Kas in de Zuidplasstad

Published on February 2017 | Categories: Documents | Downloads: 32 | Comments: 0 | Views: 250
of 5
Download PDF   Embed   Report

Comments

Content

NovaTerra / jaargang 5 / nummer 4 / december 2005 / 21

Kas in de Zuidplasstad

In de Zuidplaspolder is 200 hectare extra glastuinbouw voorzien. 100 hectare moet worden verplaatst. Nu heeft deze bedrijfstak binnen de ruimtelijke ordening een negatief imago. Reden voor ‘de sector’ om drie consortia nieuwe ruimtelijke concepten te laten ontwikkelen. De resultaten laten zien dat men zich bewust is van de maatschappelijke opgave: glastuinbouw wordt hoogwaardig geïntegreerd in het te verstedelijken gebied. Oplossingen worden vooral gezocht in slimmer ‘vakken vullen’.

Frank van der Hoeven, TU Delft, faculteit Bouwkunde Foto: Lex Broere, Nieuwerkerk a/d IJssel. Er is iets merkwaardigs aan de manier waarop de ruimtelijke ordening omgaat met glastuinbouw. Doorgaans worden glastuinbouwgebieden aangemerkt als agrarische gebieden. En daarbij worden ze op (plan)kaarten eigenlijk net zo weergegeven als die andere agrarische gebieden die Nederland rijk is: akkerbouw en veeteelt. Wie het betreffende glastuinbouwgebied vervolgens bezoekt (met de verwachting een Ot-en-Sien-achtig boerenland aan te treffen), die zal toch even moeten slikken. In glastuinbouwgebieden is de karakteristieke openheid van het Nederlandse agrarische landschap immers ver te zoeken. Het zou wellicht beter zijn wanneer glas aangemerkt wordt zoals het is. Glas is een productielandschap, vergelijkbaar met de Rotterdamse haven of de Amsterdamse luchthaven. Glastuinbouwbieden zijn bedekt met gebouwde (glazen) constructies en hebben in veel opzichten meer weg van ‘stad’ dan van ‘land’. Net als de Rotterdamse zeehaven en de Amsterdamse luchthaven is glas een onlosmakelijk onderdeel van het verstedelijkte westen van ons land: de Randstad. De meest recente beleidsdocumenten lijken dat te onderkennen en hebben een speciaal begrip ontwikkeld om de ruimtelijk-economische betekenis van dergelijke gebieden te duiden: Greenports. Er bestaat echter een belangrijk verschil tussen Mainports en Greenports. Glastuinbouw kent geen landsbedekkende hindercontouren die leven en bouwen in de directe nabijheid van dat productielandschap onmogelijk maakt, integendeel. Zo wonen er in het Westland, het grootste tuinbouwcluster van Nederland bijna 100.000 mensen. Dat wil niet zeggen dat glastuinbouw automatisch bijdraagt aan een kwalitatief hoogwaardige leefomgeving. De Greenports veroorzaken weliswaar geen lawaai, lokale luchtverontreiniging of milieurisico’s. Er zijn problemen met lichthinder.
Y

NovaTerra / jaargang 5 / nummer 4 / december 2005 / 22

Ook staat het omvangrijke ruimtebeslag en de beperkte ruimtelijke kwaliteit van het huidige glas nog al eens op gespannen voet met de uitbreidingsbehoefte van tal van woonkernen en met de wens tot recreatie in de (stads)randen. Het is dan ook op die punten dat de glastuinbouwsector naar nieuwe (ruimtelijke) oplossingen zoekt. Die ruimtelijke vernieuwing gaat hand in hand met innovaties op het gebied van bijvoorbeeld energiegebruik. Er worden nieuwe kasconcepten ontwikkeld die het gebruik van fossiele brandstoffen sterk doen afnemen. Theoretische concepten gaan zelfs uit van warmtelevering aan woningen. En daarmee lijkt de symbiose met stedelijke functies compleet. Veel van die innovatie richt zich op dit moment op de Zuidplaspolder. Daarmee kan deze polder uitgroeien tot om een proeftuin voor een innovatief, hoogwaardig, gemengd productielandschap. En daarmee is er genoeg reden om de stand van het gewas op te nemen.

