quia ergo tante preecclesie
et

sumtionis audatia ad infamiam sancte

Romane

no-

stram spectare dinoscitur, per presentia tibi scripta
quatinus

mandamus

tam per

te

quam per

episcopos ecclesie tue sufFragaet,

neos circumvagationes talium studiose ac diligenter attendas
si

aliquis

ad manus tuas vel suffraganeorum tuorum devenerit,

et

precipue Ildebrandinus ,

quondam

dilecti

filii

nostri

lacinti

diaconi cardinalis" serviens, capi facias et
detineas, donec,

tam diu

in captione

quod exinde facere velimus, per scripta nostra

cognoscas.

Data Tusculani 8 Kal. Novembris.
et

53. Bernhardus ahhas Claraevallensis Bernhardum
cardinales, apostolicae sedis legatos,

Gregorium

pro Heinrico I archie-

piscopo Moguntino deprecatur^.

Dominis

et patribus reverendis,

apostolicae sedis legatis', 1153
vallis

puer sanctitatis eorum Bernardus, Clarae
a.

vocatus abbas,

Epistolam hanc ex cod.

hibl,

Caesar. Vindobon. 701 fol. 147 {manu saec. Xlll
Cf. Denis Cod. manuscr. I III 2871,

illatam) in
b.

meum usum
7, 15.
tit.

descripsit TVillelmus Scherer,

Hanc
1.

S. Bernhardi ep. 30.3 edidit IHabilio,

Opp. S. Dernh. Paridis 1719, /285.
3.

Ps.

2.

S.

Mariae

in

Cosmidin.

Bernhardo presby26

tero card.

S.

Clementis et Gregorio diacono card. S. Angeli.

jAfVE, Bibliotheca lU.

402
1153 per

EPISTOLAE MOGUNTINAE

53.

54

omnia Deo placere

et gratos fructuosae suae legatiouis

ma-

nipulos reportare.
Etsi corpore remoti,

sed affectu et bona voluntate vabis

appropiavimus

;

optantes et orantes, dirigi actus et studia vestra
et expedit.

ad omne, quod decet

Inde est quod, audientes mi-

serandum illum

archiepiscopum

Moguntinensem

'

vocatum

ad
ausi

vestram praesentiam ibique responsurum adversariis suis,

sumus vestram pro eo

interpellare bonitatem.
si,

In hoc enim creiusti-

dimus honorificari ministerium vestrum,
tia licet, parieti inclinato et

quatenus salva
^

maceriae depulsae

humeros vestrae

auctoritatis supponitis; nec

calamum quassatum

conteri nec linum "^'

fumigans, quod in vobis

est,

extingui^ permittitis.

Sentiat ob-

secramus, sibi profuisse et precem nostram et suam simplicita-

tem; ob

quam

fertur a falsis fratribus circumventus potius,

quam

inventus in aliquo dignus ^epositionis.

54. Adrianus

IV papa

Hillino archiepiscopo Trevirensi, apo-

stolicae sedis legato,

mandat, ut Arnoldum archiepiscopum

Moguntinum
1156
"^

in iudicium arcessat".
fratri

Adrianus episcopus servus servorum Dei venerabili

H(illino) Treverensi archiepiscopo, apostolice sedis legato, salu-

tem

et apostolicam benedictionem.

Gravia quedam, et que nec sine ammiratione audimus nec
sine mentis nimio dolore referimus, de venerabili fratre nostro

Ar(noldo) Moguntino archiepiscopo ad nostram audientiam per-

venerunt; que irrequisita et incorrecta nec apostolice sedis, cui

Deo auctore presidemus,
relinquere nos permittit.

auctoritas nec equitatis et iusticie vigor

Venientes siquidem ad nostram presen-

tiam

I.,

Her., Ul. et B., canonici ecclesie sancti Martini de civitate

a.

ex diplomatario Trevirensi hanc epistolam

in

usum meum

descripsit reverendis-

simus ecclesiae Trevirensis praeposilus Holzer.
sell.

Ediderunt Giinther Cod. dipl. Rheno-Mo-

I 353, Beyer Urkundenbuch I 652.
2.

1. Heinricuml. satum non conteret

Ps. 61, 4.

3.

Isai. 42, 3:

„calamum quas-

et

linum fumigans non extinguet".

EPISTOLAE MOGUNTINAE

54

403
laieis, ipsis

Moguntina, eum prebendam ipsorum in beneficium
renitentibus, tribuisse et
clesie inconsulto clero ac

1156

aurum argentum

et alia

ornamenta

ec-

populo distraxisse ac post appellationem
eis

ad nos factam multa de bonis suis
icientes etiam,

abstulisse dixerunt; adfecisse

eundem fratrem nostrum convocata sinodo
Que quidem,

publice interdici, ne quisquam ad apostolice sedis iudicium pre-

sumeret appellare.

si

in veritate subsistunt, tanto

amplius nos contristant, quanto minus ab eo tale aliquid credeba-

mus adversum nos

et

sacrosanctam

Romanam

ecclesiam attentari.

Quapropter ut, que dicta sunt, in lucem valeant devenire, per
nostra ei scripta mandavimus: ut vel ad presentiam
dat, excusaturus si poterit

tuam

acceillis

innocentiam suam et exhibiturus
;

sub tuo examine iusticie complementum
beati

vel

proxima

festlvitate

Luce^ nostro se conspectui representet, sub nostro de his
iudicio responsurus.

omnibus

Quocirca per apostolica scripta fraternitati tue mandamus,
quatenus tam predictos canonicos et alios,
qui adversus ante-

fatum fratrem nostrum in hac causa stare voluerint, quam eun-

dem

fratrem nostrum ante tuam presentiam evoces et, canoniillius

corum impetitionibus
et plenarie cognitis,

vero defensionibus diligenter auditis

et restitui eis

prebendam suam, que post
quicquid inde veritatis in-

appellationem ablata est, facias et,
veneris, per scripta tua et

eosdem canonicos nobis non desinas

nuntiare ; ut nos, re cognita, taliter quod iustum inde fuerit sta-

tuamus, ut,

sicut

nolumus reprehendi

austeritatis ,

ita

nec re-

missionis aut desidie in tantis excessibus argui valeamus.
Preterea,

quoniam supra dictus Her. a quibusdam homini-

bus, scilicet Ul. Rod. Fed. Uldelr. et Her., multa de rebus suis
sibi queritur iniuste et violenter ablata,

nichilominus

tibi

man-

damus: ut

illos,

nisi inique ablata ei reddiderint,

excommuni-

cationis ultione percellas.
1.

Datum Beneventi 15

Kal. Martii.

18 Oct.

26*

404
55. Adrianus

EPISTOLAE MOGUNTINAE

55

IV papa

Moguntinis
legati

significat,

Arnoldum

archie-

piscopum potestate

apostolici,

Hillini archiepiscopi

Trevirensis, exceptum esse'.
1156
"^'

A(drianus) episcopus servus servorum Dei dilectis

filiis,

uni-

verso clero et populo Maguntino, salutem et apostolicam benedictionem.

Quanto venerabilis frater noster, A(rnoldus) archiepiscopus
vester,

maiorem

in

aecclesia Dei obtinet dignitatem et quanto

amplius ipse scientia moribus et honestate prefulget, tanto magis a
et

matre sua sacrosancta Romana aecclesia
suis

et

honorari debet
fuit,

in

postulationibus facilius

exaudiri.

Inde utique

quod nos eum, ad apostolice s^dis presentiam devotionis intuitu
venientem, debita benignitate recepimus;
et

omnem

illi

hono-

rem, omne
nos
et

caritatis

officium,

quod tanto viro decuit exhiberi,

fratres

nostri

eidem curavimus impertiri.

Cum enim
aecclesia sa-

ante mentis oculos revocamus,

quantum Maguntina
fidelis

crosanctae
et

Romanae

aecclesiae

semper

extitit ac

devota
grata

quanta eidem
predictus

filialis

obsequia devotionis exhibuit,
noster

quam

etiam
ipsius

frater

archiepiscopus et predecessores

nobis

et

antecessoribus nostris servitia in aecclesiae ne-

cessitatibus a primevis temporibus impenderimt,

potissimum ad
ita

amorem mus ab

eius

accendimur

et,

sicut

non debemus, nec

possu-

ipsius honore ac beneficio

animum

revocare.
et

Eius'' itasibi

que petitionibus grato concurrentes assensu
aecclesiae ipsius gubernationi

tam

quam

commisse deferre" volentes, perso-

nam

eius

cum

toto episcopatu suo et

cum

suffraganeis suis epi-

scopis

a iure legationis venerabilis fratris nostri Y(llini) Tre-

verensis episcopi, apostolice sedis legati,
ita videlicet: ut

duximus absolvendam;
ali-

nec ipse nec aliquis de episcopatu suo, vel

quis suffraganeorum

suorum episcoporum, predicto

fratri nostro

legationis debito cogatur ulterius respondere.

Ad

haec

memo-

ratum** fratrem nostrum, archiepiscopum vestrum, ad vos tana.

descripsi ex

cod.

quondam

S. Petri Erfurdiensi,

hodie Pommersfeldensi 2750,

memhr. saec.

XU,
c.

epislolas Reinhardshrunnenses continente.

Edidil Uofler in Archiv
b.
eis c.
C.

fiir

Kunde
d.

osterreichischer Geschichisyuellen

1860 // 61.

defferro c.

nemoratum

EPISTOLAE MOGUNTINAE

55. 66

405
nostrae gratiae 1156

quam ad

speciales

et

devotos

filios

suos

cum

plenitudine remittentes,

eum

universitati vestrae attentius

com-

"^'

mendamus; per

apostolica vobis
et

scripta

mandantes, quatenus
ei

ipsum honorifice atque benigne

honeste recipiatis et

tamdebi-

quam
ad
tur,

pastori vestro et rectori

animarum vestrarum, qui

tam pro

vobis sollicitudinem comprobatur gerere,
et

in his, quae

Deum

ad salutem animarum vestrarum pertinere noscun-

per omnia obedir^ curetis.

Data Narniae' 3 Idus Augusti.
archiepiscopum
negli-

56. Ruthardus

abhas Eberhacensis Arnoldum

Moguntinum, voluptatibus indulgentem pauperesque
gentem, reprehendit^.

Domno
frater

A(rnoldo) Dei gratia Moguntinorum archiepiscopo 1153-1158

R(uthardus)^ indignus humilisque minister pauperum et
qui

peccatorum,
regere.

peregrinantur

in

Eberbach,

bene

vivere

et

Sicut iniquum

est

filio,

revelare turpitudinem patris, ita

pium

est, revelata turpitudine,

pallium honestatis superducere.

Quid ergo? Etsi non
turpat, a bono
filio

est deturpandus,

numquit,

si

se

ipsum deQuin

non

est

arguendus? Quis hoc dixerit!

pocius non arguere ignominiam revelare est; et patri non occultare turpitudinem suam, pallium superducere est.

Quoniam

igifilii

tur turpitudo
est,

patris turpitudo

filii,

et

gloria patris gloria

suademus paternitati vestrae: ut famam vestram, quae dura
ne dicam
fetida,

satis est,

non

negligatis; et falsis laudatoribus

immo

seductoribus , sociis mensae, diviciarum amicis, quae sua

sunt querentibus, de vestra salute vel honore, de regimine ani-

marum, de
est^ et

statu ecclesiae

parum

curantibus,

minime

credatis.

Scriptum enim invenitur: Qui negligit
quia oportet episcopum
qui foris sunt^
c.

famam suam,

crudelis

bonum testimonium habere etiam
civ.

ab
saec.

his,
a.

Narn
fol.

b.

ex cod.

lal.

Monacensi 13079 {Ratisbon.

79) metnbran,

XII
1.

195.
est,

Ruthardus anno 1131 abbaa Eberbacensis factus

eiusque suc-

cessor Eberhardus iam in anni 1158 tabula comparet.
tische Geschichte

V. Bar Diploma-

von Eberbach

p.

151 et 230.

2.

Augustinus in
3.

ser-

mone 355

c.

1 (Opp. ed. Caillau T.

XXI

p. 348).

1 Timoth. 3, 7,

406
1153-1158

EPISTOLAE MOGUNTINAE

56

De contemptu quoque

seculi scribere vobis necessarium du-

ximus, de suspitione" diviciarum, auri

videlicet et argenti,

in

quibus confidunt homines, de spe, de contemplatione futurorum

bonorum, de

iudicio, de ratione

reddenda commissarum vobis ani-

marum, de morte, de mortis
omnihus operibus
tuis

supplicio iuxta illud sapientis: In
et

memorare^ novissima tua
solet,

in aeternum

non peccabis \
gloria,

Sepe namque evenire

quod, quando mundi

rerum habundantia, temporalis potestas corda mortalium

possidere incipiunt, mentis

quadam

cecitate, spiritus obstinatione

toUunt ab oculis eorum mortis memoriam, aeternam confusio-

nem, geennae" inopiam,
precones,

perdicionis carcerem.

Necessarium

igitur vobis essent duri argutores,
tis

non blandi adulatores; moramici veritatis, non socii

non

vitae promissores;

vanitatis;

ne aliquando rerum

affluentia, temporalis dignitas ab-

scondant ab oculis mentis vel supplantent futuras penas, gehennales miserias.

Dives quidam, qui mollibus vestiebatur, laute epulabatur

—

brevis est fabula

— ne

deliciae carnis

animam

in oblivionis

voraginem precipitarent sed semper mortem suspectam haberet,
res

memoriae digna,

statuit

ad

mensam suam puerum
fercula,

duri

oris et

clamosum, qui ad singula queque

quae infere-

bantur, preconis voce clamaret:
mine, tu morieris; et
tu dicis;
ille

Sire^ tu mords^ hoc est:

Do-

respondit: Vor tu dts, hoc est:

Verum

parum

prelibans, reliquum misit esurienti.
et

Similiter

cum

veste

nova ac preciosa dives indueretur,
Sire, tu mords, et ille

puer, preco
re-

mortis, solito clamaret:

compunctus

spondisset: Vor tu dts, veste

nudum
leticia

operuit, algentem calefecit.
tuis et in

Quodsi hac parabola non tangeris, verum in epulis
gloria tua

mavis temporali

consolari
sit,

quam
ad

mortis meluctus

moria perturbari

— cum

tamen melius
et ideo

ire

domum

quam ad domum
tyrannorum,
a.

convivii —

non inveniatur

inter pueros

qui

mensam tuam
c

occupant, puer Hebreus, qui
b.

suspitione sciipsi pro suppeditione
c.

me. no.

t.

et in

non

p. c.

c.

geen-

nae scripsi pro guttae
1.

Eccli. 7, 40.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
audeat
tibi dicere:

56. 57

407
tibi

Sire,

tumords, ego, ego, durus

nuncius, 1153-1158

admonitor condicionis, preco mortis clamosus et audax, libera
voce pronuncio:
Sire,
tu

mords.

Et

nisi

vitam correxeris

et

conversus penitenciam egeris, morte procul dubio morieris.
Illud

quoque valde obstupendum

est,

quod

discretio vestra

in hac

parte dormitat, nec

multum

attenditis vel perpenditis:

quo

consilio,

qua ordinatione quove iudicio Dei pauperes Christi
et gelu foris

ad ianuam regni vestri in camino paupertatis fame
cruciantur,

vos autem intus
filiis

consolamini, canes vestri

—

ut

taceam de

tyrannorum

—

panibus habundant.

Illi

penuita

riam paciuntur, cum tamen micae mensarum vestrarum, ut

dicam, sufficerent nobis ad reficiendum, fimbriae vestimentorum

vestrorum ad induendum.
sia et iudicet de

Audiat ergo, audiat universalis ecclesit in

Moguntino, quid responsurus

Dei iudicio
cupientes
et

pro pauperibus Christi, qui iacent ad ianuam eius,
saturari de micis, quae cadunt de

mensa diviciarum suarum,

non
et

est qui porrigat, vestiri est qui operiat.

de fimbriis vestimentorum suorum,

non

57. Alexander III papa Conradum I archiepiscopum Mogunti-

num,

apostolicae sedis legatum, monet, ne inter monasteet

rium S. Zenonis Veronense

cives Ferrarienses diiudica-

tam controversiam

redintegret"^.
fratri

Alexander episcopus servus servorum Dei venerabili

1172

C(onrado) Maguntino archiepiscopo apostolicae sedis legato sa-

lutem et apostolicam benedictionem.
Dilecti
tatis
filii

nostri,

G. potestas Veronensis et eiusdem civinobis
litteris

communitas

transmissis

intimarunt,

quod,

cum
et

super controversia, quae inter monasterium sancti Zenonis

cives Ferrarienses

de Hostilia diutius est agitata, per arbielegit in

trum quendam Ubertum de Orto, quem utraque pars
a.

Edidit Vghellus Italia sacra,

Bomae

1G5S,
p.

F 737
n.

;

ei

Feneiiis 1720,

F 794.

1.

In Regestis pontif.

Romauorum
retuli.

spatium annorum 1171 et 1172

8017 hanc epistolam ad Sed Conradum archiepiscopum cum
742

mensibus lanuario et Februario anni 1171 in curia papali versatum esse
reperiam, epistolam apparet anno 1172 scriptam esse.

408

EPISTOLAE MOGUNTINAE

57. 58

1172 arbitriim et eius super hoc stare
tentia
lata
fuisset
et

mandato

iuravit, definitiva sen-

praedicto monasterio praescripta Hostilia

adiudicata, controversiam ipsam niteris suscitare; et abbati praescripti monasterii iterum in^ Ferrarienses super

hoc respondere
et

mandasti.

Quia vero non decet, quaestionem sopitam
tot

eam

maxime, ex qua
retractare
et

homicidia et mala perpetrata noscuntur,

sententiam rescindere, de qua observanda dicitur

fuisse ab utraque parte

iuratum

— praesertim

cum

nullus esset

litium finis,
tionis

si

causae, quae decisae sunt, in recidivae contenet oportet

scrupulum devenirent;

nos inter civitates

Lom-

bardiae et eorum cives, hoc tempore praecipue,

pacem
et

et con-

cordiam ponere
tione intendere

et

ad eorum unitatem

vigili studio

medita-

— fraternitatem tuam monemus atque mandamus
considerans
et attendens,

quatenus,

diligenter

quam'' tempora

nunc gravia

et periculosa existant

praefato abbati super

praedicta Hostilia

nuUam moveat

quaestionem, nec

eum

"

exinde

aliquatenus instinctu

quolibet contendas molestiis vel gravamiilla

nibus

fatigare.
et

Si

enim controversia

suscitaretur ,

multa

mala pericula
et

homicidia plurima provenirent et statum pacis

unitatis

Lombardiae non modicum perturbarent.
te

Ad quem
Datum

conservandum
Tusculani 5

volumus toto studio
Februarii.

et

labore

eniti.

KaL

58. Alexander III papa

Conrado I arcMepiscopo Moguntino

mandat, hortetur Theohaldum episcopum Pataviensem, ut
monachis Lunaelacensihus
1175
*'

ecclesias

quasdam

restituat^.
fratri

Alexander episcopus servus servorum Dei venerabili

C(onrado) Maguntino archiepiscopo et apostolice sedis legato sa-

lutem

et apostolicam benedictionem.

Ex
sterii

transmissa conquestione abbatis' et conventus mona-

Lunelacensis* accepimus, quod episcopus Pataviensis'* aec-

clesias
a.

quasdam, quas se asserunt longo tempore possedisse,
iterum in scripsi pro item ed.
b.

eis
ex

quanta ed.

c.

enim

ed.

d.

cod. Caesareae hihliothecae Findohonensis 3825 hnnc epistolam in
PFillelrnus Scherer.

usum meum
e.

descripsit
c.

Edidi

in Regest. ponl.

Rom.

p.

762

n.

8355.

Lunelacun

1.

Heinrici.

2.

Theobaldus.

EPISTOLAE MOGUNTINAE 58-60
contra iusticiam
abstulit
et yiolenter

409
Unde,
1175

habere praesumit.

quoniam universis Dei

fidelibus et praesertim viris religiosis in

sua iusticia debitores existimus, fraternitati tuae per apostolica
scripta

mandamus: quatenus praedictum episcopum
et

instanter

moneas

omni cum

districtione compellas, ut praefatis abbati

et fratribus praescriptas aecclesias, postposita

mora

et occasione,

restituat et libere deinde pacificeque dimittat, vel in praesentia

tna

plenam exinde iusticiam non
Aprilis.

differat exhibere.

Data Feren-

tam duodecimo Kal.

59. Alexander III papa magistro Girardo Pucellae reditus in
Teutonia dimissos, petente Christiano
guntino
restituit".

I

archiepiscopo

Mo-

Alexander episcopus servus servorum Dei magistro Girardo
Pucellae'' salutem et apostolicam benedictionem.

1178

Litteratura tua ac probitas ac

morum

honestas nos monent
lite-

propensius et hortantur, ut te sicut probum honestum et

ratum virum sincero diligamus

caritatis affectu et speciali prae-

rogativa amoris et gratiae foveamus.
inducti,
et

Hac

igitur consideratione

personam tuam
tibi

speciali volentes dilectionis nostrae

privilegio decorare,

redditus, quos in regno Theutonico in

fervore scismatis nullo cogente spontanee dimisisti, de consueta

clementia
venerabilis

et

benignitate

sedis

apostolicae,

interventu quoque

fratris nostri

Maguntini archiepiscopi \ restituimus

statuentes, ut

non obsit

tibi

ad diminutionem vel maculam famae

tuae nec circa promotionem

tuam

tibi

praeiudicium valeat in

posterum generare, quod aliquandiu redditus inter schismaticos
nosceris tenuisse.

Datum

Laterani

Id.

Martii.

60. Alexander III papa Chnstiano I archiepiscopo Moguntino

Leonatum abbatem Piscariensem commendat".
Alexander episcopus servus servorum Dei venerabili
fratri

1179

Maguntino archiepiscopo
a.

^*

salutem et apostolicam benedictionem.

ediderunt Duchesne Hist. Franc. SS.
scripsi

IV 561,

Bouquet Rec.

XV 960.

b.

Pu-

ellae
C.

ed,;

Pucellae,

v.

Historia

monmslerii S. Auguslini Cantuariensis

p. 420.

ex chron. Casauriensi ap, Dacherium Spiril.
1.

V 521,
I.

Hturatori Rer. Ital. SS. II 2, p. 909.

Christiani

I.

2.

Christiano

410
1179

EPISTOLAE MOGUNTINAE

60. 61

Quanto dilectum filium nostrum abbatem' Sancti Clementis
de Piscaria consideratione devotionis,

quam

circa nos et ecclespecialiter beati

siam

gerit, et monasterii, cui praeminet,

quod

Petri iuris existit,

sinceriori caritate diligimus,

tanto attentius

eundem

dilectioni tuae

duximus commendandum; sperantes, ad
iustitiae,

interventum nostrum celeriter peragendum, quod amore

nemine commonente,

effectui

mancipari deberet.

Cum

igitur
fuit,

occasione discordiae, quae

diu inter ecclesiam et

imperium

praescriptum monasterium grave sustinuerit in marchia'' detri-

mentum, ad recuperandas

iustitias suas praefatus

abbas tuo po-

tissimum indiget auxilio; quod tanto volumus
strari,

efficacius mini-

quanto propensius praescripto monasterio in suis teneprovidere.

mur

necessitatibus
scripta

Quocirca

fraternitati
et

tuae per

apostolica

rogamus monemus

attentius eius

mandamus:

quatenus

praefatum

abbatem vel nuntios

pro reverentia

beati Petri et nostra, sicut de te bene confidimus, benigne respicias
;

et eos, qui in

marchia Anchonitana possessiones detinent
ad eas restituendas

ad iam dictum monasterium pertinentes,
districte compellas; ita

quod

literae nostrae

optatum sortiantur
multipliciter

effectum, et nos solicitudinem

tuam debeamus

com-

mendare.
pore

Nolumus autem, ad restitutionem opponi, quod tempossederunt;

schismatis

cum

hostilitas

praescriptionem

praebetur" merito impedire.

Datum

Laterani quinto Nonas Maii.

61. Wichmannus archiepiscopus Magdehurgensis capitulo

Mo-

guntino de civitate Halherstadensi per Heinricum Leonem

ducem Saxoniae eversa
1179

significat^.

W(ichmannus) Dei gratia sancte Magdeburgensis
archiepiscopus et canonicus

ecclesie

quondam Halberstadensis

ecclesie

—

que iam non

est,

quia in favillas heu redacta est

—

capitulo

Moguntine

ecclesie

omnibusque

prelatis et toti clero et populo

eiusdem ecclesiae perpetuam in Domino salutem.
a.

an perhibetur?

b.

Hanc

epistolam

ex cod.

bibl.

Caesar. Vindohon. 701

fol. 14:7 (jnanu saec.

XIH

illatam) in

usum meum

descripsit TVillelmus Scherer.

1.

Leonatum.

2.

Anconitana.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
Super horrendo
et inaudito scelere,

61. 62

411

quod dux Saxonie in 1179
et

Deum

et

Halberstadensem ecclesiam perpetravit, luctu
afflictis

me-

rore confecti, rogamus vos, ut

compaciamini

et

murum
SiSept.23

vos opponatis pro

domo

Israel et stetis in proelio

Domini \

quidem dux Halberstadensem " civitatem funditus destruxit^, monasterium beati Stephani omniaque monasteria et ecclesias igni
succendit,

canonicos nobiles

et

honestos puerosque scolares et

plus
sunt,

quam

quingentos homines utriusque sexus, qui iam inventi

praeter eos qui inter' ruinas

domorum

et

sub cinere adet

huc

latent, in monasteriis exussit.

Corpora sanctorum

lignum
redegit.

Domini omnemque ornatum ecclesiarum in favillam
Episcopum^, dominum suum, captivavit

et in vinculis tenet, et

cum

eo praepositum" ecclesie Halberstadensis et alios canonicos;
fecit.

quos ipse funibus coUigatos trahi
gines denudatas prostituit;
travit.

Matronas nobiles

et vir-

et inenarrabiles execrationes perpe-

Hec a

seculis in christianos a christianis facta

non sunt;
universum

ideoque

temporibus

nostris
his

facta

ingemiscimus

et

orbem terrarum super

commoveri*^,

ut huius lamentabilis

calamitatis clamor ascendat in celum.

Ecclesia Halberstadensis

Moguntine ecclesiae
iusticie in

filia

est; ideoque, quid
sit,

pro exercendo* zelo

causa ista vobis agendum

diligenter animadvertat

discretio vestra.

62. Lucius III papa Teutonicis nunciat, Christianum I archiepiscopum Moguntinum mortuum esseK
Lucius episcopus servus servorum Dei venerabilibus bus archiepiseopis episcopis
tibus
aliisque
et dilectis
filiis

fratri-

1183
^^

abbatibus ,

conven-

praelatis ecclesiae Teutonicae salutem et aposto-

licam benedictionem.

Ad
et

vestram volumus noticiam pervenire, quod bone me-

morie Cristianus Maguntinus archiepiscopus, vir valde providus
magnificus,
a.

cum
c.

karissimo in Christo
b.

filio
d.

nostro Friderico
volumus
s.

Halberstadensis
e.
lit.

in
c.

c.
f.

c.

ppm c

cupimus ex-

cidUse videtur.

exercendu

ex cod. S. Michaelis Bamhergensi edidit

Schannat Vindemiae
1.

II 118, Giidenus Cod. djpl. l 279. 2.

Ezech. 13,

5.

Sept. 23.

V. Ann. Palid. 1179.

3.

Ulricum.

412
1183 illustri
^^
"

EPISTOLAE MOGUNTINAE

62

Romanorum

imperatori et semper augusto longo temofficii

pore magnifice servivisset et contra
sisset in multis,

sui

debitum exces-

cum Romanorum

perfidiam,

qui patrimonium

ecclesiae hostiliter devastantes
aliter

Tusculanum nequiter obsidebant,

comprimere non possemus, eundem arcbiepiscopum ad ob-

sequium ecclesiae convocavimus. Ipse vero, factus obediens usque
ad mortem \
ut,

sicut antea exhibuerat

membra sua

iniquitati

ad

iniquitatem, ita se et suos exhiberet ad serviendum iustitiae in
sanctificationem'^ vitae, aeris

intemperiem parvi pendens, ad suc-

currendum
properavit.

ecclesiae fluctuanti

cum

ingenti exercitus multitudine

Factumque
muros

est,

volente

Domino, quod Romani
Illo

bis

ad

solius

nominis eius terrorem fugierunt.
civitatis

autem Tuscula-

num

ingresso,

iam predicte collapsos pro magna

parte per

illius

auxilium, antequam decederet, fecimus reparari.

Tandem Dominus
quod
legitur:

misertus ipsius, ut salubriter impleret in eo,
te

Ubi

invenero, ibi

te

iudicaho, febris

eum
diligit

egri-

tudine flagellavit,

iuxta quod scriptum est:

Quem

Do-

minus, corripit; Jiagellat autem

omnem

filium,

quem

recipit'.

Unde idem archiepiscopus
tendens,

in vera confessione et multa contri-

tione cordis, servicio beati Petri et

Romanae
clausit

ecclesiae totus in-

assumpta

cruce

et

resignatis

dignitatibus

universis,

octavo Kalendas Septembris

diem
illius

extremum.

Quia
qui pro

autem multum tenemur de
servitio universalis ecclesiae

salute esse soUiciti,
et

mori non recusavit,

ex fine eius
uni-

magnam possimus
tenus

de remedio fiduciam obtinere,

monemus

versitatem vestram,

hortamur in Domino

et

mandamus: quain vestris ora-

eundem archiepiscopum, memoriam
omnibus conventualibus
faciatis; ut

eius

tionibus facientes, vestris
vetis, et in

apud Dominum intercessionibus adiuecclesiis

tricenarium pro eo
illi

et

anniversarium

maculas, quae

de terrenis conet

tagiis

adhaeserunt,

divina clementia indulgeat et abstergat,

vos de opere pietatis indeficiens mereamini a
obtinere.
1.

Domino premium

Datum

Signiae 4 Non. Septembris.
2.

Philipp. 2, 8.

Rom.

6, 19.

3.

Hebr. 12,

6.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

63

413

63. Conradus I archiepiscopus Moguntinus suffraganeis suis de miraculo prope Erfordiatn facto significat".
Conradus Moguntinus archiepiscopus omnibus suffraganeis ii9i
suis salutem.

Fraternitati vestre significandum duximus,
lula

qualiter in vil-

quadam,

fere ad

duo miliaria ab Erphorde distante, casus
emersit.
Accidit,
filias vir-

quidam ante nativitatem Domini' inopinatus

quorundam pauperum
gines

in

eadem

villa

degentium duas

adhuc tenellas graviter egrotare, in tantum ut pater saville

cerdotem eiusdem

vocaret secundum devotionem fidei nostre

ad exhibendam puellis eucharistiam.
iuxta

Qua consummata, sacerdos
ablutionem in bicarium,
nigreesse

consuetudinem
et,

generalem
ut

fecit

deforme quidem
dine sordidum,

rem usque quaque exprimamus,
nigrum;
qualia

sordibus

nimirum
;

solent

vascula pauperum.

Set inde

movemur minus

scientes, quia

cum
re-

humilibus

sermocinatio

eius''.

Inquirentibus

igitur

parentibus,

quidnam de contenta

in bicario ablutione faciendum esset,

spondit prefatus sacerdos:
retur. retur,

ut infirmis
est.

potum petentibus prebeergo secunda vice prebe-

Quod semel factum
quod mirabile

Dum

et miserabile relatu est, apparuit in bicario
digiti

caruncula cruenta, quasi ad formam
ablutionis aqua

accedens;

ipsa vero

iam ceperat

esse rubicunda, et repente tota facta

est sanguinolenta ,

immo
dicti

sanguis.

Stupentes ergo ob inauditam

novitatem

facti,

iam

pauperes retulerunt hoc sacerdoti. lUe

vero, timens ne forte negligentie et culpe sue asscriberetur, voluit,

ut occultatum amoveretur.
villa,

Quod statim

intelligens

matrona

quedam de eadem
mur, occasione

vidua plurimum devota Deo, ne hoc
Cuius, ut compendio

fieret, instanter dissuasit.

sermonum

uta-

et consilio

servatum est vas

et

contentum intra

vas sacramentum;
ret.

negligentius tamen,

quam

deberet vel dece-

Brevi post tempore idem factum archipresbiter agnovit, set
iUe referre negligens,

et

tamen ad instantiam supradictae
custodiri.

vi-

duae maiori reverentia disposuit

a. ex cod. quondam Liesbornensi, hodie hibliothecae regiae Berolinensis, theol. mtmhr. saec. Xll f. 1. Ediderunt IUartene et Durand Vet. script. coll. l 997.

fol. 368,

1.

ante 25 Dec. 1190.

2.

Prov.

3, 32.

414
1191
Mart. 3

EPISTOLAE MOGUNTINAE
His ita
factis,

63. 64

nos accessimus ad partes

illas,

pervenientes

Erphorde

in

dominica Invocavit \ Relatione quam plurium omnia,
;

sicut ex ordine recitata sunt, intelleximus

et

destinavimus

illo

ex prelatis nostris duos viros religiosos, abbatem de Volcolderode'^ et

prepositum^ Uctrigeshusen*.

Qui, reversi ad nos, affir-

mabant: se
disse.

sicut relatum fuerat, ita certissime invenisse et vi-

Misimus ergo prelatos nostros, quos tunc habere poteramus,

videlicet
ecclesie

maiorem Mogontinum prepositum*

et

maiorem eiusdem
Petri^,

decanum", abbatem de Monte sancti

abbatem^

de Valle sancti Georgii^, abbatem^" de Cella Paulinae, abbatem
de Volcolderode et aliquot religiosos prepositos;
silio,

et habito con-

ad quoddam sanctimonialium cenobium vicinum
sigillo

illud sa-

cramentum, iam tunc

firmatum,

cum

debita veneratione

transportari ordinavimus.
iun.23

Acta sunt hec anno 1191.
lohannis baptiste facta est eclypsis

Ipso
solis

anno
die.

in vigilia

media

64. Petrus Blesensis, archidiaeonus Bathoniensis , Conradum I
archiepiscopum Moguntinum hortatur, agat, ne pro redemptione Richardi

I

regis

Anglorum ab

ecclesiis

pecuniae exi-

gantur '.
1193

Reverendo patri

et

domino C(onrado) Dei gratia Maguntino
sa-

archiepiscopo Petrus Blesensis, Bathoniensis archidiaconus ,

lutem in auctore

salutis.

Quia

quandoque
et

in

scholaribus

castris

militavimus

sub

eodem doctore,

ex diutina''

eiusdem hospitii cohabitatione

socialis amicitiae iura contraximus, fiducialius vobis scribo.

Ex-

cursus enim modici temporis nostro" non praescribit amori, nec

apud

me mutationem

vestri status agnoscit aifectio.

Sane, postvidi,

quam desideratissimam faciem vestram novissime
archiepiscopalis eminentiae
a.

vos in

gradum
2.
c.

dispensatio divina promovit.
opp. p. 223, 2. Mariene
el

Ediderunt

1.

Gussanvilla
b.

in Petri Blesensis

Durand

Thes. anecd. l 642.
1.

diutuma
2.

vestro 2. 3.

3 Mart. 1191.
5.

Volkenroda.
6.

Wolframum.
7.

4.

Ichters8.

hausen.

Arnoldum.
9.

Heinricum.
10.

Erfurtensem.

Wi-

dekiudum.

Geora-enthal.

Gebehardum.

EPISTOLAE MOGUNTINAE
Sed,
si

64

415

bene recolo, quam solida semper apud

me

fuerit fidei 1193

vestrae et amoris integritas, certus sum, quod honoris assumptio

circa

statum

amicitiae

vestrae nullum

praeiudicium mihi
pariat,

facit.

Cum

itaque hinc

amor audaciam lcquendi mihi

inde vero ad planctum et gemitum dolor singultuosus urgeat
violenter, indulgete mihi, si in aliquo verbo sobrietatem
stiae
et limites honestatis excedo.

mode-

Ex

abundantia enira cordis

os loquitur\

Nam

in amaritudine est

anima mea^, quae totum

huius epistolae cursum mihi de doloris atramentario subministrat.

Quis vero inter communes lacrimas dolorem dissimulet aut

supprimat planctus, ubi clerus dolet, lamentatur religio, gemit
populus, nobilitas anxiatur?

Non

potest

omnium moerore non
Decidit corona

plangi, qui colitur et fovetur amore communi.
capitis
nostri^,
et

in

luctum versus

est

chorus noster*.

Rex

noster^ in frixorio est;
vincias

et occasione illius in

quam

plures pro-

huius malitiae sartago desaevit.
et

Suo domino patienti
et

contabescit
afflictio

commoritur universitas,

per compassionem

capitis in

membra

discurrit.

Vir sanguinum et cruentae conscientiae dux Austriae* non
est

veritus

in

christum Domini sacrilegas manus inicere,

et

pedes calceatos in euangelio" pacis ferreis humiliare compedibus.
Terribilis

in

iudiciis

Deus^ destruat illum in finem

et

evellat de tabernaculo suo et

radicem eius de terra viventium*,

pro eo quod non est recordatus facere misericordiam^, sed persecutus est hominem'" innocentem et peregrinum, adhuc in ob-

sequio

Crucifixi

et

in

procuratione

rei

publicae constitutum.
tolerasset,

Cum
stis

enim pro testamento Dei labores anxios
bellicis

exhau-

sudoribus et expensis, ad propria remeabat, ut defidei''

nuo, maius testimonium
et felicioribus auspiciis

redditurus, prudentiore consilio
instrueret.

viam secundae peregrinationis

Et nunc,
si

reges, intelligite, reminiscimini qui iudicatis terram,
infantia nascentis ecclesiae aliquis rex, paciticus,
2.

unquam ab
a.

enangelinm

b.

fidei

om.

1.

1.

Matth. 12, 34.
5, 15.

2.

Cf.
I.

4 Reg.
6.

4, 27.

3.

Threni
7.

5, 16.

4.
8.

Threni

5. 9.

Richardus

Leopoldus V.

Ps. 65, 5.

Ps. 51, 7.

Ps. 108, 16.

10.

Ps. 108, 17.

416

EPI8T0LAE MOGUNTINAE

64

1193 fidelis, innocens, peregrinus,

tam subdole captus, tam malitiose
tam indigne
afflictus, et

detentus,

tam

crudeliter est venditus,

cum
Ubi

populis

suis

tam

cupida et detestabili exactione gravatus.
ubi peregrinorum revevenerati sunt,

est lex naturae? ubi est aequitas?

retitia? quos etiam Christi crucifixores

dum
in

in

agrum

figuli

ob peregrinorum sepulturam Christi venditi pretium
'.

transtulerunt

Porro

cum Abraham
ei

peregrinaretur

terra

Chanaan, rex Abimelech

gratiam plenae humanitatis exhibuit;

lacob apud Laban, Moyses apud letro, David apud regem Achis,
et caeteri patres antiqui,

nondum

acceptis repromissionibus sed

longe eas aspicientes " et confitentes,

quia essent peregrini et

hospites super terram, apud barbariem gentium multiplex suae peregrinationis
et

solatium
in

invenerunt.

Et qui eum vendidit'
et

qui

emit^,

sortem ludae

Iscariotis''

in

maledictione

fraudis ludaicae reputentur; ut

sit

cum

eis

ipsorum pecunia in

perditionem *.

Cum Dathan

et

Abiron terra eos viventes absor-

beat, successores ludae, filios avaritiae, servos

mammonae, semen
miuistros sa-

Chanaan, genimina viperarum^, membra
tane,

diaboli,

praeambulos

antichristi.

Saeviente

in

populos

istorum

tyrannide, publica mortalitas invalescit, urbes evacuantur pestilentia et fame, quae superveniunt universo orbi.

Nec dissimulare possumus aut
apostoli

tacere,

quod iuxta verbum
operatur®,

iam mysterium"

iniquitatis

antichristus

ut

reveletur^ in tempore suo;
scit caritas

abundat enim iniquitas,
est,

et refrige-

multorum^.

Optimus
illius

qui non est nimis malus.

In argumentum adventus

filii

perditionis generaliter

mun-

dus in maligno positus
litas invalescit.

est^,

desaevit

morbus

pestilens et eduest,

Legitur, quod

mors cum eo

et faciem eius

praecedit egestas^".

Nobis in germana Gerraania haec mala ger-

minanf

universis.

Heu, heu, principes aquilonis; vere ab aqui-

lone panditur
a.

omne malum".
2.

expectantes

b.

Scariotis 2.

c.

ministerium

2.

d.

germinat

2.

1.

V. Matth. 27,
4. 2, 8.

7. 10.

2.

Leopoldus
5.

V

dux.
6.

3.

Heinricus

VI

imperator.
,

Act. ap.
8.

8, 20.

Matth. 23, 33.
9.

2 Thessal.

2, 7.

7.

2 Thessal.
lerem.

Matth. 24, 12.

1 loh. 5, 19.

10. lob. 41, 13.

11.

1, 14.

EPISTOLAE MOGDNTINAE

64

41T'»

Sed hoc malum regi nostro bene utenti convertetur in bo- 1193

num.

Nam

iudex innocentiae Deus faciet in proximo iudicium
faciet

iniuriam patienti,

misericordiam Dominus christo suo\

Zelus Domini exercituum faciet hoc'^; et scient omnes, quia sunt
reliquiae homini
pacifico'.

Domine,

in

virtute

tua laetabitur

rex*; iustus
in

de

angustia sua liberabitur^;
et in

cadet autem impius

laqueum^, quem tetendit,

verticem ipsius iniquitas eius

descendet^
rubigo animarum avaritia;
o

tinea
et

cordium cupiditas,
obliti,

quae

sic

homines excaecasti, ut, Dei

iudiciorum eius

neque suae parcerent animae neque famae.
pecunia; sed nota proditionis non delebitur.

Consumetur quidem
Tanti sceleris im-

manitas derivabitur ad posteros, et in ungue adamantino haec
iniquitas
scribetur"®.
Filii

plorationis

"^

aeternae non de

fiscali

aerario,

non de thesauris regalibus haec accipiunt, sed de pa-

trimonio Crucifixi, de sustentatione pauperum, de viduarum lacrimis, de substantia religiosorum , de pupillorum alimentis, de

dotibus virginum,
calicibus

de ecclesiarum utensilibus,

de crucibus, de"

consecratis.
sibi

Quot solidos
tot

sibi

congregant, tot accucruciatus sibi in

mulant
die irae

maledictiones,

interminabiles

terribilis

thesaurisant.

Quicquid

ad

decorem domus

Dei venerandae antiquitatis munificentia erogavit, nunc inexplebilis

avaritiae hiatus absorbet, ut haereditate possideant sanctuet tot sacrilegiis execrabiles fiant,

arium Dei,

quot in partibus

occiduis'' ecclesiae profanantur.

Exurge

igitur,

homo

Dei; exurgant et

alii

patres conscripti,

quibus dati sunt gladii ancipites in manibus eorum'.
rite

Succur-

plagae ecclesiae, arripiat iudicium manus vestra, et evagi-

nato linguae gladio zelum,

quem Petrus

in

Ananiam
Rex
d.

et

Saphiram

census ecclesiastici fraudatores exercuit^", in publicos ecclesiarum

praedones et invasores sacrilegos exercete.
a.

illustrissimus

scribetnr om. 2.

b.

Pharaonis

2.

c.

et 2.

occidentales 1. 4. Ps. 20, 2.

1.

2 Reg. 22, 51.
6.

2.

4 Reg.

19, 31.
7.

3. Ps. 36, 37. 8.

5.
9.

Prov. 11, 8.
Ps. 149, 6.

Ps. 34, 8.

Ps. 7, 17.

V. lerem. 17,

1.

10.

V. Act. ap.

5,

1—10.
27

Ji.rri, Bibliotheca UI.

418

EPISTOLAE MOGUNTINAE
fame torquetur.

64. 65

1193 catenis carceralibus et

Ferrum

pertransiit aniet

mam
qui

eius^

Sedet enim in mendicitate et ferro^;
super
contritione

non

est,

moveatur

losephl

Pallescit in

ieiunio

speciosa facies victualibus interdictis, virtusque corporis in robur

animae migratura
marcescit.

et

vernans in facie decor natura succumbente
benignitas,
si si

Si qua ergo in vobis

quod solatium

caritatis, si quis respectus

ad Christum,

qua viscera misera-

tionis,

si

qua memoria iudiciorum Dei, excitetur in vobis piae
affectus.

compassionis

Ascendite ex adverso, cursumque tam
cohibeat pontificalis
auctoritas;

detestabilis sacrilegii

ne vestri

principes malignentur in sancta*, ne diutius occidentales populr doloribus intabescant et
fletu,

ne de manu vestra sanguis inno-

cens requiratur.

Vale.

65. Capitulum Moguntinum Gardolfo

episcopo Halberstadenai

de praepositi ecclesiae S. Bonifatii Halberstadensis eiusque

fratrum
1200-1201

lite

respondet". G(ardolfo)^ Dei gratia Halberstatdensis ec-

Venerabili

domno

clesie episcopo ac universo maioris ecclesie capitulo, viro reve-

rendo ecclesie beati Bonifacii preposito cum toto eiusdem ecclesie
coUegio ac universo in Halberstat clero, F. decanus, G. cantor

cum

toto capitulo maioris ecclesie in

Maguntia cum voluntaria

obsequiorum promptitudine tocius

dilectionis ac devotionis sin-

cerum affectum.

jim\'

*

Sufficienter et

habunde vestra novit industria, quod usque
regimen nostre metropolis
et

ad

electi

nostri® confirmationem

procurationis officium ossibus Moguntine sedis inseparabiliter est
affixum.

Unde

ipsius sedis nomine, que

quodam

in respectu gu-

bernatrix est quindecim patrum, capitulum maioris ecclesie

Maad
Cf.

guntine ambigua queque,

que

rite

apud

eius iurisdicionem per

consultacionem sive per proclamationem fuerint proposita,
a.

ex apographo

ineuntis saec. XIII,

quod
10.

in tabulario

Magdehurgensi servatur.

1.

Ps. 104, 18.
5.

2.

V. Ps. 106,

3.

Cf.

Amos

6, 6.
,

4.

Ps. 73, 3.

qui anno 1193 factus episcopus Halberstadensis
6.

obiit d.

21 Aug. 1201. Decembri a. 1200

Lupoldi episcopi Wormatiensis, mense Novembri sive
Moguntini.

electi archiepiscopi

EPISTOLAE MOGUNTINAE
certe diffinicionis statum,
et sententias
soliditatis

65

419

per appellationis reme- 1200-1201
vigili

dium

retractatas

ad robur

inconvulsum

perdu-

cere tenetur

officio.

Igitur in litteris

tam conventus ecclesiarum vestrarum quam
:

privatarum personarum iam pluries cognovimus
troversia,

quod

lis

et con-

que

inter prepositum ecclesie beati Bonifatii et eius

confratres super defectu stipendiorum

suorum

vertitur,

sepenu-

mero

vel per iudicium vel transactionem vel arbitrorum censu-

ram ad

pacis unitatem et concordie

bonum

sit

perducta; deinde

post modici temporis intervallum ad lites et contenciones recidivo dolore
sit

recursum.

Quod

quivis sane mentis arbitratur
si

honestati contrarium.

Quoniam,

ordinario presidente iudice

ultimus diffinitive sententie calculus contencionibus finem imposuit et sententia in

rem iudicatam

transiit,
rite

neutra parcium sine
fuit,

pena

et exceptione rei iudicate,

quod

statutum

retrac-

tare potuit.

Si vero transactio litem sopivit et placita servata
constitutio-

non

sunt,

pena transgressorem comitari debuit, que
Si

nibus principum cauta reperitur.
accessit

autem arbitrorum penale

iudicium,

mulcta in arbitrio dictata partes compellere
est,

debuit', ut,

quod utriusque conniventia decisum

irrefraga-

Verum cum haec suo loco minus observata sint, ea postmodum instaurari cogit necessitas; idemque persuadet utilitas, maxime ne contra legum sancbilem

vigorem obtineret in posterum.

tiones lites in inlSnitum protrahantur.

!^

utnH'

Pensatis itaque diligenter hinc inde variis parcium rationibus, quas nobis signatas'' porrexistis, in mentis nostre libramine

habitaque non perfunctoria set studiosa disputationis indagine,
requisito

tamen prius consensu nuntiorum

et

ab

eis facta

omnium
scilicet:

allegandorum renunciatione, in hoc tandem nostrum resedit scrutinium et iudicium, ut sententiam a vobis latam, hanc

„ut prepositus ecclesie beati Bonifatii ex rebus, quas in villicationibus
ecclesie

super debitam prestacionem se habere confes-

sus est, defectum prebendarum fratribus supplere debeat, nec
inter
a.

propria

illas

posse computare", ratam haberemus et inb.

debnit apogr.

signatas apogr.

27*

420
1200-1201 convulsam.

EPISTOLAE MOGUNTINAE

65

Hanc
sit

itaque sententiam,

cum ab

ea ad nostrum

auditorium
consilio

appellatum, de communicato prudentum virorum

auctoritate

Maguntine

sedis

confirmamus;

statuentes,

illam firmum inviolabilem et perpetuum in verbo

Domini habere

vigorem, nisi competenti

iuris

amminiculo ab altera partium
Equitati predicte sen-

tamquam
tentie
litteris

inefficax retractetur sententia.
inclinavit precise

nostrum favorem
vestris, scilicet

verbum comprehensum

quod penes prepositum amministracionis
ecclesiis,

cura maneret ; quod tamen secus est in quibusdam
prepositus divisas a fratribus excolit possessiones.

ubi

Preterea hec questio plurimum celebris est et frequenter

penes nos exagitata; quoniam quolibet die
tempore,

et

maxime hoc

in

cum

dies mali sint, fratres de suis super defectu
prepositis.

sti-

pendiorum querelantur

Que

questio semper talem, ut
sortitur effectum.

hic sententiatum est, per

extremam decisionem

Preterea a
in presentia

domno

Friderico imperatore beate recordationis

10 episcoporum* intelleximus: quod etiam eulogia
que a colonis
ipsi preposito aliquando deferuntur,

seu exenia,

sint stipendia fratrum.

Et

sic

omnes

res,

quas prepositus ecclesie

nomine possidet,
stipe,

fratribus

obligantur.

Unde, debita

deficiente

ad similitudinem actionis subsidiarie semper recurrunt ad
:

prepositum

ut ipse, qui est

tamquam dominus agrorum,
et

studio-

sissime excolat plantet et succidat;

annos pacis, in habun-

dantia frugum
penset;

stillantes,

cum

annis sterilitatis et guerre com-

et laborantibus in area

dominica die noctuque subsidia

ministret;
XJbi

quoniam non

alligabitur os bovi trituranti*, et alibi:
et

ministerium , ibi collocetur

lucrum.

Preterea ecclesia iure minoris illesa semper debet conservari.

Prelatus

res

eius

ampliare

poterit;

diminuere

nequasi

quam.

Quoniam magno gaudet

ecclesia

privilegio;

unde,

res prelati patrimoniales intermixte sint

cum

rebus ecclesie in-

ventario non confecto, et intestatus decedat,
eius
a.

omnes

ille

res ob

favorem iudicantur

ecclesie.

Idem dicendum,

et si vivus
'«<

decretam esse excidUse videtur.
1 Coriuth. 9, 9
:

1.

„

Non

alligabis os bovi trituranti ".

EPISTOLAE MOGUNTINAE
de
rebus
propriis
ecclesie

66

421
uberioris
status 1200-1201

res

ad

fructum

perduxit.

Nunc
Bonifatio,
stati
:

alias flectamus articulum.

Domne
cum

preposite de Sancto

universitas nostra deyotissime vestre supplicat hone-

quatinus nostri obsequii respectu

confratribus vestris
ipsis in

adhuc saltem amice componatis, ut animus vester cum

mutua

quiescat caritate.
et

Et vos, dominos

et

fratres

ecclesie

eiusdem, consulendo

exhortando ferventissime soUicitamus:

ut animo compassionis preposito vestro condescendatis, gravem
prepositure iacturam in rebus animadvertentes
;

quoniam plurima

hominum
tis

est malicia,

nec iam aliquis quiete possidet, quod mul-

expensis et laboribus ad esse salubre perduxit.

VITAE

S.

BONIFATII.

Gloria rerum Bonifatii gestarum in animis hominum vigente
longe lateque
*,

populares eius

et socii

lahorum Lullus

et

Megin-

gozuSj

ecclesiis

Moguntinae

et

Wirzihurgensi ab ipso martyre

praefecti episcopi, negotium dederunt
ecclesiae S. Victoris

Willihaldo preshytero^
illius

Moguntinae, ut vitam

actam

litteris

consignaret.

Is igitur,
et,

summa
cum

usus modestia, in tahellis ceratis

narrationem exposuit
nis commisit^.
1.

episcopi

eam

prohavissent,
est,

memhra-

Quamquam autem
„

nulla duhitatio

quin etiam
,

V. infra p. 429 :

petentibus relegiosis ac catholicis viris

quibus

vel in Tusciae partibus vei in Galliae terminis vel in Germaniae aditibus

aut etiam in Brittaniae limitibus sancti Bonifatii martyris fama
strepuit".
biter".
3. 2.

—

perpresvi-

V.

ibid.:

„WillibaIdu8

,

licet

indignus, in

Domino

V. infra „Pas8ioni3
viri

S. Bonifatii"

exitum: „Wi]lybaldu8

tam conversationemque
ceratis tabulis

Dei nec non

et

passionem conscripsit in

loco,

qui dicitur sancti Victoris ecclesia, in conclavi unius cubiculi, primitus in

ad probationem domni
in

Lulli et
".

Megingaudi

et post

examinationem

pergamenis rescribendam

— Non parum saepe scripto-

eorum

rem

bant.

episcopum Eichstetensem (741—786) fuisse putaEt primi per hunc errorem lapsi sunt saeculo XI Othlonus, qui inferius in praefatione retractatae Bonifatii vitae veterem vitam „sancti Willibaldi stilo editam" perhibet, et Anonymus Haserensis (Mon. Germ. SS. Vn 255) verbis his „ Sancto autem Bonifacio per martyrium feliciter consummato, electus Dei confessor Willibaldus vitam eius finemque stylo, ut erat vir sapiens, perpulchre descripsit". Sed Wicelius (Hagiologium seu de sanctis, Moguntiae 1541 p. CLV), eadem opinionis levitate ductus, cum brevem Bonifatii vitam proposuisset, Passionis S. Bonifatii,
vitae Willibaldum
:

quae supra leguntur, verba addidit hoc modo corrupta: episcopus etc. vitam et passionem Bonifacii conscripsi

„Ego

Wilibaldus

in caeratis tabulis

Megengaudi; post eorum examen in pergamenis additamentum ut ex Willibaldanae Bonifatii vitae editoribus non modo Canisius et Serarius fallead probationem LuUi
".

et

rescripsi

Tantumque

valuit adulterinum hoc

,

VITAE
vito

S.

BONIFATII

423

Ptppino rege^ tredecimque post Bonifatii ohitum annorum

(755

— 768) intervallo
cum
vero, expositio

conscriptus liher

sit,

tamen ex eodem apintercessisse.

paret^

ipso Bonifatio

usum

scriptori

non

Ne

ullum quidem verhum reperitur, in quo vestigium eius rei

insit;

immo

cum

indigere confirmationis videhatur, nar-

rator dejmite aliorum fidem afferehat et

eorum quidem, „

qui,

cottidiano Bonifatii conloquio et relegionis conversatione sedulo

praesentati, ea, quae audierunt vel viderunt, in

eaemplum posteris

tradiderunt"^.

Sed ex auctorihus

suis

unum tantum nominaAtque

tim appellat Lullum episcopum, Bonifatii successorem^.
praeter ea,
acripta

quae praesenti sermone audivit, de ipso Bonifatio
esse,

quoque a Willihaldo adhihita
capitis quinti testimonium;

non reperitur

nisi

unum
est,

ex quo quidem intelligi pot-

Danielis episcopi Wintoniensis epistolam scriptori praesto

fuisse^.

Proinde cum Willibaldus tam paullo post Bonifatii mortem
ea,

quae ah eiusdem

sociis

amicisque acceperat, memoriae proest,

diderit, relatio in

eorum monumentorum numero

quorum

et

ipsa vetustas aestimatione dignissima etfides oh praestantissimos
auctores egregie prohata hahetur.
cio,

Neque usquam

nascitur suspi-

a vero scriptorem
vanitati Wicelianae

discessisse.
licet

Hahet autem oratio eius turHenschenius

rentur,

veram Mabilio etiam,

non dissimularet reram discrepantiam,

tamen

confideret.

demum

(in Act. SS.
ostendit,

lunii T. I 453),

depravationem a Wicelio

factam perspiciens,

Willibaldum presbj'terum eundem non fuisse ac Willibaldum episcopum;
licet

postea Seiters (Bonifacius der apostel der Deutschen p. 9 squ.) verefricuerit.

terem errorem
1.

Sic

enim

arbitrari licet

ex capitis 8 devotis regi verbis his
felix

:

„

Cum

vero Pippinus Domino donante regale Franchorum,

supradicti ger-

mani successor, regnum suscepit "
rege Pippino

;

et his : „

Pippino exivit edictum"; et ex capitis 9 verbis his:

quemadmodum a glorioso rege „Quod et a glorioso
1.

— conpertum

est".

2.

cap.

Cf. cap. 2:
"
;

„sicut fideles
„

confamiliaritatis illius viri pro certo testati sunt

cap. 4

:

quae

et fide-

lium didicimus relatione virorum
rulis

"

;

cap. 5

:

„

refiferentibus

gestam conperimus".

quemadmodum rem rumige3. cap. 9: „Quod — ad nos

4. Id niusque per venerabilem virum Lul episcopum delatum est". miram non admodum ad ipsius Bonifatii gesta attinet, quod Willibaldus

in

rem suam

convertit etiam Hieronymi librum de viris illustribus, Isidori

Hispalensis etymol. L. VI, biblia.

424
gidius

VITAE

S.

30NIFATn
singulaque capita simplici hac

quiddam

et

perplexius;

arte facta sunt,

ut introitus eas quae consequuntur res bnvise lihliis

sime comprehendat, conclusionemque conformet sententia
assumpta.

Est vero cognitum, opusculum hoc non integrum vsque ad
nos remansisse.

Prima enim

capita

septem

cum

eo

quod dixi

consilio affabre conscripta sint et

rerum progressum

iusto ordine

persequantur, inde ah octavo capite, dimissa subito ratione priore,

tam

dissipate atque extra

m^rtyrium in Fresia actum tam paut,

rum

plene expediuntur facta,

quocum quantum Bonifatio comZacharias papa in vitae

mercium fuerit ex

epistolis eius patet,

descriptione ne nominetur quidem.
pite sexto lacuna comparet; ut

Accedit,

quod etiam in ca-

maxime

verisimile sit,

iam pri-

mum

vitae exemplar detrimenta cepisse hiatusque et rimxis postea

levi hrachio ohlitos esse.

Willihaldi liher compluries editus est;

primum anno 1603
ab Henrico Ca-

in Antiquae lectionis T.
nisio, qui codicem

IV

P. II 341
et

— 386

Rebdorfensem

Alherti Hungeri academiae
adhihuit, posteaque p.

Ingolstadiensis cancellarii

apographum

742
Bo-

— 745
successit

variam

codicis Windhergensis lectionem addidit\
editio in „Epistolae S.

Huic

anno 1605 Nicolai Serarii

nifaci^ p. 253 — 284,
S. Bartholomaei

parata ex codice

saec.

XV Francofurtensi,
curanda, Acta

LXIIP.

Quihus quidem duahus editionihus
est

anno 1672 Mahilio usus

in

tertia

editione

SS.

ord. S. Benedicti saec.

III P. II 1—27^.

Atque anno 1695

— 472
mini,

Godefridus Henschenius denuo vitam in Act. SS. lunii T.
protulit ex superiorihus exemplis et ex eo,

1 460
Maxi-

quem vidinec
S.

magni fecerim,

codice

memhr.

saec.

XIII quondam
SS. II 333

hodie bibliothecae civitatis

Trevirensis n. 963.
hist.

Pertzius

denique anno 1829 in Mon. Germ.

—353 prae232—249,

cipue secutus est eum, de quo infra dicam, Carlsruhensem saec. IX
Repetita haec editio est a Basnage in Canisii Ant.
2.

1.

lect. II

Antwerpiae 1725,

Ex hac

editione Serariana descripsit vitam anno 1844

Giles in S. Bonifacii opp. 11 143

— 182.

3.

Mabilionis editionem recepit

Migne anno 1863

in Patrologiae T.

LXXXIX

603

— 634.

VITAE

S.

BONIFATn

425

codicem, hahita quoque ratione
sis

duorum

hibliothecae Vindobonen-

codicum saeculis

XI

et

XIII

exaratorum^.

Omnium autem
veterrimics,

qui supersunt codicum calamo scriptorum

quem

priores editores

non noverunt quique unus ad
a Carolo
est.

recensendum opus maxime

pertinet,

Halm summa cum
Frisinforma

henignitate mihi roganti suppeditatus

Est enim
Corbiniani

(F)

codex quondam SS. Mariae

et

gensis, hodie bibliothecae regiae Monacensis, Lat. 1086 (Bav.86)
aut exeunte saeculo

VIII aut

inito saeculo

IX

scriptus,

quadrata, membranaceus, qui fol. I — 44 Bonifatii vitam a Willibaldo compositam Wynnefol. 44 — 102 SS. Willibaldi
et
et

haldi vitam continet. Nobilissimi huius codicis vestigia potissimum

persequenti mihi opitulabatur etiam liheraliter huc missus

(A)
Augiensi"^,

codex bibliothecae Carlsruhensis antea monasterii
saec.

Au-

giensis, memhranaceus

IX, scriptus a Reginberto monacho
a.

quem

die

9 Maii^

846*

ohiisse scimus.

In m,a-

nus sumpsi etiam
1.

Hanc

Bonifatii vitam singulari studio et soUertia

Bernhardus Sim-

Bon excussit et in Germanicum convertit: „Wilibalds Leben des heiligen
Bonifazius, Berlin 1863". Praeterea vitam Germanice reddiderunt

H.E.Bon2.

nel Berolini 1857, Ph. H. Ktilb in Sammtliche Schriften des heiligen Bonifacius T.
folio

n

213

— 270

Ratisbonae 1859,

W. Amdt

Berolini 1863.

In

enim

anteriori codicis tegmini agglutinato leguntur

haec

:

„

In nomine

dei Patris et Filii et Spiritus sancti

A

bertus scriptor, servorum Dei servus,

et CO. Hunc libellum ego Regincum permissu et voluntate seniorum

ad servitium Dei et sanctae Mariae ceterorumque sanctorum, quibus in

Auua

servitur,

meo

studio ac labore confeci;

eumque usibus fratrum

in-

ibidem famulantium aptari et conservari deposco; perque
ut nuUi a

Deum

optestor,

quoquam

extra monasterium donetur aut prestetur, nisi qui ibi

fidem et pignus dederit, donec

eum sanum

et

salvum suo loco restituat".

Habet autem codex praeter
cialis,
fiat,

Bonifatii vitam etiam vitas et passiones S.

Mar-

S.

Medardi, Sergii

et

Bacchi, S. Goaris, S. Quintini; ita ut palam
nisi qui in ipsius

hunc codicem nullum alium esse,

Reginberti cata-

logo (ap. Neugart Episcopatus Constantiensis p. 549) sic inducitur:

„In

undecimo

libro constat. inesse vitas et passiones

sanctorum Bonifacii, Mar-

cialis, Medardi, Sergii, Bacchi, Goaris presb., Quintini martyris". 3. V. Necrologium Augiense (Mittheilungen der antiquarischen Gesellschaft in Ziirich T. VI): „7 Id. Maii Reginbertus presbyter". 4. Annalium Ala-

mannicorum
obiit".

cont.

Augiensis (Mon. Germ. SS. I 50) 846:

„Reginbertus

426

VITAE

S.

BONIFATn

(B)
drata,
vel

codicem

oUm

monasterii
11.8),

Benedictoburanif nunc
membranaceumy forma qua-

Monacensem Lat. 4618 (Ben.
in cuius fol. 21

— 46

vitam posuit lihrarius saec.

XI
re-

XII.

Sed cum

et

hic et ceteri,

quos per bihliothecas rep-

peri,

codices
eis

temerariis

correctionihus
editio

imo depravationibus
mea.

dundent,

non multum debet

Willihaldum varii medio aevo vitae Bonifatii explicatores
consecuti sunt,

quorum

nullus nimis

magnam materiam ad veram
scripsit,

rerum

illius

gestarum cognitionem

attulit.

Etenim
tremo
libello

Passionem

S.

Bonifatii

ut ex

eas*-

sentiri potest, canonicus monasterii S. Victoris

Mo-

guntini, paullo postquam Willigisus

archiepiscopus anno 1011
cognoverat, credu-

mortem
lus
et

obiit.

Hic, quae auditione
artis

famaque

criticae

expers

litteris

mandavit, affixa tamen de
et

Willihaldo vitae Bonifatii scriptore

de ecclesia S. Victoris
Tenetur passio
hodie hibliothecae

Moguntina

relatione

haudquaquam

negligenda.

haec in uno codice,
civitatis

quondam

S. Maximini,
saec.

Trevirensis n.

963 memhr.

XIII, forma m^xima;

quo usus Henschenius in Act. SS. lunii T.
sculum primus publicavit^.

I 473

— 477

opu-

Ex

eodem codice, quem Carolus

Schoemann commodissime huc
vitam a Willibaldo
de eodem

misit,

mea

editio effecta est.

Deinde videmus item undecimo saeculo Fuldenses, cum Bonifatii

parum plane

dilucideque scriptam

intellexissent,
visse.

libello in

melius mutando assidue cogita-

Egbertus enim ahbas Fuldensis (1048
precatus
est,

— 1058) a LeonelX
Romanus novam
et

(1048 — 1054)^

ut ipse pontifex

martyris vitam formaret; quoque accuratius
ageretur,
misit.
1.

commodius

res

Romam

et

librorum adiumenta
effecto,

et

proprium scribam
vita migra-

Sed papa, labore non
inscriptum sic:
„

anno 1054 de

Editionem Henschenianam

Supplementum auctore presbytero Moguntino". repetiit Pertzius in Mon. Germ. SS. II 353—357

2. Egbertitulo: „Appendix auctore presbytero Moguntino ". Leone IX buUam accepit die 13 lunii 1049, Romaeque apud eundem papam fuit anno 1054; v. Regesta pont. Rom. n. 3172 et 3289.

cum hoc
tus a

VITAE
vit^

S.

BONIFATn

427

Itaque decem fere post annis idem operis velut xenium

Jlagitabant

Fuldemes a suo

hospite

Othlono, monacho

S.

Em-

merammi
tio

Ratisponensi, variorum lihrorum scriptore^, qui, prop-

ter episcopi iniurias coenohio

suo illatas prqfugus, Fuldae spa-

annorum 1062 — 1066 commorahatur.

Atque

is,

Fuldensium

precihus motus,

non modo elocutionem Willibaldi mutavit, sed
epistolis

ipsam etiam narrationem adauxit, aliquihus
nis immiscendis^

Bonifatia-

adhibitisque

tum

Eigilis vita S.
iis,

Sturmi tum

relationihus

non multo
est,

diversis ah
et additis

quihus scriptor Passionis

S. Bonifatii usus
lis

quoque suapte ratione nonnulIntegrum vero Othloni de

rehus, quae spectentur dignis*.

Bonifatio lihrum pervulgarunt^ Canisius anno 1603 ex cod. Rehdorfensi in Antiqu.
lect.

IV

P. II 393

— 468,

Serarius
a.

a.

1604

Moguntiacarum rerum
Act.

libri

V

SS.

ord. S. Bened. saec.

1672 in III P. 1128—87, loannis a. 1722
325
Mahilio

— 434,

Volumen primum rerum Moguntiacarum 205
in Patrologiae T.
tavi,

— 273, Migne

a.

1863

LXXXIX 633 — 664.

Neque vero meum pu-

totum hoc opus editione repetere, sed in excerptis tantum
V. Othloni praefationem
in
infra.
2.

1.

de quo

v.

quae afferunt Wil-

Mon. Germ. SS. XI 376 squ. et Wattenbach Deutschlands Geschichtsquellen (ed. 2) p. 304 squ. 3. Protuli supra p. 13 n. 5, Othlonum non recepisse epistolas Bonifatianas nisi ex minore collectione desumptas. Idque apertissimum est. Sed cum in extremo libro I vitae referat Othlonus,

mans

se eas Bonifatii epistolas, „ quas

ad gentis suae populos id est Anglos transfactum esse potest, ut Fuldensis codex,

miserit, praetermittere voluisse",

quo Othlonus et Flacius utebantur, praeter minorem collectionem etiam nonnullas epistolas contineret, quae nunc in solo codice Vindobonensi leguntur. SS.
4.

De hoc

opere Othlonus in libro de temptatione (Mon. Germ.
„

XI

390) ita refert :

Cum

igitur

—

fugiens ad Fuldense monasterium
tranquillitate

venirem ibique, per annos quatuor
Bonifacii vitam,

cum

magna commoratus,

viderer dictandi scribendique studium frequentare, postulabar
difficili

stilo

editam, aliquid facilius ederem

— ut —
;

sancti

causa

ergo

tali

librum sancti Bonifacii promptus scripsi".

ipsam Bonifatii vitam sine
dorfensi,
est, vita

Atque licet Othlonus suo nomine proposuerit, tamen in codice Reb-

quem Ingolstadii 1603 Canisius Antiqu. lect. IV P. II 393 secutus hunc titulum prae se tulit: „Incipit prologus venerabilis presbyteri Othloni et m. s. coenobii Bonifacii in vitam ipsius". 5. Surius mutato sermone opus Othlonianum edidit a. 1579 De probatis sanctorum
historiis

m 467—

509.

428

VITAE

S.

BOlSnFATn
sit

acquievi lectu utilihus,
gnoscatur.

ex quibus quid proprium lihelli

co-

Quae quidem omnia
bihliothecae

transtuli ex Ahdinghofensi quon-

dam
saec.

codice

cathedralis

Trevirensis

XI

ffol.

83 — 120),

102,

membr.
ecclesiae

quem Holzer reverendissimus
misit.
et

Trevirensis praepositus

ad me humanissime

Aetate quidem canonicum Moguntinum
cessit presbyter S.

Othlonum antequi iam
circiter

Martini Ultraiectensis,
'

ineunte saeculo
relatio,

nono

de Bonifatii vita conscripsit.

Sed haec

ex codice Ultraiectensi edita ah Henschenio in Act. SS.

lunii T.

1477

— 481,

tantulum momenti hahet, ut mea non re-

tulerit nisi

de Bonifatii morte narratiunculam inde excipere.
levis
et

Penitus vero excludenda videhatur

perinfirma vita,

quam, in Act. SS. lunii T. I 481

— 483
a.

depromptam, a Mo-

nasteriensi scriptore esse nulla probahili coniectura collegit
schenius.

Hen-

Berolini Kalendis Decemhribus

1865.

1. Scriptor enim tradidit, ex iis, qui occidi Bonifatium vidissent, unam tantum mulierem „sed iam valde decrepitam" suo tempore superfuisse. Eundem ad ecclesiam S. Martini Ultraiectensem referendum esse, planum Henschenius fecit. Sed de Ratbodo episcopo Traiectensi (899 918) cogitari aetas eius vetat licet eidem in cod. Gothano 64 (ut docet Wattenbach Deutschlands Geschichtsquellen ed. 2, p. 236) opusculum hoc tribuatur atque Trithemius (in Catalogo iilustrium virorum et De scriptoribus eccle-

—

;

,

siasticis,

opp. ed. Freher T. I 128 et 258)

Ratbodum

pronuntiet „scriplib.

sisse laudes sancti Bonifacii

Moguntini archiepiscopi et martyris
est

1".

—

In fabularum

numerum reponendus

Ruthardus monachus Hirsaugiensis, 863
„

quem Trithemius
tur,

in Chronico Hirsaug.

passionem

S. Bonifacii archi-

episcopi heroico carmine pulcherrime in duobus libris" scripsisse menti-

cuiusque vitam adumbrat ex chronica Megenfridi monachi Fuldensis,

scriptoris ipsius

omnino

excogitati.

Qua

re decepti,

et

Cangius (in glos-

sario,

1678 T.

I p.

CLXXI) Ruthardum

in medii aevi scriptoribus refert,

et Mabilio aliique interitum poetae dolent, qui

nuUo unquam tempore

fuit.

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATn

WILLIBALDI VITA
Dominis' sanctis
et

S.

BONIFATII.
carissimis Lullo
et

vere in Christo

Megingozo* coepiscopis' Willibaldus'',
presbiter.
et

licet indignus, in

Domino"

Praecepto piae paternitatis vestrae effectu pariter

voto

—

non

propria'' ludi" litterarii^ scientia confidens,

sed

debitum oboedientiae^ obsequiura vestrae inpendens

sanctitati''

—

libenter parui';

arduumque, quod

suggessistis exiguis virifine

bus,
cens.

opus inchoavi, ad perfectionis terminum

tenus dedu-

Sed obsecro

:

ut, si

quippiam

aliter

quam

vestra expetierit

voluntas provenerit, infirmitatis
inpositi sublimitatem

meae

inbecillitatem

operisque

aequo animo

sustentetis'.

Quoniam maxiQuia,

mum mecum
aliquid
et

reverentiae est indicium'',

cum

vestre sublimitatis
si

imperio oboedientiae operam non denego.
nostris

dignum
divino
est.

temporibus

profuturum

confecerim',

utique muneri"' ac praecepti vestri desiderio conferendum

Quoniam pia quandoque
tatur emunctoris,
et

desiderantis voluntas et*

manum

imi-

inpressionis

suae violentia vel

minimam

quandam

desideratae scientiae dulcedinem parat familicumque
reficit.

inpertiendo
sapientibus
ferre et,

Decrevit enim sanctitas vestra insipientem

et

minus idoneum prudentibus coaequare ac prae-

quod

—

sine vestro" videlicet conatu

— prudenti

ser-

mone

revelare potuistis, hoc mihi velut ignaro inponere.

Sed

deprecor: ut,

quem

praecepti vestri torcular deprimit, precatus

adsiduae orationis infundat"*; et mentem, ignaviae caligine ob-

tunsam, voluntas spontaneae dilectionis vestrae vel e somno rea. Incipit vita vel passio beatissimi Christi martyris et archiepiscopi Bonifatii. Dominis A. b. Willibald A. c. in Domino om. A.

d.

proprif F, propriae A, propria B.
litterali

e.

ludis F, corr. in laudis A, ludi B.
h.

f. i.

lit-

terari F,

A,

litteralis

B.
k.

g.

obodientiae F.

sanctitate F.

su-

stenetis F,
I.

sustineatis

A, B.
o.

iudicium scripsit Pertzius conira omnes codicet.

confecerimus A, confecero B.

m. mnnere F, B, muneri A.

n.

uro

corr, in

nro F, ufo A, B.
1.

infundet F, B, infundat A.
2. sociis dignitatis episcopalis.

episcopo Wirzeburgensi.
sic:

3.

iunge

verba

„Praecepto parui
5.

eflfectu pariter

etvoto".

4.

hic

quaedam

excidisse puto.

riget.

430
suscitet, ut

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATn
tenacior''

ad ea quae" cogentibus vobis invitata est
reddatur.

vivaci

sermonum narratione
castimoniam aut"
elegante'*

Conpulistis enim
vitae

me, ut ad normam eorum, quorum aut

morum sanctimoniam

sancti procul dubio

patres

verborum ambage

cartis inserendo tradiderunt

— petentibus

relegiosis ac catholicis viris, quibus vel in Tusciae

partibus vel in Galliae terminis vel in Germaniae aditibus aut

etiam in Brittaniae' limitibus

sancti

Bonifatii

martyris fama

miraculorumque choruscatio' perstrepuit

—

sicut discipulis eius

secum diu commorantibus

vel vobis ipsis referentibus comperieius,

rem, prohemium mediumque aut finem vitae
indagatione, litteris inseram.

quanta valeam

Et quemadmodum, primae prae-

varicationis resoluto cyrografo et verae lucis radio inluciscente *,

Aegesippus, qui sub Anacleto*

Romam

venisse fertur, quinque

aecclesiasticorum actuum libros ob utilitatem legentium edidisse

perhibetur; Eusebiusque Cesariensis, nominatissimus historiogra-

phorum

scriptor,

cum Pamphilo martyre
temporum

et adiutore

suo suorum

sibique antecedentium

historias

mira

eloquii disserti-

tudine'' texentes, infinita scriptis
et Gregorius,

volumina ediderunt^; nec non

qui erat vir beatae memoriae litterarum studiis

eruditissimus glorioso apostolicae sedis culmine praesidens, bea-

torum scribens confessorum vitam, dialecticum miro ostendens

moderamine morem, quattuorque
libros^, qui

logica expressit ratiocinatione'
inserti'' bibliothecis,

huc usque, aecclesiarum

elugu-

bratam' posteris scientiae adferunt dignitatem;

ita beati viri vi-

tam praecelsasque
a.

eius virtutes et cultum pi^tatis"" atque abstiinfra Bonifalii verba WiLlibrordo dicia:
b.
f.

sic

codd. pro ad quae;

cf.

ut aut

has quas missus sum terras diregas.
d.

sensus add. E.
coruscatio A.
k.
g.

c.

at F,

me ad A, B.
A, B.
elucu-

eleganti A, B.

e.

Britaniae A.
i.

inlucescente

h.

disertitudine

A,

B.

ratione A.
pietatis

inserta F,

B,

inserti

A.

1.

bratam A.

m. piftati F,

A, B.

1. Hieronymus de viris illustribus c. 22 (opp. ed. Vallarsius II 850): „Hegesippus multaque ad utilitatem legentium pertinentia congregans,

—

quinque libros composuit.
2.

Asserit, se venisse
II 906):

sub

Aniceto Roraam".

Hieronymus

1. 1.

c.

81 (opp.

„Eusebius Caesareae episcopus
libros IV.

—

et bibliothecae divinae

cum Pamphilo martyre
3.

diligentissimus pervestigator,

edidit infinita volumina".

Dialogorum

WILLIBALDI VITA
nentiae

S.

BONIFATn

^l

robur' praesentibus ac post secuturis saeculis iubetis

demonstrare.

Sed quamvis ad demonstrandam tantarum rerum

rationem exiguum

me parvumque
**,

fieri''

auctorem cognoscam",

tamen, exigente benivolentiae vestrae voluntate, hoc quod demandastis, vobis iuvantibus
lertia*

non propriae praesumptionis
catholicorum
stilo

insol-

fretus

sed adsertione

confisus,

adgrediar

opus; neque ex parvitatis meae

propriae laudis' praeco-

nium

requirens, sed ex tantae^ rei relatione'' profuturum legen-

tibus praebens
et

exemplum; dum

hiis

quisque instruitur formulis

ad meliora profectus sui perfectione perducitur.
EXPLICIT PROLOGUS'.

ORDITUR LIBER SANCTI BONIFATIP.
I'.

Inlustrem igitur ac vere beatam sancti Bonifatii

summi

pontificis

vitam moresque eius, sanctorum magnopere imitatione
licet

sacratos,
sculi

opacitate praepediti scientiae,

exili

tamen opu-

huius stamine* innectere ac simplici historiae tegmine

—

quemadmodum
sentati, ea,

relegiosis™ viris referentibus conperimus, qui, cotet

tidiano eius conloquio

relegionis

conversatione sedulo prae-

quae audierunt vel° viderunt, in exemplum posteris

tradiderunt

—

congregata verborum raritate^ texendo' nitimur

enodare*, et ab exordio usque ad finem, quanta possumus indagatione, divinae contemplationis eius sanctimoniam revelareiiJf:r

Cum
matemae
rum,

enim primaevo
soUicitudinis

puerilis aetatis decore

multa ut
enutritus

solet
esset,
filio-

cura

ablactatus

atque

magna nimirum
adfectatus

delectatione,
est

ceterorum postposito amore

a patre.

Sed quia iam labentia cuncta
dis-

animo subiecerat
a.

et aeterna
b.

magis quam praesentia cogitare
fieri

robor F, robur ^.

fiere F,

A, B; an
e.

fore?

c.

agnoscam A.

d.
f.
1.

iubantibus F, iuvantibus
ludis F, laudis

A,

iubentibus B.
g.

insoUertia F, insolentia
h.

A, B.

A,

B.

tanta F, tantae A.
k.

relatio F, relatione A.
1.

eiplicit prologus

om. A, B.

archiepiscopi add. B.

Qualiterinin-

fantia Dei servitium inchoavit F,

Qualiter in infantia Domini servin.

tiam snbiit
1,

A.

m.
(i. e.

religiosis

A,B.

et B.

stamini

texto, panno).
3.

2.

i.

e.

„congregata verborum

(meorum) paucitate".
4.

iunge sic: „historiae tegmine texendo".

explicare.

432
posuerat,

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATH CAP.

I

cum

esset

annorum
'

circiter quattuor seu quinque,

Dei

servitio se subiugare studivit

multoque mentis conamine de mo-

nasteriali

iugiter

vita insudare et ad

eam mentis
illis

cottidie nisi-

bus anhelare.
est

Cum

vero aliqui
clerici

—

sicut

regionibus moris

—

presbiteri

sive

populares vel

laicos''

praedicandi

causa adissent et ad villam
venissent,

domumque
cum
de
eis

praefati patris familias

mox, quantum

possibilitatis eius pusillanimitas in in-

fantia sua praevaluit, coeperat

de caelestibus loquendo

tractare et,

quid sibi suaeque infirmitati in futurum proficeret,

interrogare.

Cumque

ita

diu

caelestibus

diuturna mentis

meditatione cogitaret ac totum se in futurum extenderet et ad

superna erigeret, patri etiam
revelavit
et,

demum

haec, quae animo gerebat,
rogavit.

ut suae consuleret voluntati,

Quo con-

perto obstupefactus,

pater

magna eum

increpationis instantia

partim minis, ne se desereret, prohibuit, partim etiam blandimentis ad saecularis negotii curam instigabat; ut temporaneo

eum

transitoriae hereditatis subiungeret lucro et,
facultatis

sese

quando-

que defuncto, suae terrenae

custodem immo etiam heplurimis, fraudulenta

redem

relinqueret.
calliditatis

Verbis quidem

quam

humanae
propositi

usus versutia, tenerum a coepti" perfectione

animum

declinare temptavit; magisque hanc suae tole-

rabiliorem esse infantiae activam,
militiae
mittit;

quamque vitam

monasterialis

contemplativam , multiplici sermonum adolatione'' prout vel sic a propositi huius conamine
incitaret.

eum
vir,

cohiberet et

ad mundani* luxus mollitiem

Sed

iam Deo in

pueritia plenus, quanto est a patre plus prohibitus, tanto, mentis

arrepta fortitudine,

caelestem adquirere

sibi

thesaurum

et

sacris se coniungere litterarum studiis ancxius anhelabat.

Fit-

que mirum in modum,
cordia,

sicuti
'

semper divina agere
aetatis

solet miseriet

ut suo

inbecillioris

militoni^

Deus

coeptae

rei solacium et ancxiae voluntatis

augmentum

obsistentisque reita

pentinam patris mutationem^ mentis providens condonavit'';
a.
6.

stadait A, B.

b.

laici

B.
f.

c.

a concepti B.

d.

adulatione A, B.
g.

mundang F, mundani A, B.
h.

inbecilliores F, inbecillioris A, B.

mota-

tionem F, mutationem A, B.
1.

condonaret A.

militi.

V. Dieffenbach Glossarium latino-germanicum: „milito".

WILLffiALDI VITA

S.

BONIFATn CAP.

I.

H.

433

ut uno eodemque temporis successu et festina patrem egritudo,
subitaneo
iara

inminente mortis articulo,

subrepserit'

et

pia

quantotius pueri
succreverit''.

magno temporis

intervallo praepedita voluntas

Dominoque Deo' adiuvante, succrescendo impleta
carnalem

est ac perfecta.

Postquam enim miro dispensationis Dei
ingens''

iudicio

sancti

viri

patrem arripuerat languor,

deposita

mox

pristina mentis pertinacia,
tione,

puerum, propinquorum facta conven-

ad monasterium,

quod priscorum nuncupatur vocabulo

Adescancastre ', spontaneus, a Domino quidem correptus, direxit
et fideli viro

Wolfhardo*, qui et abbas

illius

exstitit monasterii,

per fideles suae legationis nuntios redditum commendavit. Quem,
puerilibus adhuc in annis constitutus', sapienter, suis* adstanti-

bus amicis, adlocutus est; et quod multo videlicet tempore monasteriali se regulae'' subicere desiderasset
petitione, sicut a parentibus
,

rationabile' prolata
erat, indicavit.
et

pridem edoctus
inito

Cui

protinus

pater monasterii

—

fratrum consilio

eorum

accepta, sicut regularis vitae ordo poposcit, benedictione

— conaeter-

sensum praebuit
patre,

et eifectum.

Sicque vir Dei, carnale"' orbatus
est

adoptivum nostrae redemptionis secutus

patrem; ter-

renisque saeculi renuntians lucris,

mercimonium deinceps

nae hereditatis adquirere satagebat; ut iuxta veridicam veritatis

vocem, patrem relinquendo aut matrem aut agros aut
et

alia,

quae huius mundi sunt, centuplum acciperet
possideret^
II'.

vitam aeternam

Expleto igitur,

licet

summatim, primordiali expositiostudiose conversationis
c.
f. i.

nis

nostrae ordine,
a.

quali" se in initio
succrevit F,
in

snrrepsit i?.\
est

b.

B, succreverit ^.
e.

domino deoqne ^.
constitutus corr.
rationabili

d.
in

snperscriptum

egritudo
g.

F.

Uulfhardo
h.

/#.

A, B. Qualiter adolescentiae incentiva primitus frangeret et omnibns bonis inhereret. F, A. m. qui quali F, quia quali A, B.
constitutum F.
suis

secum A, B.

regula B.

k.

camali J, B.

1.

1. „quod Edwardus Maihew in Martyrologio Anglo - Beuedictino uon male interpretatur Exoniam, vulgo Exeter, primariam Devoniae civitatem ad Iscam flumen, quae Adescancastrum dicta sit, quasi Castrum - ad - Iscam

tametsi monasterium apud

Exoniam tum

fuisse

nuUum

prodit

monumen-

tum". MABILIO.
jArrs, Bibliotbeca ni.

2.

Matth. 19, 29.

28

434

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATII OAP.

H
a no-

sanctimonia' subdiderit, breviter protulimus;

ut, fabricae

bis fundamento confecto, structure paulatim sublimitas ad
altius erigeretur.

summa

Postquam enim aetas

et

mira in eo scien-

tiae praevaluit fortitudo infantiaeque septem, puerilis adveniente

decore aetatis, evolvuntur anni,
effabili gravitate,

magna siquidem mentis
est et

et in-

caeleste'' inspirante gratia, sicut

subsequentia
ca-

liuius operis

documenta declarant, ditatus

multarum

stimonia virtutum

— iuxta

ostensum sanctorum exemplar prae-

cedentium et venerabilium instituta patrum
tus ac decoratus.

— subditus declara-

Adeo etiam
exercitio,

divino exarsit ingenio ac lectionis
ut, singulis

adprim^ se subdidit
poris'

quibusque additis temcurriculis, augerentur

momentis atque horis annorumque

etiam in eo superni adiumenta divinaque donorum incrementa
protectoris.

Et quanto

pastoralis pedagogio magisterii est pro-

vectus, tanto ad profectum aeternae beatitudinis
confamiliaritatis illius viri pro certo testati

— sunt —

sicut fideles

eum

cotti-

diana eius
incitavere
nes, que

studia iugi ludi
et

litterarii''

meditatione die noctuque

contra

infestas diabolicae suggestionis persecutio-

tenerum sepe apud mortales iuventutis florem ceu ne-

bulosae

quadam
curam

caecitatis

caligine

obtegere solent, mirabiliter

protexere; ita ut etiam propter indesinentem diuturne soUicitudinis eius
et

sempiternam sanctarum legum examinatio-

nem

inlecebrosa in eo adulescentiae incentiva et carnalium de-

sideriorum impetus primitus inpingentes, domino

Deo

auxiliante,

maxima ex

parte sedavere*.

Magisque ac magis ad

communem
diffini-

provehunt populorum' doctrinam; quam, non multo transacto
temporis intervallo, secundum pontificale aeccl^siasticae
tionis' decretum'' inchoavit dilatavit ac perfecit.

Quoniam, ca-

duca huius mundi contempnens ornamenta, monasterialis vitae

normam

in infantia sua rite ac regulariter sub

moderata prae-

fati patris

gubernatione annos

quam plurimos

custodivit; donec

a. c.

sanctimonia corr. in sanctimoniae F, sanctimonia A, B.
d.
f.

b.

caelesti

A, B.

temporis scrlpsi pro temporibus codd.
e.

ludis litterari F,

laudis litterarii A,

ludi litteralis B.

sedassent d.
2.

definitionis

A.

1.

sc.

paganorum.

Gregorii 11 papae.

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATlI CAP.
et

11

435

—

pueritiae' facessente'' lascivia,

pubertatis inchoante adosui

lescentia

—

ardentior illum''

ingenioli

voluntas

accendif,

ut ad finitima quoque monasteria,

magisteriali lectionis provo-

catus penuria,

cum consensu

atque consilio conservorum fidelium

patrisque monasterii perveniret.

Cumque
cessanter

voto simul et mente Omnipotentis sibi adesse in-

magna precum

perseverantia

sufiragium postularet,

tandem, divina caelitus inspirante gratia, ad monasterium, quod

usque hodie dicitur Nhutscelle^ pervenit;

et

beate memoriae

Wynberchtes* abbatis, qui venerabiliter praedictum sub regulari
disciplina regebat

monasterium

—
sic

spiritali litterarum diligentia

provocatus

—

elegit

magisterium fratrumque, secum in Domino

viventium, contubernium^
tio,

Ac

servorum Dei iunctus consoret

devotum domino Deo servitium

laboriosam vigiliarum

instantiam lectionisque divinae operam ingenti meditationis studio exhibuit; ita ut

maxima demum scripturarum

eruditione

—

tam grammatice

artis eloquentia et

metrorum medullata facun-

diae modulatione,

quam etiam

historiae simplici expositione et

spiritalis tripertita intellegentiae interpretatione

inbutus

—

dic-

tandique peritia laudabiliter fulsit»; ut etiam

aliis

demum

pater-

narum

extitit''

pedagogus traditionum

et auctor magisterii,

qui

et discipulus ante ea'

subiectorum esse non recusavit''.
:

Quoniam'

sacrae

mos

est conversationis

ut praeferre se ceteris pertime-

scat, qui subici aliis rennuerit; quia et recte oboedientiae ope-

ram

subiectis

inpendere non valebit,

quam superna
ita

praelatis

dispensatione iuste

non exhibebit".
et

Hanc enim
suo

omnibus, in

commune
disciplina

viventibus,

maxime

—

sub regular^ videlicet

—

abbati monachica subditus oboedientia praebebat,
cottidiano et disciplinali officiorum admini-

ut labore

manuum

stratione incessanter
a.

secundum praefinitam
F; pueritiae A, B.
d.

beati" patris Benefacessante F, B,
corr. in
e.

pueritia

corr. in pneritiae
c.

b.

facessente A.

ardentis

A
f.

pro ardentior illam.

accenderet A.

Wyng.

berhtes A, Wintberhti B.
serit

contubemia F, contnbemia A, contubemiu B.
extiterit

ful-

A.

h.

extitit F,

B,

A.
n.

i.

antea

A, B.

k.

recussavit F.

L

quia A, B.
1.

m. exhibebat B.
s.

beatissimi atque eximii B.

Nutshalling

Nursling, a Wintonia inter occidentem et meridiem,

a Soutliampton inter occidentem et septeutriones.

28*

436

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATH CAP.
insisteret;

H

dicti" recte constitutionis

formam

omnibusque exem-

plum bene vivendi
se praebens, ut

in verbo in conversatione in fide et castitate

omnes de fructu

eius perciperent et ipse''

omnium"
quo-

mercedis aeternae perciperet portionem.

Sed

et humilitatis

que eius
est,

et caritatis excellentiam solus, qui

occultorum cognitor

Deus
sibi

intime'' inspectionis eius* consideratione novit.

Qua
eis

omnes

commilitones

sollerti

cura subiuncxerat, ut ab
et,

timore^ pariter habebatur» et amore

quem

divina dilectione

haberent socium, mutuo apostolicae admonitionis honore praevenirent* ut patrem.
et

Tantaque in eo

affabilitatis

erga fratres

caelestis doctrinae succrevit

magnitudo, ut, rumore sanctae

exortationis
ria

eius

crebrescente,

fama

eius

multis per monasteapertissime''

tam virorum quam

etiam

virginum Christi
plurimi,
virili

claruit'.

Quorum quidem quam

sexus

robore
et,

confortati et lectionis instantia

incitati,

ad

eum

confluxere

saluberrimum scientiae fontem potantes, numerosa scripturarum
volumina legendo
becillitas
'

recensere''.

Quibus ergo sexus infirmioris in-

inerat et adsidua pergendi abnegabatur facultas, tante
""

sibi sapientiae virum, divini inflate

spiritu amoris, praesentari
celesti instanter

fecerunt; paginarumque seriem transcurrentes,
scrutinio inhesere" et

sacramentorum archana" mysteriorumque

abdita iugiter meditanturP.

Quem

ita

superna sublevavit gratia,

ut

—

iuxta egregii praedicatoris exemplar et gentium doctoris''

vocem

—

formam habens sanorum verborum
sollicite

in fide et dilec-

tione lesu Christi^,

curans se ipsum probabilem exhi-

bere Deo,
veritatis*.
a.

operarium inconfusibilem'", recte tractantem verbum

confessoris Christi add. B.
e.
i.

b.

om. F.

c.

et ex
g.

omnibns ipse B.
haberetur A.
h.

d. in-

tima B.
sime A.

suae A.
clareret A.

f.

timori
k.

— et

amori A, B.
1.

aptis-

recensuere B.

inbecillitatis F, inbecillitas
o.

A, B.
p.

m.

inflate corr. in inflate F,
q.

inflatae A, B.

n. inherere B.

arcana A.

me-

ditabantur A.
1,

inconfasibile A.

Rom.

12, 10:

„caritate fraternitatis invicem diligentes, honore in3.

2. S. Pauli. vicem praevenientes". habe sanorum verborum, quae a me

2 Timoth.

1,

13

:

„Formam

audisti in fide et in dilectione in

Christo lesu".

4.

2 Timoth.

2,

15: „SoIlicite cura te ipsum probabilem

exhibere Deo, operarium inconfusibilem, recte tractantem verbum veritatis ".

WILLIBALDI VITA
III '.

S.

BONIFATn CAP. HI

437

Ad'' generalem
et

ergo

cottidiane contemplationis eius

formam

diuturnam parsimoniae continentiam sermo a nobis

directus aliquantisper dirivatur " ;

uf

per singulos quosque ascen-

sus sublimia huius sancti viri opera propensius conpendiosa ver-

borum
rabilis

raritate

exequamur, studiumque

"vitae

per omnia veneet

sancti Bonifatii subtilius indagando

prosequamur; ut
et

aequa libraminis moderatione exemplar nobis aeternitatis
tens
fiat

pa-

apostolicae

eruditionis

norma.

Qui

per

sanctorum
scan-

exempla, arduam* caelestis intellegentiae semitam

feliciter

dens ac praevium populis ducatum praebens, portam domini

Dei

nostri,

quam

iusti intrabunt, ipse ingressus aperuit.

Et ab

infantia sua usque ad decrepitam aetatis senectutem praeterito-

rum non
phetarum
scripta,

mediocriter patrum sapientiam imitatus est;
iugiter
et

dum

procon-

apostolorum verba,

stilo

sanctitatis

et gloriosam

martyrum passionem, litterarum
secundum apostolum,

apicibus

insertam, sed et euangelicam domini Dei nostri traditionem cottidi^

commendabat memoriae,

et

sive

man-

ducasset sive bibisset sive aliud aliquid egisset', laudis semper

praeconium

et

devote fastigium iubilationis tam mente
:

quam

etiam ore persolvebat Deo, iuxta illud psalmigraphi

Benedi-

cam Dominum
In tantum

in

omni tempore; semper

laus eius in ore meo*.
se in-

enim scripturarum exarsit desiderio, ut omni
et auditione sepius coniungeret;

tentione

earum imitatione

etquae

ob doctrinam populorum conscripta sunt, ipse quippe populis'

mira eloquii dissertitudine^

et soUertissima

parabularum adser-

tione efficaciter praedicando retexuit.

Cui tale discretionis temet

peramentum

inerat,

uf" et vigori' correptionis mansuetudo,

vigor praedicationis mansuetudini''
lus accenderet" vigoris,
a.

non

deerat';

sed,

quem

ze-

mansuetudo mitigabat" amoris.
et
b.

Diviti-

Quod doctrinae verbum omnibns praeberet,
F, A.
d. tu

quod hanc non
Sed B.
i.

sno ante tempus aetatis arbitrio arripuerat.
in derivatur A.
g.

c.

corr.

B.
h.

e.

arduum

corr. in
i.

arduam F; arduam A, B.

om. A.

disertitudine A.

ut om. B.
1.

vigore F,

B,

vigori A.

k.

mansnetn-

dine F, mansuetudini A, B.
n.

deesset A, B.

m. accenderet F, accenderat A, B.

mitigaret B.
1.

1 Corinth. 10, 31

:

„

Sive ergo manducatis sive bibitis sive aliud quid
facite ".
2.

facitis,

omnia

in gloriam

Dei

Ps. 33, 2.

i38

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATn CAP.

HI. IV

bus ergo ac potentibus liberisque ac servis aequalem sanctae
exortationis

exhibuit disciplinam, ut nec divites adolando* de-

mulceret nec servos vel liberos districtione praegravaret; sed
iuxta apostolum omnibus omnia factus
est,

ut omnes lucrificaret \

Qui

et

doctrinae caelestis

documentum* non suo ante tempus
usurpatum adquiaut eo amplius

arripuit arbitrio nec obstinationis suae rapina
sivit,

sed sanctae humilitatis profectu

— triginta

annorum habens aetatem
tus" electione,
et

—

raagisteriale et familiare'' subleva-

iuxta canonicae constitutionis regulam suscepit,
officii

ad sacerdotalis

gradum, diversis donorum ditatus mune-

ribus, accessit; ita ut elemosinis

quidem misericordieque operi-

bus, quantum sub regulari monasterialique praevaluit districtione,

opere penitus ac voluntate deserviret, sed et, nocturna

vigiliarum spatia omnibus horis preveniens, orationis se soUicitius laboriosa operatione exercuit.

Cuius nec patientiam ira sub-

ripuit nec longanimitatem furor commovit, nec libido continen-

tiam expugnavit nec abstinentiam gastrimargia'' violavit; sed ita

omni

se ieiunii frugalitate subiugavit, ut,

vinum

et

siceram non

bibens', utriusque testamenti imitatus est" patres et

cum

egregio

gentium diceret doctore: Castigo corpus
icio,

meum

et servituti

sub-

ne forte,

aliis

predicans, ipse reprobus efjiciar *.

IV ^

CoUecta ergo sparsim superius sublimitate sancti huius
silentio

viri virtutum,

quae subsequuntur minime* pretermittenda
virorum, et

estimamus

—

quae

et fidelium didicimus relatione

manifesta equidem scripturae patefactione exerere curamus

—

quanta suarum perseverantia virium
et

et coeptis bonis inheserat''

ad

alia

quaeque,

festine

properando,

animum'

incitaret.

Cumque
et

diutius

mentem supra enumeratis

virtutibus edomaret

de die in diem ad altiora bonorum documenta sub predicto
&.

adnlando

/i.
e.

b.

magisteriali et familiari J, B.
f.

c.

est

add. F.

d. ca-

strimargia B.

imitaretar A.

directus
nimae J.
1.

sit

ad Cent, et
h.

quod ab omnibus primatibus quod postea ad Fresiam pervenit. F, A. g. mieo,
i.

De

inbaereret ^.

animarum B.

1 Corinth. 9, 22:
2.

salvos".
„ et

vinum

et

„Omnibus omnia factus sum, ut omnes facerem signum (sc. tonsuram sacerdotaiem). 3. Luc. 1, 15: siceram non bibet ". 4. V. 1 Corinth. 9, 27.

WILLIBALDI VITA
se

S.

BONIFATn CAP. IV

439

presbiteratus
rege',

gradu proveheret,
subitanea

iam, regnante Ine* West-

saxonum
seditione

quaedam incubuerat,
et

nova quadam

exorta,

necessitas;

statim

synodale a primatibus

aecclesiarum
est

cum consilio predicti regis servorum Dei factum saluconcilium. Moxque omnibus in unum convenientibus
,

berrima de hac recenti dissensione

consilii questio inter sacer-

dotales aecclesiastici ordinis gradus sapienter exoritur.
dentiori inito consultu, fideles in

Et pru-

Domino

legatos ad archiepisco-

pum
tur,

Cantuariae

civitatis,

nomine Berechwaldum''*, distinandos'

deputarunt; ne eorum praesumptioni aut temeritati'' adscriberesi

quid sine tanti pontificis agerent consilio.

Cumque omnis

senatus et universus clericorum ordo,
conlatione,

tam providenti* peracta

consentirent, confestim rex cunctos Christi famulos

adlocutus est et, cui huius praefate legationis nuntium inponerent,
drita
sciscitaret'.

Tum*

repente

summus

in Christo archimanet

qui praedicto praeerat monasterio nomine Wynberch'',
*

Wintra' qui monasterio quod dicitur Dyssesburg'
et

praesedebat",

Beorwald'

^

qui divina coenobium gubernatione quod antiquoregebat, nec

rum nuncupatur vocabulo Glestingaburg
adduxerunt ad regem.
tiam inposuit

non

et alii

multi huius sancti propositi patres sanctum hunc virum accitum

Cui

et

nuntium rex

et legationis noti-

et, adhibitis

secum

sociis, direxit

cum

pace.

Qui

etiam, nuntio sibi inposito, iuxta

mandatum seniorum prospero
summi
pontificatus

itenere"" pervenit ad Cent", et archiepiscopo

infula praedito sapienter cuncta,
rege, per

quemadmodum

edoctus erat a

ordinem

revelavit.

Et

sic,

spontaneo accepto responso,
regnante
et

a.

iam regnante

Saxonnm A,

uhi inter

Sazonnm rasura
c.

est.

b.
d.

Berechwaldum F, Berehtwaldum A, Berethwaldum B.
evidenti B.
i.

destinandos

A, B.

praesumptione aut temeritate F, praesumptioni aut temeritati A, praesumptioni aut
e.
f.

temerari B.
h.

sciscitatus est A, sciscitarent B.
k.

g.

dum B.
in praei)(

Wynberht A, Wynberh B.
1.

Tyssesburg A, Tyusburch B.

corr.

sidebat A.
1.

Berowald B.
2.

m.

itinere

A, B.

n.

Gaent A, Gent B.

688—725.
comparent
I

692—731.
et ap. in

3.

„Wmtra abbas"

et

„Beorawald

abbas
dipl. 4. 5.

"

in Inae regis tabula d. d.

aevi Saxonici

57— 58

quod putant esse Tisbury de quo v. supra p. 48 n. 3,

26 Mai. 704 ap. Kemble Cod. Thorpe Diplomatarium aevi Sax. p. 13. Wiltschire, a Salesbury ad occidentem.

440

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATTI CAP. IV

post non multos dies reversus est ad patriam, praefatoque regi
ac praedictis servis Dei secum adsistentibus a venerabili archi-

episcopo spontaneum scienter detulit responsum, et
versis
contulit

magnum
celebre

uni-

gaudium.

Ac
eius

sic

deinceps mira dispensationis
et

Dei

benivolentia

nomen

diifamatum est

apud

omnes tam seculares

dignitates

quam"

ecclesiastici officii ordines

habebatur; ita ut a modo, iam in futurum proficiens, synodali
sepissime eorum intererat'' instituto.

Sed quia mens etiam Deo dicata" favoribus non adtoUitur

humanis nec laudibus sublevatur, coeperat ad
citudinis

alia

multa

solli-

cura

adtentius

properare,
et

et

parentum adfiniumque

suorum consortia devitare,
hereditatis

peregrina magis

quam paternae
sic

terrarum loca desiderare.

Sed cum

longo tem-

poris intervallo

secum

sollertissime dfeliberaret, ut patriam pa-

rentesque desereret; tandem, arrepto beatae memoriae et praedicti patris consultu,

cuncta animi'* sui secreta, intra conscienpatenter aperuit et

tiam ante ea* abscondita,
instantia ad
vocavit.

consensum suae voluntatis sancti

viri

magna precum animum pro-

Qui etiam, magna primitus admiratione obstupefactus,

poscenti sane supplicantique desideratum ad tempus contradixit
iter,

ut cepti propositi sedaret industriam;

sed ad extremum,

invalescente omnipotentis Dei providentia, convaluit' sermo petentis.

Et tanta^ abbatis fratrumque suorum, secum sub reguviventium, devotione adoptatum'' inchoaverat' iter
ut' ei

lari disciplina

dominoque Deo dispensante compleverat'',
sumptus solacia libenter inpenderent
et

etiam humani
cordis

magna

commo-

tione lacrimarum diutius infusiones orationumque supplicationes

pro eo ad

Deum"

funderent.
spiritali confortatus

Hic etiam dum,

armatura

et seculari

sublimatus sumptura, utriusque vitae stipendiis minime careret,
adhibitis

secum duobus aut

tribus fratribus,

quorum
est.

corporali
sic,

716 spiritalique indigebat

sustentaculo,

profectus

Ac

in-

a.

etiam add. A, B.
e.

b,

interesset A.
f.

c.

deo dedicata A.
g.

d.

animis F,
h.

animi A, B.

antea A, B.
k.

etiam add. A, B.
I.

tanti

B.

opta-

tum B.

i.

inchoaret B.

compleret B.

ntqae B.

m. dominom A.

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATn CAP. IV

441

mensis peragratis terre partibus, prospero ovans* fratrum comi- 716
tatu, pervenit

ad locum, ubi erat forum rerum venalium

et us-

que hodie antiquo Anglorum Saxonumque vocabulo appellatur
Lundenwich*''.

Ac non multo

transacto post liminio*, nautarum

naviter novus quidem epipata^, consentienti'' nauclerio, adgressus est

navem

;

nauloque inpenso, prospero ventorum

flatu per-

venit ad Dorstet''*, ibique aliquandiu commoratus, debitum do-

mino Deo

exsolvit die noctuque preconium.
hostilis

Sed quoniam, gravi ingruente paganorum impetu,
exorta
dissensio
et

inter

Carlum principem gloriosumque ducem
^

Franchorum"

Raatbodum regem Fresonum^ populos ex

utra-

X

que parte perturbabat maxiniaque iam pars ecclesiarum Christi,

quae Franchorum * prius in Fresia subiecte erant imperio, Raatbodi''

incumbente persecutione ac servorum Dei facta expulsione,
idolorum quoque cultura exstructis

vastata erat ac destructa,

delubrorum fanis lugubriter renovata, tum vir Dei, perspecta
perversitatis nequitia, pervenit ad Trech'; ibique aliquantis ex- Adiocutus
spectatis diebus,

advenientem regem R^dbodum'' adlocutus

est. ^potum re-

Et multis illarum' circumvallatis ac conspectis terrarum
bus,

parti-

^®"'

utrum

sibi

in

futurum praedicationis uspiam patesceret
ut,
si

locus, perquireret;

proponensque animo,

quanam

in parte

huius populi euangelii

umquam
Quod

aditus claresceret, verbi

quidem

Dei semina ministraret.

etiam, multis transactis

annorum

curriculis, gloriosa martyrii testificatio conprobavit.

Sed quia sanctorum singulare munus
a.

est sanctitatis, ut,
c.

dum
Dorf-

ebans F, ovans A, B.
e.

b.
f.

Lundewich B.

consentiente A.

d.

stet B.

Francorum A.
h.

comm

A.

Radbodum B.

Raatbodum F, Redbodum A, Radbodum B. g. Frani. Trehct A, Trecht B. k. Raedbodum A^ Redbodi A, Radbodi B. in F sequuntur haec: adlocutus est cum Ratpotum regem. Quae l.

verba cum ex margine in textum devenisse paieai, in marginem ea revocavi.
1.

London.
3.

2.

exsilio.
4.

V. Ducangii et Dieffenbachii glossaria:
Wijkbij Duurstede ad

„liminium".

vector.

Lacam

fl.

(Leck),

ab Ultraiecto inter orientem

et

meridiem.

5.

anno 716;

v.

Annales
716

Petavianos, Laureshamenses, S. Columbae Senonenses, Mettenses, Chron.
Moissiacense, Mon. Germ. SS. I
refert
7,

24, 102, 323, 291.

Ad eundem annum

primum hunc

Bonifatii

ad Fresiam accessum ipse Willibaldus
„

infra

narrans,

eum

(a.

755) mortuum esse

quadragesimo peregrinationis anno

revoluto".

442
716 ad

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATII CAP.

IV,

V

tempns suum sine

spiritalis virore

germinis laborem minime*

pollentem perspiciunf*,

ad

alia

prorsus loca foecunda" laboris
in cassum* inhabitatur locus,

cum
si

fructu migrant**

—

quoniam

et

fructus deest sanctitatis

—

sanctus enim vir,

dum

stere-

^

717

lem' aliquandiu Fraesonum terram inhabitaret
nique

et estatis

autumcaelestis

aliquantulum

tempus praeteriret,

iam arida

rore fecunditatis relinqueret* arva.

Et ad natale,
ac,

suis''

secum

sumptis conviatoribus, sohim migravit

monasterii sui secreta
'

petens, etiam ibidem secundi siquidem anni

hiemem, tripudianet'

tium fratrum amore susceptus, hiemando transegerat,
stolicam gentium
constitui hiemare^.

apo-

doctoris

vocem imitaretur

dicentis:

Ibi enim

V

''.

Transcursis iam ex parte sancti viri virtutibus, subse-

quentia eius,

quemadmodum rem
eius

rumigerulis reiferentibus ge-

stam conperimus, patenter proferimus, ut apertior in perpe-

tuum
illius

vitae

morumque

ad

tendentibus pateat

callis.

normam sanctae conversationis Cumque ingens peregrinatiose societati' dedisset

nis exegisset discrimen
et

gurgitumque maris evasisset dispendium,

fratrum suorum iterum reversus

eorum-

que contubernio dies deinde plurimos iniuncxisset;

gravi de-

mum

mentis arreptus est merore et recenti oppressus animi

mestitia:

dum

senilia

iam magistri membra

infirmari conspiceret
sui

extremumque, adstante monachorum congregatione, obitus
diem, languoris convalescente inmensitate, vibrando
""

palpitandotriste"

que inminere;

et

tandem, deposito corporis ergastulo, sub
efflare

merentium aspectu fratrum ultimum

spiritum videret.

Quia in sanctorum frequenter cordibus conpassionis specialiter
condolens refulget pi^tas"; qua ad tempus sedulo solent con-

a.
e.

minimae J.

b.

perspexerint ^.
f.

e.

faecnndo J, B.
g.

d.

migrent J, B.
h.

casum F, cassnm A, B.

sterilem A.

reliquerat

A, B.

sni F,

k. Qnaliter, defuncto abbate suo, i. et F, corr. in nt A. A, B. cnm fratribus aliqnantum tempns commoratus est, et postea ad Romam cnm commendaticiis episcopi sni litteris pervenit F, Quantulum 1. societate F, societati A, B. tempus commoratum est — pervenit A.

suis

m. bibrando F.
1.

n.

tristi

A, B.

o.

est add. F.

secundi anni, postquam in Fresiam profectus est.

2.

Tit. 3, 12.

WILLIBALDI VITA
tristari, sed,

S.

BONIFATn CAP. V
',

448
iugiter 717

apostolico inherentes precepto

in

Domino
et

consolantnr.

lam blande adorsus

est

fratres

spiritalibus

eos conloquiis, paternae
iugiter constitutionis

memor

traditionis, hortatur: ut regularis
•

formam

et aecclesiasticae diffinitionis
et,

nor-

mam

in

omnibus conservarent;

ut patris cuiuslibet

spiritali''

se subiungerent imperio, instruxit.

Tunc omnes unanimiter" conillo

sonis instabant vocibus, et
in

sanctum hunc virum, qui

dicitur

tempore Wynfrith'', cuncti precarentur': ut pastorale super
Sed, refutatis

eos abbatis susciperet magisterium.

mox

patriae

facultatibus et primatu regiminis abiecto,

ad praedistinata iam

promptus ac paratus, soUerti se cura excusavit'.

Omnemque

proheredum substantiam abnegando rennuit.

