Rompendo o Silencio - Carlos Alberto Brilhante Ustra

Published on September 2016 | Categories: Documents | Downloads: 100 | Comments: 0 | Views: 377
of 447
Download PDF   Embed   Report

Comments

Content


1

supervirtual
www.supervirtual.com.br
2

Fonpcndo o Silcncio
Carlos Allcrio DrilIanic Usira

Ediçao
supcrviriual
www.supcrviriual.con.lr

Vcrsao para cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic Digiial
Digiializaçao da cdiçao cn pdf

© 2003 ÷ Carlos Allcrio DrilIanic Usira
3

Carlos Alberto Brilhante Ustra

ROMPENDO ROMPENDO ROMPENDO ROMPENDO
O OO O
SlL SlL SlL SlLÊ ÊÊ ÊNClO NClO NClO NClO

OBAN
DOI/CODI
29 Set 70 — 23 Jan 74



4

Copyright 1987 — Carlos Alberto Brilhante Ustra

Capa: Joseíta Brilhante Ustra
Revisão: Joseíta Brilhante Ustra
Composição: Luiz Alves de Lima
Montagem e arte-final: Raimundo Hemetérios


Todos os dirciios cn língua poriugucsa rcscrvados dc
acordo con a lci. NcnIuna paric dcsic livro podc scr
rcproduzida ou iransniiida dc qualqucr forna ou por
qualqucr ncio, incluindo foiocopia, gravaçao ou
infornaçao conpuiarizada, scn pcrnissao por cscriio do
auior.

Conposio c inprcsso no Drasil
Prinicd in Drazil
5


Estc ííu)o c dcdícudo uos ]oucns do ncu Puìs.
Dcdíco-o uos ]oucns po)quc cícs suo o ]utu)o, o nouo
H)usíí. Dcdíco-o uos ]oucns, po)quc cícs suo pu)os dc
cspì)íto c dc íntcncocs. E os uc]o, nuítus uczcs,
cxpío)udos cn suu pu)czu. No ncg)o pc)ìodo du Guc))ííIu
Hcuoíucíonu)íu quc so])cnos cn nosso Puìs, cícs ]o)un
usudos, nunípuíudos cn scus scntíncntos. Fízc)un-íIcs
u cuIccu c pusc)un-íIcs unu u)nu nu nuo. E os ]ogu)un
nunu uíoícncíu ínútíí.
O]c)cco cstc ííu)o uos ]oucns pu)u quc cícs possun
p)ocu)u) u uc)dudc. Po)quc os ]oucns dcucn tc) u
ííIc)dudc dc cncont)u-íu. E uc]o quc os ]oucns cstuo
)cccIcndo upcnus us cIunudus °ncíus-uc)dudcs¨ quc,
no scu )cuc)so, suo ncíus-ncntí)us. Po)quc nc p)cocupo
quundo uc]o pun]íctos tonundo u)cs dc Iístò)íu
contcnpo)uncu, c scndo utííízudos cono u uc)dudc
dc]ínítíuu. Nuo c soI)c u ncntí)u quc sc uíícc)cu o ]utu)o
dc un puìs.
Dcdíco cstc ííu)o uos ]oucns po)quc con]ío quc, nu suu
scdc dc ]ustícu, suIc)uo cncont)u) u uc)dudc, c nu suu
]onc dc ííIc)dudc, suIc)uo sc) ííu)cs, c nuo pc)nítí)uo
quc Iu)ícn dc nouo scus scntíncntos, o]c)cccndo u
uíoícncíu no íugu) du puz; u ncntí)u no íugu) du uc)dudc;
u díscò)díu no íugu) du soíídu)ícdudc pu)u const)uí) o
puìs.
O]c)cco cstc ííu)o uos ]oucns pu)u quc nuo sc dcíxcn
cngunu) po) ídcoíogíus uít)upussudus, po) soíucocs quc
nuo dc)un cc)to cn out)os puìscs c pu)u quc nuo
]c)tííízcn us scncntcs du uíoícncíu. En todu u ncntí)u
dís]u)cudu dc Iístò)íu contcnpo)uncu, uíí cstu unu
6
scncntc dc uíoícncíu.
E po) ísso quc dcdíco cstc ííu)o uos ]oucns, quc
)cpudíun u uíoícncíu c unun u uc)dudc.
7