Met het gesloten-kasconcept zijn in de praktijk reeds besparingen van dertig procent bereikt
praktijkervaring die besparing zelfs op kan lopen tot veertig à vijftig procent. Zulke verbeteringen in het productieproces voeden de gedachte dat vergelijkbare innovaties mogelijk zijn ten aanzien van het transportsysteem, de verweving met stedelijke functies en de waterhuishouding. Met name de waterhuishouding is een acute opgave geworden. Dat komt deels door de effecten van klimaatverandering met meer regenval in korte periodes. Maar deels wordt die opgave ook veroorzaakt door het glas zelf. Er is geen Nederlands landschap dat zo ‘verhard’ is, waar water zo snel afstroomt als juist de Greenports. De meervoudige ontwerpopdracht is tot stand gekomen op initiatief van de Stuurgroep Glastuinbuw Zuidplaspolder waarbij het Innovatienetwerk Groene Ruimte en Agrocluster, Kamer van Koophandel Rotterdam, Ministerie van LNV, Glastuinbouw en Milieu, de Provincie Zuid-Holland en de Stichting Glastuinbouw Zuidplaspolder in oprichting (LTO-Nederland, LTO-Noord, de Rabobank en de veiling Flora) gezamenlijk hebben bijgedragen aan de financiering. De ontwerpopdracht is daarbij in tweeën geknipt. In de eerste fase, de ideeënfase, is gevraagd om de uitwerking op drie schaalniveaus: het schaalniveau van de hele Zuidplaspolder, het schaalniveau van glaskavels van ongeveer veertig hectare netto en het schaalniveau van het individuele bedrijf. Omdat de ruimtelijke verkenningen die tot dusver verricht zijn naar nieuwe concepten voor glastuinbouw, gekenmerkt worden door een hoog Photoshop-gehalte koppelt men

(bron: BVR)

bewust de architecten en stedenbouwkundigen aan de adviesbureaus uit de sector. Zo ontstaan drie teams of consortia: 1 MVRDV/Vista/VanderzandeFlorpartners/Optima Somma onder leiding van Winy Maas; 2 Mecanoo architecten/Agro Adviesbureau onder leiding van Francine Houben; 3 BVR adviseurs/Dura Vermeer/Kaap3 ontwerpbureau/VEK onder leiding van Riek Bakker. aanpak Glastuinbouw is niet het enige programmaonderdeel in de Zuidplaspolder. Het is dan ook van begin af aan de bedoeling geweest dat de meervoudige ontwerpopgave vorm krijgt vanuit het draagvlak en de wederzijdse interesse van andere ruimtegebruikers. Er is ingezet op een interactief proces. Stakeholders als projectontwikkelaars, banken, woningbouw, niet-glastuinbouwondernemers, kregen verscheidene malen de mogelijkheid om mee te praten over de ontwikkelde ideeën. Ook de overheden werden in de gelegenheid gesteld tijdens het ontwerpproces mee te denken over de belangrijkste randvoorwaarden. Ook de tuinbouwsector zelf werd bij het proces betrokken. Op locatie zijn klankbordbijeenkomsten gehouden met moderne tuinbouwbedrijven die reeds blijk geven van de vernieuwingsdrang van de sector.

opgave Begin 2005 heeft de Stuurgroep Glastuinbouw Zuidplaspolder een meervoudige ontwerpopdracht uitgeschreven met het oog op de glastuinbouw in de Zuidplas. De stuurgroep verenigt belangenorganisaties als de Land- en Tuinbouworganisatie Nederland (LTO Nederland), de Land- en Tuinbouworganisatie Noord (LTO Noord) en Glastuinbouw en Milieu (GLAMI). Zij hebben het Praktijk Onderzoek Plan en Omgeving te Naaldwijk (PPO) en de Directie Kennis van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) gevraagd een programma van eisen op te stellen. Dat programma van eisen omvatte onder andere vernieuwende concepten als ‘de kas als energiebron’ en ‘de gesloten kas’. Het programma van eisen schreef ook voor om op innovatieve wijze om te gaan met giet- en oppervlaktewater, met gescheiden transportsystemen voor bedrijfsverkeer en personenvervoer, om functies te mengen en om functies te stapelen. De vereisten lijken wellicht streng en vergegrepen voor wie weinig zicht heeft op recente ontwikkelingen binnen de glastuinbouw. Maar aan de hand van het gesloten-kasconcept zijn in de praktijk reeds besparingen van dertig procent bereikt op het gebruik van fossiele brandstoffen. En de verwachting is dat aan de hand van verder onderzoek en meer