Cum

vero hibernale iam tempus praeteriret et calor estatis 718
pristinaque labentis
sollicitudine
litteris

candesceret,

anni renovatur» intentio,

et

omni quippe
divit*".

iter

omissum iterando renovare

stu-

Tunc

etiam commendaticiis a beatae memoriae
speculatore'',

Danielo',

Dei plebis

acceptis,

ad limina apostoali-

lorum

Romam

venire temptavit.

Quem

tamen'' resistentium

quandiu fratrum orbata patris inpedivit necessitas, caritasque
heiulantium ac conpassio utrubique dolentium ad tempus obsistebat;
ita ut

magno quidem mentis angore premebatur'

et,

in

quam

se verteret partem, ignorabat".

Metuebat enim, ne grex,

magistro commissus, iam sine vigilanti pastoris custodia, eo decedente,

luporum morsibus" pateret;
sibi

et,

ut peregre proficiscendi

autumnale
a.

deficeret
b.

tempus, formidabat".
A, B.
f.

Cumque omnid.
g.

dcflmtionis A.
e.

spiritalis

c.

nnianimiter F.

Wynfrid A^
m. igno-

Winfrid B.
h.

corr. in
i.

precabantur A.
k.

excussavit F.
I.

renovaretur A.

studuit A, B.
n.

Danihele A, B.
o.

tc B.

premeretur A, B.

raret A, B.
1.

mursibus F.
1,

formidaret F, formidabat A, B.

2 Corinth.

5:

„sicut abundant passiones Christi in nobis, ita et
2.

per Christum abundat consolatio nostra",
tabulae ap.

Daniel ep. Wintoniensis

Kemble Cod. dipl. aevi Saxonici I 113 subscripsit sic: „Ego Daniel dei plebis famulus et speculator". Saepissime autem posuit haec: „dei plebis famulus"; v. supra p. 71 et 161 et tabulas ap. Kemble
92 et 98. Itaque, cum Daniel in Bonifatii et LuUi ep. 11, supra p. 61, qua Wynfrithum omnibus commendat, sese „Dei famulorum famulum" appellet, has „litteras commendaticias ", quas quidem legisse WilliI

baldus videtur, ab

illa

epistola diversas fuisse liquet.

444
718 potens Deus,

WILLIBALDI VITA
solita

S.

BONIFATn CAP. V
pi^tatis suae clementia,
ser-

non inmemor

vum suum

tanta' animi pressura perturbatum et ancxio vellet

dolore eripere et iocundum gregi praevidere magisterium'',

iam
et

praefati antistitis" erga fratres intestina facta est meditatio;

bone indolis virum nomine Stephanum huic praesedere''
aecclesiae,
et

fecit

sanctum hunc virum, per longas peregrinationis

vias ire volentem, ad loca

incolomem destinata

direxit.
est,

Qui protinus quidem, valedicens* fratribus, profectus

locumque per longa terrarum spatia, qui iam praedicto

dicitur

nomine Lundenwih ',

voti

compos

adiit.

Et

celocis celeriter

mar-

ginem scandens, coepit ignotas maris temptare vias.
tibusque^ nautis,
et pleno vento

Trepudian-

inmensa choro'

flante

carbasa consurgebant;
citius fluminis

prosperoque cursu hostia

quod

di-

citur Cuent*'',
et
tati

omni iam expertes

periculi naufragio, aspiciunt;

ad aridam sospites terram perveniunt.
sunt
in

Sed

et castra

me-

Cuentawich^,

donec superveniens se coUegarum'

multitudo congregasset.
-

Omnibusque
frigore,

collectis,

per singulos quosque^ dies inminente
sunt.

hiemis

profecti

Multasque

sanctorum ecclesias

orando adierunt, ut tutius, opitulante Altithrono, alpina nivium
iuga transcenderent Longobardorumque' erga
mitius
sentirent militumque*
illos

humanitatem*

malitiosam superbiae ferocitatem
et

facilius evaderent.

Cumque, sanctorum suffragante patrocinio

domino Deo dispensante,

omnis quippe cohors contribulium™

comitatu" huius sancti viri inherens limina beati Petri apostoli
prospere adgressus est, inmensas statim Christo pro sospitate
a.
c.

om. F.
d.

b.

magis F; magistrum
e.

corr. in

magisterium A; magisterinm B.
f.

antistites F.

praesidere A, B.

valedicentis F, valedicens A, B.

Lun-

denwicli
i.

tripudiantibusque A, A, B. g. k. om. F. coUegum F, collegarum A, B.
n.

tripudiantibus
1.

vero B.

h.

Gent B.

Langobardorumque A.

m. con-

tribunalium F, A, B.

comitatui A.

1. coro, cauro. 2. Canche fl. in Picardia. 3. is „vicu8 ad Quantiam" non iam exstat, fuisseque videtur prope Stapuias (Etaples) et monasterium S. ludoci (St. losse). Cf. Valesii Notitia Galliae p. 461. 4. cf. infra, ubi est de „optimo Longobardorum rege Liodobrando ". 5. de his imperatorum Graecorum militibus in Italia constitutis v. Koth

Gescb. des Beneficialwesens p. 295.

"WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATn CAP. V

445

eorum grates persolvunt; atque aecclesiam
apostolorum magno

sancti Petri principis 718

cum

gaudio ingressi, abolitionem' peccami-

num

postulantes,

diversa quidem

munera eorum quam plurimi

detulerunt.

Transactis autem'' diebus non multis, sanctus vir iste ve-

nerabilem sedis apostolicae

papam

beatae memoriae Gregorium

a primo secundum et novissimo priorem, aiFatus est
vulgarica

—

',

qui et
sibi

Romanorum
quali

lingua dicitur iunior

—

omnemque

per ordinem iteneris" sui atque adventus occasionem'' manifestavit
et,

ancxius desiderio diutius desudasset, aperuit.

Sanctus itaque papa, repente hilari vultu adridentibusque oculis
intuitus
in

eum,

inquisivit,

an

litteras

ab episcopo suo com-

mendaticias detulisset.
lio*,

At

ille,

et

iam concitus exempto'' pallitterasque protulit

cartam

ex

more involutam

deditque
litteris,

mirabili sanctae recordationis viro.

Qui statim, acceptis

annuens

ei,

ut abiret.

Apostolicus vero papa, perlectis

litteris

et recensita

commendaticiae conscriptionis carta, sedulum dein;

ceps

cum

eo habebat cottidianae disputationis conloquium

donec
vero 719

proficiscendi redeundique estivum instaret

tempus.

Cum

Nisan mensis, qui est Aprelis", praeteriret,
ius,

et lari', qui et

Ma-

iam porte patescerent, tum
sedis

etiam, postulata atque accepta
litteris*,

apostolicae

benedictione et

a beatissimo

papa*Mai.
est;

15

ad inspiciendos inmanissimos Germaniae populos directus
ut, an inculta
cationis

cordium arva, euangelico arata vomere, praedivoluissent, consideraret.

semen recipere
sic

Ac

extimplo, coUecta numerosa reliquiarum multitudine,

reciproco suorum reditu conservorum** Italiae fines adiit'; opti-

mumque Longobardorum regem Liodobrandum
muneribus compellavit;
et honorifice

pacificis

salutatum

Adiocutus

ab eo susceptus,
sic

lassata^^prandorege.

ex itenere membra requiescebat.
a.
e,

Ac
c.

remuneratus, ardua ac
A.
h. d.

obolitionem F, B.
i.

b.

If

F.
g.

itineris

occassionem F.
i.

Aprilis A, B.

lair F,

Im. A, B.

pape F.

servorum F.
in

i»

F

sequuntur haec: Adlocutus
k.

cum Liutprando

rege, sine dubio e

margine

textum illata.

lassato F.
1.
II.

2.

sc. e

sinu sive e pera.

3.

panno

(scripta compre-

hendente).

4.

Bonifatii et Lulli ep. 12 supra p. 62.

446
719 plana
cendit.

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATn CAP. V
Alpium iuga
trans-

agrorum peragrans

spatia, praerupta

Incognitosque

Baiuariorum'' et confines Germaniae termi-

nos adgrediens, in Thyringeam iuxta

mandatum

apostolicae sedis

considerando progressus est; ad instar videlicet prudentissime
apis,

quae suotim' camporum circumvolat arva

et,

numerosam

redolentium
alis,

herbarum

copiam pennigeris molliter perstrepens
melliflua ubi

circumvallat, carpentique rostro pertemptat,

nectaris lateat dulcedo, et suis eam,
cus**

omni penitus mortiferi
invehit,
et

su-

amaritudine contempta,

alveariis'

secundum
omnia

quandam
probat et

apostolicae ratiocinationis eloquii ' similitudinem,

quod bonum

est

tenet\

Sanctus itaque vir in Tyapostolici pontificis sena-

ringea iuxta insitum sibi
tores denique plebis»,

mandatum

totius*"

populi principes, verbis spiritali-

bus affatus
tiae

est,

eosque ad veram agnitionis viam et intellegen-

lucem provocavit, quam olim ante maxima' siquidem ex

parte, pravis seducti doctoribus, perdiderunt.

Sed

et sacerdotes

ac presbiteros
incoluerunt,

— quorum

alii

relegioso Dei se omnipotentis cultu

alii

quidem, fornicaria contaminati pollutione, castisacris

moniae continentiam , quam
debuerunt,
a malitiae

servientes altaribus servare

amiserant —
pravitate

sermonibus euangelicis, quantum potuit,
canonicae
constitutionis

ad

rectitudinem

correxit admonuit atque instruxit.

A
sus

Et Franciam deinde,
est.

fratribus

secum comeantibus, ingres-

Statimque

audita''

Raatbodi' Fresonum regis^ morte,
gavisus gaudio, navigio ascen-

alveum™ quidem
dit,

fluminis',

magno

optans, quod etiam Fresia recipisset"
caelesti

verbum Dei;
lamque

et

ad°

incultas

praedicatione terras pervenit.

atrocis

cessante regis Raatbodi'' persecutione, doctrinae caelestis semina
ministravit;
a.

et,

verbi Dei fame expulsa,
b.

familicam paganicae
c.

incognitasque F.
d.
g.

Baguariorum A, B.
e.

suotim F, A, consuetim B;
alveariis
i.

an sugotim?
qui F.

sucis F,

sucus A.
h.

albeariis F,

pleb F,
k.

plebis A.
1.

totiusque

A

,

B.

A, B. maxime F,

f.

elo-

corr. in

maxima A.
cepisset A, B.
1.

audito F.
o.

Ra*edbodi A, Radbodi B.
p.

m. albeum F.

n.

re-

aut F, ad A, B.
2.

Raedbodi A, Radbodi B.

1 Thessal. 5, 21.

quem

a.

719 obiisse constat.

3.

Rheni.

WILLIBALDI VITA

S.

BOND^ATH CAP. V

447

superstitionis multitudinem pabulo aeternae praedicationis reficit. 719

Cumque

desiderantis repente*

mentem spontaneus

operis seque-

retur eifectus et votiva praedistinatae doctrinae lux,

domino Deo
-^

dispensante, claresceret, Carlique'* ducis gloriosi super Fresones

roboratum esset imperium, iam bucina
et,

caelestis verbi increpuit
fertilitate,

praedicatorum adveniente supemi roris
et

vox intoac

nuit Dei,

iam" per Willibrordum, virum venerabilem,

cooperatores eius propagatus est sermo.

Sed quia messe'' quisanctus hic Dei

dem multa

operarios inesse paucos' cerneret",

famulus cooperator etiam factus est per tres instanter annos 719—722
Willibrordi archiepiscopi ;

multumque
destructis

in Christo laborans,

non
ex-

parvum Domino populum,

delubrorum fanis

et

structis aecclesiarum oratoriis,
quisivit.

praefato pontifici' opitulante ad-

'^*ft^<^i)A"

Cum
coetu,

vero

summus

hic senuerat* pontifex et aetatis pluri-

mis gravabatur'' annis, decrevit, etiam suggerente discipulorum
ut solacium
tanti
ministerii'

suae decrepitae senectuti

praevideret et fidelem de parva congregatione virum elegeret,
qui tanto praeesse potuisset populo.
salutari

Accitoque hoc Dei^ famulo,

eum

instructione admonuit: ut episcopalis quippe regiet'

minis susciperet gradum,
veniret.

ad regendum Dei populum

sibi sub-

Qui etiam, humiliter repente respuens, minime se
et,

di-

gnum

esse episcopatus gradu referebat;

ne

sibi tantae digni-

tatis fastigium adolescentiae

adhuc in annis constituto inponeret,

deprecatus est;
rectitudinis
est;

et,

quoniam quinquagesimi anni iuxta canonicae
plene reciperet aetatem,
tergiversatione
testatus

normam necdum
se

ut

omni

penitus

excusationis

ab huius
sancti

gradus" celsitudine

declinaret.

Praedictus

itaque tam

praeconii" pontifex placidis illum verbis increpavit, et diligenti

eum
a.

cura ad huius propositi gradum instigavit, populique sub-

repente F.

b.

corr. in Carolique
e.

A;

Carolique B.
i.

c.

et
g.

iam om. F.
sennisset A,
k.

d.

messes F, messe A, B.
h.

cernebat A.
i.

pontifice A.

senueret B.

gravaretur A.

ministeri F,

ministerii

A,

B.
n.

hnic

F

pro hoc dei; hoc di
1.

A;

huic dei B.

1.

om. F.

m. grada F.

pconi F.

Matth. 9, 37.

448
719—722
iecti

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATH CAP.

V. VI

maximam magnopere
sic correptus

paupertatera praedicebat".

Sed cum

neque

ad suscipiendum huius celsitudinis gradum
spiritalis inter

consentiret,

iamque per longas tricationum moras

eos orta est contentio et consona pulchre discretionis facta dissensio.

Hic vero, grandi praeventus humilitate,
;

tanti''

gradum

contradixit honoris

ille

autem, piissimi appetitu lucri inretitus,

salutem concupivit animarum.

Cumque

sic diversa

iam sermoDei ser-

cinationum verba invicem protulissent,

et sanctus hic

vus, velud in spiritale" quodam stadio positus, placite prorsus
excusationis exerens sermonem, ait:

summe

sanctitatis ponti-

fex,

spiritalis proreta agonis.

Ego enim a

beato sanctae re-

cordationis Gregorio
tuli;

papa Germanicis mandatum
sedis

gentibus de-

ego,

apostolicae

legatione

fungens ad occidentales

barbarorum regiones, sponte tuae me gubernationis dominio iniuncxi
et

propriae voluntatis arbitrio, ignorante dominorum sub-

limatu, copulavi;
voto
constrictus

quorum usque

in

hodiernum diem sponsionis
subiectus.

sum

servituti
et

ac

Quapropter sine

apostolicae sedis

consultu

authenticae iussionis

mandato tam
Sed
et

praeclare sublimitatis ordinem suscipere non audeo.
alia

quoque rationabile

"^

petitionis

supplicatione verba profere-

bat, dicens:
catenis,

Obsecro igitur, ut me, propriae sponsionis vinctum
ter-

ad has quas primitus a sede apostolica missus sum

ras distinando diregas".

Cui protinus vir Dei, audita tantae

professionis causa, data ei benedictione, licentiam dedit abeundi. 722 Qui, etiam statim proficiscens, pervenit ad
scribitur
et

locum cui nomen

in-

Amanaburch

'

*,

iuxta

apostolum enutritus verbis

fid^i

bonae doctrinae, quam adsecutus est^
VI*.

Per singulos enim a prochemio'' gradus
et

virtutis do-

cumenta

laboris in

Domino constantiam huius

sancti

viri

perstrincximus,

ut

sequentia subtilius bonorum eius exempla

conglobatim ad
a.

memoriam revocemus.
b.
f.

Cumque ingentem Doc.

praediceret F, B, praedicebat A.

tangi F.

spiritali
g.

A, B.

d.

ra-

tionabili

A,B.

e.

dirigas

A,B.

Amanaburg A, B.

Qualiter per
et qaali

omnem aetatem suam praedicationis studium exercnit mundum fine dereliquid A. h. prohemio A, B.
1.

hunc

AmSneburg

in Hassia.

2.

1

Timoth.

4, 6.

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATn CAP. VI

449

mino populum

in Fresonis adquireret, multique, ab eo spiritali 722

doctrina edocati", ad agnitionem veritatis, inradiantibus vere lucis radiis,

pervenerunt, tunc quippe

Domino patrocinante
adiit

^"

alias
lo-

Germaniae praedicandi causa partes

et

supra dictum

cum, cui gemini praeerant germani, Dettic" videlicet

et Deorwlf'',

Domino
sura,

auxiliante obtinuit.

Eosque a sacrilega idulorum* cen-

qua sub quodam

christianitatis

nomine male abusi

sunt,

evocavit; ac

plurimam populi turbam,

recte patefacta intellegen-

tiae via^, errorum deposito horrore, a malivola gentilitatis super-

stitione retraxit;

et

monasterii,

collecta
et

servorum Dei congreiuxta fines

gatione,

cellam construxit.

Similiter

Saxonum

Hessorum populum, paganicis adhuc

ritibus

oberrantem, a deliberavit.

moniorum, euangelica praedicando mandata, captivitate
Multisque milibus
baptizatis,

hominum expurgata paganica Rome*

vetustate
littera-

idoneum quippe nuntium ac tidelem suarum

rum

portitorem, nomine Bynnan,
''

direxit; patrique vene-

rabili apostolicae

sedis pontitici universa,

quae circa illum Doper

mino donante

facta sunt,
et,
ut''

muta quidem

littera' ministrante,

ordinem revelavit

magna siquidem hominum

multitudo,

divino inlustrante spiritu, regenerationis perciperet sacramentum,
manifestavit.

Sed

et

de rebus, quae ad cottidianam aecclesiae
pertinebant,

Dei necessitatem populique proventum

plura ob

consilium sedis apostolicae interrogando conscripsit.
aliquantos
dies praefatus hic nuntius praedicto
sui

Cum

enim
et
/

maneret loco

iam reditus

tempus

instaret,

tunc etiam

a praefato sedis
accipit'.

apostolicae pontifice

mutuum

legationis suae

responsum

Et statim reversus, cartam

sedis apostolicae conscriptionis iam,
adtulit.
-i

uon multo transacto tempore, magistro

Cumque
vitatum ad

sanctus vir adlatas legisset litteras carptim, se inintellexit;

Romam

festinusque

summum

oboedientie

gradum implere temptavit.

Clientumque confestim stipatus ca-

terva et fratrum circumseptus

agmine, Francorum ac Burguuc.

a.

educati A.

b.

pratrocinante F.
e.

dg
i.

ettic F,

Dettic
g.

A, Dectihc B.

d.

deoruulf F, deorulf A, b.
apostolici F.
i.

idolorum J, B.
F.
k.

viae F.
1.

Romam

A, B.

h.

muto

—

littero

quod A.

accepit A.

jAwwi, Bibliotheca ni.

29

450
722

WILLIBALDI VITA
Italiaeque,

S.

BONn- ATII CAP. VI
transcensis,

dionum
fines

iam coUibus Alpium

limitum

militumque^ terminos transmigravit.
conspectis ",

Et Romanae urbis
condignas gratiarum

moenibus

Altithrono repente
beati Petri

laudes rependit et, ad
diligenti

mox

aecclesiam perveniens,

se

oratione

munivit.

Cum

vero lassata paulisper
sedis pon-

membra
tifici

quievissent,
est,

iam beato Gregorio apostolicae
quod hic Dei famulus adveniret.
est.

nuntiatum

Qui etiam

bene susceptus, zenodochium'' adductus

Adveniente itaque oportuno conlocutionis eorum die
basilicam
licae"

et

ad

beati Petri apostoli adventante glorioso sedis aposto-

pontifici'',

confestim hic Dei famulus invitatus

est.

Et

cum

paucis ad invicem ac pacificis se salutassent verbis, iam
fid^i

de simbulo et

aecclesiasticae

traditione apostolicus illum

pontifex inquisivit.
dicens:

Cui

mox

hic vir

Dei humiliter respondit,
imperitum, iam peregri-

Domine

apostoUce, novi

me

nus, vestrae familiaritatis sermone^ ; sed queso, ut otium" mihi

tempus

conscribendae fidfi

concedas,

et

muta tantum

littera

meam
sit et,

rationahiliter fidem adaperiat.

Qui etiam protinus consen-

ut festine hanc scripturam deferret, imperavit.

Cumreddidit-

que, aliquanto temporis evoluto

spatio, sanctae Trinitatis fidem,

urbana eloquentiae
que* praefato

scientia'

conscriptam,

detulisset,

pontifici.

Exspectavit nihilominus quippe dies ad-

huc
'

aliquos.

wi5*HM«'.-> nljirei.
et,

Sic saltim reinvitatus est;

Lateranem introductus, humi-

Kter prono vultu protinus, postulata benedictione, pedibus apostolici

pontificis

advolutus

est.

Quique repente elevavit eum a
et

terra; et cartam, in
tas,

qua integra
;

incorrupta

fid(gi

patuit veri-

huic Dei famulo reddidit

eumque consedere
munitionem

fecit.

Et

salu-

tare*"

eum

admonitionis doctrina instruxit, ut hanc sine inter-

missione

intemeratam

fid^i

conservaret

et

aliis

instanter suarum pro

possibilitate

virium praedicaret.

Multa

quoque
a.

alia

de relegione sanctitatis et
b.

fid^i veritate sciscitando
c.

conspectibus F.
e.

zenodochiam F, xenodochium ^, B.
f.

apostolici F.

d.

pontifice J.

manus

recens corr. in otiosum F.
g.

urbana eloquentiae scienh.
salutari

tiae F, 1.

urbana eloquentiae scientia A, B.
Cf.

reddidit

/4.

A.

supra p.

444

n. 5.

2.

sermone tum Romae populari.

WILLIBALDI VITA
profert, ita ut

S.

BONIFATII CAP. VI

451

omnem pene diem
fidei

pariter conloquendo alternatim 722

ducerent.

Et ad extremum,

qualiter populi, per devia prius

facinorum oberrantes,
perent,
sciscitatus
est.

documenta sua praedicatione percicerto

Et cum pro

comperisset,

quod

maximam quidem
quippe
ei,

multitudinem plebis* a sacrilega

demonum

cultura ad consortium sanctae aecclesiae adscisceret'', intimavit

quia episcopatus sibi inponere gradum voluisset, popastorali

pulisque

—

prius

sollicitudine

privatis

et iuxta sen-

tentiam domini Dei nostri iacentibus sicut oves non" habentes

pastorem'
tifici

—

praeferre.

Sed quia contradicere huic tanto pon-

apostolice'' sedi" praelato

non auderet, consentit etiam
auctoritatis

et

oboedivit.

Sicque

summus
,

sanctae

pontifex diem

constituit ordinationis

id est pridie

Kalendarum Decembrium.
nov. 30

Cumque

sanctus sacre sollempnitatis dies et natalicius sancti

Andreae'* et praefinitae ordinationis inluxisset, iam sacer sedis
apostolicae pontifex episcopatus sibi et nominis,
fatius^,

quod

est Boni-

inposuit dignitatem.

Eique libellum, in quo sacratis-

sima aecclesiasticae constitutionis iura pontificalibus sunt digesta
conventibus, accommodavit;
et,

ut ex hoc inconvulsus' apud se

pontificalis hic^ disciplinate institutionis ordo

permaneret popu-

lique subiecti his inbuantur exemplis, imperavit.

Sed

et

famisibi

liaritatem sanctae sedis apostolicae
subiectis ex hoc in

tam

sibi

quam omnibus

futurum condonavit.

Et

Carli ducis gloriosi''

suis sacratissimis litteris* regni

munimine ac devotione sanctum
per longos viarum anfractus

hunc virum, episcopatus gradu pollentem, subiugavit*
Quique etiam,

dum
Et

ingentium populorum adisset confinia, iam quidem ad praefatum

Franchorum' principem
a.

venit.

venerabiliter ab eo susceptus, 723
C.
/1.

pleb F,

plebis

/4.

b.
e.

adscisciret F.
corr. in sedis

Pertzius praebet perperam:
f.

sicut

necnon.
h.

d. apostolico F.
i.

inconvulsa F, A.

g.

haec F.

gloriosis F.
1.

Francorum A.

Matth.

9,

36

:

„

iacentes

sicut

oves
3.

30 Nov. anni 722, v. supra p. 21. antea etiam Bonifatium nomen fuisse
2.

non habentes pastorem ". Certum est, Wynfritho iam
supra

(v. Bonifatii ep. 12, 14, 16,

p. 62, 66, 74);

itaque Gregorius II papa, episcopum consecrans, eidem soindidit.
est.

him
5.

et

proprium nomen Bonifatio

4. Bonif. ep. 21,

supra p. 81.

Hic qaaedam excidisse, apertum

29*

452
723 litteras

WILLIBALDI VITA
praedicti

S.

BONIFATn CAP. VI
sedisque
apostolicae

Romani

pontificis

Carlo

duci^ detulit;
sessas ante ea

eiusque dominio ac patrocinio subiectus^ ad ob-

Haesorum moetas • cum consensu

Carli ducis rediit.

Tum"
perunt'.
fidei

vero Haesorum'' iam multi, catholica fide subditi ac

septiformis Spiritus gratia confirmati,

manus inpositionem

acci-

Et

alii

quidem, nondum animo confortati, intemeratae
alii

documenta integre percipere rennuerunt;
alii

etiam lignis
alii

et

fontibus clanculo,

autem aperte

sacrificabant;

vero

aruspicia et divinationes, prestigia' atque incantationes occulte,
alii

quidem manifeste exercebant;

alii

quippe auguria et auspiAlii

cia

intendebant diversosque sacrificandi ritus incoluerunt.
quibus

etiam,

mens
nihil

sanior

inerat,

omni

abiecta

gentilitatis

profanatione ,

horum commiserunt ^. Quorum consultu

at-

que consilio roborem quendam'' mire magnitudinis, qui prisco

paganorum' vocabulo appellatur robor lovis^,
citur
tavit.

in

loco

qui di-

Gaesmere

'

^,

servis

Dei secum adstantibus, succidere tempconstantia confortatus,

Cumque, mentis

arborem
qui

succi-

disset,

magna quippe

aderat copia paganorum,
intra
se

et inimi-

cum deorum suorum
ris

diligentissime

devotabant.

Sed

ad modicum quidem arbore praecisa", confestim inmensa robomoles, divino desuper
flatu exagitata",

palmitum confracto
solatio" in quattuor

culmine, corruit.

Et quasi superni nutus
et

etiam partes disrupta est,

quattuor ingentis magnitudinis

aequali longitudine trunci absque fratrum labore adstantium ap-

paruerunt.

Quo

viso, prius devotantes

pagani etiam versa vice

benedictionem Domino, pristina abiecta maledictione , credentes
reddiderunt.

Tunc autem summe

sanctitatis antistes, consilio inito

cum

fratribus,

ligneum ex supra dictae arboris metallo ^ oratorium

construxit illudque' in honore sancti Petri apostoli dedicavit.
a.

duce F.
//.

b.

antea Hessorum metas J.
f.

c.

cum

F,

tum A.

d.

Hesquenesi.

soram

e.

acceperunt A.
1.

prestigria F.

g.
s.

commisserunt F.

h.

dam
k.

F,

quandam A.
1.

Romanorum Cod. Vindoh.
nutu
solacii

Xlll, quo Pertzius usus
n.
q.

lobis F.

Gaesmerae A, Geismere B.
o.

m. praeciso F, praecisa A.
p.

ex-

agitatur et A.

corr. in

A.

materia B; an medulla?

eam-

que F, illudque A.
2, Geismar prope Fritzlariam, 1. V. Bonif. ep. 24 supra p. 84. ad occidentem. Cf. Wenck Hessische Landesgeschichte 11 234, 235.

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATH CAP. VI
et

Atque universis quae praediximus conpletis
fragante nutu peractis,

supemo

sufest.

ad Thyringeam profecto profectus
aifatus

Et seniores plebis populique principes
licta ignorantiae caecitate,

est eosque,

re-

ad acceptam' dudum

christianitatis

relegionem iterando provocavit.
Quia, facessante'' suorum regum dominio,

magna quidem

eorum comitum multitudo sub Theotbaldi"
loso

et

Hedenes pericu-

primatu, qui lugubre super eos tyrannici ducatus et infe-

stum vastationis potius quam devotionis obtinebant imperium,
vel corporali per eos praeventa

morte vel
diversis

hostili

siquidem educmalis,
ut

tione captivata est in tantumque

constricta

cetera quae

manebat residua populi turba Saxonum

se subiece-

raf

principatu".

Quoniam, cessante relegiosorum ducum domi-

natu, cessavit etiam in eis christianitatis et relegionis intentio;
et falsi,

seducentes populum, introducti
relegionis

sunt fratres,

qui sub

nomine
sectam.
et

maximam

hereticae

pravitatis introduxerunt

Ex

quibus est Torchtwin§' et Berehthere*^, Eanbercht
et adulteri,

Hunraed, fornicatores

quos iuxta apostolum iudi-

cavit Deus'.

Qui validissimum adversus hominem Dei excita-

verunt'' conflictum; sed, veris

verborum oppositionibus
sunt sententiam.

confutati,

dignam reconpensationis

sortiti

Cumque
fani

renovatus per populum fidei inluxisset candor, et
est''

plebs ab ingenti erroris erepta'
hostis

laqueo, iam expulsis pro-

amicis

et

infestis

populi supradictis seductoribus,
in-

messem quidem multam cum paucis admodum messoribus^
coluit.

Et magnam primitus mundi huius penuriam ac frugamagnisque tribulationum angustiis coartatus,

litatem sustenuit',

verbi Dei semina propagavit.

Sed cum credentium paulatim"

poUesceret multitudo, praedicatorum quoque multiplicatus esset
catalogus",

tunc etiam aecclesiae repente instaurantur et prae-

dicatio eius doctrinae multiformiter emanavit.
a.

Monasteriumque,
principatui A.

ceptam

A

b.
c.

an fa(moso) cessante? Cf, infra: ,ces8ante relegiosorum duTheodbaldi A.
g.
1.

cum dominatu'.
f. i.

d.

subiceret A.

e.

Trohtwine A, Torchwinc B.
ereptus F.
1.
k.

Berhthere A, Berechthere B.
sustinuit

h.
n.

excitaverant A.

esset A.

A.

m. om. A.

catalogu F.

Hebr. 13, 4: „et adulteros iudicabit Deus".

2. Cf.

Matth. 9,37.

454

WTLLIBALDI VITA

S.

BONIFATII CAP. VI

congregata servorum Dei unitate et monachorum
titate,

summa

sanc-

constructum est in loco, qui' dicitur Ordorp'"'; qui pro-

priis sibi

more

apostolico

manibus victum vestitumque instanter

laborando^ adquesierunt".
Sicque sanctae rumor praedicationis eius diffamatus est in

tantumque
eias

inolevit, ut

per

maximam iam Europae partem fama
Brittaniae''

perstreperet.

Et ex

partibus

servorum Dei

plurima ad

eum tam lectorum quam

etiam scriptorum aliarum-

que artium eruditorum virorum congregationis convenerat multitudo.

Quorum quippe quam plurimi
populumque ab
in locis evocavere.
alii

regulari se eius institu-

tione subdiderunt,

erratica gentilitatis profanatione
alii

plurimis

Et

quidem in provintia Haelate,

sorum%

etiam in Thyringia',

dispersi

per populum

pagos ac vicos verbum Dei praedicabant.

Cumque

ingens utriusque populi multitudo fidei sacramenta,

multis milibus

hominum
sedis

baptizatis,

perciperet^,

iam defuncto^

beatae memoriae Gregorio
glorioso
c.

secundo sedis apostolicae papa, et
Gregorio iuniore* apostolici culminis

praefatae

732 cathedra'' praesidente, denuo

Romam

nuntii eius venerunt.

Sanc-

tumque

sedis apostolicae pontificem adlocuti sunt, eique prioris

amicitiae foedera, quae misericorditer ab antecessore suo sancto

Bonefatio' eiusque familiae conlata sunt, manifestaverunt.
et

Sed

devotam

eius in

futurum humilitatis apostolicae sedi subiecet,

tionem narraverunt

ut familiaritati ac communioni'' sancti

pontificis atque totius sedis apostolicae

ex hoc devote subiectus
Statim

communicaret,

quemadmodum

edocti erant, precabantur'.

ergo sanctus sedis apostolicae papa pacificum profert responsum
et

suam sedisque

apostolicae familiaritatis et amicitiae
sibi

commucon-

nionem tam sancto Bonifatio quam etiam
De
paiiio.

subiectis

douavit;
a.
e.
i.

sumptoque
b.
f.

archiepiscopatus
c.

pallio^,

cum muneribus
d. Britaniae

qug F.

Orthorpf A, Ortelorf B.

adquisierunt A.
h.

A.

Hessorum A.
Bonifatio A.
1.

Thyringea A.

g.

perciperent A.
1.

cathedra F, cathedra A.

k.

communione

F.

precarentur F, pcabantur A.
2.

Ohrdruf, a Gotha ad meridiem.
3.

1 Corinth. 4, 12:
4.

„laboramus

operantes manibus nostris".
5.

731 Febr. 11.

III,

731—741.

V. Bonif. ep. 28,

supra p. 91.

WILLIBALDI VITA
diversisque

S.

BONIFATn OAP. VL VH
legatos
honorifice

455
remisit

sanctorum

reliquiis

ad

c.

732

patriam.

Advenientibus ergo nuntiis ac spontanea'
ferentibus responsa,

viri apostolici re-

iam

gratulabundus, apostolicae sedis

nimium

confortatus
inspiratus,

devotionis

suffragio,

opeque

divinae misericordiae
fabricavit:

duas videlicet aecclesias
Frideslare,

Domino

unam

quippe

in

quam

in honore

sancti Petri
'',

principis

apostolorum consecravit; et alteram in
in

Amanaburch

hanc etiam

honore sancti Michaelis'' archangeli dedicavit.

Duo quoque
non minimam

monasteriola duabus** iniunxit aecclesiis, hiisque*
servientium

Deo multitudinem subrogavit,

ita

ut usque hodie

gloria et benedictio et gratiarum actio
fertur.

domino Deo devote con-

Hisque omnibus
Hucperti^
ducis**

rite

confectis,

Baioariorum' temporibus

terras

adiit

praedicationisque

studium

apud

eos diligentissime exercuit et multas considerando circuit aecclesias.

Tantoque divinae fortitudinis zelo armatus
heretica pravitate

est,

ut quen-

dam quidem scismaticum
populum a perversa
fratres,

deceptum nomine
abiecit; et

Eremwlfum'' iuxta canonum decreta damnavit atque
sectae'

eius

idolatria

correxit.

Et ad
rursus

sub

suae

dioceseon

gubernationis constitutos,

migravit, iuxta illud apostoli cupiditatem habens veniendi ad
fratres^

VIP.

Igitur huius viri aliquantisper

meritorum documenta

excerpsimus, ut, quanto' se relegionis regimine per cunctos""
aetatis suae

gradus indesinenter rexerit, brevi videlicet proferab.

a.

spontaneo F,
d.

hamanaburch F, hamanaburg ^, Amanapurg B.
/^.

c.

Mi-

chahelis A.
berti
y^,

duobus F, duabus
h.

e.

hisque A.
i.

f.

Baguariorum
k.

//.

g.

HugoB.

Huguberti B.

Erenwlfum B.

secta F.

Qualiter expulsis
Ai,

hereticis Baguariorum provinciam in quattuor dividit parrochias
1.

quanta F.
1.

m. cuntos J.
obiisse a. 739, docent
(

et Annales S. RudNec probem rationem, quam iniit Mederer (Beitrage zur Geschichte von Baiem, IV Stiick ex dubio tabulae cuiusdam numero mortem Hucperti ad a. 735 p. 218 ) 2. Rom. 15, 23 vel 736 referens. „ cupiditatem autem habens veniendi

quem

Auctarium Garstense
et 768).

berti Salisburgenses

Mon. Germ. SS. IX 563

,

:

ad vos".

456

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATH CAP.
diutinus

VII
est,
et,

^S" -9inus sermone.

Quoniam quidem

sanctorum usus

ut cottidi^

aliorum per exempla ad meliora se provehant

decrescente
amoris.

dierum calculo, crescat in

eis

etiam intimi virtus

Cumque

aeccl^siarum erat" non minima in Hassis

et in Thyi-ingea

multitudo exstructa, et singulis singuli provi-

derentur'' custodes,

tum etiam

tertio propter

familiarem sancti
discipu-

apostolici pontificis totiusque clericatus
c.

commonionem %
iam

737-738 lorum comitante coetu,
tris

Romam

venit, ut apostolici videlicet pa-

salubri frueretur conloquio et sanctorum se,

aetate proiteneris
^

vectus, orationibus commendaret.

Ast ubi post inmensam
'

vastitatem

domno

apostolico Gregorio iuniore secundo

praesen-

taretur^ benigne susceptus est ab eo\

Tantaque a

cunctis,

tam

Romanis quam etiam advenis, veneratione habebatur, ut multi
ad salutarem eius doctrinam' confluerent.

Franchorum* enim

et Baioariorum'' nec non ex Brittania' advenientium

Saxonum

aliarumque provinciarum ingens sedulo eius admonitione adhec.

737-739 rebat multitudo.

Cumque non minimum
et

anni

spatium in his

morabatur'' regionibus
circuisset reliquias,

sanctorum peragrando atque orando

tunc quippe resalutato venerando viro ac

sedis apostolicae pontifici',

cum muneribus
moenia
et

et reliquiis™ sancto-

rum

honorifice ditatus remeavit.

Italiamque perveniens, Ti-

cenae

urbis

ingressus

est

apud honorandum Lonfessis

gobardorum Liutbrandum" regem,
requiescebat.
739

iam senio

membris,

Et recedens, non solum
duce sed
et

invitatus Baioariorum'' ab Odilone

spontaneus, visitavit incolas.

Mansitque apud eos

diebus multis, praedicans et euangelizans verbum Dei; vereque
fid^i ac relegionis

sacramenta renovavit"
praeviderentur A.
f.

et destructores aeccl^-

a. e.

esset A.

b.

c.

comnmnionem A.
g.
1.

d.

itineris

J.

praesentabatur A.
i.

ad salutare eius doctrina F.
k.

Francorum A.

h.

Ba-

guariorum A.
liquis F.
n.

Britania A.

moraretur

/4.

viro pontifice A.

m. re-

Langobardorum Liodbrandum A.

o.

renovabit F.

1.

Gregorio III (secundo, qui „iunior" vocatus est; etenim iam Gre-

gorius II pari

modo
100
:

erat appellatus,
„

v.

supra p. 445).

2.

v. Bonifatii

ep. 34, supra p.

gratanter nos

cum gaudio

apostolicus pontifex sus-

cepit

".

WILLIBALDI VITA
siarum
populique
perversores

S.

BONIFATH CAP. VH

457
alii

abigebat.

Quorum
alii

pridem 739

falso se episcopatus

gradu praetulerunt;
alii,

etiam presbiteratus

se officio deputabant;
tes,
vir,

haec atque

alia

innumerabilia fingen-

magna ex
iam Deo ab

parte"

populum seduxerunt.

Sed

quia'' sanctus

infantia deditus, iniuriam domini sui

non

ferens,
%'>q

supra dictum ducem cunctumque vulgum" ab iniusta hereticae
falsitatis secta et fornicaria

sacerdotum deceptione cohercuit. Et

provinciam Baioariorum*', Otilone" duce consentiente, in quattuor divisit parrochias' quattuorque hiis

praesedere' fecit epi-

scopos, quos, ordinatione scilicet facta, in episcopatus

gradum*
in

sublevavit^

Quorum primus nomine lohannes,

aecclesiae

oppido quod'' dicitur Salzpurch' episcopatus cathedram suscepit;
secundus'' Erembercht,

qui Frisingensi aecclesiae superspecula-

toris tenuit principatura; tertius'
tis

Goibald™, qui aecclesie civita-

Reginae pastorale excubitoris subiit magisterium.*
* In margine
qui

Cumque

F

manus

saec.

XII

posuit haec: Quartus Vivilo,

super Pataviensem aecclesiam

sacrae indagationis obti-

nuit dignitatem.

In

B
tate

sequuntur haec in litura scripta: Quartum in

Nova

civi-

nomine Mannonem, cui Uodalhart episcopus
videlicet aecclesias consecravit,
in

successit.

Duas

unam

beato Altone ve-

nerando viro, quam
cravit;

honore Dei genitricis Mariae conse-

alteram reverentissimo viro Lantfrido in loco Puron,

quam

in

honore confessoris Christi Benedicti dedicavit'.
aecclesiis hisque

Duo*

quoque monasteriola duabus iniunxit

non mi-

nimam
a.

servientium

Deo multitudinem
c.

subrogavit;

ita ut us-

ex parte om. F.
f.

b,

qc F, quia A.
//.

vulgus A.
h.
1.

d.

Baguarionun A.

e.
i.

Odilone A.

his

praesidere
k.

g.

gradun F.

qui F,

B, quod A,

Salzpuch F, Saltburg A.

secundum

F, secundus A.

tertium F, tertius A.

m. Gaibald A.
1.

Haec rerum

institutio

anno 739 facta
(v.

est,

post Hucperti ducis morn. 1
2.
)
,

tem

,

quae ad ipsum annum 739 pertinet

supra p. 455

et ante

mensem Octobrem,
ordinatos,

ut docet Bonifatii ep. 88 supra p. 104.

Bavariam
ordinatio-

a Bonifatio in quatuor paroecias divisam esse, sed tres tantum episcopos

cum iam
ed.

antea Vivilo episcopus a Gregorio
1. 1.

IH papa

nem

accepisset, liquet ex Bonif. ep. 38

3.

Cf.

Chron. Benedicto-

buranum

—

conferatur

Wattenbach in Mon. Germ. SS. IX 214. 4. „ Duo quoque " desumpta sunt ex superiore vitae Bonifatii loco p. 455.

458

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATII CAP.

VH

739 omnia, confirmato christianitatis ordine, rite agerentur et cano-

num
ando

sunt' iura in Baioariis'' recuperata,
rediit
aecclesias.

iam ad proprias reme-

Populique

sibi

commissi" curam gerens

caulasque gregum'' circumspiciens et excubias plebis providens,
oves a nefandis luporum morsibus' eripuit.
po8t741

Cumque Carli' ducis gloriosi' temporale finitum esset regnum et filiorum eius Charlomanni» et Pippini roboratum est*"
imperium, tunc quippe, domino Deo opitulante' ac suggerente
sancto Bonifatio archiepiscopo, relegionis christiane confirmatum
est

testamentum,

et

orthodoxorum patrum synodalia sunt in

Francis correcta instituta, cunctaque canonum auctoritate emendata atque expiata.

Et tam laicorum

iniusta concubinarum co-

pula partim, exhortante sancto viro, separata est, quam etiam
clericorum nefanda
gata.

cum uxoribus
dictis

coniunctio seiuncta ac segre-

Tantusque in supra

ducibus divinae caritatis per

doctrinam sancti Bonifatii fervor exarsit, ut plebem quidem a
perversa inolite consuetudinis censura multum liberarent, qua

— proprio inplicata — aeternae hereditatis
iussa''

arbitrio et hereticorum decepta suggestione

amiserat.

Adeo enim
stifi"ocaverat

spiritalis

in populo

doctrinae lucem

hereticorum

secta,

ut

tenebrosa hereticae deceptionis caligo

magnam

siquidem plebis'

744—745 obtexerat™ partem.

Ex

quibus quidem Eldebercht" et Clemens

a via veritatis populum, profana pecuniarum cupiditate seducti,
iugi

averterunt

studio;

sed a sancto Bonifatio archiepiscopo,
gloriosis

consentientibus Charlomanno" et Pippino

ducibus, ab

aecclesiae unitate expulsi, iuxta apostolum traditi sunt satanae

in interitum carnis, ut spiritus salvus

fiat

in die'' Domini*.

que hodie gloria
In cod. Vindob.

et benedictio et

gratiarum actio domino

Deo

devota conferatur^.
s.

XIII, quo Pertzius usus
in civitate Eistetensi
c.

est,

haec leguntur:

Quartus Willibaldus
a.

regimen suscepit.
gregium F.
h.
e.
i.

essent A.
f.

b.

Baguariis A.

commisi F.

d.

muropi-

sibus F.
lante F.
0.

corr. in Caroli

A.
1.

g.

Carlomanni A.

esset A.
n.

k.

ius A.
p.

pleb F.

m. obtexerit A.

Aeldebercbt A.

Carlomanno A.
1.

die A. a.

qui obiit m. Octobri
n. 4.

741.

2,

1 Corinth. 5, 5.

3.

v.

supra

p.

457

WILLIBALDI VITA
VIII ,

S.

BONIFATn CAP. VHI

459

Convenientibus

in

unum

episcopis

ac presbiteris, 742?

diaconibus atque clericis omnique gradu aecclesiastico, quos inclite

recordationis Carlomannus

dux sub regni

sui imperio ad-

sciscere fecit, quatenus'' synodale factum est concilium.

In quo

Bonifatius archiepiscopus, Magontiae civitatj, ipso Charlomanno

consentiente" ac donante, pontificatu praesidens,
siae

Romanae

aeccle-

sedisque

apostolicae legatus

—

primum'' missus a sancto

et venerabili sedis apostolicae pontifici^ Gregorio iuniore, a

primo

secundo, et Gregorio, a secundo iuniore,
honorabili

cum primo

tertio, viro

—

quattuor primitus
constituta

principalium ' synodorum' nu-

merosa canonum

ob salutarem^ doctrinae caelestis
et,

augmentum admonuit
Constantino

conservari;

quemadmodum

in Nicena,

augusto orbis monarchiam gubernante, Arrianae''

eversa est perfidia blasphemiae^; et centum quinquaginta patrum,

Theodosio seniore Constantinopolim imperante, congregatio quen-

dam Machedonium

',

Spiritum sanctum

deum

esse

refutantem,

condemnavit^; atque ducentorum episcoporum unitas sub iuniore
Theodosio, apud Effesinam urbem adventata, Nestorium, gemina?
in Christo

personas profitentem,

a catholica"' iusto anathemate

segregavit aecclesia*; nec non et Calcedonensis synodi sexcenQualiter per ordlnem aetatem suam predicationis studium exQuali hunc mundum fine dereliquid F. Quomodo, sinodalia iura in Francia sepius celebrans, ad Fresiam praedicaturus perrexit et ibi martyrizatus est //, B. b. quat F, quater J. c. consentienti F. d. primum missus — viro honorabili in margine archetypi posita esse videnlur, indeque a librario quodam in textum perperam post quattuor primitus — canonum constituta inserta. Quo loco igilur etsi inveniuntur in codicihus, tamen ex manifesta scriptoris voluna.

erceret.

iate

ordintm verborum
/i.

restitui.

e.
i.

pontifice A.

f.

principaln F.
k.

g.

corr. in

salutare

h.

Arriani F.

Macedonium A.
c.

catholico F.

1.

Isidori Hispal.

Etymol. L. VI

16 (Opp. ed. Arevalus III 264):

„quatiior esse venerabiles synodos, quae totam principaliter fidem com-

plectuntur" et
dori Hisp.

(p.

266): „Quatuor hae sunt synodi principales".
1.

2. Isi-

Etym.
(p.

1.:

rante peracta
dori Et.
1. 1.

est, in

„Nicaena synodus Constantino augusto impequa Arianae periidiae damnata blasphemia". 3. Isi„

—

Secunda synodus centum quinquaginta patrum sub est, quae Macedonium, Spiritum sanctum Deum esse negantem, condemnans 4. Isidori Et. ". 1. 1. „Tertia synodus Ephesina ducentorum episcoporum sub iuniore Theodosio Nestorium duas personas in Christo asserentem iusto anathemate condemnavit".
265)
:

Theodosio seniore Constantinopoli congregata

—

:

—

—

,

,

460

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATII CAP. VIH

742? torum" triginta'' sacerdotum conventio Euticen Constantinopoli-

tanae urbis abbatem et Dioscorum defensorem eius, catholicae
fidei in unitate" rebellantes,

iuxta praefinitam patrum sententiam

anathematizavit';

ita

equidem apud Franciam, omni funditus

eradicata hereticorum perfidia et exstirpata iniquorum coniuratione, legis divine

augerentur* incrementa et synodales generaspiritalis

lium conciliorum canones reciperentur', synodalisque
consilii

episcoporum congregatio iuxta praefinitam authenticae

constitutionis diffinitionem pariter conveniret'.
r»a-

Quae ob

cottidianas

bellorum suspiciones et infestam

cir-

cumvallantium barbararum^ gentium seditionem, qua extraneo-

rum

alieni

Franciam populorum praedones

atrociter demolire''

conabantur, vel minime facta est vel etiam tanta erat oblivione*
tradita, ut,

omni penitus

oblitterata praesentium seculorum

me-

moria, iam nuUa esset ratione cognita.
in
se

Quia''

mundus

cottidie

naturaliter

sui

detrimentum diminutionis saltim, etiam

recuperatus,

patitur;

non renovatus quidem, per omnia suo

evanescit dispendio et ad praedistinatum anhelando finem festinat.

Quapropter,
ad

si

quae in hac mortali huius peregrinationis
in hoc

vita

communem

mundo infirmantium profectum ab
et

spiritalibus

medicinaliter

sunt conperta auctoribus,

iam

si

quandoque humanis inserta fuerint mentibus, magna sunt munitionis

fortitudine

a catholicis conservanda et praefixa mentis

immobilitate tenenda; ne vel oblivio

humana obrepat

vel etiam

mundanae
praepediat'.

oblectationis inlecebrosa delectatio diabolo instigante

Quam

ob causam sanctus hic Domini

antist;es,

hac

soUertissimae sollicitudinis cura inspiratus, plebem a pestifera
tortuosi serpentis persuasione eripere curavit, et

Charlomannum"'
d.

a.

corr. in ducenti
e.
i.

A.

b.

DC. XXX. F.
f.

c.

manitate F, A.
g.

augebanh.

tur A.
liri

recipiebantur A.
tantae
erat

conveniebat A.
k.

barbarum F.
1.

demo-

A.

oblivioni A.

qui F,

quia A.

praepedat F.

m. Carlomannum A.
1.

Isidori Et.

ginta sacerdotum

Dei et

rum

—

„ Quarta synodus Chalcedonensis sexcentorum triqua Eutychen Constantinopolitanum abbatem, verbi et eius defensorem Dioscocarnis unam naturam pronunciantem una patrum sententia praedamnavit".
1. 1. :

— in

,

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATn CAP. Vin

461

ducem ad congregandum supra dictum synodorum conventum 742?
sepissime incitavit% ut tam praesentibus
lis

quam

posteris spirita-

scientiae

sapientia patesceret et,

aversa animarum circum-

ventione, cognitio christianitatis innotesceret.

Cumque quoddam
veritatis

canonicae rectitudinis speculum omnibus
et evidens cuncinfirmitati*',

ad exemplum gradibus bene vivendi opponeret,
tis

vestigium

oriretur,

iam

sibi

suaeque

longevo aetatis senio decrepitus, salubre exhibuit consilium, et
iuxta
aecclesiasticae

dispositionis
;

normulam

pastorale populis

praevidit magisterium

ut,

sive vivente illo sive
officio

etiam moriente,

medicinali plebs pastorum

minime

careret.

Et duos bonae
Franchorum'
commissas
in-

industriae viros ad ordinem episcopatus promovit, Willibaldum
et

Burchhardum
et

^*,

eisque in intimis orientalium
sibi

partibus

Baioariorum' terminis aecclesias

pertiendo distribuit.

Et Willibaldo suae

gubernationis parroest Eihstat^,

chiam commendavit in loco cuius vocabulum

Purch-

hardo'' vero in loco qui appellatur Wirzaburch' dignitatis officium
delegavit, et aecclesias in confinibus''

Franchorum'

et

Saxonum
plebi-

atque Sclavorum suo
exitus sui

officio

deputavit.

Et usque ad gloriosum
caelestis

diem incessanter arctam™ regni

viam

bus patefecit.

Cum

vero Pippinus

Domino donante

regale Franchorum", 747
et,

felix supradicti

germani successor, regnum suscepit"

iam

ali-

quantulum sedante populorum perturbatione, in regem subleva- 752
tus esf, coepit anxius vota

Domino devota

persolvere et syno-

dalia confestim recuperare instituta ac canonica, a

germano suo

iuxta exortationem sancti Bonifatii'' archiepiscopi fideliter inchoata, instaurare

mysteria; eumque habitu simul et honore prae-

ferre

et

suis

in

Domino parere

praeceptis.

Sed quia sanctus

vir, infirmitate corporis

pergravatus', synodalia conciliorum con-

venticula per omnia adire non poterat,
a.

iam consultu atque conA.
c.

concitavit A.
e.
i.

b.

infirmitate F,

infirmitati
f.

WUlebaldum A.
g.

d.

Burghardum A.
Burghardo A.
n.

Francorum A.
k.

Baguariorum A.
A.
p.
1.

Haegsted A.

h.

Wirzaburg A.
o.

confiniis

Francorum A.
q.

m.

ar-

tam A.
r.

Francorum A.

susciperet A.

esset A.

Bonifati F.

pergravatas F, pgravatus A.

462
silio

WILLIBALDI VITA
gloriosi

S,

BONIFATII CAP.

Vm
dieto

regis

idoneum praeponere" ministrum supra
ingeniosae''

gregi

definivit.

Et Lul, suum

indolis discipulum,
et in epi-

ad erudiendum" tante plebis numerositatem constituit

754—755 scopatus

gradum provehit atque

ordinavit eique

hereditatem,

quam

in Christo instanti labore adquesierat, inplicavit"; qui et

fidelis in

Domino comes

peregrinationis eius erat, et testis utru-

bique: passionis et consolationis.

Cum

autem servum suum Dominus de huius mundi

vellet

temptatione eripere et temporalis vitae tribulationibus sublevare,

tunc etiam Domino dispensante difinitum est: ut ad Fresiam
^

—

olim corpore, non quidem mente, omissam

" '

—

servis

Dei secum

migrantibus perveniret; ut ubi, primitus praedicationis studium
ingrediens, praemiorum' inchoaverat incrementa, etiam e saeculo
rediens,

sumptus reciperet remunerationis.
vaticinii» praesagio
et,

Sed miro quodammodo
tus sui
fine

sequentem obiquali

diem praedicto episcopo praenuntiavit
relinqueret, insinuavit.

mundum

demum

Eique per ordinem de aec-

clesiarum

structura et populi doctrina proposuit,
iter

enim propositum pergendi

complere cupio; ego

derato proficiscendi itenere^ revocare non potero.
stat resolutionis

Ego me a desilam enim indicens:

meae

dies,

et

tempus ohitus mei adpropinquat;

iam enim, deposito corporis
vertar

ergastulo, aeternae retributionis re-

ad bravium.

Sed

tu,

fiW

karissime, structuram in

Thy-

ringea^ a

me ceptam

aecclesiarum ad perfectionis terminum de-

duc; tu populum ab erroris invio^ instantissime revoca; tuque
aedificationem basilicae

iam inchoatae ad Fuldan"' conple,

ibi-

demque meum multis annorum
duc.

curriculis corpus inveteratum per-

Hisque conpletis sermonibus, adhuc ampliora huiuscemodi

addidit verba et ita inquiens ait:

FiW, tuo" cuncta prudentis-

simo provide consilio,

quae in hoc nostro sint usui itenere co-

a.

proponere

/i.

b.

ingeniosi F.

c.

erudiendam

.4. j4.

d.

instanti inplie.

cavit labore adquesierat F,
f.

instanti adquisierat labore implicavit
g.

omisam
F,
fili

F.
//.

p mornm F, praemiorum A.
corr. in

vaticini F.

h.

itinere J.

i.

filii

k.

Thuringea A.

1.

corr. in devio

A.

m. Fuldam J.
.

n.

tua F.

1.

cf.

Bonifatii ep. 107 supra p. 259.

.

.

.

WTLLIBALDI VITA
pulanda; sed
pus,
tante
et

S.

BONIFATn CAP. Vin

463

lintheum", quo

meum

decrepitum involvatur cor- 754—755

in theca librorum
querellositatis

meorum

repone^.

Cum

enim praefatus
se

antistes

suspiria

non ferens sed statim
finito

in lacrimas dedisset,
alia rediit; et diebus

iam sanctus Bonifatius
non multis

conloquio ad

interpositis, a cepto'' se

minime

retraxit itenere.

Sed, sumptis secum conviatoribus,

navem

ascendit ac, per 755

Reni" fluminis alveum penetrans, nocturna portuum navigio exquisivit

loca;

donec, aquosa Fresonum arva ingrediens, trans
sospis**

/^

stagnum, quod lingua eorum dicitur Aelmere^
infoecundaque
divino

pervenit

germine

litora inspiciendo circuit.
et

Cum-

que periculosum fluminum marisque
sit"

ingentium aquarum eva-

discrimen, in periculum iam sine periculo incedit, gentem-

que paganam Fresonum visitavit^
in multos

Quae interiacentibus aquis
ita

agrorum dividitur^ pagos,

ut,

diversis appellati

nominibus, unius
quia''

tamen gentis proprietatem portendunt.

Sed

longum

est,

ut per ordinem replicentur, eos tantum de noqui'

mine

denudare studemus,
;

ad narrationis nostrae seriem

veraciter proferuntur
viri

ut et locus et lingua relatam a nobis beati
et,

sanctimoniam aequaliter prodat

quali

hunc

mundum

fine

desereret, aperiat.

Per

omnem

igitur

Fresiam pergens, verbum Domini, paga-

^

nico repulso ritu et erraneo gentilitatis
ter praedicabat aecclesiasque,

more

destructo, instanin-

numine confracto dilubrorum'',

genti studio fabricavit.

Et multa iam milia hominum, virorum

ac mulierum sed et parvulorum,
episcopo'
nilis

Eoban

baptizavit —

cum commilitone suo: chorquem ad subveniendum suae seurbe

aetatis debilitati" Fresonis, iniuncto sibi episcopio in

quae" vocatur Trehct, subrogavit
bus,
a.
6.
i.

—

et

presbiteris ac diaconiet

quorum haec sunt nomina: Wintrung
linteum A.
b.
,4.

Waltheri" simul
/i.

accepto F, a cepto A.
f.

c.

Rheni
g.

d.

sospes
h.

/i.

evassit F, evasisset
q; F.

visitaret F, visitavit
1.

J.

divitur F.

q F.

k.

delubrorum J.
o.

corepiscopo J.

m.

debilitate F, infirmitati /i.

n.

qui F.
1.

Walthere

.4.

V. Bonif. ep. 79 supra p. 220, ubi

Bonifatius „propo8ui

—

„

In quo loco (Fuldensi)
2.

"

inquit

post mortem iacere".

Zuiderzee.

464

WILLIBALDI VITA
sacerdotali

S.

BONIFATn CAP. Vin
officio praeditis'';

755 et Aethelheri",

presbiteratus

Ha-

mund, Scirbald"
et

et Bosa, levitarum obsequio deputatis; et

Wacchar''

Gundaecer% IUehere

Hathowlf, monasteriali monachorum

ordine sublevatis.

Qui etiam in tantum vitae aeternae semen
per populum devulgantes^,

cum
Deo

sancto Bonifatio late

domino

patrocinante, dififamaverunt, ut quibus iuxta apostolicae in-

stitutionis

normam

cor erat

unum

et

anima una*, una eadem-

que^ palma esset martyrii'' et remuneratio triumphi.

y
rat'

Postquam
splendor

igitur fidei, ut praediximus, per
et
felix
sancti''

Fresiam inluxefinis,

huius vitae adpropinquaret
dicitur Bordne,

iam quidem secus ripam fluminis quod
in confinibus

quod
et

est

eorum, qui rustica dicuntur lingua Ostar'

We-

steraeche,
toria.

suorum tantum
quia

stipatus clientum numero, erexit ten-

Sed

festum confirmationis neophitorum" diem et
et confir-

nuper baptizatorum ab episcopo manus inpositionis

mationis populo praedixerat iam longe lateque disperso, ad pro-

priam unusquisque reversus
sancti

est

domum,

ut

secundum

diffinitam"

episcopi

sententiam universi praedistinato confirmationis

eorum
iun.6

die praesentarentur.

Cum autem
iam
et
sole,

praedictus dies inluxisset et aurora lucis, orto

prorumperet, tunc etiam versa vice pro amicis inimici,

novi denique lictores" pro noviciis fidei cultoribus advene-

rant, hostiumque ingens in castra, vibrantibus armis, astata ac

scutata inrueret^ multitudo.

Tunc repente ex adverso pueri

e

castris prosilientes, utrubique se armis inpetunt, et sanctos post-

modum

martyres contra insensatum'' furentis' populi exercitum
gestiunt.

defendere

Sed

vir

Dei statim,

audito

tumultuantis

turbe inpetu, accito ad se clericorum clero"*, sumptis sanctorum
reliquiis

quas secum indesinenter habere consueverat, e tentorio

procedit.
a. e.
i.

Et confestim increpando pueris pugne
b.

interdixit cerd.

Aethelhere A.

praeditus F.
f.

c.

Scirbald om. F.
g.

Waccar
n.

^4.

et

Gundaecer om. F.
k.
o.

divulgantes ^.
1.

et

add. A.

h.

marteri F.
dein-

inluxeret F.

sanctis F, A.
p.

ostor A.
q.

m. neobitorum F.
sic scripsi

finitam A.

litores F.

inruerat A.
r.

pro sanctos contra

sensatum postmodum martyres F, A.
1.

fnrentes F.
'0'i

Act. apost. 4, 32.

2.

x^qo), sorte, ordine.

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATn CAP. VHI

465

tamen, dicens: Cessate, pueri, a conjiicku pugneque deponite bel- 755
lun.

6

lum.

Quoniam

scripture

testimonio

veraciter

erudimur,
*
'.

et

ne

malum pro malo,
tempus inminet^.
nis suae
bit"

sed etiam

bonum pro
et

malis reddamus

lam

enim diu optatus adest dies ,

spontaneum resolutionis nostrae
et

Confortamini igitur in Domino,

permissioet

gratiam gratanter sufferte^; sperate in eum,
vestras.

libera-

animas

Sed

et

adstantes tam

presbiteros

quam
Et

etiam diacones inferiorisque ordinis viros, Dei subditos servitio,
patria''

admonens

voce, ait: Viri fratres, forti estote animo.

ne terreamini ab his,
sine jine

qui occidunt corptcs; quoniam
.

animam

manentem necare non possunt
spei vestrae

Sed gaudete in DoJigite^ ;

mino

et

ancoram" in

Deum

quia extimplo
et caelestis

pe^petuae reddet vobis remunerationis mercedem,

aule

sedem

cum

supernis

angelorum civibus condonat.

Nolite vos

vana huius mundi
adolationibus

delectatione subicere; nolite caducis gentilium

delectari^;

sed subitaneum hic constanter subite

mortis

articulum,
tali

ut

regnare

cum

Christo

possitis

in

evum.

Cumque
tyrii

doctrinae hortamento discipulos ad coronam marincitabat'',

affabiliter

coufestim furens super eos pagano-

rum tumultus cum
felici

gladiis cunctaque militiae

armatura inruit

et

sanctorum cede corpora cruentavit.
Statimque, mortali iustorura multata carne, tripudians gen-

tilium

turba victricem suae damnationis praedam arripuit,

ca-

straque depopulans, manubias diripiendo inpertivit.
cas, in quibus

Sed

et the-

multa inerant librorum volumina,

et

reliquiarum

capsas

abstulit,

magna

se

ditatam auri argentique copia cre-

dens, ad naves, quibus cottidianua inerat' clericorum ac puero-

rum
tavit.

victus

et

aliquantulum adhuc residuum eiusdem

stipendii''

vinum

—
Ac

obserratis', ut erant,

vasculorum

claustris""

— asporinebriare
patris J.
i.

repente,

conperto adamati" liquoris haustu", coepit

gulosam"' ventris
a. e.

satiare
b.

ingluviem et vino
c.

madidum
d.

reddiraus

//.
f.
1.

sufferre F.
g.

liberavit F.
h.

patri F,

anchoram J.
stipendi F.

eum

defigite J.

delectare F.

incitaret ^.
clustris F,

erat

/i.

k.
n.

obserratis F, corr. in obseratis A.

m.

claustris A.

adamato F.
1.

o.

hausto F.
2.
III.

p.

gylosam F.
4, 6.
3.

1 Petr. 3, 9.
Bibliothecs

Cf.

2 Timoth.

V. Matth. 10, 28.

jAm,

30

466
755 stomachum,

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATH CAP.

VIII

tandemque de

acceptis praede spoliis, inito consilio,

mirabili omnipotentis Dei dispositione tractare et, qualiter

non

visum quidem aurum vel argentum
tur% consulere.

inter se invicem dispartire-

Cumque

prolixius

de tanta pecuniarum

esti-

matione sermocinaret, iam iamque iurgiorum disceptatio exorta
est
et

tanta discordiae

demum

inimicitia

inchoata,
est''

ut,

furore

etiam vesaniae insaniens, turba in duas divisa
et

factiones;

ad extremum arma, quibus sanctos ante ea" martyres iugu-

larunt, in se ipsos crudeliter

pugnando verterunt.
iam

Tunc

itaque,

maxima

insanientis turbe parte prostrata,

qui supervixerant, ad lucrum,

animarum viteque damno adquiEt

situm, iacentibus adversariis qui sibi super desiderato cupiditatis

thesauro obsistebant, gaudentes cucurrerunt.

confractis

librorum repositoriis , etiam pro auro volumina et pro argento
divinae scientiae cartas reppererunf.

Sicque pretioso auri ar-

gentique pretio privati, codices, quos invenerunt, alios per campi
planitiem disparserunt*, alios siquidem paludum arundineto' inferentes,
alios

etiam in diversis quibusque

locis

abscondentes

proiecerunt.

Sed tam omnipotentis Dei gratia quam etiam pre-

cibus sancti Bonifatii,

summi

pontificis atque martyris, inlesi et

intemerati,
et

magno postea

dilapso temporis spatio, reperti sunt,
saluti,

ad domum, in qua^ usque hodie animarum prosunt

a

singulis quibusque inventoribus remissi''.

Carnifices autem, super

estimatae amissione' pecuniae contristati,
lun.

domum

reversi,

maio-

rem'' domesticarum

rerum post trium indutias dierum damnum

sed et vitae dispendium, mortis recepta talione, perceperunt.

Quia' omnipotens mundi conditor ac reformator ulcisci se voluit

de inimicis et fusum"' pro se sanctorum sanguinem consuete"
misericordiae zelo puniri ac diu protelatam idulorum" cultoribus

iram, novo recentis malitiae furore permotus, publice ostendere.

Cumque
emptio
a.

inprovisa sanctorum

martyrum temporalis

intervolidisper-

exitii''

per pagos ac vicos
b.

omnemque provinciam
d.

dispertiretur A.
f.

esset A.
g.

c.

antea A.
h.

reppef F.
i.

e.

serunt A.
k.
corr. in

harundineto A.
1.

quo F.

remisi F.

amisione F.
n.

maius A.
o.

qui F, quia A.
p.

m. fusam F, fusum A.

cuete F,

consuetae A.

idolorum A.

exitu F.

WILLIBALDI VITA
taret,

S.

BONIFATn CAP. Vin

467
755

repente christiani,

corporali conperta"

martyrum morte,

maximam
et,

congregantes expeditionem exercitus, confinium ter-

minos, prompti'' postmodum future ultionis bellatores, expetunt
revoluta supra dicta dierum supputatione, infidelium, sospi-

tes sed indevoti hospites,

adgrediuntur terram; ac paganos,

eis

e diverso obviantes, ingenti strage prostraverunt.

Sed quia pa-

gani primo" populi christiani impetui'' obsistere non valebant, in

fugam siquidem

versi,

magna etiam

clade corruerunt et terga
suppellectili et here-

vertentes vitam simul

cum

intestina

eorum

dibus perdiderunt.

Sicque

saltim
filiis

christiani,

superstitiosorum
ancillis de-

tam uxoribus quam etiam

nec non servis et
Fitque

praedatis, ad propria redierunt.
stites

modo

mirabili, ut super-

gentilium accole, praesentibus confracti malis, aeterna po-

tius

tormenta,

fidei fulgore inluminati,

devitarunt' et praefati

antestitis' doctrinae

documentum, quod eo vivente rennuerunt,
increpationis

etiam

moriente,

divinae

moderamine

perterriti,

susciperunt^.

Corpus vero beati
flatibus

pontificis

prosperis

velis

ventorumque
et

trans fretum

quod dicitur

Aelmere'' — sed
est

aliorum

martyrum

— post

dies

non multos perductum

ad supra dic-

tam urbem, quae
Donec a Magoncia
episcopo
Christi

dicitur Trecht', ibique
relegiosi et fideles in

conditum ac sepultum.

Domino

fratres,

a Lullo

successore quidem huius sancti pontificis et martyris
directi

navigio

—

ad perducendum beati

viri

cadaver

ad monasterium, quod eo vivente construxerat,
fluminis quod dicitur Fulda'' situm est

et secus

ripam

— advenerunt'.

Quorum

unus, qui et auctor iteneris comitatusque aliorum extiterat, sin-

gularem sanctimoniae ac privatam castimoniae continentiaeque""
gerebat vitam, nomine Hadda",
legationis

cui privatim praefatus praesul

huius nuntium sanctique corporis

advectionem

cum
re-

fratribus

secum proficiscentibus inposuit; ut maior sanctae

verentiae viro devotionis inpenderetur honor, et plurimorum
a.

amAel-

conperto F.
e.
i.

b.

prumpti F.
f.

c.

primi F, primo A. A.
g.
1.

d.

impetu F,
h.

impetai A.

devitarent A.
k.

antistitis

suscepenmt A.
advenerant A.

merae A.

Trehct A.
n.

Fulta in lUura A.

m. conti-

nentiae qna F.

Haddo A.

30»

468

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATII CAP.

vm

755 plius testificatio in his, quae auditu vel visu perciperent, praevaleret.

Cumque
praedictam

honorabiles

tam sanctae

consocietatis

fratres

ad
eis

urbem pervenerunt", tunc quippe aliquantula

obviam'' populi erat congregata coUectio; eiusdemque urbis praefecti,

eis audientibus

— quemadmodum
interdictum
est.

a glorioso rege Pippino

exivit edictum
tificis

— insonuit

et,

ne inde praedicti pon-

corpus amoveretur, indictum

Sed quia Omnipotentis

magis quam hominum" convalescit fortitudo, mirabile'' statim
ac memorabile cunctis adstantibus, angelica magis

quam humana

peractum cognitione, auditum

est

miraculum

:

aecclesiaeque gloc-

cum'

in

signum amotionis' sancti corporis, humana non con-

tinguente*

manu, commotum

est;

ita ut

omnes, repentino
''

ti-

moris pavore perculsi, maximo tremore obstupuerunt
huius reddendum esse corpus', proclamaverunt''.

et,

iusti

Sicque statim

redditum

est corpus,

et

a praedictis sancte recordationis fratri-

bus cum psalmis hymnisque honoritice ablatum, ac sine remilui.

4

gantium labore tricesima obitus
tatem supradictam Magonciam.

sui die

perductum

est

ad

civi-

Miraque Dei omnipotentis providentia factum

est,

ut

uno

eodemque

die,

sine

statuto praediffinitionis tempore,

quasi ad

statutum praedistinationis diem tam legati, sanctum deferentes
corpus,

quam etiam
Sed
et

de longinquis longe lateque regionibus multi
viri

virorum ac mulierum fidelium ad tanti
venerant.
dignitatis
palatio,

mortis obsequia con-

supra dictus Domini antistes, tam venerande
qui regali
illo

successor,

in'

tempore praesens erat

huius omnino ignarus causae, adventusque™ sancti cor-

poris inscius,

ad civitatem, quam praediximus, velud sub uno
pervenit.

eodemque hore momento

Tantaque omnibus, aliunde

advenientibus vel etiam eiusdem urbis civibus et doloris incu-

buerat mestitia et gaudii exuberabat" laetitia", ut etiam, tanti

perspecta pontificis temporanea^ corporis morte,
a.
e.
i.

et
d.

amissum'
mimirabile F.

pervenirent A.
f.

b.

obbiam F.
g.
1.

c.

baminum

F.
h.

cloccnm A.
corporis F.
o.

ammonitionis F.

contingente A.

obstupuissent A.
n.
.-<.

k.

proclamarent A.
F.
p.

in om. A.

m. adventuque F.
q.

ex•

uberat F.

laetititia

temporaneo F.

amicum

F.

WILLIBALDI VITA
carnaliter dolerent
tualiter
et

S.

BONIFATn CAP. Vni
sibi

469

futurum

suisque in posterum perpe- 755

patronum crederent.

Quapropter, geminis his causis existentibus, conpuncti cordibus

cum

presbiteris ac diaconibus

omnique gradu

ecclesiastico
et,

ad eum, quem vivens praedistinaverat, locum* perduxerunt

novo in aecclesia confecto sarcofago, ex more sepelientes posuerunt.

Omnibusque

rite

peractis,

redierunt et,

fidei

robore

confortati, ad propria pervenerunt.

Sed in

loco, ubi

sanctum deposuerunt corpus, divina dein-

ceps beneficia redundabant.

Et

sancti viri precibus hii, qui ad

eundem

diversis infirmitatibus obsessi perveniunt locum, salubre

tam corporum quam etiam mentium remedium consequuntur;
ita

ut

alii,

iam

toto

corpore praemortui peneque per omnia

exanimes, ultimum tamen interim exalantes" spiritum, pristinae
redditi
sunt'' sanitati'';
alii
alii

vero,

luminibus caecitate pressis,
adstricti,

suum

recipiunt visum ;
et

quidem diaboli laqueis

etiam

mente sunt capti
integritatem.

insanientes,
dediti
est

animi postmodum detenent**
salute*,

Et

pristina

laudantes glorificant

Deum,

qui

suum dignatus

servum tanto munere decoratum

ditare et honorare et, praesentibus ac secuturis' seculorum tem-

poribus chorusca^ miraculorum patefactione ostensa,

quadragequi et in-

simo peregrinationis eius anno revoluto
carnationis

glorificare;

Domini

septingentesimus

quinquagesimus

quintus

annus,

cum

indictione octava, conputatur.

Sedit autem'' in episic

scopatu' annos 36, menses 6 et dies
scripto die

6^ Et

ordine supra
lun. 5

Nonarum

luniarum'', martyrii triumpho remuneratus,
cui est

migravit ad
lorum'.

Dominum;

honor

et gloria in secula secu-

a.
e.

corr, in exhalantes J.

b.

sint
y4.

/4.

c.

sanitate F.
/i.

d.

detinent
i.

j4.

pristinae

—

saluti
1.

/^.

f.

futuris

g.

corusca

h. h" F.

epis F.

k.

lun F,
1.

yi.

Amen
v.

add. A.
n. 1.
2.

Fuldam;

supra p. 463

Bonifatium scimus

d.

30 Nov.

a.

722 episcopum factum esse

(v.

supra

p. 21).

Sedit it-aque annos 32

nos
ses

menses 6 dies 6; facileque cognosci potest, quam levi errore pro „anXXXII menses VI et dies VI" scriptum sit: „annos XXXVI men-

VI

et dies

VI".

.

,.

.

.

.

470
EX.'.

WILLIBALDI VITA
Enumeratis

S.

BONIFATII CAP. IX

igitur beati viri gestis, quibus in infantia

et pueritia vel adolescentia et iuventute aut

etiam in senectute
et fe-

floruerat,

ad

ea,

quae post emensam huius mundi metam

licem vitae istius decursum mirabiliter ad nuendam'' mortalibus
beati
viri

vitae
et

sanctitatem

Domino cooperante peracta
Quod

sunt,

redeamus,
tabile"

memorabile quoddam miraculum populisque imiet a glorioso rege Pip-

ad memoriam reducimus.

pino, sicut ipsis sibi referentibus, qui huic praesentes erant miraculo**,

conpertum

est et*

ad nos usque per venerabilem virum
atque ita ipso nuntiante intimatum
pretiosus
sancti

Lul episcopum delatum

est,

quod in loco,
est' sanguis,

ubi quondam

martyris efFusus

cum

consilio

plebis

atque ingentis partis populi
ledonis

Fresonum structura cuiusdam tumuli propter inmensas
ac malinae^ inruptiones,

quae

diverso

inter

se

ordine maris

aestum oceanique cursum sed et* aquarum diminutiones infusionesque commovent, ab imo in excelsum usque construeretur;
super

quem denique

aecclesiam,

sicut postea

gestum

est,

ex-

struere cogitabant, ac servorum Dei habitationem in loco eodem''

coUocare.
ficarent
et

Sed cum praefatum

colliculi

opus iam ex integro aedi-

omne quippe

aedificium ipsius structure conplerent,
*"

etiam ad se reversi, quid' incole, habitatores
insulsae penuria limphe""

loci ipsius',

de

—

quae per

omnem

pene" Fresiam

maximam tam hominibus quam
gignit

etiam animantibus difficultatem

—

inter se invicem disputarunt.

Tum demum

unus Do-

mino miserante,
gloriosi

qui

officium

praefecture secundum indictum
illum gerebat et

regis Pippini

super

pagum locumque

princeps ipsius erat operis, nomine Abba,
legis,

sumptis secum col-

equum

ascendit ac, circumagrato coUe tumuloque inspecto,

repente cuiusdam caballus'* pueri ex inproviso, tantum pedibus
a.

Qualiter in loco, ubi martyruin sanguis effusus est,
A.
b.
/^;

ecclesiae
d.

paraturam explorantibus fons vivus apparuit
annuendam
racula F.
i.

ad nuendam F,
miF.

an ad nudandam?
e.

c.

sic

codd.; Simson coniecit: intimabile.
g.

et om. A.
k.

f.

esset A.

sed et F, sedat A.
1.

h.

eadem

sic

codd.

An quod?
o.

habitatoresque A.

illius

A.

m. lymphae A.

n.

pene om. F.
1.

corr. in cavallus

A.
2.

undarum recedentium.

aestus iutumescentis.

WILLIBALDI VITA

S.

BONIFATn CAP. IX

471

terrae inpressis, ruinae penitus casuram temptabatur, anteriori-

busque humo
liores
ballis'',

infixis cruribus,

volutabatur;

donec

hii,

qui agi-

solertioresque extiterant,

discensis* suis praepropere ca-

equum

terrae

inherentem extraherent.
his qui aderant

Sed stupendum

statim ac spectaculo

dignum

ostensum erat miillius terre fons,

raculum

:

et limpidissimus extra

consuetudinem

mire suavitatis gustu indulcatus ", prorumpebat
penetrans meatus profluebat,
retur.

et

per incognitos

ut rivus

iam maximus esse vide-

Quo

obstupefacti miraculo,

exultantes atque alacres do-

mum

reversi, ea,

quae viderunt, plebibus devulgarunt.

PASSIO

S.

BONIFATII.

Incipit passio sancti Bonifacii Moguntinensis archi-

episcopi, qui extitit temporibus Karoli nobilissimi
regis qui senior dicitur et Pippini fratris eius.
Temporibus venerandi Karoli qui senior
fratris eius, fuit

dicitur et Pippini,

quidam

antistes

nomine Geroldus, qui post Rao-

bardum

'

sanctam Moguntine sedis rexit ecclesiam.
ita,

Eo tempore

inquietabant Saxones Thuringiam regionem

ut conpulsi sint

sponte confugere ad supradictum principem Karolum, quatenus
suo patrocinio tutarentur.
neribus

Quos

ille

susceptos utrumque et
Contigit

mu-

onustavit et consilium impendit.

namque,

praedictum principem

Geroldum antistitem

cum cum

exercitu contra Saxones ire, simulque
suis

Karolo suffragando et hostibus

refragando certamini interesse.

Quid plura? Certantibus

altrin-

secus exercitibus, venerabilis antistes Geroldus, irruentibus iacu-

lorum nubibus, interemptus occubuit.
Fuit autem eodem tempore quidam nomine Gev^relip in palatio regis acceptissimus,

supra memorati

antistitis filius dictus.

Qui post obitum patris eandem gubernare suscepit ecclesiam.
a.

descensis A.

b.

corr. in cavallis

A.

c.

indalcoratas A.

1.

V. Catalogi ep. Mog. supra

p.

2 et 3, ubi Geroldi pr^6diScegsores

Laboaldus et Rigibertus vocantur.

PA8SIO

S.

BONIFATH

Hic autem honestis moribus, ut ferunt, suam vitam circumspexit,
nisi

tantum quod cum herodiis^

et

canibus per semet ipsum

iocabatur.

Sed tamen
qui

diligentius inquirens et explorans no-

men

viri,

suum seniorem

occiderat, exercitu

non multo post
ubi

adunato, una

cum venerando Karrolo ad eosdem Saxones,
Et sedentibus

pater eius fuerat extinctus, perrexit.
exercitibus in ripa fluminis Wisuraha",

e regione

praecepit ipse antistes,

nomen
est,

illius,

qui patrem

suum

occiderat, inquiri.

Responsumque

eum aifuisse. Rogate inquid illum in medio amne fiuminis mecum sermocinari. Et ille haut segniter equo parato, in occursum
accipe,
dit

eius,

ut erat invitatus,

festinavit.

En

inquid Gewelib

quo patrem vindico, ferrum.
et
ille

Dictoque, pariter transfo-

eum;

cadens in flumine exalavit vitam.

Et ob hoc
Superatis-

consertis cuneis,

omni nisu utriraque dimicatum
suis,

est.

que Saxonibus, Karolus cum
remeavit.

spoliata strage,

ad propria
rudi
.
.

Episcopus

autem,

a

cede

regressus,

populo
.,

rudis adhuc praesul, licet etate maturus
ficitur;

tamen

fide''

prae-

non

computantibus nec rege nec ceteris optimatibus,
esse,

vindictam patris crimen
patris morti".

dicentibusque

:

Vicem reddidit

Eodem
teriam,

itaque tempore venerabilis Bonifacius

Domino duma-

cente de Brittannia,

Anglorum

gente,

Germaniam

ingressus,

quam

invenit optimi

operis,

quaerens praedicandi et

baptizandi; Renotenus cunctis lustratis civitatibus, caute ut pru-

dens prospiciens pastor, qua parte errantes quaque recto itinere
gradientes conspiceret oves, usque

dum

ad

magnam

metropoli-

tanam sancte Moguntie civitatem, Domino secum commorante,
pervenit.
Illic

nefando opere episcopi conperto, statim ad ca-

put regni
sancti,

et

ad comprovintiales episcopos cum fervore Spiritus

ut confracta solidaret et dissuta acumine praedicationis
confluxit;

euangelii consueret,

ne veteris consuetudinis pannus

totam

fidei

vestem fedaret.
et
b.

Eisque, ut erat magni ingenii, de
episcopi
c.

periculo
a.

gregis
c.

de
non

habitudine
est

silenter
c.

intimavit.

Wisuraba

lacuna
.

in c.

morte

1.

falconibus.

,<]m]

PASSIO

S.

BONIFATn

418

At
sibi

ille,

ab eisdem vocatus et a sancto Bonifacio admonitus, ne
et

periculum

populo pariter praecipicium'

.

.

.,

statim sine

repugnatione honestis monitis consentit; et sine sinodali disceptatione

sedem

et

parrocbiam, a quibus acceperat, redonavit; sutradidit in pecunia et

umque elaboratum ad Sanctum Martynum
mancipiis, quia hereditatem aliam in
bat.
istis

regionibus non habeet

Et in beneficium Spanesheum villulam
dicitur, acceperat;
et

ecclesiam, que

Caput-montis
honeste in
dabat.
in

exinde quatuordecim annos
"^

sua domo'' et

maxime

hospitalitatis

gratie

operam

Et nunquam ad Moguntiam**
venit;

in

conventum postea vel

synodum

raro

tameu ad lavationem pedum in cena

Domini

orationis causa in ecclesiis se representavit.

At domnus

Bonifacius,

a supradictis principibus magniti-

centissime honoratus,

legationeque

cum

eo

missa ad

domnum

papam Gregorium,

in

sedem Moguntine

ecclesie electione cleri

et populi constitutus est.

Pontifex autem eum, honoritice susditavit,

ceptum, episcopum ordinavit, infula
vit,

nomenque^ muta-

ad Franciam direxit; ut veridice de eo scriptum per Salo:

monem putamus
reliqua.

lustum deduxit Dominus per vias rectas
viri,
ei

'

et

Exin cepere nobiles
Quos
filios

suos

tilios

commendare
sibi
fecit

ad erudiendum.
quasi adoptivos
esse pastores,

ille,

libenter

susceptos,

adiutores

enutrivit

secumque gregis Dei cautos

ne aliunde

quam per

ovile heretice tortitudinis

lupi catholicam' ingrederentur ecclesiam.

De Adelberto
Hisdem temporibus
Adelbertus,
qui
qui
in
fuit

heretico.

quidam pseudopropheta, nomine

semet ipso sanctitatis gratiam simulavit;
se dicerent debiles,

quosdam mercede conductos^, ut

clau-

dos sive cecos, quatinus in nomine Trinitatis eis fallendo daret
sanitatem; sic delirando errabundus et vagus et
bilis,
a.

numquam
suis'^,

sta-

ut scriptum est inconstans in omnibus viis
non sequUur lacuna
d.

seductus
est deletum.
c.

in cod.
c.

b.
e.

sequitur iierum acceperat,
c.
i.

sed

c.

hospitalitati c.

mogna

namenqae

chatolicam

g.

an

conduxit?
1.

Sap. 10, 10.

2.

lac. 1, 8.

474
et

PASSIO

S.

BONIFATII

seducens ita,

ut pene venerandum principem

Karolum
est,

in

eandem simulationem adduxerat.
nus Bonifacius, ingeniose
cipi,

Unde factum

ut

dom-

calliditate eius conspecta, suasit prin-

ut caveret eius venenosa colloquia sive consortia; quia ob

pecunie avaritiam,
vit,

quod Paulus ydolorum servitutem' nominaKarolus tamen pia monita ausculta-

ei

assidue coherebat^
alter in

bat'';

sua vesania perdurabat.

Novissime tamen Karodis-

lus,

iam

victus altercatione

eorum, permisit, ut utrimque

putando, quis vere

fidei cultor

eorum

esset, ostenderet.

Ergo

statuto die,

cum

perferre suas sententias in

medium

debuerunt, eadem nocte vir Dei in sompnis putabat, se
tauro palestrare et confractis utrisque cornibus;
iectura

cum
con-

eum
et

tali

cognoscebat
clerici

superari.
et

Mane autem
At

facto,

suadebant
Sturmi, uti
eius

illum

sui
tali

Lul

Megingaudus nec non
ille

cum

gypsa^ disceptare desineret^

sompnium

asserens, dixit:
possidet.

Maior

est,

qui in nobis regnat,
congressione

quam

qui illum

Et statim

in

locutionis

adversarius

victus confusus sanctoque traditus,

apud Moguntiam, ut dicunt,
translatus, carest.

degradatus

est.

Et exinde Vuldensi monasterio
longeque vexatus
et

ceris obscuritate detrusus, diu

Ad
Et
sic

extre-

mum

miser

ille

fugam

iniit,

nichil

aliud

ad viaticum nisi
curso

tantum unam caligam, plenam

nucleis,

secum
et

tulit.

tenus fluminis Fulde nesciendo errabat;
qui etiam

incidit in subulcos,
et

eum

occiderunt spoliaverunt lignisque obruerunt;

hic finis erroris eius extitit.
ceris

At

truncus,

quem rodendo de

car-

lamina sua panda'' conspicaverat, transportatur ad Mogun-

tiam; ibique diu supra portam, que ducitad Sanctum Albanum,

pro miraculo transeuntibus

et aspicientibus

suspensus

est.

Qualiter

domnus episcopus ob penuriam verbi

divini feminas de sua gente invitavit.
Tanta etenim fames divine predicationis orientales obsederat,
a.

ita

ut nuUus presbiter trans
c.

flumen Wisaraha esset nisi
desiniret
c.

choerebat

b.

ascultabat

c.

c.

d.

sic.

1.

Ephes.

5,

5: „avarus, quod est idolorum servitus".

2.

dipsade,

serpente.

PASSIO

S.

BONIFATH
et ille

475
ex patre, nuncu-

unus nomine Vinfrit in Turingia; qui

pato Ullart, cognatus episcopi fuit, ex matre vero de progenie

Turingeorum.

Unde

contigit, ut, necessitate conpulsus,

de sua

provintia evbcaret feminas religiosas, quatinus sui clerici et no-

bilium
stri
vit,

filii

ab eisdem nutrirentur et celestis predicationis mini-

imbuerentur.
ut in
illis

Teclam nanque iuxta fluvium Moin

colloca-

locis quasi lucerna in caliginoso luceret loco, id

est Chizzingun^; ubi adhuiJ
lia

domni

episcopi, ut ferunt, femora-

et

subtalares

pro reliquiis habentur.

Nec non

et

Liobam

virginem ad Biscofesheim, constructo monasterio, constituit; que
multitudini virginum in

eodem

loco

recte vite

normulam do-

cendo

et

vivendo prebuit.

De constructione episcopatus.
In

diebus etiam

illis

errantibus preposuit ovibus pastores

et pullulanti

messi operarios inmisit.

Siquidem inprimis

divisit

de Reganesburg et Augustburg et Salzburg Nordgewi et Salafeld
ibi
;

et adunavit

unum membrum

ecclesie, et

episcopalem sedem

constituit,

ibidem Willibaldum venerabilem virum ordinavit

episcopum; loco autem nomen, ut antea habuit, Eistat' imposuit.

Burghardum autem, virum probabilem, ad Virziburg
ipsumque
ibi

destinavit,

episcopum ordinavit.

Quibus

terribili-

ter suo baculo oves suas

conmendavit, dicens: Per illum omni-

um conmunem Deum
et

vos ohtestor, quatinus tantam diligentiam

cure gregis istius impendatis,

quantum

oneris vos scitis adeptos,
et

quantum ego usque in presens impendi^

impendar pro ani-

mabus eorum.

De

eo quod per alitem

Dominus

ei

cibum
iter faciens

ministravit.

Quodam autem tempore supra
zando pervenit.
a.

dictus vir Dei,
fines

de civitate Moguntia, in orientalium

predicando et bapti-

Tendensque ad Turingeam, invenit amenissic.
^

Ehistat corr. in Eistat

b.
i

impendam

c

1.

Kitzingen.

.-<.

476

PASSIO
et

S.

BONIFATn

simum campum nec non

flumen, iocundo alveo decurrens;

ibique fixis tentoriis pernoctabat.

Eadem quippe

nocte lux de

celo habitaculum eius circumfulsit, et angelica visitatione et allo-

cutione ibidem perfrui meruit;

quod ex eo etiam conici datur,
honore sancti Angeli
illic

quia et locum
cavit.
sibi

et ecclesiam in

dedi-

Mane autem facto, misse mensam apponi escamque
vesceretur, se

sollempnitate peracta, precepit,
deferri.

Dicente ergo ministro,

quo

ille

non habere cibum; respondit: Nonne qui

multitudinem populi in deserto quadraginta annis,
celo misso, potuit pascere,

manna de
ita-

michi ultimo servulo suo non pofest

ad unius

diei

refectionem^

pabulum ministraref Apposita
ecce

que mensa et laude Dei ante cibum decantata,
aliger volando portabat

quidam

unam

truttam, sufficientem ad

illius diei

refectionem, et ante mensam** unguibus elapsam in terram deiecit.

Tunc Deo

gratias

sancto

referente,

levata et assata ad

mensam

honorifice portata est.

De prophetia, quam

se

periurantibus predixit.

i^^u Contigit etiam post modicum tempus, clericum quendam

Adelherum nomine ingruente languore
moribus episcopo ferventius inherebat
lus,

infirmari.
et,

Hic vero

castis

secretorum ipsius sciocerneret appropin-

honeste servitia sibi impendit.
sue,

Cumque

quantem diem mortis

cum

consilio viri

Dei suam hereditaPostea, egritu-

tem ad Sanctum Martinum Moguntiae
dine ingravescente, vitam
finivit.

tradidit.

Et statim

fratres eius preripie-

bant, quicquid frater eorum Sancto Martino tradiderat in locis
subter nominatis: ad

Amanaburg

et

ad Prettenbrunnen et Sele-

heim.

Cum

autem vocati

et interpellati fuissent huius rei causa,
illa

spoponderunt ", se iuramento
et

in

ius

proprium evendicare;
Sta-

episcopus se ibidem presentem afFuturum promisit.

tutoque die iuramenti congregaverunt multitudinem suorum pro-

pinquorum.

Afiiiit

etiam vir Dei pariter, cumque secum adiudixisse fertur:
Illi

ratores ad altare traxissent,
vultis; nolo, ut hos
a.

Vos

soli iurate,

si

omnes perdatis.
b.

autem iuraverunt.
c.

Sta-

refecionem

c.

mensa

c.

c.

sposponderunt

PASSIO

S.

BONIFATn

itf
At
illi:
t'

timque ad eos conversus episcopus inquid: lurastisf
luravimus inquiunt.

Et

ait

ad maiorem: Ursus

te

in -proximo

occidet; ad iuniorem vero ait:

Numquam
sibi

ex tuo semine videbis
rei probavit.

filium aut filiam.
ecclesia beati

Quod utrumque eventus

Et

sic

Martyni traditam

hereditatem optinuit.

Qualiter Lullum omnibus orientalibus commendavit.
Vir autem Dei,
divina inspirante gratia,

ubique gestiebat

verbi Dei semina pullulasse.
adire

Gentes adhuc indomitas destinavit

Fresonum;
deposita,

ut,

ritu supersticioso derelicto, cultura ydolo-

rum
dali

verum omnium creatorem Deum

colerent.

Syno-

auctoritate et consensu principis Pippini

Lullum Mogontie
et

ordinavit,

secum primitus ad Thuringeam deduxit
commendavit, unde'

omnibus
katho-

-^

in illa regione nobilibus illum
lice astipulatores ei assisterent.

fidei

Novissime autem precepto Ro-

mani
dalis

pontificis et consilio

venerandi principis Pippini et synoet

auctoritatis

licentia
et

omnium episcoporum
Sed

et

abbatum

nec non canonicorum

monachorum omniumque christianorum
est.

ad suam diocesim pertinentium, profectus

et

Lullum

ante iuramento constrinxit, dicens: Est quidem animo, proficisci,

quocumque me divina gratia
fidem,
feras.
ut,

dirigere voluerit.

Nunc autem da

uhicumque obierim,
ille

meum
se

corpus ad destinata trans-

Et

quidem spopondit,

omnia, prout possibilitas

sineret, custodire.

De disceptatione

viri

Dei cum Stephano papa.

Eodem tempore contigit, Romanos domnum apostolicum Stephanum et servitores sancti Petri insolenter, ut mos eorum est,
'

infestare.

Et

ob''

hoc arrepto itinere,

insciis illis,

sumpto

se-

.<

r

cum num,

gladio, venit in

Frantiam ad supradictum principem Pippi- 754
eo

patrocinia poscens;

modo, ut cum duobus

presbiteris
cilitio et

totidemque diaconibus intra conclave unius oratorii in
cinere
iaceret.
1.

una cum

antedictis

presbiteris

et

dyaconibus in terra

Et per nuntium regem ad
a.

se iavitavit.
c.

Eo quoque

ve-

III.

un

c.

b.

ab

478

PASSIO

S.

BONIFATII

754 niente, sic inquit Stephanus papa:
est,

Honor
est;
sic
et

sancti Petri deiecfus

et

gloria

domus

eius

imminuta

ideo patrocinia

Frandedit

corum
ei;

et regis

eorum querimus.

Et

producto gladio,

et

in

eo,

quantum
ille,

sibi

concessa esset,
et

dedit patrocinandi

potestatem.

Et

missis nunciis,

iniuriam apostolici et

temeritatem

quam

in

sanctos audebant vindicavit.

Et postea
est.

aliquantum

temporis in regionibus Francorum demoratus
accidit,

Tunc quoque

ut

domnus

apostolicus

Rutgangum

ordi-

naret^ Metensem

episcopum.
ei restitit,

Qua de

re venerabilis episcopus

Bonifacius in fatiem
derelinquere
et

dicens, ei

non

licere

suam sedem

terminos patrum transgredi, et sine consensu
ille est,

episcopi ad cuius dyocesim pertinet locus, quilibet

epi-

scopum ordinare; quod nec decessores
siastica regula docet.

eius fecissent nec ecclein presentia regis
fecisse

Atque

in

hunc

modum

—

illo

contradicente,

apostolica

auctoritate

—

conten-

dentibus, Pyppinus rex in pace reconciliari eos nitebatur, dicens

Non

oportet,

ut,

qui caput aecclesiae

estis,

ceteris

membris

exempla contentionis prebeatis; sed, me inter vos mediante, reconciliari convenit.

Audito igitur eius

consilio, ut erat"

uterque

eorum

in lege divina eruditus, consenserunt sermonibus eius et
reconciliati

in pace
stolici,

sunt.

Acceptaque benedictione domni apoest.

ad destinata profectus

De gloriosa passione
Sicut

viri Dei.
est,
ita,

enim per omnia divina mandata assecutus
precepto —
sicut se

quod

—

quasi de singulari

Dominus ex

toto corde
et custo-

se diligendum'' et
divit.

proximum

ipsum* precepit,

Eandemque

caritatem sectando, semet ipsum, ut Christus

755 docuit, pro amicis suis dedit* atque'',

Fresonum

lustrata gente,

thesaurum

sibi

conmissum non

in sudario ligatum vel in terra

suffossum abscondit, sed augmentum in eo querentibus porrigit.

Appropinquante
a.

autem tempore passionis
c.

eius

et

suis

secum

ut erat ut erat

b.

q; c.

1.

V. Eegesta pontificum Romanorum
4.

n.

1771.

2.

Deuteron.

6, 5.

3.

Levit. 19, 18.

loh. 15, 13.

PASSIO
clericis

S.

BONIFATn

sive

laicis

caute contra insidias adversariorum vigilan- 755

tibus,

nocte eadem lux de celo tabernaculum, in quo vir Dei

gratas"

Deo

tota nocte

persolvebat laudes,

emicuit et sic in
lun. 5

maiorem partem

diei perseveravit^

Illucescente " igitur die, ex-

hortabatur suos dicens:
tenus,

Viri fratrea, fortec estote
dies veniret, parati essent.

animo; quaNecmora'';

quando diu optata

irruentibus contrariis et ipsi interdicenti bellum, Hyltibrant, qui

sue mense minister erat, semicaltiatus se in pessum dedit. post

Et

eum

frater eius

Hahmunt

dyaconus, statim ut egressus fuealii

rat 6 tentorio,

occubuit.

Deinde

atque

alii,

sicut hystoria

passionis eius narrat.

Ad extremum

ipse episcopus,

martyrio

coronatus,
obiit.

proprio

sanguine infusus,

palmis ad celum erectis,

Statimque, in ipso tempore ut sanctus vir pro
Traiectensis
ecclesie
et
clerici

Domino

carne occubuit,

cum

suo episcopo

rapuerunt sanctum corpus,
retinere.

voluerunt illud omnino apud se*
habuisset, congregata mul-

Quod cum Lul compertum

titudine oryentalium,

venerabilium virorum, clericorum, mona-

chorum, simulque
et orationibus,

et laicorum, condicto ieiunio

cum psalmodiis
die
tu-

perrexerunt et

cum

vi

sanctum corpus abstuleiui.4

runt;
lerunt.

honorificeque ad

Mogontiam tricesimo passionis

Quod vulnera
facta vulnera eius

eius quasi recentia sanguinaverunt.
viri

Cumque corpus

Dei ex more lavatur, quasi noviter

sanguinem profuderunt.

Sed

et Lullus lotia'

in testaceum vas collocavit et sub terra fodit in loco, ubi

nunc

sancti Bonifatii ecclesia constructa manet, a septentryone ecclesiae,
die,

que nominatur baptisterium lohannis; in qua usque hout ferunt, vestimenta in quibus passus est in archa lignea In

iacent.

eadem quippe

civitate, ut accole illius

putant, nus-

quam

exceptis

martyrum corporibus, tam magna

sanctitas claret

ut in supradicta ecclesia.
a.
e.

Multi etenim tunc fuere,
c.

qui cupied.

grates

c.

b.

perserayit

c.

Illascescente c.

maiora

c.

se addidit Henschenius. 1.

aquam, qua corpus lavatum

erat.

480
755 bant

PASSIO

S.

BONIFATII
Lullo

sanctum corpus ibidem remanere.

autem

renitenti"

reminiscentique iuramenti, apparuit, ut dicunt, sanctus cuidam

dyacono nomine Otperaht, dicens ad eum

:

Dic

inquit Lullo, ut

meum

corpus

ad locum

requietionis^

mee" transferat.

Multis

ergo hesitantibus et non credentibus, Lul archiepiscopus , con-

gregata multitudine reliquiarum, et fecit
haberet, sicut referebat.
altare
et

eum

iurare,

quod

ita se

At

ille,

extensis utrisque brachiis super
et sanctos

reliquias,

orabat

Dominum
se
ita

eius,

quorum
esset

reliquie

ibi

presentes

erant,

adiuvare,

ut

verum

quod dixerat.
pus transitum

Tandem
viri

credentibus ceteris, Lullus archyepisco-

Dei ultra

Renum

honorifice parabat.

Qualiter corpus eius translatum est de Mogontia

ad Fuldam.
Postquam ergo LuUus archyepiscopus sanctum corpus
et in

lavit

syndone involvit, convenientibus omnibus presbiteris dyalaicis,

conibus et omni clero nec non fidelibus
habitant, in

qui ultra

Renum
ad

unum, levatum

est in feretro, leviori ut ferunt

navim onere, quam antea de nave portarunt.
tudo

Et tanta multioperiret;

hominum naviumque tunc

aderat, ut

Renum

eorum

quippe, qui

ad translationem sancti
et psalmodiis utrasque

viri

convenerant.

Et

sic

cum ymnis
orientalium.

implevere ripas, usque
et liberis

dum

obviam haberent cum coniugibus
Egredientibus
igitur

omnem

nobilitatem

de navi Lullo et comitibus

eius, statim miscentibus se turbis, ingens luctus attollitur; alii

pre gaudio atque
levantes loculum
nerunt**

fidei puritate,

alii

pro merore et dolore. Exin
et qui ei in

LuUus archiepiscopus
;

obviam ve-

cyteriores autem, transnatato

amne
Domino

Reni,
diri-

redierunt in sua.

Sic quoque prospere per omnia,

gente nec non gubernante, agentes, ut in omnibus locis in qui-

bus contigit meridiare sive noctare, signa crucis imprimerent,
ac Triumphatorem
et in

omnium
est

in suo agonitheta triumphantes.

Sed

quibusdam eorum

locis

nunc

ecclesie constructe cernuntur.
silve
c.

Dum
a.

autum ventum
retinenti c.
c.

ad introitum*
c.

Bochonye, mulieres
d. in cod.

b.

requitionis c.

me

non

est

lacuna.

e.

adiutorium

PASSIO

S.

BONIFATH

481

revertentes ad propria, viri quoque comitabantur usque ad locum, 755

quo ultimum decreverat corpus expectare iuditium.

De mirabili
ter

piscatione.

Fuit quidam monachus eodem tempore nomine Ritant, fra-

Wolfmari piscatoris, qui
est,

et

ipse

piscator.

Cui ab abbate

suo Sturmyone preceptum

ad adventum hospitum tunc veet

nientium,

quia

adhuc preter lac
ut,

butyrum

et

caseum non

multe
retur.

delitie fuerant,

piscibus congregatis, susceptio previdefrater Rytant,

Tunc supra

dictus

sciens

locum propter
sibi

edifitium,

quod nominatur vulgaryce aucarium* domus, ubi
pisces deerant,
illuc

numquam
lacum

propere, precepto obediens, ad
dicta contingam,

cucurrit.

Ut ad paululum iam

tempore

adventus sancti corporis,

dum

se

aptavit extendere lina, subito

omnes, qui in lacu erant, supini in superiitie aquarum ostendebantur pisces; eodemque momento in inferiore
parte fluminis

audiebat collectam'* a cautante cantari, quo sanctum corpus su-

per pontem portabatur.
agebat, nisi
scibus.

Et

ita nichil laboriosius in piscatione

tantummodo
huius
diei

colligendo et naviculam implendo pi-

Ad

hospitibus sufficientem'

pastum ad mimultis,

nisterium

secum

detulerat.

Hoc signorum de

que per

sanctum martyrem Bonifacium divina virtus dignabatur ostendere post martyrium eius in eodem loco, initium erat.

Postea igitur Willybaldus vitam conversationemque viri Dei nec non et passionem
passioni interfuerunt

— —
in

quia adhuc multi supererant, qui eidem
conscripsit'' in loco,

qui dicitur sancti

Victoris ecclesia, in conclavi unius cubiculi, priraitus in ceratis
tabulis

ad probationem

domni

Lulli

et

Megingaudi,

et

post

eorum examinationem

pergamenis rescribendam, ne quid in-

caute vel superfluum exaratum appareret.

Supra dicta autem sancti Victoris ecclesia, extra
Mogontie
refertur.
a.

murum

sita,

a succedentibus

episcopis honorabiliter adaucta
illic

Lullus
c.

enim
b.

et

Rabanus*
scripsit

vacabant orationibus.

snstitientem

cum

c
3.

1.

anserum.

2.

missam.

847

— 856.
31

Jaf»s, Bibliotheca UI.

482
Willigisus'

PASSIO

S.

BONIFATn

autem beate meniorie pater, mediante domino Bur-

chardo camerario urbis et preposito Sancti Victoris, suppremam

eidem

ecclesie, divina gratia inspirante^ imposuit

manum;

no-

vum

et

egregium

ibi constituens

monasterium,

et viginti

cano-

nicorum'' in Dei

servitio

constituens pervigili cura obsequium.

Eiusque ecclesie dedicationem ob memoriam beati patris Bonifacii ipsius passioni

continuavit^,

presente tertio Othone impe-

ratore.

Qui

et ipse suo predio in

Turingia

sito

ecclesiam eanditavit^;

dem, sub impressione cyrographi dotem" confirmans,
regnante domino nostro lesu Christo, qui

cum

Patre et Spiritu

sancto vivit et regnat deus per omnia secula seculorum.

Amen.
et

Explicit passio sancti Bonifacii episcopi
confessoris.

EX OTHLONI VITA
parvitas permisit, parere studui.
nostri Bonifacii vitam,
sancti Williboldi*,
stilo

S.

BONIFATII.
meae

Petitionibus vestris, fratres Fuldenses, prout scientiae

Petistis enim, ut sancti patris

— praecipuo

quidem elegantique, utpote
sed in locis quibuspateat quo ora-

antiquitus editam,

dam
tio

ita intirmo intellectui

obscuram, ut

difticile

tendat

—

hanc

ego sententia apertiori reserarem.
in primis

Quam

nimirum peticionem
ritis

—

miratus cur, tot patribus pe-

tam

inter vos

que

relictis,

mihi imperito

quam circumquaque commorantibus huc uset liberalis scientiae admodum ignaro
vel excogitaveritis

tam arduum opus iniungere
Deinde,

— pro

nihilo duxi.

cum quidam ex

vobis mihi referret,

iam antea pro eodem

opere laboratum fuisse apud sanctum Leonem^ papam, ita ut
nonnullos libros, unde plenius ad hoc instrueretur, abbas Egbertus" scriptoremque simul ei

Romam
c.

transmisisset, ipsos libros,
dote

a.

imspirante

c.

b.

canicorum
2.

c.

c.

1.

975

— 1011.
n. 3.
5.

dedicavit igitur

ecclesiam
dipl.

die

5

m.

lunii.
4.

3.

die 17 lulii 997.

V. diploma ap. Guden Cod.
IX, 1048—1054.
6.

IV

842.

V.

supra p. 422

Fuldensis,

1048—1058.

EX OTHLONI VITA
eo defuncto et opere petito

S.

BONIFATII

483

minime

expleto, ibi remansisse; tunc
scilicet

misertus talium, apposui aliquid

animum, volens

implere

petita, si ulla astipularetur scientia.

Cumque

diu velle mihi ad-

iaceret,

perticere

autem

in

me non
milii

invenirem, dicebam" vobis,
vos, ut scitis,

quod vellem, quodque nequirem.
bro repetistis; dicentes,
luntas, a
si

Sed

eadem

cre-

tantummodo

solida inesset vo-

Domino

caetera prestari.

Exhortatione huiusmodi sepe
;

incitatus, temptavi

tandem vestros implere precatus
qui dixit:

confidens in

eo

quam maxime,
',

Aperi

os

tuum,

et

ego adimplebo

illud in

quique, sicut in paucis sepe victoriam prestans sic etiam

imperitis peritiam tribuens, gratiae suae potentiam ostendit.

Haec autem ideo premisi, ne

quis,

me

forsitan

tantum opus

ultro arripuisse per arrogantiam arbitratus, diceret,

magnae pre-

sumptionis esse causam:

illa,

quae a quolibet sancto viro ut-

cumque

fuerint prolata,

ab ullo deinceps quasi emendatore in
ipsa sanctorum prophetarum sanc-

aliud transferri;

quasi non

tissimaque ^uangelii dicta, multis obscuritatibus involuta, a non
nullis

scriptoribus

in

aliam linguam vel in apertiorem senten-

tiam fuerint translata.
universos,

His itaque prelibatis contra detractores

quibus nihil est dulcius,

quam

alios

lacerare

aliis

laqueos ponere in via qua ipsi nolunt incedere, iam deinde lectori
isto,

pandere cupio: quia id mihi maxime
ut sententiam

fuit studii in

opere
ex-

eandem

verbis apertioribus proferrem,

ceptis his, quae ob** sui difficultatem et obscuritatem investigare

penitus nequivi.

In tantum autem faciliora sequebar, ut, sicut

probari potest, alicubi eadem verba ponerem.
infimis, qui

Quid enim nobis
et

spectaculum

facti

sumus muudo '\ nodosa
secularis

perplexa

oratio?

Habeant amatores sapientiae

TuUium, nos im-

periti et ignobiles, despecti et contemptibiles,

sequamur Christum,

qui non philosophos sed piscatores elegit discipulos.
Inter haec etiam illud

notum

facio dilectioni vestrae
petistis,

:

quia,

cum

in ipso libro,

quem me explanare

inspicerem plu-

rima tam miraculorum quam epistolarum insignia non haberi,
a.

dicebam

— nequirem

om.
2.

c.

b.

ob om.

c.

1.

Cf. Ps. 80, 11.

1 Corinth. 4, 9.

31*

484
quae in

EX OTHLONI VITA
aliis libris inveni,

S.

BONIFATH
coUigere et in
ille

molitus

sum ex ipsis

locis,

quae oportuna videbantur, inserere.

Fortassis enim

veneranvirtutes

dus vir, qui vitam sancti Bonifacii in primis scripsit,
eius multas epistolasque nesciens pretermisit.

Sed mihi, consi-

deranti litteras

omnes quas de eo

habetis, in nuUis maior tanti

presulis auctoritas

quam
Ibi

in epistolis, ab ipso vel

ad ipsum

di-

rectis, videtur esse.

namque

apertissime inspicitur:

quanta

veneratione primitus fuerit susceptus a pontifice
literque

Romano; quaGerma-

eum ordinatum
;

miserit ad predicandum cunctis

niae populis

quanto etiam labore eandem Germaniam ad fidem

Christi converterit et

quod non solum a paganis
et pravis

et hereticis sed

etiam a pseudochristianis

sacerdotibus

eam

velut a lu-

porum morsibus
cipibus

eripuerit;

quantam gratiam a Francorum prinPippino obtinuerit, qui, postquam

Karlomanno

scilicet et

eum
et

aecclesiae

Mogonciacensi presulem decreverunt,
alteri subdita erat,

eandem,

quae prius aecclesiae

pro

illius

amore simul

honore metropolim totius Germaniae, apostolico pontitice con-

sentiente, eifecerunt; quot sedes episcopales statuerit; quae pri-

vilegia

quibusdam

aecclesiis

obtinuerit.

Postremo
est:

et

illud ibi

speculatur, quod etiam vobis

modo peropus

quomodo

cor-

poris sui locum, coenobium videlicet vestrum, possessionibus et

decimis specialibus sublimaverit.

Tanta
dotibus
nationis,

igitur

auctoritas licet a modernis

quibusdam sacer-

adnulletur,

continget

tamen

eis in

testimonium damp-

quod

scientes, terminos antiquos et

sanctorum patrum

decreta
obliti

non debere

transgredi ,

summopere transgrediuntur
electos pastores vel

verborum illorum, quae Dominus ad

doctores in ^uangelio dicit:
spernit,

Qui vos

audit,

me

audit;

et

qui vos

me

spernit\

Neque enim haec verba de precedentium
solummodo
dicta sunt, sed etiam de
seculi aecclesiam
illis,

temporum
qui usque
recturi

rectoribus

ad consummationem
destructuri.
alibi
et

sanctam sunt

non

Nam

de destructoribus et perversis pasto-

ribus

Dominus

dicit:

Ve vohis

legis peritis,

qui

tulistis

clavem scientiae,
1.

ipsi

non

introistis ,

nec alios intrare per,

Luc. 10, 16.