8


AGRADECIMENTOS

Con unu ]o)nucuo quusc quc cxcíusíuuncntc nííítu),
o ncu t)uIuíIo ]oí dcdícudo u uídu nu cusc)nu dcsdc os
dczcsscís unos dc ídudc. Sò ]íz un cu)so ]o)u do Exc)cíto,
o dc Adníníst)ucuo dc Enp)csus, quundo cstudundo u
noítc conscguí nc IucIu)cíu).

Junuís pcnscí cn csc)cuc) un ííu)o. Nuo tcnIo
p)ctcnsocs dc sc) un csc)íto). Tuíucz, o ncu ííu)o cstc]u
cIcío dc ínpc)]cícocs c dc c))os p)ínu)íos. Pu)u nín,
cnt)ctunto, o nuís ínpo)tuntc c o scu contcúdo c us
ncnsugcns quc p)ctcndo t)unsnítí), uícn dc nost)u) quc
]uí uìtínu dc unu ]u)su.

Pu)u u cíuIo)ucuo dcstc ííu)o t)uIuíIcí p)utícuncntc
sozínIo. Nuo soíícítcí c ncn )cccIí ncnIun típo dc upoío
dc quuíquc) ò)guo ou cntídudc. Os dudos quc oItíuc
]o)un conscguídos ut)uucs dc pcsquísus cn p)occssos,
nus IíIííotccus, cn ííu)os, cn docuncntos c, tunIcn,
ut)uucs dc un )cduzído núnc)o dc unígos. Dcsc]o, untcs
dc tudo, ug)udccc) u cssus pcssous, quc sc p)opusc)un u
u]udu)-nc nunu Io)u tuo ínpo)tuntc du nínIu uídu.

Joscìtu.
Nuo ]ossc u tuu co)ugcn;
Nuo ]ossc u tuu ]c nu cc)tczu dc quc conscguí)ìunos
oItc) os dudos quc nost)usscn uos I)usíící)os o quc un
g)upo dc pcssous nuí íntcncíonudus c nuíto Icn
9
upoíudus, ]ízc)un pu)u nos utíngí) c índí)ctuncntc utíngí)
o Exc)cíto;
Nuo ]ossc o tcu t)uIuíIo dc díus c díus dc pcsquísus
cn IíIííotccus, cn ííu)os, cn ]o)nuís c cn docuncntos;
Nuo ]ossc o uuxìíío quc nc dcstc, ícndo c co))ígíndo os
tcxtos dcstc ííu)o;
Nuo ]ossc o tcu ínccntíuo c u tuu uontudc ]c))cu,
uuxíííundo-nc u ucncc) ctupus;
Nuo ]ossc o tcu dcsp)ccndíncnto, ucndcndo uígunus
]òíus quc possuìus pu)u uuxíííu) u ]ínuncíu) cssu
cdícuo; Nuo ]ossc o tcu pupcí dc conpunIcí)u, nuís
unu ucz, tc coíocundo uo ncu íudo pu)u ]untos
uguu)du)nos sc)cnuncntc todu u uuuíuncIc dc )cucocs
quc cc)tuncntc Iuuc)uo dc dcscncudcu) soI)c nòs, upòs
u puIíícucuo dcstc ííu)o;
Nuo ]ossc todo cssc upoío )cccIído dc tí, cstc ííu)o nuo
sc)íu possìucí
10


Dcsc]o ug)udccc).

÷ A un unígo do Lugo Suí. Un Ioncn pu)o, )cíígíoso
c cxcnpíu) cIc]c dc ]unìííu. Scus conIccíncntos ]u)ìdícos
nc p)cstu)un sígní]ícutíuu u]udu.

÷ Aos ncus unígos °Su]oco¨, °Ju]u¨, Pcd)o Sunpuío,
°TonIo¨ c °Duíucu¨. Todos Ioncns quc cono cu,
íntcg)u)un out)os DOI dcssc H)usíí. A cícs ug)udcco u
g)undc coopc)ucuo quc nc p)cstu)un.