NovaTerra / jaargang 5 / nummer 4 / december 2005 / 23

Op die bijeenkomsten vonden geanimeerde discussies plaats in reactie op de ideeën van de ontwerpers. Super Kas Het team onder leiding van Winy Maas stelt een Super Kas voor, direct gesitueerd aan de A12. Die Super Kas wordt voorgesteld als een enorm trots element dat fungeert als een reusachtig bedrijfsverzamelgebouw. Elke ondernemer, klein of groot, kan er flexibel omgaan met de beschikbare ruimte. De Super Kas is heel compact. Het laat daardoor in zijn omgeving veel ruimte over voor andere functies. Het lost al zijn problemen in de kas op. Zo maakt het gebruik van een waterbuffer middels een zandpakket dat aangebracht is onder de vloer van de kas. De kas beschikt over een energiecentrale die levert aan de omgeving. En het nihileert bijna de behoefte aan wegen door een efficiënte interne logistiek. Door de Superkas direct aan de knoop met de A12 te leggen kan het een adres vormen aan de snelweg. Het genereert daar ook een medegebruik met kantoren, bedrijven en zelfs woningen. Al deze functies nemen als onderdeel van het nieuwe glazen paleis deel aan de opgave. (F)lowlands Het team van Francine Houben probeert van de Zuidplaspolder een heel uniek gebied te maken waardoor je de Zuidplaspolder nog in zijn maat blijft herkennen. Men schetst een integraal plan voor woningbouw, kassen, recreatie- en watergebieden. En op die wijze poogt Francine naar eigen zeggen al die functies op een hele mooie manier met elkaar te vermengen waarmee een uniek Nederlands landschap ontstaat dat nog niet bestaat. En dat moet een trots voorbeeld worden van hoe Nederland eruit kan zien.
Kaswoningen Geclusterde woningen Gietwateropslag Zwembad Bedrijven in groene parkzone

De oudjes kunnen in de winter gebruik maken van het kasklimaat
Glas+ In het voorstel dat gemaakt is door het team van Riek Bakker (Agnes Franzen) zitten drie kernideeën: Modern Glas, Crystal Palace en Rietlanden. In het noorden van de polder maakt BVR ‘Modern Glas’, een gebied dat bewust niet ‘te gezellig is’. Het is juist grootschalig en stevig. Glastuinbouw wordt daar in de dagelijkse leefomgeving zichtbaar gemaakt door middel van functievermenging, integratie met landschappelijke structuren en architectonische uitwerking. Centraal in de Zuidplaspolder wordt een relatief klein gebied uitgewerkt op basis van nieuwe alianties: ‘Crystal Palace’. De tuinder ontpopt zich daar als zorgondernemer. Hier worden ook ouderenwoningen ondergebracht. Die oudjes kunnen in de winter gebruik maken van het kasklimaat en zien wat de kwaliteit is van zo’n kas. In het zuidelijke deel van de polder durft BVR over de grenzen heen te kijken door de knelpunten met water en infrastructuur aan te pakken. Men ontwerpt daar ‘een prachtig drijvend landschap’ met drijvende kassen en wellicht ook drijvende bedrijventerreinen. Men noemt dit ‘Rietlanden’. Wie het werk van Winy Maas kent zal niet echt verrast zijn door zijn oplossingen. Al in 1999 werkte hij in zijn visie op Brabant 2050 met concepten als Super Maas, Super Peel, Super Dunes, Super Heather en Super Plantage. Op een vergelijkbare wijze past MVRDV al jaren het concept ‘adres aan de snelweg’ toe in zijn plannen. Mecanoo en BVR ontwikkelden niet alleen een totaalconcept maar droegen ook een aantal pragmatische oplossingen aan op kavel- en bedrijfsniveau. Nu heeft de stuurgroep Glastuinbouw Zuidplaspolder geen bijzonder sterke positie binnen het planproces van de driehoek RZG Zuidplas (Rotterdam, Zoetermeer, Gouda). Men is noch vertegenwoordigd in de stuurgroep Zuidplas RZG, die na vaststelling van het ISV (Integrale Stuctuurvisie) uitsluitend uit overheden bestaat, noch in de ambtelijke werkgroep Zuidplas. Alleen in het zogenaamde Forum is de sector vertegenwoordigd, evenals andere maatschappelijke organisaties. Het ligt daarom niet voor de hand dat deze meervoudige ontwerpopdracht de hoofdstructuur van de Zuidplaspolder kan beïnvloeden. Op blok- of bedrijfsniveau ligt dat echter anders. Daar kan men niet om deze bedrijfstak heen. Daarom heeft de sector op die schaalniveaus een aantal onderwerpen geselecteerd. Aan Mecanoo en BVR is vervolgens gevraagd deze uit te werken in de tweede fase. fase twee In de uitwerking onder leiding van Mecanoo zijn een aantal mogelijkheden geschetst hoe je kassen kan plaatsen en schakelen binnen de kavelstructuur van 800 x 800 meter. Die maat van 64 hectare is kenmerkend voor de Zuidplaspolder. Alle glaskavels liggen aan de hoofdbedrijfswegen. De grote, omvangrijke bedrijven zijn direct langs die wegen gesitueerd. Haaks op de bedrijfswegen staan zogenaamde expeditiestraten. Op de kop van die straten, dus langs de
Y