EX OTHLONI VITA
misistis
*.

S.

BONIFATn
qui

486

Et iterum
et

:

Vae

vobis, ypochritae,
et

dedmaUs menHaec
Sed,
oportuit

tam
stis,

et

anetum
est

ciminum,

graviora

legis
et

praecepta reliqui-

hoc
et

iudicium misericordiam

Jidem.

facere,

illa

non

omittere'^.

Multa quoque in Hiezechihele
si placet, si

propheta de huiusmodi pastoribus dicuntur.

interrogemus eosdem pastores: quomodo velint sua roborare,

praecedentium patrum statuta iudicaverint esse destruenda; vel

quomodo

aedificium

superpositum stare possit,

si

fundamenta

eius sunt eicienda?

Fundamenta namque sanctae

aecclesiae primi

patres fuere, sicut scriptum est:
sanctis^.

Fundamenta

eius in

montihus

Quicunque

igitur

lapidum superpositorum fundamenta

talia sequi dedignatur,

de aedificio caelesti eliminatur.

Ad

haec

etiam dicamus quoddam argumentum, quod omnibus constat no-

tum.

Si quis itaque ditionis suae silvam exstirpandam pro agri

cultura aggreditur,

quantecunque longitudinis
aliis

et latitudinis

vo-

luerit agros, exinde sibimet metitur;
vult,

vero non ea, sed qua

mensura

partitur,

habens potestatem unicuique prout vult

dividere.

Cum

ergo hoc ita esse ab omnibus sciatur, cur rogo
scilicet,

ignoratur:

quod primi principes aecclesiarum, apostoli

omnesque, qui eorum vestigia sequentes unicuique genti sacram
fidem primitus tradiderunt, exstirpatis errorum variorum
in
silvis,

quibusdam populis ac provinciis potestatem habuerunt, posdecimas, quae
sibi

sessiones vel

contingebant,

illi

et

illi

aec-

clesiae donare;

quandoquidem iuxta sanctorum canonum decreta

decimas in quatuor portiones dividentes,
ricis,

unam

sibi,

alteram cle-

tertiam pauperibus, quartam restaurandis aecclesiis tradi-

derunt*.

Numquid,

avariciae suae
obliti

tantummodo consulentes,

in

distributione

decimarum

sunt pauperum restaurationisque
dolor cernimus

aecclesiarum? sicut

modo proh

agi^

Canones

enim

sancti,

ex

quorum

auctoritate

exiguntur decimae, non

solum decimas dari sed etiam inter varios iubent distribui, ut
in urbibus quibuslibet et vicis

xenodochia habeantur, ubi pau3.

1.

V. Luc.

11, 52.

2.

V. Matth. 23, 23.

Ps. 86,

1.

4.

Cf.

S. Bonifatii ep. 19
5.

supra p. 79 ; et Gratiani decr. P.

II C.

Xn

q.

2 can. 30.

Cf.

Lamberti annales ad 1073, Mon. Genn. SS.

V

192 sq.

486
peres

EX OTHLONI VITA
et peregrini alantur.

S.

BONIFATII

Sed tam sanctum tam necessarium
sed
episit,

praeceptum

in

plurimis locis non solum minime curatur,

etiam pene ignoratur.

Nam solummodo
sit

illud legitur:

quod

scopis decimae sint tribuendae.
vel si

Quid vero exinde agendum
circa monasteria

quicquam aliud curandum

— tam

a

clericis, miserabile dictu,

quam

a laicis destructa citraque" iu-

dicia christianae religionis subversa

— oblivioni

seu ignorantiae

commendatur.

Unde

vereor, ne de praesentis temporis rectori-

bus, avaricia inexplebili corruptis, psalmista prophetizans dixerit:

Corrupti sunt

et

abhominabiles facti sunt in studiis suis
sit

.

Cum

enim

nihil

dicendum

corruptum,

nisi

quod prius

fuit

integrum, rectores vel pastores quique in hoc quidem dici possunt fuisse integri, quia a

Deo

sapientia
;

omnimoda ad iudicium
non

verum faciendum erant
secundum datam
titatem iudicant.
sibi''

instructi

ideo autem corrupti, quia

sapientiam sed iuxta lucri obtinendi quanipsi pastores

Atque utinam

tantummodo
alios

dedi-

gnarentur, pauperibus decimas dividere, et non
dico,

quosdam

— monachos apud quos aliqua adhuc huiusmodi cura exer— decimas ab prohiberent; moliti antiquae cetur sanctus Bonifacius — cui Cur eorum iure auferre.
traditionis
igitur

Deus tantam

in

omni Germania potestatem

contulit, ut, quovis

vellet, aecclesias cenobiaque fundaret, sedes episcopales statue-

ret
sibi

parrochiasque earum divideret
specialiter
elegit,

—

non

cuilibet loco,

quem

possessiones et

decimas aliquas donare

potuit?

Nonne per eandem
aliisque

auctoritatem, qua moderni pontifices

militibus

secularibus

hominibus decimas dare solent,

sanctus Bonifacius monachis vel pauperibus erogare easdem potuit? Si reliqua eius statuta videntur sancta, si

omnia quae caquod mo-

nonicis distribuit sunt laudanda, cur queso hoc solum,

nachis et pauperibus dedit, decernitur iniustum? Heu, heu, quod
is,

cui plurima divitibus dare licuit, licentiam dicitur

non habere,
caeli',

pauperibus vel pauca erogare.
orbis
a.

Super hoc obstupescite

quoque terrarum
circaque
c.

et universi qui habitant in eo^ doleant;
om.
c.

b.

sibi

1.

Ps. 13, 1.

2.

lerem.

2, 12.

3.

Ps. 23,

1.

EX OTHLONI VITA
quia

S.

BONIFATn
adeo ut

487
eis vivere

mundus iam*

in raaligno positus est',

invideat, illos extinguere studeat, qui ad hoc specialiter electi et

segregati sunt de

mundo, ut maiori studio intercederent pro
interiectio

ipso.
id,

Sed huius querimoniae
unde recessimus,

iam

finiatur

et

ad

stilus revertatur.

Dixi

namque

prius,

quod

et

iterum dico, quia inter omnes

litteras,

quas de sancto Bonifacio

habetis, epistolae illius mihi praecipuae viderentur.

Unde, quas-

cunque huic operi necessarias invenire potui, in unum colligere
studui; sperans, aliquem

emulum

et tantae auctoritatis

ignarum

lectorem exinde posse aedificari.
denses, unice peto atque
tione

Proinde et vos, fratres Fulut easdem epistolas inten-

ammoneo:

summa

legatis

;

Deo

supplicantes, ut per eius preces, a quo

vel per

quem

scriptae sunt, quique, ut in eis legitur, sanctam

aecclesiam in Germania positam
dotibus

maximo

labore a pravis sacer-

quondam

eripuit,

nunc etiam a similium potestate vos

locumque vestrum defendere dignetur.
iuvante Domino, tam de vita sancti viri
dictis scribere gestio
;

Duos autem

libellos,

ad-

quam de

epistolis

supra

in priori

quidem reserans, quis

fuerit quid-

que ante acceptam Mogonciacensis aecclesiae sedem in sancta
aecclesia laboraverit, in altero vero, quae postea usque ad finem
vitae suae gloriosum egerit.

EXPLICIT PROLOGUS.

Quis sim, qui vobis fero munus tale laboris,

Vos quoniam

scitis,

nolite, precor,

dare multis;

Ne persona mei
Sit

vilis faciat

mea

sperni.

magis hoc studium vobis, deposcere Christum,
placita

Ut sibimet
INCIPIT LIBER

maneant presentia

scripta.

DE VITA ET VIRTUTIBUS S. BONIFATII MARTYRIS ATQUE PONTIFICIS.
fidei

Cum

gens Anglorum, sacrae

iugo per sancti Gregorii

papae apostolatum subdita, eius

suffi-agantibus meritis, in sanc-

torum virorum procreatione prae multis nationibus splendere
coepisset multaque lumina sanctae aecclesiae, quibus variae cor1.

1 loh. 5, 19.

a.

iam om.

c.

488

EX OTHLONI VITA
inlustrarentur,

S.

BONIFATII
inter huiusmodi

dium obcecationes

protulisset,

lumina sanctum quoque Bonifacium, velut luciferum quendam
caeteris syderibus clariorem, huic

mundo

edere meruit.

Qui, ni-

mirum magna parentum
Apostolicus

sollicitudine nutritus

vero,

acceptis

lectisque litteris

et

com-

perto sancto viri desiderio, sedulum deinceps
habuit, reverenterque

cum

eo colloquium

eum

ibi

commorantem
illi

retinens, pro quatradidit.

libuscunque sanctorum reliquiis postulabat,
etiam committens
719
ei in cunctis

Ad

haec

Germaniae populis curam praeexemplar
tale invenitur'.
.
.

dicandi,

tradidit epistolam, cuius
litteris

His igitur

acceptis a venerabili papa, profectus est inde

ad Longobardorum regem Liutprandum ....
722

Adveniente ergo ordinationis eius

die,

quae erat pridie Ka-

lendarum Decembrium, hoc
stoli,

est

in natali sancti
et

Andreae apo-

imposuit

ei

venerabilis

papa

episcopatus ordinem et

alterius

nominis,

quod

est Bonifacius,

dignitatem;

nam

antea

Winfrid dicebatur.

Deinde, ut

eum ad oboedientiam

sibi succes-

soribusque suis exhibendam nec non ad

omnem

sacrae fidei tra-

ditionem observandam artius constringeret, exegit et accepit ab
eo iuramentum, quod scilicet in antiquis exemplaribus invenitur
ita scriptum''

Postquam

igitur

huiusmodi promissionem iurando coram
et ipse

Gregorio papa peregit, tunc
praeferre et venerari studuit.
aecclesiasticae
institutionis
ei

eum

in

omnibus adiuvare

Nam

libellum, in quo sacratissima

iura pontificalibus digesta conventi-

bus habebantur,

donavit;

praecipiens, ut

tam

clerus

quam

caeteri populi, suo regimini subiciendi, institutis talibus erudi-

rentur.

Sed

et familiaritatem sedis apostolicae sibi

omnibusque
Sic-

sibi subiectis

perenniter reservandam privilegio confirmavit.
transmissis non solum Karolo
duci

que

eum

litteris

glorioso,

qui per idem tempus Francorum
universis
stitutis

regnum gubernabat, sed etiam

aecclesiasticis

viris

principibusque in Germania con-

muniendum commendavit. Litterarum autem tunc misS. Bonif.
ep.

a.

sequitiir

12 supra

p. 62.

b.

sequitur

Bonifatii iuramenfum

supra p, 76.

EX OTHLONI VITA

S.

BONIFATII

489
722

sarum exemplaria, quia locus praesens

exigit ut inserantur, hic

iam inserere cupimus, primum quidem, quae ad Karolum ducem,
deinde vero, quae ad caeteros principes directae sunt, ponentes'.

Has quidem duas supra
omnibus principibus
in

scriptas epistolas
constitutis;

communiter

Germania

duas vero sequen-

tes specialiter Turingis principibus misit praedictus papa**. ...

Tantarum itaque litterarum
praesul Bonifacius
proficiscitur

auctoritate

suffultus,

sanctus

in

Germaniam.

Veniensque ad 723
pontificis de-

praefatum principem Karolum,
tulit

literas ei

Romani

.... Tunc etiam congregata servorum Dei multitudine, con-

structum est monasterium in loco, qui dicitur Ordorf, sub honore sancti Michahelis archangeli.

Qui

scilicet

omnes, apostolico

more

viventes, labore proprio victum vestitumque acquisierunt.

Cur autem

in

honore sancti Michaelis constructum fuerit

idem monasterium, breviter dicendum.

Nam cum
fixis

sanctus Boni'

facius praedicando et baptizando in Turingia transiret

et

prope

flumen,

cui

nomen

est

Oraha, tentoriis

pernoctaret, tunc

per totam noctem lux magna, de caelo sese protendens, locum
ubi manebat episcopus circumdedit. In qua etiam luce sanctus
allo-

Michael archangelus adveniens episcopo apparuit, eumque

quens in Domino confortavit.
nedicens
in

Mane

itaque facto, laudans et bec^^lebravit.

Deum, ibidem missarum sollempnia
loco

Deinde

eodem

prandium

sibi

parari praecipiens, sed a ministro

8U0 audiens, cibum quo vesci posset se non habere, respondit:

Nonne, qui multitudinem populi

in deserto quadraginta annis

manna

de caelo misso potuit pascere, mihi indigno servulo suo
diei refectionem
sibi

non praevalet ad unius

escam impendere ?

Haec

cum

dixisset,

mensam

apponere praecepit.

Interea vero

quaedam

avis advolans, piscem talem, qui ad illius diei refectioattulit et ante

nem

sufficeret,

mensam

proiecit.

Quo

viso, sanc-

tus praesul
a.

Deo

gratias retulit, piscemque allatum cito praepaet

sequuniur S. Bonifatii epp. 21

18, supra p. 81 et 11.

b.

sequuntur S. Bo-

nifatii epp. 20, 26,

22 supra p. 80, 87, 81.
p.

1.

V. Passionem S. Bonifatii supra

475 et 476.

490
rari iussit.
Illo

EX OTHLONI VITA

S.

BONIFATn

vero praeparato et comeso, reliquias in flumen

proici

praecepit.

Exinde ceptum carpens
ille

iter et

Turingiam

peragrans, diligenter investigavit, cuius
tanta sibi
senior,

locus esset, ubi visio

appardt.

Compertoque, quod Hugo, qui dicebatur

illius loci

possessor esset, petiit ab eo, ut sibi dare dipetita annuens, primus

gnaretur.

At

ille,

omnium Turingorum
Deinde vero Al-

hereditatem suam tradidit venerando praesuli.
bolt
*

aliique plures contigua praedicto loco praedia tradiderunt.

His igitur adeptis, sanctus Bonifacius rediens, in eodem loco
frutecta extirpare terramque incolere iussit et, iacto fundamento,

aecclesiam construi
scripta reperiens,

fecit.

Haec autem

in libro
ut,

quodam antiquo
ipse locus

ideo inserere decrevi,

agnita causa, unde
et et

monasterium praedictum constructum

fuerit,

fundator eius, angelica visitatione digni, sub veneratione maiori
habeantur.

Predicans ergo et baptizans sanctus praesul Bonifacius in

Turingorum

et

Hessorum regionibus,

perspexit,

messem quidem

multam

esse ibi, sed operarios paucos^ ad copiosam multitudi-

nem credentium
suam

instruendam.

Unde

in provinciam patriamque viros religiosos, scien-

mittens, exinde

tam feminas quam

tiaque varia imbutos, plures venire fecit,
inter
et

suique' laboris onus
viri

eos

divisit.

Inter
et

quos erant praecipui

Burghardus^
et

LuUus, Willibolt*

Wunnibolt^ frater eius, Witta^

Gre-

gorius^; feminae vero religiosae: matertera scilicet sancti LuIIi

nomine Chunihilt,

et filia eius Berthgit,

Chunitrud

et Tecla,

Lioba
et

et Waltpurgis, soror Willibolti et Wunnibolti.
filia

Sed Chunihilt

eius Berhtgit, valde eruditae in liberali scientia, in Turin-

gorum regione constituebantur magistrae; Chunitrud
riam destinata
est,

in Baioa-

ut verbi

divini

semina ibidem spargeret;

Teclam vero iuxta fluvium Moin
a.

in locis, Kizzinga et Ohsnofurt

suique

—

divisit

om.

c.

1.

Cf. S. Bonifatii ep. 20,

a Gregorio
9, 37.

11

missa Alvoldo aliisque Thu4. ep.
7.

ringis,

supra p. 80.
5.

2.

Matth.

3. ep. Wirziburgensis.
6. ep.

Eistetensis.

abbas Heidenheimensis.

Buraburgensis.

ab-

bas et rector ecclesiae Traiectensis ad Rhenum.

EX OTHLONI VITA
nuncupatis, collocavit;

S.

BONIFATII

491
illic

Liobam quoque ad Biscofesheim, ut

multitudini virginum congregatae praeesset, constituit.

Postquam vero
papae

legati

Romam

venientes venerabili

c.

732

talia denuntiabant, statim

Deo

gratias retulit; deinde

non

solum omnia familiaritatis
postulata promisit,

et amiciciae iura a sancto Bonifacio
petiit,

sed etiam, quae minim^

idem archidi-

episcopatus pallium direxit.
versa,

Epistolam quoque continentem

pro quibus interrogatus fuerat,

praesuli sancto remisit,

cuius exemplar hic subsequenter inseretur*
tur nuncii

Redeuntes

igi-

«

Eo

etiam tempore

Romam

ire decrevit
eo.

praesentatus-

c.

737-738

que apostolico, benigne susceptus est ab

Tantaque a cunctis
eius doc-

Romanis veneratione habebatur, ut multi ad salutarem
trinam confluerent illumque diu secum retinerent.
vero

Post haec

cum remeare

decerneret, muneribus et reliquiis sanctorum,
petiit,

pro quibuscunque
apostolico.

datis, honorifice ditatus est

a praesule

Ad

haec etiam epistolas quasdam,

episcopis abba-

tibus

atque principibus cunctis in Germania constitutis trans-

mittendas, ei dedit;
rentur''

quarum exemplaria subsequenter

hic inse-

Acceptis igitur talibus epistolis, sanctus Bonifacius
discessit.

a

Roma

Italiamque perveniens

....

provinciam Baioariae, Otilone duce consentiente, in 739

quatuor divisit parrocbias, tresque
praetulit,

magnarum virtutum

viros eis

quos ordinatione facta in episcopalem gradum sublilohannes, in oppido quod dici-

mavit.

Quorum primus, nomine

tur Salzburg cathedram

episcopalem suscepit; secundus Erin-

bertus in Frisingensi aecclesia regimen pontificale subiit; tercius

Gowibolt in Ratisponensi
pontifex constituitur.

civitate,

quae metropolis Baioariae

est,

Vivalus vero,

a praesule apostolico iam

ordinatus, Pataviensi aecclesiae praelatus est; sed eius parrochia,

quae quarta

erat,

a sancto Bonifacio, sicut caeterae, dividebatur.
et,

His ergo pontificibus constitutis

quaecunque tunc corrigenda
Post

erant, in Baioaria correctis, ad proprias rediit aecclesias.
a.

teqmtur S. Bonifatu ep. 28 supra p. 91.

b.

sequuntur S. BonifatU epp. 35,

36, 37 st^ra p. 100, 101, 103.

492
739

EX OTHLONI VITA

S.

BONIFATH
corri-

non multum vero temporis omnia, quae tunc in Baioaria
gendo

gessit, litteris transmissis, praesuli apostolico denuntiavit.

At

ille,

gesta eius laudans, remisit huiusmodi scripta"

Per idem

tempus Karolo duce glorioso temporalis
filii

vitae

cursum consummante,
tris

eius

Karlomannus

et

Pippinus in pa-

successerunt imperium.

Sed quia ad nutum Karlomanni,

qui maioris aetatis erat, omnia paterni regni iura disponebantur,

hunc sanctus Bonifacius adiens praesulisque
deferens,

apostolici scripta

omnimodo
pro Dei

poposcit, ut christianae religionis culturam,

quam
quoque

pater eius promptissimo

animo coepit

et excoluit,

ipse

amore suique regni
sibi

stabilitate

nec non pro

communi omnium
ret.

subiectorum salute eodem animo excole-

His

ille

precibus quasi divino aifatu compunctus, omnes sub

imperio suo degentes, laicos simul et clericos, a religione christiana deviantes,

tam

regali

quam

canonica auctoritate ad viam

iusticiae revocare studuit.
dali habito, ibi

Precipiebat enim, ut, conventu synocorrigerentur. Cuius

omnia iuxta canonum decreta
statuta, quia

nimirum conventus synodalis

non solum

saeculari-

bus, sed etiam aecclesiasticis rectoribus aedificationem

magnam

conferre posse videntur, prout in antiquis exemplaribus scripta

invenimus, hic ponere volumus. Sic enim scripta inveniuntur ''....

Tantae igitur religionis statuta, a principibus neophitis tunc
facta, si

comparentur legibus

his,

quae modo a quibusdam rec-

toribus nostris

—

a puericia usque in senectam in omni disci-

plina christiana instructis

— proferuntur,
illi

facile potest agnosci:
istis

quantum

perfectiores fuerint

neophiti

patribus doctissi-

mis; qui non solum apud reges et principes pro locorum sanc-

torum
sibi

utilitate intercedere

"

negligunt, sed etiam ipsi loca sancta

commissa omnimodo destruunt.

mores pravi cunctis omnino
mutatio
talis,

dolendi, o miseranda nimis

morum

cum

pueri se-

nibus, caeci videntibus, imperiti peritis, laici clericis religiosiores

inveniuntur.

Quondam namque

in

provinciis

multis,

ubi,

sanctae aecclesiae vinea noviter plantata,
a.

necdum

vel notitia

sequifur S. Bonifatii ep. 38
c.

supra p. 104.
c.

b.

sequitur S. Bonifatii ep. 47

supra p. 127.

intercedere

orrt.

EX OTHLONI VITA

S.

BONIFATn

493

fructuum spiritualium ad omnes pervenit, a plurimis secularibus
viris

dicebatur
deliciis

:

Quoniam pro

fragilitate

nostra

a consuetis

mundi
ralibus

penitus nos continere nequimus, saltim vel alios
illos nostris

continentes

ad servitium Dei congregantes ,
pascamus, ut
et ipsi

corpo-

subsidiis

orationibus auis aliisque

spiritualibus

studiis

nos pascant, ne pereamus.

Nunc autem,
libris

cum omnium
norum
dicere
laici

virtutum scientia et experientia aliqua et in

prolata pene ad

potest:

omnium noticiam pervenit, nullusque christiaQuia nemo nos conduxit\ tam clerici
Quid prosunt
tot

quam
tanta

plurimi dicere solent:

cenobia vel
ut praedia,

monachorwm agmina^ Multo enim melius
Haec quidem multi
verbis, sed

esset,

quibus idem monachi inutiliter saginantur, servitio nostro praestarentur.

multo plures operum

suorum
sitas

attestatione ita esse fatentur, quasi malicia et inreligiosi

eorum a Domino minus puniatur,

nullus

monachus

vel

religiosus in hoc seculo inveniatur.

At Karlomanno

praefato

longe alia

mens

erat.

Qui,

licet

ante sancti Bonifacii praedicationem de religione christiana pa-

rum

quid noverit, eo tamen ammonente et exhortante citius in

timore et amore Dei ita perfectus esse coepit, ut
et divina

humana simul

prudenter disponeret nihilque secularia iura sine divini
servitii,

amministratione

ad quod cenobialis monasticaque depuSimiliter et Karolus
dicti,

tatur congregatio, proficere sciret.
filius

Magnus,
"X

scilicet fratris sui

Pippini supra

qui a

Roma

usque

in Fresiam,

ab Ungaria usque in Brittaniam omnia regna suo

subegit imperio,

cum

contra eadem decertaret, non aliter victonisi interim

riam se posse adipisci credidit,

omnia cenobia

in

eisdem regnis iam constructa supplemento aliquo adiuvaret.
quis in his dubitet,

Si

legat in primis sua gesta, deinde circueat
Italia

monasteria,
Gallia
sive

quae sub tempore suo fundata habuit

vel

Germania;

et

inveniet ea

aliqua

Karoli largitate

sublimata,

quaedam quidem

privilegio libertatis,

quaedam vero

praediorum donis, nisi forte ex subsequentibus regibus seu episcopis sint ablata.
1.

Multi

namque

reges, eiusdem Karoli succes-

Matth. 20, 7.

494

EX OTHLONI VITA

S.

BONIFATH
effulserint,

sores, licet in praeclaris

moribus ac studiis pluribus

in hoc
ipsi

tamen nimis deliquerunt, quod monasteria nonnulla vel
sui exactione

tam inmensa obsequii

quam praediorum

ab-

latione destruxerunt,
niliil

vel episcopis seu etiam laicis quibusdam,

minus quam monasticam religionem curantibus, destruenda

tradiderunt.

At Karolus noster non solum haec minime quaedam

fecisse

refertur, sed etiam e contra

loca ad episcopatum per-

tinentia, praediis duplicibus redditis,

cum

consilio

communi, ab
sicut

episcopali
sancti
spiritu

ditione

absolvit libertateque regali sublimavit,

Emmerammi

cenobium; praenoscens ut reor prophetiae
nos cernimus
et

—

quod

et

anteriores

nostri

iam diu
omnibus

impletum

viderunt

—

loca

sancta,

quae

necessariis

sufficienter erant redimita a suis institutoribus, tradita vero epi-

scopis, et in

penuriam maximam
ventura
fore.

et in

destructionem totius di-

sciplinae

regularis

Sed hoc nequaquam idcirco

dico,

quod omnia cenobia episcopis subiecta destructa sciam,

sed partem

maximam. Quod tamen
qui,

eo magis

dolendum

et

mise-

randum

videtur, quo

minus ab ignorantibus

legis divinae praesibi destruentes

cepta sed a doctissimis agitur;

commissa

cenobia, non solum ipsi peccant sed etiam laicos peccare faciunt
in

eadem

destructione.

Quis enim laicorum non putat,

sibi

iam

licere,

quicquid clericos

cemit facere?

Unde

in

his

omnibus

Karolum proponere possumus ad exemplum.
reges,
successores videlicet suos,

Sicut enim inter
illi,

non

est inventus similis

qui conservaret legem Excelsi, ita nuUus eorum post
gloria tantaque

eum

tanta

potentia potitus

est

in

hoc seculo.
et

Meritoque
eius requi-

de

illo

dicitur:

Non

recedet

memoria

eius,

nomen

retur a generatione in generationem^.
talis

Quia igitur occasio se

praebuit ut,

commemorantes

,

quanta religio sub antiquis

principibus

quantaque fuerit destructio eiusdem religionis sub
quibus quid
sit

modernis, per huiusmodi opposita,
claratur,

melius deprecor,
si

aliquos etiam incitaremus ad meliora;

nemo,

haec indigna lectu et auditu decernat, sed potius attendens,
in tanta destructione reus existat, penitere et
1.

emendare studeat,

EccU. 39, 13.

EX OTHLONI VITA

S.

BONII<'ATn
forte,

495
prae-

dum

veniae tempus

Domino praestante tenemus, ne
his satis dictum;

occupati die raortis, quaeramus spacium poenitentiae et invenire

non possimus.

Sed de

revertamur ad incepti

sermonis exordium.

Cum
silio

ergo Karlomanni praecepto sanctique Bonifacii con-

synodalis couventus haberetur, multi ibi non solum clerici

quilibet heretica pravitate decepti ab aecclesiae

communione ex-

pellebantur, sed etiam episcopi, qui pro aliqua capitalis criminis

macula diifamati fuerant, deponebantur.
qui tunc in
heretici,

Erroris autem to-

tius,

Germania excreverat, maximi fuerunt auctores
alter vero

duo

quorum unus Clemens,

Aldebertus dice-

batur.

De

quibus postmodum,

cum

epistolas ad

Zachariam pa;

pam

missas proferre coeperimus,

dicetur congruentius
replicatur.

in his

enim omnis eorum mortifera heresis

Quidam etiam

episcopus, nomine Gewiliob', Mogonciae civitati praelatus, tunc

deponebatur.
rabo.

Cur autem depositus
illis

fuerit,

hic subsequenter enar-

In

namque temporibus Saxones devastabant Turin-

giam.

Quam
Qui

ob rem populi eiusdem provinciae, confugientes ad

supradictum principem Karlomannum, quaerebant ab eo auxilium.

mox

pro

eorum ereptione exercitum
"

misit,

in

quo

simul Geroldus Mogonciacensis
Gewiliobis, iussus perrexit.

tunc episcopus, pater praefati
congressio facta fuisset bel-

Cumque

lantium et invicem semet ferientium, Geroldus episcopus interfectus ibi inter alios occubuit.

Deinde

filius

eius Gewiliob, ad-

huc laicus in
clericatus

palatio

constitutus,
et

pro sedando patris dolore

ofticio

promovebatur

ad regendam aecclesiam MoPost non mulcongregato,
duxit.

gonciacensem post obitum patris subrogabatur.

tum

vero temporis iterum Karlomannus,
perrexit

exercitu

contra Saxones

secumque eundem Gewilioben
cis

Considentibus autem utriusque populi exercitibus

citraque
inter

ripam fluminis Wisaraha, praecepit Gewiliob puerum suum
hostes pergere illicque
diligenter inquirere.
a.

nomen eius, Cumque puero

qui patrem

suum

occiderat,

iussa explenti responderetur

Mogoncianensis

c.

1.

V. Paasionem S. Bonifatii supra p. 471 sq.

496

EX OTHLONI VITA

S.

BONIFATH
quaereret,

a quodam, proxime illum adesse,
quit

quem

Rogate

in-

eum huc

venire quantotius,

quia secum sermocinari senior

appetit meus.

Quo veniente

et

utrimque alterius adventu deet in

nunciato,

mox

praeparatis equis ab utroque itur;

medio

amne

occurrentibus

atque
ait:

colloquentibus,

Gewiliob episcopus,

clam ferens gladium,

Accipe iam ferrum, quo patrem vindico carum.

Haec

igitur dicens, gladio

mox

perfodit illum.

Qui, statim corruens ex equo, in flumine exalavit spiritum.

Cum-

que sui
sertis

talia agnoscerent,

ab omnibus clamabatur, utrimque conSuperatisque Saxonibus,

cuneis

summopere dimicabatur.
suis

Karlomannus cum
factum
et

ad propria remeavit, nemine id, quod
in

est a Gewiliobe,

bomicidii crimen deputante.

Unde

reversus solito episcopales sibi vendicavit usus.

At sanc-

tus praesul Bonifacius, inter caetera correctionis colloquia, haec

nuUum homicidii reatu pollutum debere episcopali sacerdocio fungi. Ad haec etiam ei obiecit, propriis se oculis perspexisse illum cum avibus
pariter in conventu synodali protulit;
attestans,

canibusque iocantem, quod episcopo nallatenus

liceret.

Audiens

autem haec Gewiliob sentiensque,

se nullo

modo

contra stimu-

lum

vel secularis potentiae seu auctoritatis canonicae, quae

me-

diante

sancto

Bonifacio

in

omnes coram

positos

deferebatur,
est

calcitrare" posse, iudicio consensit

communi depositusque
statim

ab
a

ordine

episcopali.

Quo

deposito,

sanctus Bonifacius

supradictis
eius,

principibus,

Karlomanno

videlicet et Pippino fratr^

aecclesiae Mogonciacensi praeficitur.

Et ut

eius dignitas

eminentior foret, decreverunt idem principes, aecclesiam Mogonciacensem, quae prius alteri subiecta erat, metropolim
in

omnium

Germania positarum aecclesiarum

efficere.

Moxque, legatione

facta, illud a praesule apostolico impetravere.

Tali ergo

auctoritate suffultus,

sanctus Bonifacius,

coepit

undique quasi novus archimandrita quae divina sunt plantare,
diabolica vero extirpare,
stores
a.

coenobia aecclesiasque aedificare,
eisdein

pa-

cautissimos
calcitare c.

aecclesiis

praeponere.

Nam

praeter

EX OTHLONI VITA
multos,

S.

BONIFATn

497

quos antea constituit episcopos, in quibus erant vene-

rabiles viri Williboldus et Burghardus,

quorum priorem

in loco

Eistat nuncupato episcopum, alium vero in urbe quae Wirciburg
dicitur

episcopum

constituit,

tunc ^uippe Gregorium ad Treth

episcopali ordine consecratum direxit,

Lullum etiam

in

Mogoncia

ipse adhuc vivens sibi subrogavit episcopum.

Multa quidem

et alia

tunc ab eo gesta sunt in Germania,
scripta.

quae in

epistolis

tantummodo inveniuntur

Unde

libet

inserere epistolas easdem, vel a sancto Bonifacio ad Zachariam

papam, qui per idem tempus sedem apostolicam gubernabat,
ab eodem Zacharia ad illum seu pro
illo

vel

ad quoslibet Germaniae

principes transmissas, quas undecunque colligere possumus.
illas,

Nam

quas ad gentis suae populos id est Anglos transmisit,

praetermittere

volumus; ne legentibus aliquod tedium conferre
alienis,

videamur

cum

maxime cum
uUo

nobis

sufficiant

nostra.
scilicet,

Nostra autem dico, quae pro patribus nostris, Germanis
salvandis scripsit vel ab
epistolis

scripta recepit.

In quibus

nimirum

maxime

potest agnosci:
et

quantam curam

et disciplinam,

quantam paternitatem
aecclesiae
filios,

pietatem habuerit circa omnes sanctae

quos ipse per ^uangelium genuit';

quodque
lucriface-

iuxta apostolum omnibus omnia factus sit, ut

omnes

ret^

Unde

contidenter dico, quia, quicunque filiorum eius, Ger-

manorum

videlicet,

agnito tanti patris labore vel ex scriptis vel

vulgaribus dictis, non
amplectitur, in honore,
gligens invenitur.

eum quantacunque

praevalet veneratione

quem parentibus exhibere iubemur, neest et

Quodsi negligentia peccatum
ergo

peccatum

omne

punitur,
si

negligentia

simul punienda creditur.

Ad

haec etiam,

iuxta apostolum patres carnis nostrae habuiraus

eruditores et reverebamur^, nonne multo magis obtemperabimus
patri spirituum ? Pater

namque

spiritualis

non solum Deus omniet

potens dicitur, sed etiam omnes,

quorum doctrina

exemplis

ad agnitionem veritatis instruimur, ad stabilitatem religionis incitamur.
Sicut et

Abraham ob

fidei

obedientieque suae meritum,

cunctis imitandum, pater
1.

omnium
2.

dictus est in Christo creden1 Corinth. 9, 22.
3.

Cf. 1 Corinth. 4, 15.
III.

Cf.

Hebr. 12,

9.

Javvk, Bibliotbeca

32

498
tium
',

EX OTHLONI VITA
haud

S.

BONIFATII

aliter sanctus praesul Bonifacius

omnium Germaniae
verbo praedica-

incolarum pater

dici potest

pro eo, quod

illos

tionis primitus Christo genuit,

exemplis confirmavit, postremo

animam
et finis,

qiioque

suam pro

ipsis posuit,
sit

qua caritate nemo ma-

iorem valet exhibere^.

Quae cum

bonorum omnium

origo

nos etiam in hac terminum ponamus

libelli praesentis,

quatinus,

ad tempus cessante labore legendi, lector

et auditor

vires possint reparare.

EXPLICIT LIBER PRIMUS.

INCIPIT LIBER SECUNDUS.
In precedenti quidem libello, pront ingenioli nostri parvitas permisit utque scriptorum

antiquorum

testificatio edocuit,

de

conversatione et peregrinatione nec non praedicatione sancti patris

nostri Bonifacii diximus.

lam vero

libet,

ut

donante Deo

possumus,

in hoc libello sequenti pandere,

quantum post accep-

tum Mogonciacensis
lique

aecclesiae praesulatum pro sancta aecclesia

laboraverit, contra hereticos vel falsos christianos certando, qua-

exitu

felicem

passionis
epistolis
et

suae

palmam

compleverit.
est;

Sed
quia

illud superius

cum

tantummodo explanandum
scriptum
invenitur.

in his
ut,

sufficienter

evidenter

Nec decet

praetermittentes
sunt,

ea

quae

satis

prudenti apertaque ratione

prolata

alia quasi meliora

componamus, cum huiusmodi

vitium nec in ipsis secularibus
veniat.

literis,

nedum

in sacris,

agi con-

His igitur praelibatis, nunc ad ipsas quas promisiin primis illam,

mus epistolas scribendas transeamus, ponentes quam et primo ad Zachariam papam direxit
licet ante

epistolam.

Quae

synodum supra scriptam

directa fuerit,

tamen, quia
sub

ad sequentium epistolarum relationem ex parte

respicit, et

unius papae tempore haec omnesque quae subsequentur scriptae
sunt, nos quoque simul scribere decrevimus"
a.

sequuntur S. Bonifalii epp. 42, 43, 58, 50, 67, 52, 51, 63, 66, 79, 80, 81, 82 supra
{{n cod. Rehdorfensi,

p. 111, 116 sequ.

quo usus Canisius

est,

inter ep.

66

et

69 inerant

eiiam epp. 48 ef 49.)
1. V. Rom. nemo habet".

4, 11.

2.

Cf. loh. 15,

13

:

„

maiorem hac dilectiouem

EX OTHLONI VITA

S.

BONIFATH

Huc usque cum
ipse

epistolarum serie sufficiat intimasse, qualis

labor quantave cura sancto Bonifacio fuerit circa omnes, quos

ad christianitatis cultum convertit.
plurimae epistolae,
hic

Si
fit

quem vero moveat,
in suprascriptis episciat,

quod
stolis,

quarum mentio

pariter scriptae

non habentur,

illud

hac de

causa accidisse,

quoniam nusquam eas potui
volo,

invenire.

Deinde in primis dicere

quanta Karlomanni principis
Rationabile eteuira

devotio fuerit circa Fuldense monasterium.

videtur
tanti

eandem devotionem intimare, non solum ad declaranda
beneficia,

viri

verum etiam ad profectum illorum, qui

exemplis bonis aedificari merentur, pariterque ad confusionem

eorum,
quitia

qui, licet

optima quaeque sciant videant audiant, in neperseverant,
ore

tamen

solita

tantummodo Deum
aures

confi-

tentes

sed factis negantes,
reserantes

cordium

ad secularis vitae
Prin-

amorem

sed ad praecepta divina obdurantes.

ceps igitur praedictus, quamvis undique adiacentium provincia-

rum
arma

bello comprimeretur,

non tamen ideo a procuratione sanc;

torum locorum servorumque Dei retrahebatur
spiritualia,

credens utique,

id

est

virtutes

animae, multo fortiora esse
in multitudine exer-

quam
citus

corporalia,

nullamque spem habens
illud
:

absque spirituali virtute, iuxta
virtutem, et

Non

sahatur rex per

multam
suae\

gigas non salvabitur in multitudine virtutis
religionis iura,

Postquam ergo omnia christianae
libri

ut in
falsos

praecedentibus
christianos

huius

scriptis

agnosci

potest,

tam

quam

hereticos expellendo, iuxta sancti Bonifacii con-

silium correxit, illius etiam vota in monasterio Fuldensi noviter

constructo implevit.

Nam^ cum

abbas Sturmi

sigillo

proprio firmare studuit.

Cum
ciens
in

igitur

haec atque his similia idem Karlomannus faet

amore Dei

proximi magis ac magis proficeret, sed
voluit integritate in

eandem dilectionem non ea qua

seculari

habitu constitutus implere praevaleret, elegit optimam partem,

1.

Pa. 32, 16.

2.

„Nam cum

abbas Sturmi
12),

—

firmare studuit"
II 370.

desumpta sunt ex

Eigilis vita

Sturmi (cap.

Mon. Germ. SS.

32*

500

EX OTHLONI VITA

S.

BONIFATH
ampla terrenae po-

quae non auferetur ab eo\
testatis

Nam

reliquit

regna

et,

ad Cassinum montem in quo* tunc artissima
ibi ef-

monasticae vitae disciplina habebatur veniens, monachus
ficitur,

Pippino

fratri

committens munia regni.

Hic itaque,
quae tunc
sollici-

accepta paternae

et

fraternae potestatis monarchia,

maior domus dicebatur, eandem devotionem eandemque
tudinem,

quam

et frater eius, excoluit

tam

in divinis

quam

se-

cularibus negociis,

secutus per omnia sancti Bonifacii consilia.
ut,

Qua de

re contigit,

cum

se

Deo, qui deponit potentes de

sede et exaltat humiles"^ submittere iugiter studeret, regalis potentiae excellentiam optineret.

Tanta vero dignitate sublimatus,
diligere simul et
suis lit-

eodem modo quo
venerari
teris
ei

et antea

sanctum Bonifacium

studebat.

Unde etiam traditionem fraternam

roborare curavit.

Quarum

litterarum exemplar hic in-

serere cupio,

ut fideles quique inde instruantur, raptores vero

iniqui videant et confundantur

„Pippinus^ rex Francorum, vir

illustris,

Bonifacio

archi-

episcopo et legato Germanico ab apostolica sede directo.

Quia

veneranda paternitas tua nostram excellentiam postulavit pro
monasterio, quod a te noviter constructum est in solitudine Bo-

chonia iuxta fluvium Fuldae, in loco,

quem beatae memoriae
tibi concessit,

Karlomannus germanus noster legitima donatione
ut,

sicut ex auctoritate sancti Petri principis apostolorum, pro

quo legatione fungeris, privilegio sedis apostolicae sublimatum''
esse constat, ita etiam nostrae auctoritatis praecepto roboretur,

placuit nobis petitionibus tuis assensum praebere.

Et ideo hanc
venerationem

nostrae praeceptionis seriem ob
sancti Petri

honorem Dei
Per

et

conscribi

iussimus.

quam

privilegium sedis

apostolicae, a beato Zacharia tibi collatum,

cum consensu

epi-

scoporum caeterorumque fidelium nostrorum per omnia robora-

mus; praecipientes, ut nullus sacerdotum
nitus nobis
a.

in regno nostro divi-

concesso in praefato monasterio ditionem aliquam
b.

qua

c.

sublimatus
2.

c.

1.

Luc. 10, 42.

V. Luc.

1,

52.
p. 4.

3.

V. praeceptum Pippini

regis ap.

Dronke Cod. diplom. Fuldensis

EX OTHLONI VITA
sibi vendicet

S.

BONIFATn

601

praeter sedem apostolicam , ita ut, nisi ab abbate

monasterii fuerit invitatus, nec missarum sollemnia ibidem quis-

quam praesumat
stat

celebrare,
sedi,

sed iuxta id, quod subiectum conprivilegii inconcusse

apostolicae

firmitate

roboratum

permaneat.
tenet vel

Locis etiam et rebus,

quas tam moderno tempore

possidet,

quam quas

futuris

temporibus iuri ipsius

monasterii

divina pietas

augere voluerit ex donis et oblationi-

bus decimisque fidelium, absque ullius personae contradictione,
firmitate perpetua perfruatur.
ritatis

Si

autem quispiam nostrae aucto-

praecepto repugnare voluerit, sententiam apostolicae di-

strictionis,

quae in privilegjo expressa
et

est,

experiatur; et tamen

hoc,

quod ob amorem Dei

venerationem sancti Petri aucto-

ritate nostra firmavimus, stabile

permaneat,

manu

nostra robo-

ratum

et

tam

anuli nostri impressione

quam

fidelium nostrorum

astipulatione

subnixum ".
terapore contigit, ut
vir,

Eodem
ger,
fideliter

*

quidam

clericus

nomine Adal-

bonae conversationis
ministraret.

sancto Bonifacio adhereret eique

Post modicum vero temporis infirmitate

gravi captus,

cum

se in extremis huius vitae

positum

sentiret,

cum
eius

consilio viri Dei,

quaecunque praedia ex hereditate paterna
tradidit.

habuit, ad

Sanctum Martinum

Sed eo defuncto,

fratres

Aspertus et Trutmunt omnia, quae tradidit in

locis subter

nominatis, id est ad

Amanaburg ad Breitenbrunnon

et Seleheim, in

suam potestatem

redigebant.

Cumque pro hac
praedia merito

causa a defenso-

ribus episcopi admonerentur,

responderunt, se velle

cum

iura-

mento affirmare, quod

fratris

sibi vendicarent.

Cui iuramento episcopus se aifuturum promisit.

Adveniente

igi-

tur die statuta et congregata multitudine copiosa

propinquorum

suorum, ut promissum iuramentum complerent, advenit etiam
vir

Dei pariter.

Cum

autem praedicti
altare

fratres iuramenti faciendi
dixit

adiutores

secum ad

traxissent,
nolo, ut

ad eos episcopus:

Vos

8oli iurate, si vultis;

omnes hos congregatos perfecerunt.
:

datis.

At

illi,

nihil morantes,

iuramentum

Quo

facto,

episcopus dixit adillos: lurastisf
1.

Qui respondentes

luravimus

Cf.

Pasaionem

S. Bonifatii supra p. 476.

502
mquiunt.
cidat.

EX OTHLONI VITA
Tunc episcopus
ait

S.

BONIFATn
te

ad Aspertum: Maior ursus
dixit:

oc-

Deinde ad Trutmundum

Nunquam

ex semine tuo

videas filium vel filiam.

Quod

scilicet

utrumque, ut a sancto

episcopo

praedictum

est,

eventus rei probavit.

Nam
At
ille,

post

modicum temporis, Asperto ad mensam
dicebant,
celeriter

sedente, venerunt qui

ursum magnum discurrere per campum.
ascenso et venabulo
arrepto,
coepit

equo

ursum

persequi,

antequam

se praepararent comites sui.

In quo itinere equo de-

lapsus totusque per

membrorum compagines

confractus interiit.

Cum
viri

autem

servi eius ad illum properantes pervenissent, inve-

nerunt

eum iam mortuum.

Trutmunt vero audiens,

sancti

prophetiam in fratr^ suo esse completam, nimis expavit
praedia iniuste ablata ad altare sancti Martini reddidit.

et

mox

Post haec igitur
divini

—

cum

sanctus praesul Bonifacius verbi
iecit,

semina,

quae infra Germaniae Galliaeque confinia
et

in cordibus
ret,

credentium iam pullulasse
sibi corporis sui

fructum facere cerne-

nec non, vicinam

solutionem praenoscens,

sitiret

omni modo quando veniret

et appareret ante faciem

Dei

—

decrevit adire

Fresonum populos, olim quidem
culturam conversos,

eius doctrina ad

christianae religionis

sed fallente diabolo

iterum quosdam eorum ad pristinum gentilitatis errorem devolutos;

ut

aut eos

Deo

reconcilians
aut, si

ibi

praesentem vitam tam

fructuosa pace

finiret,

hoc Deo magis placeret, pro eius

nomine, quaecunque ibidem adversa et cruciamina sibimet occurrerent,

usque ad mortem sustineret.

Sed priusquam
ut,

tanti dis-

criminis iter arriperet

—

sciens,

non convenire,

pro alienis

ovibus salvandis " laborans, proprias sibique commissas oves perire"*

permitteret

—

sanctum Lullum, qui fidelissimus praedica-

tionis et laboris sui

comes

extitit

cuiusque probitatem omni di-

gnitate condignam satis agnovit,

cum consensu venerandi

regis

Pippini

nec non episcoporum et abbatum atque canonicorum
,

omniumque procerum, ad suam diocesim pertinentium
episcopum
elegit et ordinavit.

pro se

Nam

ab apostolico praesule iam

a.

sanandis

c

b.

perire om.

c

EX OTHLONI VITA

S.

BONIFATII

503
Quo
facto,

antea eundem pro se ordinandum impetravit.
illum

mox

manu

propria apprehendens commendavit cunctis princi-

pibus ibidem congregatis, ut ipsi

tamquam

patri obedirent et
,

adiutores ei in omnibus necessitatibus existerent.

Deinde profectus ad
habitabant,

eos, qui in

Turingia et qui circa

Renum

eadem

faciebat.

Novissime vero ipsum sanctum Lulresolutionis

lum ammonens

dixit:

Quoniam
est,

meae tempus ap-

propinquat, voluntas mea

pi'oficisci

uhicunque gratia divina
.

me

dirigere voh/^rit.

Sed

tu, fili

karissime

.

»,^;}4i(,,^

Huiusmodi

igitur strage finita,

qui supererant,
et,

iterum de 755

pecuniarum opinione gaudentes concurrebant

confractis libro-

rum

repositoriis,

pro auro volumina, pro argento divinae doc-

trinae kartas reperiebant.
libros,

Unde

solita

dementia arrepti, eosdem
alios

quos invenerunt,

alios

quidem per campi planiciem,

vero per palustria loca disperserunt, quosdam autem in quibuslibet locis

incongruis

proicientes

absconderunt.

Verumtamen

omnipotentis Dei gratia, ut claresceret, quanti esset meriti cuius iidem fuerant libri, postea,

magno temporis

spacio transacto,

reperti sunt intemerati et ad aecclesias, in quibus usque hodie

haberi possunt, a singulis inventoribus reportati.
Inter

eosdem vero

libros repertus est sancti §uangelii liber,

quem
bat.

beatus vir pro sanctitate sua secum iugiter deferre sole-

Hic ergo, quamvis gladio acuto, ut adhuc ab inspicientibus

probari valet, per
integritatem

medium

incisus fuerit, nullius

tamen

literae

eadem

incisioue perdidit.

Quem,
eius

ut ferunt,

sancvi-

tus Bonifacius in illa hora,

qua ad caput

abscidendum

brabatur gladius, habens in manibus vel pro tutela capitis, ut
multi solent, seu etiam pro clypeo spirituali,
esse credidit, percussori opposuit.

quem

in libro tali
et

In quo

nimirum signo

mi-

randa virtus Dei
agnosci.

et

veneranda sanctitas beati Bonifacii potest
videtur,
incisionis

Mirabilius

namque
nullum

quod nuUa

incisi libri litera

delebatur,

quam

si

stigma per ferientem gla-

dium

in libro reperiretur.

Postquam

igitur carnifices, qui remanserant, nulla estimatae

pecuniae indicia invenerant, satis contristati ....

504
755

EX OTHLONI VITA

S.

BONIFATH
est

Corpus vero sancti Bonifacii .... perductum
tatem Mogonciam ....

ad

civi-

Suscepto igitur thesauri tanti pignore, fuerunt' plurimi in

urbe Mogonciacensi, qui censebant,
viri corpus, ubi erat episcopus
;

illic

sepeliendum esse sancti

affirmantes, huiusmodi ius

omnium
illic

esse aecclesiarum, ut, quo quis

sedem episcopalem habuerit,

quoque sepeliendus

sit.

In tantum

autem quorundam

illud affir-

mantium praevaluit certamen,

ut pene

eorum

consilio sanctus

Lullus consentiret, nisi cuidam venerabili diacono, qui dicebatur
Otpertus, apparuisset sanctus Bonifacius in visione dicens:

Dic

episcopo Lullo,

ut corpus

meum

absque omni ambiguitate ad

monasterii mei locum transferat.
audientes
reliquiis,
visio.

Cumque hanc visionem
allatis
si

multi

minime
iussit
ille,

.crederent,

praesul Lullus,

sanctorum

Otpertum probare iurando,
nil

vera esset eius

At

dubitans,

iussa implevit,
fuisset,

visionem iurando
ea,

probavit.

Quod cum factum

omnes non solum
fieri

quae

prius

renuerunt de sancti corporis translatione,

consense-

runt, sed etiam adiutores esse coeperant in his, quae huiusmodi

cura poscebat.
trans

Quidam namque ad

aff^erendas naves, ut c^leriter

Renum

proficisci possent,

properabant; quidam vero leta-

niam, psalmodiam aliaque divinae laudis cantica, sanctum funus
sequentes, dicebant.

Cumque turba

una, longius procedens ultraalia

que procedere non valens, rediret,
regione vicina accessit, gaudens
illius

nihilominus turba de

sancto obambulare corpori,

quem
Quae
mis

credidit
ibi

et

speravit
et

sibimet apud

Dominum

sufiragari.

laeticia

compunctio de tanti

viri patrocinio pluri-

fuerit exorta,
in

hoc nequeunt nostra digne depromere
locis,

scripta.

Unde etiam
construebant.

quibusdam

ubi

cum

sancto corpore per-

noctabant vel meridiabaht, in eius honorem aecclesias postea
Tali itaque gaudio perductus est monasterii Ful-

densis loco, quo ipse sepeliri sepius optavit sepiusque id beato

praesuli

LuUo implendum commendavit.

Qui, et peticionem eius

complere summopere nisus, cum veneratione debita terrae quod

1.

Cf.

Passionem

S. Bonifatii

supra p. 479.480.

EX OTHLONI VITA
suum
erat reddidit,

S.

BONIFATn

5C6

animam vero

caelestibus gaudiis sociandam 755
curavit.

omnimodis precibus commendare

In cuius venerandae tumbae loco per eius merita multis, 1062-1066

quos

fides

congrua ad obtinenda ea quae deposcunt
interioris

incitat, plu-

rima eveniunt beneficia tam
Interioris

quam

exterioris hominis.

quidem, cum delictorum suorum veniam obtinuerint;

exterioris vero,

cum

infirmitatem vel debilitatem aliquam corvidelicet utraque beneficia quotiescunest vel divinae in-

poralem evaserint.
que
ibi

Quae

non impetrantur, non imputandum

clementiae seu invalido apud
sed potius his,
attestante

Deum

sancti Bonifacii patrocinio,

qui,

infidelitate capti,

non merentur exaudiri;
nostro dicit:

euangelista,

qui de

Domino

Quia non

potuit ullas virtutes facere propter incredulitateni quorundam^.

Cessant etiam interdum miracula tam pro servitutis divinae negligentia

quam pro
quia,

incorrigibili inhabitantium malicia;

cessant

et idcirco,

cura aliquando per intercessionem sanctorum
vel

eveniunt,
eius

non solum laudes

grates debitae

Deo

sanctisque

minime referuntur sed nec memoriae commendantur.
Habuit autem sanctus Bonifacius in episcopatu annos 36,
Passus vero est una

menses 6
lunii,

et dies 6.

cum

sociis suis

Nonas 755

anno

scilicet peregrinationis

suae quadragesimo ,

sed inre-

carnationis

Domini septingentesimo quinquagesimo quinto,

gnante eodem domino nostro, cui laus et gloria per omnia secula seculorum.

Amen.

vos, qui nostis, quid perferat ille laboris,

Qui se scribendo castigat tempore crebro,
Assiduis precibus

memores

sitis,

precor, eius,
et edidit istum.

Qui promptus librum conscripsit

Tu quoque sancte Dei memor esto sui, Bonifaci, Ob cuius laudem librum conscripsit eundem,
Ut regno
1.

Christi per te valeat sociari.

Matth. 13, 58.

506

EX PRESBYTERI TRAIECTENSIS VITA

S.

BONIFATn

EX PRESBYTERI TRAIECTENSIS VITA
755

S.

BONIFATII.
cursum suum

Peregit igitur
stans
et

sanctus Dei Bonifacius
iugulos

orans

tyrannoque

ad decoUandum praebens

quarto post Kalendas lunii mensis

die.

Unde

et illud tetrasti-

con scriptum habetur et in depositionis eius solemniis in ecclesia cantatur:

luniis' in

Nonis festum venerabile nobis

Advenit, exultant fratres

cum

civibus in quo,
alta

Tunc quia caelorum meruit Bonifacius

Scandere, perpetuam mercatus sanguine vitam.

Mihi autem in eadem regione sciscitanti de eo,
scribere possem, relatum est: adhuc superstitem esse

si

quid

quamdam
Dicebat-

mulierem sed iam valde decrepitam, quae iureiurando asserebat,
se

decoUationi militis Christi fuisse praesentem.

que, quod,

cum

gladio feriendus esset, sacrum euangelii codi-

cem
in

capiti suo imposuerit, ut sub eo ictum percussoris reciperet

eiusque praesidium haberet in morte, cuius lectionem dilexerat
vita.

Perempti sunt autem

et

discipuli

eius

cum
fons

eo in

loco
tyris

qui Dockinga' dicitur;

ubi postea in honorem tanti marnobilis,

constructa

est

basilica
alibi

iuxta

quam

aquae

dulcis

emanat, cum
sint aquae.

per totam regionem illam salsae et

amarae

Et

ferunt,

hunc fontem a Bonifacio inven-

tum

et

sanctificatum

esse,
satis

ideoque tanta dulcedine insignitum

et potationi

cunctorum

accommodum.

Itaque venerandum eius corpus
est.

primum
et

Traiecto perlatum
est,

Postea

ad Fuldense

monasterium

translatum
in

quod

quidem ipse a fundamento construxerat
clitus

quo pastor in-

honestissimum verae innocentiae gregem adunatum Christo
In
in

devoverat.
Traiecto,
tyris

quatuor ergo felicissimis

locis,

id est Dockinga,

Moguntia urbe, in Fuldensi coenobio, beati marsentitur
indiciis,

praesentia visibilibus crebro
intercessiones
eius

in

quibus
aliaque

per

plurimae

sanitates

a

Domino

praestantur beneficia usque in hodiernum diem
1.

Dokkum.

a.

lunius ed.

LIUTOLFUS DE SANCTO SEYERO.

MJe

sancii Severi episcopi Ravennatis vita eiusque ossibus
et

Mo-

guntiam

Erfordiam

transpositis libellum

non prorsus inutilem
'

posteriore saeculi

IX dimidio,

ac post

annum 858 quidem, ad Erest*.
et

larium^ diaconum Moguntinum^ misit Liutolfus presbyter, quem
item Moguntinae ecclesiae fuisse maocime verisimile

Huius
Budi-

opusculi prior editio ex duobus codicibus Ultraiectensi
censi

comparata

est

Febr. T. I

88

— 91

a lohanne Bollando anno 1658 in Act. SS.
repetitaque in eodem opere iterato Parisiis

anno 1863.

Codicem vero Caesareae bibliothecae Vindobonensis
145) membranaceum forma
quadrata
saec.

576
vel

(Hist. eccl.

XI

(fol.

40

— 54)

X

in

meae

editionis

gratiam diligentissime

consuluit Willelmus Scherer.

Berolini 2

Nonas lanuarias 1866.

Venerando

fratri

atque ulnis non fictae

caritatis

amplecSi tibi
for-

tendo" Erlario diacono Liutolfus presbiter indignus.
scripsero,
carissime'',

quod ad aliquam pertinet

utilitatem,

sitan gratanter accipies.
te

Neque enim ingratus
;

fore poteris,
dictis

cum

ab aliquo errore correctum videris
volueris.
Igitur,

si

tamen

meis fidem

accommodare

quae in

Italia positus didici, tibi

legenda destinavi; obnixe postulans, ut ea legendo" corrigas, et
a.

amplaectendo

c.

b.

om.
2.

c

c.

relegendo ed.

1.

V.

libelli

exitum.
vidit.

qui anno 858 reliquias S. Innocentiae Er3.

fordiam transferri

V. ibidem: „8icut ipse vidisti".

ut apparet
ire

ex

libelli

verbis his:
4.

„Igitur

quando

in ecclesiam sancti

Albani orare

volueris".

V. infra p. 508: „in istam

— translata

sunt parrochiam".

508
recitata

LIUTOLFUS DE
retransmittas.

S.

SEVERO
soli

Tibi

etenim

meas nugas ostendere
diserta, legere

praesumo, quoniam mea rustica", quasi aliorum

non

spernis.

Vale itaque

^,

faciens uti postulo ; et

me

tibi fidis-

simum

in

omnibus noveris amicum.
in secretiore loco positus, plurima

vjuodam tempore cum,
de
exitu

animarum
meritorura
legissem",

et

de diversa retributione earundem pro
dialogis sancti Gregorii aliorumque vi-

qualitate

in

sionibus
territus,
traxi,

timore iudicii et formidine poenarum per-

delicta iuventutis

meae, quae humana
revocavi.

fragilitate con-

non

sine lacrimis

ad memoriam

Sed cum mente
quibus

confusus angustiaque vallatus cogitassem,

qualiter illa,

Deum

oifenderam, abolere'' potuissem^ occurrit animo: ut apo-

stolorum limina aliorumque sanctorum visitarem et eorum intercessionibus funes peccatorum

meorum summo

studio disrumpere

procurarem.
hahentes

Velamen etenim^ iuxta sententiam beati lob non
Accepta igitur
licentia,
iter

amplexantur lapides^.
et,

laboriosum arripui;

variis incommoditatibus

maximeque* im-

brium inundationibus

nimiis'' praepeditus, vix

decima ebdomada

Romam
cum
stratus,

perveni.

Ibique per octo dies positus,

modo

solus

modo

aliis

comitibus coram apostolorum memoria humiliter prototis

Dominum

postulavi praecordiis

:

ut gratuita gratia

sua, et sanctorum precibus exoratus, mihi de praeteritis crimi-

nibus veniam dare,

de praesentibus continentiam largiri, nec

non de
servare

futuris sub illius tuicione

inmunem
paucis

fine tenus

me

con-

dignaretur.

Sed

his
est,

necessario
tibi

praelibatis,

iam ad racionem' veniendum
explicare disposui.

quam

adiuvante

Domino

Aput Ravennam
Innocentiae;

Italiae

urbem

positus,

diligenter investi-

gare studui de vita sanctorum, Severi videlicet Vincentiae atque

quorum corpora, inde
sunt
b.

sublata, in istam versis no-

minibus
a.

translata

parrochiam;
c

de

quorum
c.

translacione,
d.

rusticana ed.
e.

dilectissime ed. pro itaque.
f.

legerem ed.
g.

abed.

oleri c.

potuissent corr. in potuissem
i.

enim ed.

maxime

h.

om. ed.
1.

narrationem ed.
8.

lob 24,

LIDTOLFUS DE
Christo propitio,
alias' disputabo.

S.

SEVERO

509
nihil

Cumque

inde certi a

quoquam pereipere potuissem, non modicum,
tus

fateor, contristaest

sum.

Sed Deus, merentium consolator, consolatus

me

per quendam monachum, qui de monasterio eorundem sancto-

rum
tia.

in civitatem abierat

procul" ab

— distat enim hoc monasterium haud urbe Ravennna — quosdam amicos suos visitandi graego, de civitate ad

Quem

monasterium revertentem, conspi-

ciens conveui;

atque

inter

caetera collocutionis nostrae verba
si

aliquid mihi de vita sanctorum,

quid nosset, referre postulavi.
et ibi

At

ille

:

Crastina inquid die veni ad monasterium nostrum,
efficieris.

super hac re voti compos

Ego enim demonstraho

tibi

virum, qui viva voce indicare poterit, quod quaeris.

Erat nam-

que de Galliae partibus, Latino eloquio exprimere non valens,

quod

volui.

Idem quoque

retulit, se bis

numero ab hostibus

captum, una quidem vice a Danis in Gallia, altera vero in eodem
monasterio ab Agarenis conprehensum
utrisque liberatum.
;

sed per Dei gratiam ab

Sequenti itaque die

illius

pollicitationem,

utrum vera

esset

nec ne, explorare volens meoque desiderio satisfacere cupiens,
perrexi

ad

monasterium,
illius

non paucos
nos

habens

itineris

sotios.

Fratres

autem

loci
sui''

benigne suscipientes usque'' in

praesentiam abbatis
suscepti,

perduxerunt.

A

quo etiam caritative
consedimus, conseloci

omnes

in monasterio

una cum

illo

dentibus quoque

nobiscum" numerosis

eiusdem
illo

monachis.

Deinde requisitus, unde essem vel ob quid
que coram omnibus exposui.

venissem, utrum-

Tunc unus ex monachis, qui nosibi abbate,

biscum residebant, innuente

hanc mihi Latino

ser-

mone

reddidit raeionem"':

Severus" inquiens', cuiu^ tu' vitam scire desideras^, nonfuit
mai'tir, sed confessor.

Denique^\ longo tempore in laicali habitu

constitutus,
a.

vitam pauperem in hac' urbe Ravenna secundum
ed.
in

hand procul om.
e.

b.

om. ed.

c.

quoque nobiscum om.
inquiens om. ed.

c.
I.

d.
f.

ita

incipiens add. ed.

marginc cod. addita sunt: Incipit vita S. Seueri.
corrector
deleri voluit;
i.

in-

qniens

et

tu lineis

subductis
h.

g.

corr. in

desideratis cod.
1.

Hic nempe ed.

sub hac linea posita est in cod.

V.

infra.

510
saeculum gerehat.
titus

LIUTOLFUS DE
Hic" quandam

S.

SEVERO
in

femmam

matrimonium

sor~

est^

nomine Vincentiam,

de qua genuit filiam vocabulo

Innocentiam.

Cum

quibus opera muliehria, victum quaeritans",

operabatur ; nani lanam nere more feminarum atque texere solehat;

unde vulgo lanarius vocahatur.

Qualis autem meriti idem

vir fuerit aput internum iudicem, etiam hominibus

idem arbiter

innotescere curavit, sicut in sequentibus demonstrabitur.

Nam

cum praesul memoratae
signum ostenderet, quis

civitatis

ohiisset,

iussus

est

populus a

principe civitatis triduanum agere ieiunium, ut Deus per aliquod
in

locum defuncti succedere

debuisset.

Dum
illa

haec geruntur, dixit Severus Vincentiae coniugi suae: „ Va~
aecclesiam videre, quis hodie eligatur episcopus^.

dam ad
cum

Cui

indignatione respondit:

„Quid

tu,

pannis ohsitus, inter

nohiles et purpuratos viros quaeris f vel quid pertinet

ad

te

ma-

gnatorum super episcopi

electione consiliumf Utilius tibi est, ut

more

solito alicui servias,

unde mihi

et filiae
ille:

tuae victui neces„nocet,

saria ministrare valeas".
si

Ad

haec

„Quid^ inquit
,

vadamf^ At

illa ait^:

„Utinam,

illuc veniens

colaphizatus

recedas".

Ille

autem, verba uxoris fioccipendens , ad aeccleet

siam properavit

ingressus
ecce

pene

iuxta

principem

constitit.

Orante autem populo ,

subito

columha quaedam, desuper

volitans, super caput ipsius,

cunctis cernentihus, consedit.

Quod

quidam pro signo
alii vero,

accipientes

eum

sacerdotio

dignum iudicahant;

indigne ferentes, quod tam vilibus vestimentis indutu^
civitatis stare

inter
ei

primos

praesumpsisset,

eum

inhoneste, sicut

uxor evenire optacerat, de aecclesia exire compulerunt.

Al-

tera

autem

die,

in aecclesia latitare volens, etiam

per columbam

proditus, soUicitahat corda intuentium.
aecclesia positi aliquod

Tertia vero die

cum
ille,

in

signum a Deo praestolarentur,

qui

non

in facie sed in corde videt et iudicat, quasi duriciam illo,

rum increpans eum, sicut prius, per columham sacerdotio dignum palam omnibus demonstravit. Tunc omnes una voce dixerunt: „Quem possumus eligere, nisi quem Dominus ecce iam
tercio
a.

elegitf^
Hic om. cd.

Et apprehendentes eum de turba
b.

in eminenet ed.

est om. ed.

c.

quaesitans cod.

d.

LIDTOLFUS DE

S.

8EVER0

511

tiorem locum reluctanteni pertrahunt ac, mutato habitu, clericum

fece^mnt,
crarunt.
centiae,

deinde iuxta

morem

aecclesiasticum episcopum conse-

Currens autem quidam de astantibus' nunciavit Vin-

quod maritus

eius^ esset episcopus.

At

illa

subridens

haec

nundanti non credidit,

sed irridendo subiunxit dicens:

„Scio,

quia Severus , grammatica caeterisque artibus imbutus,

bene potest esse episcopus;

nam

pater monasteriorum longo temillius

pore

extitit

plurimorum; idcirco exempla conversationis

caeteri debent imitari".

Ule vero, qui nuntiaverat, verum se
illa:

dixisse afjvrmavit.

At

„Qui hactenus^

inquit „per plateas
colligere solebat,
.

incedendo, fila de colo tendere atque in
in cathedra episcopali

fusum

non inmerito sedere perhibetur"
et tertius

Dum

haec loqueretur , alter
refferentes.

venerunt, priori nuntio similia

Tum"
egit.

illa,

admiratione ducta, surrexit atque una
cucurrit; vidensque vera, quae audierat,

cum

filia

ad aecclesiam

Deo

gratias

Statimque utraque illarum sacro velamine coviduitatis,

operta,

una quidem in

altera vero in virginitatis

procotti-

posito pie vivendo perdurarunt.
die in

Sanctus vero Severus,

Dei

servitio

proficiens et miraculis coruscans,

magnum
temporis
studio

populo de se praebuit spectaculum.
in

Nam

omnes

illius

sua

vicinitate

viros

vitae

sanctitate
illi

et

doctnnarum

sanctarum superabat; tantamque
ut omnibus
,

Dominus gratiam
et

contulit,

qui eum nosse potuerunf, amori fuerit

honori.

Nec mirandum, quod homo
doctor aecclesiae fieri potuit;

plebeius et idiota subito magister et

nam dominus

noster lesus Christus
elegit et

non

rethores

non philosophos , sed piscatores
destinavit.

per uni-

versum

mundum praedicare

Nulla quippe in discendo
et,

mora

est,

ubi Spiritus sanctus doctor adest
et

in

quocumque
Con-

habitare dignatur, ardentem pariter
tigit

loquentem facit.

autem, iam praefatas mulieres viam ingredi universae carille

nis; quas
cepit.

in sepulchro,

quod

sibi paraverat, sepelire^

praesenio

Succedente etiam" tempore,

cum

vtr

Domini iam
celebravit.
c.

fessus diem ultimum sibi imminere conspiceret,
vestimentis indutus
a.

sacerdotalibus

missam nonnullis astantibus
b.
illius ed.
c.

Qua

assistentibus ed.

Tunc

ed.

d. sepeliri ed.

autem ed.

512
completa,
lastico
,

LIUTOLFUS DE

S.

SEVERO
uno sco-

unumquemque

in sua redire iussiV, eacepto

qui eius nutu omnes aecclesiae ianuas clausit.

Deinde

accedente beato viro

ad locum, ubi sanctae mulieres conditae
ille ulti'o

fuerant, statim tumulus
inquit „et Jilia,

apertus

est.

Tunc

ille:

^Soror'"'^

hoc sepulcrum milii praeparavi vobisque indi-

gentibus utendum praestiti; sed quia
illo

modo ad factorem meum,

vocante, proficiscar ,

date mihi locum vobiscum dormiendi;

ut,

qui in^ saeculo communiter viximus, etiam communi sepul-

chro" utamur^.

Quibus

ilico

locum dantibus, vivus tumulum,
introivit atque,

ceu sanctus lohannes fecisse legitur,
sanctae crucis se muniens, obdormivit.
erat in aecclesia, videns, beatum

signaculo
intus
lapivolvi,

Puer autem, qui

virum ingredi sepulchrum

demque superiorem in locum pristinum quasi ab hominibus

cum clamore
lam de ad

valido cucurrit,

et

apprehendens quandam pa7'ticu-

casula'^ illius,

quae casu de sarcofago foras pependit,

se trahere nitebatur.

At

hii,

qui pro foribus erant, obstupe-

facti irruerunt per ostia, sciscitantes puerum, cur ita clamasset.

Quibus

ait

puer: „ Dominus meus episcopus hoc sepulchrum insuffocetur'"' .

gressus est; adiuvate quamtotius, ne intus
illi

Viri autem

maturioris aetatis, causam Dei voluntate peractam intellegenet

tes

eius
et

animam iam ad

caelestia migrasse cognoscentes ,

in

ymnis
illius

laudibus benedixerunt

Dominum, condignum

confessori

obsequium praebentes.
Qiianta vero
ibi

postea per merita sancti confessoris lar-

giente

Domino

in* infirmorum sanitate^ facta sint miracula, tibi

longum

est explicare.
^

Post haec interrogavi de festivitatibus
essent celebrandae Kalendis.

sanctorum, in quotis
inquit festivitas
in

Sancti Severi

Kalendis Februarii celebratur;

sanctarum

vero

feminarum,
est

quoniam propter infestationem paganorum

lapsa

de memoria, idcirco una

cum

illius

solemnitate in su-

pradictis colitur Kalendis.

His auditis, Croesi opes habere

me

putabam.
a.

Deinde non modicam illorum fratrum experti sumus
b.

praecepit ed.
d.

hoc ndd. ed.

c.

sepulchra corr. in sepulchro
e.

rorf.

sepultura ed.
g.

casulae ed. pro de casula.

in om. ed.

f.

sanitatum ed.

quibus ed.

LIUTOLFUS DE
humanitatem
peregimus.
;

S.

SEVERO
nostrum

513
laeti

nam,

et"

pane

et vino refecti, iter

Haec, frater karissime, de vita

et obitu

sanctorum, sicut
litteris

ab ipso monacho in praeseutia plurimorum audivi,
didi tuoque

tra-

nomini dedicavi; ob hoc maxime, ut

te
et

super no-

minibus et festivitate sanctorum certum redderem
nescientibus
errare non

cum haec
istis

sinerem.

Si

autem"*,

adhuc de

haesitans, mihi

non

credideris, vade in Italiam et quaere
et

locum

memoratum
monachos.
tione me,

inter

Ravennam

monasterium sancti Apollinaris

et" ibi procul dubio huius narrationis tot testes inveneris'* quot

Quodsi etiam idera monachus in huiuscemodi narra-

quod

absit, fefellit,

mendatii sui poenas absque dubio

luiturus est,
mittet".

illo

cogente, qui nullum peccatum impunitum discio,

Ego vero

me

nulla nisi ab

illo

audita scripsisse.
ire volueibi ossa

Igitur
ris,

quando in aecclesiam sancti Albani orare'

ad australem plagam eiusdem ecclesiae veniens,
^,

sanctae mulieris Vincentiae, non viri
aecclesia

condita scias

;

et

de eadem

sanctum Severum in Thuringiam, sanctamque Innocen-

tiam ex parte ad Altum'' monasterium, non' Paraciaten'', trans-

latam noveris.

Quorum

meritis et intercessionibus nobis'

Omni-

potens concedere dignetur, ut hic taliter conversemur, qualiter
in

tremendi examinis die a iustissimo iudice

cum

his,

qui a

dextris eius™ statuendi sunt, remunerari

mereamur.

In" priore
pollicitus

libello,

carissime"

mi

Erlari,

me

scripturum esse
ibi

sum* de

translatione

sanctorum, quorum
et adiuvante illo,
^*,

mentio

facta est.

Quod nunc, donante

qui dat omni-

bus affluenter et non improperat

quantum potero, adimplere

non differam.
Fuit quidam clericus de Galliae partibus,
a.
f.

nomine Felix^;
e.

et

om. ed.
g.
1.

b.

om.
viri

c.

c.

om. cd.
h.
c.

d.

inveiiies ed.
i.

dimittit
k.

«</.

oratum ed.

nou
om.
c.

om. ed.

alteram ed.
n.
1«

uomine

ed.

ParaIncipit

ciatense ed.

m. om.

cod. praemi.sxa

Jiaec
II.

snnt:
0.

translacio sancti Severi confessoris;
1.

quod

est 11 Kal.
1, 5.

Novembris. Liber

om.

c.

supra

p. 508.
I

2.

lacob.
n. 39.

3.

de quo

cf.

Dummler Gesch.
33

des ostfrank. Reichs

858

jAfFB, Bibliotheca UI.

514

LIUTOLFUS DE

S.

SEVERO
iudicare.

utruin factis nec ne,

non

est

meum

Quem, dum puer

essem,

me

vidisse memini.

Huic erat consuetudo, per diversas

vagari provincias et sanctorum reliquias, ubicumque potuit, furari

questus causa. Hic ad praedictum monasterium, quod inter urbem

Ravennam
quibusdam

et

Sanctum Apollinarem situm

esse

diximus,

cum

sociis venit.
est;

Ibique religionis gratia" quasi peregriest hu-

nus susceptus

tantamque illorum fratrum expertus
inibi'',
illi

manitatem, ut cottidiana
stipendia.

quasi unus ex ipsis,

acciperet

Qui etiam, ne

fratres aliquid de eo suspicarentur

sinistrum,
sterio

sacramento firmavit, se

numquam

de eodem monaloci

discessurum \

Cumque'' tam familiariter eo

aliquam-

diu conversari coepissef, iunxit se custodi aecclesiae, eique se-

dulum exhibebat obsequium.

Tempus autem oportunum ad
tus, ossa

id propter

quod venerat nacet

praedictorum furatus est sanctorum,

cum

suis

com-

plicibus

fugam

iniit.

Quod cum

fratres comperissent,

miserunt

nuntios ad optimates Italiae, ut omnes exitus viarum de Italia

praeoccuparent, ne* ullatenusMnde labi potuisset.

At

ille,

cum

loca sibi eifugiendi denegata cognovisset, per devia noctu ince-

dens Ticinum venit, ibique aliquanto latuit tempore.
836

Interea Hludowicus

^

imperator Otgarium Mogontiensem ar'

chiepiscopum
mites,

et

Hilti''

Viridunensem

'

antistitem

duosque coad

quorum

alter

Warinus

alter

Adalgisus

vocabatur,

Hlutharium"^ filium suum, qui eo tempore Ticini morabatur, destinavit^ pro pace et amicitiis inter eos renovandis',

quae pra-

vorum hominum machinatione ex

aliqua parte erant turbatae.

Quo cum pervenissent,
reliquiis,
et,

praedictus Felix

cum sanctorum
susci-

quas furatus fuerat, ad hospicium Otgarii se contulit

qualiter fecisset, indicavit.

Quas Otgarius cum gaudio
et,
c.
f.

piens suis abscondit in scriniis
a.

ne
c.

alicui

ad

illas™ patesceret
d.

religionis gratia om. c.
e.

b.

om.

recessurum ed.
g.

Postea

c.

pro

Cumque — coepisset. Wirdunensem ed. i.
1.

aut ne ed.

om.

c.

Ludowicus ed.
ed.

h. Hildi ed.
illa
c.

k.

Lotharium ed.

L reparandis
2.

m.

Virdunensem episcopum, 824—847.

imperatorem.
,

3.

post

25 Dec. 835. V. Prudentii Trecensis annales 836 Cf, Dummler Gesch. des ostfrank, Reichs 1 112 n.

Mon. Germ. SS.
3,

I 429.

LIUTOLFUS DE

S.

SEVERO

515
facto, Hilti 836

aditus, proprio eas* signavit sigillo.
et praedicti comites

Mane autem
sibi

ad mansionem Otgarii convenerunt, quatiiniunctam con-

nus invicem conferrent, qualiter legationem
corditer peragerent.

Cumque

introissent cellulam'', ubi sanctae

in scriniis" servabantur reliquiae, horror et timor

nimius irruit

super eos,
pallentes

ita ut

tremore agitati vix residerent.
videns interrogavit,

Quos Otgarius

et

trepidantes

quae causa esset

tanti timoris.

At

illi:

Forsitan inquiunt in hac legatione finem

huius vitae sumus habituri;
sitos talis

nam

nec contra hostes in bello poNolite inquit

tantusque timor nos umquam, invasit.
nullas

Otgarius timere;
gente,

enim in hoc

itinere,

Deo nos

prote-

patiemur angustias.

Sed

si vultis

gratanter accipere, ego

dicam vohis causam huius

timoris.

Hesterna quippe die allatae

sunt mihi sanctorum reliquiae ,
scriniis;
buistis

quas penes

me

in istis habeo

quibus quoniam huc ingredientes condignum non preincidistis in
et,
sibi

honorem, merito

timorem.

At

illi

haec au-

dientes

genua

flectunt

prospera evenire
et

per suffragia

sanctorum, postulabant.

Quod

factum

est.

Nam
eos.

sequenti

die a Hluothario'' honorifice suscepti sunt; et legatione peracta,
voti

compotes redierunt ad iraperatorem, qui miserat

Prae-

dictus
et aliis

autem Felix cum

sociis

suis%

acceptis

ab Otgario equis

muneribus', inter homines

illius

latitans^ de Italia egres-

sus esf' et sic' Italorum praeparatas devitavit^ insidias.

Otgarius vero,

peracta legatione',

de palatio

imperatoris
veneossa

Mogontiacum veniens, sanctorum'"
ratione
suscipi

reliquias

cum summa
Quo
facto"",

a clero

et

populo praecepit.

sancti Severi iuxta altare sancti Albani in loculo posuit, et sanc-

tae Vincentiae ad australem plagam, sanctaeque Innocentiae ad

septentrionalem plagam'' eiusdem aecclesiae, ut in priore libello
praefati sumus, honestissimis
locavit, constructis
°

in locis iuxta singula altaria col-

desuper

lectulis,

quos vestivit auro et argento

sicut
a.

usque huc cernentibus
ea
c.

liquet.
iu scriniis

b.
c.
i.

cellam ed.
f.

c.

om.
c.

c.

d.
g.

Lothario ed.
h.

e.

cum

sociis suis

om.

et aliis

muneribus om.
k.

latitantes ed.
1.

egressi

sunt ed.

sic

om. ed.

devitaverunt ed.

peracta legatione om.

c

m.

sanctorom

—

facto om.

c

n,

om. ed.

o.

honestissimis

—

altaria

om.

c.

33*

516
836

LIUTOLFUS DE

S.

SEVERO

Evoluto autem aliquanto tempore, idem" venerandus archipraesul Otgarius,
volens
sanctas
illas

reliquias

ad''

maiorem

sacri cultus venerationem perlucere, ossa sancti Severi transtulit

in

Thuringiam ad locum regalem, qui vocatur Erphesfurt,

comitantibus presbiteris et clericis diversi ordinis turbaque populi

non modica.
in**

Sed antequam sacratissimi " cineres

illuc

pervenirent,

itinere multis",

Deo
hic

operante, miraculis clarue-

runt;

quorum pauca de pluribus
illi

non piget

inserere.

—

Nam

sicut

retulerunt, qui eidem translationi se interfuisse te-

stati

sunt

— sorores

quattuor de Thuringia

cum
et

caetera multi-

tudine

obviam

sanctis venerunt reliquiis;

quarum unam, quae
coram omnibus

maior natu erat, spiritus malignus invasit
qui aderant graviter vexavit.
presbiter

Erat autem in eodem itinere

quidam nomine Reginharius, postea chorepiscopus'

—
re-

quem

tu quoque saepissime vidisti

— cui

Dominus tantam gradaemon

tiam in eiciendis daemoniis contulit,
sistere auderet,
exiret.

ut nuUus ei

quin statim ad nutum eius ab homine invaso^

Solebat enim dicere, quando ad
accessit':

hominem daemone''

pos-

sessum
tuo

Non
Is

nohis ,

Domine, non nobis, sed nomini
libellum exorcismi super demonia-

da gloriam.

cum

cam
eicis

legere cepisset, spiritus

nequam per
et
,

os mulieris dixit:

En

me

hinc per verhum

Domini
Quibus

merita sui confessoris ; sed
invenies

antequam ad Erphesfurt pervenias
que
his tihi

me non

semel ne-

adversantem.
illius

dictis,

vas possessum derelin-

quens, sororem

ingressus est et simili

modo

vexavit.

Inde

per divinam gratiam expulsus, tertiam arripuit et non minus
caeteris
et''

insanire compulit.
confessoris
sui

Qua etiam per Domini clementiam
merita sanata,
invasit et supra

sancti

quartam id

est ulti-

mam

earundem sororum

modum

miserabiliter
legente,

cruciavit.

Tunc praedicto praesbitero libellum exorcismi
dixit,

apostata spiritus

audiente

omni' populo,

qui*"

aderat:

Vae nohis miseris, qui hanc regionem, diutissime a nohis posa.

idem
c.
c.

— illas
e.

om.

c.

b.

ad

—
c.

ossa om.
f.

c.

c.

sacratissimi cineres om.

c.

d.
g.
1.

om.
om.

multis
h.

—

operante om.

vero episcopus ed. pro chorepiscopus.
k.

a daemone ed.
c.

i.

accessisset ed.

et

—

merita om.

c.

om.

c.

m. qui aderat om.

LIUTOLFDS DE
sessam, deserere

S.

SEVERO

517
sancti Severi; 836

modo debemus propter adventum
ista regione

non enim deinceps talem in
sicuti hactenus

habebimus potestatem,
Mulier vero,

habuimus.

Et haec dicens

discessit'.

a daemonis infestatione liberata, feretrum sancti confessoris us-

que ad Erphesfurt, Deo gratias agens, secnta

est.

Ossa autem eiusdem sancti in aecclesiam, in honorem sancti
Pauli apostoli dedicatam, translata sunt'.
loculo, sicut allata erant,

Ubi dum adhuc in
et

Oct.22

inhumata iacerent, tanta signorum
tanta virtutum vis in

prodigiorum multitudo

claruit,

omni genere

sanitatum per divinam gratiam enituit, ut a nullo mortalium

eorundem miraculorum aut numerus comprehendi aut varietas
valeat enarrari.

Defuncto autem Otgario et successore
lus, Pippini"'' regis filius,

illius

Rabano, Karo- 856

eiusdem episcopatus honore sublimatus

esf".

Qui, annuens praecibus sanctimonialium in Alto monasterio

consistentium, partem

quandam de

reliquiis sanctae Innocentiae 858
vidisti,

ad praedictum coenobium, sicut ipse

transtulitl

Ubi non

paucas virtutes per eiusdem" sanctae virginis merita Dominus
facere dignatus est, quas
libus discere poteris.
si

scire volueris,

ab

illis''

sanctimonia-

En
volui

habes, frater karissime,

meam

pollicitationem,

non ut

sed prout" potui, effectui mancipatam.

Quaeso

igitur te,

ut illum depreceris pro

me,

qui

suo simplo nostro duplo sub-

venit, quatinus gratuita gratia sua et

eorundem sanctorum prae-

cibus

exoratus, saltim in

die iudicii

cum

electis

suis

aliquam
nasci,

partem habere

me

faciat;
eis

quoniam melius mihi erat non
separari^
c.

quam
a.

in

aeternum ab
b.
e.

abscessit ed.

sublimatur cd.
f.

eas cod. pro eiusdem

—

merita.

d.

his ed.

ut ed.

sequuniur

in

cod. haec: Explicit obitus et

memoria

sancti Severi et sanctae Vincentiae atque Innocentiae.
1.

die 22 Oct. V. supra p. 513 n. n.
:

Cf.

Lamberti Annales (Mon. Germ.

SS. III 45) 836

„

Otgarius ossa sancti Severi episcopi sibi delata transtulit

in Erphesfurt, Thuringiae civitatem, et in Alto monasterio reposuit 11 Kal.

Novembris".

2.

I regis

Aquitaniae.

3.

anno 858. Lamberti anreli-

nales (1.1. p. 49) 858:

„Karolus archiepiscopus quandam partem de
ad Erphesfurt".

quiis sanctae Innocentiae transtulit

VITAE BARDONIS ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI.

\Puid
et

virtutis

atque meriti fuisset in Bardone monacho Fuldensi

deinde archiepiscopo Moguntino anno 1051 defuncto,
est.

postea duabus vitae eius descriptionibus expositum
altera

pauUo Quarum

Moguntino narratori, altera Fuldensi debetur. Vulculdus enim, Liupoldi archiepiscopi (1051 — 1059)
cum mandatum ab eodem domino
suo componendae
vitae accepisset, brevius aridiusque

capellanus,

Bardonis

quam

optes de ea
et

re tractavit.

Qui quidem nonnullis rerum lineamentis
iisque

aliquot

narratiunculis ,

haud iniucundis, contentus,

eo

maxime

animum nem

convertit, ut ostenderet,

omnium

octo beatitudinum, quas

protulit Christus in oratione de
fuisse.

monte habita, compotem Bardo-

Veri simillimum autem videtur, exiguo hoc Vulculdi

libello

Fuldenses, aemulos
citatos
esse.

tunc litterarum Moguntinarum, ad ampliosocio,

rem de Bardone, suo quondam
abbatem

conscribendum librum inillius

Neque enim ignoramus, Egbertum
omni ope atque opera

temporis
ut

(104S — 1058)

contendisse,

S. Bonifatii vita,

Moguntiae olim exposita, a Leone

IX papa
istumque

Fuldensibus litterarum auxiliis adhibitis recoleretur ;

laborem peractum
lono^.

esse posterius in monasterio

Fuldensi ab Oth-

Sub

illo

ipso Egberto
esse,

abbate Bardonis quoque vitam

m^iorem Fuldae conditam

non dubitanter confirmaverim.

Ibi enim legimus: „adhuc viventes multos testari^^ qualis, deca-

nus Fuldensis post annum 1017 factus, Bardo fuerit; „quan-

tumque

se^,

praefectum monasterio S. Andreae, Fuldae vicino,

yfecerit expectabilem, tot testari, quot
1.

adhuc

eius exemplis illu-

V. supra p. 426. 427.

VITAE BARDONIS ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
minati regantur^.

519
brevi post

Ex

quibus iudicari potest,
litteris

quam

mortuum Bardonem haec
scriptor,

mandata

sint.

Refert praeterea

quibusdam rebus spatio annorum 1043
interfuisse,

— 1047

gestis

quendam Bardonis familiarem
et

additque haec : „ qui

ipse hoc nobis narravit".
est,

Immo iam

vivo ipso

Bardone eum,

a quo opus

in monasterio Fuldensi versatum esse, satis ar-

gumenti continetur somnio Luydnandi, monachi Fuldensis, ante

mortem Bardonis

viso;

nam
urbis

scriptor:

„Monachus^

inquit „ex-

pergefactus somnium

hoc nobis

cum magna

dulcedine narravit".

Inde,
a.

cum Moguntiae
invisae

a Leone

IX papa

mense Octobri
vitam hanc

1052

mentio inferatur, facile statueris,
et

annorum 1053
ex
libello
et

1058
et

intervallo

expeditam

esse.

Ceterum

coenobita

Fuldensis redolet usque quaque.
ut

Huius

enim quanto magis

intersit,

monachus Bardo

illustretur

quam

Bardo

episcopus, quae de rebus die

25 Dec. 1031

gestis prodit,

ea satis dilucide indicant.
donis decessores in

Atque cum omnino duo tantum Barveniant: Erkenbaldus
et

medium

Aribo archi-

episcopi Moguntini, illum contra

Branthohum abbatem FuldenAribonem „temere^ locutum

sem
esse. et

„ desaevisse " dicit scriptor, et

Abbatum Fuldensium

vero seriem longiorem non sine studio

veneratione inducit: Herchenbaldum (997

— 1011);

Brantho-

hum (1011—1013); Bobbonem (1013—1018);
(1018

Richardum

— 1039) „bonae

memoriae abbatem^, „virum Dei^, „pium

patrem", „beatum patrem
rabilis";

— meriti

laudabilis et ingenii

ammi-

Rohingum (1043—1047); Egberdum (1048—1058)
Locorum etiam Fuldae proximorum bene
Quin etiam frmissime
asseverat, Fuldenses

„venerabilem patrem^.

peritum se 08tendit\

hoc privilegio praeditos esse, ut tertium quemque archiepisco-

pum Moguntinum
omnino mirum
tinis
1.

ex suo monasterio exhibeant"^.

Quocirca nihil

est,

maiore hac Bardonis vita non tam Mogun-

rebus cognoscendis

quam Fuldensibus materiam

afferri.

condito.

V. ad 1018—1030 de Novo-monasterio per Richardum abbatem 2. V. ad 1031 Apr. 6 „ ex privilegii censura Fuldensem exigi
:

pastorem; eo quod tercium antistitem sedis Mogontinae mittere Fuldense
deberet ovile" .... „consulta igitur privilegia eadem loquebantur"
„Igitur et abbas Richardus addoctus ex privilegiis,

eadem

ratus ventura".

520

VITAE BARDONIS ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
Vulculdi lihellum ediderunt anno 1853 Boehmer Font. III

247—254

et

anno 1854 Wattenhach in Mon. Germ. SS.

XI 318
Mo-

— 321,
guntini^

uterque usus uno qui exstat codice^ chartaceo

quondam

„colonelli dicti Krichenheck^ ,

tum Nicolai Schmidt

vicarii

deinde collegii societatis lesu Moguntini , hodie bihlioIhi enimfol. 121

thecae universitatis Wirzihurgensis ms.fol. 187.

— 199
fol.

invenitur „IIistoria

Maguntina ad reverentissimum Bera.

(tholdum) archiepiscopum Moguntinum"^^ circiter

1500 a lomihi ad

hanne Hebelino de Heymbach, qui totum Vulculdi opusculum in

155v

— 158v

collocavit.

Idem codex

hic Berolini

manum

fuit heneficio Antonii Ruland.
vitae

Alterius

editionem principem
(hist. eccl.

ea codice hihliothecae

Caesareae Vindohonensis 336

5) memhranaceo saec. XIII

procuravit anno 1698 Daniel Papehroch, Act. SS. lunii T. II

299

— 319;

cuius

quidem

editioni se addixerunt Mahilio

anno

1701 in Act. SS.

1722 in Rer.
Font. III

VI P. II 1 33, loannis anno Moguntiacarum T.I474 493, Boehmer anno 1853
ord. Ben. saec.

—

—

— 247. Sed Wattenhachii Germ. SS. XI 323 — 342 prodiit anno 1854,
217
n.

editio,

quae in Mon.
est

comparata
S.

ex

quatuor codicibus;

quorum optimus in monasterio
12
fol. saec.

Crucis
ceteri

prope Vindohonam habetur, memhr.
saeculo

XII;

Vindohonensis cuius supra memini, Admontensis n. 24 membr. fol., Zwetlensis n. 24 Egomet satis hahui, cum ipsum S. Crucis coememhr. fol.

XIII

scripti

sunt:

nobium,
adiissem,

et situ

et

hahitatoribus servari

amoenissimum , anno superiore
dixi,

quem ihidem

iam

codicem praestantissi-

mum

denuo pervolutare.
Post

eximiam vero utrique Bardonis
si contigerit mihi, ut

vitae

impensam a

Wattenhachio curam

emendationum ah eo
studiis his fautu-

factarum numerum nonnihil augerem, eundem

rum

esse confido.

Berolini 11 Kal. Februarias 1866.
Codicem enim Darmstatensem 820, cuius Boehmer Font. III p. XLIII ex ipso codice Wirziburgensi ductum esse, refert Wattenbach 2. 1484—1504. Deutschlands Geschichtsquellen (ed. 2) p. 330 n. 2.
1.

meminit,

VULCULDI VTTA BARDONIS

521

VULCULDI YITA BARDONIS.
Beatissimi Bardonis, gregis Moguntinensis dignissimi provisoris, vita incipit; quam successor eius

L(iupoldus), archipresul dignus, quendam cappellanum suum nomine Wlculdum" ob memoriam eius componere fecit.
Ortus est hic lucifer in Teutonicorum Francia, parentum
gloria, ecclesie

columna, Moguntinensis specialis corona.

In pago

vero Wedereiba dicto, in villa Habprahteshoven'*' nomine" nun-

cupata mundane procreationis sortitus est primordia.

Fuit autem

de cognatione et de gente
gens, cuius est

illa,

de qua

dicit spalmista**:

Beata

Dominus miam prophetam loquitur Dominus: Erunt mihi in populum, et ego ero eis in deum; daboque eis cor unum et viam" unam, ut timeant me et bene sit eis et filiis eorum post eos^. Pater vero eius, Adelbero nomen habens proprium, vir erat religiosus
Deus eius^, et de qualibus per Ihereac timens Deum*.
stianitatis

Mater autem, Christina nuncupata, ipso
prefigurabat
indicia.

chri-

sue vocabulo

Qui,

cum bene

essent christiani et nobilis parentele,

Domino donante, generandecorum.

tes protulerunt filium, spiritualis gratie nobilitate

Igitur

primevo
Dei^,

etatis

tempore cum iam pueruli corpus, sancvite

tum templum
aliqua

nimirum^ ad sequentis usum
foret eruditione, ut

honesta

informandum

Domino

placuit, relictis

mundialibus exercitiis, parentes
decreverunt.

eum

litterali scientie

assignare

Unde

— mox,
^

dum prima
per
in cod.

didicit elementa, virtute

Dei agnita, qua socia spirabat infantia
comitabatur
a.

—
b.

illum Domini* que

exhortante

gratia,
Wlculdum
cod.

supradictos

parentes

in

Wlcaldum correctum
scripsit

est in

Habprabhteshoven c, uhi
C.

w»
e.

margine

manus

alia:
f.

nunc Opprishofen

dicta.
g.

n. cod. h.

d.

sp
c.

c.

om. cod., uhi lacuna.
a.

mirum

dm

c.

erhortan

Cf.

p. 522 not.
1.

Oppershofen in Hassia, inter Giessen et Friedberg.
4.

2. Ps. 32, 12.

3.

lerem. 32, 38. 39.
5.

Actus apost. 10,
:

1.

2: „Vir

— religiosus

ac

ti-

mens Deum". quod estis vos".

1 Corinth. 3, 17

„templum enim Dei sanctum

est,

522
Fuldensi ecclesia

VDLCULDI VITA BARDONIS

Deo sanctoque
'.

Bonifacio
Ibi,

oblatus

est,
"

sancta

ac viva ac bene placens hostia

divina favente

clementia,

Dei famulus Bardo aggressus est viam, que ad gloriam illum
provexit

humanam

et

divinam.

Mox primo
celeri

ingressu litteralibus

studiis inter

coevulorum turbas

ceteris acutior'' existit aliorum-

que profectus profectuum" suorum

sagacitate
fuisse,

premit

et et

—

ut paucis perstringam,

quod verum

coram Deo

angelis eius hodie in celestibus liquet

—

sic preditus

est litte-

rali scientia, ut post, predicator efFectus,

mira pariter sapientia
illo

et facundia coruscaref.

Caritas et humilitas,

crescente, pa-

riter in illa sancti sui pectoris occultata creverunt habitatione;

de quarum una fratribus amorem,
inpendit honorem.

et

altera

prelatis

debitum

Hiis geminis virtutibus in congregatione illa

magnis

et parvis factus est gratus.

In tenera iam etate tante

spei et tante

claruit

industrie,

ut fratribus sanioris sententie
illi

non infructuosum videretur^ aliquas

in claustro obedientias

commendare. Et
et

sic

a minoribus incipiens, Domini precedente

subsequente gratia, omnes maiores in iUa ecclesia

—

et gra-

datim singulas

—

ascendit obedientias ; non quidem sine gradisibi

bus meritorum, quibus
rabat ad Christum.
Interim, sicut in

de die in diem propinquius iter pa-

monte posita
in

civitas

non potest abscondi^,

divina disponente gratia,
nasterii defuncto in

castro

Wirdina dicto patri* mo-

locum abbatis surrogatur beatissimus Bardo'^

Cum

vero iam pater

monachorum nominaretur

et esset,

Domini
gere-

servus circa gregem dominicum sibi

commissum paternos

bat aiFectus^

et,

quicquid iam potuit boni exequi, studiosa non

cessavit mente'' operari.
a.

Obedientiam, quam ipse suis prelatis
c.

faven
f.

c.

b.

accucior

c.

profectu

c

d.

corruscharet
g.

c.

e.

vide-

tur

c.

sorrogatur B. B. cod.

Cf.

lemma

huius vitae.

affectos c.

h.

mte

c.

Rom. 12, 1: „ut tam, Deo placentem ".
1.

exhibeatis corpora vestra hostiam viventem, sanc2.

munera, dignitates,

3.

Matth.

5,

14:

„Non
Syl-

potest civitas abscondi supra

montem
(ap.

posita".

4.

Heithanrico;

cf.

labum abbatum Werthinensium
vembris ;
v. necrolog,

ap. Leibnitium SS. III 601.

Is obiit d, 11

No-

Werthinense
5, Necrol.

Leibnitium SS,
(1. 1.

III

748 et ap. Boeb:

merum
lunii,

Font,

lU

390).
et

Werthinense

p.

747 et 389)

„

3 Idus

Bardo abbas

postea Moguntinus archiepiscopus obiit".

VULCULDI VITA BARDONIS
pridem subiectus prebuit, subditos
monasterii prioribus prebere
incitabat.
tione,
instituit.

523
ipsi et ceteris

sibi

fratres

Exemplo

caritatis affectus

Omne divinum
^*

officium adeo circumspectabat" devo-

quod negligenter

inordinatum nihil in Dei servitio dereli-

quid,

dum

faraulatus amatores ad

laudem Dei quam plures aggre-

gaverat fratres.

Preterea cuiuscumque operis artifices ad utilitaillis

tem

ecclesie conquisivit*' et,

necessaria et premia ministrando,
Intus et

illorum artibus ex ecclesiastica familia alios instruxit.
foris,

apertos tenens oculos, circa

curam

sibi

creditam ut pater

familias prudens vigilabat.
tione et

Ipse et sui fide et veritate et dilec-

—

per illud

omne tempus

— frugum
Ad

terre habundanti

fertilitate et pacis tranquillitate,

Domino

prestante, securi vixere.

Quantum
et

suis et fratrum stipendiis superesse potuit, peregrinis

hospitibus partiri non distulit.

hec indigenti cuique

tri-

buit

secundum apostolum
Ergo,

^

cum omni

hilaritate et simplicitate,
diligit^

quicquid potuit.
et ut

et sicut

hilarem datorem Deus

ex precedentibus meritis dona semper augentur

iustis^,

dum
illius,

forte interim abbas Heresfeldensis obiit

mundo,

in

locum

iubente Domino, electus et substitutus est* mitissimus Bardo.

1031

Cum
toris

itaque simul in duabus ecclesiis vir Dei providi recofficio,

fungeretur

propter excellentiam maioris ecclesie
sicut prius vigilare

priori

non minus intendebat sed omni studio
Maior etiam ecclesia minori

satagebat.

nihil

nocuit,

minor a

maiore
bat, ut,

illius

animum non
in

avertit.

Hanc

et illam sic dispone-

dum

una

esset occupatus, ab altera penitus esset in-

divisus.

Bona

opera, quis in minore ante sudaverat,

secundum

ampliores sumptus maioris ecclesie omnimodis ampliare laudabili

desiderio

anhelabat.

Die noctuque bonorum actuum lucer-

nam
a.

tenens in manibus, viam bonam'', per
circumspecta
c.

quam
c.

grex Domini
d.

b.

neglienter

c.

c.

cuquesivit

viam bonam

addidi.

Cf. 3iie^. 8, 36:

,et ostende eis

viam bonam, per quam ambulent'.

Watten-

bach addiderat viam.
1.

Kom.

12, 8
2.

:

„

qui tribuit in simplicitate
9, 7
:

— qui

miseretur in
diligit

hilari-

tate".
3.

2 Corinth.
9, 10.
a.

„hilarem

enim datorem

Deus".

Cf.

2 Corinth.

4.

Arnoldo abbati Hersfeldensi non mortuo

sed deiecto successit

1031 Bardo. V. Annal. Hildesheim. 1031 et Vitam

Meinwerci

c.

210 (Mon. Germ. SS. HI 98 et XI 156).

524
1031 sequeretur,

VULCULDI VITA BARDONIS
ostendit previus.

Quid multa? Non paucos in

illo

cenobio fratres

Domino cooperante
sibi

constituit ; in clero et in po-

pulo liberos et servos

subditos

ut populum Dei tractavit

mansueta dominatione

et

paterna pietate.
et"

Opulentiam rerum,

qua exuberavit, copiose erogavit
totius ubertate plenitudinis

tam

discrete, quatinus sui
et superve-

beatam vitam ducerent,
reperirent.

nientes quique caritatis
tur temporis intervallo

ianuam patentem

Brevi

igi-

fama

viri percrebuit

mundoque prudenEt
ita

tiam pariter et pietatem predicavit'* de
est in urbibus atque provinciis,

illo.

cognitus

atque

adeo gratus et acceptus
prudenti femine,

factus est Conradi imperatoris coniugi" Gisle,

imperatrici auguste\
Hiis itaque transactis, Aribo archiepiscopus sedis
Apr. 6

Magun-

tinensis
tentis

ingressus

est

viam carnis universe.
et

Dei ergo omnipo-

nutu disponente

supra dicta imperatrice augusta interet

veniente, Bardo Dei servus
factus est presul venerandus.
Igitur
et

monachus Moguntinensis urbis

—

ut

bonorum

vita
invidi,

detrimentum

est

pessimorum,

ut zelanf

mansuetum

modestum superbi

—

insur-

rexerunt multi iniqua emulatione continuo in servum Dei; mo-

nachum

et

hominem aspectu deformem Maguntinensi

presidere

sedi dedignantes deridebant, que foris viderunt carneis sensibus

diiudicantes, intus latentem spiritualium

donorum gratiam nulet doc-

latenus appreciantes.

Animalis enim homo iuxta fidem

trinam apostoli non percipit ea, que sunt spiritus Dei^
viciorum
et

Con-

detractionum non

minimum

accessit,

prout emulanti

lingue" vanitas secularis et propria consuetudo suggessit.
Ille

tamen, ut divine ipsum patientie virtus ammonuit, hu-

milis et timens
tiones equo
a.

Deum, tam domesticas quam extraneas
sustinuit,
predicaret
e. c. c.

indigna-

animo
b.

se dispicientes
c.

non despexit; non
d.

et addidi.

coniuge

c.

zelant scripsit TVai-

tenhach pro celant cod.
1.

ligue

Bardoni iam antea abbatiam Hersfeldensem, suadente consanguinea

eius Gisla imperatrice, traditam esse,
constat, ut indicavit

ex Annal. Hildesh. et vita Meinwerci
2.

Wattenbach.

1 Corinth. 2, 14:

„Animalis autem

homo non

percipit ea,

quae sunt

spiritus Dei".

VULCULDI VITA BARDONIS

52&'

quid episcopus posset, sed quid episcopum deceret, considerans.

Ex

curia et ex dorao et ad se

undecumque venientes cum
iam implere
te"

in-

genti gratiarum alloquebatur dulcedine, illud

festi-

nus, quod dicitur: Quanto

magnus

es,

humilia

in omnibus^

Sublimationis nove sic temperavit initium, ut iam eius et mores
in illum ascenderent

gradum, de quo
est^

dicit

euangelium: Beati
.

pauperes spiritu, quoniam ipsorum

regnum celorum

Sed hec

spiritus paupertas sive humilitas,

quantum ad exa-

men
boris.

spectat humanitatis, non parvi beato viro extitit causa la-

Regia" illum eo amplius mandata urgebant, suique

eum

e contra

minus metuebant;

et,

quos proprii honoris invenire

debuit fautores, suos invenit proh dolor desertores propriosque
delatores.

Milites

namque

sui,

despecto freno sue mansuetudinis

ab eo recedentes, regalibus sese subdiderunt contuberniis.
nuili etiam

Non-

ex servientibus ecclesiasticis curialibus sunt manciobsequiis, quibus sibi erant obnoxii,
obligati.

pati servitiis;

apud impe-

ratorem volebant esse
cis

Hiis

quidem familiaribus inimi-

deferentibus

eorumque pertida instigante nequitia, assidue
et graviora

exigebantur dona ab eo magnifica,

semper

illi

in-

iungebantur

servitia.

Sed unde'' malignantium perversitas Dei

servo* contrahere putabat

cum dedecore contumeliam,
ei

excellen-

tem' Deo favente accumulavit

honorem

et gratiam.

Nam

in

quocumque negotio Deus

illi

tantum concessit proventum, unde

ipse et sedes sua exaltationis

non parum
restitit

tolleret

incrementum.

Vir sanctus et mitis non

malo^, verum etiam vicit*
:

malum
mites,

in bono*, dicentem secum'' volvens euangelistam

Beati

quoniam

ipsi

possidebunt

terram^.

Quidam comes
Maesse.

suus, nomine perfidus Erkenbaldus, scilicet inmerito urbis
a.

te

om.

c.

b.

et c.

C.

se(/uitur ergo
e.

in cod.,

sed videlur deletum
f.

d.

unde

scripsit
3,

Wattenhach pro inde cod.

servitio
g.

c

excellente

c.

(Cf.

2 Corinth.
vincit
c.

10:
h.

,propter excellentem gloriam').

vicit

scripsit

TVattenbnch pro

dicentem secum scripsi pro dicente se cod.

Cf. Genes. 24, 45:

Dum-

que haec tacitus mecum volverem.
1.

Eccli. 3, 20.

2.

Matth.

5, 3.
si

3.

Matth.

5,

39:

„Ego autem

dico vobia, noa resistere malo; sed

quis te percusserit in dexteram

maxillam "

cet.
5.

4.

Rom.
5, 4.

12, 21

:

„

Noli vinci a malo, sed vince in bono

malum".

Matth.

526

VULCULDI VITA BARDONIS

guntinensis prefectus

—

ideoque dicam inmerito, quia in de-

spectum

et

contumeliam archipresulis mitissimi

omnem

iniusti-

tiam et dominationem iniquam exercuit in hominibus Sancti Martini

— unum

ex iudicibus

civitatis,

bene natum et honorabilem

virum, comprehendit et virgis cesum tutundit".
insidias

Tribuno plebis

multas paravit;

sic

tandem

nihil perficiens,

apud im-

peratorem falsa illum accusatione pulsavit,
et

donec homo dives

grandevus ipse, in aquam miserabiliter missus, Dei iudicio

iniectum crimen Domino auxiliante purgavit.

Tertium quendam

ex civibus Maguntinensibus eius instinctu imperator suis cathenis involvit, donec

tandem pecunia membrorum suorum sanitacivitatis alios

tem redemit.

Multos eiusdem
diversis''
lesit

idem Erkeubaldus,

malitia plenus,

ubique periculis.

Atque ipsum

beatissimum Dei famulum Bardum, dominum suum, apud aures
imperatoris frequens
susurro
detractionis
"^

veneno

polluit;

et

sepe usque ad satisfactionem illum nequam'' contaminationis inpulsione coegit.
tienter

Ipse
tulit;

vero

beatissimus Bardo

propriam pafletibus

iniuriam

suorumque calumpnias lugens,

incessanter
vit;

amaris se" perfudit.

Suorum cladem suam estima-

illam doluit, illam

Deo

et sanctis eius assidue in orationi-

bus inculcavit.

Quadam
disset,

vero

nocte,

dum

vir

sanctus quieti
vidit; et

membra

de-

arborem coram sompnis adstare
illud sancti lohannis
:

per quandam
est

vocem

Ad

radicem arboris iam posita
est,

securis^ audire

promeruit.

Et factum

prout in euangelio
ipsi

promittitur

:

,

Beati

qui

lugent,

quoniam

consolabuntur^
ut

Post

modicum

vero

tempus comes supra dictus,

Domino

complacuit, in presentiam beati archipresulis ad iudicium venire
consensit.
Ibi vero

commilitonum suorum
fidelitatis

iudicio abiudicatum'

beneticium^ perdidit et,

rursum securitate adiurata,
recepit.

idem beneficium repetitione probrosa
a.

Nec diu
c.

fuit

totundit
d.

c.

b.
c.

diversis scripsit
e.

Watienbach pro dimersit cod.
f.

detra-

cionis
cf.

c.

vnqaam

se addidi.

abiudicatus

c.

g.

beneficil c;

quod
1.

.ler/uitur:

idem beneficium.
2.

Mattb.

3, 10.

Matth.

5, 5.

VULCULDI VITA BARDONIS
postea, quod, paralisi percussus,
illis

527

inspicientibus, quibus an-

tea tantam duritiam intulit, languidus et siccus usque ad finem
vite

exaruit.

Ille

ea arbor exstitit, ad cuius radicem securim

positam vox superius audita memoravit.

Et hoc

est,

quod

legi-

mus: Patiens
ait:

et

redditor est altissimusK

Hinc

et

Iheremias
eius oh-

Omnis homo, qui comedit uvam acerbam, dentes Quod et aliis verbis in eodem propheta stupescent'^.
Unusquisque in iniquitate sua morietur
.

dicitur:

Per omne hiemis tempus

et estatis venerabilis antistes post

prime dormitionis quietem semper intempesta nocte ante matutinas horas solitus erat ad ecclesiam venire, dicentis

non surdus auditor
Ibi

prophete:

Memor fui
Quadam
inventus

in nocte nominis Domini^.

diu, inmobilis fixus vigiliis et orationibus,

cum Domino

loque-

batur in celestibus.
circa aras in
ecclesia

vero nocte in urbe Maguntinensi,
solus,

ab hostiario sub specie

ignoti alicuius fuste fuit

non segniter verberatus. Proximo mane
stetit hostiaeli-

cum
rius.

ceteris

pauperibus ad elimosinam suam idem
ut vidit recognovit;

Quem

unoque" denario dato pro

mosina, alterum pretio dedit pro verberatione suscepta.
tiens

Quodiu

quidem

matutinis

laudibus

interesse

iam

ceperat,

protractis

lectionibus,

sacre fluenta scripture sitibundo pectore

haurire consueverat.

Sicque eo saturabatur cibo, de quo Domi-

nus

ait'':

Meus

cibus est, ut

faciam voluntatem patris mei
Et particeps
Beati,
.

,

et

bibebat"

aquam

salientem in vitam eternam".

fac-

tus est beatitudinis ,

de qua in euangelio dicitur:

qui

esuriunt et sitiunt iustitiam;

quoniam

ipsi saturabuntur

Super populum procurationis sue
maioris
que,
misericordie.
Clericos

numquam

fuit episcopus

et laicos

ex humili loco pleros-

Domino exhortante,

in

magno

constituit honore.

Dicebat

sepe, Sancti Martini divitiis merito subveniri debere pauperibus
a.

Imoque

c.

b.

Dominus

ait

de quo cod.

c.

bibebat scripsit Wattenhach

pro bibeat cod.
1.

Eccli. 5, 4: „ Altissimus
4.

enim

est patiens redditor".
5.

2. ler. 31, 30.

3.
„

ler. 31, 30.

Ps. 118, 55.

loh. 4, 34.

6. Cf. loh. 4, 13.

14:

Qui autem biberit ex aqua hac
".

—

fiet in

eo fons aquae salientis in vitam

aeternam

7.