÷ A uíguns conpunIcí)os do Exc)cíto os quuís nc
uuxíííu)un, ícndo, c)ítícundo c nc unínundo nu Io)u cn
quc cu csno)ccíu.

÷ A todos os quc dí)ctu ou índí)ctuncntc nc
u]udu)un, os ncus ug)udccíncntos. Scn uoccs nuo
podc)íu tc) cIcgudo ondc cIcgucí.

÷ A un unígo quc, ut)uucs dc nínIu nuíIc), conIccí
nu nínIu uoítu uo H)usíí. Un Ioncn íntcíígcntc, un
cxpocntc cnt)c os ncíIo)cs du suu p)o]íssuo c quc ]oí o
ncu g)undc ínccntíuudo) nu consccucuo dcstc t)uIuíIo.
Eíc c suu nuíIc) suo unígos quc dcsc]unos consc)uu)
pcío )csto dc nossus uídus.

÷ A un g)undc Ioncn púIííco, cuíto, ííust)c c
)cspcítudo o quuí, upcsu) dc nuíto ocupudo, sc díspos u
nc ouuí) c u nc uuxíííu).

11
÷ Aos unígos quc nc cnuíu)un ]o)nuís c )cuístus quc
t)utuuun do ussunto u quc nc p)opus csc)cuc),
cspccíuíncntc uo °Gogoí¨.

÷ A P.Y. quc nuo conIcco c quc ut)uucs dc unígos nc
conscguíu dudos nuíto ínpo)tuntcs. Cu)o P.Y. scí quc
uocc c un ídcuíístu. Hcspcíto os scus scntíncntos c u suu
nuncí)u dc cncu)u) os nossos p)oIícnus. Hcspcíto-o,
tunIcn, cono pcssou. Vocc, nunu dcnonst)ucuo dc quc
tunIcn )cspcítu os ncus scntíncntos, nuo Icsítou cn nc
]o)nccc) dudos quc nc uuxíííu)un nu cíuIo)ucuo dcstc
t)uIuíIo;

÷ A V. un ]oucn quc tunIcn nuo conIcco c quc
nuíto nc u]udou. V, scí quc uocc uc)cdítu nuíto nun
H)usíí ncíIo). Vocc, cono uqucíu ncnínu C.S. cu]o puí nc
cnuíou sígní]ícutíuu cu)tu quc t)unsc)cuo ncstc ííu)o
(°Cu)tu dc un puí¨), possuí scntíncntos pu)os, p)òp)íos
dos ]oucns quc unscíun cn ncíIo)u) us condícocs dc
uídu do nosso pouo. Vc]u no cupìtuío °Cono o ]oucn c)u
usudo¨, o quc os ncst)cs du SuIuc)suo ]uzíun pu)u
)cc)utu) ]oucns ídcuíístus cono uocc.
12