Vrije kavels

Plankaart Flowlands. (bron: Mecanoo)

NovaTerra / jaargang 5 / nummer 4 / december 2005 / 24

hoofdbedrijfswegen, is ook ruimte voor kantoren en bedrijven weggelegd. Langs de expeditiestraten worden de kleinere glastuinbouwbedrijven opgenomen. Binnen zo’n polderkavel van bruto 64 hectare is plaats voor een glaskavel van 35 hectare bruto. Dat resulteert in een glasoppervlak van dertig hectare netto. En op die manier komt men tot tien polderkavels die nodig zijn voor het huisvesten van 300 hectare glastuinbouw in de Zuidplaspolder. Het gietwater wordt benut als kwaliteitsvolle beelddrager, in de vorm van een waterplas, bij de ontwikkeling van woonlinten. Die woonlinten scheiden de glaskavels van elkaar. Ze hebben eigen ontsluitingswegen en kennen drie uitwerkingen: wonen in het park, wonen in het water en wonen in het bos. De woonlinten bieden ruimte aan kaswoningen, landgoederen, eilandwoningen en woonboten. De dichtheid varieert van drie tot achttien woningen per hectare. BVR legt zich toe op een optimalisering van het grondgebruik van de kas en presenteert daarbij mengvormen van met name kassen en bedrijven. Drie organisatieprincipes zijn daarbij gepresenteerd.

Woonlinten worden van deze drie oplossingen gescheiden door oppervlaktewater. agenda De ontwerpprojecten illustreren de ruimtelijke agenda waar de sector voor staat. De stuurgroep Glastuinbouw Zuidplaspolder ziet daarbij goede perspectieven voor het horizontaal mengen van glas met wonen en bedrijven. Men pleit voor het zo klein mogelijk maken van het verschil tussen bruto en netto verhoudingen binnen de glaskavels om tot een zo efficiënt mogelijk ruimtegebruik te komen (tot negentig procent). Het stapelen van functies wordt slechts in beperkte mate realiseerbaar geacht. Alleen de combinatie met water lijkt kansrijk. Men geeft aan dat perspectieven bestaan voor een symbiose tussen glastuinbouw en de woningbouwopgave, vooral op het gebied van energie (lees warmtelevering). Theoretisch lijkt het haalbaar dat 300 hectare glas 30.000 woningen van warmte voorziet. Glas zou ook ingezet kunnen worden als geluidswering langs hoofdwegen. Op beperkte schaal wordt tevens een temporeel gebruik van ruimte

Glas + glas Binnen het bedrijf wordt de optimalisatie gezocht in het stapelen van glas op gietwater en in het stapelen van bepaalde bedrijfsonderdelen. Zo kan glas boven de eigen expeditie en opslag geplaatst worden. In de praktijk
Oppervlaktewater als buffer tussen kas en woningen Stapeling en efficiency in kas volledig benutten van kavel Gietwater onder kas

gebeurt dat al her en der.

Glas + bedrijven Bedrijven worden vooral horizontaal gecombineerd met glas. Met name langs de hoofdwegen lijkt dit een manier om zichtlocaties efficiënt te benutten.

Bedrijvenstrip voor kas, glasarchitectuur

Kas benut zichtlocatie en bereikbaarheid niet

Menging kas en bedrijven

Glas + stapelen Bij grootschalige bedrijven wordt ook een verticale combinatie mogelijk geacht.

Dubbel gestapelde kas, speciale teelt

Schaalverschil bedrijf (0,5-1 ha.) en kas (>6 ha.)