Matth. 5,

6.

528
suis.

VULCULDI VITA BARDONIS

Nec solummodo
valde

suis

hanc pietatem agebat, sed ad notos
Miseris ioculato-

et

ignotos corde et animo sic suavis erat.
fuit

ribus

benignus, nulla scurilitatis specie conductus,
inopie
:

sed propter

Deum

miserorum consulens; memor

verbi,

quod

testatur dicens

Beati misericordes, quoniam ipsi miseri'.

cordiam consequentur

De
magna

simplicitate

viri

non

est

multum necesse

loqui.

Nam

adeo simplex hominibus videbatur,
sapientia putaretur;
nisi

quod simplicitas sua non
claruit:

quod postea miraculis

quam
dis

accepta

Domino

simplicitas sua fuit.

In simplicitate cor-

Deum num sine
mundo

quesivit, et ille cor

mundum

in

eo creavit; et

Domi-

dubio videre meruit, sicut in euangelio legitur: Beati

corde,

quoniam

ipsi

Deum

videbunt".

Quod dicit apostolus: Si fieri potest, quod ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes'\ ipse exercebat ad
omnes.

Et

sic ascendit" in illum

gradum, de quo
filii

dicit

euange-

lium: Beati pacifici, quoniam ipsi Dei

vocabuntur'^.

Intronisationis sue primis temporibus a fratribus et coepi-

scopis

contemptus, sicut a Spirensi episcopo, qui perfidus Si-

bicho^ cognominabatur, et despectionis persecutionem et pertidie

iniuriam perpessus

est,

non misericordiam

;

in

hoc etiam beatus

propter patientiam et iustitiam'^.

Sed

hiis octo

beatitudinum meritis
,

illis,

quibus vir sanctus
eiFectus''

primum
Hiis

erat

despicabilis

novissime omnibus gratus

est et venerabilis.

debemus breviter apponere, que per illum egregie ge-

sta sunt Maguntie.

Maiorem ecclesiam, que nova

dicitur in

comparatione
libus
cepit.

veteris, sine tecto et

condensam intus invenit
eiecta,

edi-

instrumentis.

Sicque

Ea scilicet silva domum Dei laquearibus
b.

a

tecto

edificare

pavimento

et parte fene-

strarum, parietibus dealbatis, dedicatiouis consecrationi prepaa.

assendit

c
5, 7.

affectus

c.

1.

Matth.

2.

Matth
G.

5, 8.

3.

Eom.
10
:

12, 18.

4.

Matth.

5, 9.

5.

1039—1054.

Cf. Miillenhof

Zeugnisse zur deutschen Heldensage in Haupt
Matth.
5, „

Zeitschrift

XH 308 — 310.

Beati

,

qui persecutionem

patiuntur propter iustitiam".

VULCULDI VITA BARDONIS
ravit.

529

Deinde, Conrado christianissimo imperatore eiusque con-

iuge Gisla imperatrice augusta una

cum eorum

serenissima prole
invitatis,

Henrico tertio rege et nobili coniuge sua Conegunde'

decem

et

septem episcopis conlaborantibus, eandem
dedicavit,
in veteris ecclesie rebus cunctis
translatis.

domum

Dei

honorifice

cum

dote et

congregatione''

novam

Postea claustrum

cum

porticibus et officinis ad hoc pertinentibus construxit tanto fere

sumptu, quod ecclesia ipsa maioris non constaret.
ecclesia,

In veteri

de qua priorem congregationem transtulit, pro remedio
et sancti Martini,

anime sue in honorem Dei
quisitis prediis,

sua industria acIn nova vero,

alteram congregationem

restituit.

quam

ipse consecravit,

ciborium auro

et

argento decoravit et

supra altare sancti Martini fabricari precepit.

Postremo circa

ultimum
altari

vite

sue finem honesta pictura insignire fecit eidem

occidentalem arcum inminentem.
felicis

Tandem,

vite" cursu

expleto,

longevus et dierum 1051

plenus in senectute bona obdormivit in Domino.

Amen.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS.
Beatus Bardo
pretari
**

— qui

et bar

'

deo id est „

filius

dei " inter-

potest

—

ex ..." oppido Germaniae, secundo Ottone 973—983
amministrante, bonis ex parentibus opti-

Romanam monarchiam
mus
bilia,

natus est

filius.

Cuius pater Adelbero ,

mater vero ... *

quantae sanctitatis fuerint, absque meo labore loquuntur mira-

quae ad eorum sepulchra fiunt inenarrabilia.

Igitur fratres
est,

eius Heliso

credimus,
in

— barbarismatice vero ab eo quod Helyseus mutatum — Harderath, omnisque prosapia,
et
illa

ut
et

catholica fide probatissima et expers omnis suspicionis

mavir-

cula, tantae virtutis habita est, ut, si aliquid generi

demas,

tutibus addas.
a.

Fortes in armis, in fide precipui, quod regi dec.

Congunde

b.

congreacione

c

c.

fine c.

d.

in cod. nihil est nixi

BEA ....
e.

V. imaginem huius loci a Wattenbachio factam {Mon. Germ. SS.
esl in

XI ad p.

162).

lacuna non
1.

cod.

Hebraea vox „bar" sonat
Bibliotheca
III.

filium.

jAm,

34

530

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
Deo debebant,
optime.

bebant, amministrabant strennue, quod
Tali ex radice palmes ortus est,
solis,

qui,

aecepto fervore verissimi
sicienti salutem,

in

uvas virtutum intumuerit omnique,
vitae

poculum

postmodum

eiFuderit;

eo quod se ipsum sibi ab-

negaverit et,

arrepta cruce mortificandi terrena sua
sit.

membra,

Dominum

secutus

Secundum catholicam
donavit

igitur religionem sacrosancti sangui-

nis Christi tincto baptismate,

quidam compater
agno, psalterio.
facta

eius ammirabili

eum munere:

galea,

Per quae dona
scilicet

materialia adverti possunt eius

spiritalia,

ut in
.

primordio secundae nativitatis nobis resplendeat prodigium tocius

sequentis etatis.

In galea quidem, quoniam, septus armis

spiritalibus ,

nunquam
in

deserviebat voluptatibus carnalibus;
est a

in

agno prefigurata pacientia, quae multa eum comitata
adolescentia;
psalterii

prima

prefiguratione,

quantum postmodum

profecerit psalmodiae meditatione.

Parentes siquidem eius,

et

in

divina sapientes et in hu-

mana

prudentes, post ablactationem

puerum cum

ipso psalterio

in loco ..."

cuidam vetulae, nomine Benedicta, tradebant ad
litteras.
Illa

erudiendum

vero vetula, in infantulo

suum

solata

senium, quicquid novit docuit eum, in gi'emio suo positum; et
inter

pie decipiendi'' susurrum brevi totum illum edocuit psal-

terium.

Ipse vero,

horum non inmemor,

post factus episcopus

iam geronte

nutricis factus est nutricius,

inopiamque eius multis

solabatur largitionibus.

Non multo

post,

cum

didicisset psalterium,

a parentibus

997— 1011 Fuldam" deportatus
ribus alis appositus.

est ibique sub

Herchanbaldo abbate' scola-

batur consilio.
faleris,

Mirum in modum tenera etas sapienti uteQuoniam quidem, spretis humanae phylosophiae
et

fragilitatem meditabatur vitae presentis;

quamquam

in

scolari facundia desudaret magistri timore,

in aecclesiastica

tamen
a.

simplicitate

toto

mentis versabatur tenore: in psalterio
b.

m

cod. non est lacuna.

sic scripsi

pro desipiendi.

c.

caidam

c.

pro

Fuldain.
1.

997-1011.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
Ambrosiano, euangeliis
et talibus ceteris.

631
di:

Quare iusto valde

vino iudicio in utroque ditatus est araodo.

Et

intus

eum

infor-

mante
derio;

sancti Spiritus magisterio, suo defraudatus

non

est desi-

sed

sitienti

pectore sapientiae fluenta hauriebat et satis
digerebat.
est,

firma

memoria hausta

Postquam autem etatem iuvenilem consecutus
tificationis libens

piae mor-

assumpsit habitum, monachicum
est

scilicet

indu-

tus vestitum.

Et quod eiusmodi professus
Sed

indumento, virtuin

tum non negavit emolumento.
qua pia Christi signatur
sui

sicut cucullam accepit,

infantia, et scapulare,

quod quadratura

perfecta

designat opera, ita secundum apostolum Petrum
genitus infans racionabilis sine dolo lac simplicita-

quasi
tis

modo

concupivit*, ex quo lactatus virtutum etatem acquisivit.

Branthoho etiam preposito Fuldensi adherens
simplicitate directus " est nimis.

affinis,

sui

Qua

re in ea disceptatione,

qua

Erchanbaldus Moguntine sedis episcopus'' contra Branthohum^,

abbatem

sibi in

Fulda subrogatum*, desevit

et

eum
hic

sine divino

humanoque
fecit*,

iudicio ab Heinrico imperatore sua dignitate destitui 1013
et

exeuntibus cunctis ingenuis
virtutis

liberis,

sanctus vir,

non fortunae sed

amicus, Branthohum secutus est; et
eius

cuius letis communicavit,

nec

tristia

recusavit.

Tantoque
illa

tempore permansit cum eo, usque
a.

dum cahimpnia
Prov.W^Z:
"
'-'

inter-

directus

scripsi pro

dilectus

cod.

Cf.

Simplicitas iustorum diri-

get eos.
1.

1 Petr. 2,
".

2

:

„ sicut 2.

modo

geniti infantea, rationabile, sine dolo lac
II

1011—1021. 3. episcopum Haiberstadensem 1023—1036).
concupiscite

Annal. Quedlinburg. 1013 et
et 833.

abbatem Fuldensem (postea 5. Cf. 4. anno 1011. Thietmari chron. VI 56, Mon. Germ. SS. III 82
Schannat
in Hist. Fuldens. p.

'

De eadem

re affert

136 „domestici

(Fuldensis) scriptoris

coaeva manu" tradita haec: „Anno Domini 1114

mense Maio ab occidente ventus insolite ruit, hic plura subruens aedificia et malorum portenta afferens. Nam lunio mense, quamquam splendide
exstructum sub gremio sancti Bonifacii, monasterium iussio imperialis solotenus exstirpat, quasi barbarico

supervolitante incendio.

mento temporis
sine

ipse abbas huius loci Brantho
est destitutus,

Quin nomine ordine suo

et

mo-

et solio

humano

iudicio

omnisque fere congregatio extricata

incertis

sedibus fatigabatur,

nec non Lauresheimenses fratres cum suo

pastore in locum nostrum sunt subrogati".

34*

532

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
Sicque

ventu solaminis sedaretur.
1013-1018

sub abbate Bobpone' ad

nidum suae
Suae
tus

rediit professionis, et

pauper rebus, dives vero spi-

ritu, incoluit dilecte

locum

habitationis.
utilitati,

saluti vacans,

fratrum studuit

totusque dedivaluit,

erat inedicibili

benignitati.

Et ex parvo quod

ex

toto fratribus prodesse voluit; pro eis serviendo legendo et cetera,

quae monasterialis usus novit, agendo.

Ita

quoque circumibi

quaque

illis

collectis

fratribus — quoniam enutriti
ita,

pene omnes

exierant"

— brevi

complacuit

ut prius innotesceret beneficio,

quam

reditus sui spacio.

Visa igitur in fratres eius benignitate, quamvis voluntate
sepe frustrata'' paupertate, aliquociens in conventiculis suis privatis,

verum

illi

dantes testimonium benignitatis ,
et piis

querebantur

inopiam eius spontaneae paupertatis;

eius pro

moribus

dignum eum musitabant, qui imperaret
factum
est.

vel senioribus.

Quod

et

Nam

vir Dei,

simul

cum

gradibus etatis scandens

etiam gradus dignitatis, opinioni eorum nequaquam se minorem
sed centuplicato fecit maiorem,
toribus eius singulis,
consiliis.

admodum

ut gratulantibus elec-

multi

eum

dicerent suis primitus electum

Fuit etiam in scala provectionis eius quiddam am-

mirabile
sterio

omniumque memoratu
fuit

probabile.

Quoniam

in

mona-

nulla

obedientia,

quae

non amministraretur eius
tinem scandendi
lucratus
fecit in

diligentia;

qui,

incipiens

a minimis,

maximis.

Nam,

frugalitati

deditus fraterne,

est

sibi

nomen

dignitatis paternae.

Quemcunque enim fratrum angebat
Nec
aliquem spes eiusmodi;
si

alicuius rei necessitas,

evadendi necessitatem solatium primura
fefellit

sancti patris fuerat largitas.

quia nec habuit nec acquirere potuit, quod petebatur,
bat
alicui.

nega-

Quod tamen quia

accidere inevitabile est,

si

aliquando
et

evenit, pie consolatus petentes, anxietatis eis curas ademit;
si

aliquem vacuum dimisit dono, non tamen sermone bono, meillius:

mor

Sermo bonus super datum optimum.
c.

a.

exienmt

b.

frustrate c.

1.

qui abbas Laureaheimensis, auno 1013 factus abbas Fuldensis, obiit

a.

1018.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
Vir itaque melliflue dulcedinis,
nil aliud

533

agens studensque

quam moribus

consenescere et e contra bene faciendi voluntate
lasciviae,

semper iuvenescere, nullum tempus

nuUum

dedit ocio

sed quid agi oporteret, sedulo vel didicit legendo vel inculcavit
faciendo.

Quare,

mundus corde
quoniam

et corpore, sicut

scriptum est:

Beati

mundo

corde,

ipsi

Deum

videhunt^, sancti Spi-

ritus factus sacrarium, illum inhabitatorem promeruit, qui ait:

Si quis
liget

diligit
et

me, sermonem

meum
et

servabit,

et

pater meus di-

eum,

ad eum veniemus

mansionem apud eum facie-

mus"^.

Filicem" carnalis cogitationis penitus eradicans falce
quicquid offendere posset oculos convivantis
et

spiritalis operationis,

amici^,

sollicitus

abstulit;
intulit.

quo illum advocari vel delectari

crederet,

providus

Illum amavit, illum suspiravit.
est,

Et

quia, carne gravidatus,

quo spiritu eum secutus

corpusculo

non potuit ascendere, illum etiam, cum presens
invitavit descendere.

esset,

ad se

Unde scriptum
divini

est :

Ibunt de virtute in vir-

tutem*.
curia, et

lam illum

consilii

consortem caelestis novit

amicum

Dei, in terra degentem, impleverunt caelestia

sancti Spiritus oracula; ita ut in

eum

divinitus conferretur pro-

phetiae gratia.

Nam

inter cetera sanctae scripturae flumina, quae sitibunsitiebat, pius

dus bibebat et bibendo

Domini discipulus Pastora-

lem curam* maxime diligebat eamque sine intermissa sedulitate non sine divina legebat. Quod familiares eius fieri videntes
voluntate, quamvis casu ut dicitur operante

— — quadam die illum
Ad

percunctati sunt:

quanam causa hoc
diligentia

ageret, ut

hunc librum pre

omnibus tanta cum

legeret?

Quibus sanctus pater
hoc^; inquit

iocunde et ut ita dicam ridiculose respondit:

cum rex
forsitan

stultus venerit et

nullum

antistitare volentem invenerit,

me

constituet antistitem ;

ad quod necesse

est

me

previ-

deam
a.

scientem.

Tunc
b.

—

omnibus secum ridentibus nichilque
scripsi pro

Silicem

c.

Ad hoc
2.

Adhac

c.

1.

Matth. 5,

8.

loh. 14, 23.

3.

Christi.

4.

Ps. 83, 8.

5.

sive Regulae

pastoralis librum a Gregorio I scriptum.

Opp. ed. Bene-

dict. II 1 squ.

534

MONAOHI FULDENSI8 VITA BARDONIS

minus suspicantibus

—

cum

ridendo declamavit, quod ipse ne-

cesse noverat futurum, acsi possibile enunciavit.

His etiam pollens virtutibus,

cum

perfecta

mente perfectam

simul etatem arripuit, iamque quartam annorum septimanam,

iuventutem
in
virile"

scilicet

egressus,

quintam septimanam, quae etiam
est.

robur adducit, ingressus

Memor
et

igitur caelestis

sponsus amici sui,

summus rex

militis sui,

corona gloriae

coronavit indutum, et circumsepsit

eum

armis virtutum. Muniens

eum

clypeo humilitatis, galeatum pacientia simplicitatis et cirdiscretionis

cumcinctum gladio

adornavit sagittis predicationis

et protectum torace iusticiae salutaris, superinduit
caritatis.

eum

clamide

Humilem quidem propter

se divina maiestas exaltavit

apud

se.

Videntes enim cenobite militem Christi sine fatigatione in
procinctu positum,
1018-1030

coucedente abbate Richardo', unanimes deet conviatores angustae

canum
vitam^,

elegerunt;

viae,

quae ducit ad

ducem

fecerunt, qui nec ad

dexteram declinaret nec ad

sinistram^,
perius^.

acsi diceret

ad eum Dominus: Amice^y ascende suesset,

Qualis tunc
in

adhuc viventes multi testantur;

qui etiam,

servo carnis tantam libertatem spiritus

umquam
te

devenisse, mirantur.
stitueruntf

Memorem enim eum
sed esto
et

illius

:

ludicem

con-

NoU

extolli,

cum

illis

quasi unus ex

illis^,

cum
inter

dignitate gradus

morum

maturitate cunctos humilitate
Inter

subsequi, vel invitus fateri deberes.

magnos maximus

et

parvos minimus,

maioribus formidabilem, minoribus se

dedit

amabilem.

Minores

ad eum ut ad patrem accedebant,

quem maiores
vit;

ut iudicem attendebant; quia,

quod

caritas iube-

bat, negligere nesciebat.

Nullum condempnavit, nuUum
utrum dimittat usque

iudica-

et

cum

interroget Petrus,

septies",

hic septemplicavit septuagies septies^

Quodsi etiam a quoquajn
ilico,

aliquando putredinem vulneris ferro correptionis abscidit,
iuvenile

a.

c

pro in
b.

virile.

(Cod. Vindohonensis , quem fVattenhaehius adhihuil,

praehet: ad
1.

virile).

om.
2.
6.

c
Matth.
7, 14. 3. Isai. 30, 21.
7.

1018—1039.

4.

Luc. 14, 10.

5.

Cf. Eccli. 32, 1.

Matth. 18, 21.

Matth. 18, 22.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
se

585

hominem
linivit.

esse

memor, fomentum indulgentiae super egrotan- 1018-1030

tem

Quiequid monasterio erat,

omnium

ut debuit esse

docebat

Nec obedientias habentes non habentibus, sed non"

habentes preposuit habentibus.
ibi

Unde cum quidam

cellerarius

cubam

'

aceto plenam haberet, unde negaret fratribus mitten-

tibus ad se sepius;
toris

quam
est.

haud'' daret,

proprietas haec servaolei,

ad patrem delata

Qui,

memor

quod negatum dia-

cono beatus pater Benedictus
Spiritus

foris iussit proici^,

eadem

sancti

benedictione benedictus:
et

Ex

hac inquid maledictione

non gustabitur ulteHus;

sine

dilatione

totum

iussit eiFundi.

Interea predictus bonae

memoriae Richardus abbas, regio-

nem

loci,

id est Fuldae,

ordinemque basilicarum in circuitu po-

sitarum mente rationeque circuiens, invenit, aliquid addere se
posse, et
tioni.

quod placeret racioni

et

aptum

fieret divinae

benedic-

Versus enim septentrionem oppositus, in loco qui di-

citur Mons-episcopi^,
nis

eandem plagam
;

sustinenti,

semper

virgi-

Mariae vidit oratorium

altrinsecus

autem sanctorum lohannis
austrum.

baptistae et euangelistae

basilicam* ad

Cumque ex
templum
me-

partibus

orientis,

ubi in loco Uvesberc^ beato Petro

dedicatum invenit, ad occidentem reverteretur cumque hanc caeli

plagam
ritis

tali

videret benedictione vacasse, intellexit vir Dei,

suis augendis

divinam providentiam hanc plagam reservasse.

Dilatans ergo trigonum

—

dico

tres aecclesias
citra

iam

fatas" tri-

angulum

— in partibus occidentis
Novum

longum pontem'' ad ripam
et con-

aquae Fuldae, tetragrammum integravit quadrangulum ;
structo in occidentis partibus cenobio in honore sancti
indidit
pii

Andreae
In quo

vocabulum: ut

diceretur monasterium

®.

patris

meritum
c.

est laudabile et

ingenium ammirabile; qui
c.

a.

non om.
c.

b. d.

haud daret
c.

scripsi jtro laadaret c.

iam

fatas scripsi

pro in iatns
1.

pontnm
2.

cupam.
3.

V. S. Gregorii dialog.

II c. 28,

Opp. ed. Benedict.

II 260,

Bischofsberg (hodie Frauenberg).
v.

De

monasterio S. Mariae
4.

in

monte episcopi

Schannat Dioec. Fuld.

p. 118.

De
5.

monasterio
s.

SS. lohannis baptistae et euangelistae v. ibid. p. 108.
(hodie Petersberg).

Ugesberg
6.

De

coen. S. Petri in Ugesberg v. ibid. p. 132.
v. ibid. p. 81.

De

coen. S.

Andreae

in

Monte-novo vulgo Neuberg

536

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
ut

1018-1030 hoc excogitavit:

ab

septentrione ad meridiem virgo' respi-

ceret virgines"*, et ab ortu solis in occasum*' apostolus^ fratrem*.

Habito ergo consilio, teneram filiam abbas sancto viro commendavit, ut et

—

temporibu^ infantiae
doceretur.

—

lacte pasceretur et sine

austeritate
se

disciplinata

Tum

vir perfecte vitae,
etsi

pie

conformans infantiae nutricum more,

assuescebat ad pese

des Domini vitae theoretice,
practicae; imitans illum, qui,

gnarum tamen

ostendebat et

cum

tantae claritatis esset, ut de-

siderarent in

eum

angeli prospicere, assumpta obscuritate carnis,

nostro inventus est in corpore.

Quantum

se in hoc

gradu
tot

fecerit testari

expectabilem ,

mihi opus non est declarare;

quod

videntur, quot" adhuc, eius exemplis illuminati, reguntur.
1024-1030

Appropinquavit interim, quod scriptum
servus meus,
quia,

est:

Ecce

intelliget

exaltabitur et elevabitur,

et

sublimis erit valde^;

quem

sanctus accendebaf Spiritus, abscondere non potuit

modius*.
et

Venit enim hisdem diebus rex Cuonradus' Fuldam,

a beato patre Richardo

ad novellam adductus est
filiae,

filiam^.

Ubi tum' nutricius eiusdem
illis

vir scilicet predictus,

obviam

egressus est

et,

ut erat mitis et urbanissime educatus, coneos.

gruo honore suscepit

Sed quia non inaniter venit, quem

divina misit providentia, postquam oratione petitam*^ aecclesiam

egressus

est,

singula de hoc loco percunctatus

— quae

illi

essent

servitia, qui fratres, quis pater?

—

cum omnia

resciret,

hunc

etiam patrem ex nomine

audiret, subito repletus
sibi ...'

summo

gaudio,

quod eum'' videret, quem dudum
sibi

diuque multumque

fama loquebatur,

iterato salutatum

amplexatum osculatum
non

promisit,

cum primum

nancisceretur copiam aut tempus,

dimittere se nisi redderet exaltatum.

Erat quoque hic Dei ser-

vus regine * consanguineus
a.

;

et

exinde promissionis facilior fiebat
b.

virgines scripsi pro virginem.

occasu

c.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
accessiis.
tuit,

537

Qui, satisfaciens regiae dignitati,

quod etiam ipse po- 1024-1030

non promisit sed dedit;

videlicet kliotetram' regio decore

preparatam,

quam

illuc

venturo iussu et permissu abbatis sui
exhilaratus rex pro
etsi

Richardi preparavit.
benedictione
dedit
caritas

Tunc denuo

accepta

— erat enim dulce — letus egressus

non necessarium,

quod
pro-

est,

multum

affirmata

missione.

Memor autem
mitti
precepit.

imperator promissi

sui,

non multo post misso
sibi

nuncio ad Richardum abbatem,

prefatum sanctum virum
est ilico,

Fama vulgatum

pium patrem a rege

vocari.

Flentibus ergo discipulis nuper congregatis aliisque fa-

miliaribus,

quos et monitis illustrabat et exemplis sustentabat,

Quem honoritice suscipiens imperator, circumstantibus amicis eum ostendit, dicens: Audistis ait de Bardone Quaenamf inquit. Aiunt illi: Multa. Fuldense aliquidf
regi missus est.

Qui dixerunt:

Optima queque.
Hic

Et rex:

^S^

inquit audistis,
veraciter lau-

credite quia vera sunt.

est ille ipse ait,

quem

damus

,

aut quis

sit

laudabilis ignoramus.

Deinde exposito
et

beneficio,

quod a pio patre susceperat, omnibus amabilem

honorabilem reddiderat.
ter amicos, fecitque

Post haec promovit eum imperator ineum abbatem Werdinensium, dicens: Sicut
videamus.

audivimus de

te,

sic

Tunc

satis benivole tractatum,

ad commissum ovile

cum honore

dimisit

eum\
quia magnificavit

Audito autem discipuli et amici eius,

eum'' Deus* in conspectu regum, absentiae" eius tristiciam eventus
leticia

solabantur;

securi de moribus,

certi

de vita; quia,

quem bene subditum videbant, bene etiam
Ipse vero
paternitas

preesse sciebant.
et,

—

quod

dicitur potentia,

contempnens

quod

dicitur,

attendens

—

ad consuetos mores conversus
scriptum est
:

nec aliquid mutans nisi

forte, ut

Ibunt de virtute
es,

in virtutem^, illud sibi dicebat sedulus:

Quanto magnus
illo

hu-

milia
a.

te

in omnibus^.
in

Qua de

re impleta est in

scriptura,
c.

sequuntur
addidi.
a),

codice liaec: deus in conspectu regum absentiae.
C.

Cf. infra not.

b.
(v.

enm

verha haec: deus
restiiui.

—

absentiae, in alieno loco a librario posita

supra not.
1.

suae sedi

sellam plicatUem.

2.

Ps. 83, 8.

3.

Eccl. 3, 20.

538
1024-1030 dicens
:

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
Super quem requiescet
quietum
et

spiritus

meus, nisi super humi-

lem

et

trementem sermones meos^ ; sedetillud: Ecce
complacuit sibi in

servus meus,
illo

suscipiam eum; electus meus,

anima

mea"^.
fecit sibi

Quasi enim nulla essent, quae
datori

Deus,

ita visa

sunt

parva, ut ad ostendenda

dilecti

sui merita pro nichilo

ducerentur beneficia preterita.

Ergo opus

erat novis honoribus;

ut rursus et potestate cresceret, qui novis semper crescebat virtutibus.

Unde,

acsi

monogamus paupertate premeretur,

digaraus

1031 subito factus est, tradita ei a rege Herveldia, pastoris sui morte'

viduata.

Servus autem Dei
sibi

— videns, quia caritas
ut,

exigit,

querere

non tantum quae
karitatis sunt,

prosunt,

sed quae magis alteri

— quae
di-

cogitavit loquebatur et fecit;

quocunque

vina voluntate pastor statueretur, nichil
videri,

umquam
re

...." dulce

etiam a subditis diceretur.

Qua de

tamen argumen-

tari potest vita eius

omniumque communiter;

quia, qui placuerit

his, in quos habet potestatem, necessario placebit his, in quos

privatus solam exhibet caritatem.

lUam

diaboli adinventionem, dico detractionem, illud inre-

mediabile vicium aut potius veneficium,

fraternam in invicem

accusationem, acsi fieret inde reus homicidii, penitus abhorruit
abiecit
est

et

respuit;

illud

memorans

sedulo:

Quoniam proiectm

accusator fratrum nostrorum*.

Si quis adulando ad
si forte

eum

absconse clamque venerat et hoc et illud,

negligentias

aliquas viderat, enarraverat, Vos inquiens nescitis,

quanta sur-

gat vestri periculo protervia, quanta insolentia, arrogantia; ne-

minem
betur;

iuventus reveretur; pro nichilo reverentia seniorum ha-

pacienter
Illo

ille

parumper audiens, Quid inquit quid

agit

decanus'^

dissimulante

omnemque

in partem accusationem
est;

temptante,

Quod

ipse

Decanum inquit habent; ille magister Sic me celaverit, scire fas non est.
collectis

pater ego.

itaque ut pru-

dens apicula, circumquaque
a.

virtutum floribus in alvearia

non

est

lacuna in cod.
2.
Isai. 42, 1.
3.

1.

Cf. Isai. 66, 2.

V. supra

p.

523

n. 4.

4.

Apocal. 12, 10.

MONAOHI FULDEN8IS VITA BARDONIS
suorum cenobiorum, quacumque' mansitabat,
cedinis et fructum reliquit pinguedinis.
et

memoriam
Deus

dul-

Dicat nunc aliquis de hoc famulo Dei, utrum
giens largior, an hic foret humilior?

illi
:

lar-

Respondebimus

maius qui-

dem nos non
largus

novisse,

magnum tamen utrumque
erat famulus,
;

nosse; et quia
fa-

Dominus, humilis

et

quoniam humilis

mulus, largus erat Dominus

quicquid tamen hoc erat, Dei erat

gratia, ut et hic humilis esset in

promerendo

et ipse largus in
sit:

reddendo.

,

Sed quid dicimus reddendo,
et

Aut
et

quis prior dedit ei,
et

retribuetur eif^

cum scriptum Quoniam ex
precepti
sui

ipso

per ipsum

in ipso sunt omnia, ipsi honor et gloria in se-

cula

seculorum,

amen^ ;

qui transgressorem

non

reicit sed revocat,

non perdit sed reparat; qui promerenti mala

reddidit bona; qui seductum remonuit, iacentem erexit; qui iilium
ire fovit misericordia,

servum peccati

libertatis gloria; cuius

opus

pietas,

flagellum

caritas,

misericordia iusticia, iusticia miseri-

cordia; cuius vohmtas opus,

imperium
illi

salus,

premium

ineffabile,

consilium ammirabile.
vire
ei,

Qui saltem

grates? quis servit?

Ser-

regnare

est.

Et quis serviet?

Ecce

in isto servo

Dei

quam

largus

esset

non reprehendimus''.
ei,

Et quid dicemus?

Non tantum
dens,

sufftciebat

ut hic,

carne in terra gravidatus,

caelum inhabitaret

spiritu, nisi

etiam ipse, clementissime descen-

eius inhabitaret spiritum, ut impleret
et

quod

ait:
et

Ego

sto

ad ostium
michi,

pulso;

si

quis audierit vocem
et

meam

aperuerit

intrabo

ad eum

cenabo
intravit,

cum

illo^.

Vere enim ad
sui conscium

hunc vel pocius in hunc

quem

secreti

faciendo letificavit; ut, quia non
terrestri,
letificaret,

multum eum

letificavit potestate

ut dignum erat, prescientia caelesti.

Rurelec-

sum

spiritu prophetiae reddidit

eum clarum;

rursus,

quod

tus et preelectus esset

apud

se,

etsi obscure, fecit

planum.

Abbas enim duorum locorum cum soUempnitate quadam
ad regem
venisset,

stans iuxta primos,

utpote

archipresulem

Moguntiae Aribonem, contigit eum ferulam quam optimam in
a.

quocamqne

c.

b,

sic.

Papebroch

scripsit:

comprehendimus.

1.

Rom.

11, 35.

2.

Rom.

11, 36.

3.

Apocal.

3, 20.

540

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
portare, ut haec solet potestas.

manu
erat

Cui

ait

episcopus temere

—

enim Noricus genere
imperaret

—

:

Heus abha; haec ferula conve-

nientius

manu

nostra

quam

vestra.

Ille

autem, ut
placet vo-

erat filius caritatis, e contra placide respondit:
bis,

Et

si

non multum

difficile

est,

ut acquiratis.

Et tacuerunt ambo.
et ferro

Cumque

venisset abbas

ad caminatam, sumpta ferula
et

mire celato, in quo mensales oblate coquebantur,
sarcile' ex

quodam

lana Greco facto opere, per

manus Rohingi

—

qui,

tunc secum commanens, postea'* ad Fuldam imperabat

—

haec

omnia supra
vus Dei:
tanti,
ait

dicto misit episcopo.

Illo

autem

revertenti, ait ser-

Quonam modo nostra est accepta ipse: Quonam modof Eia dic.
Satis
inquit;

oblatiof

IUo haesiSatis bene.

Qui

ait:

Et

ille:

movensque caput

ait

denuo:

Quid,

si

haec omnia nobis servata quandoque reddentur? etiterum:

Non

multum, ut credo, tempus
nostrae dicionis.

intererit, ita

et

erunt rursus haec omnia
est.

Quod

factum

Factus enim in Mo-

gontia non multo post episcopus, omnia haec in camera, sicut

prophetaverat, invenit et

Deo

gratias recepit.

Necesse
ut
fieret,

fuit,

quandoque

venire,

quod tociens prophetaverat;

quod

ait

etiam alter propheta, quia propheta

cum

pro-

phetaverit, veneritque
1031 pheta
^"^"

verbum

eius et implebitur, scietur, pro-

ille

quod verax estl

Defunctus enim non multo post est

praefatus episcopus,

et virga potestatis eius

ad regem delata',

ubi tunc manebat tempore.

Congregati sunt fideles orthodoxi,
loco

habitumque concilium
tribus.

in
:

eodem

cum eisdem
loquitur,

aecclesiae pa-

Quibus

ait

rex

Quia vobis divina vox
et

scriptis

innume-

rabilibus et terrorem
consilii

suum

honorem
non

estisque divini

secretarii et precones,

meam

.... voluntatem sed

sempiternam potius maiestatem, ut ex vobis eligatur, in quem
firmissimus sanctae aecclesiae paries secure innitatur.

Ammoniti

quippe consultius agentes, nunc hunc, nunc illum alter et alter

nominabat, quem esse idoneum estimabat.
stratis, fuit aliquis ibi qui diceret,
a.

Diu multumque

fru-

ex privilegii censura Fulden-

manus

s.

XIV

in

lacuna relicta posuit delata.

1.

panno.

2.

1043—1047.

3.

V. lerem. 28,

9.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
sem
exigi

£41

pastorem; eo quod tercium antistitem sedis Mogon- 1031
Placuit itaque regi differre

tine mittere Fuldense deberet ovile.

concilium, quousque

congruum de hoc caperent consilium.

Con-

sulta igitur privilegia

eadem loquebantur,

et

priorum regum in

hoc consensum testabantur.

Communi

verc consilio senatus su-

per hoc habendus dilatus est; quoniam adhuc
niretur",

homo non

inve-

quem

vellet

Deus.

Igitur et abbas Richardus, addoctus"* ex privilegiis,

eadem
lacri-

lun.

ratus ventura, disposita

domo

sua,

multorum ibidem eum
iter

mis prosequentibus, curtim pergere

aggressus

est.

Ibat

quidem gravis meditationibus

et anxius,

spe biformi in incerta

raptatus, anne fieret ex decretis episcopus.

Sed parum cupidus
Quare,

terrenae potestatis,

expectabat tantum velle divinitatis.

sicut ait psaltes egregius:

In

te

Domine

speravi,

nm
his,

confun-

dar in aetemum \ de incertis
lata spe
se

cito certus factus, eo

quod invioquae ad

omnibus

suis

Deum

advocaret sedulus, de

non pertinebant, pregravari diu permissus non
sole inferius

est.

Tempore

enim umbrifero cum,

hemisperium emetiente, terrae

diametros sui obsistentia tenebras in caelum funderet

— quod

nox

dicitur

—

somnus etiam,

oblivionis

minister,

ad diurnas

curas ingenii reparator, virium quoque" pridie lassescentium** in

crastinum redintegrator, egris se mortalibus infunderet, predictus abbas post vigiliarum hostias lecto redditus,

secundum quod
et

dictum

est:

luvenes

vestri

visiones
vidit.

videbunt,

senes

vesfri

somnia somniabunt^, somnium
procedente,

Experrectus igitur aurora
quis futurus
esset

iam

certus

divinae

voluntatis,

episcopus, post iteratas orationis victimas coram stantibus ait:

Ne multum
ficiat

contristemini fratres de me, quasi abstrahar a vohis

episcopatus causa.

Divina largiente gratia" Fuldense nobis suf-

solium;

prescientiam ammiratis':

nam Mogontinum expectat alium. Et divinam Eac inquit nocte in quodam fui campo,
in

ubi e contra stantem mire celsitudinis vidi montem,
a.

cuim
d.
las-

invenitor
c.

c. e.

b.

addactns
c.
f.

c

c.

quoqne
c.

corr. est in qoicqnid c.

sencentinm
1.

om.

ammiratus

Pb. 30, 2.

2.

loel 2, 28.

542
1031 cacumine,
stare

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
quo ego ascendere non valebam, fratrem Bardonem
saliebat.

videbam; sub cuius pede fons purissimi fluenti
quia

Quem manu
ait:

me

celsiorem videbam, diligenter intuitus, virgam in

eius quasi oves

minantem aspiciebam; ipsasque oves

cir-

cumquaque

pascentes.

Cuius interpretationem subiciens, continuo
est sublimitas,

Mons quidem
;

principatus

virga correptionia

subtilitas

fons doctrina, quam congeret in eo sapientia divina '
celestis pabuli.

oves

autem populi, pascendi gramine

Ille ait

electus est;

summe

voluntati volentes cedamus.

Qua

in re

am-

mirandi sunt ambo tanti patres, quos in terra positos caeleste

non

latuit consilium;

qui, in corpore seiuncti, spiritu spiritale''

iunxere collegium.
Ivit"

quoque

et hic

famulus Dei, de quo loquimur, etiam et
fieret;

ipse ad regem;
qui'' fieret,

non anxius quidem, quis episcopus

sed,

qualis fieret.

Ergo

hi

duo cohimbi, in quodam diver-

sorio convenientes, invicem resalutati % datis complexibus, ad ca-

pellam quae ibidem erat ibant' iunctis comitatibus.

Cumque ad
ut

ianuam

ecclesiae pervenissent,

ambo

constiterunt *, et alter alteri
ille
ei,

ingressum prebuerunt; hic ut antiquo magistro,
noverat electum in Christo.
dus:
ille,

quem

Diu

illis

alternantibus, ait Richar-

Quod ultra faciendum est, hic quem divinum elegit beneficium.
sed,

habeat inicium; precedat
Ille

vero, acsi nota audi-

ret, nichil hesitavit;
vit.

pede currens obedientiae, celer intra-

Ante divinum

igitur intuitum merito precessit,

quem

esti-

matio divina preposuit.

Egressi vero post orationem aecclesiam,

pius conservus pio conservo narravit, quod piissimus

eorum Do-

minus

sibi revelavit.

Pernoctantes ibidem, crastino, uterque comeatu suo adiuncto,

ambo quo volebant

singillatim pergebant.

Precedens autem hie
aliqui videest

pietatis amator, prior venit

ad curtim.

Quem cum

rent qui cognoscerent,
ille,

musitantes ad

invicem: Hic

aiunt

quem nobis percunctantibus de pastore imperatrix
a.

prediadt.

divina sapientia
c.

c.

b.
e.

principali
f.

corr. est in spiritale c.

c.

Fuit
g.

c.

d.

qui corr. in quis
c.

resulati c.

ibant addidit

manus

corrigens.

con-

steterunt

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
Circumquaque enim consiliantes rex
et regina post

543
priorem con- 1031

ventum, nuUum talem se novisse fatebantur, qualem hunc Dei

famulum" testabantur.

Erat ergo mensis lunius,

et

appropinVenit
lun.

quavit sanctorum apostolorum Petri et Pauli festivitas'.

ergo principum pastorum vigilia; et personuit fama: Mogontine
sedis
fait,

28

pastorem quemcunque futurum die crastina.

Presto enim

quem Deus
et

in

hoc ipsum

elegit.

Altera autem die,
trionis

cum mundi

oculus sol confinium septemet

lun.

29

orientis

aspirando

serenasset

mortis

imaginem

somnum
gressus

horroresque tenebrarum pepulisset,

rex ex cubili sui

penetralis egressus
est.

cum

regina, primo diluculo aecclesiam inoblatione, Domini*' aures pulsa-

Fusa ergo precum

bant intenti, ut ostendere dignaretur, quem ipse sciret in hoc
officium

congruentis

meriti.

Egressi
pariter

deinde,
consulturi

pia

fidelium
presenti
et

turba
causa.

congregata,

resederunt"

de

Mira populi musitatio, hoc illudque dicentis

famam
de qui-

diversis confabulationibus lacessentis*^.

At

ubi erant
et

hi,

bus

ait

apostolus:
alius

Dei adiutores

sumus"^,

nos spiritum Dei

habemtis,
iste

de pacientia, alius loquebatur de continentia;
ille

de sobrietate,
ille

de humilitate; hic de proximorum con-

descensione,

agebat de
his

summorum* omnium

contemplatione.

Et quemcumque

preditum aliquis noverat, de hoc secundum
Quibus vero regis patuit

conscientiam testimonium dederat.

voluntas, verba cuiusque ex industria suspendentes,
gis

verbum

rediei

expectabant, ipsi consentire volentes.

Aliquantum

processerat,

cum
et

res

adhuc fluctuabat.
:

Petito ergo silentio, post

tot horas incipiens

imperator

Quod audivimus
vobis.

inquit et probascio

vimus, patres

fratres,

annuntiamus

Virum

magni-

jwe

virtutis, perfectae

sanctitatis,

ingenii singularis; vasculum

castitatis, sapientiae filium,
litate,

precipuum

caritate;

dominum; magnum humimundo pauperem Deo divitem; cui
corporis
,

nostra favet auctoritas, si quid digne iudicare novit mortalitas,
a.

dei

famnlom dei

c.

b.
c.

Domini

scripsi

pro divinas

c.

c.

residerunt

c.

d. lacessentes
1.

c

e.

summo
2.

lun. 29.

1 Corinth. 3, 9.

544
1031

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
regis

Verbum
est,

omnes maiores loquebantur,

et

quod

ille

testatus

omnes

testabantur.

Qui autem, quem dicerent, celato noerat proximus,

mine nesciebant, quemque, ut
quirebant.

quem

diceret, per-

Auribus ergo eorum benivole preoccupatis, tandem
dixit:

vocans

eum imperator ex nomine,
quam immutabili
palatium.
oculi

Pater; simulque digito
videres,

innuens precepit, ut accederet.
constanti animo,

Qualem tunc eum
facie,

quam

dum

incederet
est ille,

Cunctis

quam moderatum gressu, eum invicem adnotantibus
aures intende-

Hic, hic

omnium ad pium patrem,

bant ad regem.
ait

Cum

ergo iam staret ante solium:

Novimus
qua causa

rex Fuldense privilegium, nec infringimus statutum preces-

sorum nostrorum.

Sed quia non
',

desunt, qui noverint,

non promoveamus ahbatem

te,

eiusdem

ovilis,

antistitare statuisibi

mus secundum priorum
clesiam, promoverunt

voluntatem.

Commissa ergo

plebe

Mogontina, cuncti letabantur, ductumque

cum

laude Dei ad aec-

Tunc vere
perius^.

potuit ad

eum consecrantes in episcopatus gradum. eum dicere Dominus: Amice, ascende suanulum sanctum
tercio

Induit ergo se

mense'

et cin-

gulo castitatis precinxit
tur filiorum ecclesiae

se,

indutus stola iusticiae.

Seniores igiesset ei

verum Aaron consecraverunt, ut
et

testamentum sempiternum simul

sacerdocium magnum. Inter

haec ergo nec divina caruit consecratione, quoniam ditatus est

omnium gentium
tifex,
postiun.29

benedictione.
illi

Non enim

dereliquit

eum Domietatis

nus, donec afferret

sceptrum regni*.

Consecratus igitur pon-

verus custos vasorum, pene

quinquagesimo

suae

anno; post festivitatem sanctorum apostolorum ad commissum
ovile

cum honore

dimissus
2.

est.
3.

'1. Richardum.
corrigi nequit ; licet

Luc. 14, 10.

Depravatus hic locus certo
:

putem, scriptorem posuisse haec

„

Induit ergo se anu-

lum sanctum tercio Kalendas de lulio mense". Caeterum Bardonem iam festo pentecostes die 30 m. Maii a. 1031 anulum et baculum accepisse, docet et haec Bardonis vita infra ad 1051 Mai. 19 („ Quamquam enim
, ,

in festivitate

sanctorum apostolorum Petri

et Pauli consecratus

sit,

die ta-

men

anulum accepit") et Marianus Scottus in chron. (Mon. Germ. SS. V 556) „ Sanctus Bardo successit baculum 3 Kal. lunii die pentecostes accipiens " quae quidem verba, a Mariano ad annum 1032 posita, ad a. 1031 pertinere manifestum est. 4. Sap. 10, 14.
sancti pentecostes
:

—

;

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
Senator' ergo curiae celestis,
claves
cui

cum

apostolo date sunt 1031

regni

caelorum,

potestas siquidem ligandi et solvendi
potestate usus, ut luderet in avibus

terrae ac caeli,

nequaquam

caeli aut in bestiis terrae; sed

cum

piscatoribus apostolicis, in
et

'^

omni piscatus monte secundum prophetam

in

omni

colle'

quodcunque superbum invenit, rete circumdedit humilitatis ; quod
pro peccatis humile invenit, spe
per cupidus, ut ante
reret
irretivit consolationis
;

hoc sem-

conspectum summi
thesauri

patrisfamilias

non appa-

vacuus^

Deinde,

non parcus quem vigiliarum
pauperes

acquisivit
spiritu,

mercimonio,

aerarium sapientiae aperuit;

hoc est pusillanimes, consolatione pavit; nudos peccatis
monitis caelestibus
illu-

penitentia induviavif ; cecos illecebris,

minavit; claudos in itenere, quod ducit ad caelum, suo ducatu
previavit,
ait
:

ut esset carnaliter ac
et

spiritaliter,

quod beatus lob

Oculus fui ceco

pes claudo ^.
Dec. 25

Venit deinde ad regem* in nativitate domini et salvatoris
nostri et honoritice susceptus est.

Erat ergo tunc

"

Die

ergo nativitatis Domini secundum primatum dignitatis suae missas die
bus,

prima cepit agere.

Stansque post euangelium in gradiverbis

sermonem declamavit
ad vesperam.

nou pluribus ^

naba-

tur

Cumque ad
rusticitatis

altare regrederetur, fuerunt ibi

aliqui, qui, quasi aditu invento, invidiae suae fel

evomuerunt;
sedis

causantes tantae

humunculum tam

precelsae

factum episcopum; re autem vera invidentes,

eum

esse

mona-

chum. Doluit quoque etiam imperator, tanta eum laude se coram
hominibus extulisse; poenituitque,
Celeberrime igitur die
est;
illa

umquam eum

antistitem fecisse.

auditi sunt, qui dicerent:

Monachus
tali

aliquid esse potuit in suo monasteriolo,

nequaquam

con-

gruit solio.

Et quicunque aliquod

iu

eum

iaculabantur convicium,

hoc in prima parte linguae
a.

iacuit, ut dicerent
;

eum monachum;
TJ uf

in

margine

lillera

S poxita

est

sed ruhricator scripsit
c. C.

legatur Uenator
d.

c,

b. indusiaTit correctum est in induviavit
tur lacuna.

sei/uitur

lacnna

in cod.

seqni-

1.

lerem. 16, 16.

2.

Exod. 23,

15.

3.

lob. 29, 15.

4.

Gosla-

riam ; ubi die 25 Dec. 1031 Conradum
nal. Hildesheim. 1032.
Javfe, Bibliutheca
III.

II

imperatorem

fuiase, liquet

ex An-

35

546
Dec 25
cuisset.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
posset,

1031 ut aperte intelligi

quidnam
est,

in illo sibi

raaxime displidelicias cibo-

Rex pene inpransus
ipse

nullas

quesivit

rum; quoniam
Dec.26

amare morsibus carpebatur lacerantium.

Dies venit

altera.

Et Metensis episcopus Diodericus\ misLaudatur
ille

sas celebrans, quicquid novit, prodigus eifudit.

ab

omnibus, dicentibus:
nescivit:

Hic

est

episcopus.

Vir autem, qui non
stultus,

Totum spiritum suum profert
in

sapiens autem

reservat

posterum^,

nec

aura

favoris

elatus

nec invidiae

morsibus inclinatus, pacienter sustinuit; certissimus, quid ipse
facturus
Dec.27
sit.

Venit dies tercia; missumque est ad pium patrem:
deberet missas agere.

quis

Qui se professus, divina comitante gratia.

Averterunt

eum

amici eius; callide, quasi causa laboris magni,

hortantes, ut super hac re iuberet alicui; re

autem vera, vereUle vero, cogi-

cundati super sermone,
tans
intra

quem declamavit

pridie.
alteri

semet ipsum:

Gloriam meam

non dabo^,

ait

humiliter:

Unusquisque onus suum portabit*.

Qui cum causa-

rentur laborem, Quid inquit mihi utilius est: agendis dare stu-

dium an

negligentiae

aditumf
est,

Paratus itaque

cum timore
Prefulgore

divino ad altare ingressus

Post euangelium vero represen-

tatus in gradibus, hanc sermonis telam orditus est:

inquit in conspectu eius nubes transierunt^

.

Levatisque parumrursus-

per oculis

cum gemitu,

ac

si

suum advocaret amicum,
et voce

que in terram
est populis":

defixis, humili habitu

humillima locutus

Super sermone

ait

psalmigraf consultus preco di-

vinus lohannes euangelista, cuius hodie festa colimus

magna ex

parte
tes soli.

sed in Deo,

Dei

filio,

unum

sint,

vero participan-

Multis ergo talibus disputans, postquam eos rore sancperfudit, ad confessionem inducens, lavacro

tarum scripturarum
lacrimarum eos
tricionis, obtulit

infudit;

mactansque

illos

in ara spiritalis con-

Deo holocaustum suavissimi

odoris.

Sic ergo,

ad altare regressus,
1.

omnium
2.

ora convertit in stuporem;
3.

quo4.

n, 1006—1047.
5.

Prov. 29, 11.
6.

Isai. 42, 8.

Ga-

lat. G, 5.

Ps. 17, 13.

Longae quae sequitur

orationis

prima

novissimaque verba

aflferre satis est.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
uiam, qui paulo ante in tantum viluit ut rusticulus, voce
predicabatur dignus esse, qui

547

omnium
Detrac-

1031
Dec. 27

summus

fieret episcopus.

torum vero vultus superfusi rubore; ore taciti conscientiam accusabant, confusi vultus confessione.

Postquam ergo ad menHodie inquit natalis

sam

regis

ventum
est

est,

rex hylari vultu:

Domini mihi

agendus, quoniam confusus conticuit laceran-

tium nos chorus.

Rursusque ex nimia

leticia,

quasi desipiens:

Ubi sunt inquit detractores nostrif

Et

iussit

episcopo

priori
tristior

aquam

in

manibus
letior,

dari.

Episcopus autem, nec pridie

nec hodie

sicut tunc de vituperantibus sic et

nunc

tacuit

de laudantibus.
illa

Qua ex re magis ac magis ammirabilis, ex
magnus
nimis.

die effectus est

Multo igitur habitus apud regem honore, cum recordaretur,
quia maritatum suae decet domui providere, regio honore prosecutus,

Magontiam repedavit, ibique vitam suam secundum ve-

rissimara agricolarum sectam instituit ad
ait

exemplum

eius,

de quo
Sicut

aeterna Dei

sapientia:
galli

Pater meus agricola est\

enim agricola,

succentu excitatus,

diurnum laborem noc-

turna sollicitudine prevenit,
loris favillam

domesticos inclamat, hesterni cascintillara flatu suscitat, sar-

explorat,

inventam

raentis educat, disponit quid quisque agat;
petit,

mane primo agrum

terram proscindit, seraina

iacit;

iaraque sole acrius incen-

dente,

doraum

repetit, suavera

ex labore panem gustat cura suis;

propter intolerabilera raeridiei fervorera estura declinat, dormiens
in urabra culminis;

surgensque repetit reliquias inperfecti operis;

die decedente labori decedit, assidensque prunis

postquam potu
sicque

maduerit, aliquid

dulce precinit, secuntur pueri;

omni

hora certus "quid iara iaraque agat, laborera sine labore resumit
ex consuetudine; ita hic piissimus pater ad
accessit, nisi,
iste in

omne hoc opus simul

quod

ille

in spiritu operatur carnaliter, hoc egit

carne

spiritaliter.

Numquara
Deo
'\

enira gallura cantantera

ipse

non cantans expectavit,

quia, ut ait psalraista,

media nocte

surgebat ad confitendum

Semper de nocte mundana con-

surgens, ad divinam lucem sollicitus anhelabat; nec hoc solus;
1.

loh. 15, 1.

2.

Ps. 118, 62.

35*

548
sed

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
quemcunque
invenit,

secum invitabat compulit trahebat,
dicat:

iuxta illud:

Ei qui audit,

Veni\

At vero,

si

quem

fa-

villa delicti alicuius

sopitum invenit, scintillam in eo penitentiae

explorabat, flatu consolationis in
sicut

scriptum

est:

flammam produxit lacrimarum, Aqua comburit peccatum. Disposuit, quid
et cetera

quisque ageret, illum suadendo ad penitentiam, illum ad contineiitiam, illum
talia.

ad humilitatem, illum ad caritatem,
exiit,

Semper mane primo

sequens

eum

qui ait: Si quis

vult post
eaiiet

me

venire,

abneget semet ipsum,

et tollat

crucem

et

post me^.

Mane autem,

sicut scriptum est:

Mane
,

astabo

tibi%

terram cordis sui spiritu proscidit contricionis
,

seminans

eam patrum exemplaribus
fructus
salutis.

unde

sibi virtutis

et aliis cresceret

Si

quando autem acrius

in
est:

eum incendebantur
Omnes, qui volunt

humanae molestationes

— quia scriptum
quasi sub

pie vivere in Christo lesu, persecutionem paciuntur*
tatis ingressus refrigerium,

— humilibeneficio.

umbra

pacientiae huraa-

nos declinabat estus;

et rursus quasi surgens, exaltatus divino

iudicio, toto corde reddebat,

quod debebat pro divino
die,

Ergo, sive decedente sive accedente

semper

ille

integer ad

Dei accedebat pensum.

Tota nocte inter caelestes convivatores

epulatus, ad prunas caelestis incendii sedebat, potuque lacrima-

rum

deebriatus,

Davidicum poema cum

suis pueris intentus et

frequens canebat.
tudine, acsi

Sicque laborem semper resumpsit ex consuesollicitudine.
est de

nuUa premeretur

Aliquid

modo dicendum

hoc sancto

viro,

quod, quia

parumper
silere

acescit,

reticere cupio;

sed tante auctoritatis pondus
si

non audeo.

Quare autem hoc loquar invitus,
est

placet,

audite.

Amarum
est;

quod dicendum

est,

et

Bardo noster dulnisi dulcissi-

cissimus

nollemque de dulcissimo quicquam
Quis enim

mum

loqui.

umquam Bardonem
Quis
illo

nisi

dulcissimum

expertus est?

Vultu hylaris, verbis amabilis, moribus suavis.
tristis?
illius

Quis coram Bardone
eff"ectus

consolatione

non

est

letus?

Pauper coram

nullius indiguit;
et

dives

apud
et

illum nichil perdidit.
1.

Idem

ipse Bardo,

dominus ditione
4.

Apoc. 22, 17.

2.

Matth. 16, 24.

3. Ps. 5, 5.

2 Timoth.

3, 12.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
frater voluntaria conditione,

549

parvi pendebat timeri, agens
studiis

ma-

gnopere

diligi.

Talibus

eius

invidens,

diabolus etsi

vincere illum non valebat, sed temptabat.

Incitavit in

eum

dis-

cordiam pretoris urbis Mogontinae, qui

magnum

aliquem arbitraPatientia

batur se futurum, si pre ceteris negligeret

episcopum.

enim episcopi hoc

sibi

visum

est posse fieri; et

unde miser debuit

melior, inde factus est deterior.

Observans igitur die noctuque

episcopum,

si

forte aliquid illicitum admitteret,

cum

in

omnibus

eum
sus,

inveniret irreprehensibilera,

ad commenta
finxit

fallaciae conver-

qua ex re nescio, maiestati reum

apud regem.

Sed

cum

talis mendacii stipula veritatis igne citissime consumeretur,

cum
se

etiam episcopum adhuc pacientem
despexit eum;
se

vidit,

quem

credidit totis

viribus velle ulcisci,
credidit,

sua se potestate defen-

8um

iamque per

ipsum

in

episcopum conari non
antistiti vidit,

distulit.

Igitur

quemcunque amplius familiarem

sibimet finxit contrarium, ut,

cum

in pontifice

nullum haberet

subsidium, vi et arte oifenderet in episcopum.
cessit

Ergo

res proficto

longius,

ulciscenda severius.

Comprehendit autem

mendatio quendam dispensatorem episcopi; eumque nullo modo
dimittere disposuit nisi in purgamento iudicii.

Sed sanctus

epi-

scopus, videns

eum absque

ratione abuti sua pacientia itemque

quanta sine causa paterentur in sua studiosi servicia,

semel

sepiusque rogavit tanta pretorem cessare molestia; ut etiam hic,
qui falso criminabatur,
letus effectus est,
loris

evaderet absque iniuria.

Pretor autem
pontificis doet

quod aliquid invenerit, quo cor

vulnere tetigerit,

quod penitus invulnerabile credidit;
exquisivit.

iam omni amoto dubio iudicium
ventum
est.

Ergo ad iudicium

Tunc

vir Dei, pacienti compassus, iustum fieri iudi-

cium Dei
sus
est,

petiit,

ut eventus probat, non tantum de eo qui pas-

sed et de eo qui fecit iniuriam.

Nam

et ille,

qui

mo-

lestabatur,
ille,

Deo adiuvante,

sancti viri precibus inculpabilis, et

iudicio

divino preventus,
sensit,

abscessit insanabilis.
fuit.

Etsi enim

non statim

sed statim tamen preventus

Quia, qui

contra virum Dei iudicium paraverat, paratum iudicium minime
evaserat;
et

qui longo

iam tempore virum Dei molestaverat,

550

MONACHI FULDEN8IS VITA BARDONIS

abhinc et deinceps usque ad diem obitus infirmitatis molestiam

non evaserat.

Igitur,

amara

relinquentes, de dulcissimo dulcis-

sima loquamur.
h

Multa de eius pacientia dicere possumus.

Pacientiara enim

eius

secundum antiquorum pacientiam novimus, qui cum apo-

stolo dicebant:

Blasphemamur

et

obsecramus , tamquam purga-

menta huius mundi facti sumus omnium peripsima usque adhuc \

Cum

horum, inquam, pacientia fulget pacientia Bardonis,
nisi

equa vere,
valebant,
is

forte maior.

Quia multi eorum

ulcisci se

non

necessitatem in voluntatem laudabiliter convertebant;

autem,

cum

se posset ulcisci, voluntatem

suam

sibi necessa-

riam faciebat, ut non quecunque
multa valeret, multo plura
retur.

vellet sequeretur,

sed,

cum

vellet ex parte

qua spiritus hortaaudiens quid deet

Quis ergo,

vivente Bardone in carne,

risori suo fecerit,

non etiam ipse factum derideret;
effectu
niti

hoc non

potius

vanum quam
est,

crederet?

Nunc autem quo-

niam planum

quam

recto stamine

queque texuerit, omne

factum Bardonis amatur, cum delectatione narratur, auditur cum
suspirio,

sine controversia laudatur,

cum

gaudio rememoratur.

Sed quid derisori fecerit, dicamus.

Sedens aliquando ad men-

sam, infirmitati corporis satisfacturus, inter ciborum alimoniam
cunctis

convivantibus

eructavit"

spiritus

ebrietatem

sobriam;
assu-

quia

illi

Christus semper in corde,
:

semper erat

in ore,

menti consilium dicentis

Si quis loquitur quasi sermones Dei^.
iuvenis quidam,
divinis illius ser-

Docente ergo

illo

omni

affectione consedentes,

carnalibus titillationibus intentus potius

quam

monibus, cepit ridere, quod tam inania garriret episcopus; animalis enim
iecto igitur

homo non percipit casu in eum vultu,
furtivi

ea,

quae sunt spiritus Dei^.

In-

episcopus, deridere se iuvenem,

comprehendit
pite,

cachinni et susurri motibus.
;

Motoque ca-

sedit paulisper tacitus

viditque omnis conviva, quod derirei

dentem
a.

se

comprehenderet eiusque
c.

causa taceret.

Omnes

eructuavit

1.

1 Corinth. 4, 13.

2.

1 Petr. 4, 11.

3.

1 Corinth. 2, 14

:

„

Ani-

malis autem

homo

—

spiritus Dei".

MONACHI FULDEN8IS VITA BARDONIS
igitur

551

expalluerunt,

illi

misero infensi;

quia tantae potestatis
Intelligens
ut,

virum graviter se ulturum crediderunt.

autem

vir

prudens, quoniam dandi exempli tempus esset",

quae paulo

ante de pacientia docuerat verbis, nunc etiam confirmaret exemplis,

sumpta aurea

scutella,

quae coram stabat plena carnium

frustis, derisori

suo cibum vasque dari precepit causa mercedis.
et

Quo

facto

non solum peccantem ad penitentiam, sed

omnes

lucratus est ad

amplectendam pacientiam.
si

Potuimus aliquid dicere de eo mirabile,
ammirationi sunt, quae creduntur auditui,
sunt visui; nisi forte

quidem'' tante
subiecta
in-

quam quae

magna

sui miracula

minora faciamus

digno relatu nostro.
melius iudicamus,

Dicemus tamen, ut possumus.

Quoniam

utcunque ammiranda agnosci,
oblivisei.

quam digna

memoratu, memoria tabescente,

Quociens sanctus

pater Adeldvile \ quoniam ad suam diocesim pertinuit, devenit,
mirabiles semper hospites habuit, volucres scilicet

quasdam forma

nominibusque ignotas omnibus; a quibus seu comitabatur seu
visitabatur episcopus.

Quae numquam ante eum venientes, num-

quam
in

post abscedentem remanentes, solum eo veniente turmatim
et

obviam congregate, in arboribus consederunt,
raodulationis

quandam
cunctis

suae
esse
silio.

armoniam concinuerunt;

satagentes

pro miraculo, quod

irrationabiles rationis utebantur consuis

Sed pius pater, cantoribus

non minimum
et

letatus,

caritatem exhibentibus non apparuit" ingratus;
conari vidit obsequia,
cottidiano

quas in sua
pro illorum
provi-

porco satis

fecit

alimonia; et

came

inposita scutis, cottidianum

sumptum

dit hospitibus suis.

De

volucribus

istis

quid dicamus, dubi-

tamus; utrum, formam inspicientes, simplices eas volucres cre-

damus, an, rationem intendentes, aliquos spiritus fuisse dicamus?

Nam

quoniam

solis

spiritibus ratio inest, ratione utentia melius

est ut spiritus credamus,

quam

ut, irrationale ratione uti,

con-

cedamus.

Quid autem has volucres

nisi ratione usas esse dici-

mus? Et quidem cum veniente venerunt
a.

et

cum
c.

abeunte abiec.

est

c.

b.

siquidem scripsi pro qaidem

si

c.

apparavit

1.

Eltville,

a Moguntia ad occidentem, in dextera Rheni

ripa.

552

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS

runt; ad hunc

unum

sine errore venerunt, soli

unum concentum
sil-

suae modulationis concrepuerunt; ad intuitum eius homines non
fugerunt, cibum ab hominibus inperterritae susceperunt, et
vestres, ut videbantur, blandientium

motus mansuete susceperunt.
Si

Haec enim agere,
quid abhorret,

rationis consilium est.

autem hoc

ali-

ne spiritus fuisse videantur, quoniam corporeo

pastu alebantur, nonne horum exempla multis in locis inveni-

untur?

Ad Abraham nonne

spiritus

angelici

venerunt,

et

de

caelo descendentes fessi vocati,

qui

numquam

esurierunt,

cum

ipso comederunt? Idcirco inquit declinastis

ad servum vestrum\
est

Medicus Tobiae Raphahel nonne diebus aliquantis visus
hominibus pransisse? Qui tamen reversurus
dixit:

cum

Videhar quiet

dem manducare vohiscum;
non comedebat;
et

sed ego ciho invisihili
utor^.
illi

potu, qui

ah hominihus videri non potest,

Videbatur comedere et

tamen cibus
talis

appositus non est inventus

amplius; ut vere credatur
satione

comestio potius aliqua dispen-

consumpta

esse,

quara spiritalem levitatera aliquam cor-

poream gravitatem insumpsisse.

Unde

et ille spiritus,

cui

Ge-

deon coxit pulmentum, cum ius super petram effunderetur, ma-

num

extendit,

cibos

virga tetigit

et

pulmentum

illud

flamma
scimus

procedente consumpsit^

Ab

his ergo volucribus qui

utrum

ille

comestus
si

sit

cibus an aliqua incomprehensa virtute

consumptus? Nam,
illo

tantopere carnali victu indiguere,

cum ab

aberant,
alios

quid coraedere?
si

aut cur apud hunc et non etiam
volucres erant,

apud

comedere? Aut,
si

numquid credun-

tur semper simul fuisse?

autem dispersae, quid credimus con-

grevavit eas, nuncians, episcopum Adeldevile futurum esse? Et*

quare nusquam

alio visae? et,

si

visae, cur nulli agnitae?

Cur

autem harum volucrum cantus
placuere?

pontifici

plus

aliarura

vocibus

Aliquid
sit

igitur

hinc spiritale coniectamur;
ille

quod

utrum verura
Eldevile,

oraniraodo non probamus: Locus

a vulgo
ibi sive

vero autem nomine Alta-villa vocatur;
sive

et

volucres in superioribus volantes,

aliqui spiritus sancti in

superioribus habitantes, sanctum virum visitabant; quia, qui se
1.

Genes. 18,

5.

2,

Tob. 12,

19.

3.

ludic. 6,

19—21.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
in altitudinem contemplationis erigunt,

553
di-

angelorum visitatione

gni sunt.

Ergo, iuxta quod credimus, coniectamur.
iu re veritati innititur,

Quicquid

autem hac
neramur.

quia spiritale credimus, ve-

Dubitanda forsitan haec viderentur,
ris miraculi certitudine faverentur; sed,

si

nullius perspicacio-

quoniam patent adhuc

in eo

magna cum

delectatione ac veneratione dicenda certioris
fiunt

rei mirabilia,

quae obscuriori dispensatione facta conicimus,
iter

credibilia.

Vir Dei aliquando ,

agens per subiecta abbati 1043-1047

Rohingo Fuldensi, ipso abbate prebente diversorium et servitium,
transegerat in

quodam

loco

nocturni temporis spacium.

Post-

quam

vero, transacto prandio, ad recessum pausandi
:

secessit,

duo tantum cum eo gradiebantur

unus camerarius, qui lucerfamiliaris eius,

nam coram

eo portabat,

alter

quidam

qui et

ipse hoc nobis narrabat.

Cum

ergo portitor lucernae coram eo
fit,

extracto lumine staret,

casu accidente, ut sepe

lumen ex-

tinctum

est.

Turbabatur camerarius gressuque veloci candelam

reaccendere festinabat et usque ad fores caminatae pervenit;

cumque iam
cicius

altera

manus candelam
corriperet,

portaret,

altera

ianuam

aperiendam
illos

subito

candela inflammata est;

ambosque

ammiratio circumdedit, ultra quam credi potest.
festine regreditur,

Tremens ergo camerarius

positoque lumine,

ad pedes eius sanctissimos paravit procidere.

Vir autem Dei

compescuit eum, dicens: Stato, ne cadaa; sed age
et,

Deo

gratias;

me

vivente in corpore, cave ne

umquam

alicui dicas.

Com-

monuitque eum per iusiurandum super

his verbis: Ut ne alicui,

quod factum

est,

dixeris,

quousque

me viam

huius carnis inet

gredi videris; quodsi aliter feceris ,
in aeternum separaberis.
iusto

a consortio

gratia

mea
satis

Ergo

si

factum istud intendimus,

iudicio Dei hoc evenisse

perpendimus; ut, qui nunquam
est

peccatorum tenebras admitteret preter quod inevitabile
manitati, nec ad
se illustrante.

hu-

momentum

felici

careret luce, caelesti lumine

Senuit" ergo iam vir Dei; qui, nisi maiora premia in morte
a.

Renoit

c

554

MONACHI FULDENSIS VITA BARD0NI8

laturus, pietatis suae merito

nunquam

esset moriturus.

Ergo

et

ex

etatis

accessione et infirmitatis senium consequentis succesest.

sione
1049

corporis molestia gravi preventus

Qui, visitatus a
gratia

sancto viro Leone

papa\ ut recuperande
rogatus
est.

sanitatis

esu

camium
sero et
nit;

se"

reficeret,

Obedivit et comedit.

Sed

quoniam ostium

eius

semper patuit

viatori et peregrino vespere

mane primo, quidam

peregrinus monachus ad
ductus.

eum

ve-

susceptus est et ad

mensam

Cumque
est.

pisces ibi deilli

essent, eo

quod episcopus carne vesceretur, monacho

carnis

pulmentum, episcopo iubente, appositum
tentiam Salvatoris qua
carnes horruit,
ait:

Qui, oblitus sen-

Manducate, quae apponuntur vobis^,
se signis et nutibus quibus potuit

monachumque

pontifici innotuit.

Quem

in se ipso provocans, fore et

episcopus et se
di-

ipsum ostendit monachum
xitque:

tamen cames comedere,

Frater, pisces nohis desunt; nostra licentia manducate,
sunt.

quae apud nos

Sed

ille,

nescius obedientiam
,

summam
manu
ex-

esse vitae monasticae, studiosus continentiae
dientiae.

securus fuit obe-

Videns autem antistes,

eum non

acquiescere,

tensa, sanctae et individuae Trinitatis

nomine

ter sanctae cracis

signum

fecit;

et,

natura ius suum obliviscente, mirabiliter car-

nem

convertit in piscem,
esocis.

pulpam

scilicet carnis in

fragmen suaet

vissimi

Expavescentem

igitur

monachum

ad pedes

eius procidere'* parantem, prout

tempus permisit, aspere incre-

pavit

;

docens, tocius divini servitus
et

summam

esse obedientiam

Propter quod inquit

Christus factus est obediens patri usque

ad mortem^.
Requirimur
fortassis inter

dona Dei in eo aliquid etiam de
Sed,
nisi

ipso dicere, essetne ieiuniis deditus necne, ceteraque talia.

Deo

teste,

pene nichil singulare de eo potui investigare,

forte in eo
bile sit

magis

sit" laudabilis,

quod meritum

eius investiga-

paucis;

assumentis consilium eius,

qui dixit:
sit,

Nesciat

sinistra tua,
a.

quid faciat dextera tua *.
b.

Qualis
c.

omnes modo

se addidi.

procedere corr.

in procidere c.

set corr. in sit c.

Leo IX papa mense Octobri pont. Rom. n. 3187. 2. Luc. 10, 8.
1.

a. 3.

1049 Moguntiae
Cf. Philipp. 2, 8.

fuit.

V. Regesta
Matth.
6, 3.

4.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
sciraus; sed qualiter ad hoc pervenerit,

555
Quae

omnes nescimus.

de eeteris sanctis scripta sunt, quia aut ieiunaverunt aut homines fugerunt aut cetera similia, nisi alio ordine nulla in eo inveniri possunt.

Primum enim
nisi forte
ait:

ieiuniis dedisse

operam, nun-

quam audivimus;
quod

hoc ieiunium ieiunavit, quod divinum

iudicium magis probavit, ubi

Nonne hoc magis estieiunium
omne onus

elegif Dissolve colligationes impietatis, solve fasciculos deet

primentes; dimitte eos qui confracti sunt liberos,

disrumpe; cum videris nudum, operi eum^.
necessitati

Viciis ieiunavit et

manducavit

et

omnibus egentibus panis
fuit

sui buccellam

communicavit.

Immunis

eorum,
sibi

qui,

ad hominum intuitum
solitarii.

runcantes sive grunnientes,

tantum vacant

Quia

cecorum claudorum aridorum semper eum sequebantur centenarii; ita ut

pene non esset claudus aut cecus, quem ex nomine

non

sciret episcopus.

Ostium eius, ut

et ante

diximus, viatori

patuit; et

cum ab
non

egenis inclamaretur, ut moris est multis, insed, totis apertis foribus exiliens,

tus clausus

latuit,

cum

omnibus profuisset, letabatur regrediens.
letus,

Semper
non

hylaris et

semper

pacificus

et

quietus,

comitantes et advenientes
placuit, ne-

semper hylares reddidit
scio

et letantes; si talibus

quibus placuit.

Frustra ergo videtur mihi dicere
nisi aliquod

eum
indi-

misericordem compacientem humilem,

eorum

cium exempli causa ponamus.
Misericordia eius pene omnibus superflua videbatur; ita ut

etiam aliqui dicerent,
tierent

quia eius negligentia in episcopio multa

inconvenientia.
:

Quod etiam

in

exemplum sumens

sanc-

tus

papa Leo

Quis inquit huius sancti viri pacientiam
et

unquam

ascriberet misericordiae ,

non potius socordiaef Cumque po-

puli

multitudinem ad eius sepulchrum

cum

votis et oblationi- 1052

bus concurrentem ' vidisset^:
ante neglexerat.
a.

Nunc

inquit

Bardo

^

edificat^

si

'

Erat enim proverbium in populo, quoniam Bar-

concurrente

c
2.

1.

Isai. 58, 6. 7.

guntiae
p. 375.

synodum habuisse

circiter

Leonem IX papam scimus anno 1052 Mom. Octobri. V. Regesta pont. Rom.

556

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS

donis edificium fornax esset, quem,

cum

ceciderit. tribus lapidi-

bus

reaedificasset.

Ergo compatientiae
schali tempore cum

eius aliquod

ponamus exemplum. Paquidam
ei

alicubi iter ageret,

obviam

fac-

tus est, qui, de' reatu homicidii suscepta sententia, paschalibus

diebus fuit in penitentia.
respicis
te

Ad quem

episcopus

:

Tu

inquit cuius

imperiumf

Respondit: Vestrum.

Cui

ille:

Quis ergo

communis

evinculationis tempore vinculavitf
et

Ait rusticus:
ideo lihens hoc
ait

Peccatis meis instigantibus, feci homicidium;

pacior iudicium.

Non

tulit

hoc ultra episcopus, sed

ad

capellanum suum: Depone ab eo sententiam.

Et ad rusticum:

Tu

inquit

ad tuum vade sacerdotem,

et

dic ei ex me, ut

unum

de duohus deliheret: aut ipse sententiam tuam impleat, aut se

tecum suis orationihus redimat.

Aliquod

etiam

humilitatis

eius

indicium proferre placet.

Fuit Fuldae'' quidam monachus nomine Luydnandus, moribus
gravis et maturae etatis, huic sancto viro valde familiaris.

Hic

ergo

quadam

nocte vidit se quasi in via profundissima niger-

rima

et lutulentissima.

Cumque

ibi diu,

viae nescius,
laci aspexit

cum maquendam

gno labore pererraret, subito in margine

iuvenem

etatis florentissimae et vestis candidissiraae, qui aitei:

Quo

tu,

miserrime, graderis f E^Tas inquit, nescis, quo devenies.
est,
et,

Ait monachus: Ita

domine.

Miser ego, unde aut quomodo
nescio.

huc venerim, ignoro

quo deventurus sim,

Et

addidit:

Rogo
nis

te,

adiuva me.

Misertus eius iuvenis,

extensa manu,

attraxit

eum ad

se; ducensque

et diversorum florum,

ostendit

eum per pratum viridis" gramiei magne dignitatis sedile,
illud sedile

duosque iuvenes, in eodem eminenti loco stantes,
custodientes.
sint?

presulis

monachum iuvenis: Nosti, haec cuius Ait iuvenis: ArchiQui respondit: Non, domine. Bardonis haec sedes est, quam in tanta dignitate sola
Et
ait

ad

meruit humilitate; qui astant eam sihi custodiunt,

usque

dum

exutum corpore in eadem sede

recipiunt.

His

dictis,

mona-

a.

de addidi.

b.

Fulda

c.

c.

viridi c.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
chus expergefactus somnium hoc nobis
narravit.

Q&f
dulcedine

cum magna

Post hoc eius studium et opus,
censeret

cum

divina benivolentia

eum transferendum ex
felicitatis

temporali inconstantia et labore
eternae,
ipse

ad statum et quietem

quoque conscius

secretorum divinorum, multis orationibus et aliquanto attentioribus

sancto Martino

se

commendavit.
'

Aggressoque itinere ad 1051

Poderbrunnun properavit ibique regem
lutavit.

inventum humillime sa,

Die ergo sanctissima pentecostes

agens

ibi

missarum

Mai. 19

in publico sollempnia, post sancti euangelii lectionem stabat lo-

cuturus ad plebem.

Sed quoniam nos in hoc

libro in prolitus,

fundum navigamus, modo festinamus ad huius tematis
ne saturato
eius,
lectori tedii pituitam"

ut

proponamus.

Sermones autem

omni humana divinaque precellentes sapientia, legere voin tercium libellum differimus, in cuius

lentes
lectori

campo

studioso
oblivisci,

nos satisfacturos credimus.
et

Et digni sunt non

quoniam

hunc sermonem, quem modo differimus, cum'' de-

clamavit, Spiritum sanctum per os eius loquentem dicere

vocem
inter-

omnium
iecta

incitavit.

Ergo postquam sermonis finem

fecit,

paululum

silentii

mora, suspiravit ex intimo corde, dixit-

que prophetica voce: Iter acturus sum, patres etfratres, ad

quod minus caute paratus sum.
brevem habeo;
vocor, ubi in
si victus
et

Longum

est iter,

sed

sumptum

quid faciam

estuo.

Ad

castra enim regis aetemi
totus estus prelii; uhi

me totum

bellum vertetur,

fuero

—
et

meritis

enim meis stare non valeo

—
in

quid

placandi causa iudici offeram, nescio.
cedere

Vestras igitur preces pre-

me precor
omnis

subsequi,

quatenus ante

maximum

iudicem
con-

sine iudicio

merear ingredi.
vivens"^.

Non enim
Et

iustificabitur

spectu eius
audistis

vos inquit si quid boni a

me

umquam,

rogo,

servate et dignos vos regno,

ad quod

vocati sumus,

preparate.
dixit
ei,

Tempus enim

breve

est.

vos

commendo
et

qui vos mihi commendavit,
et

Nunc ergo Deo patri

omnipotenti
a.

verbo eius lesu Christo domino
b.

Spiritui sancto,

pitnita c.

cnm

addidi.
2.

1.

Heinricum

III.

Ps. 142, 2.

558
1051
Mai. 19

MONACHI FULDENSI8 VITA BARDONIS

in

quo" ista dies celeberrima
.

protecti,

... mgredi mereamtm semitam
.

est;

ut

ab

omni

hostili

incursu

,.

operis recti.

Ne

ergo, fihi,
taliter

contristemini,

quod ultima dico de me; quoniam amplius

non audietis me\
clesiae

Tum

vero eiulatum, non populi, sed aecalii

audires.
resoluti

Quoniam
quando

quasi exanimes obriguerunt,

alii

in fletus
tibus:

graviter gemuerunt;
te

omnibus uno ore dicenSic ergo,

Ei

nobis,

tale carebimus.

eadem

die

qua summi presulatus anulum suscepit, eadem die ultra audiri

deposuit.

Quamquam enim
accepit.

in festivitate sanctorum apostolorum
sit,

Petri et Pauli consecratus^

die

tamen

sanctae"* pentecostes^

anulum

Transactis igitur diebus sollempnibus, accepta regis licentia,
Mai. lun.

Mogoutiam

redire aggressus est, corpore

quidem positus in

iti-

nere, sed caelo"

mente

intentus, agebat
,

iam cum Doraino causas
spem;
ita

suas,

iudicii districtionem

consolationis

quidem, ut

iam iamque vultus
haberetur.

eius

testaretur,

quam

alienus sibi

mundus
vi-

Erat ergo vultum eius preter solitum disparem

dere, nunc pro carnalibus

gementem, nunc pro
fieret

spiritalibus le-

tantem; ut omnibus manifestum
inter

indicium, quod cor eius

spem ageret

et iudicium.

Sepe quoque primates eum coaccesserunt;
et, bis terque ali-

mitantes causa consilii ad

eum

quid proponentes,

cum

tociens eius sententiam super hac

eadem
vero

re sciscitarentur, ille, quid vellent, percunctatus est.

Illis

iterum iterumque multociensque eadem proponentibus, acsi nus-

quam

ibi

presens esset, tacitus permansit.

Quem cum
et,

excitandi

gratia, ut fieri solet, aliquando veste traherent, quasi de

somno

excitatus sive ab extasi reversus, subito contremuit
lent, acsi nichil ante dicerent, requisivit; ita ut

quid vel-

monstro simildormire

limum

censeretur, quod, vultu

motuque

vigilans, sensu

videretur.

Corpore enim solum inter homines positus, extra hu'',

mana

corde conspicabatur

et

amplius de futuris

quam de

pre-

sentibus meditabatur.
a.

qua

c. est,

b.

sancti c.

C.

sequitur lacuna.

In cod. Ztveilensi, quo
d.

Wat-

tenbach usus
1.

manus

recenlior addidil

mente intentus.

conspicatur

c.

Cf.

lunii 1031.

Lamberti annales 1051, Mou. Germ. SS. V 155. 3. die 30 Maii 1031, v. supra p. 544 n. 3.

2.

die 29

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS

559
vulgo autem
1051

Cum
Dorneloh
stia

interim in locum, qui
dicitur,

Nemus spinarum

^'
devenit, ibique casu collisus, corporali mole"

preventus

est.

Dolore vero ex hora in horam crescente,
est,

manifestum factum
tur

quod letum* non evaderet.

Misit igit

sub omni celeritate ad suifraganeum suum Abbelinum epiqui eo tempore Fuldae'' morabatur, utpote vocatus

jnti

scopum' —
illuc

a venerabili

patre

Egberdo

abbate^ ad sollempnitatem

^

dulcissimi et sanctissimi patroni Bonifacii
vellet videre,

— ut,

si

eum vivum
etiara ver-

non tardaret ad eum

venire.

Hisdem

bis

ad equivocum suum Bardonem iuniorem*, filium fratris sui, monachum prenominati loci, ut quantocius venire properaret ad eum.
Qui ambo, arripientes
iter,

cito

venerunt ad eum. Utrique
in
lecto

igitur ante

eum

presentati,

cum ambos
eiectis

iacens

solita

dulcedine salutasset, insuper equivocum
nis dulcius compellasset,

suum causa

consolatio-

tandem

omnibus preter episco-

pum, huiusmodi ad eum aggressus
meae prope
non
est
est,

est

eloquium: Dies vocationis

sepe mihi optatus, semper formidatus.
Christi desolare, quasi

Et nunc

meum, populum

mortem non sim

evasurus;

cum

certissime sciam,
est,

quod sim moriturus.
et si te

Tu

vero

mecum, quod mihi certum
terrogaverit,

dissimula;

quispiam in-

nec hoc scire

te"

assimila; quia

gemitum populi

ferre non valeo.

lam nunc

ergo, utfilius sapieniiae, scias, quid
;

facias, ut populo dolenti consolationem facias

mihi vero secunCer-

dum

orthodoxe fidei religionem, sacri olei exple unctionem.
infirmitatis huius

tum enim habeo, quod
debeo.

molestiam evadere non

Qui, tanti viri verba

non

ferens,

cum ex imo
vir facis,

cordis tra-

heret suspirium:

Qluid inquid sanctus

affiigens cor

a.

lectnm

c.

b.

Fulda

c.

c.

nec hoc scire te

bis legitur in cod.

1.

episcopum Friteslariensem

;

qui comparet etiam in Gundechari libro

pont. Eichstetensi (Mon. Germ. SS. VII 249): „Appulin Friteslariensis (epi-

scopus)".
a.

In Triumpho S. Remacli quoque (ibid. XI 445) memoratur ad 1066 Frideslariensis episcopus; ubi vide, quae adnotavit Wattenbach.

2.

Fuldensi 1048—1058.

3.

die 5 lunii 1051
fuit

agendam.

4.

Bardo

hic,

Bardonis archiepiscopi „fratruens",

postea abbas S. Albani Mo-

guntinus. V. fragmenta epistolae Goswini ad Sigefridum archiepiscopum Moguntinum, Acta SS. lunii T. IV 88.

560

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS

1051 meuni f Queso, de leticia

mea

letare,

et

tantum huiusmodi gratia

ingemisce,
expletis

ut in

conspectu

Domini

letus

merear

intrare.

Sic

sermonibus,

expleta sunt

omnia, quae mandavit epi-

scopus.
lun. 11

Venit igitur hora, multos gemitus motura, multas lacrimas
roratura.

Et

ille

vir Dei, pene oblitus infirmitatem propter in-

stantem
in

leticiara,

quasi iam propinquans ad gloriam,
sibi,

cilicium

terra

iussit

sterni

seque super illud levari.

Quod
et

ut

factum

est,

ex animi dolore cunctis obrigescentibus

usque

ad effusionem oculorum lacrimis effluentibus, sanctus pater, pie

commotis super
rideri

illis

visceribus, graviter ingemuit;

et,

quicquid

potuit,

causa obliviscendi meroris audientibus protulit.

Ridens ergo ore, flensque corde: Eia inquit quando etiam tantae
duricie stratum
et

incubui? Et omnibus humido vultu ridentibus,

invito

corde

mirantibus etiam

eum
fieri

in tanta molestia posse

ridere, intellexerunt", haec

omnia
illis,

gratia consolationis

moei:

vende.

Quidam autem ex

accedentes ad eum, aiunt

Spem tuam,
humanae
commotus
non
egif

pater , firmiter in

Deo pone

ac de eius inmensa
te.

bonitate presume; certus, quia
infirmitatis
ei
:

non derelinquet

Causa enim

eum

fluitare putabant,
Ille

et ideo salubris

amhoc
alio

monitionis

verba ministrabant.

vero, verbis huiuscemodi
vitae
et

Et quid inquid omnibus diebus
in eum.

meae
si

egi,

si

Ipse novit,

an sperem in eum,
nisi

umquam
ille

spem meam posuerim,

Opus

eius ego,

spes

mea
sis

est.

Quod

placeat domino, operetur in servo.
oculis, instante

Sicque ver-

ad caelum

termino, iam

egrius*' dixit:

Fiat

misericordia tua, Domine, super nos,
in
te^.

quemadmodum speravimua
oculos

Deinde, non tantum dolore carnis coactus, quantum inangustiae conscius, ipse
sibi

stantis

reverenter clausit,

ceteraque sibi

membra

composuit.

Solusque

letus, tristibus

omni-

bus; solus securus,

sollicitus

dudum; mundo mortuus, tandem
tum" primi-

vitae redditus; letus, relictis carnalibus exuviis, obdormivit, sociis

letabundus angelicis.
a.

Quo
c
c,

viso, cuncti, quasi
du
c.

intellexerant c.

b.

egs

1.

Ps. 32, 22.

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
tus gementes:
sus:

561

He

pater inquiunt cui nos dereliquistif

Et rur-

1051

Pro paHe

m(\}i\\mi nostra reddat,

quod debet
est

tibi

Dominus;

quia,

quem

contrisfaveris ex nobis,

non

unus ex omnibus.

Postquam ergo

dolori cordis multo planctu* satisfecere, tan-

dem omnia, quae

de sancto corpore facerent, deliberavere.
loci aecclesia pietatis visceribus,

Et
quo^
',

tunc depositis in eiusdem

niam quidem medie

fuit estatis

temporibus, utpote 3 Idus lunii

ipsum corpus

feretro imposuere, ut

ad Mogontiam deportaretur,

humandum

congruis" honoribus.

Sed interrupto hic ordine,
beneficia,

antequam de hoc loco egrediamur,

quae

ibi

Dominus
Sexta

operatur per sancti confessoris sui merita, prosequamur.
fuit feria^,

Quod''

cum sancta illa anima sancto egrederetur de corpore. cum eodem die lotum esset^ aquam, in qua abluebant
aride,

eum, fuderunt ad radices arboris
Ipsi quidem,

quae

ibi stabat iu

equore.
ali-

quem

lavissent,

non attendebant,

sed hominem

cuius tantum bonitatis presumebant.
tionis

Sed quante

fuerit estima-

apud Deum,

innotescunt mirabilia, quae propter eius merita

operatur ibidem divina benivolentia.

Nam, eadem
momento ex

feria

eodem-

que momento

quo aqua fusa est ad radices arboris aridissime,
feria

omni eadem

sexta eodemque

arido liguo in

salutem multorum, Deo gratias, fluunt aquae plenissimae.

Sed

ad ordinem revertamur.
Igitur
tiose

exequiarum obsequia circa

viri

Dei' corpus
et equis

ambisuper

celebrantes,
«

levatum tandem cum feretro

perrexere,

secum illum deportantes.
vultu

Ubi cum devenis-

sent et miseras
bres,

congregationes ,

squalidas et gestu lugu-

obviam invenissent,

oritur utrimque'' clamor fletus et multi
et cetera,

ululatus; ita ut

psalmodiam
b.
lulii

quae canebantur, vix excongruis sciipsi pro humandis
f.

a.

planctus

c.

c
e.

c.

humandum

c
lu-

d.

Quod addidit Papehroch.
est in cnd.

esset addidit Papehroch.
c.

viridi c.

g.

cuna non
1.

h.

utrumque

Herimrtnnus

Augiensis

cum
et S.

necrologiis

Luneburg. Hildesheim.

Werthin. Prum. Seoneasi diem 3 Idus lunii tuetur; Marianus Scottus
necrol.
log.
a.

cum

Mogunt. Lauriss. Salisb.

Maximini dicm 4 Idus lunii; necro-

Mollenbeccense diem 5

Id. lunii.

WATTENBACH.

2. dies

11 lunii

1051 non in sextam feriam incidit sed in feriam tertiam.
J^rrE, Bibliotheca
III.

36

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONI8
1051 hibere' potuissent. Crederes enim,

imumquemque patrem matrem
deplorare;
ita

fratrem

aut aliquem sibi

maxime necessarium

enim irremediabili anhelitu non cessabant lacrimas rorare pupilli,

orphani, cives et advenae, iuvenes, senes, viri et feminae.
erat unanimis: Heu, heu, pater amabilis.

Omnium vox
etiam

ludei
facti,

—

quibus nulla bona curae sunt

—

ei

obviam

ut

venerandi viri feretrum viderunt, terrae consternati, caput pulvere consperserunt et dixerunt: Heu, heu, pie pater; heu, pie
pater;
ruit,

addebantque:
merito

Si christiani anima unquam requiem meTalis clamor et luctusf

tua requiescere poterit.

nunquam

visus est nostris temporibus.

NuUus alium consolabaalium consolantem

tur, nullus consolari

recordabatur ; unicuique certum et proprium
defleret,

incoramodum erat quod
haberet.

nedum

alius

Tandem ad oratorium
gressi, sancti viri corpus in

sancti Martini

pervenere.

Quo

in-

medio aecclesiae ante sanctam cruergo
post haec, ne forte

cem deposuere.
aliqua tabesceret

Providentes

corpus

cum ad loculum secretius accederent pro hac eadem re, solutis quadam ex parte his, quibus innexus erat, tergoribus, non solum incorruptum eum incorruptione,

venerunt,

sed insuper fraglantem thureis
nichilo

odoribus.

Res tam

magna pro
humanitus.

habita est;

quia, multis eius ignoratis virthuris esse,

tutibus, putabant:
,

odorem illum
a

quod accendebatur

r^dM

mivi

Igitur die undecimo,

postquam ad omnia oratoria eum
*

cir-

cumduxerunt, post

sacrificia fiollempnis

oblationis et supplicain lo-

tiones aecclesiasticae intercessionis,

tandem deportaverunt

cum

depositionis.

Horret nunc mihi mens, tabescit

cor, deficiunt

verba, lamenta populi explanare debentia.
facies,

Quam

lividae

eorum

quam sanguineae

acies;

quam incompti"

crines,

quam

incompositae vestes.

Taceo deflenda, subprimo gemenda; ad

letiora veniam, ut, quid tum'' ibi fecerit divina benignitas, pro-

feram.

Multis ergo populi fletibus immolatis

—

quos

illi

peperit
in
.,

miseratio, quae
a.

cum
b.

illo

ex raatris egressa est utero c
c.

— cum
.,,,..

exhiberi

c.

soUempniis

incompte

c.

d.

d», c,

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
oratorio sancti Martini ante

$63
tales 1051

crucem sepulchro imposuere,

odores, qui facile cuncta vincerent aromata, persensere,
tanta suavitate daretur
dysi amenitate.
intelligi,

ut in

odorem illum

fluxisse ex para-

Requievit igitur anno etatis suae plus septuagesirao'", ne-

quaquam illum expertus laborem, de quo psalmista
autem in potentatibus octoginta anni
et et

dicit:

Si

amplius eorum,

lahor

dolor \

Sed

in senectute

bona

et vita

iocunda deponens tem-

poralem, sine dilatione leticiam invenit eternalem, anno episcopatus ter septeno, numero mysterii pleno.
signis et virtutibus,

Nunc autem

clarescit

quae per illum operantur divinitus.
si

Pauca de Bardone diximus,
conferre cupimus.

verba nostra

cum

factis eius

Sed quis verbis comparabit'' Bardonem? Ergo
ipsius meretur

non tantum nostra prevalet infirmitas, quantum
dignitas;

ideoque nostrae concedet devotioni,

quod minus con-

grua suo diximus honori.

Hic est Bardo, quem auris audiens
testimonium reddebat
et
sibi'*,

beatificabat, et oculus videns

eo quod

liberasset

pauperem vociferantem,

pupillum cui non erat adveniebat,
et cor

iutor^

Benedictio morituri super

eum

viduae

consolatus est*.

lusticia indutus est, et vestivit se, sicut vesti-

mento

et

diademate,

iudicio

suo\

Oculus

fuit

ceco,

et

pes
dili-

claudo".

Pater erat pauperum, et causam

quam

nesciebat

gentissime investigabat^

Conterebat molas iniqui, et de denti-

bus
et

illius

auferebat predam*.

Radix eius aperta

est secus aquas,

ros

morabitur in messione eius^

Gloria eius semper inno-

vabitur, et arcus eius in

manu

eius

semper

instaurabitur'".

Qui

eum
illos

audiebant, expectabant sententiam eius, et intenti tacebant
et

ad consilium eius"; verbis eius addere nichil audebant,
stillabat

super

eloquium eius'^

Expectabant eum sicut pluviam,

et os

suum aperiebant
c
6.

quasi ad

ymbrem

serotinum^^

Si voluiscir-

set ire
a.

ad eos, sedebat primus; cumque sederet quasi rex
b.

nonagesimo

comparabis

c.

1.

Ps. 89, 10.

2.

lob 29, 11.

3. 7.

lob 29, 12.

4. 8.

lob 29, 13.
lob 29, 17.

5.

lob 29, 14.

lob 29, 15.

lob 29, 16.

9.

lob 29, 19.

10. lob 29, 20.

11. lob 29, 21.

12. lob 29, 22.

13. lob 29, 23.

36»

564

MONACHI FULDENSIS VITA BARDONIS
erat

cumstante exercitu,
super
peri*.

tamen merentium

consolator*.

Flebat

eum

qui afflictus erat, et compaciebatur

anima

eius pau-

Non

contempsit subire iudicium

cum

subiectis^,

non ne-

gavit quod volebant pauperibus, et oculos viduae expectare
fecit*.

non

Non comedit buccellam suam solus, sed semper comedit pupillus ex ea^ Non despexit pretereuntem eo quod non ha,

beret

indumentum

'^

;

sed benedixerunt sibi latera pauperum, et

de vestimentis eius calefacti sunt\ quid ego? Non;
sed totus mundus.

Quis loquitur haec?

Num-

Loquitur terra, loquitur

caelum, loquitur Deus in multis quae per
bilibus.

eum

operatur mira-

Ergo non recedet memoria

eius, et

nomen

eius

w*
^-^

quiretur a generatione in generationem*.
1.

lob 29, 25.
6.

2.

lob 30, 25.
7.

3.

lob 31, 13.

4.

lob 31, 16.

5.

lob 31, 17.

lob 31, 19.

lob 31, 20.

8. Eccli. 39, 13.

!'"!

..''<OM*fit«'

ANSELMI HAVELBERGENSIS

VITA ADELBERTI

II

MOGUNTINI.

ijuamquam

Adelbertus II nec longum tempus praefuit ecclesiae
gestis

Moguntinae nec rebus

magnopere

fioruit,

tamen

est

in

farvo numero eorum archiepiscoporum, de quibus proprios
habemu^.

libros

Et

vita eius quidem, versibus tradita,

ad regni Ger-

manici
valet

historiam

illustrandam non multum aut nihil omnino

neque de ipsius pontificatus administratione accuratius eru-

diri cupientibus satisfacit, sed in rebus placidis

potissimum miversatur.

nusque gravibus ludibunda quadam

hilaritate

Nam

cum totum opusculum idque haud
partes comprehendat, primi
libri

ita

sane

magnum

quinque

quatuor fere prorsus in scho-

larum commemoratione

positi sunt,

quas Adelbertus

obiit

Hil-

deshemii, Remis, Parisiis, Monte - pessulano. versus
scripsit,
est.

Neque tamen, qui

ipsius Adelberti peregrinantis comes fuisse ex-

istimandus

Plane enim

testatur,

sese ex aliis scire, Hildes',

hemii quos progressus fecerit Adelbertus

et

de vestibus equis-

que pretiosis, Remos
pervenisse^.

eunti iuveni collatis,

famam

tantum ad

se

Et quoniam Adelbertum memorat,
reverteretur, „

cum

Parisiis
et

Moguntiam

non remotum ^ templum S. Egidii^

Montem-pessulanum

adiisse,

abunde arbitror apparere, ab hoc

etiam itinere longissime abfuisse poetam.
1.

V.

141

:

Rem

sapientibus hanc referentibus ingeniosam.

2.

V.

205: Nec velut expertum, praesente vel indice certum,

hoc cano
210:
.. sic

lectori

credatur hoc,

tamquam fama

loquatur,
ipsi.

non ego; qui
3.

scripsi, retulit

mihi fama quod

V. 790, 791.

566

VITA ADELBERTI

II

Is vero quisfuerit, nohis est eaploratissimum ex his versibus

Set nec ego
35

fictis,

Anselmus,

inhereo dictis,

ut mihi queratur favor, aut laus vana petatur;

cum

sit

lex talis decreti pontificalis:

ne quis aduletur, cathedrae qui rector habetur.

Anselmus

igitur „ cathedrae

rector " id est episcopus

'

hunc de

Adelberto lihellum paravit^.
colji

Itaque

archiepiscopi (1141 lul.
ostendant^
et

— 1142

cum carmen tempore Marlun. 9) conditum esse noillius

vissimi versus

ex omnihus aetatis

episcopis

Germanicis uni tantum Anselmus nomen fuerit, de scriptore
selmo episcopo Havelbergensi^
episcopo Ravennate (1155

— 1158)

(1126 — 1155) posteaque
constare fatearis.

An-

archi-

Nec mide

rum

est^

quod

is,

Havelbergae ^insultus paganorum" accipiens*,
et

facere non potuerit, quin de Ottone episcopo Bamhergensi

„ Transalbina gente " per eundem ad Christi cultum conversa se-

decim

versus

intermisceret

vitae

Adelberti^.

Reliqua quidem,

1.

Hac enim voce „cathedra" omnino sedem episcopalem
est qui
nesciat.

significari,

Et quotiescunque verbum illud in ipso poemate positum est, eandem nimirum rem declarari reperimus: v. 825 827: pontificatum Christus Adelberto dedit, hoc herede reperto, qui cathe„ dram (Moguntinam) regeret"; v. 831: „hic et pastores, cathedras

nemo

—

—

moderando minores, qui suffraganei (ecclesiae Moguntinae) dicuntur"; 839: „inque thronum cathedrae (Moguntinae) duxere patronum (Adelbertum)"; v. 866: „Iam cathedrae (Moguntinae) factus successor (Adelbertus)"; v. 908: „cum cathedram (Moguntinam) regeret (AdelberV.

tus)"; V.

1096—1098: „quia
:

—

cathedrae (Moguntinae)
..

iura servaret

deside cura"; v. 1141 squ.

„eiigit
..

Marcolfum
riae

—

heredem, cui dat Moguncia sedem
iura tenere".
2.

—

qui meruisset

cathedrae
:

iacet Rogeri Wilmansii opinio haec

ab Anselmo praeposito ecclesiae ad gradus Moguntinae (1124—1151) esse opusculum videri. Cf. De arte medica saeculi XII dissertationem meam a. 1853 editam p. 17 et Wat(ed. 2) p. 480.
fiir

Ergo S. Ma-

tenbach Deutschlands Geschichtsquellen
ep. Havelbergensis vita
cf.

3.

De Anselmi

Riedel in Ledebur Archiv

preuss. Geschichts-

kunde VIII 127
p.
4.

sq., Spielser in Illgen Zeitschrift fiir histor.

Theologie

3

— 94,

X2

Strerath

De Anselmo
a.
:

ep. Havelb. dissert. hist. Monasterii 1854.
epist.

V. Anselmi epistolam
I

1150 scriptam, in Wibaldi

221 (Bibliosunt in ex-

thecae huius T.
cubiis

340 )

„

In presepio

meo Havelberch

—
5.

alii

ad defendendum contra insultus paganorum",

vers.

846— 861.

VITA ADELBERTI

II

56Y

quae ad nos pervenerunt, Anselmi opuscula^ sunt soluta oratione expedita, sed

eundem

astricto

quoque scribendi genere de-

lectatum esse,

iam antehac

potuit animadverti ex illa epistola^,

ubi amicitiae culpam in Wibaldo abbate Corbeiensi reprehendit

hoc versu:

Wisera, curre retro, currat tamen Havala recte.

Non

apparet, quibus rebus impulsus vitam hanc Anselmus

composuerit.

Qui quidem domo generene cum Adelberto quid
licet

habuerit coniunctum, ne augurari opinione quidem
tenebras ,

propter
.

quae origini eius iuventutique obductae sunt

Sed

tamen, suscepto episcopatu Havelbergensi,
et

Anselmum reperimus
et

omnino praesulum Moguntinorum usu abundasse*

cum

ipso

Adelberto II anno

1140 congressum

esse^.

Inventum anno 1839 a Ludovico Bethmann^ opu^culum de1.

Anticymenon seu Dialogorum contra Graecos
1677 T. XIII 88

libri III (ap.
I

D'Achery
et Epi-

Spicil. Parisiis

— 252,

Parisiis

1723 T.

161—207)

ad Egbertum abbatem Huisburgensem (ex bibl. regiae Berolinensis 261 edidit Spieker in Illgen ms. theol. fol. 80 chartac. saec. XV fol. 252 v Zeitschrift fur hist. Theol. X 2 p. 95—120). Praeterea Anselmo attribuitur Tractatus de ordiue canonicorum regularium (ap. Pez Thes. IV P. II 75—110).
stola

—

2.

Wibaldi ep. 158 in Bibliothecae huius T.

I 263.

3.

Id solum

maxime
tre-

probabile est,

Albrico

Anselmum una cum Wibaldo, postea abbate professore didicisse Remis. De hac enim urbe cum
(v. infra vers.

Corbeiensi, ab

plus

quam

centis sexaginta versibus propria certe observatione accuratissime agat

An150

selmus in Adalberti vita
(Bibliothecae huius T.
dilectione
suis
I

241—608), Wibaldus

et in ep.

241) sese scribit

Anselmum

„a iuventute sua

summa

esse amplexum" et in ep. 167 (ibid. p. 278) in praeceptoribus eundem „Albricum Remensem" numerat, de cuius laudibus Anselmus 4. Testis enim comparet Anselmus in praedicat infra vers. 600—606.
tabulis
his:

Adelberti I archiep. d. Moguntiae 1133 Oct. 18 (Schultes di-

rector. diplom. I 305); Heinrici I d.

Moguntiae 1143 Mart. 19 (Scheidt AnI

merk. zu Mosers

St. 688),

Mart. 20 (Hahn Coll.

78,

Guden

C. D. 1 139,

Schannat Vind.

lit 1 181), in

synodo (Guden
lul.

1

135), Erfordiae 1148 lun. 14
I 212),

(Guden

1 144),

1144 (Wiirdtwein Monast. Palat.
64 )
,

1144 lun. 18 (Mone
I

u. Aufsefs Anzeigeblatt II

10 (Schrader Dynastenstamme

232),

1148 (Stumpf Acta Maguntina p. 43
der Grafen v. Saarbriick p. 247).

— 44),

1151 in synodo (Kremer Gesch.

Cf.

etiam Wibaldi ep. 221 in Bibliothecae

huius T.

I 341.
a.

5.

crationis nostrae

V. Adelberti II tabulam d. „ a. 1140, ind. 3, conse1" in Braunschweigische Anzeigen von 1752 p. 709,
6.

ubi testis reperitur
fiir

altere deutsche

„Anshelm Havelbergensis episcopus". Geschichtskunde VIII 42 et 519.

V. Archiv

568

VITA ADELBERTI

II

sumpsi anno t863 ex uno, qui habetur, hihliothecae Bruxellensis
codice 8892, in cuius fol.

memhranaceo

s.

100 v

sic est:

XII, forma octonaria, fol. 54 76 Hunc librum emit nota(rius) Philipet fol.

—

pus de Othoy anno Domini 1422
tatis lesu et:

2

leguntur haec: socie-

Antverpiae don

.

.

Prof..

Berolini pridie Kal. Fehruarias 1866.

Incipit

proemium

in vitam A(delberti)

Maguntini

archiepiscopi.
Temporibus
letis florebat

Roma

poetis,

gesta tirannorum qui descripsere priorum

presentumque ducum, qui ius tenuere caducum
urbis
5

Romanae

vel honoris

nomen

inane;

quos stimulis irae mens° cogeret ante perire,
iure
sit

regendorum quam non fruerentur honorum,

quasi dulce mori, nisi succedatur honori;
nichil esse

—

cum
;

ratum constet,

nihil esse

beatum,

hoc

nisi firmetur per

eum, qui cuncta

tuetur.

10 Christus

enim, verbum patris adnichilando superbum,

rapto iure throni perversorum ditioni,
dat fasces humili, dat regnum nobile
vili',

in se credentes faciens magis esse potentes,

quam
15

sine se

magnos, ausos regnare, tirannos.
labor et sapientia

Quod genus elatum

vatum

laudibus ornavit, insignivit, celebravit;
i

nilque creatori vel rerum dispositori
laudis solvebant, fidei quia luce carebant;

cum non
20
.

credentes per

eum regnare

potentes

vere constaret'', regnique potentia staret;

pompa

licet talis sit

regibus exicialis.

Est igitur dignum, Regem laudare benignum
eius cultores, regni qui prestat honores.
a.

sic est

mors correctum
6,

in codice.

b.

constraret

c.

1.

Luc.

20: „Beati pauperes, quia vestram est regnum Dei".

VITA ADELBERTI

H

669
--•ft

Regibus inde bonis, vigor in quibus est rationis,
25

patribus et sanctis, ferventibus igne Tonantis,

debet preberi laus,
Sic Adelberto,
fulsit in ecclesia,
*

quam decet qui tamquam

his adhiberi.

lux in aperto

;

dat laudes nostra Thalia;
r/sq

presule quo freta, viguit Maguntia leta.
30

t9

Cuius, dispositam per quinque volumina, vitam

carmine signavi; quia spirat odore suavi,
ecclesiae

morum

linquens exempla bonorum.

De removenda
Utile

falsitate materiae.8ll'||[)

quod credo,
fictis,

lecturis versibus edo.

Set nec ego
36

Anselmus, inhereo

dictis,

;,.
•»«

,-,,,

ut mihi queratur favor aut laus vana petatut^tiH

cum

sit

lex talis decreti pontificalis:

;ti«>

mti

r»
'

ne quis aduletur, cathedrae qui rector habetur.

n
^ximi

Ergo contendam, personam
sic

iure

verendam
licere.

celebrem facere, reor ut ratione

mf{)

ot

PRIMA DISTINCTIO.
40 Gallia,

y.

quae gentes consuevit habere potentes,

,

vergens" ad

Renum

— doctissima
dum

flectere

frenum

quamlibet in partem,

vult committere

Martem
,

—

edidit infantem, patrios^

mores imitantem
.,j^

nobilibus factis post primi tempora lactis.
46

Hic appellatus, divino fonte rigatus,
est Adelbertus,

,^^^^.^

operum bene merce
sibj

refertus.

,„.,,|^,^
..ri

Qui meritis magnis

succedentibus annis

^
j

sensim pollebat; nichil imprudenter agebat,
vincens maiores, vincens etate minores,
50

vincens equales prudens adletha sodales,
indole virtutum stipans latus undique tutum.

.

.

^j,^

;,jjj^jj;

Set nec Adelbertus magis est florere repertus
qualibet in parte studii,
a.

quam

nobilis arte.

vegns

c.

1.

Fuit AdelbertuB
I

filius
c.

Friderici coraitis Sarbruccensis.
,•
.

V. Ottonis
-,

Frising. Vit. Frid. L.

21 et 22.

SfO
1128

VITA ADELBERTI

II

Hoc

igitur pacto, fratrum celebri grege facto

55 claustrali iure, prelatio

prepositurae

cessit^ Adelberto: Clerus sedet ordine certo;

primo maiorum favor hunc

legit, inde

minorum,

cumque
et
60

pari voto par est favor in grege toto

par consensus vel par concordia sensus.

Qui, sic electus, studuit iudex fore rectus,

non tepide quaequcj dispensans

fratribus eque.

Qui, fundamentum ponens verbis sapientum,
dictis

doctorum superedificando priorum,
adiit,

Saxoniae partes
65

quod disceret

artes;

—

urbe

licet patria luceret

philosophia

ac scola floreret, qua doctior esse valeret,
si

non cura chori

foret huic invisa labori

nec rigor ecclesiae daret impedimenta sophiae;

nam
70

psalmodia disconvenit atque sophia.

Quis, precor, arte pari poterit locus irradiari,

quam Roraae
Hic studium
nec
sinit hic'

similis
crescit.

Moguntia, mater herilis?

Hic philosophia

virescit

plane consumi tempus inane,
set

utilis indigenis,
75

commoda

plus alienis;
sive

nam
non

iuxta

morem predictum
quam

tenorem

valet indigena refici dulcedine plena,

hic invitatis

dat sapientia gratis;

quae, sua non parce bona dans, sedet urbis in arce,
convocat et gentes,
80
refici
^

dogma

volentes.

Hoc

igitur pacto

non

segiiier, exule facto

hoc adolescente, res dignas scire volente,

Hildeneshem petitur, scola

nobilis urbis initur.

Hinc

petit ecclesiam, supplex orando

Mariam,

iusticiae

solem quae protulit innuba prolem.
manus
alia saec.

a.

sic correxit

XII: hoc.
2.

1.

S.

Mariae Erfordiensis.

anno 1128. V. Annales

S. Petri Er-

ford.

1128 et 1138 (Mon. Germ. SS.

XVI

18) et Adalberti I archiep. tabu-

lam ap. Stumpf Acta Maguntina

p. 15.

VITA ADELBERTI
85

II

571
i

Nec

fuit

inde mora, quin fama repleverit ora
cleri

Hildeneshemensis

populique forensis:

advenisse virum, virtute vel indole mirum.

His igitur

dictis,

domibus prope claustra

relictis,

'

clerus adest letus; ruit eius in oscula cetus
90

*'

'^'

nobilium fratrum; nec abest electio patrum,
stringit et insertis collum predulce lacertis,

'

'^

oscula prebendo, complexu

membra

fovendo.

"*'^*v
'^^P^^^

Denique conventus patrum vel

leta iuventus
'^^*

imberbis cleri segnes timuere videri
95

'WjTft
•''
'

(';i

sumptibus in dandis vel in expensis cumulaiidis
hospitis in cena.

Quam

prebent fronte serena,
"

'i
i'»'''

munera

mittentes, certant se prevenientes

obsequiis dignis, votis instando benignis;

>^^-'^ffi

donaque munifici prevenit amicus amici
100

'"
'

*^^''

largus Adelberto pietatis pignore certo;

''*'!»

maiores domini miserunt pocula

vini,

-

set teneros lepores fratres misere
et

minores

'

dederant gratos fructus ex arbore natos.
pietas aliquid

''-^H^*'^

Nec
106

vacuum

fraterna reliquit,

quod non impleret;

licet his

non hospes

egeret.