PORQUÊ ESTE LIVRO

En princiro lugar clcvo ncu pcnsancnio a Dcus.
Pcço a Elc quc iluninc a ninIa ncnic. Ouc cu scja
sinccro c rclaic unicancnic a vcrdadc, scn ofcndcr ou
caluniar a qucn qucr quc scja. Sci o quc c scr
caluniado. Ouc cu aiinja os oljciivos a quc nc propus
quando dccidi cscrcvcr csic livro.
En scgundo lugar dirijo ncu pcnsancnio ao ncu
qucrido irnao Josc Augusio DrilIanic Usira quc, jovcn
ainda, falcccu nun acidcnic dc carro. Advogado noiavcl,
grandc iriluno, c×ccpcional ncsirc. Dcdicou a sua vida
ao Dirciio. Cono dcfcnsor incansavcl da Jusiiça dci×ou
narcas profundas na Faculdadc dc Dirciio da
Univcrsidadc Fcdcral dc Sania Maria, FS. Cosiaria quc
clc csiivcssc aqui, ao ncu lado, aconsclIando-nc,
oricniando-nc, cnsinando-nc a cscrcvcr c, solrciudo, a
fazcr Jusiiça.
Escrcvo csic livro cn rcspciio ao ncu E×crciio c aos
ncus cIcfcs os quais, principalncnic, na ocasiao cn
quc, sol suas ordcns, conlaii o icrror, scnprc nc
apoiaran c nc disiinguiran. Duranic iodo o icnpo cn
quc, cono oficial do E×crciio, fui, fornalncnic,
dcsignado para dirigir un orgao dc conlaic a
organizaçõcs icrrorisias, scnprc procurci culiivar a
viriudc da lcaldadc aos ncus supcriorcs Iicrarquicos,
parcs c sulordinados. Isso, conscgui cunprindo
ficlncnic as ordcns quc nc foran dadas, scn nunca
13
dclas nc icr afasiado duranic un noncnio scqucr.
Escrcvo csic livro cn rcspciio aos ncus
conpanIciros do E×crciio, da MarinIa, da Força Acrca,
das Polícias Civil c Miliiar quc, cn iodo o Drasil, luiaran
con dcnodo, con lravura, con coragcn c con
alncgaçao no conlaic ao icrrorisno.
Escrcvo csic livro cn rcspciio aos ncus conandados
no DOI1CODI1II E×crciio, a ODAN cono nuiios o
cIanan. A voccs, ncus alncgados c qucridos
conandados, quc rcspondcndo ao cIanado da Pairia
nao Icsiiaran cn luiar con Ionra, con lravura, con
coragcn c con dignidadc para c×iirpar o icrrorisno dc
csqucrda quc ancaçava a paz c a iranquilidadc do
Drasil. A voccs quc, cunprindo ordcns ninIas,
cnfrcniaran aquclcs lrasilciros fanaiizados c ionlaran
scn vida ou quc ficaran inuiilizados ncssa ºgucrra
suja".
Escrcvo csic livro cn rcspciio às nacs quc pcrdcran
os scus filIos, às csposas quc pcrdcran scus naridos c
aos filIos quc assisiiran ao scpuliancnio dos scus pais,
iodos Ioncns dc lcn quc, no conlaic ao icrrorisno cn
iodo o Drasil, cnircgaran suas vidas cn lcncfício da
Pairia. Sao iodos clcs dignos, nao so do ncu
rcconIccincnio, nas dc ioda a naçao lrasilcira.
TcnIan a ccricza dc quc scus filIos, scus naridos c
scus pais ionlaran cono Icrois anóninos, janais
ioriuradorcs ÷ cono insisicn dcnonina-los alguns quc
anscian por cscrcvcr a Iisioria cono un panflcio,
difcrcnic da rcalidadc.
Escrcvo csic livro cn Ioncnagcn aos ncus pais,
irnaos c à ninIa sogra pclo nuiio quc sofrcran anic a
inccricza c o pcrigo quc ccrcavan a ninIa vida quando,
duranic nais dc quairo anos, luici diariancnic
14
cnfrcniando o icrrorisno.
Escrcvo csic livro cn rcspciio a ii, ninIa nulIcr,
Maria Joscíia, pcla angusiia quc scniisic c pclos pcrigos