Stapeling kas en bedrijven

NovaTerra / jaargang 5 / nummer 4 / december 2005 / 25

door kassen denkbaar geacht, met name aan de buitengrens van het glastuinbouwgebied. Men staat een aanpak voor die uitgaat van polderkavels (64 hectare). De stuurgroep stelt nadrukkelijk dat bovenstaande ambities slechts realiseerbaar zijn door de toepassing van ontwikkelingsplanologie. Men merkt daarbij op dat de term modieus is en niet altijd duidelijk wordt hoe deze in de praktijk werkt. Op basis van het ontwerponderzoek reikt men het planproces een aantal bouwstenen aan die de kern van het betoog vormen. Zonering De stuurgroep onderscheidt binnen de Zuidplaspolder vier zones en ambieert dat die gedachte sturend is voor de ontwikkeling. Het gaat om a) het nieuwe glasgebied met wonen en bedrijventerrein, b) het bestaande glasgebied dat blijft bestaan, c) het glas dat als gevolg van veranderende ruimtelijke functies ‘verkast’ moet worden en d) een nader uit te werken ontwikkelingsblok, c.q. landmark. Bij de uitwerking van die zones wordt ontwikkelingsplanologie toegepast. Men adviseert de ruimtelijke functies binnen de zones niet gedetailleerd vast te leggen. Daarbij moet bij elke zone niet alleen aangegeven worden ‘wat er kan’ maar tevens ‘hoe het van de grond getild wordt’. Daarbij pleit men voor het uitreiken van een ‘enveloppe’ waarin de condities en randvoorwaarden voor een bepaalde zone zijn opgenomen. Enveloppe Het is hier wellicht niet noodzakelijk om al de ‘enveloppen’ van de vier zones langs te lopen. We illustreren dit principe aan de hand van de enveloppe van zone A. Dat is het nieuwe glastuinbouwgebied gemengd met wonen en bedrijven. Die enveloppe voor zone A omvat: Het programma voor 10 kavels van 64 hectare. Dit programma omvat: a) 300 hectare glastuinbouw, b) 100 hectare wonen, c) 75 hectare bedrijventerrein, d) lanen en tochten, e) watermanagement, f) regionale infrastructuur, g) symbiose met verder weg gelegen woningbouw (warmtelevering) en h) temporele opeenvolging van functies in een à twee kavels. De enveloppe moet uitgereikt worden aan een adequate ontwikkelingscombinatie waarin de Stuurgroep zelf graag deelneemt. Die ontwikkelingscombinatie gaat allianties aan met andere partijen, past werkwijzen toe die symbiose optimaliseert en komt via ontwikkelingsplanologie tot overeenstemming met de betrokken overheden over de precieze invulling van de verschillende kavels. De enveloppe omvat ook een aantal randvoorwaarden, te weten a) ruimtelijke kwaliteit, b) functionele kwaliteit, c) operationele kwaliteit en d) financiële haalbaarheid. De ruimtelijk kwaliteit is te waarborgen aan de hand van een voorbeeldenboek, op te stellen door gemeenten en provincie. Ook de functionele kwaliteit wordt geregeld aan de hand van een voorbeeldenboek. In dit geval zijn gemeenten, woningbouwpartijen en het waterschap verantwoordelijk voor de samenstelling. De strategie voor regelgeving, realisatie en beheer Summary The planned development of 200 hectares of new greenhouses in Zuidplaspolder offers the greenhouse horticulture sector an opportunity to promote innovative plans and designs that deliver spatial and environmental quality. They include measures for energy saving, management of irrigation and surface water, transport systems and multiple land use/logistics. Ideas and designs by three consortia of planning and design consultants reveal the potential for mixed greenhouse development and residential corridors supplied with heat produced by the greenhouses. The Zuidplaspolder can become a leading centre for innovative, sustainable greenhouse horticulture in symbiosis with urban living.
Z
Bronnen Nieuwsbrief Stuurgroep Zuidplaspolder, Nieuwsbrief 3, juni 2005 Dit artikel kwam tot stand met medewerking van E. Fischer, bureau Mentink namens de Stuurgroep Glastuinbouw Zuidplaspolder. Foto: Lex Broere, Nieuwerkerk a/d IJssel

wordt opgesteld door de sector en de alliantiepartners. Een en ander is op korte termijn uit te werken aan de hand van één à twee proeftuinen op het schaalniveau van een polderkavel van 64 hectare. proeftuin? Zie daar de kern van het betoog van de glastuinbouwsector inzake de Zuidplaspolder. Dat betoog vormt de inzet in een onderhandelingstraject waarin men drie kernzaken wil bereiken. Men zet in op de realisatie van een toplocatie voor ondernemers in de glastuinbouw (sectorbelang), een symbiose tussen kas en stad (maatschappelijke opgave) en een proeftuin voor de ontwikkeling van nieuwe concepten voor de glastuinbouw in de Randstad en in Nederland (innovatie). In feite daagt de sector provincie en gemeenten uit om een enorme kwaliteitssprong te maken waar het glastuinbouw betreft. Of die ambitie ook te realiseren is, wordt alleen duidelijk door te doen. Reacties kunnen gestuurd worden naar: [email protected]

Bouwstenen Glastuinbouw, Stuurgroep Glastuinbouw Zuidplaspolder, 1 juli 2005

Sponsor Documents

Or use your account on DocShare.tips

Hide

Forgot your password?

Or register your new account on DocShare.tips

Hide

Lost your password? Please enter your email address. You will receive a link to create a new password.

Back to log-in

Close