Namque

vir

immensus
',

et

habundans munere census,
ad omnia certus,
1
'

presul A(delbertus)

sibi fautor

-

plurima pro votis concessit dona nepotis.
Prodigus argenti
110

'''i

fuit artes scire volenti,

"''

"'

"'

addens mente bona largus dator aurea dona,
tale decus

iuvenum non vivere passus egenum;

non" patrui more patruelis captus amore.
Nam"* contra votum faciunt plerumque nepotum,

non indulgentes patrui res
115

sufficientes,
'

horum
N
c.

tutelae vel

commisso patruele
'

^
b.

"^^^^^

'

'^

a.

N

c.

1.

Adelbertus

I

archiep.

V. Otton. Frising. Vita Frid. L.

Mogunt. (1111—1137), patruus Adelbertill. I c. 21, Annal. Sax. 1138 (Mon. Germ. SS.
(ibid.

VI

776), Annal. S. Disibodi

1138

XVII

25).

572

VITA ADELBERTI

H

patribus orbato, seu rerum iure locato,

quae pueris dantur cum testamenta notantur,

dum nondum
120

pueri possunt sua iura tueri.
fuit haec:

Lex etenim veterum

ius credere rerum,

insuper infantes patriis rebus dominantes
his, quos maiores et stirpe fuisse priores
illi

censebant, qui condere iura solebant.

Quod testamentum renovavit cura parentum,
membris vicinam languore minante ruinam;
125

inque cohercendis pueris vel rebus habendis
cura propinquorum successit vel patruorum
post obitum patrum; velut est in lege notatum.

Set ne turbetur res aut prior ordo moretur,
insistens operi,
130

procedam

calle priori.

Hospes amabilis

et venerabilis, ut veniebat',

qua sapientia sive scientia magna vigebat,
a sapientibus atque valentibus ipse docetur
et sapientibus apta docentibus aptus habetur.

Verba poetica
135

sive Platonica

primo bibebat,

quae iuveniliter atque

viriliter hic siciebat.

Postque negocia versibus ocia
;,.

trita fuere;

sic

nec inania tempora

talia preteriere.

Tempora iungere,

casibus addere verba solebat,

iunctaque singula sunt, quasi regula precipiebat.
140

Sic fuit huic leve post spacium breve, scribere prosam;

rem

sapientibus hanc referentibus ingeniosam.

Inde, magistrorum data post precepta bonorum,
iussu pontificis, nimis expectatus amicis,
ilos

celebris

iuvenum satagebat

visere

Renum.

145

Gaudet metropolis reditu Moguntia
Presulis Alberti

prolis.

mens

est gavisa, reverti

incolumem iuvenem, plus blanda virgine lenem,
et

tam constantem, ceu fama

refert

adamantem,

qui lapis in partes per nuUas finditur artes.
1
.

Hildeshemium

.

av.

i

:

i

!;)

.

..i ;

»?

f f '/

VITA ADELBERTI
150

H
"'

573

Hic speculum

cleri poterat

generale videri,

cum secum
tota

variae dotes venere sophiae.
rutilabat
et

Tunc per A(delbertum)
poetarum venit ars

lumen apertum,
^
'

norma scolarum.
'*"

Non
155

in capsella, set cordis fixa tabella,

aifuit et

morum secum

censura bonorum:

et

decor et probitas, reverentia, zelus, honestas,

venerat et secum ius, utilitas, honor, aequum."^*'*''

Postque dies paucos patriis in finibus actos
presul A(delbertus), bona persuadere disertus,
160
'

*'*'*'*j

^'-*"
''•'^'

quo provisore Moguntia crevit honore,
suasit Adelberto iuveni

'H ^^
iimni
'^

sermone diserto:

deserat ut patriam, peregre querendo sophiam,
et

logicam discat, ars ne percepta

fatiscat.

'--^^
'"!'

Nam
165
sit nisi

solet evelli, solet et de pectore pelli
fragilis sapientia, labens,
'

non munimen habens

'

^^

firmata logicae vel clave serata.

^^^^

*^*-*^

Stringit

enim clave dictum

dialetica prave,

''r»'*!
i*"^*'*

in melius referens sibi non ratione coherens.

Est etenim clavis logicae doctrina suavis,
170

^-"'^
^*^
''

argumentorum consistens

vi logicorum,

omnia verborum constringens clave suorum; '"^ temperat austera, facit elucescere vera,
haec bene secernens a
ardenti facie,
175 falsis,

^'«5'*'

utraque cernens

'^'"'^"
'"•'•

cum

sit

pars prima Sophiae.

Namque
et nichil

sciens artem ferit obpositam sibi

partem

"^'

"*~

opponi

sinit

oppositum

rationi,

'

quod non dissolvat, cum respondenda revolvat;
resque cavillando ratione vel arte probando,
ingerit expresse,
180
i

quod vult non esse

vel esse,

'

donec vincatur, contraria qui meditatur.

'*

*"'^

Haec ubi sepe bonus monuit repetendo patronus,
nobile cor iuvenis flexit persuasio lenis.
'•''^'
>-

Ergo laboratae vestes sunt
auro fulgentes, iuvenilia

arte parataej

^"^^

membra

decentes;

574
185

VITA ADELBERTI

II

conveniens quarum species erat exuviarum

heroum

natis,

patriam mutare paratis,

ad studium clarum mittendis Francigenarum.
Sic
fit

amictus

ei

diversae materiei;
filis,

telaque subtilis micat auri lucida
190

sparsus et argenti color est in veste nitenti.

Set neque

gemmarum

deerat natura bonarum:

iaspis, crisolitus

opus auxit, uterque politus;

pars operis miri notulis erat aucta saphiri;

nec nota

berilli

texturae defuit

illi;

195 et per fulgorem topazius auxit honorem

„

,,,..

purpureae vestis, notulisque iacinctus honestis;
his erat

.h.--^

admixtus smaragdus, onix, amatistus;

auxit et ornatus clamidis pallore notatus

qui solet obscuram Calcedon habere figuram;
200

Sardius hic stabat, carbunculus hic radiabat;

nec
,

fuit electus

sardonix inde reiectus.
distincta coloribus

Purpura,

gemmarum

harum,

tamque decens textum iuvenem

velavit honestum,

sicut opinantur, per quos haec visa probantur.
205

Nec

velut expertum, presente vel indice certum,
lectori, set amici

hoc cano

plaudo favori;

ergo cavillari iaculo sermonis amari

nemo
210

potest digne rem,

quam
quis

pertracto benigne.

Nec mihi credatur, nec
set sic credatur hoc,

mea verba sequatur; tamquam fama loquatur,
mihi fama quod
fine
ipsi.

non ego; qui

scripsi, retulit

Denique tantorum completo
postque

laborum,

^
,1
.iii

novum cultum

vel opus mirabile

multum

cetera quaerebat, quibus Athelbertus egebat.
215 lussus

emendorum

fuit explorator

equorum

^ftjOQl)

o»r

perlustrare fora, iumenta legens meliora.

Emptor

abit; studiosus" agit,

quae iussa fuere;

era dedit;
a.

cum merce

redit,
ii\

quam comparat
,

ere.
OIU/,

studio in lilura.

«fiifrWlfi

i^.-VjdfiJ^lwV

VITA ADELBERTI

II

575
j

Quadrupedes, quibus esse pedes sensit meliores,
220 ducit

liomo, prope pennigero

motu

leviores,

cum pectoribus perplana fuerunt; forma placet, coma pexa iacet, clunes decuerunt;,*
colla quibus

oeii

crura volant, set nec violant terram volitando;

i

nec macies, mala nec species est corpore blando;
225

i

nec maculae set nec notulae per terga notantur,

,;j

que vicio

sint, aut odio iuste referantur;

•/(lijj>»l

nil oculis, nichil auriculis, nichil obfuit ori,

n1>mi
itifi:^iiy

.:.:

ut patuit, nichil hic tribuit natura

pudorii,i

Quam
230

fuerint lora, calcaria, sella decora,

hj

quam

celebres phalerae,

non novit fama'

silere;

-i

aurea sella fere, set et aurea lora fuere;

liham

auro fulgescunt,

gemmarum

luce nitescunt

calce viri clari calcaria digna ligari;

quadrupedes cingens resolutaque corpora stringens
235

I

perque latus pendens fuit auro cingula splendens.

,)

Hos habet ornatus

vir nobilis, ire paratus
tulit egre.

iit

t>i;

pro studio peregre; proficisci nec

ianiiq ^^a
o
.-^

Inde salutando plerosque, set oscula dando
ecclesiae clero
240 vadit,

^ii!

non

aiFectu sine vero,

(Ur:

amicorum cetu comitante suorum;

.

rl

dives et impensis, petit urbis tecta Remensis. filyo)

DISTINCTIO SECUNDA.''"'^,
Ut memor annorum canit
finibus

'

rtulrii;
'-vjk'!

etas preteritorum,

immensis urbis qui primo Remensis
et

i

menia vallabant
245

fundamenta locabant,

m

i.ui/ii.
,j
{

Remis

ei

nomen

tribuerunt cedis ob omen,

.<
„.;,..

.;,

dictum de Remo' pro mortis honore supremo.
a.

.1

sic ett lingua correctum in codiee.

•>

t0H"»?'t>
c.

•'>"

.r

Sirmond p. 1—3) „De urbis namque nostrae fundatore seu nominis inditore non omnimodis a nobis approbanda vulgata censetur opinio, quae Remum, Romuli fratrem, civitatis
1.

Cf. Flodoardi Hist. eccl.

Rem. L.

I

1 (ed.

huius institutorem ac nominis tradit auctorem.

quod a

militibus Remi, patria profugis, urbs nostra condita

— Probabilius ergo videtur, — putatur
".

576

VITA ADELBERTI
Turribus et portis,
valli

H
fortis,

munimine

urbs sedet in plano, quae pascitur aere sano.

Longis
250

et latis et

muris tirma quadratis,

prominet alta

satis,

non parvae

fertilitatis,

nec tam fecunda quam

felix fluminis*

unda.

Innumeros cives
Hic
alit et

alit

urbis copia dives.

clerum cunctarum copia rerum,

legibus ornatum, quas sanxit regula patrum,
255 iusticia

plenum, pascentem vulgus egenum,

virginei moris vel casti signa pudoris

integra servantem, nec legis opus violantem.
Istius ecclesiae

domus

est in

honore Mariae

•'^\fM^'^

condita;
260

primorum

tenet hic et

culmen honorum,

que" genuit natum, carnis non passa reatum.

Hic

et pontificis

campis insedit apricis

Remigii sancti structura cella micanti.
Qui genus ignarum convertit Francigenarum

ad
265

tidei

cultum, prius intractabile multum;
et

primus

errorum genus

et

simulacra deorum
rigavit,

I

hic exstirpavit; et

regem^ fonte

'

supra Francigenas tenuit qui iuris habenas;
huic et crisma sacrum fuit ad regale lavacrum
coelitus allatum*, stillans per
270

Pneuma

sacratum.

Hanc prope metropolim

fuit

execrabilis olim

ardua templorum moles, conclave deorum.
Paret adhuc horum facies antiqua locorum;

templaque semiruta, lapidum compage

soluta,

<*

advena miratur; oculosque ruina moratur.
275

cum fine careat mensura ruinae signaque cum veterum sint tecta iacentia rerum, integra cum starent, quae sic modo diruta parent,
Set prope

mole
a.

sui referunt, quae, qualia, quanta fuerunt.
c.

quem

1.

Vidulae (Vesle).
c.

S.

Remigii

IV

§ 63,

2. Chlodoveum I. Acta SS. Oct. T. I p. 146.

3.

V. Hincmari Vit.

m>

VITA ADELBERTI

II

577

Causaque defectus
280

fuit his:

longeva senectus;

ventus et impingens, quo machina corruit ingens;
vel labor

humanus,

cito casurus quia vanus,

delubra' frangendo fragmentaque diripiendo, ut nova fundaret vel tecta vetusta novaret,
traxit vicinas ad opus
285

murale ruinas.

Urbs ea precellens, hostes virtute repellens,
firma suis muris, nec
belli libera curis,

sepe movet Martem, sociando viribus artem,
militibus plena, doctis bene flectere frena
in giros faciles,
290

dum

temptat prelia miles,

miles equo vectus, caput alta casside tectus,
cinctus et ense latus, clipeo, thorace gravatas.

Hos habet

invictus miles

Remensis amictus;
astris,

pervigil in castris,
fert quibus
295 sole

noctem ducentibus

algorem; tolerans in luce calorem,

gerens ustum lorica corpus onustum.

Excitat hic etiam doctorum cura sophiam

nec languere

sinit;

quam

nullo tempore

tinit.

Nam
vi

neque defectum capit ex etate profectum,
altrix

neque morborum perit

philosophorum.

300 Vincit et

annorum tempus
et floret,

virtus

animorum;

quae viret

cum

philosophia laboret
sit

perpetuis curis: ut nota

ipsa futuris
peritos,

tam per

preteritos

rerum ratione

quam per
305

presentes vim cognitionis habentes.

Talibus illectus studiis

—

set lacte refectus

nobilis altricis et fecundae genitricis,

quod dedit ad studia posito
venit A(delbertus)
;

sibi

prima sophia'

—

sapiensque

tit,

inde disertus.

Primo
310

petit

minimos doctores, postea primos;

primo minora notans, hinc maxima flumina potans
dogmatis ingentis, perfectis convenientis.

1.

metitur delubra pro dehlbra.

2.

iunge

sic:

quod sophia dedit
37

sibi

(Adelberto) posito ad studia piima.

jAvrK. Bibliotheca lU.

578

VITA ADELBERTI

II

Set licet hic iuvenis equus ut dimissus habenis
esse videretur, nulloque iugo premeretur,

ipse
315

tamen

gratis, spreto vicio levitatis,

more boni iuvenis

vitae melioris habenis

arguerat mentem, nil preter honesta gerentem.

Quem

nisi

doctarum tenuisset cura scolarum

et nisi prudentera traheret sapientia

mentem,

politicus^ fieret et sic in lege valeret,
320

tam

tenui cura limando civica iura,
urbis.

maior ut in turbis rectores vinceret

Nam

quid firmarent,

fieri

quid lege vetarent

iuris consulti

— mala

iustis legibus ulti

dignaque reddentes
325

his,

quos videre merentes

—

perspexit iuvenis, oculis utendo serenis.

Nec tam

carnali

quam lumine

spirituali

perpendit verum, quo vergant pondera rerum.

Hoc

ita

perspecto rationis lumine recto,

consiliis sanis obstabat sepe

prophanis

330 consultis iuris, in iudicio nocituris,

Non

spe donorum causam tutando reorum,

set faciens

rectum, pietatis habendo respectum,

causidicique boni seu facta sequendo patroni,

causam dicendo, iuvat oppressum redimendo.
335

Talibus intentus, est quantum passa iuventus,
profuit oppressis, se penituisse professis;
et

quos involvit iniusta calumnia,

solvit,

quosque cohercebat furor et non culpa premebat.

Et meliorum causidicorum maximus
340 si

esset,

studiorum nobiliorum fervor abesset.

Set sapientem fervida

mentem cura

trahebat

hancque labores utiliores ferre monebat;
utque scolarum propositarum dogma sequatur,
se retrahebat; quasque decebat, res operatur.

1.

metitur politTcus pro polittcus.

VITA ADELBERTI
345

U

579

Unde bonorum philosophorum verba sequendo,

omne quod

audit, pectore claudit, rite tenendo;
fit

sic sibi totus

cito

notus philosophatus,

sic adolescens,

arte virescens, est decoratus.

Cuique placebat,
350

nam

peragebat cuncta decenter,
libenter.

quodque decebat, subveniebat cuique

Cumque sophistarum,
ille

velut unus Francigenarum,

frequentaret studium, quo Francia claret,

artibus indulgens et
prenituit

earum laude

refulgens,

tantum respectu philosophantum,
virum, canerent ut compita mirum
sit

355 sic didicisse

et contra

morem

Francia passa stuporem.

Cum

sit in

hoc iuvene fundata scientia plene

artis septenae,

qua mens

effulget

amene,

quadrivii
360

lumen

triviique patescit

acumen
virili,

ingenio docili, quod posset

more

cor quia subtile sua vis probat esse virile.

Ut sum prefatus,

fuit ergo

stupor geminatus;

namque

viro claro solet hoc contingere raro
florenti

ingenuoque nimis
365

rebus opimis:

ut totam mentem, studiorum lucra sequentem,

a

mundo

vertat;

cum

plus hic paupere certat

artes excolere, timeat quasi dives egere.

Namque
370 Plangit

solent mentes adhibere frequenter egentes,

ut capiant artes, patrias et linquere partes.

enim fenus modicum possessor egenus,

concipit et curas, queat ut res pellere duras.

Letaque paupertas
has
sibi

fit,

opes gavisa repertas:

donari, quas contigit arte parari.

Quas poscendo dari, formicam vult imitari;
375

anxia quae curas solet evitare futuras
et legit estate dispersa cibaria late,

quae bene collecta
stipans

fert intra

concava

tecta,

annona granaria corpore prona,

pondera

dum

plura defert per agrestia rura,

37*

580
380 his

VITA ADELBERTI

JI

non usura, veniant

nisi

tempora dura
rigore prementis;

brumae candentis terrasque
non

tunc dapibus partis utendo, cubilibus artis
eiFert gressus,
tali

imos servando recessus.
est animali,
pellit

Conveniens
385

quoddam genus

quod, quia compellit paupertas, ocia
inque sophistarum
arte colens

numerum
fert

venit;

agmen avarum,

sensum, det ut ipsa scientia censum.

Quod genus instructum
Hoc

non sine crimine fructum,

quadrivii partes trivii vendendo vel artes.
390

et

turpe genus, solitum conquirere fenus

ipsius ex arte, nulla laudabile parte,

pro lucro discens, a lucro nec resipiscens,
servat

apum mores,
ex
flore

similes imitando labores.
suscipit ore,

Colligit in rore
395 et trahit

mel apis, quod

sucum non absque labore

ac brevibus cellis stipat donaria mellis

donaque cum mellis det apum pars una
altera de

rebellis,

more venientium sumit ab ore
favi, vas iraplens melle suavi,
cellis

pondus dulce
400

gaudet et in

distentis nectare mellis.

Fervet in hunc
sicut apes

morem

gens nata subire laborem;

rorem sugunt vel in arbore florem,
ardescit; logica nec ab arte quiescit,

non secus

arte sequens questum, sic fuscans
405

nomen honestum.

Set pius A(lbertus), sine lucri peste repertus,

non regale genus

violavit sicut egenus,

nec meriti clari vis polhiit instar avari;
indolis ipse

bonae liber

fuit ambitione,

liber avaricia,
410

quam

nescit

amare sophia.

Nec

fuerat Cynicus, nec corrosoris amicus;

nec dolus inventus, set verus sermo retentus
eius in ore fuit.
illius

Verbum nec
fuit

inutile fugit

ex ore; nec vox

absque rigore,

set

quam

dicebat, oratio pondus habebat.

VITA ADELBERTI
415

II

581

Nec risum novit'
non
sibi vulgari

nisi raro,

nec ioca movit,

credens fas more iocari;

nilque licere putat, bona quod natura refutat,
vel

quod erat morum contra decreta bonorum.
fuit et

Tamque verecundus
420 ut

tam corpore mundus,

nequeat

dici:

mores cuiusque pudici
virtutibus esse suorum.

consimiles

morum

Set neque credendum foret hoc aut iure tenendum:
ulla

quod huic
lex

similis

persona fuisset

herilis.

Hoc

membrorum

docet, hoc virtus oculorum,
et vultus

426 corporis

hoc gestus, docet hoc

honestus;

ut neque lascivum queat aut culpare nocivum

Francia; quae iuvenum spargit per

membra venenum

culpae carnalis, fons delicti capitalis,
precipitans iuvenes, nautas quo
430

more Syrenes*,

que mergunt naves, cantus modulando suaves.

Ac

velut incautis Scillea pericula nautis

fiunt causa necis, antris sorbentia cecis,

utque Caribdis obest,

dum

nautis agnita non est,

equoreis undis abscondens vela profundis,
435

luxibus immensis sic ledit
incautos iuvenes.

pompa Remensis

Habet hec urbs namque Syrenes,
solitos transcendere leges,

femineosque greges,

illicitisque thoris tines transire

pudoris;

quorum conventus procerum mirata iuventus
440 fallitur, excipitur,

sperata merce potitur.

Sic pereunt animae per luxus urbis opimae,
sic

dimerguntur,
sit

dum

carnis lege trahuntur,

Cumque
sic

incautis peccandi Fraucia causa,

per

eam

cautis

non

est sapientia clausa.

445 Protrahit iniustos in

crimina prava voluptas,

set retinet iustos,

ne peccent, casta voluntas.

Pena manet
a.

sontes, sceleris
in cod.

commissa

luentes,

sic esi

moyit correcium

1.

metitur Syrenes pro Syrenes.

582
set

VITA ADELBERTI

II

manet insontes merces, peccare timentes;

in
450

quorum numero

tenet A(delbertus) honorera,

tempore qui tenero metuit violare pudorem.
Materiaque
licet

peccandi non caruisset,

dum mens
ille

casta licet viciis labi potuisset,
stabat, frustra pugnante procella,

tamen

exemplumque dabat contra

carnalia bella.

TERCIA DISTINCTIO.
455

lam labor

et studia crescunt florente sophia,

artibus immensis scola

iam viget aucta Remensis,

cum
''

florente statu studii res digna relatu

contigit a clero.

Nec falsum misceo

vero.

Christi natale, lapso populo veniale,
460

iam prope transibat,

cleri

cum turba

coibat,

ut consuetudo fuerat: contendere ludo.

Nondum

preteriti

cum

pars foret ultima

festi,

frigus inhorrebat, via sub nive tecta latebat,

lanus et instabat, ludo plebs tota vacabat,
465

mutua

bella geri statuit

Frontibus oppositis,

cum concio cleri. Romani more quiritis
stetit

moreque castrorum laterum
ad quorum nutum
470

ordo duorum;

utraque ductorum servat pars signa suorum,
stat, ut est in

Marte statutum,

tempus ut ipsa

sciat,

quo

conflictatio fiat.
flectat,

Utraque pars spectat, iaculum quo missile
estuat et scire,

quem

possit quisque ferire.

Set fuerat ferme totum simul

agmen inerme;

nam
475

nec

eis

scuta fuerant nec cuspis acuta,

nec riget ense latus, nec vertex est galeatus,
nec lorica gravis, conserta trilicibus hamis,

membra

viri pressit,

qui civica prelia gessit.

Arma

ministrabat nix, dextera
belli

quam

glomerabat.
rebelli,

Utque duces
480 vultibus

populo dant signa

horrendi, bellum civile movendi.

VITA ADELBERTI
et

II

583

tuba castrensis sonuit,

fit

pugna Remensis.

ToUitur in coelum clamor.

Volat undique telum

de nive compaetum, non
sic nive certatur,
485

ferri

pondere factum;

nec ferro pugna patratur.

Et pars prima

ioci geritur sine lite feroci.

Proh facinus miserum! Mutantur prospera rerum
in

miseram sortem.

Tumidam

subit ira cohortem ^

alterius partis veri sub

imagine Martis,

quae non tuta parum
490

vi constitit

Angligenarum.

Ex numero quorum
et

fuit

unus origo malorum;

qui nive convolvit lapidem,

pacemque

resolvit,
V

lapidem

iecit,

quo

fronti vulnera fecit,

Teutonici vultum feriens.

Quod non

fit

inultum.

Clerus inardescit, quia terra cruore madescit,
495

unda velut
Lisque
fit

fontis qui fluxit vulnere frontis.

hic fortis, iustis conflictibus ortis;
'

nec res infestae sunt quo prius ordine gestae,
gesta set hic vere civilia bella fuere.

\

Res

gladiis geritur; nive qui prius, ense feritur.

600 Instrepit

armorum

fragor et

murmur

lituorum;

bucina clangebat, quae vulgus ad arma ciebat,

non ioca suadendo

set prelia vera

movendo.

•

Teutonicis igitur in" bella cohortibus itur;

>

Francia, quos novit validos, in prelia movit;
605

fulmineos enses cives strinxere Remenses;,
ardor et irarum genus excitat Angligenarum.
Set dum Mars fremeret, dum
sors

m.

extrema maneret

ingenuum clerum suramo discrimine rerum,

rumor Adelberto perfertur ab
610

indice certo:

iam mundi florem, iam
Teutonicae gentis in
et

velle perire

decorem
.

ferrum sponte ruentis;

>««;

quia preclarum foret
sortis

agmen Francigenarum
manus
ad.

•

.

heu miserae
et quia
a.

passurum vulnera mortis;
sit

matura nece

interitura

sic correxit in codice alia

manus

584
615 miliciae

VITA ADELBERTI
gnara,

H

quam

miserat Anglia clara.

Nuncius haec referens tundit sua pectora merens
atque fidem verbis lacrimis faciebat acerbis.

Ergo pius iuvenis, constans

et pectore lenis,

venit non lentus, ubi gessit bella iuventus,
620

quae

fuit

absentura spes interitura parentum.

Inque necem pronam iuvenum cernendo coronam
bellis instare,

sic xiepit

eam revocare

ex hoc conflictu, dicendo salubria dictu: genus electum ! Nec fas nec censeo recfum,
626

impia consertis vos arma movere

lacertis,

Hoc etenim

fieri prohibet

sacra regula cleri;

ordinis et sacri lex ferro suadet ab acri.

Nonne Deus clarum lumen
630

vos ecclesiarum

constituit fieriy si mites vultis haberi?

Nonne sacerdotum

dabitis vice nobile

votum

regi coelorum, per iura ministeriorum

patres dicendi vel pontifices statuendi
vel vice

sacrorum fungendi presbiterorumf

Multis nonne locis vestrae facundia vocis
535

Christi virtutem referet,

frmando salutem?
sentiet ista referre

Ultima pars terrae vos
terminus
et

totus,

quantumlibet ipse remotus.

Numquid
540

nescitis, in

quanto culmine

sitis

virtutum positi, quanto vel honore potitif

Nam

vos coelestis ad sortem Principis

estis

coelitus electi, si

mens

erit

emula

recti.

Nomen enim
esse

cleri,

quod vobis constat

haberi,

sors appellatur;

quoniam de

sorte notatur

Dei

veri, qui vivit in ordine cleri.

645 luccta

doctrinam sors fertur namque Latinam,
cleros^ voluere vocari;

quam proprie Grai
sic cleros

Grece sors dicitur esse Latine.

Nec
1.

nisi pacifcos faciet sibi Christus amicos,

xk^^og.

VITA ADELBERTI

H

585

mentibus in quorum Dominus regnahit eorum,
660 rege

quod in David

virtus divina notavit.

Rex

etenim David, qui fundamenta locavit

templi maioris, auctor legalis honoris,

hoc non perfecit, quia culpa reum sua fecit
atque cruor multus,
555 ipse set
et

quem fudit

se

nimis ultus;

heredem, qui templi conderet hedem
et,

consummaret

Rex Ubi summe,
liquit

dicaret,

iuxta sermonem
qui,

Domini^

Salemonem;
amicus,

cum

pacificics et mitibus esset

templum, quod
660 et

struxit, hoc

ad fastigia duxit

consummavit, ceptum prius a patre David.
tenete

Ergo

manus^ cadat impetus

iste

prophanus;

exemplisque bonis mens pacifici Salemonis
vestra reducatur; et
in vestro
665 regis

pax utrimque geratur
sit

numero, nec

discordia clero;
ut consurgere

ad exemplum queat

templum
;j^.|

in vestris animis, meritis

quod

crescit opimis,

f^^,

quo delectetur pietasque superna moretur.

Haec ubi

clixerat, ira refrixerat,

agmina

flebant,

sevaque vulnera vel prope funera facta gemebant;
570 spicula

ponere, federa iungere

nemo moratur;

inde per oscula congrua copula consociatur.

Postque ferocia quisque negocia conciliatus
tecta reviserat et ioca gesserat, hic epulatus;

plurima fercula, plurima pocula percipiuntur
675

postque negocia ludus et ocia plura geruntur.
celeberrima plebsque miserrima, cur epularis?
cur, iuvenis prece libera de nece, leta iocaris?

Primo negocia
si

gratis atrocia linquere posses,

socialia letaque

gaudia ducere nosses.

680

Hoc

igitur pacto pacis
,

iam federe

facto,

noster A(delbertus)

meritis et honore refertus,

est habitus clarus, vitae
1.

pro munere carus,

V. 2 Reg.

7, 12. 13.

VITA ADELBERTI

II

quam
585

dedit

afflictis

sociis,

prope morte

relictis.

Magnaque pars

cleri

sub amoris pignore veri

eius subponi gratis voluit dicioni,
et

dextram dextrae personae iunxit honestae.
potentis heri iuga fert
fidei.

Tamque

manus extera

cleri,

cuius se credit

Nec

segnis obedit;

huic hilari gratum dans affectu famulatum.
590

Clerus et ecclesiae, famulans in honore Mariae
virginis et

matris\ fovet hunc cultu

pietatis,

cui se subdit

homo

pars ex hoc
sic

maxima

clero;

nominis immensi fratres

urbe Remensi

non piget huius
595

heri, nec se servire fateri.

Utque

fides cleri

non

falsa putetur haberi,

in tidei

signum votum sanxere benignum;
inserta

nam manus
Cumque
600

manibus dat pignora certa

voti ferventis, fidei vel labe carentis.

scolas multas, quas artis plena facultas

reddiderat claras, sibi censeret fore caras,
plus tamen Albrici^ quae senserat optima dici,

dogmata maiora

sibi censuit utiliora.

Qui, nova pandendo set non antiqua silendo,
littera
605

quae c^lat vetus aut nova scripta, revelat,

dogmatis immensi dux primus in urbe Remensi,

testamentorum pandens secreta duorum.
Cuius ut' imbutus
fuit arte,

sagax et acutus

ingenio culto, comitum redit

agmine multo
artes,

ad patrias partes, velut omnes duceret

610 flos iuvenum, iuvenis studiorum liber habenis,

post studii dotem patruo revocante nepotem,
presule quo letum tenuit Moguntia cetum
catholici cleri;

meruit velut

ille teneri.

a.

sic est et correctum in cod.

2. De Albrico professore 1. clerus ecclesiae S. Mariae Eemensis. Remensi, postea (1136 — 1141) archiepiscopo Bituricensi cf. supra, Bibliothecae huius T. I 278 n. 6.

VITA ADELBERTI

H

587

Set preter reliquos, quos secum duxit, ainicos
615

prodigus

ille

dator nec fictae laudis amator

duxit honoratos, equitum de sanguine natos,

Francigenas, tenerae pubis qui flore fuere

inque nivis more vultus nituere decore;

quos meritis patrum vel ob acta celebria
620 miliciae

matrum

more procinctus donet honore,

nobilium natis dans arma decentia gratis.
decus

immensum! Dextra dans
sparsisti, tironibus

divite

censum,

gazas expendis, inhias nec rebus habendis.

Munera

arma

dedisti,

625 posset ut

hoc opere melius tua fama nitere.
vir honestus,

Tempore dumque brevi
est ex fluminibus

adhuc rudis
'!•*"

evi,

tempora ducendo perstaret in urbe manendo,
quae nomen adepta duobus

—

flumine
630

nam

duplici fertur

Moguntia

dici

*

—

dum
Set
in

foret hic,

inquam, non movit ad aspera linguam

iurgia, nec verbis
si

famam

corrupit acerbis.

forte gravis

sermonibus edita pravis

^

"

numero

cleri dissensio cepit haberi,

hanc bonus orator pacisque repressit amator;
636

a

viciis

puros ostendens esse futuros

cives coelorum per congrua federa
et quia pacifici divino

morum,

'

munere

dici

iure Dei nati'^ possint sine lite notati,
et quia
640 qui

ventura

sit

sontibus ultio dura,
r?tf>!|

contra mites audent insumere
et,

lites.

Monstrat

ingentes penas plerosque nocentes

iuste passuros, set

regna bonos habituros.

Set neque scripturas celavit sive figuras,

tam scripturarum quam rerum vim tipicarum.
1.

'

Simili

modo

Serarius (Moguntiacarum rerum L. I cap. 4 p. 14) ex
esse somniat: ex
2.

tribus aquis
et
filii

urbem nominatam

Moeno

rtuvio, et

Gonz

Cia

(hodie

Zey)

rivulis.

Matth.

5,

9: „Beati pacifici, quoniam

Dei vocabuntur".

588
645

VITA ADELBERTI

H

Per quem digestus fuerat sacer ordine textus,
et

quam

noticiam traxit per philosophiam
facit elucescere plane.

artis

mundanae,

Haec ubi completa per eum sunt pace

quieta,

per cuius nutum nichil extat inane statutum
650 set

—
—

manet a

fine,

nichil experiendo ruinae,

finem contingens, sapientia

quam

dedit ingens

presulis^ illustris mens, rebus provida iustis,

addere maiorem iuveni molitur honorem.

Utque
665 his,

nichil desit, set ut artis

culmine presit

quibus equalis fuit et discendo sodalis,
sibi

admonet hunc iterum, dans consilium
hauriat ut vivum,

verum:

quem

dat sapientia, rivum;

utque requiratur, quae
Francia, quae" novit et
660

summa
eum
usum

magistra vocatur,

velut ubere fovit
lacte scolarum;

discipulum carum, prius
set perfectorum stipe et superesse
et

nunc opus esse ciborum,

manum, quae possit reddere planum consummatum vel ad*" unguem philosophatum.

Hic monet, hic paret, non quod prius ipse vacaret
666 lusibus et lite

—

gereret

cum

cuncta perite

—

set quia

non apicem
cleri,

studii nec contigit

arcem

pre numero

quin par

sibi posset haberi,

qui studiis magnis viguisset pluribus annis.

Paruit ergo patri mitis dilectio nati,
670

nolens pontifici gravis aut contraria dici;
paruit et votis patrui pia cura nepotis.

Ergo, pio

sibi

consocio cetu veniente,

pro trivio pro quadrivio parat ire repente;
carpit iter, graditur pariter cetus sociorum.
676
.

Flent iuvenes, gemuere senes, dolet ordo bonorum,
flent laici, flent canonici,

iuvenem

proficisci;

quisque dolet, qui facta solet iuvenis reminisci.
a.

quam

c.

b.

velut

c.

1.

Adelbertil.

VITA Ab^CBl^RTl

If

589

lam veniunt,

iara suscipiunt hos advenientes

Francigenae, simul Angligenae clamore strepentes;
680 Parisius, locus

eximius bene cultus, initur;

hic requies, hic leta dies fessis reperitur.

Hic studium

fuit utilium vel

questio rerum,

hic patuit scola, nec tacuit dialetica verum.

DISTINCTIO QUARTA.
Tempore quo
685

iuvenis, radiis par

pene serenis

*

•'

Phebi candentis, subit urbis tecta potentis,
cepit ei dici virtus et

fama Thedrici'.
amator

Qui

fuit orator et rethor et artis

grammaticae, logicae, vitam ducendo pudice;
cuius erat genitrix Britannia, Francia nutrix.
690

Huius ut audivit famam, non segniter

ivit

visere doctorem, veluti iuvenis seniorem,

hospes munificus.

Videt agnoscitque Thedricus
Stupet
et

'^''^^

vultum regalem.

rem Francia

talem,

^'^^^

nunc iuvenis morem, nunc ammirando decorem
695

purpurei vultus.
et

Movet hanc
et

et gloria cultus

novus ornatus, color

de murice natus,

set

magis haec ora stupet aspiciendo decora.

Qualis enim Phebus veris solet esse diebus,

Cinthia vel plena quantum solet esse serena,
700

Lucifer aut qualis, vultus est gratia talis; lux etiam similis,
claruit in iuvenis

quam forma micat
membris

iuvenilis,

diffusa serenis,

constitit et voto naturae corpore toto.

Set dixisse satis
705

sit

de membris decoratis,

quae natura bona ditavit per sua dona.

Ergo viam repetam, ne deserat orbita metam,
1.

De

eo apud lohannem Saresberiensem (Metalogicus L.

I c. 14,

Opp.

ed. Giles

V

35)

sic

est:

„Teuredus tamen noster grammaticus, scientia

quam

opinione potentior, etiam in sonis elementariis ampliorem
Cf.

numerum

convincebat".

Buleus Hist. univers. Paris.

II 775, Hist.

litt6r.Xin 304.

590
et

VITA ADELBERTI

II

sequar inceptum, nichil appositurus ineptum.

Corpore iam sospes, animo nec languidus hospes
discipulus dici dignatur et esse Thedrici;
710 rethoricos flores

variosque legendo colores,
logicusque laborat haberi.

grammaticus

iieri

His tribus iutentus, set non ad singula lentus,

quamque

colens partem, decuit ceu qualibet" artem.

Disputat, opponit, probat et contraria ponit,
715

infert concludens; fieri cavet hoc sibi

prudens

nec

sinit

opponi, quod ineptum

sit rationi

quodque refragetur

logicae, vel inane probetur.

Set neque rethoricam renuens, Ciceronis amicam,
rethor et orator, defensor et insidiator,
720

^__

iudex

et testis, studiis intentus honestis,

esse laborabat.

Causamque suo variabat

arbitrio discens, huic convenientia miscens,

coram doctore distingens verba colore
fictaque verborum.
725

Geritur res ordine

morum,

ne tunc turbetur, cum seria causa movetur.

Et quia

res gravis est, hanc

rem predicere

fas est;

nam
quae
730

ceu testantur, qui rethoricae famulantur,
tria sunt* in lite severa,
finis.

causarum genera
satis ars

hominis secernit in ordine

Rethor enim, verum pensans examine rerum,
qui precepta dabat, haec sic pro fine vocabat:

iudiciale genus causae, quod abhorret egenus,
quod tunc tractatur, cum iudex
ius meditatur;

demonstrativum, quod
735

fit

quandoque nocivum,

hoc tum"* tractatur, cum demonstrando probatur,

premia censentes notat aut penas statuentes.
deiibera-

Hiuc causae geuus
a.

est, cuius
b.

non conveniens
cod.
c.

est

tivum

"

quamlibet corr.

in qualibet cod,

cum

deliberativum in mar-

gine posuit
1.

manus eadem.
II 2
:

Auctor ad Herennium

„Tria sunt genera causarum, quae reCf.

cipere debet orator: demonstrativum, deliberativum, iudiciale".
dori orig. libro secundo ap.

Ex

Isi-

Halm Khetores

latini

minores 507, 508.

VITA ADELBERTI

II

591

ob legem metricam nomen quod carmine dicam,

nam
740

si

dicetur', lex metrica lesa feretur;
diffinio

hoc ego prudenti

scire volenti:

hoc genus

est,

quaeque cum quis deliberat eque;

idque senatores spectat genus et seniores;

namque senatorum
745 consilio

lex est et patriciorum

ordo, quod illorum bene conscius officiorum,

quaeque gerat

et deliberet eque,

unde minoretur res publica vel reparetur.
Artibus his geminis, in partibus ens peregrinis,
floret A(delbertus)

quasi

flos

in vere repertus.

Preter quas artes studet octo revolvere partes,
750

grammaticam^ querens

et ei vigilanter inherens.
j

His in discendis tribus artibus et retinendis

sumere lautorum non vult alimenta ciborum,
potibus et parcens,
strata premit raro
755

somnumque

frequentius arcens;

—

posito velamine claro

causa provectus

—

plebeio tegmine tectus.
fines,

^jp^
?

Utque solent homines ad metae tendere
ut cursu celeri possint in agone mereri

^

cum

bravio dona, caput amplectente corona;

utque, carens veste, certamen inire palestrae
760 laudis

ob eventus oleo solet uncta iuventus,

j

accipiens laurum
sic

dignumve laboribus aurum:

perfectorum sudans in agone laborum,

etatis tenerae cepit fervore valere

noster A(delbertus) , rationem reddere certus
766

de re,

quam

didicit.

Sua nam

collegia vicit

tam

meritis

morum quam

proventu" studiorum.

Quid referam vero, quantas in paupere clero
fecerit expensas, replens
a.

per fercula mensas
Satirarum L.
III § 326,

sic est

provectu correctum in cod.
2.

1.

deliberativum.
p. 323: „Haec

Cf. Martiani Capellae

ed.

Kopp

cum grammatice

—

dixisset,

—

Minerva talibus

intervenit:

„„Ni

fallor,

octo partes orationis velut incunabula repetitura in-

timare disponis"".

592
dansque,
770

VITA ADELBERTI

11

memor Domini,

sicienti'

pocula

vini.

Sicque pius iuvenis, sibi parcus, largus egenis,

esuriem victu, frigus pellebat amictu.
\
«

Pauperis et

cleri vult

procurator haberi.

Donaque

doctori' dat

magna

set

equa

labori,

exule maiora, set nobilitate minora;
775

nam

si

preberet, quae se prebere deceret,
tot,

dona' daret pene

quot reputantur harenae.
leto,

Denique completo studio, parat omine

quasque sciens artes, patrias invisere partes
dispositis rebus paucis prius ipse diebus.
780

Tunc vero gemitus sonat imo corde

petitus,

tunc oritur fletus, locus est merore repletus,
luctibus

immensis vacat incola Parisiensis;
utendo
peritis,

set iuvenis mitis, verbis

cives solatur; spondens reditum, lacrimatur.
785

Hinc

facie tristi lugens petit ora magistri,

eque lugentis, iuvenem vel abire dolentis.
Inde, salute data, largitus et oscula grata,

cum numero
790

turbae prodit pius exul ab urbe.

Set quia sanctorum pervenit fama locorum

ad tam devotum iuvenem: non esse remotum
Egidii Sancti* templum, veniale precanti,

pervenit huc hilaris.

Astansque salubribus
fas aut utile noscit;

aris,

Egidium

poscit,
sic

quod

munera
795

dando

vel fletibus ora rigando.
letis

Exit, iter rapitur,

successibus itur.

Hinc adolescenti succeditur advenienti
A
\V-'"^^

Mons Pessulanus,
Hic
800
a.

cui presidet incola sanus,

H'

phisica qua sedes medicis concessit et edes.
et doctrina

preceptaque de medicina

a medicis dantur*, qui rerum vim meditantur,
donat

c
2.

1.

Matth. 25, 35.

Thedrico.

3.

St. Gilles, d.

Nemausensis.
floruisse.

4.

Hinc

liquet, Montispessulani

scholam medicinalem iam anno 1137

VITA ADELBERTI

II

593

sanis cautelam, lesis adhibendo medelani.

Ergo manens

didicit breviter,

quod phisica

dicit,

perspiciens causas naturae', res sibi clausas;

non ut lucra
805 set

ferat vel opes hoc ordine querat,

'

quia de rerum voluit vi noscere verum.

!

Ingeniosus vel studiosus tunc redit hospes
et

sociorum tota suorum concio sospes.

Sic, duce Christo, vectus ab isto
tendit,
810

Monte quietus
letus,

ameni

littora

Renj visere

hospes honestus, mente modestus, corde benignus,
dulcis,

amandus, pectore blandus, corpore dignus.
venieutem sive petentem patria rura
leta ruebant

Quem
Hunc
815

quando videbant,

agmina plura.

meliores et seniores excipiebant,
i

canonicorum vel laicorum vota strepebant.
Presul honorem tunc et

amorem

fert patrueli,
'

plura loquendo, plura monendo voce

fideli.

Hinc parvum numerum Phebo volvente dierum
ac adolescente patria regione manente,
820 presul A(delbertus),

de Christi munere certus,

1137

proiciens fragile corpus \ turbavit ovile,
cui bene vivendo preerat, quasi pastor alendo;

turbavit clerum, flentem contraria rerum,

a dominis terrae metuit quae'* plurima ferre.
825

Set desolatum

magno

patre pontificatum
1138

Christus Adelberto dedit; hoc herede reperto,

qui cathedram regeret vel iura relicta teneret.

Ergo prioratus

cleri,

cum

plebe vocatus,

Apr.

17-22

miliciaeque decus,
830 ordine

fieret

consensus ut equus,

sederunt et consona verba dederunt;

hic et pastores, cathedras

moderando minores,

qui suffragari dicuntur et auxiliari
a.

naturas

c.

1.

Adelbertus
2.

I

archiep.

obiit

1137 lun. 23.

V. Annales S. Disibodi

1137.

sc. contraria.
III.

jArvK, Bibliotbeca

38

594
1138

VITA ADELBERTI

H

metropoli sanctae, sunt partis in ordine stante.

Haec ubi

perfecta sunt, ut vult regula recta,

835 eligitur' voto parili, livore

remoto,

presul A(delbertus)

;

set et insonat ordo disertus

plebis vel cleri: quia sit bene dignus haberi,

in quo nitatur
Psallitur, inque
840

Moguntia sive regatur,

thronum cathedrae duxere patronum,

qui dominus cleri, pater est et dignus haberi.

Quo
Mai.29

sic electo,

sicut decet ordine recto,

pontifices veniunt, sacra pontificalia fiunt

in iuvenem clarum;

quem

patres ecclesiarum

ordine donabant'', oleo liniendo sacrabant^,
845 sicut

—^^

pastorem decet, ordine, iure priorem.
erat officiorum

In

numero quorum princeps

ponens Otto
presul

manum

supra metropolitanum,

magnorum Bavenbergensis honorum.
fulsit

Cuius non minimis meritis set
850 cura,

opimis

vacans opere, lucra dans, quae grata fuere

quaeque iuvandarum dederant fructus animarum.
Hic etenim gentes, lapides
et ligna colentes,

traxit ab errore Christique replevit amore,
ecclesias condens et vitae
855 his,

premia spondens

qui perstarent, ne dis holocausta litarent.

Sic Transalbinae genti, sors ceca ruinae

dum

fuit ablata,

lux est in pectore nata.

Laude nec humana, cuius sunt premia vana,
Otto fuit captus
860
;

donis coelestibus aptus,
qui supra pauca fidelis

quae feret in

coelis,

servus erit Domino, dono gaudens inopino*. Set quia verborum deflectitur ordo
extra materiam,

meorum

primam sequar

ipse Thaliam;

1.

Moguntiae, „tertia ebdomada post pascha",
S. Disibodi 1138.
"
i.

(i. e.

17
3.

— 22

Apr.).

V. Annales
4.

2.

i.

e.

ordinabant.

Bambergae
1138.

„octavi8 penthecostes

e.

d.

29 m. Maii.

Annal.

S. Disibodi

Matth. 25, 21.

VITA ADELBERTI
pontificisque novi, cuius
865

II

595

iam

facta removi,

carmine propositam nitar perstringere vitam.

lam cathedrae

factus successor

pene coactus,

1138

mitis A(delbertus) ,

summi

Patris assecla certus,

exuit iratum vultum", cor habens tribulatum.

^

ooe

Cives protexit, sua cautus ovilia rexit,
870

verba salutifera dans, lenia sive severa;

proque modo

facti, meriti vel criminis

acti,

aut vindicta datur vel merces digna paratur.
Sic exempla bonis augendae religionis
et
875
!|i
.-i-^,

documenta malis, cadat error ut

exicialis,

presul A{delbertus) dedit, auctor ad haec duo certus.

Utque regendarum doctissimus ecclesiarum
provisor fieret nec

barbam
miliciae
880

sive

eum res summa lateret, comam pascens, petit^ advena Romam,
vel divite clero.

1140

numero septus

Venit, suscipitur, hoc hospite

Roma

potitur.

Convenit accitum, vario sermone peritum,
sedis apostolicae rector^, solatus amice;
•a

ecclesiaeque statum sub eo pastore locatum
querit.
885

c
'

Et hortatur:
in

quod'' se presente loquatur,

quod gerat

mente; ferat hic quia se tribuente,

quicquid ad ornandam petat ecclesiam venerandam,
sicut

metropolim decet hanc; quae
plebis

floruit

olim

tam
quae
890

numero quam rebus

et inclita clero;

satis ornari

meruisset et irradiari

tam

precellenter, fuerit

quam

culta decenter

moribus

et meritis, doctoribus

usa

peritis.

.i

jt,

i

•>.-

Quae dare corde bono

se vovit

papa patrono,

inter eos solida sit et ut dilectio fida.

Haec ut

apostolici sanxit

veneranda potestas,

895 presul agit grates
a.

propter res ordine gestas.
''
'

maltnm

c.

b.

sic est nt correctum in cod.

'^

1.

„a papa Innocentio vocatus", Annales

S. Disibodi 1140.

2.

In-

nocentius II papa.

38*

596
1140

VITA ADELBERTI

II

Muneribusque

datis, donis et

utrimque receptis,

presul ovans rediit, condignis rebus adeptis.

Cuius in adventum prodit collectio
ceperat et
900 signa

cleri,

populus gaudenter ab urbe moveri;
alii,

trahunt

clerus

cum

plebe canebat,

presule pro reduce, Christo qui vota ferebat.

Limen

et ecclesiae pastor pius ingrediendo,

pulpita' conscendit, quae iussit
hic et apostolici clero patefecit
905 illius

papa loquendo;
amorem,

ecclesiae qui vult augere decorem.
ait,

Haec

et signo crucis astantes benedixit;

et verbis hilares dimisit, ut

omnia

dixit.

^

QUINTA DISTINCTIO.
1140-1141

Cum
910

cathedram regeret, cum pastor

ovile teneret

regis A(delbertus) coelestis preco disertus,

rebus inherebat,
et

tieri

quas papa iubebat;

quod sermo sonat, qui iussa salubria donat
solet et

unde salus nasci
quae iuvenis
Legibus
915 solvit,

mens credula
egit.

pasci,

legit,

evo maturior

afflictos

pravis et carcere strictos

et algentes vestit, cibat esurientes,

visere" languentes, recreare studens sicientes,

hospes egenorum, curam bene gessit eorum.

Quos tumor

inflavit,

humiles hos esse rogavit,

divinam vocem penamque timendo ferocem,
920

penam torquentem vocem, tormenta monentem.
Sic bonus orator, patriae pater, urbis amator,

quicquid ad eifectum perduxerat utile, rectum,
et

bene quod

fecit,

ad profectum patefecit

plebi subiectae, suadens hanc vivere recte.
925

Qui bene, susceptis a Christo quinque

talentis,

est tot lucratus^, prudenter in his operatus.
1

a.

sic est viscere correcium in codice.

1.

ambonem.

2.

Matth. 25, 20.

-^

VITA ADELBERTI

II

597
1140-1141

Exercetque bonus ut agrestia rura colonus,

semen ubique serens

et

fructum postea querens,
fertilis

quem
930 in

solet offerre

bene

area terrae,

grege pascendo Domini sic arva colendo

eclesiae sanctae, set Christo fructificante,

inter pastores fructus dedit uberiores;
vulsis ex hominis viciorum pectore spinis,

.

..,

cordibus inserto virtutum munere certo.
936

i

Quae tanto

levius in pectore fecit alius,

cum

foret interna vi lucens ipse lucerna;

quae non celatur modio, quod non Videatur,
nec latet occulta, supra candelabra fulta

dum
940

iacit

insignem, lichnis ardentibus, ignem,

unde domus plena resplendet luce serena'.
Sic erat hic lucens; sua post vestigia ducens
ecclesiae cetum, de tali presule letum.

Errantemque gregem divinam discere legem
compulit, urgebat, et oves in ovile trahebat
946

summi

pastoris gressu vitae melioris.

Nec tantum gentes Reni
sermoque, quem
et
960

vicina colentes,

per sua set motae parte sunt verba remotae;
fecit,

sic

plurima corda refecit
utroque refectus,

bonus

effectus: ut clerus,

votum

pontificis animis sequeretur amicis.

Qui, Domini cultum cupiens excrescere multum,

haec habuit vota: fratres regione remota
et

prope se positos, divina lege peritos,
cella;

ad Domini bella sacra coniungere
966

propositum quorum notat asper cultus eorum
et cibus exilis

potusque refectio

vilis;

-

propositi testis color est et lanea vestis, cui sine tinctura remanet nativa figura;

lege coartantur: verbis ne sepe fruantur
960
1.

nec referant vana, nisi quae vult regula sana.
Matth.
5, 15.

598
1140-1141

VITA ADELBERTI

II

Hic vitae

callis

confratribus est Clarivallis;

hic tenor, hi

mores penes dmnes sunt meliores,

qui bona

mundana reputant et gaudia vana'. Cumque sacerdotum princeps tam nobile votum
mens
fixa

965

pectore conciperet, et in hoc

maneret:

ut, grege coUecto qui viveret ordine recto,
ecclesias faceret, gregis in quibus ordo maneret,

1141

dignus

defleri,

cepit languore teneri;

qui sibi,
970 ebibit

maturam mortem signando futuram,
tollendo vigorem.

humorem, membris

Fecit et exiles artus languor iuveniles;
set

neque candorem retinebat forma priorem,
facie grata florem prius est imitata

quae

aut ebur incisum, mulcens albedine visum.
975

Lactea languebat cervix, manus egra tremebat;

quaeque iuventa genas
•

vestivit flore serenas,

perdidit effectus, torpens velut egra senectus;

denique nec color est prior et neque pristina vis

est.

Ergo, culparum non immemor ipse suarum,
980

quicquid peccavit nec per bona facta piavit,

ne queat urgeri pena, vult sponte
hoc confessori, solvendi iure
priori.

fateri

Ergo vocatus adest,

cui debita solvere fas est.

Ingemuit merens, veniam pro crimine querens,
985 eger,

et excessus pandit,

delicta professus.

Culpa relaxatur, pondus merore levatur,
expiat et scelera dolor et confessio vera;

1.
cil.

De

Cisterciensium ordine Anselmus in Dialog, L.

I

(Acherii Spi-

XIII 113): „Proinde" inquit „in Burgundia in loco, qui vocatur Cistercium, fere nostris temporibus surrexit alia nova congregatio monachorum,

ab omnibus, qui dicuntur et sunt monachi, ordine et habitu

differens.

Et

quoniam

virtute patientiae
et

et

abiectione habitus et regulae diligenti ob-

servatione

sanctae paupertatis amore et ardentissima religione alios

praeminere videntur et excellunt, innumeros suae religionis et formae imitatores habent. Inter quos nostris temporibus apparuit quidam abbas in
loco qui dicitur Claravallis, nomine Bernardus" cet.

VITA ADELBERTI

II

599
1141

nec male plectetur, qui se peccasse fatetur,
ore sacerdotis culpis plerisque remotis.
990

Ergo coronandus a Christo presul amandus,
fletu

perfunctus, oleoque salubriter unctus,

sanguine se' lesu

cum
iter

sacri corporis esu

postquam munivit,

omnis carnis

inivit'.

ini.i7

Presulis ob letum dedit Erpesfordia fletum,
995 flens, in se

florem patriaeque ruisse decorem.

qui disponis vi secretae rationis

omnia, rex regum, iusto tamen ordine legum!
lure doleremus, qui
si
tali

patre caremus,

casu fierent et certa lege carerent
set coelitus advenientes.

1000 res contingentes,

Quas,

licet infestas
fieri

homini, divina potestas

providet et

discernit, provida veri.
sic

Actibus humanis

non dominatur inanis

casus, et incertum nichil est vel inane repertum;
1006

cum
Ergo

res terrenas per certi iuris habenas

hic complectatur, coelestia qui moderatur.
pontificis

mors

sic toleretur amicis,

per dispensantem res sicut facta Tonantem;
qui sic finiri statuit res sicut oriri,
1010

ortnm

sic

hominis statuens ut tempora

finis.

Post obitum patris ingemuit satis urbs'* populosa,

movit et omnia pectora conscia mors preciosa.
Exequialibus undique laudibus hunc comitatur
clerus, honoribus atque favoribus huic famulatur,
1015

turba frequens plebeia sequens illum lacrimatur,

cum

careat,

cum non

habeat, per

quem

doceatur.

Exequias lacrimasque pias quicunque notabat,
hoc donum meruisse bonum patrem reputabat.
a.

de

c.

1.

obiit Erfordiae die
S. Disibodi

17

lulii a.

1141.

V. infra versus 1068 et 1069,
p. 19): „obiit in Erphesfurt".

Annales
2.

1141: „moritur 16 Kal. Augusti"; Annal. S, Petri

Erphesfurdenses 1141 (Mon. Germ. SS.
Erfordia.

XVI

600
1141
1020

VITA ADELBERTI

H

Sic seniorum canonicorum concio flevit,

nec laicorum nobiliorum turba quievit.

Hinc venerandum corpus humandum turba
hocque Moguntia metropolis pia suscipiebat.

ferebat,

Ante tamen celebrem corpus quam tangeret urbem,
claret
1025

amor verus, quem dat post funera
agmine

clerus;

nec minus apparet, quin vivum vulgus amaret,
cui sic defuncto supplex favet
iuncto.

TJtque pateret

amor populi,

ferit

ethera clamor;

unguibus ora secat, merorem planctibus equat.
Signa, cruces sanctae, vexilla, choro famulante,
1030

obvia delata precedunt

membra

beata;

donec delata fuerant in templa sacrata
urbis procerae, pre tectis quae nituere,
turribus alta nimis, ornatibus inclita primis.

Haec domus
1035 est

ornata, caput urbis et aula vocata,

subiectarum metropolis ecclesiarum.
igitur condatur, fletibus itur;

Corpus ut hic

postque sacros ymnos expletos, presule dignos,
et post

missarum, quae spe

fiunt

animarum,
locata,

vota celebrata, tumulo sunt
1040 diluta pigmentis,

membra
quam

personae more potentis.
sit

Vixque

fides dictu, precioso

amictu*

presul A(delbertus), tumulo ponendus, opertus.

Quae caput ornabat, gemmis intexta micabat
infula, pontifici
1045

quae posset idonea

dici;

aureus ex parte clara color emicat arte,
set fuit argenti pars sparsa colore nitenti.

Casula tum qualis foret aut stola pontificalis,
claruit ex opere nec res est passa latere:

casula fulgebat gemmis, auroque rubebat,
1050

corpus odoratum tumulo complexa locatum;
fulgurat insertis

gemmis

stola,

digna lacertis

iudicio cleri talis quae fertur haberi.
1.

humerali.

VITA ADELBERTI
Qualia*
scit texta

II

601
dextra,
filis,

Serum connectere

1141

membra
1066 artis

tegit rutilis dalmatica, lucida

ab auctore multo perfecta decore:
notis variarum.

gemmarum rerumque Albam' cum fanone^, subtile'
pondere

pari ratione
fecit.

dextera perfecit opifex, qua cetera

Hos habuit
1060 presul

cultus,

quam

rexit in urbe sepultus,

honorandus, coelesti veste beandus.

Virga*, patena^, calix^, anellus' pontificalis

ordine congesta digitis sunt, pectore, dextra.

Inque sepultura non desunt cetera iura,

quae celebrandarum lex exigit exequiarum,
1066

Christum

fine

bono

tali

querente patrono.

Neve

quis ignoret vel frustra scire laboret:

presulis expletum fuerit quo tempore letum;

hunc sexto decimas

sciat eripuisse

Kalendas
et ensis

iui.i7

Augusti mensis; qui parma manebat
1070

desolatorum, spes et tutela reorum,
ecclesiae fauctor'', patrie dux, pacis et auctor,

regula vivendi, persuasor iuris habendi.

Quem
1075

Deus, exemptum tenebris seu" morte redemptum

misterioque crucis, sublimet munere lucis,

quae nequit expleri, minor

et

neque maior haberi.
rationi,

Una
quam

set inponi,

non conveniens

res huic pontifici solet et contraria dici;

decet evelli, ne serpat

more

rebelli.

Nam

quidam

referunt, qui

famam

carpere querunt
reperti:

1080 patris A(delberti),

mendaces esse

pocula quod medicus sibi confecisset iniquus,

quae data

pontifici specie medicantis amici

facta repentinae^ fuerint sibi causa ruinae;
a.

Qua

c.

b.

manus

altera addidit C supra fautor.
2.

C.

f;

c.

1.

tunicae speciem.

mappula.
6.

3.

tuniculam.

4.

lituus.

5.

quo vinum eucharistiae ofFertur. 7. anulus. 8. V. Annales Colon. maxim. 1141 (Mon. Germ. SS. XVn 759): „Albertus Mogontinus archiepiscopus subito obiit".
in

qua frangitur

hostia.

€02
1141

VITA ADELBERTI

II

cumque sub hac pena
1085 iusserit,

sibi senserit

hausta venena,

ut partem

quam

miscuit ipse per artem
felle periret.

phisicus hauriret,

quod sumpto

Qui, secedendo prius hoc rectore verendo,
sic,

ut nascendo, prevenit
livor,

eum moriendo.
oris.

Ergo relinquatur

ne fama prematur
morsibus

1090 tanti pastoris perversi

Nec probo rem quandam,
Vulgus enim memorat
falso sibi dictas

simili ratione

notandam.

—

quod res augere laborat
fictas

primo vel ab* indice

—

vox quia
1095

coelestis, venturi prescia testis,
sit

mortem maturam
pontifici

vaticinata futuram
foret ipse tiranno,

magno; quia par

predia sanctarum discerpens ecclesiarum,
et cathedrae iura servaret deside cura.
(

)

Sermoque vulgaris verbis iactabat amaris:
1100

hanc nimis atrocem factam de presule vocem

cuidam perfecto, magis ipso presule recto;
qui,

cum

novisset rem, pontifici retulisset,

ut sibi prospiceret,
'

cum mors

vicina maneret.

Pars ea dicebat, quae non livore carebat,
parsque per inclusam divinis vocibus usam
haec referunt dicta mulierem, nec fore
Set ratio veri diversa videtur haberi
ficta.

1105

a re predicta, removens a presule

ficta.

Nam
1110 qui

fuit

abbatum quidam,

vigil in

grege fratrum,

bene provexit, iusto quos ordine

rexit,
ovilis.

inque Deo stabilis curam bene gessit

Cuius basilica, quo more columba pudica,

primo solebat

ali

doctrina spirituali;

pontificisque boni Moguntini ditioni
1115

haec erat adiecta, sua per munimina
Set qui prelatus
fuit,

tecta.

hic est insidiatus

vitae pontificis, quasi sic prodesset amicis;
a.

ab addidit manus altera.

VITA ADELBERTI

H

603
1141

cuius facta nimis distabant ultima primis.

Nam
1120 dixit

sibi

prelatum per ius vel pontificatum

non eque dare vel disponere quaeque;
detenta queritur monachis alimenta.

immo

Raptaque causatur, per quae nec clerus alatur
nec cenobitae, quibus est conversio vitae,

immo
1125

tirannorum nati vicibus^ monachorum,

ordinibus densis dociles assistere mensis
presulis elati, fruges

consumere

nati''.

Nunciat ergo: sequi censura iudicis equi
pro pena mortem, nisi corrigat hanc cito sortem*.
His plebs perceptis rem verbis auxit ineptis;
1130 et

^

quod homo

fatur,

mala dum ventura minatur,

vox quia

coelestis foret, est plebs perfida testis;

invidiamque bono conflat verbosa patrono,
sit

quasi dampnatus, cui
sit ita,

sit

Deus

ista

minatus.

Quod quia non
1135 indicioque

patet ipsius indice vita

Dei patet,

est qui fons requiei
^»

dives; habens
in se

votum: coelo genus addere totum,

quod

credit, operatur, sperat, obedit.

lamque

sepulchralis honor et favor exequialis

desiit et fletus, tenuitque silentia cetus.
1140

Cumque
eligit

satis

planxit, sibi

quem pro

presule sanxit,

heredem, cui dat Moguncia sedem
;

aeclesiae sanctae

clero

cum

plebe probante

Marcolfum iure

tali

succedere curae,

per genus et mores hos qui meruisset honores
1145 coelitus accipere,

cathedrae vel iura tenere.

Hoc

igitur pacto

conspirantum grege

facto,

presul ut eligitur, sacratur, honore potitur.
1.

vice.
p.

2.

Hor. Epist.
legitur,

I. 2,

27.

3.

Propter hanc narrationem

ea,

quae supra

405

Ruthardi abbatis Eberbacensis epistola a

me

non ad A(moldum) sed ad A(dalbertum) II relata esset, nisi infra Christianus in chronico definite scripsisset sic: „Erat quidam abbas in claustro Eberbach qui ipsum Arnoldum pro suis excessibus saepe litteris «rguit et imminentia pericula intimavit".

—

im

YITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI.

jf

urhulentiorem

quam Arnoldi episcopatum non

facile viderunt

Moguntini.

Is enim, post

ipsam violentam Heinrici I archiepi-

scopi dimissionem praefectus ecclesiae Moguntinae, tanta importunitate

severitateque utehatur,

ut,

cum per septem annos nec
esset,

aiynis nec iudiciis
efferati

ad mansuetudinem coactus

odio iraque

oppidani episcopum, sine omni fere praesidio ad urhem

incredihili audacia adeuntem, incenso S. lacohi monasterio, tru-

cidarent.

Atque has procellas Moguntinas, hrevi spatio

interiecto^,

memoriae prodidit
1.

clericus^

Arnoldo deditissimus, qui usque eo
a.

Arnoldi archiepiscopi die 24 lunii

1160 necati vitam tempore

IV antipapae (1159—1164 Apr. 20), ideoque intervallo annorum 1160—1164 compositam esse, facUe intellectu est propterea quod scriptor, probato Victore IV m. Febr. 1160 in concilio Papiensi, schisma omnino sublatum esse refert (ad 1159 Nov.) verbis his: „Et scismatis cancer infauVictoris
;

stum eo usque
huic generali

ecclesie corpus irrepserat,

quod

christiane unitatis solidi-

tatem pene sua infecisset malitia,

nisi inspirante

Deo

catholici principes

morbo

ancipiti

gladio spiritus per abscisionem festinassent
cla-

occurrere";

(cf.

etiam ad 1160 Febr., ubi Victoris auctoritatem „sole

rius apparuisse" legimus).

Huc

accedit,

quod gravissima Moguntinorum
liceat,

poena,

a Friderico I imperatore m. Aprili 1163 pro nece archiepiscopi

sumpta, ne leviter quidem in Arnoldi vita attingitur, ut arbitrari
ante hunc eventum exstitisse librum,
p.
2.

iam
III

Boehmer quidem (Font.
illi,

XLVI)

et

Wegele (Arnold von Selenhofen

p. 31) abbati

Arnoldi as-

seclae,

opus addixerint, qui semivivus a Moguntinis in vincula ductus
scriptor esset, contra
:

esse traditur in Arnoldi vita ad 1160 lun. 24.

bas,

si libri

se ipse sic praedicavisset
illud

Sed ut omittam, quod abvulgarem illius temporis modestiam de " cet., „ viriliter et sine metu ad illos prorumpens

S.

omnino monachico nihil quadrat scriptori, quod Godefridus abbas lacobi Moguntinus (v. ad 24 lun. 1160) cucullatus diabolus vocatur.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

605

secutus est ocdsi causam, ut nae illum nefario scehre sublatum
at

superbum tamen dominum faceret hominem mitissimum omnium
Habuit idem captiosum quoque
et

prorsusque sanctum martyrem.
illud

narrandi studium, quod

nimio verborum cultu

et

ora-

tionibus penitus
tristem

confctis exornat

factorum simplicitatem ; velut
esse copiosis

rerum exitum videmus tinctum

Amoldi

dictis

precibusque,

quae mortalium nemo audivit.

Sed ceteroquin
tractavit,

tamen adeo perite eaque ubertate de re universa

ut

non solum in tanto favoris fuco tum nuda Amoldi natura tum
ipsae

motuum illomm causae appareant, verum pervagatior
memoria non mediocriter
tali

etiam

aetatis illius

locupletetur.

Hinc nimiusus hac

mm

proferendo in publicum

opere Boehmerus,

inscriptione :

„Martyrium Arnoldi archiepiscopi Moguntini^,

anno 1853 (Font. III 270
storia graviter meritus
est.

— 326)
novis

de rerum Crermanicarum hi-

Ad
dices
effecisset,

eundem
ex

librum

curis

recolendum adhibui co-

duos,

quorum

altero

cum Boehmerus editionem suam
l.

alterius

tardius cogniti varietatem tantum attulit

l.

p.

XLVIII — L. Qui
1.

quidem hi sunt:
collegii societatis lesu

codex chartaceus olim

Moguntini,

nunc

bibliothecae universitatis

Wirziburg ensis

ms. fol. 187,

ab Antonio Ruland, ut iam supra p. 520

dixi, benignissime

ad

me

missus, in cuius fol. 01

— 119
mmm

invenitur Arnoldi vita
,

manu

saec.

XV
2.

descripta

*

'

codex

manu

saec.

XVIII scriptus,

chartaceus,

quondam

Wurdtweinii, deinde sacerdotis Dewora, hodie bibliothecae civitatis

Francofurtensis

,

qui nititur in duobus lohannis Ga-

mansii apographis „ ex ms. Blanckenheimensis comitis ^ deductis^.

Et hunc quidem codicem anno superiore

in ipsa biblio-

theca Francofurtensi evolvi.
1.

Hartzheim Concil. Germ.

III

383

— 384

edidit a.
:

1760 vitae fra^en-

tum, ex hoc codice desumptum.

Sic enim adnotavit

„

Ex

vita ms. Arnoldi

archiepiscopi, quae exstat in codice ms. bibliothecae collegii Moguntini societatis lesu, descripsit

Schannat

b.

m."

2.

In prima enim codicis pa-

gina leguntur haec:

„Nota

bis a

Gamansio

sine titulo descripta erat

ex

ms. Blanckenheimensis comitis''.

606

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

Haec duo

vitae

Arnoldianae

exempla artissime inter

se

coniuncta sunt, ac

licet

utrumque haud eadgua ad recensendum
et eo

librum afferat, tamen ex communi fonte manabant ^,

qui-

dem

tantopere

vitiis

laborante, ut coniecturali

emendandi

qfficio

deesse

minime

licuerit.

BeroUni 8 Kal. Martias 1866.

Virum misericordie,
runf*, venerabilem

cuius iustitie oblivionem
Christi,

non accepe-

martirem

Arnoldum archiepiscopum
intimandum iubente

Maguntinum omnium
caritate suscepimus.

fidelium

posteritati"

Non

quia sufticienti preconio eius nos posse

virtutes miserationesque arbitremur efferre; sed ne vel intra si-

lentium ipsius vita finisve languesceret vel oblivione prorsus periref",

aggressi

sumus super

tanti novitate negotii

verborum noquippe tor-

strorum habenas magistra veritate laxare.

Novum

mentorum

et nostris

temporibus

immo

a seculis inauditum fuit

genus simul
obedientie

cum

penis expertus.

Verum, antequam nostre

manus

reverentissimi viri attrectent martirium", vite

ipsius iacienda sunt

fundamenta tamquam materia; ut ex

disci-

pline

conversationis

morumque

eius

structura

novi martirii''

crescat edificatio in

templum sanctum Domino^

Itaque venerabilis Christi martir Arnoldus pago Maguntino

ex

religiosis

nobilibusque parentibus extitit oriundus.

Qui ab
sec-

adolescentia sua,
tatus, nuUis"

bone

artis preclarique facinoris

normam

incuriarum ineptiis, quibus huiuscemodi etas solet
dedit.
b.
e.

occupari,
&.
tirii

animum
2.

Sed^,

tamquam
c.
f.

dominici agminis* ar1,

prosteritati 1.

perierent 1.

martimm
g.

martyrium

2.
1.

d.

mar-

1,

martyris

nullisque 2.

se 1.

sequitur sed in

1.

Id ubique fere

iatelligi potest.

In utroque codice est etiam Arnoldi
:

vitae appositum fragmentuni chronici a Christiano scripti
scelere

—

„

Perpetrato hoc

multipliciter est

aftiicta"

(cf.

Christiani

chronicon infra).

De

quo quidem fragmento non recte iudicavit Boehmerus, qui alienum operis additamentum cum vita Arnoldi coniunctum proposuit, et largitorem Christianum censuit spoliatorem
eius oblivioni tradentur".
fuisse.
3. 2.
2,

Ezech. 33, 13:
21:

„

omnes

iustitiae

Ephes.
in

„in quo omnis aedificatio

constructa crescit in

templum sanctum

Domino".

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

607

gumentosa"

apis'',

totus

suspensus in Domino,
"

ad sanctarum

scripturarum capessendam

doctrinam ipse sedulus anhelabat;

meditans prophete vaticinantis oraculum, quod, qui docti fuerint,
fulgebunt sicut splendor firmamenti*,
et

quia scientia et pru-

dentia custodiunt rectorum salutem et protegunt gradientes simpliciter*.

Unde cum
et

diutina'* instantia

sub theologice discipline*

ferula sudaret

secundum apostolum a domino Deo, qui dat
scientiam,
vias

omnibus
instanter

affluenter

suas dirigi in lege Domini

deposceret^,

magniticavit

Dominus

facere

cum

ipso*;

ut sancte scripture scientiam, que in incepto sibi dispositio fuerat,

tamquam

discretionis rationabilem

habitum indueret.

E

studio igitur devocatus ad propria,

cum omni

devotione

divino se manciparet obsequio, et
nestate super

dum moribus

scientia ac hovir-

omnes coetaneos suos emularetur religionem

tutum, senilemque ipse iuvenis etatem virtute transcenderet et
quasi
deret,

eximium sidus
aifuit

inter

ceteros celebri conversatione spleninvidia

mox

ille,

cuius
et

mors

introivit

in

orbem

terrarum^
et^

Affuit,

vidit
viri,

invidit.

Doluitque

famam sanctam
est in vene-

opinionem boni

que longe lateque crebuerat; et supertritici
"^.

seminavit zizaniam in medio

Aggressusque

rabilem virum tela invidie persecutionisque molimina per suos
satellites intorquere,

vitium virtutem ferre non prevalens.

Sed

Dei protegente clementia, hostium cuneos ut immunis a culpa
sic

a lesione semper pertransiens , tyrannidem evasit;

se ipso

cottidie melior et

maior

et

Deo

et horainibus acceptabilior cla-

riorque existens.

Ipsa vero turma hostilis e contra, nevo tabe-

scens invidie, in sese* fatiscebat assidue, invidie spiritus tabe

cancerata atque
angmentosa
f.

consumpta.
b.
g.

Sui

namque

officii

finem

sortitur**

a.

2.
1.

otIs 1.
se 2.

c.

capescendam
sortitus 1.

1.

d.

dmna
Prov.
;

2.

e.

dis-

ciplina 1.

ne

h.

1.

Dan.

12, 3:

Dominus dat sapientiam
„8i quis
4.

„Qui autem docti fuerint" cet. et ex ore eius prudentia
;

2.

2, 6:
2, 7
:

„quia
„

et scientia "

cu5:

stodiet rectonim salutem et proteget gradientes simpliciter".

3. lac. 1,

— indiget
autem

sapientia, postulet a deo, qui dat

omnibus affluenter".
5. 6.

Pb. 125, 2: „magnificavit
diaboli

Dominus

facere

cum

eis".
".

Sap. 2, 24:
13, 25.

„ Invidia

mors

introivit in

orbem terrarum

MattL

608
invidia,

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

dum
ait:

afficit

spiritus

invidie:

spiritus

afficiens"

atque

studiose'' genitricis sue diligens officium, scilicet" officere.

Unde

quidam

lustius invidia nihil est, que protinus
«its

ipsum

^c
prave

Auctorem

rodit excruciatque

"^

animum \
est, in

Reverendus autem vir Domini, ut dictum
tionis
et

medio nacla-

perverse

^

civium suorum

tamquam luminare
virtuti

rissimum refulgens, quanto magis persequebatur, tanto magis in
gloria
et

honore crescebat, ad altiora proximaque

sem-

per se erigens.

Namque*
Deus

—

ut dicitur,

ab extremo ungue

usque ad supremum calculum per dignitatum gradus ascendens'

—
tor

postquam

sibi

fecerat

nomen magnum

iuxta

nomen

magnorum
1152-1153 imperialis

qui erant in terra^, ut^ splendore indutus principum*",
aule
illustrissimus cancellarius
*,

quasi alter imperacirca

in latere imperatoris imperii prestaret officio,

omnes

afflictos

pia et clementissima gestitans viscera, orphanorum vi-

duarumque ac Yberniorum Scotorum^
nostre

— quos
ut

ultima mundi ad

meditullium

terre

baculo peregrinanti transmittunt

—

omniumque peregrinantium oppressorum unicum gremium armarium
et

tutissimus

existebat portus';

cum

beato lob dicere

posset:

Cumque sederem quasi rex
Tempore vero
ait 1.

in solio meo,

eram tamen

merentium consolator^. Raro pauper a manu ipsius vacuus quandoque
a.

recessit.
afficiens

ingruentis inopie, que totam Ger1.
f.

—

om.2.
d.

b.

atqne stndiose «crj)j«i;9ro et qui studio
1,
i.

c.

sci-

licet scripsi

pro sed
et 1.

excruciamg
1.

excrucians 2.

e.

iamque

2.

ascen-

dit 2.

g.

h.

principm

om.

1.

1.

Mauritius Haupt
c.

me

docet, iaveniri hos versus in Hieronymi ep.
:

ad Galatas L. IH
neotericis,
lusit dicens:

5 (Opp. ed. Vallarsius VII 508)
transferens,

„

Pulclire

quidam de
(ed. lacobs,

Graecum versum

elegiaco

metro de invidia

„„Iustius"" cet.; et in Anthologia Graeca

XI 193

Lipsiae 1814 T.

H 376)

sic esse:

'A&ianoTov.
'O (fS-ovos iail xaxiGxog, */«*
Ttixfi

M n

xuXov iv kvtw.

yuQ
3. 5.

tf)&ov(Q(ov ofXfxaTa xal XQaditjv.
7, 9.
cf.

2.

Philipp. 2, 15.
a.

2 Reg.

4, Friderici I regis

a Martio

a.

1152

ad lunium

1153.

De
21

quibus

Wattenbach Die Kongregation der
ftir

Schottenkloster in Deutschland (in Quast u. Otte Zeitschrift

christliche

Archaologie und Kunst

I

sq.),

6.

lob 29, 25.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

609

maniam fame
pria

proiiigatura minitabat", tercentos pauperes

— pro- 1152-1153

manu

obsequiis exhibitis

—

alimoniis sollicitus et specialiter

nutriebat; aliis quibus victum largiebatur adhibitis,
est

quorum non

numerus.

Mensa autem

ipsius

multo frequentique paupere

Tanta namque opinio elimosinarum suarum ac pietatis circumfuderat pauperes, quod ad ipsum tamquam ad proprium certumque promptuarium ubique concurreReligionem autem super aurum et lapidem pretiosum* rent.
hospite ac peregrino"*.

omnemque pulchritudinem
viros,

artius amplectens,

illius

professionis

quorum

iugiter fruebatur contubernio

quorumque" presen-

tiam'' post

bat, honorabat;

Deum venerabatur, tamquam fratres et patres fovemanum auxilii misericordie soUicitique tutaminis
Ecclesiis etiam propen-

sine intermissione ipsis impertiens.
sius intendens, beneficiis eas multis et

magnis pro eterna

retri-

butione dotabat.

Diruta earum resarcire, dilapsa atque dispersa

congregare, et ne caritas seu religio penes ipsas tepesceret vel
remitteretur,
sollicitus erat.

Disciplinatissime

vite

rigorem

huiuscemodi tenuit, quod principes omnes eius verebantur* presentiam, cessabantque loqui in eius conspectu et digitum super-

ponebant' ori suo^
tionis

De^

ipsius

quippe probatissime conversaut quilibet,

specimine

talis

elucebat moralitas,

qui hanc

experientia'' adipisci valeret,
tiose margarite' portaret.

inventum tesaurum tamquam pre-

In orationibus ieiuniisque

quam

cre-

berrime procumbens, divinum officium tanta venerabatur instantia,

ut in beatissime

Marie officiorum inpensis,

licet

seniles

multisque laboribus fatigatos gereret artus,

numquam

ipsos, nisi

gravissima invalitudine pressus, quiescendos quandoque remitteret;

innumeras venias* toto corpore Domino cum lacrimis

et

gemitu solvens.

Et cum

terreni imperii

pro
ei

assumpto
pigrities'
1

officio

instantius occuparetur obsequiis,
a.

numquam
d.

sompni

profligatnra
b.

minitabat scripsi pro profligaturam nutabat
c.
f.

,

profligatura putaba2. 2.
e.

tnr 2.

sic

codd.
2.

quorum

2. 1,

pncia

1,

praesentiam
2.
g.

fere-

bantur 1, verebantur
perientiam
1.
2.
i.

supponebant

superponebant
1. 2.

Ex

h.

ex-

pigrities scripsi

pro ingeries

Ps. 18, 11.
ori

2.

lob 29, 9: „Principes cessabant loqui et digitum
3.

superponebant

suo

".

Cf. Matth. 13, 46.

4.

inclinationes.

jArtE, Bibliotheca HI.

39

610

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

1152-1153 subrepsit", quin

medio tempore noctis iuxta prophetam ad conQuadragesimali
pene'', id

fitendum

Domino surgeret\
mattam submittens

quoque

tempore

clam

sibi

temporis spatium nocti-

bus insompne ducebat, in orationibus gemitu lacrimisque pernoctans.

Ad

insigne

quoque
si

tanti

viri

mirabilitatis

preco-

nium hoc°
talium
tione''

accedit:

quod,

quando

—

vel rigore iustitie vel

ex humanitatis innata commotione

—

iram conceptam, qua morilla-

nemo

caruit, in

aliquem vel dampni vel detrimenti
ultricem
discipline corpori

perfunderet,

mox

suo usque

ad sanguinem virgarum addebat vindictam.

Et

sic,

per verbe-

rum
Deo

dirissimas" cruces excessum patratum perexpians',
intra

domino

cubiculum cordis in ara crucis se ipsum mactabjtt.
sibi

Vir itaque, summis virtutibus fultus,

notus erat et Deo.-sue persone

lamque ad canos reverentissime
usque pervenerat,

et venerabilis

dum

divina satagente^ clementia de multis
eligente,

1153 aliis dignitatibus, clero

Maguntine metropolis unanimi''

populo acclamante, imperatore cooperante,
iun.7
post lun. 14

Romano

pontifice^

agente

—

deposito* Heinrico archiepiscopo

—

Wormatie, uui-

versa terra plaudente ,

ad

summum
metropoli

meruit provehi sacerdotii
quia respexisset

gradum; letantibus

et

exultantibus universis',
et
illi

Dominus plebem suam

Maguntine, que multa
in tanto et

pastorum insolentia hactenus graviter laborarat,
venerabili

tam

patre providisset.
ecclesie, resultat

Exultat apostolica sedes in tanta
illustrissimo prin-

columpna
cipe,

imperium de tam
in
principe',

consultant''

principes

plaudif" Germanica"

tellus in mirifico presule.

Verum
bonam
perintendere

licet sit

scriptum: Qui episcopatum desiderat, rem
est,

desiderat^

— studium enim sapientie animarum su— curis tamen, quia nonnulli contendunt, eximium
fugisse, opere
c.

virum appetisse magis pontificium" quam
a.

pretium
d. h.
illa-

subrepit 1, subrepsit 2.
1. 2.
i.

b.
f.

pene

1,

plene

2. 2.

huc
g.

1,

hoc

2.
1.
1.

cionem

e.

durissimas

2.
1.

semper expians
consultant
o.

satagante

una-

nimiter 2.

universis om.
n.

k.
1. 2.

—
3.

principe om. 2.

principie 1.

m. plaudet
1.

1.

Germania
2.

pontificatum 2.

Ps. 118, 62.

Eugenio

III.

die 7 lunii 1153.

4.

Cf.

1 Timoth. 3, 1.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
est de multis inserere,

611

que

religiosis auribus familiaritatis con- 1153

sortio enarrare solebat.

Aiebat enim: Qmcquid mihi ex honore

sacerdotalis ofjicii extranei arrident,

non valde penso.

De

vobis

autem, mihi ac' de re arridentibus, non minime doleo; qui de-

siderium

meum

plenissime
et

scitis.

Vetustam enim navem veheet

menterque confractam
indignus suscepi.

a multis depopulatam ego infirmus
et

Undique enim fluctus intrant;

cottidiana ac

valida tempestate quassate, putride ecclesie Maguntine naufra-

gium
et

tabule sonant.

Populus enim hic meus dure
et labiis;

cervicis est^

incircumcisus corde^
duci,
nisi

nec domari potest aut ad viam

rectitudinis

aculeo flagellis scorpionibusque cedatur.

Maguntinum enim
tuta fides
est.

oportet quasi tyrannidem exercere^.
et

Nusquam

Qui enim edunt panes meos

qui sub specie

exhibendi servitii mihi assistunt, sitiunt sanguinem
et

meum ; fraude
Nulla vero
est

domestico dolo

observantes mihi calcaneum^.

efficacior pestis
tifcalis" apicis

quam

domesticus hostis.

Preter voluntatem pon-

onera laboremque coactus suscepi. Et adiciebat:
maledictionis ac impietatis persone

Quod autem emuli mei
notam
infligunt,

mee

asserentes:

me

prebuisse materiam, qua felicis
antistes
est

memorie predecessor meus Heinricus^ Maguntinus
presulatus decidisset honore,
tor novit,

a sui
cogni-

Deus qui absconditorum

quod in hoc

scelesto^ et nefario verbo in nullo

michi

conscius sum.

Nec

ulla reatus inputatio^
nisi
,

meam

in hac re con-

scientiam stimulat,
tentie

quia

ille

bonus homo

—

cum

in sen-

penderet articulo

actoribus

pro dilapidatione

ecclesie et

obedientie transgressiojie acriter in

ipsum agentibus, nec haberet
ut adversus veritatem

quod
sibi

rationabiliter proponeret

— nitebatur,
cum

assisterem.

Quod quia fas non
imposuit mihi
dignitatis

erat manifeste veritati oc-

currere pertinaciter ,
id facere quibam,

nec salva Dei gratia aut tuto honore

meo

suis nomen calumpnie:

quod honoris
a.
e.

et

sue sibi supplantationem fecissem.

hac

2.
f.

b.

existere 1.

c.

pontificialis 1.

d.

.N. 1, Heinricus 2.

scelesti 1.

inputatio scripsi pro inpunctio 1, compuntio 2.
2.

1.

Exod.

32, 9.

Cf. lerem. 9, 26.

3.

Ps. 55, 7: „ipsi calca-

neum meum observabunt".
39*

612
1153

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
et

Quod sicut est Deo et hominibus odibile, ita mea et opere est prorsus extraneum. Hec et
beatus' merebat''^

a cogitatione
similia vir

his

Postquam ergo canonica
pulique
lun. lui.

electione parilique voto cleri po-

cula,
tius

omnium principum Maguntine quamquam coactus, regenda suscepit,
ac

metropolis gubernaprocessione cleri to-

principumque splendore omniumque" populorum frequeutia,
iubilo, gloriosissime propriam'' est loca-

deducentium ipsum in
tus in sedem.
tis^

Et demum*
sufFultus

— duobus

viris apostolice sedis lega-

hinc^ inde

—

per impositionem ^ manus ministe'

riumque episcoporum'' suorum plenitudinem
nissime est adeptus et

officii

sui''

soUemp-

nomen^
sibi

Multa cepit secum anxietate
commissis superintendere, ac

temptare
ecclesie
et

:

quomodo animabus
dilapsa
illius

sue

et

multo retro tempore alienata coUigere,

priscum

sedis

honorem conservare

valeret.

Quippe Ma-

guntina sedes et in
nobilissima
ditione
et

suffraganeis
et

gloriosa et in principibus est

hominibus
Ei'

rebus ditissima et in potestate et
obedit
et

amplissima.
et Asia"",

namque

Saxonia
Moravia.

et Thuringia,

Franconia

Suevia",

Boemia

Primum
statuit

igitur,

ut euangelici precepti imitator

egregius,

regnum Dei

et iustitiam eius querei^e*,

et ecclesie statum,

qui valde ob

quorundam insolentiam conversationemque notabiforma deciderat, in melius reformare.

lem a
1154

religionis

Unde
totius sui

tandem, auctoritate apostolica in Letare Iherusalem
metropolitanatus

convocato concilio, manifestam

hominum

sus-

pectionem", quantum potuit per se et venerabiles episcopos qui
presentes et cooperatores aderant, canonicis edictis et legibus a
cleri eliminavit consortio;
a.

aliaque, que ad
2.
c.

domus Dei decorem
d.

beate

1.

b.

memorabat

omnique

2.

proprie 1.
f.

e.

se-

quitur offlcii sui per impositionem in 1, 2.

Cf. infra not. g et k.

hic 1.
1.
2.

g.
i.

per
ple-

impositionem
nitudine 1.
1.

in

suum locum huc
om.

reduxi.
2.
1.

Cf. supra n.

e.

h.
2.

episcopiorum
n.

k. officii sui

Et

1.

m. Hassia
tit.

Suecia

o.

sic

maerebat.

2.

Bernhardo

pr. card.

S.

Clementis et Gregorio
II c.
3.

diac. card. S. Angeli; v. Otton. Frising.

Gesta Friderici

9 et Wibaldi

epp. 409 et 414 Bibliothecae huius T. I p. 548, 552.

Arnoldum ante
I regis ap.

diem 12 lulii 1153 consecratum esse, docet diploma Friderici Wurdtwein Nov. subs. dipl. VII 172. 4. Matth. 6, 33.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

613
1154

queque ad" religionis studium caritatisque fervorem conducerent'',

modis omnibus conciliabat.
Ipso quoque pontificatus sui ingressu, quia per ostium intravit
et

non aliunde\ bono

pacis,

ut

filius

pacis^ esset,

in

tantum cepit

insistere, quod'' inimicos suos,

quos ab ipsis ado-

lescentie sue crepundiis

emulos

et insidiatores

pro virtute habe-

bat,

sibi

reconciliabat;

reputans antiquitatis sententiam:

quod

magne
Dei

res

longoque tempore parte labuntur discordia, parve
Benedixit itaque domui'

autem'' et tenues crescunt^ concordia^
et inhabitantibus

eam*;

sciens, esse

mandatum: In quamet si ihi

cumque domum ad vos

intraveritis^ dicite:

„pax huic domui^ ; eum^ pax

fuerit Jilius pacis, requiescet super
revertetur'.

vestra, sin autem,

ducens, quod negligentiam

Ad memoriam etiam apostolicum illud reomnem episcopus deberet vitare^, et
domus Domini que-

quod bene diluculo
rit^,

surgit, qui substantiam

sicut

fidelis

dispensator et prudens

—

ut haberet,

unde

necessitatem tribueret patienti
clesie sue, villas

—

aggressus est dominicalia ec-

quoque

et castella aliaque,

que

dudum

sic alie-

nata fuerant, ut vix eorum paterent vestigia, multo labore multisque impendiis recuperare.
gis
''

Et de ventre

oblivionis

immo ma-

de tyrannorum potentumque voragine abstracta cepit ea in
et,

lucem parere

utpote dotem titulumque ecclesie sue, strennue

prudenterque stabilita tenere.

Cum autem
coram
oculis

in episcopatus sui ditione persisteret et

Deum

suis

omni tempore haberet essetque cum eo Do-

minus, ad quecumque' ambularet, in tantum ut prerogativa''
iustitie

et

sapientie

sue

cunctis'

inclitis

terre

principibus
eius

et

tyrannis formidabilis

foret,
**

essetque pax

in finibus

nec

sathan aut malus occursus
a. e.
i.

;

cumque ad decorem domus Domini,
conducerent
2.
g.

ad om.

1.
f.

b.

obducerent
1,

1,

2. 1, 2.

c.

in add. 1.
h.

d. 1,

om.

2.

calescit 1.

domu
k.

domum
1,

eam
2.

magna

magis

2.

quemcunque
j

2.

prerogata
2.

praerogativa
6.

1.

cunctisq; 1, cunctis 2.

1.

loh. 10, 1.

Luc. 10,

3.

Salusti

Crispi lugurtha 10:

„Nam
4.
7.

concordia

parvae res
5. 8.

crescunt,

discordia
5. 6.

maxumae
6.

dilabuntur".
3, 2. 5.

Cf. 1 Paral. 13, 14. Cf. Prov. 11, 27.

Luc. 10,
5, 4.

Cf. 1

Timoth.

3 Reg.

614

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINl

ad religionem, ad pauperum miserationes, postremo ut ius suum
unicuique tribueret et iuxta apostolum omnia ut omnibus esset ',
adniteretur;

nocturnus sator, qui seduxit universum orbem* et
dimittit,

qui nihil intemptatum
ceptis*
eius

sathan videlicet,

affuit,

bonis

invidens

atque

quieti.

Cepit itaque venerabilem

virum per maiores

illius

ecclesie

principes

—

quorum patres

pro Maguntine ecclesie libertate tuenda proprium effuderant san-

guinem
viri

—

ascitis hiis,

qui a primordiis adolescentie sue in boni
;

necem ardebant,

lacessere ^ tinitimo et domestico bello

bona

ecclesie eius invadere diripere,

sanctuarium Dei prophanare, cru-

cem

et vulnera

Domini more ludaico conspuere blasphemare;

denique sacrilega

manu omnia

confundere commiscere poUuere,

nuUi parcere, nuUi pacem servare; intoUerabUes exactiones per
episcopatum exercere.

Voluntatem itaque eorum malam
sacrilegii

et

nequam

et manifesti"

opera rapinarum** conspiciens, raultimodis* secum deMultisque ad hec que^

Uberabat, quaUter huic malo occurreret.

necessaria videbantur adhibitis, ea, que^ pacis erant, cepit pri-

mum
tum
bus,

rogare.
ire""

Tandem cum,

potissima episcopatus deperdi-

cottidianis incendiis rapinis afflictionibus et exactionialtaria execrari, vita'

cum

cum

rebus privari suos, dolore

cottidiano

conspiceret; ratus,

quod in taU foro meUus contin-

gere potuit; statuit vim vi repeUere, mucrone mucronem.

Et

1155 apertis thesauris suis et ecclesie sue, pro honore Dei ut vir in

hostes exivit.
locus, inimicis

Vicemque tristem, prout tempus blandiebatur

et

Domini

sacrilegis et tyrannis, qui gratis ecclesiam

Domini persequebantur^
duciis'' et
a.

— postquam

legittimis eos vocarat in-

ad satisfactionem venire contempserant
b.

—
iri 2.

reddidit*.
1, 2.

acceptis 2.

lacescere 1, lacessere 2.

c.

sic scripsi

pro manifesta
e.
i.

d.

sequitur concupiscens

w

1,

ubi vox deleta esi; concupiscentias add. 2.
f.

multivita 1.

modis

scripsi pro multis 1, 2.

que om.

1.

g.

que a

1.

li.

k. iudiciis 2.

1.

1 Cor. 9, 22.

2.
".

Apocal. 12,
4.

9.

3. Ps. 118,

161: „Principe8 per-

secuti sunt

me

gratis

At

in Chron. S. Petri Erford. (ap.
fuit inter

MenckeCf.

nium

III 219) leguntur

haec ad 1155: „Bellum

episcopum Arnoletiam
I 571.

dum

et

Hermannum

palatinum, sed

Arnoldustergavertit".

Arnoldi epistolam, Wibaldi ep. 436 in Bibliothecae huius T.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

615

Certatum

est

magna

vi

multoque discrimine.

Hic pro domo Dei 1155

contra impios, pro lege Dei sui contra sacrilegos, pro

pauperum

pupillorumque tutamine contra predones;
fidelium eliminati consortio,

illi

autem, ab omni
contra
et

contra

Deum

et ecclesiam,

dominum

et

episcopum

et

pastorem suum, contra iustitiam

equitatem, contra fas et licitum sacrilega rapaci et parricidali"

manu

armabantur''.

Interea victoriosissimus

triumphator Fredericus" Romanodiadematis consecratione

rum imperator, de
percepta'
tie

Italia

— imperialis
illos

—

rediens,

omnes

sacrilegos

coram

se,

Wormato- Dec.26

responsuros
curie,

domno

episcopo, evocavit.
in

Ubi in presentia

tius

omnesque

faciem suam ad pedes reverentissimi

pontificis corruentes,

iuxta quod scriptum est:

Et

inimici

eiits

terram

lingent"^,

in

cinere et cilicio satisfacientes ,

penas tanto

facinori congruas dederunt; et vindictam, que vulgo dicitur harnescharre'*',

in

medio hiemis horridissimi temporis

quilibet in

ordine suo secundum

suam dignitatem

vel conditionem nudipes"
pontificis recupe-

ad terminum usque statutum pro gratia tanti

randa proprio

collo congestans; in primis

Hermannus palatinus
auctor,

comes Reni,

sicut

principalis

tanti

flagitii

canem per
'*

medium lutum
instrumentum,

portans.
alii

Alii sellam asinariam, alii subtellarium
alia,

secundum suam convenientiam

rigidis

plantis algentibusque , totius in conspectu ferebant concilii.

Postquam
nerabilis
vir,

igitur auctore

Deo pax
hostibus

est reddita terris, et ve- 1156

cum

prefatis

osculo

pacis

conveniens,

quendam etiam* ministerialem suum nomine Mengotum, qui
contra

eum omni tempore
qui,
in

perniciosissimo studio moliebatur, in-

tercedentibus pro ipso principibus, in gratiam recepit.
erat,
a.

Hic enim

domnum Maguntinum
b.

veteri et funestissimo odio
se<fuitur
1, 1,

parricida 1.

armabuntur

1.

c.

primus

in

1

et 2,2.

sed hoc
e.

verbum sine ulla dubitalione insiticinm
pedes
1,

est.

d.

hames
g.

hamescharre
etiam
2.

nudi-

nudipes

2.

f.

an bubulcarium?

em

3. de hac poena cf. Grimm 2. Ps. 71, 9. 1. 1155 lun. 18. Deutsche Rechtsalterthiimer (ed. 2) 681 et Waitz Deutsche Verfassungs-

geschichte
„nobilis

IV

445.

4.

Cf. Ottonis Frising. Vita Friderici I L. II c. 28:

canem,

ministerialis sellam,

rusticus

aratri rotam

—

gestare

cogatur".

616
1156 ad tur

VITA ARNOLDI ARCHIEPI8C0PI MOGUNTINI
invectus,
et

mortem usque
contra

omni tempore

vite sue

machinabaRe-

eum

ipsius

inenarrabiliter sitiebat exitium.

ceptum itaque tanta gratia

cepit respicere, quod, restitutis omni-

bus que lege beneficiorum amiserat,

eum
*

inter primos et pre-

cipuos amicos haberet diligeret et foveret; illud sepe pertractans,

quod misericordia superexaltat iudicium
sed vince in hono malum^.

et

:

Noli vinci a malo,
istud in pro-

lam enim verbum

verbium
pus, qui

exiit:

quod domnus Arnoldus Maguntinus archiepiscoet ledunt,

ipsum odiunt persecuntur Et utique ea

eos diligat honoret

et amplificet.

virtutis altitudo et illa misericordie

sublimitas

erat in

principe et in mirifico

presule

Christi

illa

nobilitas, quod, de

quantacumque ' offensa quispiam ad suam gra-

tiam

per satisfactionem rediret,
ei

numquam suam
esse,

iniuriam in

posterum reminisci sed potius
spicere

misereri et in gratia bona re-

eum

mallet;

malorum iudicans

meminisse iram post

inimicitias.

Ingrediebatur itaque Mengotus ad
;

domnum

epi-

scopum

et egrediebatur

intereratque consiliis et secretis ipsius
et

habebatque perfidentem ^

amicum introitum ad omnia, que

age-

bantur omni tempore vite sue.
rialis

Erat autem Mengotus ministe-

Maguntini, strennuus sapiens et in multis expertus et omnidivitiis

bus Maguntinis virtute prole viribus atque"
excellentior.

tempore

illo

Confidebatque sibi venerabilis archiepiscopus, erat-

que

sibi familiaris dilectus et

primus amicus, omnemque

domum

eius tenere diligebat.

Noluit vero dominus Deus pacis, qui est terribilis in consiliis

super

filios

hominum^, iniuriam
et alii complices

illam,

quam

prefatus pafe-

latinus et
cerant, de

Mengotus

eorum domno episcopo

qua supra meminimus, transire inultam.
in

Sed, refor-

mata pace,
omnes, qui

brevi

eos

Dominus

ita

delevit

de terra, quod

illius facinoris

fuerant auctores,

exceptis hiis quos

gladius anathematis ante reconciliationem quasi vivos absorpserat,
Sept. 20

aut sunt seculo mortui aut

cum

ipsis rebus

vitam amise-

runt''
a.

extremam.
quantacumque
1.

Mortuus

est ergo
1,2.

Hermannus
c.

palatinus comes*.
amiserant
4.
1,

b. pei-fidelem

ac 2.

d.

amiserint 2.

1. lac. 2, 13.

2.

Eom.

12, 21.

3. Ps. 65, 5.

1156 Sept. 20.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

617

Mortuus

est

et

Mengotus, pulmonis infirmitate percussus.

Ad quem dum
lentio

venerabilis archiepiscopus, intempeste noctis si-

excitatus,

venisset
sibi

et

eum

in

agone spiritum reddendi"
flere

comperisset *, valde

compati et vehementissime

de eius

funere cepit; ita ut omnibus manifestum esset indicium, quan-

tum ipsum
culo
et

in vita diligeret,

quem

sic in

extremo" mortis

arti-

tanta conturbatione defleret.

Cumque

post honorabiles

exequias

eum usque ad locum
quem exhibuerat
inpenderet

sequeretur sepulcri
patri, post

— ut
filiis

dilectio-

nis aff"ectum,

obitum

eius ef-

fectuose
amplecti.

—

artius

eos consolari cepit et per

omnia

Unde quendam eorum Mengotum nomine,

defuncti

Mengoti filium, cingulo tandem militari accinxit; multisque beneficiis ipsos^ ditavit.

Avunculum autem eorum nomine Burfamiliarem adeo
et

cardum, prepositum in lecheburg', qui ante minus erat acceptus,
in

gratiam receptum, domesticum

et

sibi

ex-

hibuit,

quod splendidum

et

honoratum

sibi collateralem in

omnibus

consiliis suisque secretis

ipsum admitteret, unde in
prefatus prepositus

oculis

imperialibus

omniumque principum

non mo-i

dicus appareret.

x^;uM<k\

Interea

— inimicitiarum
—
officii

'

undique

collisis

rancoribus, post-

quam

funestissimos

iniquitatis

sue radios rutilante pace male-

fida discordia condidit'

contigit^,

quod venerabilis episcopus quod hactenus tem-

suscepti vicem

fluctuantem'' doleret',

pestate discordie, et nunc'' negotiorum importuno tumultu, quieto
sacerdotio fas vacare non esset.
vigilanti

Verbum autem
'

illud scripture

meditatione proruminans

:

Quia cum ingressi fuerint
altaris,

sacerdotes, qui excubant
earterius

ad ministerium

non egredientur

de sanctuario

et ibi

reponent vestimenta sua in quibus

ministrant,

quia sancta sunt^, maximae contrarietatis assertioarbitrio,

nem sue rationi, tamquam modo quis possit altaribus
a.

diiudicandam ferebat: quo-

excubare divinis, qui secularibus imextreme
g.

reddentem

2. 2.

b.
f.

an reperisset?
inimiciarum
1.

c.

1.

d.

epos

1.

e.

leche-

bnrgk

1,

lecheburgck
l.

1.

contigit addidi.

h. fluctitantem 1.

L dolore
1.

k.

tunc 2.

perruminans

2.

abscondidit.

2.

Ezech. 42, 14 et 40, 46.

618

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

plicaretur negotiis.

Verum
ait:

— quia

scriptura tenet:

Vestimentis

aliis sacerdotes vestientur et sic

procedant ad populum \ et Doet

minus in euangelio
sunt Dei

Reddite que sunt cesaris cesari^

que

Deo^

—

aiebat:

Quemlihet voluit Deus stare in loco
esset vocatus,
est^.

suo

et

in ea vocatione,

qua

commorari^; quoniam

omnis potestas a domino Deo
rationis

Et resumens iterum nar-

verbum *,
:

adiecit,

loquens hiis qui

cum

ipso aderant re-

ligiosis viris

Pacem inquit reliquit Deus discipulis suis, dicens „Pacem meam do vobis; non quomodo mundus dat, ego do vobis"^. Pacem hanc pernecessariam habemus, fratres, quoniam
in

mundus
Christi,

maligno

est

positus^.

Omnes fere non que lesu
Vos autem beati
estis,

sed ea, que sua sunt, querunt^ .

qui, spiritu ambulantes, esse spiritu pauperes elegistis^ propter

regnum celorum^.
vestras^,

In patientia enim vestra possidebitis animas
quietem
ut soli
et

pacem

et

animi

vestri inenarrabilem tran-

quillitatem habentes,
sitis.

Deo

sine intermissione vacare posest,

Sed, heu mihi; quia incolatus meus prolongatus

habitabo

cum

habitantibus Cedar^^,

ubi nulla pax, nulla quies,

nulla tranquillitas; ubi percepti offcii mei ministerium exequi

aut vix aut

numquam
stadio

otium habeo.

Quis dabit mihi pennas sicut
in-

columbe^\
quietudinis

ut

ad sanctorum altissimam paupertatem de hoc
advolare possim
et

quandoque mihi vacare".

me liberabit de corpore mortis huiusf^"^. Quid retribuam Domino pro omnibus, que retribuit mihif^^ Rogate pro me,
Qui^
dilectissimi fratres

mei, ut Deus,

in cuius

omnia dispositione

consistunt^ circa impossibilitatem

meam

dignetur benignitatis sue
eripiat miseria,

operari virtutem; ut de hac
et iugiter

mundi me potenter

me faciat per vestram

opitulationem suis inherere

man-

datis.

Videt^ Dominus, fratres mei, quia desiderio ardentissimo
eripi seculo et

omnino concupisco, ab hoc nequam"
ribus
a.

cum paupe-

pauper habitare
vm
1.

in
1.

domo Dei
c.

in Christo.
d.

Habebat autem
e.

b.

eligistis

vocare

1.

Vivit 1, 2.
3.

neqaaq;

1.

1.

Ezech. 42, 14.

2.

Matth. 22, 21.
6.

Cf. 1 Corinth. 7, 20.
7.

4.
8.

Cf.

Eom.
7,

13, 1.
5, 3.

5. 9.

loh. 14, 27.

1 loh. 5, 19.
10.

Philipp. 2, 21.
11.

V. Matth.

Luc. 21, 19.
Ps. 115, 12.

Ps. 119, 5.

Ps. 54, 7.

12.

Rom.

24.

13.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
iuxta

619
monachos 1153-1160

precepta canonum

'

religiosissimos

clericos

et

omni tempore

assistentes sibi,

sollertissimos sue vite custodes,

qui conversationis sue testimonium darent et ad

quorum exem-

plum mundum cum suo

flore ipse

quandoque asperneret.
et restaurationem, et
sibi

Ceterum ad ecclesiarum edificationem

ad pauperum sustentationem, et ut religio in ecclesiis
missis

com-

omni servaretur
cui

custodia, vigilantissimam

operam dabat.

Et ne

paupertas delinquendi necessitatem infligeret, larga

manu

fratrum indigentie procurabat occurrere, aiens: quod ne-

cessitas
perfecit,
tavit.

iustum
ab

cogat peccare.

Monasteria quedam incepta
multisque beneficiis ea locuple-

initio

quedam

fecit;

Inter que insignia sunt,

quod" Sancta Maria in Valle et
dicitur.
Ibi

quod " Sancta Maria in Burnebach

enim voluntatem

quiescendi extremo declaraverat'', locumque sepulcri fecerat; fecissetque votis satis, nisi ei" alter occurrisset eventus.

Annitebatur
poterat, quibus

vero

cottidie

in

civilibus

causis
staret,

horas quas
subtrahere.

cum Maria ad pedes Domini

Acriusque presulatus sui procumbebat ministerio; ut preteritos
neglectus,
se''

quos discordie fucus induxerat, posset commodius a
et

abstergere,

ab

officio"

suo ingratitudinis maculam deinpropellere.
Officiatos

ceps

omnem

posset,

Domino donante,
qui divino

autem

omnes,

presertim

mancipabantur obsequio,

quoslibet in suo ordine peritissimos habuit et fideles.

Ad

decoreli-

rem vero domus Domini
gionis

et sacerdotii

venerationem iuxta

pudicam sanctimoniam

sic insudabat,

ut in sui pontificii

sede habitu

decore ornatu et religione ipsa disciplina thronum

glorie sibi statuisse probares.

Huc
tificali'

accedit,

quod sacerdotii scemate

pontificatus sui fulge-

bat officium.

Tantaque reverentie gratia personam suam in pon,

habitu divinus perfuderat splendor, ut nec ipse Melchi-

sedech,

immo
1. d.

nec ipse sapientissimus Salomon in omni gloria
extremo declaraverat scripsi pro extremam locaverat
a se scripsi pro
1, 2.
f.

a.
c.

qaod om.

b.

1, 2.

et 1, 2.

commodius
(a bnficio)

commodosius 1,2.

e.

ab officio

scripsi

pro a beneficio

pontificiali 1.

1.

Cf. Gratiani decr. P. III

de consecr. D. I

c.

60.

620

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINT

1153-1160 sua sic fuerit coopertus.

Vestes autem ipsius, que pontificalem fulgorem prestabant, ex pretiosissima materia opere poli-

mito erant auro contexte; verumtamen materiam superabat opus.

Primum namque coccineam induebat clamidem splendidissimam, que, speciem omnimodam' equalitatis habens, nec infra eius staturam angusta, nec extra excedens, decenti
in ipso
s.e*"

parilitate

mensure

totam pandebat equalem.

Deinde superhumerale

nuda

colli tegebat,

probatissimo auro opere fabrili in" margine
Tertio adicitur'' et linea;

totum contextum.
oris'

que in cunctis

usque ad protensionis sue quaslibet fimbrias, per omnes
et

humerales regiones lateraque', ab imo
sinistram,

sursum, de dextra in

miro opere in aureum corpus contexta, aureum cer-

nentibus oifert nitorem.

Hec zona

iacinctina concluditur, cui

baltheum auro contextum fulgidissima specie conseritur.
inde stola apponitur;
cuius

De-

siquidem

si

contemplaris figuram,

tanta artis virtute opus ipsum deprehenderes ^ instructum, quod,

ubi sit
erranti'

aurum

ubi autem non

sit

qualiterque implexum'', visu

non sine admiratione
illic

et

stupore transibis.

Eiusdem-

que generis manipulus''
tione
consociatur.

et

opere eodem pulchra consideraut' pectus
et

Et adhuc,

pontificis caractere

Dei viventis muniatur, insignissimum

invictissimum crucis

signum, lignum videlicet, in quo salus mundi pependit, crustario™ opere lamina argentea mirabiliter insculptum,

balsamum ut
collo

aromatizans, ubi

magna sanctorum pignora condebantur,
Tunc adiungitur

pontificis aureis catenis" suspenditur.

et alia

clamis,

smaragdinum per totum tenens virorem, que ad
^"

linee"
tetigit;

usque laminam pendens, eiusdem lamine
et
fit

oras

^

undique

nescio

quedam admiranda

auri viridisque iunctura.

Tunc

additur rationale, ad officium ministerii iudicii doctrinam et ve-

ritatem baiulans, tunica videlicet, desuper contexta per totum

ex lamina auree contextionis', fimbrias aspectu concupiscibiles
a.
e.

sic scripsi
f.

pro in

modum

1,2.

b.

se addidi.
,

c.

in in 1.
g.

d.

addicitur 1.
1.

horis 1.

lateraque scripsi pro latamque 1
i.

lata 2.
1.

deprehendere

h.

impletum

2. 1, 2.

errante 2.
n.

k.

manipulu
o.

1.

est 2.
p.

m. crustario scripsi
1.

pro cristallino
r.

cathenis 1.

linei 1, 2.

laminis

q.

horas

1.

contexcionis 1, contexionis 2.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
undique dirigens,
tetigit,

621

Quas fimbrias mulier ab infirmitate detenta 1153-1160
pontifex ingrediatur ad sancta sanctorum".

ut a

modo

Hoc

igitur vestimento, sicut caritatis unitate et

tamquam

talari

tunica, pontifice toto circumdato, contra
fidei et spei tollerantieque

temptationum molimina,

tamquam

loricam, casulam induebat.

Cuius vestimenti pro facie dignitatis sue genium, quod pallium
dicitur,

ad ima usque promergens,

fibulis

aureis venerabilis arSic itaque tantus

chiepiscopus Arnoldus'" applicare iubebat.

pontifex, tantis ministeriorum infulis sacerdotaliter redimitus ut

summus Aaron mensam Domini
gradiebatur

pontifex,
et

cydarim seu mitram, qualis" ipsum
gestans% ad

decebaf, ut pro se

pro toto exoraret populo,
quasi
vestitus

religiosissima,

nuptiali podere,

honestate.

Qualis

autem onor', qualisque* gestus,

quive
steriis

modus
!

dicendi, queve reverentia,

cum

sacris astaret

mi-

Quantaque honestatis prerogativa gloriosus apparebat in
intelligi

conspectu Domini,

magis potest quam

dici.

Sed

et corporis

quantitatem et persone elegantissimam forStature naraque habebat
incliti terre.

mam

divina

sibi indiderat dispositio.

longitudinem sed mensuratam, sicut solent

Longo

igitur corpore corpulentiorem prebebat faciem;

in ceteris inex-

hausta,

remissa''
toto

tamen,
vertice;

pinguedo

maciei

horrorem pellebat.
cesaries

Canus erat

crispoque' capillo

venustatis

habitum admiserat.
satis

Oculi grandes,

nares equales,

frons

leta

sed severa;

et

luminum

intuitus

morum
et

gravitate fulgebat.