quc cnfrcniasic duranic iodos csscs longos anos dc luia.
Pclas aprccnsõcs porquc passasic anic as ancaças dc
scqucsiro dc nossa princira filIa, naqucla cpoca con
poucos anos dc vida. Pcla dor quc ainda passas quando
Iojc nc acusan dc scr un ºvil ioriurador".
Escrcvo csic livro, Pairícia c Fcnaia, para nosirar-
lIcs quc scu pai ÷ ao conirario do quc fornulan as
csqucrdas radicais ÷ duranic un pcríodo da vida dclc,
luiou c conandou Ioncns dc lcn, no conlaic ao
icrrorisno, aicndcndo ao cIanado do E×crciio
Drasilciro, insiiiuiçao à qual icnIo orgulIo cn pcricnccr
c à qual, praiicancnic, dcdiquci ioda a ninIa vida.
Oucro quc voccs conIcçan cono luici con dignidadc,
con Iunanidadc c cono arrisquci a ninIa vida c,
involuniariancnic, aic a dc ninIa fanília, ncssa luia
quc nao concçanos, nao qucríanos c quc, cn Iipoicsc
alguna podcríanos pcrdc-la, sol pcna dc icrnos a
nossa Pairia suljugada a un ioialiiarisno dc csqucrda.
Oucro quc voccs sailan quc sinio a naior Ionra cn
osicniar a McdalIa do Pacificador con Palna, a nais
alia condccoraçao conccdida pclo E×crciio Drasilciro cn
icnpo dc paz àquclcs quc cunpriran o scu dcvcr con
risco da propria vida. Oucro, finalncnic, quc voccs
sailan quc luici con a nais alsoluia convicçao c quc
nc orgulIo dc icr sido un, dcnirc nuiios, quc
dcdicaran paric dc suas vidas ao conlaic do icrror.
Escrcvo csic livro cn rcspciio a nin ncsno, no
noncnio cn quc sou caluniado, acIincalIado,
vilipcndiado, cIanado dc nonsiro c conparado con os
assassinos nazisias quc Iorrorizaran a Iunanidadc.
15
Por isso icnIo o dcvcr dc vir a pullico para csclarcccr
nuiios faios.
Escrcvo csic livro por un dcvcr dc conscicncia anic
os runos quc, prcssinio, icndcn a disiorccr a Hisioria
do Drasil. Livros, ariigos, dcpoincnios disiorcidos,
carrcgados dc calunias c dc ncniiras, csiao infornando
nuna so via a conscicncia do povo c scrvindo dc lasc
inconicsic aos nossos políiicos c aos nossos ncsircs. É
prcciso rcsialclcccr a vcrdadc. Janais nc pcrdoarci por
oniiir faios quc pcrniian julgar, dc forna iscnia c
inparcial, una cpoca da Hisioria do Drasil, ondc sc
dcran profundas nodificaçõcs na vida políiica c socio-
cconónica.
Nao vou cnirar cn polcnicas ou dclaics idcologicos.
Prcicndo coniar apcnas aquilo quc os jovcns
dcsconIcccn c alguns nao qucrcn rclcnlrar.
A csqucrda, disiorccndo os faios, os conia a scu
nodo, visando assin a iludir a opiniao pullica,
procurando conquisia-la, fazcndo-sc dc víiina.
O oljciivo dcsic livro c coniar a vcrdadcira Iisioria
solrc alguna coisa daquilo quc ocorrcu no quc alguns
cIanan ºos porõcs da ioriura".
Nao prcicndo passar a inagcn dc ºlonzinIo". Luici
scnprc con firncza. Fui duro c cncrgico quando
ncccssario. Porcn, fui acina dc iudo Iunano.
Nao sc conlaic icrrorisno con florcs, nas con
coragcn, icnacidadc c oljciividadc. E foi assin quc o
conlaicnos, cnlora scnprc iivcsscnos cn ncnic quc
csiavanos luiando conira pcssoas Iunanas, algunas
das quais por idcologia, por ignorancia ou por fanaiisno,
praiicaran os naiorcs c nais Iorrcndos crincs.
16