Labia composita, risus blandus
vivido
tiam""

et suavis,

vultus in
facies

oblongum
constan-

alboque colore sufFusus.

Sed

omnis

pondusque auctoritatis habebat.
erat gracilis, torosus

Agilis et pro' quantitate

sua
dis

admodum
Sed

tamen artubus a planta pe-

usque ad verticem; ut vix vel nuUa in eo reperiretur "" maet aifectum

cula.

animi facie procliva" laxabat; quia in

subrubeo colore gratiam, in rubore" commotionem, in ominibus'
a.

Hunc locum mutilum
1. 1,
e.

esse patet.

Qui fortasse
cet.

sic
b.

ex parte supplendus est: ut

a mo(rbo liberaretur
d.

quan)do pontifex
gestiens 1.
i.
f.

Amnldus
2.

1.

c.

qualem

1.

dicebat

onor scripsi pro odor 1,
2.
1.

g.

qualis 2.

h.
1.

inremissa

2.

crisposque
1.

1,

crispusque
n.

k.

constancie 1, constantiae 2.
o.

pro addidi.

m. reperietur

prodiva
p.

colore gratiam, in rubore

scripsi pro gratiam in rubore colore 1, 2.

omnibus

1, 2.

,

'

622

VITA ARNOLDI ARCfflEPISCOPI MOGUNTINI
mediis quibusdam signa' esse ad utrumque probatur.
ingenio'',

1153-1160 hiis

Ma-

gnus

inmensus in

consilio,

audax erat animo;

castus,

liberalis,

virtutumque omnium emulator magnificus; multumque

eloquentie,

multumque

sapientie ei" inerat.
ecclesie nobilitate certarif,

Quanta vero lucta de Maguntine
ne cuiuspiam vicini peregrina
potestate
1156 deleri.

diffinitio eius libertatem,

qualibet

nacta%

deprimeret,

nulla debet temporis

oblivione'
'

Namque, cum Treverensis
intenderet,
cogitabat:

archiepiscopus

legationis

qua fungebatur potestatem ad Germanie omnes
iurisdictione

ecclesias

quadam
et

qualiter

ipsam a

se

ab

omnibus

sui

metropolitanatus depelleret finibus.
facie,

Et quia mons
re-

Appenninus ex ea
spicit,

qua Italiam totamque Liguriam
et

nomini Theutonico admodum erat infestus;
et

montium

abdita viarumque Ligurus observabat angusta;
debat,

ad hoc acce-

quod bruma^ rigens omnia Alpium pervia squalente venivosum
lovis

stiverat glacie'';

montanumque transitum provide'
id'' tali

arripere rennuit.

Statuit igitur, quia

negotio non esset
petere.

differendum, alia
Mart.Apr.

per orbis climata sedem

Romanam

Prudeutissimo itaque frequentique clero comitatus, magnis

commeatibus multisque sumptibus, peragratis Theutonici regni
finibus,

ad mediterraneum mare perveniunt.

Ubi,

quia sub

uno remige propter multitudinem eos aliqua navis non quibat
Apr.

recipere,

multis collectis navibus, parabant

Venetum
velis

attingere

portum'; estiraantes, conserto navigio, datis
possent simul navigare.
dissoluteque

boree, quod

Mox autem,

tempestate exorta, elapse

sunt ita ab invicem procul naves,

quod nulla

al-

terius teneret vestigium nec

unus alium cernere posset.

De-

dit se itaque venerabilis archiepiscopus

Maguntinus pro libertate

ecclesie sue ventis, credidit se procellis.

Non mine
Sirtis ulla
littora,
c.

ponti, non

rabies fluctus,
deterruit;
a.

non Caribdis, non denique

ab incepto

non peregrina puppis, non invisa
1, 2.

non locorum
addidi.
1.

signa scripsi pro signis
e.

b. in ingenio 1, 2.
f.

ei

d. cer-

tavit 2.

nacticia 1
i.

,

maxima

2.

oblivioni 1.
1, 2.

g.

bruina
k.

h.
1.

squa-

lentem

—

glacie 1.

provide scripsi pro perinde

in 1, 2.

pon-

tum

2.

1.

Hillinus.

Cf. Epist.

Mogunt. 54 supra

p. 402.

VTTA ARNOLDT ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

623

habitator incognitus, nec ullum saltim discrimen ab hac inten- 1156
tione reduxit.
ris

Ferebatur enim, intumescentibus undis, equo-

per horridum altissimumque fundum.

Et nunc delphinorum
alia

species, quos eversio" ebullivit ponti'',

nunc

maris terribilia

monstra, nunc belue" marini fetus, diros teterrimosque mugitus
frendentes,

nunc insurgentis tempestatis mugitationes, nunc''

fraalta

gor horridissimus aquarum, nunc'' venti duelliones

modo ad
et,

nunc ad ima navem undanti

horribilitate

pellentes

ut in

summa

dicatur,

omnis marina conditio novo hospiti minas incelica

temptat*.

Modo^ navis ad

usque^ videbatur astra

efferri,

nunc, per medium conglobantis aque fervorem dependens, ad
profundi'' se

ima putabatur demergi'; aliquando medios ambientis"
ponti
excelsissimos'

undique

cumulos"",

efflante"

aquilone,

secabat.

Tandem, divina protegente clementia, rapidissimo

cursu, unda flatibusque pellentibus,

cum

eos

periclitatio

sola

naufragiumque maneret, divino miraculo in Venetum navis por-

tum, diutine suspiratum,

evasit.

Ceteros autem,

eadem sub

sorte laborantes, ipsa similisve" fortuna recepit.

Postquam, propitiante Domino erepti de naufragio, Venetie
applicantur*' et gaudia, que tunc

imminebanf, feriarum pascha-

Apr. i5

lium' celebrarunt, festinissima' a Venetis oneraria' donati
quia propter Romanos,
cisci

—

quibus

ofi^ensi

erant Alemanni, profi-

ad papam per Romaniam

Italie

nequibant

— marinas Sicimoram
diu- lui.Aug.

liam versus attingentes oras", postquam Nargine'

tinam habuerunt, vix tandem apostolicam convenerunt presentiam.

Recepit

itaque

venerabilis

papa Adrianus

domnum
sol-

Arnoldum Maguntinum, tantoque eum honoratum habuit
lempni'',
et

eo

dignitatis

splendore pre cunctis

Romane

curie

honestatum, ut, quotiens Maguntinus ingrediebatur ad ipsum,
a.
e.

eversa

1,2.
f.

b.

ponti ebullivit facies 2.
2.
g.

c.

bullae 2.
1.
i.

d.

no

1.
1.

intentabat 2.

nunc

om.

2.

h.

profonda
2.
,

dimergi
o.

k.

ambientes

2.

1.

ezcellissimos 1.
p.
s.

m. tumulos
applicarantur 1

n.

afflante 2.
q.

simi-

lisve scripsi

pro similique 1,2.
r.

applicantur 2.

imminet.

bat

1.

paschalia 1.

festinissima scripsi pro festivissimo 1, 2.
u.

one-

•

raria scripsi pro honore 1, 2.

horas

1.

v.

soUempnio

1, 2.

1.

Narnlae.

624
1156
"^'

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGDNTINI
ei

dommis papa,

assurgens, collateralem sibi acceptum magni-

ficum et gloriosum omnibus exhiberet', omnisque curia obsequio
magnificentissimo
sibi
inclinaret''.

Quid plura?

Omnem

volunle-

tatem suam a sede apostolica impetrans, vicem domni pape

gationemque super
Aug. 11 cepit,

omnem Maguntinam metropolim
ipse

ibidem re-

et ecclesiam

suam de subiugo aliorum exemit\ Novissime,
quoque apostolicis
et

curia

decentissima largitione donata,

mirifice

donatus exeniis %

multo tamen labore

inestimabili

sumptu

lovis altissima iuga deculcans,

cum omni
sevitia
et

tripudio,

Do-

mino comitante, honoratus remeavit ad propria.

Eodem tempore Mediolanensium
nandi libido contra finitimas civitates
in

propria
sibi

domi-

et

populum

adiacentem

tantum exarsit, quod clamor afflictorum omnes'' orbis iam
et

pene repleverat aures

ipsum gloriosissimi

cesaris Frederici

imperiale tribunal querelarum sedula cumulatione pulsabat.

Cum-

que post temporum longa

interstitia* monitis imperialibus ac-

quiescere nollent, et invictissimi cesaris
proicerent, accirentque sibi

arma post tergum quasi

regnorum omnium invidiam, obmit-

tendum non

erat,

quin gladium imperialem

—

qui ad vindic-

tam gestabatur malefactorum, laudem vero bonorum
1158 rirentur.
et

—

expe-

Igitur Fredericus invictissimus

Romanorum imperator
Mediolanensium

semper augustus, ad arma

prosiliens, contra

rebellionem

acutum vibrautem inmoderatumque gladium Theuin

tonicorum totiusque imperii sui principes,
sicut multitudo harene que est in littore
'

maxima

virtute, for-

maris'',

virorum

tium

et

pugnatorum, sub imperialis

edicti expeditione

commovit.
sicut

Inter quos venerabilem

Arnoldum^ Maguntinum,

ma-

ximum sapientissimum
.

et

ditissimum totius imperii principem,

evocavit.

Ipse vero Maguntinus proinde^ multa instantia impeei

rialem precabatur clementiam, ut

in gratia sua intra provinet

ciam remorari

liceret; etatis sue

exhaustum senium,

ad bel-

licum usum ineptum et hactenus multiplici labore in obsequio
a.

exhibebat
1,

1.
e.

b.

inclinabat 1,
f.

c.

xeniis 2.
1. g.

d.

omnes
1,

scripsi pro
2.

omnium
1.

2.

in tristicia l.

Amuldum

perinde

V. Epist. Mogunt. 55 supra p. 404.

2.

Genes. 22,

7.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
imperiali attritum, preteiidens.

625

At imperator,

sciens,

rem

mili- 1158

tarem virtute animi magis procedere quam viribus corporis',
cognosceusque, virum ipsum consilio et omni virtute
honestate
inter
divitiis

ac

omnes

regni

principes

esse

excellentissimum,

noluit ipsius

carere presentia.

Maguntinus itaque, imperialem

videns prevalere sententiam, vergentem sui quasi oblitus etatem,
ut vir virtutum

omnium gnarus
pax
inter

—

pro honore Dei et Magunet sacerdotium,

tine ecclesie; et ut

regnum

que tunc

quibusdam emergentibus causis admodum erat elapsa, reformaretur";

possetque

ad imperii gratiam Mediolanenses

revocare
se"

concordia, ne tanta civitas"* deperditum iret
perialibus obteraperare mandatis.

—

statuit,

im-

Et quia Maguntinus

post**

imperatorem princeps

est prin-

cipum, ut secundum Maguntine ecclesie decentiam ad tantum
imperii negotium se posset accingere,
sicut ius

gentium habet,
burgensibus

a Maguntinis civibus tam in' ministerialibus
stipendia militie deposcere cepit;

quam
eis,

proponens

quod

—

cum

frequentissime pro honore ecclesie et totius civitatis magnis laborasset impendiis,
sive sive

in

imperiali sive in apostolica curia,

contra hostes

ecclesie

—

nihil

exegisset ab

eis.

Post-

quam
Rufus,

vero

opem ex

consilio subpeditationis

animo

libenti spo-

ponderunt, quidam Arnoldus ministerialis, cuius erat prenomen'

cum ad ipsum verbum

petitionis venisset,

medio prorum-

pens multitudinis, aiebat
civibus concesso,
nihil

—

forte ex privilegio^ per Albertum''

quod*" allegavit

— ipsos
magno

de iure nihil debere,

domno episcopo ex

iustitia debere.

Unde

a cunctis etiam

civibus

animum

tribuendi non sine

episcopi

incommodo
expeditionis

revocavit.

Venerabilis vero

pontifex

—

quia dies

instabant, nec poterat ex induciis, quibus culpabiles conveniendi
forent, legittimis uti diebus
a. 01». 2.

— tantam
c.

sue lesionis iniuriam usd.

reformaretur 1.
e.

b.
f.

se add. 2.
erat per
1.

se om. 2.

post

—

Maguntine
2.

in om. 2.
h.

nomen

erat nifus 1, erat

praenomen Rufus

g.

previlegio 1.
1.

quod om.

Salusti Catilina I:
2.

„vine corporis an virtute animi res militaris V. Adelberti
I

magis procederet". 1 117—121.
Jatfg. Bibliotbeca lU.

tabulam ap. Guden Cod.

dipl.

40

626

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

1158 que ad regressionis sue presentiam ab expeditione distulit pro-

sequendam.
Die autem egressionis sue,
suis,
accersitis

necessariis fidelibus
inter

ut domui sue proficiscendus disponeret,
et

omnes no-

minatim
et

specialiter

filios

Mengoti, cuius supra meminimus,

prepositum Burcardum de" lecheburg, eorum avunculum, ad-

vocarat;

tamquam

eos,

quibus omnia'' fidebat.

Namque eidem
honore prefulget,

Burcardo quandam" nobilissimam Maguntine ecclesie prepositu-

ram, Sancti Petri
et

videlicet
et

que

tertie

vocis

eius

fidei

contulerat,

de scabello

pedum suorum ipsum
Huic
banni a

sibi

auricularem collateralemque et gloriosum perfecerat.

igitur

vicem suam in spiritualibus causis

et

iustitia*

flumine

Werre

in

totam usque Franconiam,
suisque nepotibus,
tiliis

deinde civitatem

Maguntinam

sibi

Mengoti,

bona

tide

usque ad* reditum suum commisit.
se

Et eum' tamquam alterum

ipsum super
tidelitatem
Igitur

iusticiis suis

disponendis reliquit; cui omnimo-

dam

tamquam domino
relicta,

suo iurarunt.
fide

Maguutinus, sub predictorum
in

domo

civitate re-

rumque suarum cura

nobilissimo robustoque milite

centeno et quadrageno, ave dicens fratribus, regio apparatu et
in religiosissimorum fratrum frequentia, ut que sunt cesaris celun.

sari

reddat

et

que

sunt Dei

Deo\

Italiam

versus procedit.

Eratque exercitus eius tamquam exercitus
priis

regis,

quos ipse pro-

ducebat expensis; ne rapine malum, qualibet necessitate

coacti, incurrerent.

Dabatque

in

omni

sufficientia singulis.

Qui

omnes erant pugnatores robustissimi
et gladio,

in clipeo et hasta, in lorica

pharetra et arcu, funda et lapide ; gerebantque omnes
incliti

ferventissimam et virilem etatem, omnes

iuventute sua.

Dederatque

domnus Maguntinus omnibus
a

in

mandatis,

quod,

sicut diligerent personas suas^ et res,

pauperum

se contine-

rent rapinis

;

non

furta,

non

rixas,

non expoliationes, nuUasque

inter se attemptarent discordias.
a.

de

—

avunculum om.
e.

2.

b.

omnibus
ad 1,
2.

2.
f.

c.

d.
g.

iusticie 1.

usque bona

fide

quandam 1 quoudam eum scripsi pro eos 1,
,

2. 2.

suas addidi.
1.

Matth. 22, 21.

.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

627

Preteriens autem per depopulationes" Lombardie, lugubres 1158

desolatasque regionis intuens partes;
terre

quantasque miseri

illius

coloni

dederant strages; meniaque fugato interempto haet

bitatore deserta;

quomodo

ef"

vitam cum rebus incole heu"

innocenter amiserant;
dius

vincula captivitatesque eorum, quos glaet

non vorarat, cernens; quomodo
altaria

prophanata sanctuaria

Domini violataque

clamarent ad
aiebat
:

Dominum; non

sine

magna animi compassione
Circa

Ve

terre,

cuius imperium

discordia regit; ve hominibus , per quos hoc scandalum venit.

omnes vero
circa

afflictos

pia et misericordissima gestans viscera,

maxime

clericos

et

monachos, quos Boemorum gladius,

qui in exercitu erant, exulare compulerat,

manum

caritatis sue

omnibus aperiebat.

Quanta vero strennuitate in Mediolanensium
habuerit;

se obsidione Aug.

quantumve

consilio viribus magnilicentia munificentia

et omniformi'' virtute inestimabiliter ecclesiam

Dei

et

imperium

super omnes principes honorarit; quanta pro bono pacis annisione* laborarit;

quam

instructa,

quam

robusta,

castra fortissimorura habuerit; qualiter a suis et
structa
acie,
et

quam fortissima quam ordinate
et

quanta simuF sollicitudine

claustra

ecclesias

fratrum
et

omnes

pauperes tutabatur; quanta eis largitus fuerit,

quauta largitate et benivolentia in ipsis castris eosdem « am-

plexabatur'' pascebat' et consolabatur ;
et

quantumque apud cesarem
;

alios

principes

eis

adminiculabatur

citius

nos tempus, ut

videtur, ad hoc referendum

quam verba

desereret.

Dum
bant:
ditione
^

Mediolani hec gererentur, crebra fama legatioque ferefilii

quod

Mengoti

et illi,

quos domnus episcopus super

sua domi reliquerat, officium pietatis et gi-atiam,
eis fecerat,

quam

ipse
et in

cum

interpretati sunt in malificium crudelitatis

impietatem ingratitudinis.

Ferebant' enim:

quod Burcar-

dus prepositus
introducta,

cum

complicibus suis, gravissima coniuratione
epi-

omnes Maguntinos pene priores contra ipsum
1.

a.

depopnlacionis
1,

b.

et

om.

2. 2. 2.

c.
f.

hoc
sit

1.
l.

d.
g.

omniformi scripsi pro
eosque
1.

omni

facti

2.
i.

e.

bona

—
1,

amisione poscebat

1.

h.

am2.

plectebatur 2.

pavebat

k.

dicioni 1.

Referebant

40*

628
1158

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
in

scopum armaverit, quod ipsum Burcardum

episcopum con-

dicerent et pro episcopo haberent; et de sede episcopali et omni-

bus ad episcopatum pertinentibus per invasionem se intromitteret
officiatos et iustitias episcopatus

subverteret et suas imponeret;

hominia multorum reciperet

;

cogeretque per violentiam " multos

haberetque se in episcopali'* curia gestu omnique festivitate sicut

Maguntinus; omnisque
filii

civitas oculos in

ipsum haberet;

ipsi

autem

Mengoti homines

et ministeriales et colonos ecclesie cepis-

sent captivassentque,

et

graves rapinas in ipsos et exactiones

exercuissent, precipientes in civitate; ipsi civitas, ipsi episcopatus,

omnia

in

omnibus in

civitate essent;

aulam episcopalem

avunculo suo,
tes.

quem episcopum

crearant", multa elatione facien-

Venerabilis autem episcopus,

bene

sibi conscius,

fidem

relationum verbis adhuc prestare nolebat, donec suam

eis exhi-

beref presentiam, secundum scripturam Domini dicentem: Descendam
et

videbo, utrum"

clamorem eorum, qui venerat ad me,
est ita,

opere compleverint; an non

ut sciam^.

Interim autem questio coram imperiali presentia de beneficiis

ipsorum, qui militie stipendia contempserunt persolvere,
est.

suborta

Et exinde principum' omnium emanavit sententia:
eis forent beneficia,

quod abiudicata

donec

et

stipem persolve-

rent secundum beneficiorum iura, et contemptum,

quem

fecerant,

per compositionis dispendium dominis suis

civiliter expiarent.

Ex

ore igitur principum prolata,
est.

ab imperatore et tota curia

confirmata

Factum autem
tionem
et''

est quod^,

cum omnia ad honorem Dei

et

magnificentiam imperii,
Sept.8

Mediolanensibus in gratiam per dediconsilio

civitatis

receptis'^,

principum, maxime virtute

prudentia Maguntini, essent in pace composita, domnus Ma-

guntinus, honoratissimus et de magnifico obsequio a maiestate
imperii

admodum

regratiatus, de latere imperatoris bonis avibus

remeavit ad propria.
a. e.

violeciam
1.

1.
f.

b.

episcopatu
1.

1,2.
g.

c.

creanint 2.
b. et

d.

exhibet 1, 2.
2.

veteram
1.

principium
2.

quod addidi.
8.

om.

Gen. 18, 21.

1158 Sept.

VITA ARNOLDI ARCfflEPISCOPI MOGUNTINI

629

Cetenim, coniurationis contra se facte molimina', cuius su- 1158-1159

pra meminimus, quia latere
opertum, quod non reveletur
nifesta se

eum non
'

potuerunt

—

nichil

enim

— ceperunt
et

coniuratores ipsi

ma-

iam oppositione detegere;

clandestinis''

machina-

tionibus

et

iniquorum cetuum conciliabulis et omni conamine,
solet,

quo nequitia pietatem impetere
bonis, impietatem pro beneficiis,

rependentes

mala pro

in

ipsum

bello civili et plus

quam quam

civili,

quasi intestino,

grassari";

nequitiam impietatis,

in eius absentia conceperant, mortifero fetu in eius pre-

sentiam parturientes.

Quam

ob rem ad factionis huius apertum
filii

indicium in tantum vesanie sue
quod,
neret,

Mengoti irruperunt furorem,

cum quadam
ipsi
et

Renum domnus episcopus transire decerarmata manu in gladiis et telis in ipsum et suos
die

insurgerent,
obstruere.

transitum,

ne in civitatem veniret, conarentur

Postquam

vires eis

ad id perficiendum minus sub-

peditarunt, archiepiscopus, consultis fidelibus suis,

coram

se re-

sponsuros
lato
licet

sibi ipsos vocavit.

Qui post multas dilationes, simuet

satisfacientes

,

de preteritis

que in absentia sua

contra

ipsum commiserant omnem pollicitabantur in condicto

termino satisfactionem.
occidere.

Ab

illo

ergo

die**

cogitaverunt

eum

Sane coniuratio vehementissime convalescebat
que principes coniurationis
sui,
filii
:

cottidie.

Erantnepotes

Burcardus prepositus;

et

Mengoti; et Hartmannus maior prepositus^, in cuius
iniquitatis

fabrica

omnem hanc
et
hiis

cudebant monetam;
et

et abbas'

Sancti lacobi;
et

Arnoldus Rufus;

Wernherus* de Bonlant;
Concilium
isti

cum

complices innumerabiles.

habebant
prepositi.

contra episcopum, conveniebantque in

domo maioris

Recipiebantque se tandem apud Sanctum Petrum in curia prepositi

Burcardi et domo filiorum^ Mengoti,

ibique pro castris

a.

moIimiDe

2.
illo

b.

clamdestinis 1.

c.

crassari 1.

d.

die nddidi.
e.

Cf.
1,

lohan. 11, 53:

Ab

ergo die cogitaverunt, ut interficerent eum.

Wamherus

Wemherns
1.

2.

Cf. infra p.

630
2.

n. b.

f.

fidelium

1,

2.

Luc. 12,

2.

ecclesiae

S. Martini

Moguntinae.

3.

Gode29, 30.

fridus.

V. Annales

S. Disibodi

1158

et 1163,

Mon. Germ. SS. XVII

630

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

1158-1159 erant; maledicentes

domno

episcopo, minitantesqne

ei,

quod pro

ipso

nunquam de

civitate discederent.
et

Episcopus, post tantum laborem
servitium cupiens requiescere,

post tantum

imperii
in

pacem non inveniens, multos

coniurationis malo habens suspectos
credere, quia plerique latebant

— nec

facile se eis poterat
cultellos,

—

postquam oblongos

quibus

eum

clanculo sub velamento satisfactionis confodere de-

creverant,

deprehendit et ipsos coniuratores contra se ipsa in

civitate moliri

omnibus modis cernebat, Burcardum prepositum,

qui

summus
Hunc

in coniuratione auctor et

dux

erat,

de civitate ex-

pulit, et vires ei"

omnes

in civitate ademit.

itaque,

ad imperatorem proficiscentem , secutus est
filius^

Embrico Mengoti

et

abbas Sancti lacobi^, Wernherus''

de Bonlant, et clericorum et laicorum

maxima
sibi

multitudo.

E

vestigio legem, ab imperiali ore de beneficiis Mediolani

promulgatam in

eos,

qui

militie

stipem

non dederant,

domnus episcopus

in

medium

proferebat.

Et de beneficiorum

amissione perterriti, nonnulli secundum iustitiam vel secundum

gratiam super hoc respondebant ^
sterialis

Solus Arnoldus Rufus, mini-

eius

de quo supra retulimus
sententie'',

—

cum comparium
illata

suo-

rum

nollet

stare

nec

uUam

de iniuria

domno

episcopo exhiberet satisfactionem,

sed nunc bonis verbis nunc

occasionibus nunc et induciis* tempus redimens,
nullo ab episcopo gravaretur, licet
se satisfactionibus interpellaret^
appellavit.

cum adhuc in eum super quibusdam contra
sibi conscius,

—

male

cesarem

Et

sicut coniurationis ita itineris preposito

Burcardo

ad imperatorem factus est comes.
f

V

Postquam commentationes suas

et

fraudium molimina, qui-

bus

famam domni
a.

episcopi incrustare ac insimulare^ attempta-

rant'',

penes imperatoriam maiestatem lente procedere viderent',
eis 1,
2.
e.
i.

b.

Wernerus

1,
f.

Wemherus

2.

c.

respondentes

1.

d.

sen-

tencia 1, 2.
tarent 2.
1.

indiciis 1, 2.

interpelleret 1.

g.

simulare 1, 2.

h. atten-

viderentur 1.
filius

Embrico

Meingoti et eius frater Meingotus, ministeriales ecvariis Arnoldi

clesiae

Moguntinae, in

archiepiscopi tabulis comparent ap.

Stumpf Acta Moguntina
defridus.

p. 69, 71, 72 et ap.

Guden

C. D. I 232.

2.

Go-

VITA ARNOLDI AROHIEPISCOPI MOGUNTINI
ne* omnino viderentur confusi,
ut
efflagitant

631

litteras dimissorias, 1159

recipiantur
fecisset,

satisfacientes.
si

Quod domnus episcopus
labore multis

libenti

animo

ipsi

condignam satisfactionem exhibuissent.
iterato

Frustrati
precariis''

igitur

hac

vice,

litterarum

domni imperatoris multorumque interventu multis-

que precibus pulsabant: ut digna cum satisfactione denuo reciperentur.

Acquievisset

domnus episcopus

et

tunc eorum po-

stulationibus ; sed ipsi eam,

quam

exposcebat, dare" spernebant

satisfactionem.

Multis tandem precatibus'' domni imperatoris

— postquam
com-

iudices deputarat, qui eos ad satisfactionem usque deberent
pellere

—

domno imperatori

volens deferre', annuit, ut in civieis

tatem ingrederentur.

Et prefigens

diem, egressus de civitate,

condictum eorum prestolabatur satisfactionis terminum.
Potitis
igitur

sue voluntatis optatibus,

confracte prius eis

vires

malitie

non defecerunt.

Sed omni temptatu conaminum
assurgentes, tanto robore plateas
cives

gravius in
civitatis

domnum episcopum

domosque omnesque^ viarum concursus ipsosque
Elevatum
et

armaverunt in ipsum, ut iuxta eorum sevitiam nullus a modo

domno episcopo
eorum nimis,

in civitatem pateret accessus.

est cor

et locuti sunt adversus

Deum

adversus domi-

num suum
leruntque

episcopum in magna superbia
suas;

et nequitia.

Contu-

manus

proscriptionis et exulatus

multarumque
Rapa-

afflictionum iniurias mortisque titulos in

ipsum

dictantes.

cem, tyrannum, pestilentem, et quidquid blasphemie spiritu^ adinvenire poterant,

eum nominabant;
si redire'"

adicientes

ad contumelie

maiorem cumulum: quod,
ret,
ipsi

unquam'

in civitatem aude-

carnifices panifices cerdones

pelliparii

sacharii

men-

sariique'' adesse in

ipsum

sese' proscribebant.
et

Postquam

huius intidelitatis profanus

nefandus rumor
ipsis ex-

totam terram asperserat, in superbie sue pervicacia
stantibus,
a.

sinodales
1. 2.
i.

dies

adventabant.
omnes
1.

Domnus
c.

itaque
d.

epi-

Oct.

nec
1,

b.
e.

precariis scripsi pro pariis 1, 2.

dari 2.

precibus
si

precatibus

deservire 2.
2.

f.

2.
1.

g.

spiritus 1.

h.

redire

addidi.

nunquam

k.

mensaruque

adesse in ipsum sese scripsi

pro a sede in ipsum esse.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
1159 scopus, pro officii sui debito ad celebrandam

synodum

se accin-

gens,
eis

contra eorum impetum perfidie in multo militum robore
civitatem ingressus,
sed,
noluit absque iudicio vendicare

invitis

in ipsos;

ut pius et clemens pater, ad satisfactionem

—

cum
,

eos

repente posset delere

—

iterum iterumque invitans,
officio.

sinodum instantem celeberrimo prosequebatur
filii

Sed

ipsi

diaboli,

obstinationem sectantes, contra observabant opor-

tunitatem,
suis

ut assultum in synodo facerent' et episcopum

cum

ex inproviso occuparent.

Sed ubi fraus eorum" impietati

sue eff'ectivum'' processum ministrare nequibat", ut interim maiores sibi passim'' vires accerserent", rogabant ea que pacis erant;

oiferebantque satisfactionem, ut sententiam synodalem et excom-

municationem
bat enim

tali

tergiversatione evadere possent.

Interroga-

domnus metropolitanus sinodalem sententiam:

quid
con-

super his diffiniendum foret, quia et contra

eum

et' suos«^

iurationem fecissent, et insultum'' molirentur, cedem et perni-

ciem

totius

ecclesie

et

conturbationem

;

et

presentiam suam

iuxta canonicam consuetudinem exhibere synodo contempsissent.

Quo'

cum

in procinctu sententia esset, diffferebatur in crastinum,

agentibus internunciis , qui compositionem facerere nitebantur.
In crastino vero,

ad tertiam usque

diei nunciis hinc inde

crebrescentibus ,

paci''

tandem per satisfactionem
episcopalem
et

devoventes,
se'

publico

congressu

aulam

omne concilium

armis parabant invadere et stragem, dispositam in episcopum
suosque, perficere.

Duxeruntque "" aciem suam

tribus ordinibus,

ut per

medium

civitatis,

dextra, sinistraque congrederentur per
contis,

turmas suas, cum

gladiis et fustibus,

fundis,
tetris

sudibus,

omnique

militia"

hominum; quos

ruralis gleba,

arcubus

fuligineaque" cuspide, obscuro fatiscenteque*" clipeo, fulvis aridis-

que

vexillis;
a.

quos
b.

et pelliparia
2.
c.

cerdonaria saccaria lictoria
nequibat
1.

maaccerscripst
1.

om.

2.
f,

erectuum
2.
g.

d.

possint 2.
2.
i.

e.

sere 2.

et

om.

suos addidi.
].

h.

insuetum

Quo

pio Quod
n.

1,

2. o.

k.

pati 1, paci 2.
p.

se om. 2.

m. dixeruntque

malicia 2.
1.

fulgineaque 1.

faciscenteque 1.

„post festum sancti Remigii" (post

d. 1 Octobris).

Annales

S. Di-

sibodi 1159, Mon.

Germ. SS. XVII

29,

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
cellaria clibanaria,

633
Hiis 1159
.

extrema prestiterat'
filii

civitatis conditio*'.
.

igitur falangis talibusve" castris

Mengoti instructi cum suis
Milites**

Oct.

militibus

contra episcopum

properabant.

vero

epi-

scopi, ex adverso
et eo amplius,

festinantes — habebat

enim sexcentos

milites

optime loricatos et omnes in armis fortissimos,

absque

alia admirabili multitudine

— in eos transire

aifectabant,
truci-

et repentino in ipsos irruere interitu* et

uno impetu eos

dare.

Quoniam

vulgus, omnis ferme inermis, facile erat in

fugam

converti.
lisper in

Sed domnus episcopus, parcere multitudini volens, pau-

unum

eos faciebat subsistere.
susciperent.

Et fuerunt, qui utrimEt''

que'
tionis

pactum

faciendum^

ad

hoc
aut

composi-

calculum':

quod'' infra

quindecim

dies

secundum
Erant

gratiam vel iustitiam

domno episcopo

satisfacere deberent.

enim maiores
fuerat.

et honestissimi viri terre, quibus satis

credendum

Hiis ita dispositis, inevitabiliter instabat, ut iuxta condic-

tum' Wirciburgensi episcopo' Selinginstat™ in crastinum occurreret,

ut

ei

simul et

manum

et

benedictionem imponeret ponmiii^m^i
\f\mm*''

tificatus et

plenitudinem ministerii conferret.

Protinus ergo, ut
fuerat,
illi,

domnus metropolitanus de
fide,

civitate egressus

rupto federe, violata

fracto concordie bono, contoto populo, quibus antea

fuso fasque nefasque, unanimiter

cum

indulgebatur,

immani

et sacrilega
^,

audacia ipsam

domum

Domini,

ecclesiam scilicet maiorem

ut ab ipsa inciperet iudicium, occu-

paverunt armaverunt

et incastellaverunt

Et coram

altari,

coram

mensa Domini,

ubi sanguis et corpus

Domini

conficitur, ubi do-

minice passionis misterium commemoratur, officinam" impudicitie,

et

abhominabilis voluptatis lacunam", meretricumque lupa-

nar, et

immundissime luxurie scortique fecerunt prostibulum. Exprorumpentes
condictio 1.
g.
c.

inde, fractis foribus,
a.

in

erarium ipsius
d.

ecclesie, ubi
e.

praestarat 1.
f.

b.

talibnsque 2.
«cri/>«i

miles 2.

an
1, 2.

incnrsu?
h.

utrumqnel,2.
m. Seligenstad

pactnm faciendum
i.

pro factnm pacandum

deduxemnt rem
2.

excidisse videtur.
2. 1, 2.

calculo 2.

k.

quidem

2.

1.

condnc-

tam
0.

n.

ofiicium

1,2;

officinam coniecit Gamansifts.

lacunam scripsi pro lucanar
1.

Heinrico

II.

2.

S. Martini.

634
1159 sancta
et

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
condebantur sanctorum, fures
satellites

et

latrones

et sacrilegos

immundissinios diaboli

constituentes ibidem custo-

des, nec
et

Deum

impiissima

fanantes

nec hominem nec ipsa sancta verentes, sacrilega manu demoliti sunt sanctuarium; et omnia proomnemque thesaurum ecclesie et domni episcopi, quidquidquid Deo

quid sacrum,
protectione

dicatum, quidquid intus sub Dei
temeraverunt.
Ipsa sacrata in'',

depositum fuerat,

dumenta

et

omnem

templi decorem, privilegia" antiquitatis
"

ec-

clesie librarias et antiquarias

destruxerunt,
''

et

tamquam marsui populatus

garitas

porcorum
ad

vestigiis exesas cuncta

lugubres

Deum

mittebant

mugitus.

Deinde vertiginem

vesanie sue in aulam episcopalem vertentes, furioso ore in epi-

scopum

latrantes,

omnia subverterunt, quidquid

in utensilibus

in suppellectili, quidquid in vino et
ris,

frumento% confractis cameomni-

ostiis,

diversoriis, deambulatoriis sedibusque, penitus

bus demolitis'. Vinum, quod non potuerunt consumere, in rivum

productum terra mater sorbebat.

Novissime in clericos, qui

domno

episcopo adherebant, sui furoris convertentes tonitruum,
et

domos ipsorum

res

familiares

et

quicquid in ipsis fuit ad

solum usque denudabant.
aliquis

Portas quoque urbis clauserunt, ne
pateret
accessus.

ab

inde

domno episcopo

Et
omni

sic,

domum Domini
tenus, qualiter

irreverenter ac^ contumeliose prostituentes hac-

domno episcopo

inferrent perniciem,

soUi-

citudine pertractabant;

super omnibus his sceleribus, sicut qui

maiori se iudice solent tueri,
et

domnum imperatorem

auctorem

preceptorem interpretantes.

Postquam tante impietatis ad domnum episcopum pervenit
opinio, nichilominus,
dationis

admonitis fideiussoribus, prefixum emen-

ipsorum in castro Pinguie prestolabatur terminum. Ubi
intidelitate

autem eos fraudis sue emolimenta'' perpendit tanta
fore'

adeptos nec satisfactionem pro iniuria sed minas e contra
aiebat:

tonare,

Ab

ipsa pactionis^ origine inquit luce clarius

a.
e.
i.

previlegia 1.

b. antiquitates 2.
f.

c.

librarios et antiquarios 1,2.
2.
g.

d. cuncti 2.

invenerunt excidisse videtur.
foret 1.
k.

demolitur

in 1.

h.

emolomenta

2.

factionis 2.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
erat,

635

quia', mortifero doli velamine concordie^ federa ineuntes", 1159
dictis

non

facta compensarent , sed timide nequitie sue cepta,

data oportunitate, •patrarent.
scientia pertiirbata\

Semper enim presumit

seva, con-

Conscientia enim eorum,
nocere.

nevo infdelitatis
et

transfixa,

non potuit non

Generatio enim hec prava

perversa filiorum Mengoti, generatio que
suum"^,

nunquam

direxit cor

genimina viperarum^, hec venenosa capita ydre repul-

lulantia

nunquam

vincuntur in bono *.

Ego enim per
et

patientiam

sustinui eos.

Vindicet
et

Deus obprobrium

conculcationem sanc-

torum suorum,
pita eorum;

reddat sanguinem tante traditionis super caet

quoniam polluerunt sanctuarium Domini,

de

domo

Dei fecerunt speluncam latronum ^
reddatque
eis

Hoc
et

videat

Deus

et iudicet,

secundum opera eorum; quia gratis
et

sitiunt san.r!"»

guinem meum,

insidiantur vite

honori meo.

Post hec versus Moguntiam cum'' procederet, et prae' foribus civitatis
sis

eorum comperisset
potenter insidias,
ut,

et

—

in

fugam

ipsis conver-

—

evasisset

noluit fidelium

suorum con-

sultationi acquiescere,

collecta militia, civitatem percuteret
sui eos perseve-

in

ore gladii.

Sed cum in pravitate propositi

rare et imperiali se auctoritate super tanto flagitio tueri cerneret,

civitatemque ipsam

eius

soli

domino' conservandam

fate-

rentur ;

postquam eos

in

festivitate

omnium sanctorum

gladio Nov.

i

excommunicationis ferierat et civitatem a divinis suspenderat;

ad imperialem presentiam, cui tanta obsequia impenderat, super

tam

piaculari flagitio

cum
felicis

religiosorum copiosissima multitudine

transalpinare contendit.

Ea

tempestate,

recordationis

papa Adriano debito

nature perfuncto^, magnis apostolica sedes obtunsionum» malleis
erroribusque trapezitarum'',
a.
f.

tamquam regnum
c.

in se
d.

ipsum
e.

di1.

quod

2.

b.
g.

discordie 1, 2.

inientes
2.

1.

om.

1.

pro

an dominio?
1.

obtonsionum

1,

obtensionum
sit

h.

trapezatarum

1.

Sap. 17, 10:

„Cum

enim

timida nequitia, dat testimonium con-

demnationis;
2.

semper
3. 1.

enim

praesumit

saeva,

perturbata

conscientia".

Ps. 77, 8: „generatio prava et exasperans; generatio,

quae non direxit
Matth. 21, 13.

cor
6.

suum ".
1159 Sept.

Matth. 23, 33.

4. Cf.

Rom.

12, 21.

5. Cf.

^6
1159
teri

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
e regione dissidentibus,

visum in duobus apostolicis

quorum

al-

Victor alteri Alexander tradiderat pronostica' nomen, rapta-

batur in preceps.
clesie

Et scismatis cancer

in

vastum eo usque

ec-

corpus irrepserat, quod christiane unitatis soliditatem pene
huic''
festi-

sua infecisset malitia, nisi inspirante Deo catholici principes
generali

morbo

ancipiti

gladio

spiritus

per abscisionem "

nassent occurrere.

Itaque venerabilem

Arnoldum Maguntinum,

*transalpina petentem, imperiales apices multorumque illustrium

principum in

itineris

ipso

procinctu prevenerunt epistole preeis

carie, poscentes: ut

pro necessitate universalis ecclesie
'

digna-

retur in octavis epiphanie

reverentissimam suam exhibere perqualitatem meritave insinuantes
auctoritatis

sonam; locum Papie,
negotii;

et totius
:

proponentesque

quod sine
in

sue presentia,
dif-

etiam
finiri

si

mundus conveniret

unum, tam arduain causam
oculi

non expediret, eo quod omnium

ipsius super hoc

consilium expectarent atque sententiam.
In

omnium quoque

epistolarum pretextu*' ipsius super ne-

gotio, cuius gratia proficiscebatur,

imperator ac principes accu-

ratissime loquebantur; patientiam,
;

quam

in hac causa exhibuerit,

admodum commendantes et suam opem contra impios hostes domini Dei et suos omnimodam pollicitantes prenunciantesque,
;

pena erumpna atque confusio maneret, quoniam hac infanda temeritate non solum Maguntinum, verum etiam in ipso totum connil

quod

aliud perfidos

et

infidelissimos ipsos nisi labor

et

cussissent

ac' turbassent
se

imperium.
victorie

Hiis

ergo

litterarum,
aiebat:
filios

quasi ultro

ingerentis',

perceptis tropheis,
consiliis

Dominus Deus

inquit
et

qui

est terribilis in

super

hominum^, videat

discernat

supervacue exprohraverunt

causam meam; quoniam animam meam^, et demoliti

gratis et

sunt dodissi-

mum Domini

et

testamentum eius polluerunt.

Deus, qui
dissipet

pavit^ consilium Achitofel adversus David,

consilium

eorum adversum me
a.
f.

et

reddat
1.

eis

secundum vias abhominationis
abscissionem 2.
d.
sic.
e.

prognostica

2.
g.

b.

hinc

c.

et 2.

ingerentes 1.
1.

dissipat 1, 2.
2.

1160 lan.

13.

Ps. 65, 5.

3.

Ps. 34, 7.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
eorum.

637
1159

Ego autem paratus sum, innocentiam meam omni regno probare'; et coram omni imperio cum ipsis contendere volo iudicio ; et perscrutari, quid apud imperium promeruerim ^, quia
isti

impiissimi auctoritate, ut aiunt, inperatoris mandatoque suo

tantam contumaciam in me presumpserunt.
Gradiebatur autem domnus Maguntinus via regia; cupiens
Nov. Dec.

montium
forte

lovis aditus valliumque ipsius anticipare prerupta,

ne

hiemps, que tunc asperior inhorruerat, que haut parum
aquas in glaciem iam coegerat, transitum ipsum lovis

nivales

in difficultatem converteret.

Porro adversarii sui, contra

eum per

invia et solitudines

compendio quodam usi, more latronum noctis profunde inrumpentes'' silentium'*,

bidui

itineris

ferme spatium ipsum precesut

serant;

clanculo

preire conantes,

famam

ipsius

apud impeexhibito,

ratorem et totam curiam commacularent*
aliquos interim sibi compararent fautores.
bis resistit et humilibus dat gratiam^,

et,

pretio

Sed Deus, qui super-

eorum nequitie impetum
est:

ipso

in itinere subnervans, iuxta

quod scriptum

equum

et

ascensorem proiecit in mare^, a quodam magnate regionis
capti,

illius

detenti

et

ad suam,

scilicet episcopi,

presentiam usque

conservati,

ipsiusque voluntati omnes
ut eis redderet,

sunt traditi et in

manu

sua positi;

secundum quod

ipsi promeruissent.

Noluit autem clementissimus presul
bonis
ei

— quamvis

tanta mala pro
et

ingessissent,

quamvis tantam impietatem

tam im-

manem» rapinam tyrannidemque adhuc in domum'' Dei et in ipsum exercerent, et' domo patria propriaque sede eum expulissent

— noluit

in eos

manum

inicere

;

non carcerem, non

vin-

cula,

non ullam custodiam.

Sed vehementer indoluit, quia re-

tenti ac impediti fuissent.

lussit eos illesos ac liberos abire, ut
iter.

ceptum contra iustitiam prosequerentur

Ceterum

ipsi,

nusquam'' tutos' se fore credentes, ad imperatoris usque prea. e.

probare om.

1.
f.
1.

b.

promeruerunt
1.

2.

c.

inmpentes
h.

1. 1,

d.
2.

solencium
i.

1.

conculcarent 2.

bro

g.

immanam

1.

domo

ac 2.

k.

nunquam
1.

2.

tutos om. 1.
2.

lac. 4, 6.

Exod.

15, 1.

688
1159
Nov Ddc

VITA ARNOLDI ARCfflEPISCOPI MOGUNTINI

sentiam ipsius fruebantur" tuitionis ducatu.
venerabilis Maguntinus

Implebat itaque

mensuram

apostolicam, factus'' tante addicentis:
illi\

versitatis discrimine actor"" apostolici verbi,

Si

esurierit

inimicus tuus, ciba illum; si

sitit,

potum da

Animum

quo-

que David, Bethleemitidis regis atque prophete, induisse conspicitur
vir
iste

egregius;

cui

cum persecutorem suum,

Saul

impiissimum regem, Dominus in manu sua in spelunca Odollam"
tradidisset, abscisa'' clamidis ipsius* ora"\ noluit extendere

ma-

num
Dec.

in ipsum, dicens: Lidicet

Deus

inter te et

me\
quam

Quanto autem apparatu quantove^ tripudio, postquam presentie sue

rumor castra
ad

cesaris

fama evolante

respersit, et

officiosissime

unum
vel

circiter miliare

—

preter hos,

qui pri-

dem^ ad unam
oscula ruere''

amplius dietam occurrerant*'
si'

—

principes

omnes obviam Maguntino procedere
et

cerneres et certatim in

ab ore narrantis

pendere inviseres',

pulchri

spectaculi illa dies foret.

Stipatus igitur hinc inde principi-

bus, undique et fulcitus proceribus et aliis quorura

non

est

nu-

merus, aulara imperialem preconis sub voce Maguntinus ingreditur.

Tante presulis reverentie maiestas imperialis assurgit

et

Teutonico more'" resalutatum considere iubet.

At

ipse,

omnibus principibus

sibi constantibus

magno dato

silentio, iniurie

sue querelam presentibus adversariis coram de-

prorait; curiosissirae sciscitans:

an cesaris throno hec tara seva

eraanasset sententia, quod" ministeriales sui corara positi sedem

Maguntinam, patria rebus

et

honore ipso depulso, rapaci sacriet

legio et latrocinanti" tyrannide debuissent invadere;

doraum
et

orationis,

ipsum tribunal Dei viventis, speluncara latronura
et

omnis spurcitie lacunara exhibere raandasset;

an servitio suo

apud imperialera maiestatem

id promeruisset.

Talia perstabat meraorans, fixusque raanebat*.
a.

furebantur

1.

b.

factus

—

actor scripsi pro actus
e.

—

factor 1, 2.
2. g.

c.

Mo-»'
1.
2.

oUa
h.
n.

1,

Meolla

2.
1.
o.

d.
i.

abscissa 2.
si

om.

2.

f. 1.

quantoque
videres 2.

predem
1,

occurrereraut

addidi.

k. rure 1.

m. nie

more

quid
1.

2.

latrocinante 2.
2.

Kom.

12, 20.

1

Reg. 24,

6.

3.

1

Reg. 24, 13.

4. Virg.

Aen.

II 650.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

639

Vix cum verba
.

finisset,

concitato clamore ob sceleris novitatem 1159
.

.

.

.

et

immanissime mndehtatis raritatem omnes strepere omnesque

.,.,,..

Dec.

vociferari glomeratis cepere tumultubus:

pro nefas!
et rei

et:

Mo-

riantur suspendanturque ! Rei sunt mortis

sunt maiestatis %

qui hec presumpserunt.
sedato,

Et geminabant.

Tandem clamore
notam
in

postquam domnus imperator a
adversarii Dei,

se buius suspicionis

absterserat,

luridi ora'',

medium

responsuri

ducuntur; faciem enim ipsorum pallor,

suffusus rubore ac tre-

more, obsederat".

Quid contra dicerent, miseri non habebant.

Sed, quibusdam innitentes calumpniis
silentio,

—

a principibus

pressi

quia hiis mendaciis locus nou erat

— quales principum
truces** intuitus fero-

totiusque curie invectiones detulerint;

quam

cesque animadversiones experti qualesque damnationes
in

sint";

quanto ludibrio habiti,

se

super tam detestabili temeritate
aifecti,

sua audierint;
in

quanto pudore
iterum
oris

a conspectu curie usque
fuerint;

crastinum,

audieudi,

sublati

quantumque'

domni Maguntini

gratiam

et corporis

dignitatem et elegan-

tiam gestus ipsius observantiamque verborum suorum et grandeve sue etatis reverentiam universi obstupebant,
hostibus suis

devoventes; et presens etas et secutura^' potest retinere posteritas.
Hiis
pes,

ergo pro tribunali decursis,

catervatim ruunt princi•;«!

suum domno Maguntino
Validissima

oiferentes hospitium.

namque obsidione medio hiemis tempore amItalie

bierat

domnus imperator quoddam munitissimum
valles,

opidum,

Crema nomine; aggeresque,
struxerat.

propugnacula, arietes, machi-

nas et omnia editiciorum tormenta contra ipsum in gyrum pre-

Ediderantque

sui

ad hiemales imbres horroresque
circiter

al-

gentis

brume arcendos, omnibus
quecumque mappalia,
hec igitur hospitia

ad decem miliaria circa
'.

abrosis'',

paleariis circumpendentibus

Ad

novum hospitem

curiosi principes

certatim vocabant.

Obtinuitque

eum

illustris

Conradus comes

palatinus Reni, imperatorisque germanus; et quia vicinior curie,

a.

maiestati 1.
1, truces 2.

b.

luridiora corr. in lucidiora 1, luridi ora 2.
e.

c.

obsiderat
h.

1.

d.

comcis

sunt

1.

f.

quantamque
1, 2.

2.

g.

secuta 1.

ob-

rosis 1, abrosis 2.

i.

pendentibus circum

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
1159 et quia ei familiarior erat.

Et suum hospitium, medio

in publico

pro ipsius oppidi foribus magno macerie" robore septum, et
multitudinis
tula''

erat capacius et,

in

cuiusdam

valli

eminentia pa-

consitum, liberum cernentibus longioremque passim poUi-

cebatur intuitum.

Tanta autem

vis algoris

regionem illam

et

omnem

meridi-

anam plagam
monstruosum

ea tempestate compresserat, ut et aqua, in terre
solidum'' plantis iter prebuerit
et,

duritatem coacta,

—

quod

illic

est —

rerum lege

mutata'', meridionales coloni

in aquilonis climate se hiemare contenderent.
Hospitalitatis
igitur

expletis

officiis,

dum

aurora spargit

polum

terrisque illabitur* dies', super negotio

domni Maguntini
iniuriam tam-

principes convenerunt in unum;

quilibet ipsius

quam suam
imperator

prosequi cupiens.

Sed obsidionis labor atque an-

xietas aliquot resistebat diebus; nec dabatur otium, ut

domnus
sine

huic

malo^ imponeret debitum finem.
dolore transibant'"
principes,

Nec

magno
tine

cordis

presertim Magun-

ecclesie

homines, tantam iniuriam.

Conquerebantur enim

sedula contritione altissimo Deo,
viri

quod huiuscemodi conditionis

tam temerarium

et

criminosum facinus in tam excelsura
'

principem magniticumque archiepiscopum

et

in
si

tam
iam

nobilissifas esset

mam
et

sedem attemptassent

;

adicientes ,

quod ,

nisi

per imperatorem dumtaxat
laqueis

omitterent,

diversis

penis

aifectos'',

eorum guttura

constringerent',

et variis sup-

pliciis
ante Dec. 25

actos'',
,

diversarum genera penarum experirentur.

Tandcm
iectis

cum

sollempnis

sacratissime nativitatis

Domini

ortus urgeret, nacta oportunitate

—

in

medio exhibiti cum obtesti-

respondere nequirent, nec esset conveniens eorum
et

monium;

ex principum sententia mortis pene'" addici super

horrenda sua presumptione universi deberent

—
,

iudicium

sic

mutatum

est in consilium

:

ut ipsi,

omnimoda

satisfactione

domno

episcopo in misericordia vel iudicio respondentes

sicut vitam

a.

materiae
f.

2.

b. 2.
1.

patulo

1.

c.

solitum 1.

d.

immutata

2.
i.

e.

illi-

batur

1.

om.
sic.

g.

modo

2.

h.

transiebant 1, transigebant 2.

episco-

pum

2.

k.

confringerent 1.

m. pena

1.

VTTA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
et res diligerent, illud

641
1159

civitatem monasterium et omnia ablata infra

spatium
illatam

sibi

cum omni

integritate restituerent

;

et oflfen-

sam

digno

exhibitionis

honore pro beneplacito domni
expiarent; et civitatem et proet

episcopi

cum omni emendatione
et

prium larem

totum episcopatum usque ad gratiam suam

preceptum abiurarent.
in instantia

Noluit autem doranus episcopus tunc
recipere, nisi

eorum iuramenta"

primum excommuse exhiberent

nicationis vinculo exirent et
iustitiam.

secundum canonicam

Quod

quidera

ob obsidionis ferventissimum studium
Satagebat enim
ut oppido
*

ad Papiense usque dilatum est concilium.

domnus imperator, ante
Interim autem

nativitatis

proximum festum

vel deditione seu viribus potiretur.

—

adversariis ibidem retentis'*, ut postmoin eos

dum,

nisi

omnia restituerentur episcopo, gravius

animad-

verteretur
scribit

—

domnus imperator

in hec verba Maguntinis' re-

„Fredericus Dei gratia

Romanorum imperator
civitatis

et

semper

augustus universo

clero

totius civitatis

Maguntine ministerialigratiam suam et

busque

et

omnibus eiusdem

civibus

omne bonum.
rissimus et nostri

Veniens ad nostre maiestatis presentiam ca-

maximus imperii princeps, Arnoldus
et

archie-

piscopus vester, miserandam
auribus nostris in

nostris

temporibus inauditam

communi

frequentia principum nostrorum que-

relam adversus vos deposuit: videlicet quod ipsam

domum

Dei,

ecclesiam maiorem, quod a seculo non est auditum, incastellaveritis; et,

que domus Dei domus'' orationis ex ipsius ore Dei

predicatur'',

speluncam latronum

et

omnium

officinam abusionum

vobis

illicite

et flagitiose feceritis.

Quam
et

ob rem, sicut gladius
flagitio

doloris

pro

tanti

sceleris

ausu

pro tam piacdari

viscera nostra concussit et ipsa precordia nostra prorsus penetravit,
sic

ipsum gladium
in camenta 1.
b.

iustitie,

gladium ultionis, quem* ad
c.

a.
e.

eonun
1.

relictis 2.

Maguntino

1.

d.

que
1.

iomxxa addidi. """

Crema.

2.

Matth. 21, 13:

„Domus mea domus

orationis voca-

bitur

".

Jafr, Bibliothec» m.

41

642
1159

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

vindictam malefactorum laudem vero bonorum ex divina provisione gerimus,
vire" oportebat;
cipites

in
nisi

cervicem impiorum et malefactorum dese-

quod ex persuasione principum,

ne''

pre-

videamur, tanti sceleris expiationem et dignam emendaPreterea, ne quid ad dolorem

tionem vestram expectamus.
deesset,

unde tam nostra quam omnium catholicorum voluntas

contra vos merito succendi debeat, erarium domus Dei, in quo
sancta sanctorum erant recondita, in quo et ornatus templi, videlicet pallia

cappe plenaria vestesque" sacerdotales

et cetera

vasa** ministerii
et universa

Domini erant

reposita,

armata manu

irrupistis;

per pavimenta ecclesie dispergentes, tabernaculum

Dei

suis operimentis denudastis violastis et contaminastis.

Ut

autem de

divinis

ad humana descendamus, huc* accedit: quod
et archiepisco-

ipsum carissimum principem nostrum, dominum

pum
vestro

vestrum, suo potentatu suoque dominatu temerario ausu
privastis;

ab ipsa civitate, ad cuius titulum electus et

consecratus et intronisatus est,

ipsum violenter
ei

eiecistis;

eiuset

que

domum
eius

et

aulam episcopalem indecenter

abstulistis;

fracto

erario

simulque cellario, aurum eius et argentum,
debebat deser-

vinum quoque

et necessaria cetera, quibus nobis

vire et imperio, vos, quibus est pro ratione voluntas, diripuistis
et

violenta

manu

inter vos distraxistis^;

hec et similia ex no-

stra voluntate

et iussione vos fecisse,
est,
ita

asserentes.

Quod,

sicut

Deo

et

hominibus odibile
teste

a conscientia nostra et omni

mandato nostro,
sentes itaque
versis

Deo, constat esse alienum.
auctoritatis

Per pre-

nostre

apices vobis» singulis et uni:

mandamus, sub optentu
integritate

nostre gratie precipientes
incipientes,

qua-

tenus, a sanctuario Dei
et

primum

ornamentorum

ecclesiam

cum omni honore Dei Deo restituatis; et

dilecto principi nostro archiepiscopo vestro

domum suam
cum omnibus

et au-

lam episcopalem cum auro
silibus et

et argento suo,

uten-

universis

ablatis,

in

presentia legatorum nostrorum

Simonis** de Sarbrucke et Walteri' de Husen'' et Davidis
a.
f.

Worhoc
2.

deservire 1, 2.
g.

b.

nec

1.

c.

vestes quo 1.

d.

vsa
1.

1.

e.

destruxistis 1.

vobis addidi.

h.

Simone

1.

i.

Waltero

k.

Hussen

2.

VITA ARNOLDI AROHIEPISCOPI MOGUNTINI
matiensis, presente quoque nuncio" archiepiscopi
stode''
ris
,

643
cu1159

Amoldo

maioris ecclesie,
Sigiloni"

sub testimonio etiam Hartmanni maiodecani
et

prepositi

magistri

Willehelmi,

absque

omni diminutione

reddatis;

ipsam quoque civitatem cum omni

iure et honore ita liberam, sicut

eam

habuit,

cum a

patria exi-

vimus, omni remota contradictione, eius dominationi subdatis
et

resignetis;

et

de omnibus

illatis

iniuriis ipsi plenarie satis-

facientes,
servitio
eius,
nis**

debitum honorem

et

dignam reverentiam cum omni
ita studeatis,

ei

de cetero exhibere

quatenus gratiam

quam vehementer

offendistis,

per dignos fructus correctio-

vobis reconcilietis, et nostra imperialis clementia inter

ipsum
sta-

et vos mediatrix possit exsistere,

quod

ecclesie

Maguntine

tus de cetero incolumis perseveret et universitas vestra in rebus
et personis

sub eius patrocinio in pace et tranquillitate possit

permanere

".

Postquam, perfecta legatione, nuncii repedarunt
tatis,

— de

civi- 1160

ecclesie

auleque

episcopalis

ablatorumque "
et

restitutione

aliaque

prosperitate '
baiulantes

domno
rumores

archiepiscopo

universe

curie

secundos

—

dominice

nativitatis

feriatis

sollempniis,
tione*,

Cremensisque oppidi obsidione, ipsius facta dedi-

victoriose ac^ triumphanter'' peracta, castris in favillam

cineremque usque redactis', ventum est ad Papiense concilium.

Ubi

— postquam

sancta et universalis ecclesia, spiritu Dei

Febr.

verbi congregata, de duobus apostolicis per'' decretum alterum

presentem, Octavianum videlicet qui ad eius examen confugerat,
canonica censura electum et proraotum ut
tis
illic

multis argumen-

sole clarius apparuit,

in

cathedram beati Petri canonice ac
in presentia

rationabiliter
ratoris

confirmavit

—

domni pape

et

impe-

totiusque concilii

domnus Maguntinus

prefatos adversa-

rios suos ab excommunicationis sententia denodavit.

Dignum
ab-

namque
a.

erat, ut,
b.

quod sub
custodi 1.

oculis totius
c.

mundi, ut
d.
g.

ita dicatur,
1. e.

notario 2.
1.
i. f.

Sigilonis 2.

correptionis
et 2.

latorumve

prosperitate xcripsi pro prospera

1,2.
k.

h.

trium-

phante
1.

1.

redactis scripti pro correctis 1, 2.

per addidi.

1160 lan. 26 et 27.

V. Otton. Morenam, cuius librum edidi in

Mon. Germ. SS.

XVm 619.
41*

644

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

1160 per superbiam commiserant, per satisfactionem
'

coram omnibus
reconciliationis

humilitate

diluerent.

Absolutionis igitur

et

modus
tes

hic fuit : ut clerici

secundum ordinem suum, qui presen-

aderant, post absolutionem pro honore domni episcopi in'
civita,te

ipsa

Maguntina laneis

tunicis nudisque plantis vindictam,

que vulgo dicitur harnschare \ de Sancto Petro usque ad Sanc-

tum Albanum per

civitatem

mediam

deferrent,

et

sic

domno
ca-

episcopo reconciliarentur per osculum; ita tamen, quod iustitie
starent, si super aliquo eos impetere vellet;
laici vero:

pitanei post
et qui

ipsam absolutionem ,

et qui in

presentiarum erant

domi remanserant, usque ad mandatum domni archiepicivitatem
et

scopi

ipsum episcopatum abiurare

et,

cum

ipse

iuberet, civitatem ingredi

—

et

non ante

—

deberent, respon-

suri super hiis,

que adversus'' ipsos haberet, vel in misericor-

dia

vel

iudicio

suorum comparium,
;

et

sic

gratiam et

bonam
"

voluntatem recuperarent
tassent,

cives autem,

postquam vindictam

porin

domum
suis

episcopalem, ut antea fuerat vel melius,
reparare et,

omnibus
esset,

utensilibus

quicquid ex ablatis de-

equa compensatione domino suo archiepiscopo oporteret

recompensare.
privilegio
"^

Hec coram imperatore

et principibus acta et

imperiali confirmata ac per nuncios imperiales, quo'

super his omnibus vicem cesaris cognoscerent, Maguntinis constat esse delata.
/sfa;
)

Quanta autem
patres
in

auctoritatis

dignitate inter
effulserit;

alios

catholicos

conspectu totius concilii

qualia quoque de

christiaue religionis unitate referenda^ contra divisionis impiis-

simum scisma more declamatorio
quomodo
et

et

quam profunda^

disputarit;

universam ecclesiam

in''

verbo exhortationis ad emu-

lationem indivise armaverit unitatis et paternarum traditionum

quantum pro pacis bono, quantum ad reformandam' concordiam
a.
e.

inter

regnum

et

sacerdotium desudaverit
adversarios 1.

;

et

quantum Mad. previlegio 1.
g.

in addidit Boehmer.
1, 2.
f.

b.

c.

vindicta 1.

quod
2.

unitate referenda scripsi pro unitatis reverencia 1, 2.
i.

pro-

funde

h.

in om. 1.

reformandum

1.

1.

Cf.

supra p. 615

n. 3.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

645

guntinam ecclesiam profunditate sapientie,

discipline gestusque 1160

sui reverentia, "vocis totiusque persone dignitate in oculis

omnium

magnificaverit, ita ut recte id in ipsum regine Austri" concre-

parent eulogium:
audivi^;
et

Maior

est

sapientia

tua

quam rumor, quem
in
articulo

quomodo omnem Theutonicum clerum
excidere.

diei illius sue virtutis fulgore nobilitarit;
litate''

nuUa temporis mobi-

a

bonorum mentibus debet

Deinde, novo

cum

apostolico veterana

Romane"

et

Magun-

tine ecclesie federa novis amicitiis'' concilians,

vicem apostolici

super

omnem

sui metropolitanatus diocesim legationemque no-

vellis fascibus

portans

;

valedicens fratribus
ei

;

ab imperatore tota-

que curia gratissime' resalutatus,

queque' optata prosperaque

imprecante*; assumptis honoratissimis viris ex imperiali latere,
qui causam

suam cum Maguntinis

vice

domni imperatoris, ut

supra dictum est, peragerent; itinere multo confecto, aerisque
violentissimam intemperiem fluminumque
ac''

viarum pericula',

aquilone horribiliter stridente, Spiram usque perpessus; ad patrios

lares

— pacem

et

quietem'',

et

amodo

divinis

totum se

mancipare obsecutionibus inenarrabiliter
circiter

sitiens

— Maguntiam'
civitate
c.

ramos palmarum remeavit. Et haut procul a

Mart. 20

apud Sanctum Albanum emendationem civium per octo
tinuos et eo amplius expectavit.

dies con-

Ubi cum omnia
tore

in

pace iuxta imperialem sanctionem aucviderentur,
et

Deo""

composita

misericordissimum ultra

quam
pra
dies,

credi possit se singulis et universis exhibuisset, omnibus,

qui onerosam" vindictam vel exilium pro offensa debebant, su-

modum
quod

parcens et compatiens; pauci
hii,

admodum

effluxerunt

qui secundum" imperiale decretum gratia satis-

factionis
suri,
a.

ad exilium, sine voluntate domni episcopi non rever-

transmigrarant, e vestigio ferme
Anstriae 2.
d.

— cum optimum circa eos
Romane
quoque
k.

b.

nobilitate 1.
e.

c.

veterana
2.
f.

scripsi
1, 2.

pro Romane
g.
1,

Teterana 1, 2.

amicis 1.
h.

gravissime
1.
i.

imprecorr. in
2.

cantes 1, nuntiantes 2.

ac om.
1.

periculis 1.
n.

quietam

qnietem
0.

2.

1.

Maguntinam
1, 2.

m. om.

1.

sic scripsi

pro honorem 1,

sic scripsi

pro secus
7.

1.

3 Eeg. 10,

646

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

1160 gratie gereret
sine difficultate

animum, ut mox ad imperatoris precatum

eis

largiretur introitum — ipso invito et inconsulto

denuo civitatem quasi ex precepto imperatoris'' maiori" quam
prius

contumacia

ingressi

sunt.

Et

fiunt

novissima

peiora

prioribus.

Duo enim
Pinguia

truculentissimi

homines, Reginbodo

scilicet

de

et Gotefridus

de Eppinstein,

quasi duo viperini virualiis

lentissimi fetus gemelli, qui

una cum

civitatem et episco-

patum abiurarant,

in civitate ipsa deierantes** perstiterant, ar-

mata multitudine eundem locum
dos,

inpiantes.

Ad

quos eliminan-

quia popularis vesanie impietas ipsis cepit iterum favere,

quosdam suos necessarios domnus metropolitanus convenerat.

Quam

ob rem, ut impietas impietati adesset possetque* contra

pietatem dimicare fortius, qui exierant, illicitam maturaverunt
reversionem.
conscientia.

Numquam'

satis festinare potest infidelis

eversaque

Ceperunt iterum civitatem machinis propugnaculis turribus
et edificiorum obstructionibus aliisque

munimentis, domos suas^

atque plateas modis omnibus instruere, cives a

magno usque ad

parvum contra dominum suum archiepiscopum armare animare
et,

ut ad necem ipsius vigilantissime se prepararent dato signo,
:

pro viribus adhortari; proclamantes
loci,

ipsum esse sevum hostem

destructorem, predonem, exactorem, qui eos omnibus bonis
totiusque civitatis mortificatorem;

privasset,

senem, cuius iam

peccata venissent,
rent profundere'\

cuiusque sanguinem propriis manibus debe-

Et ex hinc observabant oportunitatem , quo-

modo eum
probrationis

possent occidere.
atque' contemptus

Ad maiorem quoque
cumulum
ei

tante ex-

turgida'' et illud adi-

ciebat crudelitas:

quod,
sibi

quicquid

paulo ante detulerint, non

pro ipso, non ut

aliquem ex oifensa impendissent honorem',

sed ex mandato et pro mandato dumtaxat cesaris hec persolvissent.

Hec impia

et

alia

sceleratissima in episcopum et

dominum suum profana personabat Maguntia.
a.
c.

in ipso

invito et conscio 1
d.

,

ipso invito et inconscio
e.
i,

2.

b.

imperatorio 2.

maioris 1.

degerantes
1.

1.

posset
et 2,

1,

f.

Numquam

— conscientia
1.

om.
2.

2.

g.

suos

1,

h.

perfundere

k.

tergida 1.

laborem

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

647

Cum

hec multiplici rumore multorum vel relatione forent 1160
pii

comperta, primum domnus episcopus,
lesu Christi exemplo maledicta

magistri ac pastoris

eorum haut multum depensans,

Et Dominus
fabri
est'^,

inquit

meus lesus Christus a Pharisaica hoc quam
:

sepe pertulit perjidia, dicente

„

Demonium

habes "^
et:

et:

„ Filius

qui in Belcehub

eicit^
et

demonia"^

„Venite, mit-

tamus lignum in panem

eius,

eradamus eum de terra vivenoperibus nostris
et

tium*; quoniam contranus
nobis peccata
legis^,
et

est

improperat

abstinet se

a

viis nostris

tamquam ab

immunditiis ^ °.
pateretur,

Qui,

cum

malediceretur,

non maledicebat; cum
se iniuste^.

non comminabatur ; tradehat iudicanti

Non

contendebat neque

clamahat, sicut dicit scriptura, nec audivit

quis in plateis vocem suam^.

Contumelias

et

errores passus est
.

ab

eis.

Exemplum

dedit nohis, ut et nos ita faciamus^
et

Oportet

ergo nos amhulare, ut
cecitas
litate

ipse amhulavit^°.

Maguntina autem
infideChristiy

ad hanc usque prorupit insaniam, quod ludaica
Dei, domicilium orationis, sponsam lesu
et

domum
Et

sancta sanctorum" dehonestarit
culcarit.

infandissima immunditia connostris temporibus
satisfacere no-

in hoc tanto et

tam inexistimato

facinore non solum
lunt", sed et

resipiscere^,

non solum Deo

contemptum contemptui coacervant. Quippe impius^,
devenerit^,
est

cum

in

profunda viciorum

contempnit^^^ .
et

Ceterum

a sanctuario Domini inceptum
previsum

iudicium^^ ;

quis

sum

ego,

ut dispositionem' Dei possim prevenire^, quando
est,

et si sic

a Deo

ut^

pastorem percutiant.

Sane,

impietatem
ec-

eorum
clesia

et

abhominationem nefandissimam tantumque nefas in

Dei, mihi commissa, insidere, equo animo ferre nulla-

tenm possum.
cessit,

Utamur ergo foro , quod gratia Dei nobis con-

donec invicta Felicitas finem his malis imponat.
es 2.
b.
e.

Ego

a.

eiecit 1, eiicit 2.

c.

conculcarit et seqnuntur in 1, desunt in 2.
g.

d.
i.

resipisci 1.

volunt 1.
k.

f.

ipsius 1.
1.

devenerint

1.

h.

contemnet

2.

disposicioni 1.
1.

perire 1.

et 1.

loh. 7, 20.
5.

2.

V. Matth. 13, 55.
6.

3.

Luc. 11, 15.
7.

4.

le-

rem. 11, 19.
8.

Sap. 2, 12.
9.

Sap.

2, 16.

1 Petr. 2, 23.

Matth. 12, 19.

Cf. loh. 13, 15.

10.

Cf. 1 Thessal. 4, 1.

11.

Prov. 18, 3.

12.

Cf.

Ezech.

9, 6.

648
1160 enim

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

sum

senex sexagenarius

et

eo amplius et processi in die-

bus meis^ ; canus, uti verticem cernitis; multo labore multisque

huiusmodi erumpnis
tus
;

et

calamitatibus

et

angustiis spiritus attri-

seniles artus et fatiscens canities quietem et

otium a
et

modo

rogant.

Proposueram" reliquum tempus

vite

mee

etatis

—
ex-

etsi^ circa

undecimam

et

serotinam horam, tamen quia
pace, domino

numquam

est sera conversio

— adepta

Deo holocaustum

hibere; ut deinceps, exutus a contubernio et sollicitudine'^ huius

mundi

et^

a nequitia

eius, soli

Deo vacarem.

Sed nunc, quia
et

Maguntina

perfidia quietem mihi et

propositum invidet,

de-

solationem ecclesie mee, pro qua multos perpessus
et

sum

labores
est

mala, contemptumque sanctorum nequeo intueri, vertendus

huius linee" gressus.

Malo enim
ut

incidere in

manus hominum,
canere

quam

in

manus Dei mei^ ;

cum propheta

possim:

„Quid retribuam Domino pro omnibus, que retribuit mihif Calicem salutaris accipiam, et nomen Domini invocabo"^. Dominus
lesus Christus pro peccatoribus ,
ecclesia non habente^

quorum ego unus sum,
,

et

pro

maculam neque rugam
ecclesiam

ut exhiberet
est.

eam
Et

virginem^ sanguinis sui proprii lavacro mori dignatus
ego

quoque propter ipsum

et

suam, ut

filii et

sathane
in caret

de tanta presumptione non glorientur , paratus

sum

cerem

et

in

mortem

ire.

Ipsi quidem mihi necis minas
arbitrantes

verba

blasphemie intemptant,
lente

me

deterrere.

Sed ego, voScriptum

Deo, persequar^ vias eorum
in

et

eos^ de tante factionis piaintrare.

culo

emendationem Domini
est:

compellam

quippe

„Cecos

et

claudos compelle intrare^^.

Dixerat hec.

Denique, ut
certaretur' et

infidelitatis periurii et sacrilegii

ipsorum despec-

convinceretur vesania,

ducem Saxonie® ad

taculum istud

—
1.

quia ipse,

cum coram imperatore

compositio-

nem'' fecissent^ presens
a. e.
i.

erat
et
g.

—
2.

et
c.

alios

principes, ut saltim
d.

Preposueram
f.

b. 1.

sic 1,

sollitudine 1.
1,

et

addidi.

linie 1.

habentem

per se ipsam
1,

persequar

2.

h.

eos addidi.

decertaretur scripsi pro detestaretur

k.

comspicionem 1, conspirationem 2;

compositionem coniecil Doehmer.
1.

Luc.

1, 18.

2.

Cf. Eccli. 2, 22.
6.

3. Ps. 115, 12. 13.
7.

4.

Eph.

5, 27.

5. Cf.
a.

Luc. 14, 21. 23.
Cf.

Heinricum Leonem.

Papiae, m. Febr.

1160.

supra p. 643.

VITA ARNOLDI ARCHFEPISCOPI MOGUNTINI

649

eorum adhuc uterentur'
et alios

consilio

et

Deo

et

sibi satisfacerent'', 1160

quosdam nobiles suos

fideles

Moguntiam advocarat. Ipse

autem, paululum eos precedens, versus civitatem se
accinxerat.

cum

paucis

Sed ubi ad castrum suum Ameneburg", quod a Maguntia
ferme duabus
dietis distat, pervenit, verentes

lun.

principum tantomissa legatione in

rum

et ipsius

domini sui

offensi presentiam,

magna

deceptionis fraudisque** dolositate denuo

pacem rogabant;

obsides, quot et quantos et quales de civitate placeret admittere,

pro gratia sua pollicitantes.

Dominus autem,
iniurie

sciens de lege

mandatum: Ne
totiens et

sis

memor

civium tuorum\ quamvis,
se* ipsis credere nec ipso-

tam maligne deceptus, nec

rum

verbis poterat^ in tantum^ fidem adhibere, tamen, ne sup-

plicantium

confunderet vultus

et

iusta

diceretur

contempnere,

omni annisu ad bonum pacis anhelans,
satisfactione
et

tales obsides

cum

tali

hac vice laudavit accipere.

Et protinus de-

mandans

principibus, ut modice oporteret subsistere, donec super

hoc verbo cognosceret; ipse haut in multitudine magna Blidenstat

ad cenobium quoddam, deinde, ad levam Maguntiam obcis

mittens,

Renum

progrediens,

quatuor miliaribus a civitate
transivit.

Pinguiam, suum quoddam castrum, ultra Renum
Helfricura

autem quendam, vicedominum suum

et fidelem,

Maguntiam super obsidibus
serat. et

sciscitandis et procurandis transmi-

Ipse enim

*•

particulam

quandam
et

civitatis valida
totis'

munitione

magni muri robore cinxerat,
archiepiscopo
erat.

presidio

viribus suis

domno

Argutissima vero calliditate ac
fore,

impiissima Maguntini utentes renunciabant: paratos se
et quales obsides preciperet'', et

quot

ritatem domino suo
gratiam, exhibere;

omnem satisfactionem et secuarchiepiscopo, dummodo eius promererentur
et

summopere

eundem vicedominum exorantam

tes, ut eis in tanto negotio patrocinari dignaretur; quia nil

a.

uteretur 2.
e.

b.

satisfacerent 1,
1.
i. f.

satisfaceret 2.
g.

c.

Ameneburgk 1,2.
tantum 2;

d.

frandisve 1.

ne se
etiam
2.

erat 2.

in

tam 1,

in

an in

tam gravi re?
1.

h.

tocius 1.

k.

reciperet 2.

Lev. 19, 18.

650

VITA ARNOLDT ARCHIEPISCOPl MOGUNTINI

1160 asperum, nil adeo

durum
vires,

et

difficile

esset,

dummodo eorum

omnino non excederet
tia

quin paratissimo animo et obedienfidelitate et humilitate persolverent;

promptissima cum omni

et

quoniam

orani

plenitudine cordis et emendatione super his,

que deliquerant ad
difficile

Deum

et

domnum

archiepiscopum, esset
leviter'',

eis

omnino

et

timorosum, nec possent"

in presen-

tia eius

apparere; sed in civitate, in curia sua, pro solito vel-

lent

ei

ad

omnem suam
ut,
si

iussionem satisfacere.

Verum hec
Unde maiores
Et
consilio

idcirco aiebant,

immunitus civitatem ingrederetur, quooccidere.

cumque ingenio
civitatis

esset,

ipsum deberent

ad ipsum super hoc Pinguiam miserunt.
est,

adinventum
sio,

ut

eorum omnis malignandi adimeretur occasuis conspectibus iuberet

quod apud Sanctum lacobum eos

astare.

Locus autem, ubi hoc cenobium conditum' erat, urbis est

promontorium haut modicum,
pandens**.

toti

civitati

patulam faciem ob-

Hoc*' itaque

—

ab eadem, que in ipsius fundata

est radicibus, civitate

per sexaginta cubitos vel paulo plus blanda

se altitudine in

arduum porrigens
in sui

—

amenum
muri

et quasi volup-

tuosum receptaculi sinum
ipsum

medio producit; perviam per
prefati monasterii

sui medii centrum, in ambientis

giro grandi ac' sublimi positam, respiciens portam.

Deinde se

in vastissimam extendens planitiem, a priori facie, que
tiam*' intuetur'',
tribus, per' ipsius civitatis

Magunipsum
cin-

duas portas ducenviis;

tibus,

levo medio

dextroque circuitu distinguitur

cenobium
gulo

sancti lacobi apostoli ambientis

— ut diximus —

muri

in suo sublimi equalique'' plano concludens.
suis"

Mona-

sterium igitur istud, pedibus
quasi civitas super
tatur".
iun.23

muros Maguntinos

attingens,

montem

posita, cernentibus eminus adspec-

Ad hunc
a.

itaque locum reverentissimus Arnoldus Maguntib.
e.

possunt
1, 2.

1.

leniter 2.
2. 2.
1.
f.

c.

consitum

1.

d.

obpandens scripsi pro
2.

depandens
guntinam
1.

Hic

grandi ac scripsi pro grandem in 1,
intueetur
1.
i.

g.

Ma-

1, in

Maguntiam

h.

per addidi.

k.

equalive 1.

suos
1.

1.

m. adsuspicatur

promoatorium.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI nus archiepiscopus, zelatus

651
se-

domum

Dei

et

legem Dei sui

1160

cundum seientiam\ "ante nativitatem
pacifico

sancti lohannis

baptiste

ingressu sicut

homo

pacis et mansuetissimus princeps,

ut

cum

impiis civibus suis Maguntinis

clesiam videlicet Maguntinam,
et''

— quia domum Dei, ecprofanaverant — reconciliaretur
manu nec
tyrannico

eorum super hoc

scelere emendationis inibi reciperet obsi-

des,

de castro suo Pinguia, non armata

apparatu, non ut hostis et depopulator sed ut pius dominus et

omnium bonorum amicus, cum paucis advenit.
piissimum regem Saul',

ut in propriam confidentissime" Sic Achimelech''
sic

domum

sacerdos Dei ad imIsrahel de via dolo

Abner princeps

reductus in Ebron ad loab', sic Onias sanctissimus et
sacerdos ad Andronicum, quia scilicet

summus
vasorum

Menelaum

furti

templi arguerat*, sic

Symon Machabeus

et Matathias filius eius

ad sceleratissimum Tolomeum* accessit^

Unde

pietas

ad Maguntinam impietatem? pax ad discor-

diam? humanitas ad inhumanitatem? concordia ad discordiam?

homo bonus de bono

thesauro^ ad liberos sathane? pastor, prin,

ceps, dominus reverentissimus

unctus et consecratus,

summus

sacerdos, religiosus, castus et misericors ad sacrilegos, homici-

das et crudelissimos?
bilis

Sed quid^

consilii

Maguntia^ detestaet

cepit?

Ecce inquit venit heres; venite, occidamus eum,
eius^.

habehimus hereditatem

Et nesciebat

vir

Deo

deditus,

quia tanto molimine fraudes in

eum commentarentur.

Sed ut ceptam prosequamur historiam, ubi eum Maguntini
adesse senserunt, primo
et

exercitum

dictos

— arbitrantes, valida manu adventasse magnum habere — omnem emendationem et conobsides iuxta omnem sui beneplaciti gratiam prebere in
Verebantur enim, ne principes, quos
b.
2.

crastinum pollicebantur.
a.

die excidisse videtitr.
1,
«.

et addidi. d.

c.

confidentissime scripsi pro cone.

fidissimam

confidentissimam

Acbimelech scripsi pro Abimelech 1,2.

To1.

lomeum
g.

(i.

Ptolomaeum)
1.

scripsi pro

Tolonicum 1, Dolonicum

2.

f.

quod

Maguntina
1.

Cf.

Rom.

10, 2.

2.

V. 1 Reg. 22, 11.
1

3.

V. 2 Reg.
6.

3, 27.

4.
7.

V. 2 Macc.

4, 32. 34.

5.

Macc. 16, 14. 16.

Matth. 12, 35.

Matth. 21, 38.

652
1160 illuc

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
pro bono pacis vocarat,
pernicie

ad ipsum e vestigio pro totius
si" forte

civitatis

maturare deberent,

voluntati ipsius

non acquiescerent; nondum introitum

vel

exitum ipsius ad pleallegavimus, vene-

num
eis

usque noscentes\
pontifex

Verum, ut supra

rabilis

non ut hostis, non armata manu, non ut qui
sed ut pacificus dominus et

aliquid

moliretur incommodi,
scilicet pastor

benivolus

pater,

ad oves,
ad*"

pater ad

filios,

quos

cupiebat in lesu Christi visceribus'^,
inclinatus" precibus, misericordi

satisfactionem,

eorum

animo suscipiendam advenerat;

magis ipsorum
lens.

saluti
rei

quam

sue voluntati vel potestati consu-

Cuius

evidentissimum est argumentum, quia milites,

qui

eum

comitati fuerant

—

sparsim in civitate per hospitia

sua secure degentes''

—

et tota familia

non arma meditabantur,
leti

nec ipsa circa dominum suum intulerant; sed
s

iocundique

animo civium crastinam prestolabantur conventionem.
sttim
est

Manifetenui

enim, quod venerabilis pontifex

numquam tam
eos
ipse

manu

partibus

eorum

se

credidisset,

si

corripere et

non ad" eorum' eraendationem super

sacrilegii

commissi reatu

tantummodo recipiendam

venisset.

Cum
curia,

igitur de conventione hac, de obsidibus*, de satisfac;

tione per totum illius diei spatium tractaretur et noctis

et tota

impatiens morarum, crastinum pacis spectaculum et
sanctissimi

—

precursoris Domini,

lohannis baptiste,

quo inter

natos mulierum
cepte
festivitatis

nullus

maior surrexit^,

feriantes'' vigiliam

—

omnes prestolarentur
pestilentis artis'

solempnia;
fuere

Maguntini

fraudum suarum
Placido''

nequaquam

immemores.

enim blandoque vultu ut scorpio

et optimis verbis circa

domnum episcopum
humilitatis,

inter nuncios ita incedebant,
vel

quod nullus'
nisi

mortalium venenatam caudam ipsorum
pacis
et

aliud

verbum

omnimode""

satisfactionis ,

ex ipsis posset

percipere.
a. si

Quippe in corde" excordes", sevientes, magisque blanacquiescerent om. 2.
b.
2.
1.

—
e.

ad om.
g.

1.

c.

inclinatis 2.
1.

d.

eligen-

tes 1.
i.

ad om.

1.

f.

ipsorum

obsidionibus

h.

.seqiiitur

g

in

1.

pestilentes artes 1.

k. Placito 2.
o.

nullis 1.

m. omni modo

1,

omnimodae
2.

2.

n.

in cerde et 1, in corde ex 2.

excordes scripsi pro et corde
3.

1,

ex corde

1.

Cf. Isai. 37, 28.

2.

Philipp. 1, 8.

Matth. 11, 11.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

653
curia,

dam

faciem

quam bonum ingenium
sibi circa

gerentes,

omnes de

1160

pro pace, pro gratia ut
propitii, efflagitabant;

domnum

archiepiscopura essent
et qualia velles,

iuramenta periura, quot

et ultro gratisque fervore

mendacii exhibentes. lurares equidem ",

quod

nulli

viventium

sic

pacem,

sic et tanto

ardore gratiam et
sicut isti gratiam

bonam voluntatem
domni
pontificis

alicuius possent amplecti,

cupidissime videbantur exoptare.

Unde

grates

ab omnibus dicebantur altissimo Deo, quod iam pax videretur
esse reddita terris.

Ea
furoris

tempestate',
et

(cum

ludas'*)

dominum

et

magistrum suum
dicitur,
alter
et re-

proditionis

precio

venumdaret,

sicut

ludas, primogenitus sathane,

quidam qui sub

ovili veste

ligionis habitu dirissimus lupus

per tonsuram Deo mentiebatur,

totius discordie ab ipso cepto incentor, iniquus auctor
et

mendacii
aifuit.

natus ex ipso,

eiusdem sancti lacobi cenobii abbas'*
ceteris aliis

Hunc autem domnus episcopus"
in gratiam receperat; et, ut

Maguntinis prius*^
solito* devinceret^,

malum

in

bono

per loea sui episcopatus secum iam ut fidum amicum deducens,

eum

in plurimis honorarat' et, ut

bonum amicum de

inimicitia

creatum,

ad consilia secretasve sui cordis deliberationes, quoreligionis induerat sanctitatisque indolem, incunc-

niam vultum

tanter admiserat.

x^

Hic itaque, solempnem excelsumque diabolum in intentione
perbaiulans, accitis nunciis et domesticis suis impiis Maguntinis,
efferata, ut dicitur, crudelitate interpretabatur dicens
:

Quid tan-

topere

de obsidibus

et

conventione anxiamini?

Quid tam diu

protelatis satisfactionis consilium vestre?

Ecce victoria in manu
tempus, multis retrq

vestra est,

si

homines

esse
est.

velitis.

JEcce

diebus

optatum, presto
et

Tradidit enim Deus inimicum ve-

strum
et

hostem mortalem,
et

qui
et

jilios

vestros servituti addicere

gentem
a.

locum demoliri
1.

vos patria et bonis privare cu2.
c.

et

quidem
i» 1 et
f.

b.

cum

ludas scribendum videhatur pro qui 1,
sustuli.

se-

</uitur
e.

cum

2;

quam vocem
1.

d.

prius

scripsi pro

primus

1, 2.

solido 2.
1.

honorat
2.

nocturna.

Godefridus.

V. supra p. 629

n. 3.

3.

Rom. 12,21:

„8ed vince in bono malum".

664
1160 piehat, in
lun. 23

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

manus
,

vestras.
.

Nunc

igitur
,.
.

non parcat oculus
.

vester^;

et

non

senectutt,

,,

non misereatur aigmtati; non paveat christum
et"

Domini, non formidet a verbis ipsius
tem,

occursu; non potesta-

non

Deum non

hominem, in hoc revereatur facinore. Reet

ducere collibeat in^ memoriam, quomodo
ratore
et

ante"

coram impevestros

nunc in principibus vos, civitatem
ac perdere.

et liberos

fuerit annisus confundere

Ego sum, qui hoc adCir-

hortor , qui tribuo consilium , qui et pro viribus precipio.

cumveniatis inhermem senem
et

et

pessimuyn.
et

Omni^ mea
que

licentia

totum monasterium igne corripite

incendite;

potestis,

postmodum
stiferum,
rite.

reddituri^, eruite ac extrahite^; et^

senem illum pe-

cuius extremus accessit finis

malorum, vivum combu-

Expedit enim, ut ipse moriatur, quam omnes vos pereatis.^^^
ut

Verumtamen,
qualescumque

omnis

infamie a vobis detergatis maculam,

sive lanificum vel carnificum vel

cuiuscumque con-

ditionis extiterint, in crastinum sibi obsides prehete.

Quos dum

•

ipse inficiahitur^ , repentino interitu in impetu fortitudinis vestre

ipsum pariter cum omni
vel gladio

loco,

si necesse fuerit, involventes

igne

consumatis;

super omnia curantes,

ut hoc

verbum

omni
tur,

tegatur silentio. vohis

Ego

vero, interim que circa

ipsum agun-

demandare curabo.

Dixerat hec propheta diaboli,

preambulus

antichristi, facies sathane, domicilium demonis.

Et

ilico

ad obsequendum reversus coram stabat episcopo;
mortiferamque

cauteriatam

quam

gerebat conscientiam minus

iam, prodentibus' indiciis, abscondere valens.
babili attestatione conlocutionem,

Ubi autem pro-

quam cum

adversariis habuit,

in

ipso

domnus comprehendit episcopus, a sue conspectu pretali obiurgatione''

sentie

ipsum eliminans,

eum, ut

fertur,

in-

crepuit:

Discede inquit a nohis.

Numquam
fui.

illius infidelitatis

atque mendacii expertus
tibi

monachum
voluerit,

Nos super

hec^ nullam

aliam vicissitudinem reddemus, nisi tu in cheminata tua
"
a.

Nos,
om.
1.
e.

sicut
b.

Deus
f.

ambulare decrevimus.
c.

et

collibeat in sciipsi pio adhibentes 1, 2.

antea 2.

d.
i.

omnia

1.

redituri 1.
k.

extraite 1.
1.
1.

g.

et

om.

2.

h.

inficiabatur 1.
est in
1, 2.

prodeuntibus
1.

1.

obiuracione

hoc

2.

m. lacuna non

Deut. 13, 8: „neque parcat ei oculus tuus, ut misereaiis".

VTTA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
Celebratis igitur sanctissimi precursoris

655
1160

Domini cum omni

devotione ac supplicatione soUempniis, compositionis procuratores de obsidibus et civium satisfactione

domino referebant:

ipsos",

agentes super'' hoc verbo, tractasse diutius, et obsides preparatos fore; sed plebeios et ignobiles pueros, quales de

populo adi-

pisci quiverunt, qui

eum

comitari non possent nec ipsum dece-

rent;

verumtamen
"^

interesse sua, et istos qualescumque " recipere,
et

quandoquidem

concivium* vultus

animos admodum super

hoc immutatos fuisse concernerent.
super
hiis

Et primum non modicum
et superba,

commotus, quasi hec minatoria reputans

Non

inquit tales

obsides nec talem compositionem mihi polliceet

bantur, sed quales^ ipse admittere vellem^ prestitis iuramentis
securitatibus plurimis.

Nemo

sic petit ut

minetur,

nemo per
et

ex-

probrationem
et

rite impetrat.

Quasi nobis minantur

terrore nos

ecclesiam nostram arbitrantur deprimere.
et,

Hec

et

multa

alia

de deceptione ipsorum, de instabilitate

quod

fallaces essent,

heros proponens, post prandium usque et super hec se respon-

surum consulto promisit;

simul, qui venerant, tanto in solemp-

nio secum epulaturos sueta* honestate invitans.

Suspicabatur

etenim: quod tale facinus in ipsum

numquam

presumerent,

cum

presertim, multipliciter offensus ab ipsis, eos
vel,
si

numquam

lesisset;

ad hanc inmanitatem prorumperent,

quod munitionem

illam et monasterium, in quo erat, infra triduum quantocumque

conamine preoccupare non possent;

et''

sic

tandem aliquo hoCucullatus autem
furoris parricidii-

nesto consilio, non per fugam, evaderet'.
diabolus,

quem supra meminimus, hesternam

que crapulam Maguntinis eructabat''.

Vix venerabilis pater refectionem compleverat; occupatus
enim' circa innumerabiles pauperes, viduas et orphauos
in instanti opere misericordie
sibi
,

— quos

copiosa™ videlicet elemosina, ut

semper moris
detentus;

erat, sufficienter expleverat

— fuerat aliquan1.

tisper

vix in extrema lectuli parte fessos et seniles"

a. e.

ipso 1.
1.

b.
f.

desuper 1,2.
qualis 1.
1.
1.

c.

qualiscamqne
2.

d.
1.

qnandoque
i.

1. 1,

cnm civium
2.

g.

consueta

h.
1.

sed
q.

evadere

evaderet

k.

eructaus

em

1.

m. copies

aniles 1, 2.

666

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

1160 artus quiescendos posuerat,

cum" repente ingens

in civitate clacor-

mor

attollitur.

Et confusa voce tubarum campanarumque,

nuum'' armorumque strepitu, aliarumque compulsationum innu-

merabilium terra sono horrenti concussa,

uti" in

antiquum chaos
ferretur**

mole subversa, quasi dehiscendo tremiscens iam
preceps, protinus Maguntina impietas,
tumultuanti' furore debachans, ut puta^
sicut

in

arrepticia passim

apum^ examen, de

ob-

scuris perfidie sue, clipeis ac peltis ceterisque funestis, vexillis
et

omni armorum genere

armata'',

lo! esV pax rupta!

diro

clamatu vociferans, cum facibus
stra civitatis insana perrupit''.

et lignis, lapidibus, scalis, clau-

Deinde festinans, quasi

mundum

vociferatione involveret, tribus in turmis, diabolica trinitate divisa, tribus viis,

quas supra* descripsimus , montem, ubi vene-^

rabilis episcopus est,

ne quaquam abeundi'

ei

daretur facultas,

preocupare contendit.

Ceterum germanus domni episcopi, Dudo vocatus, probus,
honestus satis, innocentisque ™ conversationis miles, preveniens

populum, primum ad venerabilem fratrem suum domnum

epi-

et eum sedentem reperiens, ait: Quid hic mi domine? Ecce mundus totus in te ruit. Veniunt omnes Moguntini, ut te cum omnibus tuis hodie deleant. Nonne compulsationes et tantum tumultum et tam horribilem strepitum, mi

scopum ingressus

sedes,

domine, audisf Surge,

mi domine; per dominum Deum tuum
equum,
ineas""

obtestor, surge; et ascendens

fugam

et

salva ani-

mam

tuam

et

animas servorum tuorum hodie.

Potes enim ad-

huc, quocunque dignatio tua desiderat, libere et expedite evadere.

Cui° respondit: Numquid, domne Dudo, incutere

vultis

mihi
eos

metum, ut ego Moguntinos fugiamf Ego ab ipsa pueritia

ad liquidum
ratus
et

novi.

Videbo, quid iam
et

mihi facere possint.

Pa-

sum propter Deum
mortem
cum
f.

ecclesiam

suam hodie
est.

in carcerem

in

intrare,

si ita dispositum

E
arma

contra

ille

a.

addidi.

b.

cornonim

1.

c.

ut 2.
g.

d.

ferreretur 1.
h. n.
1.

e.

tnmuli.

tanti 1.
k.

ut puta scripsi pro utpote
1.

1, 2.

apud
1.

1.

et 1.
1.

prorupit 1, 2.
1.

adeundi

1.

m. innocentisve

inias 1.

o.

Cu

pag. 650.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
aiebat et
illic'

657
1160

omnes

,

qui

cum

ipso erant, quod

non

esset ei tutum,

contra tantum
,

impetum remanere.
est

Etepiscopus: Faciat

Deus
lis

quod bonum
baculo

in oculis suis.

Et surgens venerabi-

senex,

subnixus, undique per
et

murum

suos locabat;
se

et

ut fortiter resisterent hostibus,

ut viros

meminerint
virili-

esse, et ut quilibet

pro vita contra lanistas et carnifices
perhibens,

ter staret, adhortabatur;

secum esse iustitiam

veri-

tatem et innocentiam,

et ipsos contra iustitiam contra fidelita,

tem,

sicut impii et ecclesie persecutores
eis

pugnare,

et

quia in

proximo

a domino

Deo

veniret auxilium;

principis

una

et

boni oratoris gerens officium.

Postquam suos multa perarmarat audacia

et

omnes eos

ani-

mos

quasi leoninos'' induerat;

et

quilibet

opem suam ad
arcu

san-

guinem
diis,

usque, licet in extremis' esset, spoponderat; et alii glalanceis,

alii

quidam
;

saxis,

quidam pharetra

et

se**

procul committerent

venerabilis poutifex Arnoldus ad orationis

arma coram domino
suo

lesu Christo uberrimis lacrimis gemitibussi

que se contulit, agonica lesu Christi oratione perutens: ut,
in

beneplacito

esset,

transferret ab eo calicem mortis' et
liberaret;

de

manu impiorum,

qui ipsum circumdederant,

ve-

rumtamen non
caro intirma^

sicut ipse vellet,

sed sicut* in misericordia sua
est,

et gratia adinveniret;

quia spiritus quidem promptus

licet

Omni

igitur cordis devotione et spiritu contribu-

lato, totus prostratus

corpore coram Deo, inenarrabilibus

Deum

et sanctos suos,

presertim gloriosam virginem Mariam, cui se

a prime' etatis sue .... devotus obtulerat, gemitibus exorabat:
ut ab eo mortis transiret imperium;
et

ne iniquorum potestati
sollicitus

daretur atque libidini.
orans,

Et deinceps anxius

—

artius

magna

in agonia spiritus factus^

—

:

quid dubie sortis mi-

nistraret foris eventus, qualiterve paucitas
tra hostes* insisteret,
et

suorum inermis con-

an quilibet loca commissa tutaretur,
c.

a.
6.

om.
2.

2.
f.

b.

animis

—

leoninis 2.
2.
g.

heremis

1,

extremis

2.
1.

d. se addidi.

om.

prime

1, prinio

contra insisteret hostes
3.

1. Cf.

Marc. 14, 36.

2.

Marc. 14, 38.

Luc. 22, 43: „Et factus

in agonia, prolixius orabat".
Jatve, Bibliotheca UI.

42

658
1160 et
si forte

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
irrumperent, quod"
fixus et vultu
sibi

fuge presidium foret; genisi

bus

humo

circumquaque lumina vertens,

quis-

piam prospera

belli narraret, in ipsius orationis''

precatibus at-

tonitus prestolabatur et supplex.

Interea Maguntini,
acie et capita erant,

quorum

filii

Mengoti preduces in tota

passim per montem, tamquam vespe vel
naribus"*'' ga-

magis ut demones, furcatis manibus* uncatisque
feratisque verticibus^ efferebantur.

Et

precipiti linfantique cursu

ardua montis captantes'', capita sua infausto agitantes auspicio;
sicut
verse''
solis

ab*

estu

morticine^ deserteque carnes^ in saniem
sic ipsis

mucore' horrentis intuitus vermes ebulliunt,

pro

foribus claustri, que

media montis

respiciunt, et circum undique

muros,
bant''.

efferatis dentibus

rabidoque ore frendentes, percrebrescegladiis,

Et

alii

telis,

quidam

pars arcubus pugnabat at-

que

balistis;

hunc

ille

lapide, hic illum cuspide ictibus petebat

horrendis.

Hic

diri

vulneris

umbone a

se

comparique suo depilis*.

pulit ictum;

hic

densa manus pila tenent minantia

Et'

hinc barchones ferrigeri"' lunatis bipennibus", inde" tetris levigatisque manubriis
feriunt portas.
"^,

securibus, saxis predictas ingenti conamine

Et cum

interiores

magna
et

vi

eis resisterent,

ictusque in eos

intorquerent viriles redderentque tristem tristibus vicem
vis pauci et inermes,

— quam-

comparatione in milibus unus percu-

tiens

— postquam
et

de meridie ad ipsam pene vespertinalis hore

sinaxim

sevo Marte tam
et

modica manus cum tanta turbarum
lapides tela velud' pluvie guttas in

dimicassef frequentia,
ipsos ingereret,

nullum adhuc hostes Dei de ponderis' tanti
fuissent

certamine' adepti
a.

triumphum;
c.

non paci imperatoris,
2. 1.

quid

1.
e.

b.

ipsis oracionibus 1.
1.
f.

nasibus 1, naribus
carnis 1.
1.

d.
i.

rap-

tantes 1, 2.

sub

morticinie
1,

1.

g. 2.

h.
1, 2.

verso

mu1.

crore 1.
furciferi?
q.

k. n.

percrebrescebat
bipennis 1, 2.
r.

percrebescebant
o.
s.

Ex
1,

m. an garciones
p.
1,

inde scripsi pro in

2.

manaris add.
2.

dimicasset 1.
1.

vel ut 2.

pondere
2.

2.

t.

certaminis

manibus furcas tenentibus.
s.

naribus uncorum tegmine munitis.
Cf.

3.

capitibus frixoria

sartagines ferentibus.
4.

Dieifenbach Glossarium:
I 7:

„Gafrarium, wafelysen".
tia pilis".

Cf.

Lucani Phars.

„et plla minan-

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

659

non

festo beatissimi precursoris
diei,

Domini parcentes: non denique 1160

reverentiam" ipsms
sexta enim

qua mundi saius in cruce pependit

—

erat feria

—

non sacrata sanctorum loca

reveriti,

non

sancti'' lacobi

presentiam, non sanctorum sancta; monasteet

rium cum altaribus

omni oratorio, cum omnibus monacho-

rum

officinis,

sacris et

non

sacris,

non' extimuerunt incendere.
sicut eifeIgitur,

Scilicet*'

virorum

efficaces* viribus atque virtutibus,

minati,

iam' vim bellicam ad elementa convertunt.

perurentibus facibus,
neis

piceo liquore perfusis, massisque stramiestus, ediculas, quibus sancta vir-

flammivomos egerentibus

ginitas solitariis degebat in feminis

— tam super portam,
medio in

quam
solis

prius securibus exciderant,
tas

quam

per alias muri posterulas struc-

—

semiustis

que

illuc

aderant virginibus,
decoqueret terram,

fervore

cum

strictius fervor

devoranti igne

accendunt.

Exinde per officinarum meatus, per rimas murofecerat'', foribus

rum, per eos quos flamma vorans^ aditus
inde
perruptis
'

hinc

—

quia ignis calorem

^

et

ineifabilem
irapii

'

ipsius

fragorem™ interiores iam pati nequibant
renti

—

Maguntini, fuintus

strepitu

et confuso

clamore: Zu, zu! vociferantes ,
eis

proruunt; et inermes, sicut
addictos,

occurrerant,

subito captivitati

cedunt, sauciant, ictibus crebris contundunt.

Interea
aliqui ad

omnibus pene domni episcopi militibus
rei

captivatis,

ipsum confugientes

sinistrum sibi referebant even-

tum

:

quia omnis maceries fracta, et omnis locus conquisitus ab

hostibus esset; insuper, captivatis omnibus suis aut occisis,

iam

omnia vehementissimus consumeret
in turres monasterii se

ignis;

adhortantes eum, ut

cum omni
illis

celeritate reciperet; alioquin,

ipsis supervenientibus, vita

simul extimplo et omni honore pridicentibus,
venerabilis pontifex

varetur

et

rebus.

Hec

ab imo cordis longa et luctuosa trahens suspiria:

Heu

inquit

domine Deus, hec
a.

est" potestas mortis et
b. scilicet 1.
c.

tenebrarum^.
1.
1.

Et summa
pro

reverentiae 2.
(Scilicet
g.

non om.
e.
i.

d.

Scilicet scripsi
f.

Sed non
1.

1.
1.

viroram
2.

—

convertunt om.
h.

2.)

efficaci

iam scripsi pro
k.

vorax

fecerat om. 1.
n.

preruptis 1, 2.
est uddidi.

odorem

1,

2.

ineffugabilem 1,2.
1.

m. tlagrorem 1,2.

Cf. Luc. 22, 53.

42*

660

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

1160 properantia turrium per scalas annisus, vix qualitercumque fastigia

quedam

irrepere ceperat, quando

"

sacrilega

manus predo-

num
dam
illef

truculentissimorum incursat'', cunctis exercitus" datis in preipsius.

Prorumpentes in intima, Ubi

estf

ubi est? ubi

est

ubi

est talisf nefasto''

vocum

latrantes tonitruo, ad

ipsum

eodem deveuissent

in impetu, nisi iniecta

rerum obstacula, que

ipsum templi pavimentum

multipliciter interpolarant, et nebula
et ipsa ignota*

fumi que omnia obscuritate caliginosa obduxerat,

quibusdam penetralia domus labilem ipsorum inpingentium'
tinuissent accursum*.

re-

Sed ubi omnia demolita
et distracta, sanctuario

et

innumeris sunt rapinis direpta

usque quaque impie profanato; cum iam
celsitudines monasterii turriumque caaltiusque' eccle"

omnes apices omnesque
cumina vapor
sia''

ignis''

intollerabiliter invaderet;

proruptiones' flamme'"

corrosionesque
et

substantie

sue

ad celum usque pavende sonarent";

cum omnia

turbo^

teterrimi fumi quasi tempestas impeteret; essentque hostes pro
ipsius
ecclesie
valvis""

et observarent;

reverendus episcopus de

turri in turrim,
silii

ab impietate obsessus, progrediens, quid con-

caperet,

quid

demum

eligeret,

quo se absconderet, quo

prodiret, quo se verteret, ignorans, in

immensum
incendio

a duobus artra-

tabatur propositis'.
deret,
erat".

Utrum' enim

se

tam aspero

an' inimicis vitam

suam

crederet,

adinveniri facile

non

Tandem, omnibus

angulis consultationis et" delibera-

tionis exploratis,

ad hanc potissimam devenit sententiam: ut se
in

sacrificium

laudis
^*

odorem

suavitatis
si

lesu Christo

oiFerret';

optatissime
tor pro
a.

glorie

bravium reputans,

mortem, quam^ Salvaprematura' etate
c.

omnibus pertulif, hanc
1.

ipse, licet

et

quod

b.

incursat scripsi pro incursu 1, 2.
1.
i.

exercitus 1, exercitoi 2;
1.

an exitibus?

d. h.

nefausto

e.

ignota 1.
1.

f.

inpingenciam

g.

occur1,

snm 1,2.
preruptioris 2.
n.

iginis 1.

aliusque

k.

ecclesie

m. exardescerent excidisse
o.

videtur.

1,2. Nec vero
q.
v.

1.

prerupciones

est

lacuna

in
r.

codd.
pre-

an collisionesque ?
s.

sonaret 1.
t.

p.
2. x.

turbigo 1,2.
u.

valvibus 1.

positis 1.

Uterum

1.
1,

num
2.

est 1.
1.

et

om.

1.

w.
z.

optatis-

sime scripsi pro operosissime
tura
1,

quem

y.

protulit 1.

pro ma-

2.

1.

Cf.

Ephes.

5, 2.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

661

sub tam arto ancipitique" locatus gladio, zelatus ecclesiam et 1160

legem

'

Dei

sui

,

mereretur Salvatori persolvere.

Nec gladium

persecutoris

decrevit vereri,
eos,

cum

ipse

dominus lesus Christus

proponat: Nolite timere

qui occidunt corpus,

non possunt occidere; sed
et

pofitis

eum

timete, qui potest

animam autem animam

corpus perdere in gehennam'^ ; et quod:
hahet,

Maiorem caritatem

nemo

presertim

quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis^, cum ipse pro ecclesia Dei ulciscenda ad hoc extre-

mum

esset devolutus discriraen.

Hiis igitur aliisque scripturarum exemplis, scutum fidei lo-

ricamqne*' caritatis in imminenti" dispendio sui
fortissimus induens,

tamquam Gygas
assumpsit,
ut

tantum vigoris

ef

solacii

omnes de mutatione vultus
secum aderant.
dotes circa" se,

ipsius repente mirari cepissent, qui

Habebat enim adhuc quosdam cappellanos sacer-

quosdam
',

milites,

aliquos et ministros.

Ab

hiis igitur resciscebat

quid esset agendum.

Et cum

nil consola-

tionis haberent,

nulhimque aiferrent^ solacium, sed quilibet proadicientes:

prium
raret''

defleret interitum,

quia sero ipsorum implo-

consilium;

dum

prius,

cum
sed

libere posset abisse,

eorum

precibus
supplicio;

acquiescere

nollet,

tam

piaculari

se

reservasset

postquam' manibus

sub

sacerdotum

se

confitendo

multis lacrimis humiliavit, sacrosancto lesu Christi munitus ad

viandum'' corpore, hos

omnes' deducit in medium, multifarie

uberrirais eos fletibus consolans.

Et pro

amicitia, pro fidelitate,

pro assistentia", pro devotione, pro tanta anxietate", pro tanto
labore et servitio gratiam et misericordiam
,

salutem et recom-

pensationem

eis,

palmis ad cehim extensis, a domino Deo bointer cetera orsus est: Filii carissimi
visitationis istius,

norum datore imprecans;
et dilectissimi

anime mee, tempus

quo domi-

nus Deus nos visitare dignatur ....
singultus
a.

Et cum hec inchoasset,

omnium, qui audiebant,
b.
f.

et fletus et miserabilis luctus
c.

anticipative 1.
e.

et loricam 2.

eminenti

1, itninenti g.

2.

d.

et

om.
h.

1.

circum
,

2.

se sciscitans 1, resciscitans 2.
2.
i.

aiferret 1, afferent 2.

impetraret 1
1,
2.
1.

imploraret

post quae
1.

2.

k. n.

viandum

scripsi pro

viati-

cum

homines

2.

m. assistancia
2.

anxitate 1.
3.

1.

Cf. 1

Maccab.

2, 26.

Matth. 10, 28.

loh. 15,

13'.

662

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

1160 interpellabant' orationem.

Et invicem
et:

luctuosis fletibus'' dein-

ceps ruentes in amplexus",

.Heu mi domine, heu mi care

domine;

siccine'^

dura mors hic^ nos separatf^ ululantes' ....
se''

multa intercapedine^ facta, iterum venerabilis presul
cans in id ipsum:
Sustinete inquit
XJt

repli-

modicum, carissimi; quia

non vobis

libata' est mors.

enim inceperam'^, tempus huius
iniqui-

visitationis et

diem istum

tates advocarunt.

mestitie vestre peccata mea et Ego sum, qui peccavi Domino, ego
et

inique
sacri-

egi;

vos autem, qui oves

obsecutores contra impios
f

et

legos venistis, quid perpetrastis

Et multa

similia sicut iustus,

qui in principio accusator est sui^, inter alia et hec perorans,
suspiriis singultibusque

magnis memorans: Ego autem iam de-

libor^ et hora resolutionis

mee proxime

stat^;

manus persequen-

tium

me solum

petit.

Vobis,

Deo

volente,

mors nulla^ domina-

bitur; sed

omnes

liberabimini'", nec

magnopere captivitatem pre-

sentem vel vincula vel carceres

experti''.

Quia de proximo Deus,
et vicis-

cuius hodie in mortis servistis agone, salvos vos faciet,

situdinem super hac vestra fidelitate retribuet.
orarent" et obtestarentur ^
et

Et cum omnes
est'^,

tam validus

non

diutius nos patiuntur in
et,

unum.

Video, quod' ignis

iste fiam-

mivomus omnia devorat
ruere.

quasi tempestas, in nos festinat ir-

Scio inquit

et

in ea caritate,

qua dominus deus noster
instruxit'
et

lesus Christus sua in passione

mundum

Antegratie sue
eo

quam rapiamur
percipiamus.

e

medio, calicem benedictionis^

Et hausto* permodico potu: Bibite inquit ex
senis vestri, ut benedicat

omnes^ ; potate in memoriam
vestra; quia raro a

mihi anima

modo simul
b.

bibemus.

Et

flebant omnes, et

pre
d.

tristitia
a.

respondere nequibant".
1.

interpolabant

fletibusve 1.
e.

c.

amplexibus 1, in amplexus
1,
i.

2.

siccine scripsi pro huccine 1, haeccine 2.
esl in
1,
o.

hic scripsi pro sic
h. se addidi.

2.

f.

la-

cuna non
pro libera
riri 1.
s.

codd.
k.

g.

inter capedene 1.
1,

libata scripsi
n.
r.

2.

delebor
p.

2.

1.

uUa

1.

m. liberamini
q.

1.

expe1.

iurarent 1.
est in

lacuna sequitur
t.

in 2.
2.

est om. 2.

quos

lacuna non
1.

codd.

haustu

1,

hausto

u.

nequiebant
2.

1.

1

Reg. 15, 32: „Siccine separat amara mors?"
:

supra

p.

661

verbis his

„ Filii

carissimi

tempus
4.

visitationis " cet.

3. 5.

Prov. 18, 17
1 Cor. 10, 16.

„Iu8tus prior est accusator sui".
6.

2 Timoth. 4,

6.

Matth. 26, 27.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

663

At quidam miles
caliginem ad locum,

hostili

ex acie mediam per furentis ignis 1160

in

quo erat reverendus pontifex, armatus

usque progrediens, de eius* sciscitabatur hinc inde presentia.

Quem
lus,

i)resul

ex nomine vocans: Petre
sacro fonte levarat''

— erat

enim suus

filio-

quem de

—

multis precibus multisque

eum
que

obsecrationibus

adiurabat,

ut se

de tanto et tam ingenti
fide,

eripere vellet periculo.
sibi

Simulque de

amicitia et de hiis

dudum impenderat

beneficiis;

et

quod nunquam

sibi

molestus fuerat, nec aliquid contra

eum

nec" contra ipsos

Ma-

guntinos, quod dignum foret morte, commiserit;

et ut paterni-

tatem,

senectutem suam et benivolentiam huc usque gratiamab ipso collatam respiceret; quanta etiam,
eximeret,
et
si**

que
hac

sibi

ipsum de
deberet,

tribulatione

quam magna
At

sp^rare'

aliaque plurima non paucis inculcans; ipsum propensius strictiusque'

commonebat^

obtestans,

ipse, vehementer sancto

viro super tam seva pressura ut videbatur compatiens, aiebat:

nullum

sibi

ferre posse presidium,

nisi forte,

lorica

indutum,
ra-

per mediam

eum multitudinem tamquam aliquem captivum
educeret;

pido cursu, ne agnosceretur,

sed et loricam nullam

aliam, preterquam qua*" esset vestitus, habere; nec ipsam ei impartiri

sine

propria interventione valeret';

cuperetque

super

hoc verbo

filios

Mengoti aliosque suos cognatos consultum adire;
reversurus.

ad ipsum

ilico

Et dominus episcopus, multa eum*^

supplicatione et obsecratione adiurans et de salute et de auxilio
et alio

munere' rogitans™, dimittit eum, iuxta pollicitationem
Egressus
est"
igitur

suam protinus regressurum.
domni episcopi
plorator
sicut

a

facie

corvus

ab archa', utpote qui magis ex-

quam

consolator advenerat.
diutius prestolabatur

Postquam

—

et ignis, involvens

omnia,
ab-

summa

cura° celeritate in

unam, quicquid

sibi occurrebat,

sorbebat voraginem" usque ad lapides;
a.
e.

nec, quo quis a calore
quata et se
1.
1.

cnins 2.
f.

b.

lavarat 1.

c.

vel 2.

d.

1,

quatenus et se

2.

seperare 1.

strictiusve 1.
i.

g.

commonicabat
k.

h.
alia

aliara

quam
1, 2.

preter 1,

aliam preterquam qua 2.
tans 2.
1.
n.

valere 2.
et

cum

1.

munera

m. cogi-

om,

2.

o.

add.

1,

Genes.

8, 7.

664
1160
illo

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
se posset abscondere, erat

— quendam
illi

ministrum, cui plu-

rimum reverendus
rexit.

episcopus confidebat, concite post ipsum diintus, ubi

Et progrediens usque ad ianuas monasterii, de
lilii

Petrus, ubi

Mengoti, ubi
reciperet,

essent, sciscitabatur.

Et cum

nuUum responsum
supplicabat,

multa cum miseratione* omnes

ut domino

suo misererentur.

Sed cum
et

nil verbis

proficeret, intuens obvolutiones

flammarum

monasterium'' pas-

sim calore" ignis tabescere, cuidam ex hostibus dexteram dabat.

Qui,

cum

aliis

condomesticis suis per captivitatis addictio-

nem

receptus,

oblita fide,

ad dominum suum amplius non est

reversus.

Sed cum
sollicitus

et

hunc** per
et

aliquam horam domnus episcopus

operiretur,

nusquam compareret, quendam monatransmisit;

chum, abbatem, ad idem opus
dicens
;

magno cum gemitu
viriliter et sine

fides,
illos

o fides, uhi es ?

Abbas autem

metu ad
ecutioni

prorumpens, legationem domini
et coniurans filios

sui pro posse ex-

mandabat; obtestans

Mengoti omnem-

que multitudinem, quod pro reverentia domini nostri lesu Christi
et

honore suo

et totius civitatis

domnum episcopum
tam diu

vellent rein captivi-

cipere captivum, et non
tate habere,

eum

occidere, sed

donec

eis satisfaceret

iuxta voluntatem et precep-

tum eorum.
est

Sed
illis

et ipso

hec loquente*, acclamantes omnes: hte

unus ex

deceptoribus, irruerunt in

eum,

et plagis

imse-

petitum^ flagrisque,

mucronum animadversum «
in
vinculis.

verberibus,

mivivum proiecerunt ipsum

Sic

ergo nec istum^

domnus episcopus,
plius vidit. Igitur
loci'

in

exitialis

agone certaminis positus, am-

cum

et

hunc aliquamdiu
et

— secundum quod inminens
mestus ut homo, cui
vici-

permisit incendium, dolens

nissimus duplex iam pene incumbebat interitus
suspicans illum aliquo

—
1, 2.
2.
i.

expectaret,

modo impeditum;
monasterii 1.

et

cum

eructantis in-

frementisque'' incendii ad instar
a.

Ethne montis vehementia omnes
c.

malta commiseratione

2.
e. g.

b.

odore

d.
f.

et

hnnc

scripsi pro

hunc

et 1, 2.

ipse

—

loquens

1, ipso

—

loquente
2.

impetitum
k. in-

scripsi pro impositis

1,2.

animadversus

1.

h.

ipsum

foci 1.

fringentisque 1.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

665

suos a se diremissef; aliique'' de altitudine turrium in preceps" 1160
alii

in

manus hostium

se dedissenf, atque alii irent sic et

alii

sic;

conspiciens,

se fore in

medio flammarura cura

fratre geret

mano Dudone
in
consiliis

derelictum;

ait

ad fratrem suum lacrimabili

luctuosa voce: Frater inquit" dominus Deus, qui altissimus est
et

qui omnia secundum suam disponit

et

ordinat

voluntatem ,
cessitatem

ad hanc ingruentem perturbationum^

voluit

me

ne-

pro peccatis meis deducere.
arto procinctu
situs,

Et nunc, hac^

in verti-

gine rerum,
quo^' ipse

henignitatis sue presentiam,

(me vocare') dignatur, adire compellor, valde^ penitens,
boni in vita mea, sicut potui, fecerim.
et,

quod
mihi

tibi nil
ei^

Sed parce

hanc noxam
tibi

quicquid in

te""

peccavi, remitte; retriet

buatque

omnipotens Deus fidelitatem

dilectionem fraterservasti.
et

nam, quam mihi ad istum articulum usque
vado, ut Deus mihi disposuit,
sciens,
vivere.

Ego
dimittet

ad mortem

ad martirium;

quod sacrilega manus Maguntinorum me" non

Sed

tanto magis

coram Deo

ero liberior, quanto magis,

cum

nil

fecerim capitale", emulatus iustitiam, ab impiis homi-

nibus occidor indempnior.
repente consumat
et

Ne forte

ergo incendium istud
et

te

occupet mecum, festina

roga ab hostibus
Mengoti.
eis

misericordiam ; committarisque Embriconi,

filio

Nichil

enim unquam ipsos
tus in

lesisti;

sed innocenter
ille

cum

es

conversa-

diem hanc.
et

Curaque

amarissime

fleret et,
velle'',

secum
multa

mori secum vivere

ipsum nunquam deserere
vix

constantia obtestaretur,

tamen' multis

fletibus

ipsum ad

abeundum
singultibus

compulit.

Inenarrabilibus ergo fletibus suspiriis atque

abscedens',

ad porte limen intus de turri progre-

diens, Erabriconem exorat, ut liberationis suppeditationem sibi
prestaret.

Tum'

ille:

Valde inquit

libenter,

domne Dudo,

te

salvum recipio;
solis lineis

veni.

Gladio igitur potestati sue porrecto,
et ocreis ut erat amictus', dextre inheret"

dumtaxat
b.

a.
e.
i.

dirimisset 1.
2.
f.

alii

se 1.
1, corr. in 1.

c.

in preceps

om.
2.

1. g.

d.

in preceps
1.
2. 2.

add.

1.

om.

pertnrbacionem
k.

perturbationum
1.

hanc

h.

qua
n.

2.

me

vocare addidi.
o.
s.

me add.

ad
p.

l.

m. in te om.
q.

me

addidi.

capitale scripsi pro tale 1, 2.

vellet 2.

tum

r.

acce-

dens

2.

Cnm

2.

t.

accinctus 2.

n.

inherens 1.

666
1160 ipsius.
in

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

E

contra Mengotus,

eiusdem Embriconis germanus,
prosiliens,

eundem Dudonem extimplo
media per viscera
strinxit.

gladium parricidalem
in

eius

Quem Embrico, labentem"
sic

se

tremebundum palpitantemque,
dicens:
et

enecatum

in faciem impulit

homicide'* fratris,

Qualem eum
et

fecisti,

talem habeas.

Bonum hominem
delitate occidisti.

innocentem

inermem

viliter et

cum

infi-

Et

ille:

Dimitte illum iacere.

Dum
pum,
si

hec gererentur" ante ipsius ecclesie ianuas, studiosis:

sime observabanf hostium obpansum

ut aut

domnum
episcopus,

episco-

egrederetur, occiderent aut in frementis ignis voragine

spiritum

exalare'

compellerent^

Domnus

solus

et miserabilis derelictus,

vim incendii sustinere non

valens, de

turri,

pedetentim insecutus ab igne, inexorabili hoste pellente,

ad ostium appropiare iam cogitur.

Et fortuitu^ paulo ante pauper occurrerat, cui anulum, qualis''

Maguntinum decebat,

et alia

quedam

contulerat;

nil aliud

de omni substantia preter quandam crucem ligneam, in qua
salus

mundi pependit

—

electam', ut in ipsa contra hostis pre-

sentis''

diabolicos cuneos victoriosissime dimicaret

cum

oratione

—

reservans.

Sane',

cum

agonis hoc decertaret stadio, quantas
se

venias' fecerit,

quantum domino Deo

humiliaverit ,

quanto

lacrimarum fonte ipsum pavimentum
compunctione spiritum
et

ecclesie irrigaverit, et quali

eam, quam vix retinebat, animam in
et

manibus lesu Christi, beate Marie

omnium sanctorum comDeinceps,

mendarit", dicens: In manus tuas commendo spiritum meum^,
lingua carnis ad enarrandum haut sufficiens esset.

quia torrens
tibus rogis,
in preceps;
strepentes''
a. e.

flammarum

—

undique bonum virum circumstanfavilla

omnibus quoque imperante
et

—

omnia dabat

septa" monasterii precipitanti " furentique ruina

casuum ubique minitabant^ anfractus; qualitercunque
b.

et sequilur in 1, 2. 1.
f.

homicidie

1.

c.

gerentur
h.
1.

1.

d.

observarent 1.
1, 2. 2.
i.

spu exalacione

compelleretnr 2.
k.

g.

fortuito 2.
1, 2.

qnalem
Sane om.

elec-

tam

scripsi pro editam 1, 2.
1,

hostes presentes
n.

m. comstrepentes

mendabat

commendavit

2.

serta 1.
2.

o.

praecipitandi 2.

p.

scripsi pro stupentes 1, 2.
1.

q.

minitabantur

inclinationes.

2.

Ps. 30, 6.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
sub ipsa

667

muri

crepidine per incendii" medius
. .

tormenta toto 1160

corpore repens'';
sibi

et leva

manu

reverentissime canitiei cigneum

....

lun.

24

verticem

ab estuantis camini fervore eo usque penaliter
quia ea manus,

protegens

—

quam

sincipitis fecerat clipeum,

stupenda facie ab ignis iam, nervis articulisque " contractis, deriguissef

—

reliquis capillis pilisque
;

immani exustione ad cutem
passim combustus,

usque decoctis

vesicas ignitissimas, que ab igne ferbuerant, in°
;

fixas quasi sagittas, in corpore gestans

sic,

ad certaminis' locum, nunc miserabilis, antea reverentissimus,

Maguntinus

accedit.

Accedit; utique per immania, que in corpore tormenta pertulerat, a peccatis occultis* fide

iam expiatus, quia non

iudicat

Deus

bis in id

ipsum.

Accedit, iam altero martirio laureatus.

Accedit sacrificium et oblatio, sed et holocaustum.

Accedit vic-

tima sacerdos unctus.

Accedit,

summus

pontifex factus in eter-

num. Accedit;
tus*",

ineifabili

tormento iam rubricatus et cauteriza-

paulo post in eterne vite gaudiis, proprii sanguinis lavacro
fidelis,

ut martir et testis

a' rege,

domino deo suo Christo
Ut''

lesu,
et

miles invictus in eternum coronandus.

elemosinarum
et

orationum suarum miserationumque, equitatis

aliarum virtu-

tum omittamus magnalia;

quis, cui sensus incolumis est,

hunc
obri-

—
et

in tanto martirii agone

probatum

et

examinatum

et,

zum' ut aurum, candidatum™
partem beate
e

—

et

sortem sanctorum martirum

mortuis" resurrectionis non obtinuisse, con-

tendat?

cum

et confessionis vexilla et satisfactionis insignia et

penitentie

remedia" per cruces intenti^ doloris, ad divisionem

corporis et anime sue usque urentes,

iam

in

ipsum ad eternam

salutem transisse,
a.

antequam ad sanguinis proximam'' eifusionem
b.

incendii scripsi pro incendia 1, 2.
d.

repns

1,
f.

repraesentans

2. g.

c.

cuti-

cnlisque 1.

diriguisset 1, 2.

e.

gestiens 1.

cunctaminis

1.

occultis

scripsi pro occulta
i.

1,2.
1.
1.

h.

cauterizatus scripsi pro cathezizatus 1, cathechizatus 2.
1.

et 1.

k.

Et
n.

obrisum

m. decandidatum

1,

2; an defaecatum et
,illi

candidatum?
digni habebuntur

e mortuis

scripsi pro Marie 1, 2.
o.

Cf. Luc. 20, 35:

vero qui

—

resurrectione ex mortuis'.
sit,

remedia
n. a;

in

codd.

1,

2 alienistimo

loco reperitur post ventum

intueatur, v. infra p.

668

ilaque vocem in
q.

suum

lo-

cum

reduxi.
1,

p. intenti scripsi

pro interim

1,

intemi

2.

proximam

scripsi pro

proximo

proxime

2.

068
1160

VITA ARNOLDT ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
sit,

ventum
gis

intueatur".

Quia'' in

Nathan" prophete

vaticinio'' re-

^'

adulterii

homicidiique reatus in penitudinis
irapii

momento

dilui-

tur'; et

Manasse

post satisfactionem scelus aboletur**; et a

vindice leone inobediente exterminato propheta, eiusdem denique

corpus a

vigili'

asino

custoditur extinctum^;
adicitur annus*;

et

Ezechie post
crucis in
et

luctum ter quinus^

vite''

et latroni,

extremo

confitenti articulo,

paradisi incolatus' promittitur^;

Petro lacrimanti" et mulieri'' peccatrici' ploranti miseretur.
.,

Venerabilis ergo archipresul Arnoldus,

tamquam aurum
et

in

fornace, in camino tribulationis per

ignem probatus,

inmunis

a debito, et purgatus a delicto, ad
martirii.

palmam

ut diximus accedit

Miserabile

illa

dies

cunctis prebebat spectaculum.

Cerneres' enim

hominem

—

paulo ante

maximum

principem,

summum

sacerdotem, supremis fascibus et genialissimis '" infulis
et

redimitum, gloriosum

spectabilem et amplissimis virtutibus
ita

preditum, misericordem ", honestissimum et

honorabilem, tanet ita

tumque reverentie
letum oculis
et

in vultu habitu et
totius gratie

moribus gerentem,

plenum

apparentem, ut inter ho-

mines plus quam homo immo angelus videretur
rabiliter
et piaculariter igne hostibusque

—

nunc mise-

artatum, totum enorcinere,

miter" ustum et perustum, in sacco

ef

nudis plantis,

deforraem
tantem.
;

et

curvatum, experimentum'' flagrantis ardoris por*
• '
^

ui'-*-

Sed inter hec, galea
lorica,
vivifice

spei, clipeo fidei, et caritatis

armatus
hec
vel

crucis in pectore colloque gestans trophea,

apud

se

perorabat:

Ne

reminiscaris

Domine peccata mea

parentum meorum, neque vindictam sumas de peccatis meis^,
a.

Cf. snpra p.

667
e.

n. 0.

b.

Qui
f.

1,

Quod

2.

c.

Mathan

1.

d.
g.

David
quin-

excidisse videtur.
tus 2.
h.

abolitur 1.
i.

a vigili scripsi pro
k.

cum
I.

iugali 1, 2.

om.

2.

incolatur 1.

muliere

1.

Cerneres scripsi pro cern. p.

nens

1,

cernit 2.

m. genialissimis

scripsi pro generalissimis 1, 2.
o.

misericorq.

dem

scripsi pro misericordie 1, misericordia 2.
1.

enormem

1.

in 2.

ex-

perimento
1.

V. 2 Reg. 12, 13.
4.

2.

V. 2 Paralip. 33, 12.

13.

3.

V. 3 Reg.
37. 47.

13, 24. 28.
5.

4 Reg.

20, 6:
6.

„Et addam diebus

tuis
7.

quindecim annos".
V. Luc.
7,

V. Luc. 23, 43.

Cf. Matth. 26, 75.

8.

Tob.

3, 3.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI

669

Deus meus. Ne
tutts

recorderis peccata mea.
.

Domine.
.

Delicta iuven- 1160
, ,
.

lun.

24

mee

et

tgnorantias meas ne memineris; sed secundum mitu,

sericordiam tuam memento mei,

propter bonitatem tuam,
et

Do-

mine\

Domine Deus,
mandatis
tuis

fortitudo laborantium
iuste

mestorum con-

solator, qui
tibi et

pro peccatis meis non

mihi

irasceris, quia peccavi

obedivi, parce peccatis meis et iniqui-

tatibus.

Ne

derelinquas me, domine

Deus

salutis mee"^.

Domine,

non secundum peccata mea facias mihi, neque secundum iniquitates

meas retribuas mihi^ ; sed convertere aliquantulum
servum tuum*.

et

pro-

pitius esto super

Ne

moreris propter temet ipsum,

Deus meus^.

Sed festina

in auxilium

meum^,

tu,

qui pius

et

misericors es et" prestabilis super malitia^ ;

quoniam invenerunt

me

mala, quorum non
mee^.

est

numerus, comprehende}'unt

me

iniqui-

tates

Abissus vallavit
tu,

me

et

pelagus

cooperuit

caput

meum^.

Sed

Domine, qui

solus laborem et dolorem consi-

deras^°, vide

omne consilium eorum

in

malum adversum me^\
tui^^;
et vivat^^,

et

fac mecum secundum misericordiam nominis

qui non vis
et

mortem peccatoris

,

sed ut convertatur
vocasti

qui Canalesu

neam^

et

publicanum

ad penitentiam.

Domine

Christe, Jili

Dei

vioi,

attende et audi

vocem adversariorum meoRecordare Domine

rum
tis

et

tumultuantem contra me superbiam.
locutus es in sanctis tuis, dicens:

— qui
eis

„Si non annunciaverieius de

iniquo iniquitaiem suam,

sanguinem

manu
eis^^

tua re-

quiram'^^*

—
et

quod

steterim in conspectu tuo, ut loquerer"
;

pro

bonum

averterem indignationem tuam^ ab

eo

quod

ecclesiam tuam,

sponsam tuam, sanctuarium tuum profanassent.

Sed nunc, Domine, quia super hoc verbo foderunt foveam anime
mee^'^
et
et
a.

sanguinem

meum
Chananeum

sitiunt

ejfundere gratis,

et

traditus

sum

non

est

qui adiuvet nisi tu domine Deus meus, adesto
b.
1.
c.

et addidi.

loqnere 1.
3.

d.

tuam addidi.
4^

1.

Ps. 23, 7.
5.

2.

Ps. 37, 22. 23.
9, 19. 6.

Cf. Ps. 102, 10.
7.

Cf.

Ps. 89, 13.
8.

Dan.
9.

Cf. Ps. 69, 2.

loel 2, 13.
11.
Cf. le-

Ps. 39, 13.

lon. 2, 6.

10.

Ps. (Hebr.) 10, 14.
13.
Cf.

rem. 18, 23.
14.
Cf.

12.
3, 18.

Cf. Ps. 108, 21; 118, 124.

Ezech. 33, 11.

Ezech.

15. 16.

Cf. lerem. 18,

rim

—

20: „Recordare, quod stete-

ab

eis ".

lerem. 18, 20.

670
Inn.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
et libera

1160 precibus meis pius ac propitius,
24

me et animam meam manu contrariorum meorum et ab omnibus persequentibus me. Ne avertas Domine, aurem tuam a clamore et singultu meo^; ne sis mihi tu formidini', spes mea in hac die afflictionis mee^. Sed libera animam meam, et a timore inimici eripe
ae
,

eam

.

Quoniam

in te speravi,

non confundar in eternum; in

iustitia

tua libera me*.
et

Et

eripe

me

et

suscipe

iam spiritum

meum,

fac me per martirii palmam in hac hora supplicii ad

tuam pertingere gloriam.

Amen.
alia prolixius oraret, et in
et

spiritus

Cum hec Deum

igitur et
et

multa

agonia

omnes sanctos suos

beatam Mariam, sanc-

tumque'' lohannem precursorem Christi cuius festivitas erat, et

beatum lacobum ante cuius conspectum has supplicationes fundebat, sanctumque"
tius deprecaretur;

Martinum patronum
videns,

et

dominum suum

atten-

occasionem** sibi evadendi fore subet

reptam,

et inexorabiles hostes in facie,

atrocissimum ignem

circa se perniciosissime infundi; inter gladios inimicorum et in-

vectiones
cens:

flammarum

se

totum suspendit in Domino, iterum
conditor,
deceptus,

diet

Deus

universitatis
amittit^ nisi

qui neminem vis perire,
et

quem nemo

quem nemo
mare

invenit nisi

purgatus; domine Deus, cuius nos fides
caritas iungit; qui fecit celum et terram,
eis

excitat, spiritus erigit,
et

omnia que in

sunt; cuius voluntati

non

est

qui possit resistere; veni nunc

queso^ mihi in auxilium, veni in adiutorium
eterna substantia.

meum, vera una
Christe,

Exaudi me, domine lesu
in te^
;

qui non
et

derelinquis sperantes

et

propter admirandam

singu-

larem bonitatem tuam recipe^ nunc oro fugitivum tuum.
te

lam

solum amo,

te

solum sequor,

te

solum quero,

tibi soli servire

cupio.

Ad

te

mihi redeundum

esse in instanti bravio,
vite,
et

sentio.

Pateat queso mihi pulsanti ianua tua

prebe

te

ipsum

mihi viaticum; ut non demergat me'' tempestas aque, nec absora.

formidinis 1.
f.

b.
g.

sanctum

2.
1.

c.

sanctum

2.

d.

omnem

1.

e.

amit-

tet 2.

queo

1.

me
2.

add.

h.

me

—

urgeat om. 2.
4. Ps. 30, 2.

1.

Thren.

3, 56.

lerem. 17, 17.

3. Cf. Ps. 63, 2.

5.

Cf. ludith 13, 17.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
beat

671
1160

ne quando rapiat ut

me profundum, neque urgeat swper me puteus os suum^; leo animam meam, dum non est qui reditu,

mat, neque qui salvum faciat^, nisi

domine Deus meus,

se-

cundum nomen tuum. Ergo
suscipe

sit

laus tua,

Domine,

in

me;

et

iam

animam meam

et

per palmam martirii me fac ad tuam
prope portam
'

pertingere gloriam, salvator mundi.

Sed cum hec

dixisset,

astitit

sedens.

Tene-

brosus quippe turbo, ex densitate fumi

progrediens, ita

omnem
porte

obscuraverat locum, quod ex pallore nigredinis apparentes tenebre

omnino

possent

palpari^

Quamobrem Maguntini,
extra

turrium relicta custodia, a facie ignis exterriti

murum
locus

locum

omnem

cinxerunt;
et

omnem

aditum, semitam

omnem, omnes

denique rimas
adesset,

angulos, ne

domno episcopo evadendi

sollicite

perscrutabantur.
reiecta,

Et post paululum, cum

flamma,

fumi

densitate

omnem

faciem loci tenebris

denudasset, quidam miles ex ipsis,

truculentissimus tyrannus,

Helmgerus'' nomine, vestitus ferro et accinctus gladio in manu,
furia invectus intra ecclesie ianuas,

ad eum sciscitatum advenit,
Venerabilis autem
instabat hiatibus;

dicens: Quis es tu mqait" et quid ibi agis?

episcopus nichil respondit.

At

ille

diris

denuo, quis esset et quid

ibi ageret, furioso latratu
^

percunctans.
:

Quem
ecce
!

protinus agnitum vociferare

sicut arrepticius cepit

Ecce,

Hic

est! Currite,
ille,

curnte inquit currite! Hic est! Et

cum

omnes

ruerent,
christi

terribilibus oculis

ipsum intuens, homicidis

manibus

Domini verticem

attrectare
*

non contremiscens,

cigneos ipsius canos et omnis venerantie
deiectione'

plenos temeraria

manu
sevum
fixit.

demonica arripuit

et

mox,

in

ipsum

irruens,

impietatis

sue gladium per ipsius sacratissima tempora*
inflicto

Cui sanctus episcopus cum profunde

vulnere inclinaret,
inter

antequam caput
capitisque

erigeret,

alter

terribili

ictu

sima'' colli

ipsum percussit;
1.

cui

denuo
c.

inclinavit.

Sed interim
d.

a.
e.

smni

b.
f.

Helingeras

2.
g.

inqnit dicens 1.
1.

vociferari 2.

reverentiae 2.
1.

deuectione 1.

tympora

h.

samma
2.

2.

Ps. 68, 16: „Noii

me demergat
a.

—

os

suum".

Ps. 7, 3:

„ne

quando

— salvum

faciat".

Cf.

Exod.

10, 21.

672
1160
alius

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
vecte ipsum,

media per dorsi' percutiens plaga

crudeli,

ad terram usque
clamantes
furia
et
:

illisit^

Sed Maguntini, omnes impetu facto
et

Occide, occide ;

nemo

dimittat

eum

vivere, linfanti
ve**,

omnes confertissime accurrerunt",
interficientes.

cuncti,

dominum

episcopum suum

Quidam manum sacratam ad
Alter circa sima raedia'
perculit;

brachium usque gladio vibranti
nasi^ ab

sulcavit.

aure in aurem

eum

ictu

sevissimo

quidam

per sublabia^ de dextro ad sinistrum profunda plaga transfodit.
Atque*"
alii
alii

pectus,

alii

brachia,

alii

crura,

et

quidam

sic et

sic,

infausto Marte sacerdotem Dei,

ut caro solet macelli,

in ipsis ecclesie liminibus piaculariter et miserabiliter divaricantes,

eo' proprio rubricato baptizatoque cruore,

de principe, de

archipontifice, de sacerdote

martirem Christi testemque fidelem

in

eternum fecerunt.
Sic igitur, ut dictum est, vesana

Maguntinorum turba

ar-

chiepiscopum

et

dominum suum,

quia arguebat eam'',

quod

lesu Christi sponsam, scilicet
set,

Maguntinam ecclesiam, profanassi-

sicut lohannes arguebat

Herodem propter Herodiadem\
martirii

milem lohanni,

largiente

Deo

per ignem

et

gladium

possessurum palmam, in eiusdem precursoris Domini nativitate
crudeliter et inmisericorditer interfecit.
licet iste,

In quo nefando scelere,
potita
victoria,

plebs furens cruente impietatis

sit

tamen

munimine

regio' septus,

nullatenus ab adversariis est su-

peratus.
Iste

est

autem Arnoldus Maguntinus, qui
et
religiosis

—

Maguntino

solo

ex generosis parentibus

exortus, Maguntine

ecclesie clericus et deinde canonicus,

et" post multis nobilibus

preposituris ecclesiisque simul dotatus, et abhinc Maguntine civitatis

camerarius, et imperialis aule inclitus cancellarius et sumcapellanus, per multas virtutes,

mus

omnium bonorum " operum
gradum,
1,2.
i.

cella misericors,

ad

summum
b.
allisit 2.

sacerdotii

titulis

precla-

a.

dorsa 1,2.

c.

accurrentes
h.
n. et 2.

d.

cunctique 2.
k.

e.

summa

medii

2. 1, 2.

f.

nasus
1.

1.

g.

sic.

eo addidi.

eam

scripsi pro
1.

eum

sic.

m. est

1.

bonorum addidi.

Cf. Matth. 14, 3 squ.

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
ris

673

suflFultus,

perveniens
et

—

octavo sui metropolitanatus anno, 1160

lam grandevus
spectu

plenus dierum, gloriosus et decorus
cui

m

con-

Domini,

Maguntinam ecclesiam

preerat ab

impiis

suorum civium eripere volens faucibus, ultimam

sui sacerdotii

stolam lavans in sanguine agni, a pertida plebe occisus ; infulam

perpetuam a domino lesu Christo, pro cuius honore proprium
sanguinem
fudit,

anno dominice incarnationis millesimo centelulii

simo sexagesimo 8" Kalend.
cutus.

feliciter et fideliter est asse-

Nunc autem profana
copiosius iram Dei
et

et pestilens multitudo
et

Maguntina, ut

omnium sanctorum

cunctorum bono-

rum hominum
impie
pedes,
runt.
et

super'' se provocaret, de ipsa ecclesia, ubi
et

eum

inhumane interemerant", mortuum
in

enecatum per

tamquam canem,
Et subsannantes
ei,

foveam quandam platearum traxe-

iurantesque per impietatis nequitiam

quod

ille

mortificator,

senex pessimus, nunquam emori posset,
sibi

immo quendam capellanum suum
lassent'';

similem, non ipsum, iugu-

iterum irruerunt in ipsum.

Intima cordis, ventrisque

totius gelida penetralia ipsius

per gladii sevieutis aniraadversio-

nem
ipsis,

rimati,

circumquaque concisum, eum denuo, quantum in
occiderunt.

occisum

Et exinde nudum

et

inhumatum,

miserabili* funere volucrum latrantiumque rostris trahendum, in

cavearum
et
tis

agrorumque horrenda iuoptataque' solitudine solum
lun.

inexequiatum* dimittentes; per triduum sepulturam iu estaipso flagranti fervore sibi uegaverunt.

24-26

Sed sine
dimisit.

publicis''

exequiis Christus

martirem suum non

Nam

in

ipso

imminentis noctis silentio, quod suum
circumstabant

post obitum

peremptorie' succedebat diei',

eum

pauperum viduarum pupillorum orphanorumque multitudo innumera, quos semper victu vestituque alebat;
om.
interimerat
f.

ymnidicis

choris

a.

8 om.

1,

2.

b.
e.

2.

c.

1.

d.

iugulassent scripsi pro
1, 2.

agladiassent 1, 2.
g.

miserabile 1.
2.

inoptataque scripsi pro ineptaque
1.
i.

inexequitatum
1,

1,

inexequiatum
2.

h.

pudicis

peremptorie scripsi pro

perempte
1.

perempti

i.

e.

ea nocte, quae inter diem 24 et 25 m. lunii intercessit.

Javik, Bibliotheca UI.

43

674
1160

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
in

omnes concrepantes

unum,

flentes,

simulque domino Deo
quibus eos'

ostendentes tunicas et vestes et diutinis alimoniis,

episcopus sanctus explerat, referta precordia.

Et baiulantes prebivio'',

ciosissimum

funus

de

solitudine

cavearum viarumque

coram Deo

in sancta

sanctorum intulerunt; per totum

illud tri-

duum

et

deinceps in laudibus psalmis et supplicationibus sibi

excubantes, et elemosinarum misericordiarumque suarum depositum, quod a viro sancto continuum susceperant, domino

Deo

cum
furia

lacrimis et magnis singultibus consignantes.

Verum nec
requiescit.

infra

illud

spatium abhominabilis Maguntina
est feretrum,

Sed ingredientes , ubi sanctum"

reverentissimum corpus denudant, exspoliant, pedibus conculcant,

ora

ipsius

premortui'' lapidibus

contundunt",

et

dentes

exangues^,

quibus reverentiam addebat ipsa maturitas, ex ipso
ei

quod fregerant ore decutiunt; exprobrantes
tu.filium

ac dicentes:

Vis

meum
At

ohsideref

Vis tu hona

mea

recipere?

Et mi-

nabantur
Scottis.

eis, qui circumstabant,

pauperibus viduis orphanis et

ipsi e contra, tanti viri

necem vehementissime imad mortem usque pati
et

properantes,
supplicia

adiciebant:

quia

pro ipso

non vererentur; quoniam eorum pater
fuisset refugium.

mater

et post

Deum unicum

Maguntini interea, pauperum^ improperia

et totius

mundi
excom-

maledictum non valentes ferre, consilium fecerunt, ut cadaver
sanctissimi viri (immitteretur'') in

amnem'

et caractere

municationis infamatum, impositum tabulae'', aquis suspenderetur'; ut sic, ubi appulerit, legentes
ei

excommunicationis libellum,
officia

sepulturam

et

alia

humanitatis

denegarent.

Sed
tertia

prophanum consilium Deo disponente
iun.26 sui

viribus caruit.

Quia

obitus

die

in

basilica

beatissime Marie virginis,

que ad

Gradus

dicitur,

coram eiusdem sacratissime

virginis altari est

locum sepulcri™, quem vivens quandoque

in votis habuerat, de-

a.

eas 1.
2.
f.

b.

bino

1.

c.

o» statutum?

d.

praemortua

1, 2.

e.

con-

tendunt
in codil.

exargues

1.

g.
viri.

pauperum
h.

—

valentes ferre non suo loco leguntur
i.

post cadaver sanctissimi
1.

immitteretur addidi.
2.

inauime

2.

k.

tabiila 1.

suspendi

1.

m. sepultum locum

VITA ARNOLDI ARCHIEPISCOPI MOGUNTINI
functus
rite tur.
officio

675
Inn. 26

tumulationis • sortitus.

Ubi eius merita omnibus 1160
.

poscentibus ad laudem et gloriam nominis Dei patrocinan-

-r.

.

.

Amen''.
pro

a.

sic scripsi

officii

tumulationcm

1, officii

turaulacione 2.

b.

Sequitar in
multipliciter

codJ. fragmenhim clironici a Chrisliano compositi: Perpetrato hoc scelere
est affiicta. Cf. supra p.

—

606

n. 1

el

infra Christiani chronicon.

43*

CHRISTIANl CHRONICON MOGUNTINUM.

O hristianus
citer

II archiepiscopus Moguntinus, cum episcopatum

cir-

duos annos administratum anno 125^ per legatum sedis
amisisset,

Romanae

iniquo animo fortunam

suam ferens, quae
Atque a

detrimenta saeculo superiore ecclesiae Moguntinae illata essent^,

ad Theodericum abbatem eiusque fratres
pristinis

perscripsit.

ecclesiae ornamentis capto principio,
et

ubertatem eorum
ostendit,

splendoremque iam dilapsum copiose

abundanter
tristis

ut

fortunatissimis praeclarissimisque rebus
ries

calamitatum se-

opponeretur\

Totius autem mali exordium constituit a de-

iectione praedecessoris

olim sui Heinrici I archiepiscopi ,

quem

item sedis apostolicae legati duo ab episcopatu anno

1153 subsibi

moverant; omnemque stomachum, a legato apostolico
in legatos Heinrici

motum,

I

adversarios erupit.

Accusavit eos pecuniae

acceptae

et risus

inhumani; indeque poena merita ambos uno die

multari fecit, repentina post paulo violentaque morte pereuntes;

quos quidem scimus etiam postea amplissimis rebus perdiu functos
e vita

abiisse

diversis temporibus.

Nec multo

secus

Rudolfum,

filium Conradi ducis Zaringiae, anno

1160 electum archiepiscointeriisse

pum, propter

crucis aureae
licet

partem absumptam

eodem

anno narravit,
viguisse.

eundem

constet exinde plus triginta annos
et

Tanta peccavit in rebus veterioribus ;

suae aetatis

quoque
1.

memonam

tenuem neutiquam sine ira exposuit.

Forma-

„

Scripturus itaque vobis iacturam et oppressionem, qua annis iam
ecclesia Moguntinensis "

centum

cepit ruere

—

2.

„Igitur,

ut eius

miserabilior calaraitas

quam

patitur et flebilior elncescat, prius, quibus ho-

noribus claruit, quibus divitiis et ornatibus referta fuerit

—

disseremus

".

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
vit

677

autem in ipsa urhe Moguntia^ lihellum intervallo annorum
et

7251

7253;

nam anno 7253, cum
ediderunt opusculum,

hospitaliorum

ordini se

adducisset, Parisiis vitam posuit*.

Primum
lihro
lihr.

„exscriptum Maguntiae

e

quodam

vetusto^,' in Witichindi

Saxonis rerum gestarum
:

III Basileae 7532,

Jtac usi inscriptione

„

Chronicon vetus

rerum Maguntiacarum per
editione

Conradum^
Reuheri

episcopum".
Vet. Scr.

Ex

qua

deductae sunt editiones

Francofurti
Urstisii

'7584 p.

450—458,

et

Francofurti 7726 p.
et

767—772,
et

Germ.

hist.

Francofurti 7585
cet.

7760 p. 567— 575,

Georgii Hel-

wich Chronicon vetus

Francofurti 7630

Moguntiae 7776,

loannis Vol. secundum Rer. Mog. Francofurti 7722 p. 707

— 730.

Boehmerus tandem Font. II 253
Treffleriani de quo infra

— 277,

nonnullis
lectionihus,

apographi

dicam assumptis

anno 7845

lihellum proposuit iusto titulo hoc:

„Christiani chronicon Mo-

guntinum ^.

Mea
nem
(ed.)

editio sic

parata

est,

ut,

cum

item principem editio-

maxime sequerer
et

necesse esset,

ad

vitia depellenda

ad-

hiberem

variam lectionem, quam Dahl in Archiv

filr dltere

deutsche Geschichtskunde II
hliothecarii

326

— 332

attulit

ex

Treffleri hi~

S. lacohi Moguntini
(T),
s.

apographo

codicis

quondam

Sponheimensis

et

eos,

de quihus vide supra p. 605, codices

Wirzihurgensem
s.

XV

ms.fol.

787 (W)

atque Francofurtensem

XVIII

(F),

Arnoldi archiepiscopi vitae adiunctum chronici
continentes.

Christianini

fragmentum haud exiguum*

Berolini
1.

8 Idus MaHias
ait

a.

7866.

„Adhuc"

enim

in

describendo ecclesiae Moguntinae thesauro

gemmae non sunt". 2. Annales Erphordenses 1253 (Mon. Germ. SS. XVI 39): „Cristianus Maguntinus archiepiscopus hospitaliorum ordini se tradidit " (p. 40) „ Eodem anno Cristianus Maguntinus, quondam episcopus, Parisius defunctus est ac in domo hospi„acerra habetur hic, sed
;

taliorum sepultus".

3.

„Conradum" ex coniectura perperam posuerunt,
codex
ille

nam
nisi
teri

in ipsius libri exordio

vetustus de scriptore nihil praebuit

haec: „C. presbyter episcopali nomine indignus".
editores fere

Hunc errorem

ce-

quamvis nonnulli iam multis argumentis intellexissent, Christiano adiudicandum opusculum esse. Cf. loannis 4. „ Perpetrato hoc scelere Volumen primum Rer. Mog. p. 607 squ.

omnes

secuti sunt,

—

678

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINIJM

Venerabili patri domino Theodorico abbati et fratribus Ludovico"
priori,
lohanni'',

Rudolpho sacerdotibus,

Christianus'

presbyter,

episcopali

nomine indignus, gaudia

electis

Dei ante

mundi exordia praeparata'.
Solent plerunque res olim gestae,
si

scriptis

non fuerint

commendatae,
a posteris
forte

sic oblivionis conculcari

pede, ut nuUa de ipsis
noticia posset

memoria habeatur; cum tamen earum
aliis

fore

causa cautelae et instrumentum evadendi peri-'

cula vel vitandi.
tibus

Quod

si

non

sit,

saltem legentibus et audieneis

tedium toUitur.

Dum
Unde

ea transierint,
fit,

quasi

quedam

recentia renascuntur.

ut ex hoc in admirationem du-

cantur vel stuporem, vel certe ad passionis gemitum provocentur.

Scripturus itaque vobis iacturam et oppressionem, qua

annis iam centum cepit ruere ecclesia Maguntinensis, ipsius in-

voco gratiam, cuius ea, quae sustinuit
desiit

et

adhuc sustinere non
ut eius miserabilior

mala, iudicio

est

oppressa.

Igitur,

calamitas

quam

patitur et flebilior elucescat, prius, quibus hodivitiis

noribus claruif, quibus

et ornatibus referta fuerit, suc-

cincte et breviter disseremus".

Erant
bus
festivis

ibi

purpurarum praeciosarum tantae
sit

copiae, ut dieet latum,

totum monasterium, cum
tegeretur,
et

tara

'

longum

intrinsecus

tamen adhuc superfuerunt.

Erant

tapetia et dorsalia^, mira picturae varietate distincta, quae operis

subtilitate

et

pulchritudine

animos intuentium admiratione
alia,

delectabant.

Praeter ista erant et

quae super pavimentum
sternebantur.

templi

et

scamna

et

coram

altaribus

Erant

pallae altarium auro intextae praeciosae.

Inter quas tres erant

praecipuae, quarum una aestimabatur posse valere marcas cena.

0. Ludovico ed.
e.

b.
f.

loan. ed.

c.

C. ed., Christianus T.

d.

an

cla-

ruerit?

audiatis T.

tam

sciipsi pro

tamen

ed.

et ecclesia multipliciter afflicta".

Boehmerus, cum hanc chronici partem

a vitae Arnoldianae scriptore esse arbitraretur, eandem ex vita Arnoldi in chronicon Christianinum translatam esse non recte censuit. Cf. supra
p.

606
1.

n. 1.

Cf. Matth. 25, 34.

2.

aulaea parietum.

>

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM

679

tum,
ris

alia sexaginta;

atque aliae non minoris vel parum mino-

poterant aestimari.

Erat

in

casulis, dalmaticis, subtilibus et cappis sericeis et

purpureis, auro et
saurus.
Inter

gemmis

intextis,

preciosus et copiosus the-

quae

sex cappae praecipuae erant;
sic

quarum

una aestimata
poterat;
aliae
vidi,

est

ad sexaginta marcas,
minoris

enim

et obligari

quinque

eraut aestimationis.

Ex

hiis

duas ego
trita,

Quarum una

vetustate fuit sic

consumpta

et at-

quod

alicui usui

non valebat; data ergo

est igni, et red-

debat tres marcas auri

tior videbatur, vendita est

cum dimidia. cum una
sic

Alia,

quae adhuc recen;

palla altaris

quid pro hiis

acceptum
tur.

fuerit

vel

quo devenerit acceptum', penitus ignora-

Inter

casulas

autem
' ;

de quolibet colore duo paria:

Duae nigrae
et

aurifrigiatae
latis

et

eiusdem operis duae dalmaticae;
ornata;
et

duo

subtilia,

aurifrigiis

haec omnia valde

bona.

Item duae casulae de samito albo;

et

eiusdem

fili

dal-

maticae duae; subtilia duo

cum

auro ornata; omnia valde bona.

Item duae casulae de rubeo samito''; et tot dalmaticae et subtilia aurifrigiata;

valde bona. Item duae casulae de viridi samito; valde bona.

et tot dalmaticae et subtilia aurifrigiata;

Item duae

casulae de croceo samito; tot dalmaticae et subtilia; valde bona.

Una
et

inter caeteras erat casulas ante paucos dies violacea, latis
aurifrigiis,

magnis

longa et larga, aureis lunulis et sideribus

insertis;

quae tanti erat ponderis propter aurum, ut plicari non

posset; et in ipsa vix aliquis poterat nisi valde robustus divina

mysteria celebrare.
lati

Vestiebantur tamen
cantaturi'';
,

illa

pontifices" et prae-

festis

praecipuis
factis
illa"

sed post euangelium,

cantato

oifertorio,

oblationibus

illam

deponentes,

flexibiliorem

sumentes, in

divina perfecerunt.

Item multae tunicae diversorura colorum, videlicet rubei,
viridis
et

violacei

coloris,

virgulatae crocei,
et

albi;

quibus ute-

bantur
a.

ministri

altarium

acolyti
b.

et

chrismatis portatores.
sammito
T.
c.

devenerit venditnm acceptum ed.
e.

ruffo

episcopi T.

d.

canturi ed.
1.

an ista?

fimbriis aureis

omatae.

680
In
albis,

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
cingulis,

humeralibus,

stolis

et

caeteris ornamentis,

paucis credenda, copiosa diversitas.

Erant infulae* vel thiarae octodecim auriphrigiatae
thecae valde bonae sedecim.

;

chiro-

Annuli pontificales boni
aliis

et

magni:

de robino unus, et impositis

gemmis minutis; de smaragdo
Baculi pastorales

unus;

de saphiro unus;

de topazio unus.

duo, vestiti argento.

Caligae octo; et tot scandalia.

Haec

de vestimentis.

Nunc de ornatu
audiatis.

et thesauro

ecclesiae, et

primo de pertica

Erat pertica argentea, concava, deaurata; que tan-

tum

precipuis festis, ut in passione'', pentecoste'', in dedicatione

ecclesiae, in festo patroni gloriosi confessoris beati Martini, in

nativitate Salvatoris, ante altare dependebat.

In qua vascula

suspendebantur, quaedam eburnea, quaedam argentea, formarum

diversarum
fulgebat

;

omnia

reliquiis plena.

In

horum omnium medio
per

smaragdus,
et

suspensus catenis aureis duabus, habens
dimidii

quantitatem

spissitudinem

peponis magni,
et

et

omnia similitudinem habens peponis,

ipse concavus.

Huic

solebat aqua infundi cum duobus vel tribus
et

pisciculis parvis;
pisciculi,

deposito

desuper operculo,

cum movebantur
et

sim-

plices et vetulae

lapidem vivere affirmabant.

Erant thuribula decem argentea, deaurata;
habens auri marcas
tres.

unum aureum,
Inter

Et acerrae undecim.

quas

una

erat de lapide integro

onychino concavo, habens similituconcavitas eius paliteris

dinem vermis

horribilis, id est ut buifonis;

tebat in dorso; ubi et circulus argenteus
biebat.

cum

Graecis

am-

In fronte huius

acerrae

—

quia caput habebat simile
preciosus,
raa-

vermi monstruoso

—

erat lapis topazius valde
vitelli ovi;

gnitudinem habens dimidii

in oculis eiusdem acerrae

duo robini, quos carbunculos vocant.
betur hic, sed

Adhuc eadem

acerra ha-

gemmae non

sunt".

Item erant duae grues argenteae, concavae, quae solebant
poni iuxta altare hinc et hinc.
carbonibus et
a.

Et dorso patebant; impositis

thure vel thymiamate, boni odoris fumum per
b.

insnlae ed.

pasca pentecostes T.

c.

sunt add. T., om. ed.

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
guttura et rostra emittebant.
tudinis, cuius vivae.

Erant autem grues tantae magni-

Erant

liDri,

qui

pro ornatu super altare ponebantur, ut
etc.
;

euangeliorum, epistolarum, plenariorum
sculpto, alii argento,
alii

aliqui vestiti ebore

auro et gemmis.
et

Erant pelves quatuor argenteae;

urcei diversarum for-

marum, quos manilia'
bus funderetur ex eis;

vocant, eo quod aqua sacerdotura mani-

argenteam quaedam habentes formam

leonum, quaedam draconum, avium vel gi-yphonum vel aliorum

animalium quorumcunque.

.|(-

Erant candelabra magna duo, quaeiuxta altare ponebantur,

argentea;

et

alia

minora, quae super altare ponebantur,
stillicidia

quibus rotae supponebantur latae propter
nescio quot.

candelarum,

Erat
eius,

corona

magna pendens

in

choro ad similitudinem
et

quae adhuc pendet ad Sanctura Albanum;
;

una

in

me-

dio templi

atque aliae tres minores ante altare sancti Martini
diligentius fabricatae.

omnes ex argento
Erant cruces

argenteae

portatiles,

mirae pulchritudinis

quarum duae
paschae,

in

palmis, duae in paschate,

duae in ebdomada

duae in rogationibus, duae in die ascensionis Domini

ferebantur;

decem per totum.

Erat

et

una crux tantae lonin

gitudinis ut totum

brachium magni magnae.

viri;

qua erant sancto-

rum

reliquiae multae et

In medio vero continebat de

ligno dominicae crucis, ad quantitatem digiti, ad longitudinem

vero palmae

virilis,

Vestita erat haec crux auro purissimo et

gemmis

preciosis et multis.
et alia

Erat
erat aurea

crux lignea, auro optimo vestita, in qua imago
crucifixi.
*

Domini

Quae imago

cuiuslibet

communis
spissa;

hominis magnitudinem

excedebat, concava, sed

multum

cuius venter plenus erat reliquiis et

gemmis

preciosissimis.

Dice-

batur autem, nec Romanura imperium meliores habere.

Haec
talo,

crux poterat dissolvi membratira in iuncturis, primo in
a.

in

longi viri longitudinem

T

pro communis

—

magnitndinem.

1.

vasa manualia.

682

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM

genibus % in femore, in humeris, in cubito, in manibus, in collo,
ubi corpori inherebat.
et

Caetera pars corporis,

dorsum

scilicet

venter, pariter coherebant.
sibi

Et hoc ideo, ut coramodius

et

securius posset in archa,
servari.
alio

ad hoc deputata, specialiter renisi forte

Haec raro ponebatur,

praesente rege vel

magno

principe, et in festis paschae vel natalis Domini, et

pontifice hoc iubente.

Cum
in

autem hoc

fieri

oportebat,

tunc in

loco valde eminenti,

templo super trabem, ubi nulli alieno
In huius ima-

patebat accessus, a ministris fidelibus locabatur.
ginis capite loco

oculorum erant duae gemmae, quas carbuncumagnitudinis ut duo
vitelli

los vocant, tantae

ovorum

;

qui in teiste:

nebris coruscabant.

Huic cruci inscriptus erat versus
libras.

Auri sexcentas habet haec crux aurea

Et

nota'',

quod una
et

libra

habet duas marchas auri;

sic

ergo
silen-

erant mille

ducentae raarche auri probatissimi.
pro
speciali

Nec

dum

arbitror:

huius

auri

examinatissirao valore

crux ipsa proprio nomine censebatur.

Vocabatur autem Benna.

De indumentis
non bene possura".

quotidianis, crucibus, calicibus, ampullis at-

tinentibus, et thuribulis

mentionem facere propter multitudinera
Sed quia de calicibus dicimus,
oblitus.

subiit

memoria, quod fueram iam

Erant

calices

duodecim ar-

gentei, oranes deaurati, eiusdem ponderis, cura patenis scilicet

de tribus marchis
et is caeteros

;

dempto

calice,

qui pertinebat ad maius altare,
Cuilibet calici erant

dimidia marcha praecellebat.

speciales

arapuUae argenteae

et pyxis** argentea

ad hostias deIn

putata.

Praeter hos calices erant tres aurei.

uno horum

poterat celebrari, quia^ etiara suas habuit ampullas et pyxidem

ad hostias ex auro purissirao et margaritis,
poralia,
etiara
filis

et

peram ad

cor-

aureis insertis, miri operis et decoris.
alii

Habebant

calices

suas peras ad corporalia ex purpura et au-

riphrigiis adornatas.

Erant

fistulae

quinque ad comraunicancolae'
nota.

dum, argenteae
a.

deauratae.
b.
d.

Erant

argenteae novem,
c.

gennibus ed.

Sciendum tamen Tpro Et
pypis ed.
e.

arbitror ociosum

T

pro non bene possum.
1.

qui ed.

cola.

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
per quas vinum poterat
colari, si necesse fuisset; praeter

6BS
eam,

quae attinebat

calici

aureo,

et

haec aurea

erat.

Hoc aureo
summis

calice solus pontifex, vel praelatus ecclesiae maioris, in

festivitatibus
titatis,

utebatur.

Alii

duo

calices

tantae erant quan-

quod cum
Erat

ipsis divina

mysteria nequaquam poterant cealtero.

lebrari.

enim

unus

maior

Minor habebat cum

patena marcas auri electissimi octodecim; in cuius pede per
circuitum preciosi
erant lapides valde,
et

in patenae circuitu

limbus eiusdem
ciosis

operis

ambiebat, et ipse quidem gemmis preCalix maior quot marcas auri habuerit,
est,

non

carebat.

nescio;

certum autem
in

quod spissitudo eius erat

digiti,

et

per totum, tam
adornatus.

pede quam supra, gemmis erat praeciosissimis
calix duas ansas,

Habebat etiam idem

quae poterant

manus

replere levantis;

sicut solent habere mortarii, in quibus

piperata et salsa praeparantur.
dinis et spissitudinis,

Huius patena

talis

erat latitu-

quod

ipsi

congruebat, et ipsa

gemmis per

circuitum decorata.
et

Hic calix habebat altitudinem unius ulnae,
vini
;

capere poterat dimidium sestarium

nec ab omni homine

poterat levari a terra 'commode.

Nullus

me

in hoc scripto arguat, obsecro, falsitatis.

Nam

ecclesia ipsa et sedes ab

omnibus regibus

et imperatoribus, prin-

cipibus, comitibus, baronibus, liberis" et
lis

omni populo venerabicleri

habebatur propter pontificum sanctitatem,

devotionem,
et super-

civium pietatem.

Qui tamen in rigorem pessimum

biam modo
versi,

et

duriciam sunt conversi; minus^ iuste dixi con-

aversi dixisse debueram.

Maguntia*

felix'',

tot donis"

inclyta, si tu

mutares gentem, rationis ac honoris' egentem!
sicut

Igitur

cum,

iam supra dictum

est,

sic pontifices se ita ut plebes

haberent et clericalis disciplina optime servaretur,
clero,

clerus praelatis

obedientiam et reverentiam exhiberent,

invicem honorantes, invicem diligentes, praesidente tunc quo-

dam
a.

Henrico' archiepiscopo , viro utique pacifico
etc.

et

benigno ac 1142-1153
c.

add. ed.
d.

b.

minns

—

debueram add. T; om.
f.

ed.
rationis

Mognntia,

Hognntia T.
1.
I,

villa

add. T.

e.

bonis ed., donis T.

honore T.

1142-1153.

684
1142-1153 multis
ipsi
et

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
virtutibus

dotato,

diabolus,

qui

iioc ferre

non valebat,
lites

venerabili

viro,

quia veritatis ac pacis amator erat,

incommoda

excitavit.

Nam.

quia semper

ei

erat cordi,

ut

clerus honore debito gauderet, populus iustitia regeretur, terra

pace publica exultaret, ecce accusatur apud papara
lentus
et
inutilis

:

quod somno-

haberetur.

Quod

vir venerabilis ut cognovit,

solemnes nuncios pro sua excusatione ad sumraum pontificem
decrevit protinus
destinare.

tissimura cognitorem,

omnium suorum secrequendam Arnoldum clericura, quera ipse
Misit ergo qui non posset esse imraemor beneficii
et

archiepiscopus ad praeposituram maiorera promoverat' iam recenter,

tanquara eum,

tam noviter consecuti;

propterea eidera iara praepositurara
insuper et camerarium constituit

sancti Petri etiara contulerat,
civitatis

Maguntinensis.

Erat autem idera Arnoldus miri ingenii
pecuniae
infinitae.

et facundiae atque congestor
Is

itaque,

veniens ad

curiam Romanara, pontificaturaque

arabiens Maguntinensera ,
rabiles acquisivit.

priraura sibi cardinales pecunia favo-

Deinde, duos specialiter pecunia corrurapens,

qualiter

de sua propria proraotione ageret et postmodum conillis

sumraaret, cura

farailiarius pertractabat.

Tandera, ab

illis

instructus et de se certificatus, coepit in suura dorainum accusationis iacula dirigere,
tura
ret,

quera venerat excusare.

Breviter, tan-

in

sua processit audacia% ut duos legatos destinari peteObtinuitque eosdera duos'',

huius rei cognitores et iudices.

quos corruperat.

Tandem
sicut

tractu

teraporis

raulta intervenerunt facta",
ita

quae

scribentibus essenf onerosa

legentibus tediosa^

Ve-

1153 niunt ergo legati^ Wormaciara.

Henricus episcopus citatus cora-

a.

et cffecit

add. ed.

b.

dominos, quos sanctificaverat
sit

,

sed de

illi

sanctifica-

tioni
c. e.

,

que non per Christum sed per comercium
et gesta

T

pro duos quos corruperat ed.
facta.
d.

Multa hic interveniunt facta

T pro Tandem

—

esset ed.; om. T.

onerosum

—

tediosam ed.; que sicut scribentibus onerosa

ita et legentibus tediosa

forent T.
1.

Arnoldus non
S.

fuit

praepositus S. Martini, sed fuit camerarius civi-

tatis

et praepositus ecclesiae S. Petri
tit.

Moguntinae.

2.

Bernhardus

pr.

card.

Clementis et Gregorius diac. card. S. Angeli.

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM

685

paret; nihil praetendere poterat pro se, quod admittere vellent 1153
iudices
loco,
sive
legati

supra

dicti.

Praesidentes

autem

iudicio

in
iun.7

qui Neuhusen' vocatur,

Henricum laudabilem virum ab

episcopatu amovent Maguntinensi ;

Arnoldum

substituunt.

Dice-

batur autem, quod Fridericus imperator huic negocio assensum
praebuerit, sed occultum^

Venerabilis vir Henricus,

tam mahunc

nifesta perversitate turbatus, ipsos perversos alloquitur in

modum: Si ad sedem
et

apostolicam appellarem contra vestrum
nihil amplius attentaret,
et

iniquum processum, papa forsan ipse
nihil

mihi accresceret nisi labor corporis, amissio rerum
spiritus et evisceratio mentis et evacuatio gratiae.

afjlictio

Apiustis-

pello ergo

ad dominum lesum Christum, tanquam iudicem
cito

simum.

Vos

ad

eius tribunal, ibi
iuste nec

responsuros ".

Non enim

summo iudice secundum Deum, sed mercede
mihi coram

corrupti, sicut placuit, iudicastis.
seris,

At

illi:

Cum

tu praeces-

nos sequemur.

Haec autem ridentes

et deridentes dixe-

runt.

Acta sunt haec anno gratiae

MCLP^

Dominus Henricus
ordinis*;

abiit

ad quoddam claustrum Cisterciensis
sed in consueto habitu vitam
faciens,

non monachus

eiFectus,

ducens.

Arnoldus, non

moram
Post

cum

fuisset ut

moris

est ab imperatore regalibus investitus,

Maguntiam
fere et

venit ibique

solemniter est susceptus.

annum

dimidium^ veappellaverat, Sept.i

nerabilis Henricus praesul defunctus Deo, ad

quem

totum processum lacrimabiliter assignavit.
a.

me respousurum

exhibeo

ed.,

responsuros T.

b.

M.

C.

V

ed.,

MCLI

T.

Neuhausen a Wormatia ad septentriones. 2. Otto Fria. Gesta Friderici II c. 9: „— rex Henricum — per eosdem cardinales deposuit". 3. iramo a. 1153. 4. Heinricus Eimbicam se contulit, ut docent Annales Palidenses (Mon. Germ. SS. XVI 88) 1153: „divertit Enbike". Neque vero coenobium ordinis Cisterciensis ibidem fuit. 5. immo iam post tres fere menses. Obiit enim Heinricus die 1 Sept. 1153 secundum
1.

—

Annales
bike".

S. Disibodi
I

1153 (Mon. SS. XVII 28)

et Necrol. Hildesheim. (ap.

Leibnitium

766)

:

„

Kal. Sept. Heinricus Moguntinus arcbiepiscopus in

Em-

Bruschius autem (Magni operis de omnibus Germaniae episcopatip. 10) refert, Heinrici sepulcro

bus epitomes 1549

Eimbecensi
obiit

sic inscrip-

tum

esse:

„Anno Domini 1153 Nonis Septembris

reverendus pater

Henricus archiepiscopus Mognntinus

Ad

Christum sospes eat huius corporis hospes".

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
1153-1160

Arnoldus autem primordia

sui consecrans praesulatus, pursibi fecit vestes,

puram optimam de almaria'
sorcotium
pareret.
i

tollens,

tunicam,

et

mantellum, ut in imperatoris curia gloriosior apnefas.

Sed omnipotens Deus non diu sustinuit istud

Orta est enim dissensio valde gravis inter ipsos cives Maguntinenses.

Nam

una pars dolebat vehementer venerabilem virum
ab episcopatu amotum;
alia gloriabatur et

domnum Henricum

superbiebat Arnoldum substitutum.

Erat enim oriundus de ipsa

parte civitatis, quae Selehofen nominatur.

Tam

gravis

autem

crescebat de die in diem invidia inter cives, ut tribus diebus in

septimana congrederentur

et per plateas

cum

gladiis et fustibus

ac contis, cuspidibus et lanceis invicem se mactarent, caderent-

que hinc

et

hinc tanquam oves occisionis.

Nec

se

Arnoldus

interponere curavit pro pace et concordia reformanda; sed suos
fautores potius contra partem adversam animavit.
accidit,

Propter quod

ut pars illa de Selehofen,

quam

fovebat et animavit Ar-

noldus,

maius monasterium occuparet illoque pro castro ute-

rentur contra adversarios.
tos.

Durabat haec dissensio

dies

mul-

Et

clerus, graviter oppressus,

contemptus habebatur; quia

iam copia maioris

ecclesiae eis concedebatur ad

divinum offtcium

exequendum non

nisi

pro illorum libitu laicorum, qui illud te-

mere occupaverant.

Et iam quidem multi venerabilem HenriMors
illo-

cum conqueruntur

mortis debitum exsolvisse".

Rem
rum

refero, fratres,

omnibus

illius seculi

notissimam.

venerabilis Henrici multis innotuit.

Pervenit etiam ad aures

cardinalium, qui, ab episcopatu

eum amoventes,
Et

se

promi-

serant sequuturos.
praecessit,

Et ludentes ad alterutrum dixerunt: Ecce
ecce trausiit tempus

suo tempore nos sequemur.

breve, et
a.

ambo uno

die

moriuntur^

Nam

unus, sedens in sede

exoluisse ed.

1.

armario.

2.

Fabulae.

geli,

post d. 19 Mart. 1154 factum episcopum Sabinensem
p.

Eom.
1166
d.

653), scimus obiisse
677);

Gregorium enim diaconum card. S. An(v. Kegesta pont. intervallo dierum 20 Sept. 1162 et 18 Mart.
pr. card.
tit.

(v. ibid. p.

Bernhardum autem

S. Clementis, post p. 658)

26 lunii 1158 factum episcopum Portuensem et S. Rufinae (v. ibid. decessisse spatio dierum 22 lunii et 31 Dec. 1176 (v. ibid. p. 677).

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
iiaturae,
eiecit et

687

ut purgaret ventrem, omnia intestina sua in cloacam 1153-1160

animam

miserabiliter exhalavit; alius,

mauuum suarum
deformatis

digitos

articulatim

abmurclens

et

de

ore

expuens,

manibus, quasi se ipsum devorans, expiravit.

Deus ultionum

domine!

Deus ultionum hoc egit"\ iustum exercens iudicium.
non
est aversus furor eius,

Et

in

his oranibus

sed adhuc
et

mafama

nus eius extenta\

Audita sunt haec in terra nostra

celebri divulgata, nec a

quoquam

aliud dicebatur,

quam: Bene-

dictus domimis, qui venerabilis Henrici iuste iniuriam vindicavit.

Sic

isti

dies suos clauserunt.

Crescebat autem in

malum vehementius odium
pervenitur iam ad maiores.

et

pugna
miqui-

civium praedictorum.
lites

lam conducuntur de

foris auxiliatores

ab utraque parte;

Nam

dam

comites, promissionibus attracti, huic praelio se immiscu-

erunt.

Tractatur ab utraque parte de sumptibus acquirendis.
!

Et pars , quam fovebat Arnoldus, festinatum consilium invenerunt
et,

ut mutuo acciperent de ecclesiae ornatu, secretum ha-

buere tractatum.

lam

integritas ipsius ornatus in parte est

non

modica vulnerata.
accepistis
et,

cardinales carpinales!
se

Pacem de

terra

ut homines

invicem interficiant, vos

fecistis.

Quodcunque mali provenit, quaecunque fuerint homicidia perpetrata, vestra est in

causa perversitas.

Vestra est iniquitas ope-

rata, ut veniat super vos oinnis sanguis, qui efFusus est et de-

inceps effundetur.

Ecce

in

omni terra non
;

est,

qui huic malo velit occurrere

ad sedandum

sed crescit et intumescit mare istud, plenum freventis
afflantibus

mentium bestiarum,
se

utique ex inferno.

lam

immiscet Arnoldus.

Qui,

cum

esset archiepiscopus loci, faucivitatis interitum
ei

tores

plurimos acquisivit in propriae
nolens parcere,
ut

et iac-

turam;
nec

quidam

imponebant, nec sexui

aetati.

Propter quod consilium pars adversa, ut in mortem sui do-

mini armarentur,
a.

iniit.
d.

Longo ergo
e.

et secretissimo habito trac-

deus ultionum

d. ul. h.

ed.

1.

Ps. 93,

1.

2.

Isai. 5,

25: „In his omuibus

— extenta".

688
1153-1160 tatu,
in

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
proposito scelere se invicem adhortantes,
se roborant
sit

et coniurant; tacent et abscondunt, quicquid pro sua

malitia

perpetrandum.

Sed

nihil

opertum, quod non reveletur'.

Per plures enim

admonitus Arnoldus est
varet.
tinenses

ef

praemonitus, ut se cautius obser-

Qui fertur suis monitoribus respondisse: Canes Magun-

mordere non norunt, nec aliquid valent quam

latrati-

bus deterrere.

A

corde carentibus timeantur.
ordinis
Cisterciensis

Erat quidam
,

abbas in claustro Eberbach^

qui

ipsum

Arnoldum pro
tia

suis excessibus saepe literis arguit et

imminen-

pericula intimavit.

Erat quaedam sancta virgo nomine

Hildegardis, quae per spiritum vidit ipsum

Arnoldum

citius

mori-

turum; scripsisse quoque dicitur
spice
te.

ei

in haec verba:

Pater pro-

tibi;

canibus enim sunt funes abstracti,
acquievit monitis aliquorum.

qui insequuntur

Non autem

1160

Accidit, ut in vigilia lohannis baptistae post prandium de

quodam oppido

Binga''

civitati

Maguntinensi

appropinquaret,

ac se in claustro

monachorum
in

iuxta muros civitatis ad Sancsic

tum lacobum
dunt, ut,

in

monte specioso,

enim

dicitur,

se locaret.

Et ecce Maguntinenses usque

crastinum sese armant et con-

cum

in ipso die lohannis audita fuerint

campana, qui-

libet sit paratus.
luu.

Et factum

est ita.
solito

24

Venit

dies.

Et maturius

prandent omnes

;

pulsatur

campana,
gregatur.

et

a

maximo usque
ultra

in

minimum

universa civitas con-

Praesul Arnoldus se iam

dederat quieti.

Et audito

campanae sonitu,
et

quam
;

credi possit vehementer expavit,

timor irruit super

eum

amissoque rationis gubernaculo, quid
Obstruxit autem repagulis" et la-

posset facere,

ignorabat.

pidibus et lignis quibus poterat ianuas omnes monasterii
rati.

memo-

Turba autem turbata ex adverso
quoscunque
b.

ODflines

portas et fene-

stras vel

alios exitus observabat,

ne evaderet, quem
repagu-

a.

et addidi.

Bingen ed., Binga

T.

c.

repagulis scripsi pro

lum

ed.
1.

Luc. 12,

2.

2.

Ruthardus abbas Eberbacensis, cuius

litteras v.

supra p. 405.

^J

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
quaerebant.

689
Vix
et

lam ignem ad

officinas

admovebant.

cum

1160

multa

difficultate

monachi recessum obtinuerunt.

Et dum mo-

nasterium, fumo plenum flammisque, per circuitum premeretur,
ipse praesul, turrim monasterii ascendens, misericordiam depre-

catur et,

si

quem

oifendisset verbo vel facto,

satisfacturum se

suppliciter pollicetur.
furiose,

Sed turba, viso

pontifice, clamare coepit

nec poterant supplicantis verba prae tumultu turbatae

turbae intelligi vel audiri.
stabat,

Sed admoto igne ad turrim, in qua

ipsum de

turri descendere compellebant.

Flamma iam
et inter eos

monasterio dominatur.
ritate

Videns ergo, monachos obtenta secusi

abscedere, tentat,
evadere.
ut
et

forte

et ipse

cum

eis

possit tentat,

Assumpto itaque habitu monastico,
et

occultari

ignem qui invaluerat

gladium evaderet quem
fere abscesse-

timebat.
rat.

Apertis ecclesiae valvis,

cum monachis

Sed a quodam

est cognitus et detentus infelix. collo episcopi immersit.

Quidam

primo gladium vibrans
eius

Alter, in fi-onte

percutiens mucrone,
capitis

ab aure usque ad aurem superiorem
divisit.

partem

ad inferius

Sicque actum

est,

ut

alii

contis, alii fustibus, alii gladiis, alii lapidibus

eum" mactantes,
vulneribus et san-

solo tenus praecipitarent.

lacentem

sic et

guine deformatum vulgus
runt.

nequam

et

perversum vestibus spoliaReliquiae quaedam,
aliis

Quidam anulos de

digitis abstulerunt.

quas collo pendentes solitus erat ferre, ab

sunt ablatae.

Hec autem
acta.

circa

horam nonam, parura ante
clerici

vesperas, sunt per-

Nec poterant

ab ipsis malefactoribus aliquatenus

obtinere, ut saltem occisus in loco traderetur debito sepulturae.

Sic ergo
et

iacebat in

campo super fossam
;

civitatis,

ubi
et

canum
24-26

luporum transitus habebatur
bestiis devorari.

desiderantes,
sic

eum

ab huiuslun.

modi

Tribus diebus

nudus toto corpore
et ovo-

manens, veniunt aliquae maledictae feminae, caseorum

rum

atque olerum venditrices, mercatrices, meretrices, saxisque
pontificis

dentes
titiones

contuderunt.

Aliae vero

stipites

ardentes et

fumantes eius gutturi infixerunt;

adicientes linguis et
lun.

labiis maledicta.
a.

Post diem tertium canonici Sanctae Mariae

26

eum

addidi.

ZkJti, Bibliotbcca in.

44

600
1160 ad Gradus

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM

iam incognoscibilem

et foetentem,

furtim sublatum,

deferunt in ipsam ecclesiam, lacrimosis suspiriis sepeliendo.

furiam Maguntinam, o maledicta gens dura corde, gens
immitis, gens intractabilis, gens indomabilis, gens iniqua, invisa
coelo et terrae, impia in
in sancta pace; qua'

Deum,

seditiosa in invicem, temeraria

nemo neminem honorantem
etc.

honoret,

nemo
et

neminem amantem amet, nemo
genimina viperarum.

Vae

tibi,

infelix

Maguntia,
pa-

que proprium patrem mactas, ut
rias

te in

superbiam ponas

Acta sunt hec anno millesimo cente-

simo sexagesimo.
cardinales, huius rei vos estis initium.
nite,
oiferte

Venite ergo, veeique

haurite nunc

et

ferte

architriclino vestro diabolo,

cum

ea,

quam

deglutistis,

pecunia etiam vosmet ipsos.

Perpetrato hoc scelere, alium'' sibi creare" satagunt scelerati**,

nullam

clericis,

quorum

intererat, eligendi* licentiam con-

cedentes.

Assumptoque quodam Rudolfo, cognomine Clobelouch^,
eum'' in sedem collocant, ad-

fratre* scilicef' ducis Zeringiae'',
-

huc
est,

occisi

praesulis

sanguine fumigantem'.
,

Hoc autem factum
quidem"" merue-

ut possent ultionem imperatoriam

quam

rant, evitare.

Erat enim idem Rudolfus

vir potens in" amicis",

ipsius imperatoris

consanguineus propinquus.

Hic pro investi-

tura regalium
est
pontificalis
'

et consecratione

sua ac pallio acquirendo, quod
consultans'' ac
in

honoris insigne,

pertractans

—

quia' sumptus

non habentur'

promptu'

—
et

unde possint

res huiusmodi" acquiri, quibus in honore suo anquisita" dignitas

obtineri

et

obtenta valeaf* conservari;

ad nutriendum
secretio-

ignem sumptuosae ambitionis, quasi lignorum struem,
res consiliarii consilia subministrant.

Thesaurus ecclesiae nimius

a.

quam

ed.

b.
e.

aliud ed.,

alium fV, F.
f.

c.

curare ed.j

creare TV, F,
g.

d.

scelerati om. ed.

potestas add. ed.
i.

Clobelauch ed.
k.
o.
r.

frater
1.

W.

h.

Friderici ed.,

scilicet

TF, F.

Toringie ^'.
n.

eum om.
amicus

ed.

fumi-

gante
p.
s.

W.

m. quidem om. ed.

in om. ed.

ed.,

amicis ff, F.

consilians

W,

F.
t.

q.

quando

ed.,

quia
F.

W,

F.
u.

sumpta
F.

ed.,
v.

sumptus

W,

F.

haberentur F.

ad promptum

W,

om.

W,

anquisita scripsi

pio acquisitis
1.

ed., acquisita

W, IV

F.

w. valeret

ed., valeat
(filio

W, F.

fratre Bertholdi

ducis Zaringiae

Conradi ducis).

CHRISTIANI CHRONICON MOGDNTINUM
et
inutilis

691

perhibetur'.

Ad*" quid

enim grues argenteae ad 1160

fumigandum
thuribulis

altare? Possent" altaria"* et ecclesia tota thurificari

cupreis habundanter.

Item ad quid calices aurei et

gemmati' tantae
ria

quantitatis, ut in eis
et

non valeant divina mysteplacuerunt.

celebrari?

Haec
et

similia

consilia

Quae' eo

poterant

facilius

citius

adimpleri,

quo^,

percusso pastore,

grex dispersus iam abierat vagabundus.
tus episcopus

Rudolfus ergo iam dic*•

nominatur, disponensque
cruce,
de'

itineri

suo,

brachium

ab

illa

magna

qua supra mentionem fecimus, quae

Benna'' vocabatur^ ad usus necessarios amputavit; fideliter pro-

mittens se reparaturum brachium aequalis ponderis et valoris,
si

peracto negocio prosperum iter
Proficiscitur

ei faceret

Deus.

versus

Romam.

Sed praevolaverat fama ad

curiam, quae facta fuerant, manifestans.

Et

venerabilis' papa,

tactus dolore cordis intrinsecus de morte crudelissima archiepiscopi, et de insania" intrusionis Rudolfi per

manum

laicara, et
in-

eorum maxime, qui crimen homicidii perpetrarunt, ipsam
mate condempnavit.
a.
e.

trusionem, intrudentes cura intruso, excommunicationis anathe-

Rudolfus Clobelouch ad curiam
Ad
om. ed.
g.
c.

Romanam"
d.
i.

prohibetnr

W.
f.

b.

Posset ed., Possent PV, F.
h.

om. ed.

gemmate fV. mus om. W, F.
n.

quia F.
k.

quod F.
1.

disponens fV, F.

de

— feci-

Genna

W.

om. ed.

m. infamia ed., insania IV, F.

om. ed,
1.

Ei,

quod

in

codicibus Wirziburgensi et Francofurtensi

(cf.

supra

p. 677) reperitur, chronici huius

fragmento inserta haec sunt
,

:

„

quam quonsibi

dam

Willegisus Moguntinensis archiepiscopus

gerens curam regis, videopere

licet Ottonis tercii, et regni

per annos

tres,

ex tributo Longobardorum
fusili

deputato, videlicet annuo, mille et ducentis libris auri purissimi,
fieri

fecit

ex auro purissimo;
illata

in

cuius

summitate celatum erat: „„Auri

sexcentas habet hec crux aurea libras"".

—

Sed haec ex Annalibus

Pali-

densibus
est:

esse videmus,

ubi ad

a.

983 (Mon. Germ. SS.

XVI

65) sic

„ac deinde Moguntinus presul,

scilicet Willigisus,

per triennium cu-

ram utriusque

(Ottonis regis et regni) peregit.

Qui de tributo Longobardie

sibi interim deputato, videiicet mille et ducentis libris auri purissimi, cru-

cem
erat:
in

fusili

opere fieri fecit, Benno dictam, in cuius summitate celatum „„Auri sexcentas hec crux habet aurea iibras"". Crucis illa effigies
sinistro digitulam

pede

casu amisit, que, tam puro auro per totam etiam

patriam quesito, non poterat equiparari".

—

Similia de

Benna cruce

le-

guntur in Annal.
et 30).
Cf.

S. Disibodi

ad

a.

1160 et 1161 (Mon. Germ. SS.

XVU 29

supra p. 681. 682.

44*

692
1160

CHEISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
clausit

non pervenit, inque' via diem

extremum', procul dubio
brachium amputarat'.

eius crucifixi occisus brachio, cuius ipse"*

De

thesauro hoc sciatur, quod, qui olim successive'' affluxit,
avolavit.

nunc velocius
affluxisse, pars

Magna
Dispersi

eius

pars imperatori* creditur

ab

aliis ablata,

pars ludaeis in' pignore obligata,
sunt lapides
sanctuarii,

pars furtim subtracta.

non

quidem in capite^ platearum^ sed in bursas furantium.
1163

Quae vindicta secuta
dimus non tacendura.
sunt damnati, hi
petrarunt.
vilegiis

sit

mortem domini

Arnoldi'', hic cre-

Ab

imperatore proscripti perpetuo exilio
qui

scilicet,

manu nefanda ipsum
Murus
et

facinus per'

Ipsa civitas omnibus iuribus et libertatibus

ac pri-

perpetuo'' est privata.
sententialiter

fossatum

et alie tur-

rium munitiones

condempnata

et destructa funditus

et eversa, ita ut civitas ipsa deinceps lupis et canibus, furibus et latronibus pateat

pervia',

nec

unquam
et

reaedificandi

habeat

facultatem.
totius

Insuper et plebs ipsa perpetua infamia"" subiaceat,
honoris.
diversis

deinceps exsors" gratiae
ecclesiae

Destructae
locis,

etiam

sunt munitiones ipsius
multipliciter afflicta.

in

et

ecclesia

1161

Successit post hoc dominus Conradus^, imperatoris consan-

guineus,

de Bavaria oriundus.
et

Sed suscitavit diabolus inter
;

imperatorem

archiepiscopum immortales inimicitias

quia erat

adhuc misera ecclesia Maguntinensis amplius castiganda.

Cau-

sam huius discordiae longum

esset enarrare, ideo praetermitto

nam

et

praesentem materiam non contingit.

Dominus
et

itaque

Conradus, imperatoris non habens gratiam, exul
1165 fugit*,

profugus

Romam

venit;

ibique imperatori, quicquid mali poterat,

fabricavit.
vit,

Papa pro quadam causa imperatorem excommunicaest grave
om.

ortumque
a.

schisma inter ecclesiam seu clerum et
F.
c.

in

W,
k.

F.
f.

b.

W,
g.

amputavit
h.

W,

F.

d.

om, ed.
F.
i.

e.

impe-

ratorii

tibus
n.

W. W.

om. ed.
perpetue

capita ed.
1.

archiepiscopi

W,

liberalita-

W.

]»revia

W.

m.

sic ed. et

W;

perpetue infamie F.

ezors ed.
1.

At Rudolfum

constat,

episcopum Leodiensem anno 1167 factum,
2.

demum

arino 1191 e vita cessisse.
III

Thren.

4, 1.

3. I.

4.

anna

1165 ad Alexandrum

papam,

in Galliam.

M

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
imperiiiin.

693
imperatori 1165

In his

omnibus dominus Conradus

fuit

adversarius capitalis.

Sic ergo iterum ecclesia Maguntinensis

patris spiritualis est solatio destituta.

Non

erat, qui clericos in

ipsa dioecesi ordinaret, chrisma consecraret, poenitentes admitteret,

moniales velaret, capellas et ecclesias consecraret.

Haec

omnia mala ob venerabilis Henrici ab episcopatu amotionem,
cuius

supra memoriam fecimus, pullularunt.
quid pateris?

misera ecet

clesia Maguntinensis,

lugubre

amarum

po-

culum, quod

tibi ira

Dei miscuit ad potandum.
sibi fore et

Videns dominus Fridericus impei-ator, durum
contra

papam

et

archiepiscopum certamen gerere, domino ConInstituit

rado adversarium suscitavit.

ergo

dominum

Christia-

Sept.

num', suae quidem curiae cancellarium^, loco domini Conradi
Bavari;

virum utique mirae prudentiae, in rebus ambiguis

et

arduis subtilissimi consilii et velocissimi inventorem.
vir

Erat etiam

mirae patientiae in adversis.

Nulla in prosperis superbia

extollebatur.
nestis

Vultus benignitate omnibus gratiosus, et alias ho-

moribus adornatus.

Hunc

ergo, quia

tam ecclesiasticarum

quam
tuit

secularium personarum favorem cognovit habere, consti-

episcopum Maguntinensem.

Duravit hoc schisma annis

octodecim.

Tandem dominus
et

Christianus,

se interponens inter

papam
est

1177

imperatorem, ambos ad concordiam revocavit.

Actumque

de episcopatu Maguntinensi, ut dominus Christianus archiepi-

scopatum Maguntinensem obtineret

pacifice et quiete,

et

domi-

iui.25

nus Conradus Saltzburgensem archiepiscopatum accipiens gubernaret.

Erat enim in ipsa ecclesia a puero enutritus.
et

Quieverunt mala per tempus modicum,
stianus
obiit.

dominus Chri1183
Aug. 26
j
•

Obiit

autem iuxta Romam.
,./.

Graviter aegrotavit;
.

vicmus erat

summus

1
,

.

.

pontifex

qui episcopum,

ut proximaret,

paternis' literis

hortabatur.

Cumque papa ad archiepiscopum
tantum praevaluerat, ut patri sancto
b.
sic.

pervenisset, sed'' languor in
a.

an quem episcopus, ut proximaret pateme?
I.

An

senis?

1.

Christiani I

ab anno 1163 ad 1165 Sept. obitu epistola legitur supra p. 411.
2.

3.

Lucii III papae de

694
1183
^^'

OHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
Facta ergo confessione

assurgere non valeret.

summo

pontifici,

de

manu

eius

communicationem sanctam accepit aliaque

ecclesiae

sacramenta.

Et dominus papa,
et

facta

et

dicta

indulgentia,

in

pace

abiit;
obiit.

dominus Christianus Deo animam reddens mor-

tem

Audita morte domini Christiani, imperator intime
omnes, quotquot intellexerunt,

doluit; et universa eius curia et

gravibus

suspiriis

sunt turbati.

Rursum etiam misera

ecclesia
est.

Maguntinensis plorans ploravit, quod dolor eius renovatus
Post haec principes*

quidam dominum Conradum SaltzFriderici'' gratie" refor-

burgensem archiepiscopum imperatoris

manf,

ita ut ipse

imperator eundem archiepiscopum Conradum

ad Maguntinensem ecclesiam redire postularet; quod ipse do-

minus Conradus maximo desiderio
dominus Conradus in
gelus Dei.

affectabat.

Suscipitur ergo
fuisset an-

ecclesia Maguntinensi,

tanquam

In

continenti^

autem postea gravem ponebat exacuniversi, et

tionem in clerum.
bant dicebant:

Et mirati sunt
est

omnes qui audie-

Qualis

hic,

qui trihutarium facit clerumf

Sed convaluit haec pressura;
soribus relinquebat.
1190

et exin

hoc suis deinceps succes-

Modico tempore post imperator Fridericus,

dum

transiturus

esset rivulum parvulum, qui pedibus poterat transmeari, impetu

aquae

quasi submersus

est.

Ipse

dicebatur fuisse aliquantum

gravis venerabili viro domino Henrico archiepiscopo et ad ipsius

depositionem occulte consilium ministrasse.

Huic

filius

suus

Henricus sextus successit; quievitque terra a

proeliis.

lam sperabat

ecclesia Maguntinensis

post tot calamitates
et

miserias pressuras iacturas

aerumnas

fletus

vulnera in sta-

tum surgere potiorem,
sentia consolari.

et pastoris proprii protectione et praeultio

Sed adhuc divina hoc

non admisit.

Nam

ignis egressus est' de foro foeni,
detulit super

quem

veniens ventus ab oriente
ecclesia, et libri multi et

templum.

Combustaque

boni,

privilegia

quoque multa

et valde utilia sunt

consumpta;
partim
gratie T.

etiam pars ornatus
a.

magna, partim ignibus devorata,
recuperata ed., Friderici T.
f.

princeps T.
e.

b.

c.

gratia ed.,

d.

reformavit T.

an Incontinenter?

est addidi.

CHRISTIANI CIIRONICON MOGUNTINUM
per asportationem subtracta.

695
.

Venerabilis autem pontifex do-

minus Conradus novam monasterii fabricam inchoavit, sed non
consummavit.
temperavit nec
In his omnibus nec clerus a suis se lasciviis
laici

a sua malitia respirarunt.

Post paucos annos ventus, veniens ab occidente, pinnacu-

lum templi

deiecit.

Erat autem ligneum

et

super ciborium anti-

quum

collocatum.

Cum

tanto autem impetu in ipsam structuram

ventus irruit occidens, ut quasdam trabes in

Rhenum

mitteret,

quasdam
aere

ultra

Rhenum

ad miliare iuxta villam Hocheim in

deportaret.

Certissimum a multis famabatur,

quod non

ventus sed diabolus hoc fecisset.
et

Erant enim trabes quercinae
esse.
>

abiegnae quantitatis
istud

illius,

quae in torcularibus solent
accidisse.

i

Ego memor sum
non
est aversa ira

ultimum

In

omnibus

his

Domini, sed adhuc manus eius extenta'.
coepit"

Post haec

iter

idem archiepiscopus transfretare

et 1197

de manibus Sarracenorum eripere terram sanctam atque
tuere cultui christiano.

resti-

Se ipsum et

alios

multos cruce signavit,

mare

transivit,

fere

tribus

annis militans
tertii''

Domino

in partibus
Sept.28

transmarinis.
perator.
nis

Circa tinem anni

Henricus moritur im-

Heu, heu! Vae terrae.

De

partibus Hierosolymita-

redit archiepiscopus ,

terram reperit desolatam incendiis et 1199

rapinis.

Nusquam

enim, ubi rex non est gubernator vel potens,
haberi.

non potest a populo pax

Desideratur ab omnibus Conet ter-

radi archiepiscopi adventus.

Et ecce venit desideratus,

ram

invenit proeliis et incendiis conturbatam.

Studebatque omni

desiderio
fecisset,

pacem
si

terris et

quietem provinciae reformare.

Et hoc

mortis debitum non solvisset.
est'' et,

Gravi enim aegritu-

dine fatigatus
raret, subito

cum de

die in

diem se convalescere spe-

et insperata

morte praeventus, Deo spiritum red- 1200

didit 1200.

Audita morte archiepiscopi,
eius,
a.

dux Bavarie',

filius

fratris"
infulis

omnem thesaurum
Post haec
iter coepit ed.;

et

ornatum, quem in casulis et
in se cepit?
b.

an Post haec
a.

est addidi.

1.

Isai. 5, 25.
I

2.

immo iam

1197 Sept. 28.

3.

Ludovicus

L

4.

Ottonis

ducis Bavariae.

696
1200 et cappis

CHRISTIANl CHRONICON MOGUNTINUM
habuit copiosum et ecclesiae donare deposuerat

Ma-

guntinensi, abstulit violenter.

Quod tamen Deus non

reliquit in-

ultum.
1231
^^
'

Nam

et ipse

dux post multum temporis

interfectus tur-

piter

interiit',

neque corpori Christi participans neque regno,

ut existimatur.

Equidem

iuste,
sibi

satis

superque iuste% ut, qui

beatum Martinum debito
quoque

decore spoliaverat et ornatu, ipse
altitudo et pro-

caelesti ornatu et gloria privaretur.

funditas iudiciorum iusti iudicis Dei, terribilis in consiliis super

omnes
1198

filios

hominum''.
et

Imperator obierat^,
gantes.

surgunt duo reges^ pro imperio

liti-

Non

est,

qui a malis imminentibus se abscondat.

Maeorum

1200 guntinensis archiepiscopus
fiat

non

est ; et

duo * pro

eo,

quis

maior, decertant.

Ex

utraque parte amici et fautores pra-

missionibus et muneribus acquiruntur.
clerici

Et turpe
et

est dicere

:

ipsi

electores

simoniae vitio maculantur;
et scinditur ecclesia

multiplicantur

mala super terram,
uni^ adhaerent,

Maguntinensium.

Qui

cum

eo recedunt;

alii

remanent cum

altero*'.

Sufficere poterat ad desolationem terrae

unum

schisma; sed fudissolvuntur.

nes peccatorum, dupliciter circumplexi^,

difficilius

Pervertunt cuncta simul haec duo schismata iuncta

regum, pontificum; nec novit amicus amicum.

Una

pars,

quae remanserat, canonicorum, cum suo electo ex;

communicatur
ignorare,

sed

ipsi,

hanc excommunicationera se simulantes
Duravit haec contu-

divina celebrare non omittunt.
octo.

macia annis
1208

Contigit post haec, ut rex Philippus, qui fovebat hanc par-

tem interdictam, occideretur
pars debilitata
tate
est,

in

civitate

Bambergensi;

et

haec

atque fautores alterius episcopi, qui de civi-

exierant,

convaluere anno Domini millesimo ducentesimo

octavo.

Principes
a.

post

mortem
b.

Philippi
abierat ed.

regis

in

Othonem conve-

iuste scripsi pro satis.

1.

1231 Sept. 16.

2.

Ps. 65, 5.

3.
II.

Philippus et Otto IV.
5.

4.

Lu-

poldus (ep. Wormatiensis) et Sifridus
7.

Sifrido.

6.

Lupoldo.

Cf. Ps. 118, 61.

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM

697
-i

niunt, qui fuerat adversarius Philippi pro imperio, cuius parti

etiam papa favebat.
'

Iste

Otho maturavit ad papam venire pro 1209
Solemniter proficiscitur,
eique
filius

imperiali

consecratione.

consecratur

^*.

Post

annum excommunicatur',

Henrici imperatoris, 1210

rex Siciliae Fridericus, suscitatur a papa.

Redeunt mala, sur-

gunt incendia, spolia reviviscunt.

Fridericus venit de Apulia 1212
Fridericus, 1218

contra Othonem; post annos aliquos Otho moritur.
dispositis prout melius potuit rebus,

Romam

proficiscitur, in

im-

peratorem consecratur anno Domini millesimo ducentesimo vice- 1220

simo ab Honorio papa.

Quo mortuo*, Gregorius papa

succedit. 1227

Hic etiam Fridericum excommunicavit.

Laetantur praedones

et exultant lictores, capta praeda; convertuntur

vomeres in gla-

dios

et

falces
et

in

lanceas;

non

est,

qui in latere non deferat
et in exustio-

chalybem

lapidem in praeparationem incendii

nem.

Omnia mala

confluunt, specialiter super ecclesiam
circa partes

Magun-

tinensem, et

maxime

Rheni de

civitate Spirensi us-

que Coloniensem.
Post mortem domini Siphridi archiepiscopi Maguntinensis 1230
senioris succedit

dominus Siphridus^,
vixit.

fratris®

eiusdem

filius.

Hic

duobus annis laudabiliter
superbiae
erexit;

Sed quia

elati cordis erat et

magnae,

nimis

se

contra Fridericum

imperatorem
obtineret.

non quidem ut divinam sed papalem gratiam

Gravi etenim infamia non solum apud

papam
et

sed et apud

omnes
com-

homines laborabat.

Hic ergo, vultum

animum

leonis induens

leo factus est; et coepit orphanos et viduas facere, villas

burere,

civitates destruere,
et

homines devorare, terram in deser-

tum deducere,

papae mirifice complacere.

Et quia iam

in-

quisitionis literas contra

episcopum dederat, ex

hiis factis fra-

trem venerabilem appellabat.
opus operatus
est; qui

Hic Siphridus episcopus malum

per flammam ignis terram depauperavit,
praedonibus dispersit, dedit raptoin seculum seculi^
Is

et thesauros ecclesiae ablatos

ribus.

lustitia eius

non manet
2.

itaque

1.

Innocentius

III.

1209 Oct.
6.

4.

3.

1210 Nov. 18.
7.

4.

1227 Mart. 18.

5. III.

Godefridi de Eppenstein.

Cf.

Ps. 110, 3.

698
1246 lantgravium

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
Thuringiae' in regem
eligi

procuravit;

sed

brevi

1247 vivens tempore, et
1241

regnum

et

animam

resignavit.

Interea Gregorius papa moritur; sedes vacat annis duobus

1243 vel tribus.
in
concilio

Huic autem papa succedit Innocentius quartus, qui
Lugdunensi contra Fridericum imperatorem deposi-

1245 tionis sententiam promulgavit.
1247

Mortuo lantgravio rege, Wilhelmus comes Hollandiae in re-

gem

eligitur

tantura

ab archiepiscopis Maguntinensi et Colo-

niensi^

Post breve tempus dominus Siphridus archiepiscoabiens in regionem longin-

1249 pus etiam rebus valedicit humanis,

quam'\

Nec tamen ideo cessant mala.
tam gravibus

Convenerunt ergo fratres ecclesiae Maguntinensis, tractantes,
de patre futuro persuasi, qui posset ipsam, tot
et

oppressam miseriis
aifectibus

et

tanto tempore

iam plorantem, paternis
venerabilem virum do-

consolari.

Et concorditer

in

minum C(onradum) Coloniensem
tulerunt;

archiepiscopum vota sua trans-

postulantes

a sede

apostolica,

ipsum

sibi praefici in

pastorem.

Sed, heu heu, hoc non poterat obtineri.

Non

est

haec

postulatio admissa,

sed electio capitulo restituta.

Et ne

archi-

episcopus Coloniensis aegre ferret

suum desiderium non com-

pletum, ipsi legationis dignitas est commissa*.

Consedere rursum fratres ecclesiae Maguntinensis, eligunt

suum praepositum nomine Christianum,
in

qui a cunabulis fuerat

ipsa

ecclesia

enutritus.

Eadem

die est a legato^,

qui tunc

erat praesens, confirmatus et a rege® regalibus investitus die
lun.

29Petri

et Pauli.

Omnia haec

acciderunt uno anno,

scilicet:

quod dominus Coloniensis est postulatus,
tus,
tus,

quod factus

est lega-

quod dominus Christianus factus
quod pallium
est assecutus.

est episcopus et consecrareligiosi,

Omnes

et qui

Deum

prae oculis habere credebantur, super huius hominis promotione

1.

Heinricum Raspe.
I

4.

Conradum

1261. 2. Conrado I, 1238 autem archiepiscopum Coloniensem iam

—

3.

Cf.

Luc. 19, 12.
epistola ap.

die 14 Mart. 1249

sedis apostolicae legatum factum esse, liquet ex Innocentii

IV

Baluzium
aureum.

Miscell.
6.

VII 495.

5.

Petro diac. card. S. Georgii ad velum

Wilhelmo.

CHRISTIANI CHRONICON MOGUNTINUM
gaudebant; sperantes, pacem rebus dari,
licis

699
bel- 1249
ini-

maxime quia idem
diu

rebus non fuerat assuetus.
ei.

Etiam qui negocio fuerant
stetit

mici, congratulantur

Sed non

in episcopatu.

Accusatur enim apud papam*: quod omnino
clesiae,
et

inutilis esset ec-

quod evocatus ad expeditiones
erat, eo

regis invitus veniret.

Hoc autem verum

quod

fierent incendia, sectiones vi-

nearum, devastationes segetum.
cere talia sacerdotem.
tus,
et

Dicebat etenim, nequaquam despiri-

Sed quicquid deberet per gladium
se

quod

est

verbum Dei, omnimode

promptum

asserebat

voluntarium servitorem.

Cumque

eius praedecessorum sequi
est:

vestigia moneretur, respondit:

Scriptum
regis et

„ Mitte gladium in
incidit laico-

vaginam"^.
rum.

Ob hoc

in

odium

multorum

Qui omnes
episcopatu

eum

accusantes apud

papam, obtinuerunt,
ergo

eum ab

omni submoveri.

Cessit

anno Do- 1251

mini 1251.
Substitutus
est

autem ab eodem legato adolescens subdiafilius

conus, Gerhardus' nomine, Sylvester

comitis Conradi, qui dicebatur
substituit

comes.

Hunc autem

Hugo"*

cardinalis

presbyter et legatus, inductus a

quodam Henrico^ archiepiscopo
legati.

Herburgdunensi , qui socius erat ipsius
ipse Henricus

Nec tamen hoc
Acceperat

archiepiscopus

consuluit sine

causa.

enim occulte ducentas marchas pecuniae numeratae a Gerhardo,

quem idem

archiepiscopus institui procuravit.

Nihil

opertum,

quod non reveletur®.

Praeter has autem ducentas marchas factae

simt destructiones multae ecclesiae Maguntinensis.
a.

Hugo om.

ed.;

legilur in T.
'

1.

Innocentium IV.
tit.

2. loh. 18, 11.

3. I.

4.

Hugo de

S. Chiiro,

pr. card.

S.

Sabinae; de quo
5.

v.

Quetif et Echard Script. ord. Praedifuit ep. Sistaricensis
a.

catorum

1

194.

Henrico de Secusia, qui
c.

ab 1241

—
a.

c.

1250, archiep. Ebredunensis a

1250, ep. Ostiensis ab
428.
6.

1263, et obiit

1271.

De quo

v. Hist. litter.

XIX

Luc. 12,

2.

ANNALES AUGIENSES.

Jtjxploratum nohis

est,

annales Augienses fuisse in eo codice,

quem
merat
scrihi,

saeculo

IX

Reginhertus monachus Augiensis^ tertium nu-

lihrorum

partim

a

sese

aut

scriptorum aut iussorum

partim dono

sihi datorum"^.

!CVr

Omnes enim
Reginhertus ,

res,

quas teneri

Augiensi
in codice

illo

codice docuit

quoniam pari ordine
Parisiensi n.

membr. quondam

Moguntino nunc
saeculo

4860

(Colhert. 240, Reg.

3730aJ
est.

X

scripto reperiuntur^, hunc ex

illo fiuxisse cert^im

Itaque

cum „de

cyclis decennov(enn)alihus cyclos

28^ legamus

in

Augiensi

eastitisse*, atque ipse Dionysii Exigui et

Bedae macontinens

gnus paschae

circulus, undeviginti
a.

annorum

cyclos

28

ah anno 532 ad
foliis

1063^, comprehendatur codicis
et

Moguntini
cum eodem

152

— 155 V

istorum foliorum in marginihus hi rerum
sint,

Augiensium
circulo
esse;
et

annales positi
in

manu

tenemus, una

paschali
eos

Reginherti codice annales quoque hahitos

quidem minimum ut in Moguntino ad annum 939

adductos, propterea quod saeculo
sterii

XI Herimannus,

ipsius
^

mona-

Augiensis sodalis, in conficiendo chronico suo

annales ad

2. V. Reginberti 1. Qui obiit d. 9 Maii a. 846. V. supra p. 425. catalogum ap. Neugart episcop. Constant. 548 „ In tertio libro habentur chronica Eusebii Caesareensis episcopi et Hieronymi presbyteri et Pro:

speri

epistolae Victoris et Dionysii de ratione cycli paschalis et

de cyclis decennov(enn)aIibus cycli 28 et versus diversi" cet. 3. ut plene arguit Theodorus Mommsen, Die Chronik des Cassiodorus Senator p. 574 squ.
4.

V. supra
squ.

n. 2.

5.

de quo circulo

cf.

praefationem

meam
6.

annalibus Corbeiensibus additam, in Bibliothecae huius T. I 29 squ.

Mon. Germ. SS.

V 67

ANNALES AUGIENSES
a,

^Ol

939 usque

adhibuerit, nec cognovent
'

Moguntina quaedam Mo-

guntini codicis additamenta

saeculo

X facta.
liber debetur,

Moguntinus codex igitur paullo post annum 939 exaratus
est.

Etenim cum eadem, cui cunctus

manus
ad
a.

totos

annales inde a

709 ad 939

tisque posuisset^ atque

937

adnotavisset Friderici archiepiscopi ordinationem,
cessor Willihelmus (954
sedit

iam

istius suc-

— 968),
ubi
et

Ottonis

I imperatoris filius, poset

codicem suaque
adiunxit.

manu annorum 953
saeculo

954 memoricLS anlongum tempus

nalibus

Deinde codicem reperimus

permansisse Moguntiae,
annalibus Augiensibus
codicis partibus
et

XI

Marianus Scottus
annalista aliis

saec.

XII

S. Disibodi

usus

est.

Servabatur ibidem saeculo
adiit a.

XIV

in
.

ecclesia S. Stephani^,

qua eum

1528 lohannes Cochleus

Tum

vero in Colberti bibliothecam transpositu^ Baluzio praesto
*

fuit anno 1678

et

Cangio anno 1688

^,

hodieque in imperiali

bibliotheca Parisiensi tenetur.

Ex

hoc libro Baluzius

a.

1678 primam annalium

editio-

nem' fecit

in Miscellaneorum T.

1 496

— 500,

idemque codex ad
patuit.

Theodorum Mommsen missus anno 1861 mihi
quidem proponendos annales duxi, ut

Ac

sic

relationes

annorum 709
quaeque
latius

—791

et

anni 814, quas omnes ex annalibus Sangallensiliquet,
a.

hu8 brevibus^ provenisse
scriptor

Utteris

minoribus,

Moguntinus ad
a.

937 apposuit, ea

litteris

1.

ad
alio
fol.

937, 953, 954.

2.

moriae

atramento atque annorum 709 et 710 scriptae sunt.

Tantum quod annorum 725—939 me3. Namsunt posita verba haec:
4.

que
5.

in

1» a scriptore
in

saec.

XIV

„Pertinet
1.

ecclesie

sancti Stephani

Maguntia".

V.

Mommsen
I

1.

p. 583.

V. elenchum eorum, quae in Miscellaneorum tomo
assumpsisse.

continentur, ubi

Baluzius scripsit se chronicon Augiensis monasterii
bibliothecae Colbertinae
"

6.

Du

Cange, Parisiis 1688, p. 479 n. XXII. hanne Dominico Mansi in Miscellaneorum a. 1761 Lucae renovatorum T. I 120—121, et anno 1826 a Pertzio in Mon. Germ. SS. I 67— 69. Postea attulit ex ipso codice perpaucas quidem emendationes Pertzius ibid. II 328. 329, at omnem fere correctionum copiam Waitzius in Nachrichten von
der Georg-Augusts-Universitat 1857 p. 53
fonsus ab

„ ex veteri codice ms. V. Chronicon paschale ed. 7. quae repetita est a lo-

— 55.

8.

eas ediderunt lide-

Arx

et Pertzius in

Mon. SS.

I 64. 65.

702
distentis

ANNALES AUGIENSES
describerentur ^

Willihelmi archiepiscopi autem

memoriae

legantur seiunctae ab ipsis annalibus.
a.

Berolini 4 Idus Martias

1866.

Annales
Sangallenscs breves.

709.

710. 725. 730. 731.

Hiemps durus. Et Gotafred dux' moritur. Pippinus Alamanniam ingreditur.
Sarraceni primitus ingrediuntur.

Lantfrid^ moritur.

Obitus Bedae presbyteri.

,,C^734.
735. 736. 741.
746.

Karolus Fresiam vastat.
Karolus Wasconiam invasit.

Audoinus episcopus^
Karolus moritur.

obit.

747. 751. 752.
.

Carlomannus Alamanniam ingreditur. Carlomannus Romam pergit.
Lantfrid* moritur.

Fippinus in regem elevatur.

753. 754.
758.

Stephanus* papa

in

Franciam

venit.

Sanctus Bonifacius martirizatur.
Pippinus in Wasconia.

Et Pippinus Italiam

intravit.

Pippinus rex in Saxoniam ingreditur.

759. 768. 771.

Pippinus rex moritur.

Karlomannus rex

obiit.

772.
773.
774.

Karolus rex in Saxoniam.

Karolus rex in Italiam.

Capta

est Italia a Francis, et Karolus

Romam

pervenit.

778. 779.

Karolus Ispaniam ingreditur.

Item Karolus in Saxonia. Et fames magna mortalitasque
Saxonia capta
est.

in

Francia.
781. 782. 783. 786. 787. 788.
~~-

Item Karolus
Karolus

Romam

venit.

Et Pippinus baptizabatur.

Hiltigart regina obiit.

Romam

perrexit.

Cruces in vestibus apparuerunt.
fines Baiariae.

Karolus per Alamanniam pervenit ad
Tassilo dux venit in Franciam.

Baiaria capta est.

789. 791.

Karolus pergit in Sclavos, qui dicuntur Wilzi". Karolus rex Hunorum regnum vastat.

799. Gerolt® occiditur.
a.

Viulzi

c.

Alamannorum. 2. I dux Alamannorum. 3. Constantiensis. 4. II dux Alamannorum. 5. III. 6. frater Hiltigardis reginae, praefectus Bavariae; qui Augiae sepultus est. V. Herimanni Aug. chron. 799.
1.

ANNALES AUGIENSES

703

810. Egino Constantiensis episcopus" 9 Kal. Septembris\
812. Werdo' 3 Kal. Aprilis. 813. Walto' 4 Kal. Aprilis.
814.

Annus primus Hludowici

imperatoris.

816. Berenhartus rex*.
824. Visio Wettini. 830. Pretiosa corpora sancti Valentini et sancti Genesii''
in

Augiam insulam venerunt 5
836. Hatto episcopus*

Idus Aprilis.

obiit.

838. Puato diaconus palacii lapsus est in iudaismum.
lebadus® cessit; et Walafrid constitutus 840. Eclipsis
solis
est.

Ere-

3 Non. Mai. inter octavam

et

nonam
i-i

horam, in

vigilia ascensionis

Domini.

Hludowicus

obiit.

842. Divisio regni.
843. ludiht' obiit

856. Hildigarht'

obiit.

858. Folcwinus abbas^

obiit,

et

Waldarius successit.
est.

860. Meginratus heremita martirizatus

864. Waldheri" abbas desiit; Hecco successit.
868. Visa est cometa manifestissime.
869. Ictus fulminis Kal.
lulii inter

decimam

et

undecimam

horam

diei.

871. Heco abbas^

obiit,

et

Ruadho

successit.

873. Ictu fulminis Wormatia comburitur.
875. Ludowicus'" caesar Italiae
liae
obiit.

Et Karolus" rex Gal-

Romam
a.

pervenit.
b.

Constantiensis episcopus scripsi pro constituitur cod.

Senesii

c.

1,

Necrol.

Augiense (in Mittheilungen der Ziircher antiqu. Gesell-

„8 Kal. Sept. Egino eps Constant". Eginonis obitus ab aliis 810 ab aliis ad 813 refertur. 2. abbas S. Galli. Necrol. Aug. 1. 1. 3. abbas S. Galli, postea Augiensis, de„3 Kal. Apr. Werdo abba". inde ab a. 806 S. Dionysii Parisiensis. Cuius mors ad 4 Kal. Apr. refertur
schaft VI):
a.

ad

in necrol.

Aug.

1. 1. ;

ad 5 Kal. Apr.

in necrologiis Dionysiano,

Germanensi,
4. Italiae.

Argentoliensi, ut testantur editores Galliae Christ. VII 351.
5. 7.
cf.

Basileensis (abbas Augiensis)

;

Augiae sepultus.
Ludovici
I
II

6.

abbas Augiensis.
regis.
9.

uxor Ludovici
imp.

I

imp.

8.

filia

Germanici
n. 57.

De qua

Diimmler Gesch. des ostfrank. Reichs
II

863

Augiensis,

10.

11.

n

Calvus.

704
876. Ludowicus
^

ANNALES AUGIENSES
filius

Ludowici imperatoris

obiit.

Et

bel-

lum

inter

Ludowicum'

et

Karolum imperatorem.

878. Eclipsis solis 4 Kal. Novembris.
879. Karolus^,
filius

Ludowici* regis Francorum

et

frater

Carolomanni^
880
881

et

Ludowici^, Italiam

primum
obiit.

intravit.

881. Karolomannus rex Bawariae
882. Karolus

Romae

cesar efficitur.

887. Karolus imperator regno privatur.

Et Arnolfus

filius

Karolomanni in regem elevatur.
888. Karolus imperator
obiit.

89 L Sinderolt archiepiscopus ^ a Nordmannis occiditur"
896. Arnolfus

Romae

cesar efficitur.

Et

in

Augia miseria

famis et mortalitatis; ac christiani homines alterius carnem co-

mederunt.
897. 2 Idus 899. Ungari,
nolfus imperator
elevatur.
lulii ictus

fulminis ante auroram.

Italiam ingressi,

multa fecerunt.
filius

Et Arin

moritur;

ac Ludowicus

eius

regem

900. Cuntibold rex
906

filius

Arnolfi occiditur.

905. Bellum inter Chuonradum^ et Adalbertum" Francos,
in quo cecidit Chuonradus.

907. Boioarii et ab Ungaribus interficiuntur. 908. Ungares Saxoniam et Turingiam vastant. 909. Ungares Alemanniam ingressi sunt. 910. Franci ab Ungaribus aut occisi aut fugati sunt. 911. Chuonradus in regem elevatur.

913.

Hug

in abbatia'"" successit.

Ungri partes Aleman-

niae vastaverunt, et iuxta In fluvium a Bawariis et Alemannis
occisi" sunt.

Hiemps magna

nimis.

915. Ungari tottam Alemanniam igne et gladio vastaverunt.
a.

sequUur in cod. locus rasus.

b.

in abbatia scripsi pro abbatiam cod.

c.

suc-

cessi cod.
1.

II rex,

Germanicus.
5.

2.

III

regem, luniorem.
6.

3. III,
7.

Crassus.

4.

II,

Germanici.
8.

regis Bavariae.

III, lunioris.

tinus.

comitem, patrem Conradi I regis.
10.

9.

Moguncomitem (Babenber-

gensem).

Augiensi.

ANNALES AUGIENSES
917. Ungari per

705
et

Alemanniam

in Alsatiam

usque

ad

fines Lotharii regni venerunt.
lati sunt.

Erehanger
obiit.

et Peratolht decol-

Et Chuonradus rex

923. Preciosissimus " thesaurus sanguinis Domini in Augiam''
venit 6 Idus Novembris.

926. Ungari totam Franciam, Alsatiam, Galliam atque Ale-

manniam
occiditur.

igne

et

gladio

vastaverunt.

Et Burghardus' dux

928. Hiemps

magna

nimis.

931. Heinricus rex regem Abodritorum et
efficit

Nordmannorum

christianos; et profectus est in Galliam.

934. Ungari ab exercitu regis Heinrici occisi sunt, et multi 933

comprehensi sunt.
936. Heinricus rex obiit;
constituitur.
et

Otto

filius

eius

in

regnum
igne

937. Monasterium

sancti Bonifacii'^
et

et

sancti

Galli

:

..ui

consumuntur.
gari,

Ruodolfus^rex

Arnolfusdux* obierunt.

Un-

per orientales Francos et Alemanniam multis civitatibus

igne et gladio consumptis, iuxta

Wormatiam Reno

transito,

usque

ad mare occeanum regnum Galliae devastaverunt, et per Italiam
redierunt.

Frithuricus archiepiscopus^ ordinatus.

938. Otto rex in Bawarios ibat; illisque resistentibus , rediit.

Frater eius Heinricus comprehensus est ab Eberhardo''.
vero
liberato,

Illo

Eberhardum
exercitu,

in

exilium

misit;
sibi

ac iterum
nisi

Bauwarios invasit cum

omnesque

subdidit,

tantum

unum

Arnolfi filium.
est.

Interim

magna pars Ungarorum

a Saxonibus occisa

939. Otto rex ibat in Lotheringos usque ad Caprimontem.
Interea Ludowicus ^ rex Gallie invasit Alsatiam.

Tunc rex Otto

revertens venit ad Prisacam et obsedit eam; et Ludowicus discessit.

Interim vero Eberhart dux® occisus est,
preciosismus cod.
b.

et Gisilber-

a.

Attigiam cod.
2.

1.

I

dux Alamanniae.
5. 8.

Fuldense.
6.
filio

3.

11

rex Burgundiae.

4.
7.

Bavariae.

Moguntinus.

Arnolfi ducis Bavariae.

IV, Transmarinus.
Javvs, Bibliotheca
III.

Francorum.

45

706
tus

ANNALES AUGIENSES
dux' in Reno submersus mortuus
exercitu in Lutheringos, et
est.

Postea rex ibat

cum

omnes suo subiugavit imperio,

praeter Metensem^ episcopum^
ricus, proiectis armis, venit ad

Nec non
eum.

et

frater

eius Hein-

WELLIHELMI MOGUNTINI MEMORIAE.
953. Mogoncia civitas ab Ottone rege obsessa
est.

954. Per loca Germaniae Galliaeque plurima terrae motus

magnus

factus est.

Anno dominicae
Oct. 25

incarnationis 954,

indictione 12,

beatae

memoriae domnus Frithuricus, sanctae Mogontiacensis
archiepiscopus ,

aeclesiae

8 Kal. Novembris

obiit.

Eodem
loco

vero
eius

anno

ego Willihelmus, tantae successionis indignus,
Dec. 17

cum

consensu

cleri et

populi eiusdem

sanctae sedis 16 Kal. lanuarii,

ipsoque die pace inter regem Ottonem et filium eius Liudolfum
Dec. 24 facta,

in loco Aranstedi

sum

electus

;

et in

9 Kal. lanuarii Mo-

gontiae ordinatus.
'

a.

Metensis cod.

1.

Lothariensium.

2.

Adalberonem

I.

ANNALES MOGUNTINI.

Annales

hos,

Martini Poloni chronico adhaerentes in codice
,

quodam membranaceo
cepissent,

cum
et

descriptos ab amico Ldpsiensi ac-

Schoettgenius

Kreysigius anno 1753 in Diploma-

tariorum tomo
pervulgarunt ;

I 51
et

— 52
est.

cum hoc

indice:

„Breve chronicon^
quin ex eodem

anno 1845 eorum editionem Boehmerus Font.

II 249
vetere

— 253

secutzts

Nec dubitandum
sit

est,

annalium exemplo ductum

saeculo

XVII apographum
446, ex Ubidine

codicis

bibliothecae Bremensis chartacei S. I b

ut videtur inscriptum sic:

„Wernheri Moguntinensis annales";

qui quidem liber

et

Pertzio in edendis annalibus

SS. XVII 1 — 3) ad
benevole missus
est.

(Mon. Germ.
I.

manum

fuit

et

mihi hoc anno ab

G. Kohl

Adhibens igitur tum (B) codicem Bremen-

sem tum
morias ;

(L) Schoettgenianam editionem, recensui exiguas has
discretis iis,

me-

quae in introitu leguntur

tralaticiis

'

notis,

ad monachorum ordines neque vero ad ipsam Moguntiam spectantibus.

Berolini 15 Kal. Apriles 1866.

Anno Domini Anno Domini
1114.

1083.
1098.

Incepit ordo" Arhoasensis''.

Ordo Cysterciensis ^

Clarevallis ftindata est.

1120.
1153.
a.

Ordo Praemonstratensis.
Obiit beatus Bernhardus.
b.

incipit B, incepit L.

Achoasensis B, Achoaf' L.

c.

Cystertiensis B,

Cysterciensium L.
1.

similes

enim sunt Notae Cluniacenses

in

Mon. Germ. SS. XVII 722

et Notae Parmenses, quas edidi ibid.

XVIII

6G4.

45*

708

ANNALES MOGUNTmi
Item 1170". Occisus est beatus Thomas Cantuariensis, Item 1198. Ordo Trinitatis.
Item 900. Diviacensis''.

Item 1200.
Item 1210.

Ordo Praedicatorum. Ordo Minorum.

Item" 1197.

Obiit Heinricus"' imperator.

Item 1189. Item 1200.
Item 1208.

Expeditio Frederici'' imperatoris.
Obiit Conradus archiepiscopus Moguntinensis^

Philippus rex occiditur.

Item 1211.
Item'' 1215.
centio.

Expeditio puerorum».

Factum

est concilium generale a

papa InnoHono-

Item 1220.
rio papa.

Fridericus

imperator

consecratur

ab

Item 1225.
ciditur.

Engelbertus'

archiepiscopus

Coloniensis

oc-

1227

Item 1227.
Item 1228. Item 1229.
Item 1230.

Gregorius

IX

fit

papa.

1228
1231

Fredericus imperator execratur'.

Terra sancta imperatori redditur.

Dux

Bawariae''''' occiditur.

Item 1232.

Laurissensis' ecclesia unita

est

ecclesiae

Mo-

guntinensi per Fredericum imperatorem* et Gregorium papam,

procurante Sifrido'" archiepiscopo Moguntinensi, huius nominis

III.

Item" Fritschelaria capta est
Item
bantur.

et incendio devastata.

1234.

Quidam pro
Imperator de

haereticis

mendaciter combure-

Item 1235.
1241 liae^ ducit;

Sicilia"

redif; filiam* regis Ang-

Heinricum filium suum de regno deponit, tenens
Item tres legatos Romanos cepif cum magna

eum
a.

captivum.
Item 1170

—

Cantuariensis om. B.
c.

b.

sic

pro Cluniacensis B,

Item

—

Di-

viacensis om. L.
ratoris.
d.

in

L

leguntur Item 1197
e.

—
f.

imperator posi Item 1189

—

impe-

Henricus L.

Friderici L.
i.

Magunt. L.

g.

P"^

.

.

uorum B.
B,

h.
1.

Item 1215

—
q.

Innocentio

om. L.
n.

excommunicatur L.
Item om, L.
o.

k.

Bauwariae L,
p. redit

Lauriscensis B.

m. Syfrido L.
capit L.

Secilia B.

recedit L,

1,1.
a.

2.

Ludovicus

I.

3.

cuius diploma de ea re
4.

datum m.
lohannis.

Aprili

1232 V. ap.

Gudenum

I 512.

Elisabetham.

5.

ANNALES MOGUNTINI
pecunia, et multos lanuenses

709

cum

eis,

qui eos per

mare con-

ducere volebant contra eum.

Baias destruitur.

Item 1239. Item 1241.
tur;
gii""

Moguntinensis ecclesia consecratur.
Polonia et Ungaria a Tartaris graviter plagan-

contra quos multi" cruce signantur.
et

Eodem anno

Ser-

Bacchi"' sol patiebatur eclypsin.
Cives Moguntinenses execraverunf clerum.
Clerici sunt quiritati".

Item 1242. Item 1244. Item 1245.
Lugdunensi.

Fredericus

imperator

destituitur

in

concilio

Item 1246.

Lantgravius^ in regem eligitur; et eodem anno

triumphavit contra Conradum regem apud Frankenfuort^
'Item 1247. Obiit lantgravius; et

Wilhelmus comes HoUan-

diae eligitur in regem.

Item 1248.

Aquensis
Obiit

civitas capitur.

Item 1249.
cui
successit

Syfridus

archiepiscopus Moguntinensis

Christianus^

huius

nominis

secundus.

Item

castrum ex opposito oppidi Bopardiensis destruitur.
Item 1250.
Obiit Fredericus imperator.

Item 1252.

Christianus cessit ab episcopatu;

et,

mediante 1251

Hugone^

legato,

Gerhardus

filius

comitis Silvestris* substituitur.
Civitates coniuraverunt

Item 1254.
et

Obiit rex Conradus,

Ingelnheim destruxerunt.

Item 1255.

Wilhelmus rex triumphavit contra Flemingos 1254

in die translationis beati'' Martini^

Item 1256.
onoswichensi ^
'

Gerhardus archiepiscopus capitur a duce Bru-

Wilhelmus rex occiditur a Frisonibus. Regina^
de Kyperch''*'.
b.

-^

capitur

a

domino

Dux Bavariae"
Bachi L.
d.
h.

occidit

a.
e.

moltitado L.
f.

Sergi B.
g.

c.

excommunicaverunt L.
sancti L.
i.

qntati L.

Franckenvort L.

Christianus L.

de Bru-

neswich L.
1.

k.

Kyberch L.
2.

1.

Bauwariae L.
3.
6.

Oct. 7.

Thuringiae, Heinricus Raspe.
4.

de

S. Charo, pr.
I.

card.

tit.

S. Sabinae.

Conradi.
filia

5. lul. 4.

Alberto

7. Eli-

sabeth, ux. Wilhelmi regis,

Ottonis I ducis Brunsvicensis.

8.

ab
ap.

Hermanno de Eitberg secundum Monachi Kirsgartensis Ludewig Rel. manuscr. II 126. 9. Ludovicus H.

chron.

Wormat.

710
1257

ANNALES MOGUNTINI
'.

uxorem suam
et

Mense lanuario Richardus comes Comubiae
regem

Alfonsus rex Castellae in discordia eliguntur.

Item 1273".
1278

Ruodolfus'' in

eligitur Remigii*.

Item 1277.
vit contra

Circa Bartholomei^ idem Rudolphus triumpha-

regem Bohemiae''*.

Item 1278.

Comes

luliacensis*

cum 400
regis

nobilibus 17

Ka-

lendas Aprilis occiditur in civitate Aquensi.

Item

1268.

Karolus®,

frater

Franciae',

decollavit

Conradinum apud Neapolim''.
Item 1282.
Augusto.

Rychenstein et Saenecke* sunt destructa® mense

Item 1285.
dio est destructa.

15 Kalendas' Maii ecclesia ad Gradus incen-

Item 1283^

Quidam' venit Coloniam

et

Nussiam, assePetrus'"

1284 rens, se esse Fredericum imperatorem.

Eodem anno
regis

rex Arragonum''

cepit principem",

filium

Karoli,

cum'

plus quam'' duobus milibus; de quibus decollavit citra mille de
Gallicis

apud Neapolim' supra mare.
Nonis
lulii

Item 1285.

quidam, falso asserens se Frederi-

cum imperatorem, comburitur a regeRuodolfo apud Wetslariam™. Eodem anno rex Franciae'"^ cum raagno exercitu exivit contra dominum Petrum quondam regem Arragonum; et triumphavit idem Petrus contra ipsum regem, captis quam pluribus et
occisis.

Item 1288.

In die Bonifacii'^ dux Brabantiae",

comes de

Monte'^ et cives Colonienses triumphaverunt" contra Syfridum

archiepiscopum Coloniensem apud Worneg", occisis ab utraque

a.

1278 L.
i.

b.

Rudolfns L.
Z,.

c.

Boemiae L.
1288 L.
h.

d.

Neapoli L.

e.
i.

Sain-

neke L.
k.

Kalendis B^ 15 Kln.

g.

Arroganum £.
triumphaverunt

om. L.

cum oddit B. 1. Neapoli L. sem om. B. 0. Wurnc L.
1. Mariam. Wilhelmus IV.

m. Wetzlar L.

n.

—

Colonien-

2. 6.

Oct. 1.
I

3.

circ.

Aug.
7.

24.

4.

5.

rex Siciliae.

Ludovici IX.
10. III. 13.

dolfo I rege.

9.

Theodericus Holzschuoch,
12.

Otacarum II. 8. a Ru11. Carolum
14. lo-

(postea II

regem
15.

Siciliae).

Philippus

III.

lun. 5.

hannes

I.

Adolfus VIII.

ANNALES MOGUNTINI
parte
tivato.

711

quam

pluribus, ipso episcopo

cum

suis fere

omnibus cap-

Item 1287.
racum'.

Beatus Wernherus inventus est apud Bacho-

Item 1291''.

Obiit Ruodolfus rex in divisione apostolorum

*.

Eodem anno in vigilia motus. Eodem anno
colis,

Prothi" et lacincti^ factus est terrae

3 Nonas Aprilis Akaron a paganis est

obsessa, et continuis impugnationibus 17 Kal. lunii, occisis in-

funditus est destructa.

Item 1293.
eligitur.

Nonis Maii Adolfus comes Nassovae'' in regem 1292

Item 1294.
ribile

In inventione sancti Stephani^ ante diem hor-

tonitruum est auditum.

rentii*

ad vesperas* cecidit

Eodem anno grando maxima^

in crastino

Lau-

Item 1298.

In vigilia beati lohannis baptistae^ Gerhardus®

archiepiscopus Moguntinensis , dux Saxoniae^ et marchio Bran-

denbuorgensis Moguntiae in horto* ferarum deposuerunt de facto

regem Adolphum'',

et

substituerunt Albertum
et Martiniani'^

ducem

Austriae.

Eodem anno
vit

Processi

idem Albertus triumphaocciso,

contra

eundem Adolfum.
filius

Et

ipso Adolfo
suis

Ropertus
et

comes
occisi.

eius

et

plures de

sunt

captivati,

multi

Item 1301.
chiepiscopi et

Moguntinensis, Treverensis^ et Coloniensis'" ar-

dux Bawariae''" coniuraverunt.

Quo

cognito, Al-

bertus praedictus
ducis.

cum magno

exercitu invasit terram praedicti'

Qua pro magna
dicti

parte devastata, idem dux se reddidit

gratiae

regis.

Post haec rex accessif" ad terram epiac devastatis multis munitionibus ipsius,
ubi

scopi Moguntinensis;

profectus
a.
e.
i.

est

Pinguiam",
b.

communiones civitatum
c.

regi

in

Betheracum L.
f.

1281 B.

Prochi B, Prothi L.
g.

d. h.

Massoye L.

vs L.

magna
k.

sive

maxima B, maxima L.
1.

orto L.

Adulfum L.
n.

Martiani B.

Bauwariae L.

dicti L.

m. processit L.

Pynn-

guiam L.
1. lul. 15.

2.

Sept. 11.
II.

3.

Aug.

3.
9.

4.

Aug.

11.
III.

5. lun. 23.

6. II.

7.

Albertus
11.

8. lul. 2.

Theodericus

10.

Wic-

boldus.

Rudolfus

I

dux Bavariae

super.,

com. pal. Rheni.

712

ANNALES MOGDNTINI
Et post paueos
dies Pinguia' capta et
Erenfels'',

auxilium convenerunt.
devicta, ipse episcopus
stein et

opidum Laynsteyn,

Scharpencertis
vero"*,
*

Pinguiam cum castro Klop regi resignavit sub

conditionibus , et sic se regis gratiae conformavit^
instante hyeme, exercitum remisit.

Rex

Eodem anno

rex Franciae
et

magnum
citu
citra

exercitum misit contra Flemingos.

Qui se

patriam

defendentes,

Domino annuente, triumphaverunt

et de regis exer-

17 milia occiderunt.

Deinde idem rex, congregatis

denuo

aliis exercitibus,

personaliter contra Flemingos venit; qui,

fiducialiter

acies

suas contra dictum regem dirigentes,
et

de suis

adversariis

ante

post

in

diversis*

conflictibus

plus

quam

30 milia straverunt, ex

ipsis

etiam

quam

pluribus interfectis.

Item anno Domini 1302.

Albertus rex contra archiepisco-

pos Coloniensem et Treverensem direxit expeditionem grandem.

Et dum' invaderet
ipse episcopus,

et

devastaret terram

episcopi Coloniensis,
se regis gratiae
similiter se regis
et miserum''

datis

quibusdam munitionibus,

conformavit^.

Et exinde episcopus Treverensis
Item eodem anno

gratiae conformavit^.

amarum
est per

vinum

crevit.

Item 1304.

Nullum

frigus

compertum
est

totam hyeet

mem.
tantae

Quam hyemem
siccitatis,

secuta

aestas

sine

omni pluvia

quod ad fundum Renus

et putei decreverunt.

Et hoc anno

crevit

vinum tam

nobile,

quod vinum ignobile

praeferebatur vino nobilium vinearum.

Item 1306.

Clemens papa

V

praefecit'

magistrum Petrum*

physicum, quondam Basiliensem episcopum, in archiepiscopum

Moguntinensem.
Item 1308.
Albertus rex a consanguineis suis occisus
est,

pro eo quod'' eos terris suis et munitionibus exhereditaverat et
in nihilum redegit.
bitus,

De

cuius morte nec planctus nec dolor ha-

pro eo quod clerum odivit nec in eo virtus vel iustitia
Pyngua L.
f..

a. e.

b.

Erenvels L.
L.
g.

c.

confirmavit B, conformavit L.
et

d. ergo L.
i.

divisis B.

cum

sic

B

L.

h.

misere L.

perfecit L.

k.

ipse add. L.
1.

Philippus IV.

2.

Petrum

II ep.

Basileensem.

ANNALES MOGUNTINI
inventa extitit aliqualis.
buorgensis" ab
electus, et

713

Eodem anno

Heinricus comes Lutzelnest

omnibus principibus in regem concorditer

anno Domini 1309 in die epiphaniae Domini' apud 1309

Aquis
a.

est honorifice coronatus.
comes de Lozzelnbnrg L.
lan. 6.

1.

HvA>-!rtl^>

i\r

INSCRIPTIONES ECCLESIAE

S.

ALBANI.

(/ui

tituli

legebantur in Moguntina S. Albani ecclesia,

anno

1552 fiammis consumpta, eos lohannes Hehelinus de Heymbach
iam
circiter

anno 1500 admiscuit historiae suae Moguntinae^,

quam

in codice bihliothecae Wirzihurgensis ms. fol.

187

inesse

supra p. 520 indicavi.
in eiusdem codicis fol.

Sunt iterum

alia

manu

collocati tituh
vi-

148

et

149.

Aliunde vero transiisse

dentur in Latomi catalogum archiepiscoporum Moguntinensium
exeunte saeculo

XVI

conscriptum,

quem

edidit
et

Menckenius in
in Serarii

Scriptorum

rer.

Germ. tomo III 407
libros V,

squ.,

Mo-

guntiacarum rerum
sidia

Moguntiae 1604.

Quae omnia sub-

ad hanc editionem parandam admovi^.
Berolini 6 Kal. Apriles
a.

1866.

1.

„

Exstant " inquit Hebelinus in cod. Wirzib.

(

ms.

fol.

187 )

f.

136

„in ea (ecclesia S. Albani) hodie aliqua antiquitatis insignia, e quibus nostris temporibus sequentia insculpta lapidibus epigrammata visuntur".
2.

In codice Wirziburgensi leguntur quoque bis
a.

fol.

136 et 148 Fastradae

Karoli M. uxoris

794 mortuae et

in

ecclesia S. Albani sepultae elogia

duo, quorum alterum a Theodulfo episcopo Aurelianensi scriptum esse scimus (v. Theodulfi opp. ed. Sirmondus p. 179, carminum L. II 11)
Inclyta Fastradae" reginae'' hic

membra

quiescunt,

de medio quam mors frigida"
nobilis ipsa viri

flore tulit;

thalamo coniuncta

potentis**,

sed

modo

caelesti nobilior thalamo.

Pars animae* melior Carolus rex ipse remansit; cui tradat mitis tempora larga^ Deus.
a.

Fastradane cod. ffirz.

f.

136.

b.

om. cod. Tfirz.

c.
illi

reigida cod. Wirz.
f.

d.

nobilis ipsa viro coniuncta et iure potenti cod.

Wirz.

e.

cod. Wirz.

longa

cod. Wirz,

INSCRIPTIONES ECCLESIAE

8.

ALB ANI

715

1.

De

condita ecclesia S. Albani'^,

Antistes humilis Riculf' hanc condidit aulam,
martiris Albani

786—805

nomine namque sacram;
iussit yestire metallo,
.

hanc quoque fulgenti

cum

titulis

aram cumque decore sacro;

perpetuam huius mercedem, Christe, laboris
Albani precibus cui, rogo, redde
2.

pie.

De

Riculfo\
frater, qui

Te precor ex tumulo,

conspicis hic*' gelida, quod

summa sepulchri mea membra tegit:
eris.

813

ut timeas, tractans cunctorum fata* virorum,

quodque

fui

quondam, quidve' futurus

Antistes fueram famosus» nomine Riculf'',
inclitus officio regis in aede fui;

hic

modo me' parvo conclaudit'' cespite tellus, septus humo gelida, pulvere, verme voror'.
1. /'o/.

a.

ex cod. Wirz.,

136,

2. /o/.

148v.

Edidemnt Laiomus ap. Menckenium
C.

///465, Serarins p. 616.
JVirz.
p.
1. fol. et

b.

Richolf 1, Riculff 2, Lat.; Riculf Ser.

ex cod.

144,

2. fol.

148.

Ediderunt Latomus

ap.

Menchenium III 456, Serarius

616

Scherer (in Haupt Zeitschrift fur deutsches Alterthum

XII 44:3) ex
d.

cod. saec.
e.

IX

(juondam Weissenhurgensi 91 hodie Guelferhytano fol.l2Gv.
cod. Weissenhurg.
f.

haec Xo*.
h.

vata

quodque

1

,

Lat., Serar.
i.

g.

fumosus 1,2.
k.

Riculf

cod. JVeissenburg., Richolf 1, Richolfi 2.
1.

me

om.

1, 2.

concludit Lat., Serar.

vorare

1,

2, foetet

Lat.

inferius, quod reperitur etiam Latomi catalogo 1, 1. p. 455, hoc est Fastradana pia Caroli coniunx vocitata",

Alterum eiusdem reginae elogium aetate

in

Christo dilecta, iacet hoc sub

marmore

tecta

anno septingentesimo nonagesimo quarto;

quem numerum metro claudere Musa negat. Rex pie, quod'' gessit, corpus" licef hic cinerescit,
spiritus heres sit patrie,
1.

que

tristia nescit.
fol.

In ecclesia S. Albani fuit secundum cod. Wirziburg.
libri

136 et 148»
etiam

et

secundum Serarium (Moguntiacarum rerum

quinque

p. 614)

haec inscriptio: „Ecclesia haec est consecrata in honore sancti salvatoris

domini nostri lesu Christi Kal. Decembris anno incarnationis ipsius 805
indictione 13
a.

".
b.

vocidata cod. FFirz.
d.

quem

cod. Wirz., quae Lat.

c.

virgo cod.

Wirz., corpus Lat.

om. Lat.

716
813

INSCRIPTIONES ECCLESIAE

S.

ALBANI
mundi,

Nunc"

scio: pompiferi''

quod vana

est" gloria

quique'' futura cupit, spe meliora* manet.

Inde precor titulum fratres' hunc quosque» legentes'',
Riculfo'
ut''

dicant det requiem Dominus,

lux uhi, vita\ salus, virtus sine fine manebif"

premia perpetua, quae paradisus
3.

habet.

De

Haistulfo°.
et ora",

826

Qui

intrastis

templum, precibus qui implestis

discere

non pigeat, quis tumulo hoc iaceaf.

Praesulis Haistulfi'' sita sunt hoc
pontificale'

membra

sepulcro,

suum* qui bene

gessit' opus",

bis senis

urbem hanc pastor qui rexerat
et

annis,

dogma

apostolicum protulit ore, manu'.

lustitiae custos, rectus patiensque, benignus,

fidus in eloquiis et" pietate placens,

Lulli discipulus, successor rite Riculfi',

ambobus'' meritis non minor iste

fuit.

Quis te, sancte pater,
splendida

cum

Christo nesciat esse?

quem" tecum
4.

vita fuisse probat.

De

Otgario".
sistis

'•

847

Qui

intrasti

templum pronusque'* hanc
lector

ad aram%

non spernas
a. c.

hunc titulum legere;
1
,

Nunc

cod. Weissenhurg.,
d.

Hoc

2

e/ Serar. 1,

b.

pomiferi cod. Weissenh.
2, Lat., Serar.,
f.

om. cod. Weiss.
e.

quique scripsi pro quisquis

quisque

cod.

Weissenb.
titulum 1, 2.

meliore 1, 2, Serar., meliora cod. Weissenh., meliori Lat.
g.

fratres

quoque

1, 2.

h. lege cod.
1.

Weissenb.

i.

Richolffo 1, 2, Serar.;

Riculfo cod. Weissenh.
n.

k.

om. Lat.
2.

una Lat.

m. manet cod. Weissenb.

Ex

cod. Wirzib.

1. fol.

144«^

fol.

148«.

Ediderunt Brower Hrabani poemata
p. 619.
o.

p. 89,
p.

Latomus ap. Menckenium 1114:57, Serarius
corr. in lateat 1;
r.

implesti decora 2.
q.

inerat

lateat 2, Lat., Serar.;
s.

iaceat Brower.

Haistulphi
t.

Serar.
serat 1, 2.
in

pontificali 1, 2.
u.

sacrum

1, 2, Lat., Serar.;

suum
om.
1.

Brorver.
v. x.

ges-

onis 1, ovans 2, onus Lat., Serar.; opus Brower.

sacro corr.
Richulffi 1,

manu
que

1, sacro 2, Lat., Serar.;

manu
1.

Brotver.

w.

et

Riculfo 2, Richolffi Serar.,
Z.

Riculphi Brower, Richulphi Lat.
fol.

y.

amborum Lat.
b.

1.
,

a.

Ex

cod. Wirzib.

145,

2. /'oZ.
,

148.

Ediderunt Brower Hrahani

poemata p. 89
pronus qui
2,

Latomus ap. Menckenium III 459

Serarius p. 623.
c.

pronus q

1,

Brower, pronusque Lat., Serar.

suspicis

aram

L$if.

INSCRIPTIONES ECCLESIAE
nam''
hic'' tibi"

S.

ALBANI
sit

717
847

mox

pandit, tumulus

cuius, et istiC*

Otgarii

nomen

factaque clara dabit.

Pectore sub cuius regnans* patientia victrix,
fluctibus in tantis

anchora fixa

fuit.
,

Felle carens,

animo placidus, dulcedine pastus,

jj,

,

praesulis officium rite peregit ovans.

Quatuor hic lustra binos complevit

et

annos;

moxque, urgente^

die, raptus ab orbe* fuit.

Hunc meliore
non premit

via credo'' ad caelestia vectum,

uma

rogi, sed tenet aula poli.

Rex regum
et nobis

Christus, huic laetus' semper adesto;

clemens

sis" sine fine,

Deus.

5.

De

Karolo\
isto,

Quis lateat tumulo quisquis miraris in
nolo mireris tu, qui™ pulvis
Sic equidem dura
eris.

863

mors exercet sua

iura,

ut nuUi parcat, parcere nec valeat;
est testis Karolus", regali

semine natua^

;

%!
''

praesul magnificus, vermibus esca datus.

Sed

legi" fragilis quia''

parenf omnia

carnis,

dic

animae perpes ut maneat requies.

6.

De

LdutheHo^.
889

Largus erat multum, patiens, humilisque, benignus,

omnibus exemplum in bonitate manens;
Hyster" qua
a.

fluitat, currit

Renusque
c.

bicornis',

nam om.

Serar.
d.
istis

b.

hic om. Lat.
e.

mox

ti 1,

ti

mox

2, tibi

mox
k.

Brotver,

Lai., Serar.

Serar.
g.

regnas
h.

1.

f.

oriente 1, urguente 2, Brower,
i.

urgente Lat,, Serar.
1.

urbe

1.

crede Lat.
,

lectus 1.

sit

Lat.

Ex

cod. FFirzib. fol. 149.

Ediderunt Latomus p. 462
Carolus Lat., Serar.

Serarius p. 654.
lege cod. Wirzih.,
q.
b,

m. quia
legi Lat.,

Lat.,

quoque Serar.
p.

n.

0.

lector Serar.

qui cod. Wirz.; quia Za/.^ Serar.
r. s.

paret cod. Wirz.; parent
;o.

Lat., putrent Serar.
Serarius p. 666.

Ex

cod. Wirziburg. fol. 14:9

Ediderunt Latomus
t.

464,

Hyster cod. Wirz., Hister Lat,, Ister Serar.

bicomus

cod. Wirz.

718
889

INSCRIPTIONES ECCLE8IAE

S.

ALBANI

litterulis doctis doctior" ille fuit.

7.

De

Syndroldo^.

891

Quae" maneat merces, nosti, qui cuncta coherces,
qui servire tibi vel meruere mori.
Constat, quid valeant*, qui nunc virtute coruscanf,
sicut qui

modico clauditur hoc tumulo,

praesul magnificus, Syndroldus* nomine dictus,
vitae mandatis notus ubique fatis'.

Tali pastore, tali Maguncia^ prole

mater

eras*" felix,

es

quoque nunc,

et eris.

Pro

te

proque Deo sacrato sanguine fuso,
est'

consors

coeli^

Sic'

memor

esse velis™.

8.

De

Friderico".

954

Cum

constet vere, nihil" ortum fine carere,
ultima'';

semper homo timeas

ne pereas.
laude, potestas

Gloria, nobilitas, species''

cum

sunt tenuis fumus; nos quoque terra' sumus.

De qua

progeniti,

dum

debita solvimus

illi,

dic, ubi sunt vitae gloria, divitiae?

Praesulis eximii quis

non novit Friderici'
et' pietatis
sit,
si

dignum laude genus

opus;

sed qui tantus erat, ubi

quis

modo

quaerat,

nosti, qui tribuis vivere, Christe, tuis.
a.

doctor cod. Wirz.,

doctor et Lat., Serar.
c.

b.

Ex

cod. Wirzib. fol. 150.

Ediderunt Latomus p. 464, Serarius p. 668.
Serar,
d.

Quae maneat

—

meruere mori om.
e.

valeat

— coruscat

cod. Wirz., valeant

—

coruscant Lat., Serar.
f.

Syn-

droldus cod. Wirz., Sunderholdus Lat., Sindroldus Serar.
Lat., Serar.
g.

fatis

cod. Wirz., satis

Moguntia Lat., Magoncia Serar.

h.

eius cod. Wirz., Serar.; eras

Lat.
k.

i.

consors est scripsi pro consortem

cod. Wirz.,
1.

Lat.; consors

es Serar.

coeli scripsi

pro coelis cod. Wirz., Lat., Serar,
cod. Wirz., velis Lat., Serar.
0.

Si cod. Wirz.,

Serar,;

Sic

Lat.

m.

fidelis

n.
nil

Ex

cod. Wirziburg. fol. 152.
p.
s.

Ediderunt Latomus p. 473, Serarius p. 685.
q.
i,

Lat.

nltimo Lal., Serar,

spes cod. Wirz. ac Lat,

r.

nosque terrea cod. Wirz.

Frederici cod. Wirz.

INSCRIPTIONES ECCLESIAE

S.

ALBANI

719
954

Hunc" quoque, defunctis qui

das''

sua praemia cunctis,
tui.

vera salus mundi, da gregis esse

9.

De
es,

Ldudolfo duce Sueviae"^.

Siste viator iter''; per'

me

tu gnoti seauton^
et eris*.

957

Nam

quod

hoc fueram; quod sum nunc,

Non mihi
Hinc" ut

Liudolfo'' totus' suffecerat'' orbis,
sufficit

nunc' specus hoc cineri
is

hocque™

sat est.
dicas,

eternam requiem mihi det rogo
fecit

omnia qui

meque

vehi° voluit.

10.

De Wilhelmo^
968

Lector, siste gradus, proprios horresce reatus,
et

commortalis' compatiare neci.
fui genitus, sublimis

Rege

episcopus auctus'
cinis' exiguus.

nomine Wilhelmus; nunc

Dic anime requiem da cuius, Christe, perennem
et

tecum vivere, in

te

quia^ crediderat.

11.

De HaUone II \
cerne sepultum,
970

Pontificem

summum' Hattonem"

quisquis rimandas conspicis in litteras".

a.

Hnnc

scripsi pro

Nunc

cod. Wirz., Lat., Serar.

b.

dat Lat.

C.

Ex
g.

cod.

Wirzib., 1. fol. 148, 2. fol. 152.
e.

Edidii Latomus ap. Menckenium III 475.

d. tunc 1.

pro 1.

f.

gnotice ayron 1, gnotico aycon 2, yvMd-v Cittvjov Lat.
h.
l.

quod
snf1,

sum

ego nunc, eris ipse Lat.

Luthulfo
1,

2,

Ludolpho Lat.
2.

i.

tot 2.

k.

ficerat 1, 2, suffecerit Lat.

hunc
Hinc

nunc

m. hocque scripsi pro hic q
om. Lat.
o.

hic qui 2, hoc quoque Lat.
Int 1,

n.

— voluit
1. fol.

vehi scripsi pro ve-

vehit 2.

p.

Ex

cod. Wirzib.,
q.

148,

2. fol. 152.

Ediderunt Latomus

p.4:76, Serarius p. 689.
r.

commortali 1,
t.

cum

mortali 2, Lat., commortalis Serar.
1, 2,

actus 1.

s.

imis Lat.

Et tecum vivere, in te quia
tibi Serar.
u.

Et tecum

vivat,

te quia Lat.,
2.

Vivere fac tecum, qui

Ex

cod. Wirzib.,
v.

1. fol,

148,

fol.

153.

Ediderunt Latomus p. 469, Serarius p. 695.
1.

hic

addidit Lat.

w. Haithonem
1.

x.

Quisquis mundanis vivis adhuc tenebris Lat. I

Liudolfum ducem Sueviae, Ottonis
I

regis filium,

in

Moguntina

S.

Albani ecclesia conditum esse, plures tradiderunt. V. Stalin Wirtem-

bergische Geschichte

452

n. 6.

720
970

INSCRIPTIONES ECCLESIAE

S.

ALBANI

Rursus doctorum pater extiterat monachorum.
Fulde coenobii
Eius' dic

ammae

miserere, piissime Christe,
et

ut^ vita" vigeat

requie maneat.

a.

Cuius Lat.

b.

Sic Lai.

ut

— maneat

om.

1.

c.

vitae Lat.

NErROLOGIUM ECCLESIAE MOGUNTINAE.

Jbja; veteri

Rahani martyrologio membranaceo,

Moguntiae ah
necrologium

Hahnio rectore
hoc anno
Vind.
lit.

collegii societatis lesu suppeditato,

1723 primus

vulgavit lohannes Fridericus Schannat

I

t

— 4;

cuius editio

non

sine praetermissionihus ite-

rata est anno

1853 a Boehmero Font. III 141
editione necessario

— 143.
me
modo

Equidem,

cum
et

in

eadem Schannatii

continerem, id
in margine

commoditatis afferendum lectori censui, ut non

personae

et

anni quoad facultas ferret definirentur, sed quaecertis

cunque etiam

annis attrihui possent, ea separatim quoque

haherentur per
638.
813.

annorum ordinem composita, hoc modo:
I

14 Kal. Eebr. Dagabertus

rex Francorum.

5 Id. Aug. Richolfus archiepiscopus Moguntinus.
11 Kal. Mai. Otkarius archiepiscopus Moguntinus.

847.
856.

4 Non. Febr. Rabanus archiepiscopus Moguntinus. 863. Non. lun. Karolus archiepiscopus Moguntinus.
891.

4 Kal.

lul.

Sanctus Sunderoldus archiepiscopus Moguntinus et
'

martyr.
955. 968. 970.
975.

4

Id.

Aug. Cunradus dux Lotharingiae.
11 archiepiscopus

Kal. Mart. Willehelmus archiepiscopus Moguntinus.

15 Kal. Febr. Hatto
Id. lan.

Moguntinus.

Rubertus archiepiscopus Moguntinus.

1004.
1011.

2 Non. Nov. Otto dux Carinthiae.
7 Kal. Mart. Willigisus archiepiscopus Moguntinus.

1015.
1021.

8 Kal. lan. Megingoz archiepiscopus Trevirensis.
16 Kal. Sept. Erchinboldus archiepiscopus Moguntinua.

1022.
1024. 1031. 1034. 1036. 1039.

14 Kal.
3 Id.

lul.

Thietmarus episcopus Osnabrugensis.
episcopus Moguntinus.

lul.

Heinricus II imperator.

8 Id. Apr.
6 Kal.
lul.

Domnus Aribo
Thietmarus

I episcopus Verdensis.

4

Id.

Dec. Gozmarus episcopus Osnabrugensis.

2 Non. lun. Kunradus II imperator.
III.

jAFrE, Bibliotheca

46

722
1043.
1047.

NECROLOGIUM ECCLESIAE MOGUNTINAE
15 Kal. Mart. Gisla imperatrix. 3 Kal. Dec. Rogingus abbas Fuldensis.

1051.

4

Id. lun.

Domnus Bardo

episcopus Moguntinus.

1056. 1059. 1069.

3 Non. Oct. Heinricus III imperator.
7 Id. Dec.

Luboldus archiepiscopus Moguntinus.

2 Id.

lul.

Udo

episcopus Tullensis.

9 Kal. lan. Godefridus Barbatus dux Lotharingiae.
1075.
1077.

2 Non. Dec.

Anno

archiepiscopus Coloniensis.

3 Kal. Aug. Embricho episcopus Augustensis.
19 Kal. lan. Agnes imperatrix.
lan. Marianus inclusus.
I II

1082? 11 Kal.
1084.
1088.

14 Kal. Mart. Sigifridus
12 Kal.
lul.

archiepiscopus Moguntinus.

Meginhard

episcopus Wirciburgensis.

6 Kal. Aug. Benno II episcopus Osenburgensis.

8 Id. Aug. Wecelo archiepiscopus Moguntinus.
1099.

18 Kal. Mai. Cunradus

I

episcopus Traiectensis.

1104.
1109.

5 Kal. Nov. lohannes I episcopus Spirensis. 6 Non. Mai. Rutardus archiepiscopus Moguntinus. 3 Id.
lul.

loannes

I

episcopus Osenburiensis.

1119.

5 Id. lun. Adelgoz archiepiscopus Magdeburgensis. 12 Kal. Oct. Hermannus comes palatinus Rheni.

1156.

Apparet autem ex hoc rerum conspectu, maxime undedmi
saeculi

memorias in hunc mortuorum libellum

relatas esse
.

pau-

caque tantum saeculi

XII

additamenta accessisse
a.

Berolini 10 Kal, Apriles

1866.

lANUARIUS.
975
Id. lan.

Rubertus archiepiscopus.

'

''

Moguntinus

19 K. Feb.

Ruthardus presbyter

et decanus.

Dammo

presbyter.

18 K. Feb. Hazecho presbyter et decanus.

Benno conversus.
Rubertus praepositus.
970 15 K. Feb.
1.

Hatto archiepiscopus.

n

Moguntinus

Affirmat quidem Schannatius, omnes memorias „primaria
",

manu

adscriptas esse

praeter paucas astericis a sese notatas.

supra leguntur, quinque tantum notae signum illud natium, et eae quidem, quas ad annos 1082?, 1099, 1109, 1119 apposui.

Sed ex iis, quae habent apud Schan-

Neque vereor, ne omnes, quos promisit editor, sint asterisci additi. Quo ut ex solis stellulis Schannatianis non putem perspici posse, ille necrologii codex utrum saeculo XI an saec. XII scribi coeptus sit.
fit,

NECROLOGIUM ECCLESIAE MOGUNTINAE
14 K. Feb.

723
Francorum 638

Dagabertus rex.

I rex

Guta cometissa; panem
de Memelingen.

et

carnera

12 K. Feb.

Racechinus presbyter. Adalbirin laicus; 5 solidos de Clo-

phem.
11 K. Feb.

Imiza laica;
aedificiis.

10 solidos de duobus

8 K. Feb.

laicus et uxor eius Waldrat; 5 solidos. Chuniza laica de Badahim.

Gezman

7 K. Feb.

Arnold laicus 5 solidos de orto uno.

5 K. Feb.

Gebo custos

et diaconus;

5 solidos
in Doces-

de Hibingen.

4 K. Feb. Rudolfus comes; 8 mansos
heim, 6
solidi

inde dantur.

FEBRUARIUS.
K. Feb.

Razo praepositus.
Moguntinus
856

4 N. Feb. Rabanus archiepiscopus ".
3 N. Feb. Arnoldus diaconus
curte sua.
et custos.

Herimannus diaconus; 5
8
Id.

solidos de

Feb.

Ruthardus diaconus; panem et carnem et vinum, sicut singulis Idibus intrantibus, de Brizeheim.

Id.

Feb.

Embricho puer

et can.

Mart. Gisla imperatrix.

Mart. Sigifridus archiepiscopus in Larecho 1 libram et carradam vini, et libram 1 in Ulmeno.
Mart. Martinus presbyter.
Mart. Waltherus praepositus.

Mart. Willigisus archiepiscopus; 10 solidos de camera fratrum.

Moguntinus

Mart. Egilolfus praepositus et diaconus.
Mart. Sigeboto comes
stat.
a.
;

5 solidos Darmunde-

Razo praepositus, Rabanus archiepiscopus scnpsi pro Razo archipraepositns,
ed.

Rabanus episcopus

46*

724

NECROLOGIUM ECCLESIAE MOGUNTINAE
diaconus ;

4 K. Mart, Rudingus
Willere.

5

solidos

in

MARTIu
968

s.

K. Mart. Willehelmus arehiepiscopus.

Moffuntinus

2 N. Mart. Adalbertus
canonicus.

Wormaciensis

ecclesiae

8

Id.

Mart. Wacelinus praepositus.

Bezecha laica; 8 uncias. Guta; 10 solidos Sterlebach.
7 Id. Mart. Macelinus^Wirceburgensis episcopus. Richlint; 8 mansos Stercelesheim.

G

Id.

Mart. Humbertus archipresbyter ; 5 solidos
Ibingunt.

.5

Id.

Mart. Humhertus diaconus et praepositus. Bezelinus decanus ; 5 solidos in Ciluvesheim.

16 K. Apr. Turimbertus raagister et praepositus. Bizecha laica; 5 solidos.

13 K. Apr. Gebeno comes; solidos" Wanesheim.

12 K. Apr. Sigeboto monachus

S. Albani.

9 K. Apr. Odas presbyter

et

decanus; 5

soli-

dos in Lorecho.

Rutardus presbyter.
gister.

Ebnandus ma-

A P R
1031

I

L

I S.

8

Id.

Apr Domnus Aribo
30

solidos de

episcopus; camera fratrum.

Moguntinus

Id.

Apr Berwardus
quod

diaconus et praepositus 2 carradas vini in monte Zedal,
est iuxta

Bingam.
I

1099 18 K. Mai.
847 11 K. Mai.

Cunradus episcopus.
Otkarius'' archiepiscopus.

Traiectensis

Moffuntinus

Gunzelinus presbyter

et praepositus.

9 K. Mai. Regizo presbyter

et praepositus.
S.

6 K. Mai. Richolfus monachus

Albani.

b.

Ockarius ed.

NECROLOGIUM ECCLESIAE MOGUNTINAE

725

MAIU

S.

6 N. Mai. Rutardus archiepiscopus. Recebinus et uxor eius.
8
Id.

Mai.

Embricho diaconus et cantor; panem et carnem et vinum. Ludewicus comes.
Biirchardus praepositus et diaconus.

7 Id. Mai.

13 K. lun.

Rubertus, maritus Richlindae; panis et caro et vinum de Sterceleheim.

14 K.

726
1034
891

NECROLOGIUM ECCLESIAE MOGDNTINAE
lul.
lul.

6 K.

Thietmarus episcopus.
Sanctus Sunderoldus archiepiscopus
et martir.

I

Verdensis

4 K.

Moguntinua

I

U L

I

U

S.

3 N.
1024 1109

lul.

Ekkartus miles; 2 mansos

dedit.
II

3

Id. lul.

Heinricus imperator. loannes Osenburiensis episcopus.

I

2"^.
1069

lul.

Ruobbertus praepositus
primicerius et Udo episcopus.

et

Adalbero
Tullensis
II

1088
1077

6 K. Aug. Benno episcopus Osenburgensis. 3 K. Aug. Embricho episcopus; libram 1 Swaberode.

Augustensis
/

A U G U
1088

S

T U

S.

8

Id.

Aug. Wecelo archiepiscopus Moguntinus;
3 libras.

Wecelo
813

et

Gebehardus abbates.
Moguntinus
Lotharingiae

5

Id.
Id.

Aug. Richolfus archiepiscopus.
Aug. Cunradus dux.

955

4

Id.

Aug. Salemannus acolytus; 10 solidos de vinea iuxta S. Margaretam.
panis, caro et

17 K. Sept. Hacechinus diaconus et praepositus

mensura

vini

;

tan-

tundem

singulis Kalendis intranti-

bus, Scornesheim.
1021 10 K. Sept. Erchinboldus archiepiscopus.

Moguntinus

14 K. Sept. Embricho

conversus S. Albani.

et

monachus

12 K. Sept. Ebo praepositus

et diaconus.

5 K. Sept. Rubertus episcopus.

4 K. Sept. Rudelo praepositus.

SEPTEMBER.
7 Id. Sept.

Humbertus episcopus.
Drubertus presbyter et praepositus 4 uncias de curte sua.
III

6

Id. Sept.

a.

2 scripsi pro

ed.

NECROLOGIUM ECCLESIAE MOGUNTINAE
4
Id. Sept.

727

Hazecha

laica; panis et vinum et caro et libram 1 denariorum in Souvilenheira.

18 K.

Rutardus

laicus, uxor eius Birina et pater eius Gotebolt et mater eius Regila; pro quorum memoria dan-

tur fratribus unciae 4 Clopheim.

Thiemo praepositus.

Hermannus comes 4 libras Stedin.
Regezo
S.

palatinus;

diaconus Mariae.

et

praepositus

Ebbo presbyter

et decanus.

Ebernandus piae memoriae dignus.

Gunzwinus praepositus

S.

Mariae

et

magister scolarum S. Martini.

728
1047

NECROLOGIUM ECCLESIAE MOGUNTINAE

3 K. Dec. Rogingus abbas Fuldensis; 5 solidos Bomeresheim.

DECEMBER.
1075

2 N. Dec. Anno archiepiscopus.
8 Id. Dec.

Coloniensis

Robertus diaconus et decanus*.

1059

7 Id. Dec.

Luboldus archiepiscopus 2 libras Godeloc et vineas Dinenheim.

Moguntinus

1036

4

Id.

Dec.

Gozmarus episcopus.
Bezelo praepositus et diaconus ; bras Gisenheim.
1 1 li-

Osnabrugensis

2
1077

Id.

Dec.

Udo comes; 10 4 Daleheim.
Agnes imperatrix
refect.

uncias de Nache,

19 K. lan. 17 K. lan.

ux. Heinrici III

Walehestat.

Gotescalc comes.

12 K. lan.
11 K. lan.
1082?
1069

Lanzo presbyter

et praepositus.

Arnolt presbyter et praepositus. Marianus inclusus.
Godefridus dux; 5 solidos Udenhagin.
Lotharingiae

9 K. lan.
8 K. lan.
a.

1015

Megingoz archiepiscopus
et praepositus?

\

Trevirensis

sic;

an diaconus

Sequitur epistola haec: „Venerabili et dilectissimo viro A. sanctae Moguntinae ecclesiae praeposito caeterisque dilectissimis confratribus nostris eiusdem ecclesiae canonicis F. P. D. fratrum servus indignus, sanctorum Dei societatem promereri. Noveritis, fratres carissimi, venerabilem confratrem vestrum ac nostrum, dominum R. ecclesiae vestrae cantorem, a clementissimo domino augusto ad partes nostras nuper transmissum, ad nos usque feliciter pervenisse et ex parte vestra salutationem iocundissimam nobis reverentur obtulisse. Quae res, fateor, animum nostrum plurimum laetificavit et in vestri dilectionem satis quidem excitavit. Quapropter, sicut per illum postulastis, pristini foederis amicitiam, inter venerabilis memoriae patrem et praedecessorem nostrum et vos habitam, renovare ac confirmare cupientes, quicquid ipse vobis concessit, nos ex parte Dei et sanctae Mariae beatorumque apostolorum Petri et Pauli vobis concedimus; constituentes vos participes et collegas beneficiorum nostrorum et nostrae congregationis. Et id ipsum a vobis in caritate poscimus. Praeterea, ut vestrae caritatis puritatem plenius agnoscamus, precamur: ut crucem, quam bonae memoriae dominus E., vestrae olim praepositus ecclesiae, ex nimia dilectione quam erga nos habebat nobis de eleemosina sua destinavit, per fidelem nostrum, presentem latorem, nobis transmittere curetis. Cuius depositionis diem, in cartula annotatum, pariter nobis transmitti volumus; pro tanto beneficio congruam animae deftincti fratris mercedem cupientes restituere".
1.
.

.

.

INITIA

EPISTOLARUM
HUIUS TOMI.

Acceptis tuae beatitudinis

290 281 66

Cognoscatis, qualiter apostolicus

84
31 81

Admonemus

vos, ut rogetis
.

Ad Ad

referendas gratias

.

Cognoscat vestra almitas Comperientes te, in Christo
.

.

,

vestram volumus

.

.

411

Confitemur coram Deo

.

.

168
111 157

Aestivi igitur temporis

35
109

Confitemur, domine pater

Agnoscere cupimus almitatis
. .

Consuetudo apud homines
Consuluisti etiam de
. .

.

.

aliae

usque ad ascellas

.

274

.

335

Almitatis tuae clementiam

inti-

Creditae speculationis

.

.

.

85
317

mis obsecro precibus, ut in
tuis

177
inti-

Almitatis tuae clementiam

Cum Cum Cum
De

ad limina beatorum
nobis antiquorum
nobis sanctissime
et
.

.

358
148 393

.

.

mis obsecro precibus, ut mei
Almitatis tuae clementiam
inti.

214 214
95

Debite humilitatis
cetero

notum
omnibus

317 351

mis precibus

flagito

.

.

Decreta enim synodi
.

Almitatis vestrae clementiam

.

.

De

his

Ante paucos namque Aperto scripturarum divinarum Apostolicum praeceptum est Audio de te, quod Benedictus Deus, pater
. . . . .

254
298

Deprecor te ergo
Desiderabilem mihi a te
Desiderabiles litteras
.

232 311
.
.

88
251

292
311

.

,

Deum omnipotentem
rem
Dies multi elapsi sunt

retributo

.

.

220
246

98
.
.

Benedictus Deus, qui vult

.

277

Carissimam sororem remunera
tor

Dignitatis tuae clementiam

.

240 407
211

212
.

Dilecti

filii

nostri, G.

.

.

.

Caritas, quae desinere
Caritatis tuae

.

289
178
in-

Dilectionis vestrae clementiam
Dilectioni vestrae, fratres
.

muneribus

.

.

386

Caritatis vestrae

clementiam

Dilectio tua novit

timis obsecramus
Caritatis vestrae
dullatis

....
me
.

....
.
.

334 315 344
104

235

Direximus itaque fratrum
Disponente divina gratia
Doctoris

clementiam

238
.

omnium gentium

Catholica et sanctorum

103

Doctrina et veritas

....
et

372 324
123

Celsitudinis vestrae clementiae

258
237
281

Dominationi vestrae, domine

Clementiam fratemitatis vestrae Cognitum scimus sanctitati

Domino cooperante
confirmante ad

sermonem

730
Domino cooperante
confirmante ad

INITIA

EPI8T0LARUM
pag.

et

sermonem
124

Raritatis tuae copulam

.

.

liator praesentium Gerhardus

Domino cooperante
confirmante per

et

sermonem
100

Lectis

litteris

a tua

.

.

Legimus

in libro

...

Dominus lesus Christus Dona ac libellos Dummodo tacendi tempus

...
.
.

87

Libenter ergo suscipimus

249

Libenter nanque atque
Litterae auctoritatis tuae
Litterae

355
34
61 181

Dum Dum

te praestantem

....
...
.

namque prudentiae

universis fidelibus

Litteras dilectionis vestrae
Litteras, quas sanctae

Egregius non ammonet
Etsi corpore remoti

.

.

....
... ...
.

401
62

Litteras

quidem humiilimas
.
.

Exigit manifestata nobis
. . .

Litteratura tua ac

Ex quo me famam Ex transmissa conquestione
Fateor
Fateor
caritati

49

JWagna nos habuit

.

.

tuae

....
.
.

caritati vestrae

.

Fateor, o beatissime

Fido gestante gerulo
Fraternitatis

.... ....
.
.

Fraternae dilectionis tuae

Fraternitatis

amore amore

acti

.

.

.

408 309 242 32 270 231 345
336
107

Magno etenim repletus Mando tibi, carissime

.

Memorem

te esse

.

.

Misericordie Dei altissimi

Multo quidem gaudio

.

constringi-

Multum gratanter accepi Hfam tempore Sergii Non inmemorem tuae
. .

mur
Fraternitatis vestrae clementiam

Fratemitatis vestrae pietatem
Fraternitati

.

180

vestrae

significan-

dum
Gratanter quidem munuscula
.

413 300
195 193

Notum Notum Notum Notum Notum Notum

sit almitatis sit almitati sit caritati
sit tibi,

tuae
vestrae

vestrae
.

quod
soror

.

sit tibi,

.

.

tuae

sit sanctitatis

Deo Gratias ago Deo Gravia quedam,
Gratias ago

.... patri ....
et
et

Noveritis, fratres carissimi

Novit terra et omne
.

.

.

que

.

.

.

402
50 388
241

Mumillimis mediocritatis lam dudum clamor

...

Nuper cum essem Obsecramus celsitudinis tuae
. .

....
....
.

Obsecro et adiuro

.

.

.

lam
lam,

fateor tibi
fratres karissimi

Obsecro et praecipio

.

.

389
297

Omnium

huius ordinis
.

.

.

Ideo omnipotenti Domino
In conloquio nuper
In Dei nomine acceptis
.

.

soror carissima

.

.

.

.

302 309
311

In nomine domini In primis desidero Inprimis itaque scire

Paternae pietatis vestrae Paternam sanctitatis vestrae Patemo amore dilectionem
Perlectis litterarum a
.
.

360

....
. .

210 80
216

Pervenit ad aures nostras
Piissimis auribus vestris
.
. .

Insinuatam nobis magnificae
Inter

amoena prata
.

.

posse.

Cecidit corona

(Interdum enim et
Inter sua

.

11
.

n. 4)

quidam peritissimus
. .

198

Intimae caritatis obnixis

.

309

Postquam a tua praesentia Postquam dignati fuistis Postquam me ante annos
.

INITIA

EPISTOLARUM

731

INDEX
RERUM MEMORABILIUM.
Abba
Adolana abbatissa Palatioli prope Treviros 49.

470.

Abbelinus ep Friteslariensis 559.

Abel archiep. Remens. 131. 132. 134.
168.

Adolfus

I

de Nassaw, archiep. Mog.
de Nassau, archiep. Mog.
5. 711.

5.
6.

Adolfus Adolfus

II

Abodriti 705.
acefali versus 33.

Adolfus rex Rom.
ep. Argenti-

Adda, Eddanus, Heddo
nensis 103. 127. 193.

de Monte 710. papa 332. Adrianus IV papa 402. 623. 635.

Vin comes
II

Adrianus

Adelbero ep. Laudunensis 351.

Aeardulfus ep. Roffensis 285. 287.

Adaibero

I ep.

Mettensis 706.

Aeardvulfus rex Cantiae 285.

Adelbero pater Bardonis archiep. Mog.
521. 529.

Aebbg, mater Leobgythae 83.
Aefternacae (Epternacum) 280.

Adelbertus
2. 4.

,

Albertus

I

archiep.

Mog.

Aelbwaldus rex Aestanglorum 210.
Aelffled abbatissa Streaneshalchensis
49.

386

— 398. 571—573. 588. 593.

625.

Adelbertus, Albertus II archiep. Mog.

Aelmere 463. 467.
Aethelheri presb, 464.

2.4.565

— 603.

Albertus ep. Brixiensis 353.

Aethereus ep. Tarvanensis 193.
Aethilbertus II rex Cantiae 254.

Adalbertus canon. Wormatiensis 724.
Albertus I rex 711. 712.

Aedilwaldus, Aethilwaldus, Aethilbaldus, Aethbaldus rex

dux Saxoniae 711. Adalbertus comes (Babenbergensis)
Albertus
II

Mercionum

35.

47. 168. 177. 179. 213. 275.

704.

Agapitus

II

papa 345. 347. 350.
Heinrici III imp. 722. 728.

Adelbertus civis Augustensis 386.

Agilolfus ep. Coloniensis 193.

Adalboldus ep. Traiectensis 368.
Adeldvile
(v.

Eldevile) 551.

Agnes ux. Agno 195.
Akaron

Adalgisus com. 514.

Agrippina 152;
711.

v. Colonia.

Adelgoz archiep. Magdeburgensis 722.
725.

Alamannia, Alamanni 103. 115. 623.
I

Adalhardus

abbas Corbeiensis 317.
S.

702. 704. 705.

Adelherus, Adalger presb. 476. 501.

Albani

eccl.

Mog. 322. 474. 513.

Adalmarius card.

eccl.

Rom.

377.

644. 645 sq. 681.

714—720.

Adam

ep. Taurinensis 353.

Albanenses epp. lohannes, Tiedricus.
Albensis ep. Constantinus,

Adescancastre coen. 433.

INDEX RERUM
Albricus professor Remensis 586.

m
ep. Havelberg. 566. 569.

Anselmus

Albricus 325.

Ansfrid 258.

Aldbercht abb. Epternacensis 280.
Aldbercht diac. 294.
Aldebertus, Eldebert, Adelbertuspseu-

Aohtrich 280.
Aotlind 280.
S.

ApoUinaris coen. Ravennas 513. 514.

dopropheta 131. 132. 136—145. 151.
155. 182. 458. 473. 495.

Appeninus mons 622.
Apulia 697. Aquensis ep. Azzo.

Aldherius abbas 238.

Aldhunus abbas 126. Aldraed 313. 314. Aldredus 216. Alexander III papa 407—409. 636. 693.
Alfonsus rex 710.

Aquis 392. 709. 710. 713.
Aranstedi 706.

Ardobanius presb. 182.
Argentinenses epp. Adda, Uodo
III,

Werinharius

I,

Cono.

Alhredus rex Northanhumbrorum 284.
Alpes 450. 622.
Alsatia 705.

Arhoasensis ordo 707.
Aribo, Arbo archiep. Mog.
2. 4.

358

—372.

539. 540. 721. 724,
2. 4.

Althelmus, Aldhelmus abb. Malmesbur.
,

Arnoldus archiep. Mog.

402—405.

post ep. Scirebumensis 24

—

604

— 675.684 — 690.

46. 215.
b.

Alto 457.

Arnoldus abb. Hersfeldensis 523. 538. Arnoldus praepos. Moguntinus 414.
Arnolt praepositus 728.
Erfiirt. 513. 517.

Altsaxones 81.

Altum monasterium

Arnoldus custos
643.

eccl. S. Martini

Mog.

Alvoldus, Albolt 80. 490.

Amalardus abb. Hornbacensis 318.
Amalthruthae 280.

Arnoldus Rufus Mog. 625. 629. 630. Arnolfus archiep. Remensis 351.
Arnolfus imp. 704. Arnolfas dux Bavariae 705.

Amanaburch, Ameneburg 448. 455.
476. 501. 649.

Amanolfus 280.
Ambianensis ep. Rimberhtus.

Asgeberc 725.
Asia (Hassia) 612.
Aspertus 501. 502.
531.

Ambrosianum psalterium
Anastasius presb.
141. 144. 147.
tit.

S.

Mariae 136.

Assebach 727.
Asulfus 80.

Anastasius card. eccl. Rom. 377.
Anatolius Alexandrinus, ep. Laodicensis 28.

Athalhere 245.

Athuolf 280.
Atto presb. 324.

Ancelinus abb. S. Clementis Mettensis

387.

Anchonitana marchia 410.

Andhunus
S.

184.

Andreae coen. prope Fuldam (No-

Audoinus ep. Constantiensis 702. Augia, Augienses 371. 703—705. Augusta, Augustburg 104.475, epp. Wiggo?, Embricho, Herimannus. Augustinus praedicator primus Anglorum, archiep. Cantuar. 96. 114.
185.

vum monasterium) 535. Andreas ep. Laudensis 353.
Angli 107. 173 squ.

Angligenae 583. 589.

Aureus ep. Mog. 2. 3. Azzo ep. Aquensis 397.

Anno Anno

archiep. Coloniensis 722. 728.
ep.

Bachoracum
Baiae 709.

711.

Wormat. 344.

734

INDEX RERUM
Blidenstat coen. 649.

Baioaria, Baioarii, Baiuarii, Boioarii,

Bawarii 103. 105. 115. 135. 136. 167.
446.
705.

Blinwarmundus

ep. Eporediensis 353.

456—458. 461. 490.

702. 704.

Bobpo

Balthardus 312. 313.

Bubbo. Bochonia, Boconia silva 228. 480. Boemia, Boemi 612. 627.
V.

Bamberga 696,
Otto
I.

epp. Eberhardus

I,

Bomeresheim 728.
Bonifatius archiep. Mog.
2. 3.

8 squ.

Bardo archiep. Mog.
722. 725.

2. 4.

518

— 564.
II.

422 squ. 702.

Cf.

Wynfrithus.

S. Bonifacii coen.

Fuldense 705.

Bardo abbas

S. Aibani

Mog. 559.

S. Bonifacii eccl. Halberstat.

418

sq.

Basileenses epp. Hatto, Petrus

S. Bonifatii eccl.

Mog. 479.

Bedan, Beda, Baeda 180. 181. 250. 288 290.300.302. 702.

—

Bopardia 709.
Borthari 101.

Beiloc 110.

Bosa

levita 464.

Bellovacensis ep. Deodatus.

Bothadus,

Bodardus,

Podardus

ep.

Benedicta 530.
S. Benedicti coen.

Mog.
Puronense 457.

2. 3.

Botwini abb. Riponensis 295.

Benedictus VIII papa 359. 361. 362. Benedictus ep. Nomentanus 136. 141.
144. 146. 230.

Bordne

fl.

464.

Brandenburgensis marchio 711.
Branthohus, Brantho abb. Fuld. post
ep. Halberstat. 362. 531.

Beniventum 301. Benna crux Mog. 682. 691. Benno II ep. Osnabrugensis 722. 726.

Bregowinus archiep. Cantuariensis 277.
Breguulfus 276.

Bensheym

7.

Breitenbrunnon
48. 439.

v.

Prettenbrunnen.

Beorwaldus abb. Glaston.
Berehthere 453.
Berhtheri presbyter 71.

Brittones 103.
Brixiensis ep. Albertus.

Brizeheim 723.

Berhtwaldus,

Berechwaldus archiep.

Brunicho 195.

Cantuar. 48. 96. 439.

Bruningus ep. Hildesheim. 390.
S.

Bern abbas Augiensis 365—372.

Bemhardus

pr. card.

tit.

Clementis

401. 612. 684. 686.

Bernhardus abb. Claraevallensis 399.
401. 707.

Bruno I archiep. Coloniensis 349. Bruno archiep. Trevirensis 386. Bruno abb. Hirsaug. 386. Brusinc comes 725. Bubbo, Bobpo abb. Laureshamensis
post Fuldensis 355. 532.

Bernhardus (mon.
Berenhartus rex

Friteslariensis) 183.

It.

703.

Bubo

praepositus 725.
74.

Bernharius ep. Wormatiensis 317—319.

Bugga, Buggan, Buggg abbatissa
233. 230. 254. 279.

Bertha ux. Roberti regis Galliae 352.
Berthgit 490.

Buraburg,

Barbarana

ecclesia

112.

Berthgyth 312. 313.
Bertholdus IV dux Zaringiae 690.
Bezelinus, Pecelinus ep, Mog.
2. 3.

117. 123; ep. Wittane.

Burghardus, Burchardus, Burchhardua
ep.

Wirziburg. 109. 124. 127. 168.

Bezelo praepositus 728.

185. 193. 461. 475. 490. 497.

Binga, Pinguia 634. 649
711. 712. 727.

— 651.

688.

Burchardus

I ep.

Wormatiensis 362.

Burchardus camerarius Mog. et praep.
S. Victoris 482.

Biscofesheim coen. 475. 491.

INDEX RERUM
Burcardus praepos. lecheburgensis 617.
Christianus
I

archiep.

Mog.

4.

409

— —

626—630.
Burchardus praepositus 725.

412. 693. 694.

Christianus II archiep. Mog. 4. 676
699. 709.

Burghardus

I

dux Alamanniae 705.

Burgundiones 173. 449.

Christina mater Bardonis archiep. Mog.

Bynnan

449.

521.
Chunihilt, matertera LuIIi 490.

S. Caesarii reliquiae 317.

Calixtus II papa 393. 395.

Chunitrud 490.
Cicero 590
cf.

Cameracensis ep. Trewardus.

TuIIius.

Candidae - casae

ep.

Pehthelmus.

Ciluvesheim 724.
Cistercienses 598. 707.
Claravallis 598. 707.

Cantuaria, Cent 439 ; archiepp.
stinus, Honorius,

Augu-

Theodorus, Berht,

waldus

,

Nothelmus

Cudberhtus,

Bregowinus, Thomas.

Caprimons 705.

Caput montis

eccl. 473.

V papa 712. Clemens VI papa 5. Clemens III antipapa 377. Clemens pseudopropheta 131. 133. 136
Clemens

Carlomannus, Carlmannus, Charloman-

—145.

151. 155. 182. 458. 495.

nus dux Francorum 112. 113. 117.
121. 127. 131. 132. 134. 140. 149.

Clopheim 723. 727.

Cneuburga abbatissa
cocula 270.

126.

153. 184. 219. 260. 458

— 460.

484.

492

— 496.

499. 500. 702.

(Karolus

senior 471. 472. 474).

Coena v. Koaena. Coenburga abbatissa 126.
Coengilsus abb. Glastoniensis 126.
Colonia, Agrippina, Colonienses 152.
227. 260. 261. 392. 697. 710; epp.

Karlomannus rex, fil. Pippini regis 702. Karolomannus rex Bavariae 704. Karolus, Karlus, Carolus archiep. Mog.
2. 3.

517. 717. 721. 725.

Regenfridus, Agilolfus, Bruno

I,

Pi-

Carolus, Carl, Ceorlus M. 283

— 285.

ligrimus,

Anno, Fridericus

I,

Engel-

317. 320. 493. 494. 702. 714. 715.

bertusl, Conradusl, Sifridus, Wicboldus.
collecta (missa) 481.

Carolus, Karolus II Calvus imp. 327.
703. 704.

Karolus

III

Crassus imp. 704.

Conradinus,

fil.

Conradi IV regis 710.

Carolus, Carlus, Karolus (Martellus)

maior domus, dux, patricius^ princeps Francorum 81. 85. 86. 104. 130.
175. 441. 447. 451. 452. 458. 488.

Conradus I archiep. Coloniensis 698. Cuonradus I archiep. Mog. et Salzburg.
2. 4.

407. 408. 413. 414. 692.

693

— 695.708.
II

492. 702.

Conradus
Siciliae 710.

de Winsperg,

archiep.

Karolus I rex

Carolus II rex Siciliae 710. Carolus marchio Badensis
7.

Cassinus mons 500.

Ceng 241.
Cent
V. Cantuaria.

Mog. 6. Conradus III de Duna, archiep. Mog. 6. Cunradus I ep. Traiectensis 722. 724. Chunradus praepositus 727. Chuonradus I rex 704. 705. Conradus, Kunradus 11 imperator 524.
529. 536. 542. 543.
725.

Ceola 213. 214.
Ceolla Snoding 275.

545-547.

721.

Ceolredus rex Mercionum 59. 174. 175.
Chizzingun, Kizzinga coen. 475. 490.

Conradus IV rex 709.

Cunradus dux Lotharingiae 721. 726.

736

INDEX RERUM
I

Chuonradus comes, pater Conradi
regis 704.

Conradus com. pal. Rheni 639. Conradus com, Silvester 699. 709.

Darmundestat 723. David ep. Spirensis 193. David Wormatiensis 642. Dealwinus 214.
decascemi versus 33.

Chuonradus iunior 334.
Constantienses epp. Audoinus, Rydoltus,

Demetarum

sacerdotes 28.

Egino, Salomon

I,

Salomon

II,
I.

Denehartus, Denearduspresb. 109. 116.
137. 141. 142. 144. 155. 245. 281.

Heimo, Gebehardus
Cornubia 38.

III,

Udalricus

Constantinus ep. Albensis 353.

cosmografiorum

libri

291.

cozumber, cotzumber 156. 157.

Denewaldus 71. 215. Denual presbyter 88. Deodatus ep. Bellovacensis 193. Deorwlf 449.
Dettic 449.

Crema

639. 643.
2. 3.

Crescens ep. Mog.
Crescentius 352.

Diepurg
archiep.

7.

Dinenheim 728.
Diodericus
v.

Cudberhtus

,

Cuthberhctus

Th.

Cantuar. 200. 261. 266.

Cudberctus ep. Lindisfarnensis 301.

Cuent fl. 444. Cuentawich 444.

Docesheim 723. Dockinga 506. Dominicus presb.
141. 144. 147.

tit.

S. Priscae 136.

Cuneburga abbatissa 109. Cunegundis ux. Heinrici II imp. 360. Conegunde ( Chunehildis ) ux. Heinrici III

Domnonia
Dorneloh,

25. 38.

Nemus spinarum

559.

Dorstet 441.

imp, 529.

Doto, Dodo abb. S. Petri 297.

Cono Cuno

ep. Argentinensis 393.

Drogo

fil.

Carloraanni 184.

ep. Praenestinus 387. 389. 390.

Drubertus praepositus 726.

Cuntibold rex 704.
Curienses epp, Udalricus
I,

Wido.

Duddo Dudo

abb. 97.
frater

Arnoldi

archiep.

Mog.

Cuthburga regina 275.
Cyneberhtus diaconus 200.
Cineheardus,

656, 665,

Cyneardus

ep.

Vinto-

Duhchae monacha 287. Dynne, pater Leobgythae
Dyssesburg coen. 439,

83.

niens. 268. 269. 287.

Cynehilda 239.

Eaba abbas
166.

300,

Cynewlf rex occidentalium Saxonum
306.

Eaba, Eoban, Eobo presb. 98. 99. 100.

Dacmarus comes
Dadanus
ep. 127.

725.

Eadburga, abbatissa
rex Franc.

S. Mildredae

Tha-

netensis 53. 84. 98. 211. 212. 214.
I

Dagoberctus, Dagabertus
260. 721. 723.

Ealdbeorcth 66.

Eanbercht 453.

Daibertus ep. Pisanus 373.

Eanberhtus 281.

Daleheim 728. Dani 509.
Daniel, Danihel ep. Vinton. 61. 71. 99.
157. 161. 167. 269. 276. 443.

Eangyth abbatissa 66. Eanwlf abbas 282. 283. Eberhardus I ep. Bamberg. 362. Eberhart dux Francorum 705.
Eberhardus
705.
fil.

Daniel miles 276.

Aruolfi ducis Bavariae

Danuvius

fl.

104. 106.

INDEX RERUM
Ebo
praepositus 726.

737

Erkengarius comitatus 325.

Eboracenses archiepp. Ecbertiius, Koaena.

Erembercht,
457. 491.

Erinbertus ep. Frlsing.

Ebredunensis archiep. Henricus de Secusia.

Eremwlfus 455.
Erenfels 712.
Erlarius diac. 507. 513.

Ecberthus, Ecberchtus archiep. Eboracensis 178. 249.

Erlebaldus, Erelebaldus abb. Augiensis

Eddanus

v.

Adda.

324. 703.

Edlu 126. Egbertus abb. Fuldensis 482. 559.

Erphesfurt,

Erpfesfurt,

Erpesfordia,

Erphorde 112. 117. 390. 413. 516.
517. 570. 599.

Egburg
S. Egidii

63.

templum

592.

Egilolfus praepositus 723.

Egino ep. Constantiensis 703. Egino abb. SS. Udalrici et Afrae Augustensis 386. 388. 389. 397.
Eihstat, Eistat 461. 475; epp. Wilbal-

Erpwine 280. Etan 126. Ethelhun mon. 255. Eugenius HI papa 401. 610.
Eustathius, Eustochius presb.
eccl. 136. 141. 144. 148.

Rom.

dus, Heribertus.

F. decanus Mog.
Faegenolfus 280.
fano 601.

418.

Elba

fl.

320.

Eldebert v. Aldebertus.
Eldvile, Eldevile 551. 552.

Fastrada, Fastradana ux. Karoli M.
imp.,
filia

Elisabeth ux. Friderici

H

713. 714.

lohannis regis Angliae 708.
Elisabeth ux. Wilhelmi regis,
filia

Faventinus ep. Ruoppertus.
Ot-

Felix clericus

513—515.

tonis I ducis Brunsvic. 709.

Ferrarienses 407. 408.

Embricho ep. Augustensis 722. 726. Embricho praepositus 725. Embrico fil. MengotiMog. 630. 665. 666.
S.

Flemingi 709. 712.

Folcwinus abbas Augiensis 703.
Forthere, Forthereus ep. Scireburnensis 48. 99.

Emmerammi
494.

coen.

Ratisbon. 398.

Forthereus presb. 160.
I archiep.

Engelbertus

Colon. 708.

Francigenae 574. 576. 579. 583. 587.
589.

Enraed, Aenred, Aenraed presb. 279.
280.

Francisce 329.

Franconia 612. 626.
ep. Traiect. 463.

Eoban chorepiscopus,
141. 142. 144. 146.

Franci orientales 461. 705.

Epiphanius ep. Silvae Candidae 136.
Eporediensis ep. Blinwarmundus.

Frankenfuort 709.
Fresia, Fresones, Fraesones, Fresae,
Fresi, Frisones 151. 184. 260. 261.

Eppa
dus

48.
,

441. 442. 446. 447. 449. 462

— 464.

/
^

^

Erchanbolt, Erchinboldus
,

Erkenbal-

470. 477. 478. 493. 502. 702. '709.

Erkenboldus

,

Herchanbaldus

Fridericus I archiep. Coloniensis 391.
Friderih, Fridericus, Frithericus, Fri-

abb. Fuldensis, postea archiep. Mog.
2. 4. 530. 531. 721. 726.

thuricus archiep. Mog. 2. 3. 336
344. 346. 705. 706. 718.

—

Erkenbaldus perfidus, praefectus Mog.
525. 526.

Fridericus I imp. 411. 420. 608. 615.
624. 625. 630. 631. 638 644. 648. 685. 692

Erchanger 705.

Ercnwaldus ep. Londinensis 167.
Jakie, Bibliotheca
III.

— 641. 643. — 694. 708.
47

738

INDEX RERUM
Gerlacus de Nassaw archiep. Mog. 5.

Fridericus II imp. 697. 698. 708. 709. Fridericus palatinus Rheni 6.
Frideslaria,

Germania

77. 81. 86. 91. cet.
2. 3.

Frideslare, Fritschelaria

Geroldus ep. Mog.
Geruntius rex 24.

471. 495.

389. 455. 708.
Friteslariensis ep. Abbelinus 559.

Gerolt praefectus Bavariae 702.

Frisingensis ep. Erembercht.

Gewiliob, Gewilieb, Geoleobus,
lip

Frotwinus

cler.

325.

ep.

Mog.

2. 3.

151.

Gewe471—473.

Fulcricus ep. Tungrensis 193.

495. 496.

Fulda, Vulda, Fuldenses 218. 219. 222.
228. 462. 467. 469. 474. 482. 487.

Gisenheim 728.
Gisilbertus
Gisilharius ep. Merseburg. et

499. 500. 504. 506. 522. 580. 531.
535. 536. 540. 541. 559. 705.

dux Lothariensium 705. MagdeII

burg. 352.
Gisla ux.

Fulda, Vultaha
556.

fl.

228. 474. 480. 535.

Conradi

imp. 524. 529.

536. 543. 722. 723.

Fulredus presb. et abbas S. Dionysii
231.

Glestingaburg coen. 246. 439.
Godalsacius exepiscopus 182.

G.

cantor Mog. 418.

Godeboldus praepos.
727.

S. Martini

Mog.

G. potestas Veronensis 407.

Gabinus ep. Nicetas.

Godefridus abbas S. lacobi Mog. 629.
630. 653

Gaesmere 452.
S. Galli coen. 705.

— 655.

Gotafred dux Alamannorum 702.
Godefridus Barbatus dux Lotharingiae
722. 728.

Gallici 710.

Gandirshem 390.
Gardolfus ep. Halberstat. 418.

Gotefridus de Eppinstein 646.

Garih 320.

Godehardus
III ep. Constantiensis

ep. Hildesheim. 362. 363.

Gebehardus

381

Godeloc 728.
Gotesscalc comes 320.

— 383.386.
Gebehardus abbas de Cella Paulinae
414.

Gotescalc comes 728.

Godolavus 80.
Goibald, Gowibolt ep. Ratisbon. 457.
491.
eccl.

Gebehardus abbas 726. Gebeno comes 724. Gemmulus, Limmulus diac.
154. 156. 253.

Rom.

Gozmarus

ep. Osnabrugensis 721. 728.

Graffelti 101.

Genebaudus

II ep.

Laudunensis 193.

Gratiosus ep. Velitrensis 136. 141. 144.
146.

Georgius presb. SS. lohannis et Pauli
136. 141. 144. 147.
S.

Georgius

I ep.

Mettens.

7.

Gregorius I papa 96. 97. Gregorius II papa 62. 76-81. 85—88.
101. 137. 159. 219. 221. 227. 259.

Geppan

100.
cler.

Gerbeitus

Mog. 319.
card.

434. 445. 448. 450. 454. 459.

Gerhardus Gerhardus
709.

pr.

SS. Aquilae et

Gregorius III papa 91. 92. 100—104.
111. 114. 121. 259. 454. 456. 459.

Priscae 396.
I archiep.

Mog.
Mog.

2. 4. 699.

Gregorius IV papa 325. Gregorius

V

papa 351. 352.
697. 698. 708.
136.
141.

Gerhardus

II archiep.

2. 4. 711.
l:

Gregorius
Gregorius

IX papa
ep.

Girardus Pucella 409.

Portuensis

Gerhardus sacerdos 338.

144. 146.

INDEX RERDM
Gregorius presb.
141. 144. 147.
tit.

739
S. Martini

S.

Balbinae 136.

Hartmannus praepos.
629. 643.

Mog.

Gregorius presb.
141. 144. 146.

tit.

S.

Clementis 136.

Hathowlf mon. 464.
Hatto, Hatho I archiep. Mog.
2. 3. 2. 3.
>^

Gregorius diac. card. S. Angeli 401.
612. 684. 686.

Hatto, Hatho

II

archiep.

Mog.

719. 721. 722.

Gregorius notarius regionarius et nu-

Hatto ep. Basileensis 703.
j

menculator 137. 141. 144.
Gregorius abb. Traiectensis 270. 490.
497.

Havelbergensis ep. Anselmus.

^

Heaburg, cognomento Bugga 66.
Hecco, Heco abbas Augiensis 703,

Grevensteyn

5.

Grimo
134.

archiep. Rotomagens. 131. 132.

Hedda ep. Vinton. 32. Heddo v. Adda. Heden dux Thuringiae
Hedenendale 727.
Heidelberga
Heilgenstad
7.

453.
,

Gripo

fil.

Caroli Martelli 108.

Gumondesheim

725.

Gundaecer mon. 464. Gundhareus 80. Gundpertus 195.

6.

Heimo

ep. Constantiensis 362.

Henricus de Secusia, archiep. Ebredunensis 699.
Heinricus
I

Gundwinus gunna 270.

diac. 246.

archiep.

Mog.

2. 4.

401.

Gunzelinus praepositus 724.

402. 610. 611. 683

— 687. 693. 694.^
2. 4.

Gunzwinus praepos.

S.

Mariae et ma-

Heinricus II archiep. Mog. Heinricus III

gister scolarum S. Martini 727.

de Verneborg, Viern2. 5.

Guta cometissa 723. Guthbertus, Gudberct abb.
Wiremuthensis et
sis 289.

burg archiep. Mog.
S. Petri

Heinricus

II ep.
I ep.

Olomucensis 398.

S. Pauli

Girwen-

Henricus

Virdunensis 395.

290. 300. 302.

Heinricus II ep. Wirziburgensis 633.
Heinricus abb. Lunaelacensis 408.

II. monacha 310.

Haaldus 195.

Heinricus decanus Moguntinus 414.
Heinricus
I

Habprahteshoven 521. Hacechinus praepositus 726.

rex 705.

Heinricus II imp. 358. 531. 721. 726.

Had com.

320.
349. 350.

Heinricus III imp. 529. 557.
Heinricus

722.. 727.

Hadamarus abb. Fuldensis Hadda 467. Haistolfus archiep. Mog. 2.
Halberestetensis
ecclesia

3. 716.

nMV.Ni;.] HeinricusV imp. 381.392—394. Heinricus VI imp. 416. 694—697. 708.
Heinricus (VII) rex,
fil.

IV imp.

377.

349.

374.

Friderici II

410; epp. Brantho, Reinhardus, Ulricus, Gardolfus.

imp. 708.
Heinricus VII imp. 713.

Hamulanburg 280. Hamund, Hahmunt
Harderath
frater

Heinricus Raspe rex 698. 709.
diac. 464. 479.

Heinricus Leo dux Saxoniae 411. 648. Heinricus
I

Bardonis

archiep.

dux Bavariae 348.

705. 706.

Mog. 529.
harnescharre, harnschare 615. 644.

Heithanricus abb. Werthinensis 522.

Heleseus ep. Noviomensis 193.
Helfricus vicedomiuus Mog. 649.

,;,,^jj

Hartberctus archiep. Senonens. 131.
132. 134.

Heliso frater Bardonis archiep. Mog.
529.

Hartleih 184.

47*

740
Helmgerus miles Mog. 671.

INDEX RERUM
Hostilia 407. 408.

Heppenheym

7. 5.

Herboldesheim Herchanbaldua

Hraban 282. Hredun 280.
Ercbanbolt.

v.

Hrotuin 304. 306.

Hereca abbas 300.
Heribertus ep. Eistetensis 362.
Herefrithus presb. 177.

Hucpertus dux Baioariorum 455.

Huelp 280.
Huetberhtus abbas S. Petri Wiremu2. 3.

Heriger, Hereger archiep. Mog.

thensis et S. Pauli Girwensis 180.

Herigerus abbas Lobiensis 368.

Herimannus ep. Augustensis 386—389.
397.

Hugizo praepositus 727. Hugo de S. Charo pr. card.
binae 699. 709.

tit.

S. Sa-

Heremannus ep. (I Bamberg.?) 725. Heriman praepositus 727. Hermannus com. pal. Rheni 615. 616.
722. 727.

Hugo diac, sacri palatii 377. Hug abbas Augiensis 704. Hugo senior 490.
Humbertus ep. 726. Humbertus abbas 727. Humbertus praepositus 724.
Hunfrithus ep. Vintoniens. 269.

HermannusII lantgravius Hassiae
349.

5. 6.

Heroldus archiep. Salzburgensis 348.
Hessi, Haessones, Haesi, Hassi 101. 246.

Hunfridus (mon. Friteslariensis) 183.

449. 452. 455. 456. 490.

Hezelinus praepositus 727.

Huni 702. Hunraed 453.
Hunvini presb. 301.

Hibingen 723.

Hiedde (mon.
chiep.

Friteslariensis) 183.

Huogozo praepositus 727.
S.

Hiltibert, Hildeberdus, Hildibrant ar-

lacobi coen. Mog. 650
v.

sq.

688

sq.

Mog.

2. 3.

lammulus

Gemmulus.

Hildeberhtus 277.
Hyltibrant 479.
S. Hildegardis 688.

lanuenses 709; ep. lohannes.

Ibingun 727.
ignis paschalis 222.
Illehere

Hiltigart ux. Karoli

Hildigarht

filia

M. 702. Ludovici II Germanici

mon. 464.
ux. Ottonis com.

Imma, Irmengarda
Immenhusen
In
fl.

regis 703.

Hammersteinensis 359.
5.

Hildelida abbatissa Berecingensis 53.

Hildesheim, Hildeneshem 389.
ningus.
Hillinus, Yllinus

570—

704.

572; epp. Godehardus, Udo, Bniarchiep. Trevirensis

Ine rex Westsaxonum 439.
Ingalice presb. 215.

Ingeldus abbas 126. 247.

402. 404. 622.
Hilti ep.

Ingelnheim 709.
S. Innocentia 508.

Virdunensis 514. 515.

510

sq.

Hispania, Ispania 173. 702.

Innocentius II papa 398. 595.
Innocentius III papa 697. 708.

Hizzo ep. Pragensis 362.

Hocheim

695.
6. 7.

Innocentius

IV papa

698. 699.

Hoist castrum

lohannes XII papa 350.

Honorius in papa 697. 708.
Honorius archiep. Cantuariensis 185.

lohannes archipresb.
136. 141. 144. 146.

tit.

S.

Susannae
archiep.

Horbach coen. 318.
Hosteti 359. 361.

lohannes

I

(comes

S. Pauli)

Mog.

5.

INDEX RERUM
lohannes
II

741

de Nassau, archiep. Mog. 6.

ledo 470.
Leicestrensis ep. Torhthelmus.

lohannes archiep. Ravennas 351. 353. lohannes I ep. Salzburg. 457. 491.

lohannes ep. Albanensis 353. lohannes ep. lanuensis 353. lohannes ep. Mutinensis 353.

Leo III papa 317. Leo VII papa 336. Leo IX papa 482. 554. 555. Leo presb. tit. S. Anastasiae
144. 147.

136. 141.

lohannes
lohannes lohannes

I ep. I ep.

Osnabrugensis 722. 726.
Spirensis 722. 727.

Leo

presb.

tit.

S.

Damasi

136. 141.

lohannes sacerdos 678.
I

144. 147.

dux Brabantiae 710.
tit.

Leobgytha, Lioba abbatissa Biscopesheim. 83. 239
491.

lordannes presb.
141. 144. 147.

S.

Sabinae 136.

— 241.

245.475.490.

mons 622. 624. 637. monacha 287. ludaei 337—341. 378. 399.
lovis

Leobthruthe 280.
Leodiensis ep. Ratharius.
400. 562.

Irmigi

Leonatus abb.
sis

S.

Clementis Piscarien-

692; iudaismus 703.
ludiht ux. Ludovici
I

409. 410.

imp. 703.

liber

pyrpyri metri 268.

lustus ep. Roffensis 114. 185.

Liftinas 129.

H.

cf.

C.

Liguria 622.

Kebahardus 325.
Kizzinga
v.

liminium 441.
Lindisfarnensis ep. Cudberctus.

Chizzingun.

kliotetra 537.

Lioba

V.

Leobgytha.

Klop castrum 712. Koaena, Coena archiep. Eboracensis
288. 290.

Liutbraht, Liutbertus, Liutpertus archiep.

Mog.

2. 3.

326. 328.

332—335.

717.

de Kyberch dominus 709.
liaboaldus, Raobardus ep. Mog.
471.
2. 3.

Liodobrandus, Liutbrandus, Liutpran-

dus rex Longobardorum 445. 456.
488.
Liutgasius, Leudegasius, Leodegarius
ep.

Laearoredus presb. 286.
lagari versus 33.

Mog.

2. 3.

Landulfus archiep. Mediolan. 351. 353.
Lantfrid
I

Liutifredus ep. Dertonensis 353.
Liutfridus 195.

dux Alam. 702.

Lantfrid II dux Alam. 702.

Liudo ep. Spirens. 103.

Lantwaldus, Lantivaldus, Lanuwaldus
ep.

Liudo 280.
Liutolfus presb. 507.

Mog.

2. 3.

Lanzo praepositus 728. Larechum 723.
Laudensis ep. Andreas.

Liudolfus dux Sueviae ,
regis 706. 719.

fil.

Ottonis I

Liupolt, Liubaldus, Lupoldus archiep.

Laudunenses
Adelbero.

epp.

Genebaudus U,

Mog.

2. 4.

521. 722. 728.

Lupoldus

II archiep.

Laurentius abb. S. Vitoni Virdunensis

Leopoldus

V

Mog. 696. dux Austriae 415. 416.

395.

Lognai 101.

Laurentius 114. 185.
Laurissensis
531. 708.
eccl.,

Lombardia 408. 627.
Lauresheimenses

Longobardi 444.
Lotharii regnum, Lotheringi 705. 706,

Laynsteyn, Logenestain 712. 725.

Hlutharius I imp. 514. 515.

742
Lotharius dux Sax. 391,

INDEX RERUM
S.

Mariae ad Gradus

eccl.

Mog. 674.

Lucius

III

papa 411. 693. 694.
Hludoicus , Hlodowigus
imp. 703.
''mi 0'>
I

689. 710; eccl. Remensis 576, 586;

Ludovicus prior 678.
Ludovicus
,

oratorium prope Fuldam 535,
S,

Maria in Burnebach coen. 619. Maria
710.
in Valle coen. 619.
II

imp. 319. 321. 324. 514. 703.

S.
;

Ludovicus
704.

II

Maria ux. Ludovici
Marinus
II

ducis Bavariae

Ludovicus Ilrex, Germaniciis' 326. Ludovicus
III rex, lunior 704,

papa 346.
2. 3.

Marinus ep. Mog.
S. Martini
eccl.

Ludovicus IV rex, Infans 704. Ludovicus IV Transmarinus, rex Galliae 705.

Mog. 322. 476. 477.
5,

501.

Mathias de Buchek archiep, Mog,

Ludovicus IX rex Fr. 710.

Maximus

ep.

Mog.

2. 3.

Ludovicus
708.

I

dux Bavariae 695. 696.

Mazaroth (zodiacus) 39.

Mediolanum, Mediolanenses 624. 625.
II

dux Bavariae 709. Ludovicus II dux Brunsvicensis 709. Ludewicus comes 725. Lugdunense concilium 698. 709. Lullus, Lul, ]!!;Ullan archiep. Mog. 2.
Ludovicus
3. 109. 110.

627. 628. 630; archiep. Landulfus.

Megenfrith 282,

Megingoz archiep. Trevirensis
728.

721.

Megingotus

diac. Friteslariensis 183.
I ep,

214. 217. 218. 222. 226.

Megunhardus, Meginhardus
ziburgensis 358. 362,

Wir-

230. 232. 245.

261-271. 277—306.

429. 462. 467. 474. 477.479 490, 497,

— 481.

Meginhard

II ep,

Wirziburg. 722. 725.

502—504. Lytel 300. Lundenwich 441. 444; Lundunensis
synodus 114; epp. Milletus, Ercnwaldus.

Meginratus heremita 703.
Meldensis ep. Romanus.

Memelingen, Mimilingin 723. 725.

Luydnandus mon. Fuldensis
Iflacelinus
(?)

556.

Mengotus ministerialis Mog. 615—617 Mengoti filii 626—629. 633. 635. 658.
663. 664.

ep.

Wirceburgensis 724.

Macharius presb. Hornbacensis 318,

Mengotus

fil.

Mengoti 617. 666.

Magdeburgenses archiepp. Adelgoz, Wichmannus,
, ,

Gisilharius,

Merseburgensis ep. Gisilharius.

Merwalh

99.
I,

Magingaoz Magingoz Megingozus, Megingaudus ep. Wirziburg. 294.
298. 302. 429. 474. 481.

Mettenses epp. Rutgangus, Adalbero

Theodericus
gius
I.

II,

Theogerus, Geor-

Magontia 2
bur, 34.

sq. 192.

227

sq.

S. Michaelis eccl.

Amanaburgensis 455.
'II

Maildulfus, auctor monasterii Malmes'

S. Michaelis

coen. Ordorpense v. Or-

J

:'

dorp.

Maldubia

civitas 300.

Milburgae monaster. Wenlocense 53.
milito 432.

malina 470.

Man

110.
ep.

Milletus ep. Londinensis 114.

Manno

Novae

civitatis 457.
2. 4.

Milo

invasor

ecclesiae

Remensis

et

Marcolfus archiep. Mog.

603.

Trevirensis 224.
Milret, Milredus ep.

Marianus inclusus 722. 728.

Wigomiensis 267.

Marstheim pagus 320.
S.

268.

Mariae

eccl. (Altomiinster) 457.

MilsUngen

5.

:i:i..ii....:

INDEX RERUM
Minorum ordo
708.
fl.

743

Osgeofu ux. Alhredi regis Northan6.

Mogus, Mogenus, Moin

359. 475.

humbrorum
Oshere 64.

284.

monoscemi versus

33.

Mons episcopi prope Fuldam Mons Pessulanus 592. 593.
414.

535.

Osnabrugenses epp. Thietmarus, Gozmarus, Benno
174. 175.
II,

lohannes
et

I.

de Monte S. Petri Erfurtensis abbas

Osred rex Derorum
Ostaraeche 464.

Berniciorum

Moravia 612.

Munzechum
monacha Nache 728.
1¥.

725.

Ostiensis ep. Theodorus.

Mutinensis ep. lohannes.
235.

Otakarus

II

rex Bohemiae 710.

Otfridus mon. Weissenburgensis 328.

Othlonus mon. S. Emmerammi427. 482.
Otile,

Nantherius 195.
Narnia, Nargina 405. 623.
S.

Otilo,

Odilo

dux Baioariorum
Otkarius
325.

105. 190. 456. 457. 491.

Nazarius 353
352.

— 358.
Neapohtanus invasor

Otker,

Otgerus,

OtgariuSj
2. 3.

Neapolis 710.

archiep.

Mog.

321—323.

514
spinarum, Dorneloh 559.

— 517. 716. 717. 721. 724.

Nemus

Otpcrtus diac. 504.
Otto I ep. Bamberg. 384. 386. 594. Otto I imp. 705. 706.

Neuhusen 685.
Nhutscelle coen. 435.

Nicetas ep. Gabinus 136. 141. 144. 146.

Otto
Otto,

II

imp. 529.

Nicolaus

I

papa 333.

Otho

m

imp. 482.

niedfeor 128.
Nistresi 101.

Nithardus 50. 53.

Nomentanus ep. Benedictus. Nordgewi 475. Nordmanni 705.
Nothelmus archiep, Cantuariensis
Noththry monacha 287.
95.

IV imp. 696. 697. Otto I dux Bavariae 695. Otto dux Carinthiae 721. 727. pagus Marstheim 320, Wedereiba 521.
Otto
< ;

Papia, Ticinum, Ticena urbs 456. 514.

636 ep. Wido synodus (a. 997) 351 conciUum (a. 1159) 641. 643.
;

;

Paraciaten 513.
Parisius 589. 592.

Novae

civitatis

(Neuburg) epp. Manno,

Uodalhart.

Parmensis ep. Sigifredus.
Paschalis II papa 379. 383. 386.

Noviomensis ep. Heleseus.

Novum monasterium
535.

prope Fuldam

Patavienses epp. Phyphylo, Sedonius,

Theobaldus.
S. Pauli eccl. Erfurt. 517.

Nussia 710.

Nydenow

5.

Pehthelmus
5.

ep.

Candidae casae 94.

Nydensteyn
Octavianus

pentascemi versus 83.
Peratolht 705.
S. Petri eccl. Frideslariensis

obedientiae (munera) 522.
v.

Victor IV.

455 prope
;

Ohsnofurt 490.

Fuldam 535; Mog.
II.

626. 629. 644.

Olomucensis ep. Heinricus

S. Petri

tonsura 26.

Optatus abb. Casinensis 256.

Petrus diac. card. S. Georgii ad ve-

Oraha
489.

fl.

489.

him aureum
Petrus
II ep.

698.

Ordorp, Ordorf coen. S. Michaelis 454.

Basileensis archiep. Mog.

4. 712.

744
Petrus ep. Pistoriensis 373.
Petrus Bles.
,

INDEX RERUM
Raegenthryth 280.
Rantulfus 195.

archidiac. Bathon. 414.

Petrus III rex Arag. 710.
Petrus miles Mog. 663. 664.
Philippus rex 696. 697. 708.
Philippus III rex Franciae 710.

Raobardus

v.

Laobaldus.

Ratharius ep. Leodiensis 349.

Rathbodus, Raatbodus, Rgtbodus rex

Fresonum

75. 441. 446.

Philippus

IV rex

Fr. 712.

Ratisbona, Regina civitas, Reganes-

Phyphylus, Vivilo, Vivalus ep. Patav.
103. 105. 106. 457. 491.

burg 457. 475 epp. Goibald, Wiggo ?
;

Ravenna

508. 509. 513 sq.; epp. et ar-

Piligrimus archiep. Coloniensis 361.

chiepp. S. Severus, lohannes.

Pinguia

v.

Binga.

Razo praepositus 723.
Regeberhtus praefectus 240.

Pippinus rex 131. 132. 134. 149. 153.
182.
184. 231. 232. 258. 281. 458.

461.

468. 470. 471. 477. 478. 484.

Reginbodo de Pinguia 646. Reinhardus ep. Halberstatensis 381
383. 391.

492. 493. 496. 500. 502. 702.

Pippinus

I

rex Aquitaniae 517.
It.,

Regenfridus ep. Coloniensis 127.
Reginfridus ep. Rothomagensis 193.

Pippinus rex

filius

Karoli M. 702.

Pippinus (de Heristal) 702.

Regezo praep.

S.

Mariae Mog. 727.

Pisanus ep. Daibertus.
Pistoriensis ep. Petrus.

Regizo praepositus 724.
Reginharius chorepiscopus 516.

Pius

II

papa

6.

Remi 575—586
S.

;

archiepp. Abel, Milo,

Placentia 368; synodus 380.

Arnolfus; concilium 393.

Poderbrunnuu 557.
Polonia 709.

Remigii cella Remensis 576.
fl.

Renus
504.
695.

77. 81. 463. 472. 480. 503.

Poppo

archiep. Trevirensis 361.

569. 572. 593. 597. 629. 649.
705. 706. 712.

Praedicatorum ordo 708.
Praemonstratensis ordo 707.
Praenestini
epp.

Richardus abbas Fuldensis 534—537.

Venantius,

Cuno,

541. 542.

Guillelmus.

Richardus rex 710.
Richardus
I

Pragensis ep. Hizzo.

rex Anglorum 414 sq.

Prettenbrunnen , Breitenbrunnon 476.
501.

Richart 320.
Richolfus, Rihholf, Riculfus archiep.

Prisaca 705.
procili versus 33.

Mog.
726.
tit.

2. 3.

317—319.

715. 716. 721.

Procopius presb.
141. 144. 148.

S. Cyriaci

136.

Richolf 320.
Rigibertus, Rigobertus ep.

Mog.

2. 3.

Provincia 173.

Rimberhtus ep. Ambianensis 193.
Ritant,

Puato

diac. 703.

Rytant mon. Fuldens. 481.
195.
5.

pulpita 596.

robor lovis 452.

Puron 457. quadrivium 579. 580. Quoengyth 126. Rabanus, Rhabanus archiep. Mog.
3.

Rocgo

Rodinberg

Rodoma
2.

134; v.

Rotomagum.

Roffenses epp. lustus, Aeardulfus.

332. 481. 517. 721. 723.

Rohingus, Rogingus abbas l^ildensis
540. 553. 722. 728.

Hraban 282.
Raegenolfus 280.

Romania

Italiae 623.

INDEX RERUM
Romanus
ep. Meldenais 193.

745

Salzpurch, Salzburg 457. 475; epp. et
archiepp. lohannes
roldus, Conradus.
I,

Rorih com. 320.

Virgilius,

He-

Rothardus 195.

Rotomagum, Rodoma 134;
Grimo, Reginfridus.
rotta 302.

archiepp.

Sandradus 195.

Sanpson presb. 189.
Saracini, Sarraceni 151. 173. 236. 695.

Ruadho abbas Augiensis
chiep.

703.

702.

Ruopertus, Ruoberdus, Ruotpreht ar-

Saxonia, Saxones, Saxani 107. 151.
246.

Mog.

2. 3. 721.

722.

252. 280. 304. 320. 449. 453.

Ruodbertus archiep. Trevirens. 349.

461. 471. 472. 495. 612. 702. 704.
705.

Ruoppertus ep. Faventinus 377.
Rubertus ep. 726. Rubertus praepositus 722.

Saxonia antiqua 172. Cf. Altsaxones.

Saxonia transmarina 114.

Ruobbertus praepositus 726.
Robbertus rex Galliae 352.
Ropertus
fil.

Saxones Brittaniae 451. 456.

Saxonicum verbum 311.
Scharpenstein 712.

Adolfi regis 711.

Rotpertus 195.
Rubilocenses v. Eistetenses.

Schurberg castrum
Scirbald levita 464.

5.

Rudelo praepositus 726.

Scireburnenses epp. Althelmus, Forthereus.

Rudolphus sacerdos 678. Rudolphus monachus 399.
Ruodolfus
I

Sclavi 226. 461.702.

^

rex 710. 711.

Scornesheim 725. 726.
Scoti, Scotti 608. 674.

Rudolfus (Clobelouch) electus Mog.,
postea ep. Leodiensis 690

— 692.

Scottus 34.
Sedulius 41.
if
.,,->,.•;

Ruodolfus

II

rex Burgundiae 705.

Rudolfus I dux Bav. sup. 711. Rudolfus comes 723.

Seleheim 476. 501.
Selehofen 686.
Selingestat, Selinginstat 364. 633.

runarum nomina 244. Rusticus abbas Vallumbrosanus 373. Rutgangus ep. Mettensis 478. Ruthadus, Rutharius, Ruodharius ep. Mog. 2. 3.
Ruthardus, Ruothardus, Rothardus archiep.

Sennis 134 ; Senonensis archiep. Hartbertus.

Sepona 348. Sergiusl papa 259
Sergius presb.
tit.

— 261.

S. Potentianae 136.

Mog.

2.

4.

374—384.

722.
S.

141. 144. 147.

725.

Severus ep. Ravennas 507 sq.
308.

Ruthardus abbas Eberbacensis 405.
688.

Si.

Sibicho perfidus, ep. Spirensis 528.
Sicilia 623.

Ruthardus praepositns 727.
Rychenstein 710.

Sidonius ep. Mog.

2. 3.

Rydoltus ep. Constantiensis 103.

Sydonius,
167. 191.

Sedonius

ep.

Pataviensis

Sabrina

fl.

28.

Saenecke 710. Saganaldus 298.
Salafeld 475.

Sigebaldus (abbas ut videtur Certesiensis) 166.

Sigeboto comes 723.

Salomon Salomon

I ep. Constant. 333.
II ep. Constant. 334.

Sigebotus miles 398.
Syfridus archiep. Colon. 710.

746
Sigefridus,
2. 4.

INDEX RERUM
Sifridus I

archiep,

Mog. Mog.

Suithan abbatissa 292.
Sulpicii Severi regula 28.

696. 697. 722. 723.

Sigefridus, Sifridus II archiep.
2. 4.

Sunderolt,

Sundrolt,

Sunderoldus,
2. 3. 718.

697. 698.

Sifridus

m

Syndroldus archiep. Mog.

archiep.

Mog.

4.

708. 709.

721. 726.

Sigifredus ep. Parmensis 353.

Swaberode 726.
Swanahilde ux. Caroli Martelli 108.
Tartari 709.

Sigefridus

comes

725.

Sigegyth 31.
Sigeherius 281.
Sigilo

Tarvanensis ep. Aethereus.
Tassilo dux Bavar. 702.

decanus Mog. 643.
ep.

Sigimundus

Mog.

2. 3.

Tatto mon. Augiensis 323.

.

Sigewaldus 281.
Silvae Candidae ep. Epiphanius.

Tatwinus 100. 183. 184.
Taurinensis ep.

Adam.

Simon de Sarbrucke Solme 5.
Mog.
2. 3.

642.

Tecla abbatissa Kizzingens. 239. 475.
490.

Sophronius, Suffronius, Suftronius ep.

Terdonensis ep. Liutifredus.
Tettan abbatissa Winburnensis 247.
Teutonici 583. Theutonicum regnum
409. 622.

Souvilenheim 727.

Spanesheum 473.
Spira,
Spiratia

Theotisce 328. 330. 331.

227. 645. 697;

epp.

Thedricus professor Parisiensis 589.
590. 592.

Liudo, David, Waltherus, Sibicho,

lohannes
Stedin 727.

I.

Theobaldus
7.

ep. Pataviensis 408.
I

Starkenberg castrum

Theodericus

de Erppach archiep. de
Isenburg
archiep.

Mog.

6.

S. Stephani coen. Halberstat. 411.

Dietherus

II

Stephanus
702.

III

papa 258. 259. 477. 478.

Mog.

6.

Theodericus
711. 712.
S.

III

archiep. Trevlrensis

Stephanus VI papa 335. Stephanus presb. Stephanus presb.
141. 144. 146.
tit.

Chrissogoni

Tiedricus ep. Albanensis 377. 379.

136. 141. 144. 147.
tit.

Theodericus, Diodericus
S. Eusebii 136.
sis

II ep.

Metten-

361. 546.

Stephanus presb.
144. 146.

tit.

S.

Marci 136. 141.

Theodoricus abbas 678. Theodericus Holzschuoch,
Fridericus II imp. 710.

Pseudo-

Stephanus abbas Nhutscellensis 444.
Stercelesheim 724. 725.
Sterfridus 195.

Theodo 280. Theodorus archiep. Cantuariensis 185. Theodorus ep. Ostiensis 136. 141. 144.
146.

Steriebach 724.

Steynheim castrum
183.

6. 7.

Theodorus presb.
141. 144. 147.

tit.

S. Laurentii 136.

Stirme, Styrme (mon. Friteslariensis)
Sturmi, Sturmyo abb. Fuld. 481. 499.

Theogerus abb.

S. Georgii

in

Nigra

Silva postea ep. Mettensis 387.

Sturmi 474.
subtile 601.

Theophanius presb. SS. quatuor coro-

Suduodi 101. Suevia 612.

natorum 136. 141. 144. 147. Theophanius notarius regionarius
saccellarius 137. 142.

et

INDEX RERUM
Theophilacias archidiac. sedis apost.
198. 216.

T4t

Ulricus

V

com. de Wirtenberg

7.

Udenhagin 728.
453.

Theotbaldus dux Thuringiae Thiemo praepositus 727.

Thietmarus
725.

ep.

Osnabrugensis

721.

Uodo III ep. Argentinensis Udo ep. Hildesheim. 384. Udo ep. Tullensis 722. 726. Udo comes 728.
Ullart 475.

344.

Thietmarus

I ep.

Verdensis 721. 726.

Thomas

archiep. Cantuariensis 708.

Ulmenum

723.

Throandus 195.
Thyringia, Thiringia, Thyringea, Thuringi,

Ungaria, Ungari, Ungares 347. 493.
704. 705. 709.

Thuringei 80. 86. 87. 101. 108.

Upbit 280.

247. 281. 446. 453. 454. 456. 462.

Urbanus

II

papa 373. 379. 380.

471. 475. 477. 482. 489. 490. 495.

Uvesberc prope Fuldam 535.
"Velitrensis ep. Gratiosus.

503. 513. 516. 612. 704.

Ticinum, Ticena urbs

v. Papia.

Venantius ep. Praenestinus 136. 141.
144. 146.
S. Vincentia 508.

Torhthat presb. 241.

Torhthelmus

ep. Leicestrensi8251. 252.

510

sq.

Torchtwinf 453.

Venetia, Veneti 623; portus 622.

Traea 293.
Traiectum,
Trectis,

Verdenses epp. Wlggerus, ThietmaTrech, Trehct,
ru8
I.

Trecht 227. 260. 441. 463. 467. 479.

S. Victoris eccl.

Mog. 481.
636.

506

5

epp. Eoban, Adalboldus, CunI.

Victor
643.

IV antipapa, Octavianus

radus

Transalbina gens 594.

Victorii laterculus 28.
villosa 116. 180. 270.

Trecense concilium 385.
Trevirenses archiepp. Milo, Ruodbertu8,

Vintonienses epp. Hedda, Daniel, Hunfrithus, Cineheardus.

Megingoz, Poppo, Bruno,
Theodericus
III.

Hil-

linus,

Virgilius ep. Salzburg. 167. 190. 191.

Trewardus

ep. Cameracensis 193.

Vivilo v. Phyphylus.

Trinitatis ordo 708.

Virdunenses epp.

Hilti,

Henricus

I.

trivium 579. 580.

de Volcolderode abbas 414,

Trotmarus

monach.

Laureshamensis

Vulculdus capellanus Liupoldi archiep.

postea abb. Corbeiensis 353. 355.

Trutmunt 501. 502.
Tullensis ep. Udo.
Tullius 483.

Mog. 518. 521. Wolcholdus decanus
727.

et

praepositus

Wacchar mon.

464.

>

"

Tungris 227; ep. Fulcricus.

Wacelinus praepositus 724.
Walafrid abbas Augiensis 703.
703.

'^
''•'
'

Turimbertus praepositus 724.

Tusculanum 412. Ubertus de Orto 407. Uodalhart ep. Novae civitatis 457.
Udalricus
I

Waldarius, Walheri abbas Augiensiti

Wale

abbatissa 70.

ep. Curiensis 362.

Walehestat 728.
Waltheri presb. 463.

Uodalscalcus abb. SS. Udalrici et Afrae

Augustensis 397.
Udalricus
I

ep. Constantiensis 397.

Waltherus ep. Spirensis 362. Waltherus praepositus 723.
Walterus de Husen 642.

Ulricus ep. Halberstatensis 411.

748
Walto abbas
703.
S. Galli
et

INDEX RERUM
Augiensis

Wigo

praepos. S. Mariae Mog. 727.

Wigorniensis ep. Milret.

Waltpurgis 491.

Wilareus 80.
Wilbaldus, Wilbalth, Willibaldus ep.
Eistetensis 127. 168. 458. 461. 475.

Wanesheim

724.

Wasconia 702. Warinus card. eccl. Rom. 377. Warinus com. 514.
Wecil,
Wezilinus, Wecelo, Guezelo
archiep. Mog. 2. 4. 373. 722. 726. Wecelo abbas 726.

490. 497.

Willibaldus

presb.

S. Victoris

Mog.

422. 429. 481. 482.

Wilbrord, Willibrordus, Clemens 260.
261. 447.
Willefrithus presb. 279. 280.

Wicel praepositus 727.

Wedereiba pagus 521.
Wedrecii 101.

Guillelmus ep. Praenestinus 397.

Willehalmus

,

Willihelmus

archiep.

Wenilo 280.

Mog.
724.

2. 3.

345—350.

706. 719. 721.

Wera

ep. 168.

Werberhtus ep. 168. Werdo abbas S. Galli 703. Wernherus, Werherus archiep. Mog.
2.4.

Wilhelmus rex 698. 709. Wilhelmus IV com. luliacensis 710. Willehelmus magister Mog. 643.
Willere 724.
Willigis, Willigisus, Willegis archiep.

Werinharius
b.

I ep.

Argentinensis 362.

Wernherus 711. Wernherus de Bonlant 629. 630.

Mog.
723.

2. 3.

351. 353. 358. 482. 721.

Werra

fl.

626.

Wilzi 702.

Westeraeche 464.

Winbertus
abb.
442.

,

Wynbercht

,

Wynberch

Wethburg

64.

Nutscellensis

160. 435. 439.

Wetslaria 710.
Wettini visio 703.

Winbertus 281.

Wiala regina 275. Wigbertus I abb. Friteslariensis 183. Wicbertus abbas 296. 297. Wyigbertus,Wigbertus presb. 100.183.
Vigberht, Vigbereht presb. 303. 304.

Wicbertus Superbus 334.

Wichmannus
414.

Wicboldus archiep. Colon. 711. 712. archiep. Magdeburg. 410,
S. Georgii

Winedi 172. Winsperg 5. Wintra abbas Dyssesburgensis 439. Wintrung presb. 463. Wirzaburg 112. 117. 461 epp. Burghardus, Magingaoz, Megunhardus I, Meginhardus II, Heinricus II Wer; ;

zeburgensis curia 387.

Widekindus abb. de Valle

Wisuraha, Wisaraha

fl.

472. 474. 495.

Wittane, Wintanus, Witta ep. Buraep. Curiensis 384.

Wido Wido
246.

burgensis 123. 127. 490.

ep. Papiensis 353.

Wolcholdus
Wolff^hagen

V. Vulculdus.
5.

Wietbertus, Wiehtberhtus presb. 126.

^

Wolfhardus abbas Adescancastrensis
433.

Wietberht 309.

Wiethburga 236. Wiggerus ep. Verdensis 362.

Wolfmarus piscator Fuld. 481. Wolframus praepos. Uctrigeshusensis
414.

Wiggo
103.

ep. Augustens. s. Ratisbonens.

Wolframmus

325.

INDEX RERUM
Wormatia 227.
cbardus
I.

749

610. 615.

684.

703.

irbernii Scoti 608.

705; epp. Bernharius, Anno, Bur-

Zacharias papa 111. 116. 131—155.
167. 181. 184.

193—199. 218. 220.

Worneg

710.

226. 259. 495. 497. 498. 500.

Wunnibolt abb. Heidenheimensia 490.
Wynfrithus, Wynfridus, Wynfrethus
37. 50. 53. 62. 63. 66. 74. 97. 107.

Zalcza castrum

5.

Zedal mons prope Bingam 724.

Zeizhelm 280.
Zeizolf 280.
S. Zenonis coen.

233. 252. 254. 443. 488.
Vinfrit 475.

Veronense 407.

mv

CORRIGENDA.

p.
p.

200
347
531

n. 1
n. n.
V.

pro:

740-762
V.

scribe:

740-758.
V.

6 pro:

supra

n.

3 scribe:

supra n.

4.

p. p.

5 pro: Anno Domini 1114 scribe: Anno Domini 1014.

551

15 pro: Adeldvile scribe: ad Eldvile.

Berolini apud Weidmannos

(J.

Reimer).

Typis Gustavi Schade, Berolinensis.

BINDING SECT.

MAR

1

8 1983

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF

TORONTO LIBRARY

5S>