A REVOLTA DE UMA MULHER

Cu)tu nunusc)ítu po) nínIu nuíIc), cono ínt)oducuo
dc un uíIun o)gunízudo po) cíu pu)u nossus ]ííIus
Put)ìcíu c Hcnutu.
Montcuídcu, U2 dc outuI)o dc l9S5.
Pairícia c Fcnaia

Esic allun c dc caraicr pariicular, c×clusivancnic
para voccs, nossas qucridas filIas. Nclc prcicndo,
airavcs dc pcsquisas, procurar salcr o nonc das
organizaçõcs sulvcrsivo-icrrorisias quc aiuaran na
cpoca, dc ouiulro dc 1970 a dczcnlro dc 1973, pcríodo
cn quc o pai dc voccs conandou o DOI1CODI dc Sao
Paulo. Os aios dc icrror dcsias organizaçõcs, cono
assassinaios dc pcssoas inoccnics, aicniados a lonlas,
assalios a lancos, a quaricis, scqucsiros, dcprcdaçõcs c
iodo iipo dc icrror daqucla cpoca. Prcicndo nosirar-
lIcs, sc conscguir, con pcsquisas cn jornais, o caos quc
sc icniava inplaniar no Drasil. Tcniarci salcr o quc
cada organizaçao icrrorisia fcz, os aios quc praiicou c a
gucrrilIa urlana c rural quc sc inplaniou no país.
Esics icrrorisias olrigaran as Forças Arnadas a sc
lançarcn às ruas c aos canpos, conira o ininigo
dcsconIccido quc sc cscondia na clandcsiinidadc.
Os niliiarcs, para cviiar danos naiorcs a inoccnics,
luiavan conira o icnpo c o dcsconIccido. Elcs,
17
icrrorisias, luiavan conira o claro, o conIccido.
Dcsic conlaic pariicipou o pai dc voccs c luiou con
Ionradcz, Ioncsiidadc c dcniro dos princípios dc un
Ioncn lon, puro c Ioncsio, assin cono nuiios ouiros.
So qucn passou pclo nariírio dc icr cnics qucridos
cnvolvidos cn una luia quc nao iniciaran, ncn
procuraran nas quc apcnas cunpriran con scu dcvcr,
nanicr a ordcn no país, podc salcr, cono cu, os
noncnios dc ncdo, inccricza, icrror quc una fanília
passa. So csias podcn conprccndcr a dor c o dcscspcro
dc una nac c dc una csposa. Tclcfoncnas anóninos,
pcrscguiçõcs, ancaças, noric dc anigos cn conlaic, a
dor dos cnics qucridos quc, cono nos, nao iivcran a
soric dc conscrvar con vida aquclcs quc anavan.
Sci c lancnio quc ouiras pcssoas ianlcn passaran
pclos ncsnos sofrincnios dc pcrdcr cnics qucridos, nas
csics cnics qucridos, fanaiizados, icrrorisias,
concçaran a gucrrilIa c os aios dc icrror. Houvc a
gucrra, c cn una gucrra Ia norios c fcridos dc anlos
os lados, nas os niliiarcs nao a qucrian ncn a
iniciaran. Elcs foran c sao prcparados para dcfcndcr o
Tcrriiorio Nacional. Foran cIanados a agir c acalaran
con o icrrorisno no Drasil.
O icrror cra ianio quc quando iu, Pairícia, fosic para
o Jardin dc lnfancia, cu passci iodo o ano, no Iorario
cscolar, dcniro do carro, na poria do colcgio, pois nao
iinIa condiçõcs psicologicas dc ir para casa. Fccclíanos
ancacas dc noric, dc scqucsiro c iodo iipo dc gucrra dc
ncrvos. Tivc anigos norios c fcridos cn conlaic!
Assin ncsno, nos ºporõcs da ioriura", cono clcs
cIanan, ondc ºsc ouvian griios c sc nosiravan prcsos
norios à pauladas" cono clcs dizcn, pariicipci c iu
ianlcn, Pairícia, ainda quc pcqucnina (3 anosi dc una
18
pcqucna ºolra assisicncial" a algunas prcsas, nais ou
ncnos scis, una inclusivc gravida. Íanos quasc iodos os
dias. Tu lrincavas con algunas cnquanio cu, con
ouiras, cnsinava iralalIos nanuais cono iricó, crocIc c
iapcçaria. Passcavanos ao sol, convcrsavanos (janais
solrc políiicai, lcvava iorias para o lancIc fciias pcla
ninIa cnprcgada. Enfin, as aconpanIavanos.
Fizcnos sapaiinIos, casaquinIos, naniinIas para o
lclc c con una lisia fciia no DOI pclo ºioriurador"
Usira conpranos un prcscnic para o lclc. Elc nasccu
no Hospiial das Clínicas, sc nao nc cngano cn ouiulro
dc 1973 ou 1972 (vcrificarci dcpoisi, icndo o ºccniro dc
ioriuras" nandado florcs à nac, c cu c iu, Pairícia,
fonos visia-los. Era un IoncnzinIo lindo c foric.
MinIas filIas, os anivcrsarios dclas cran scnprc
concnorados con lolos c fcsiinIas. Os Naiais c Anos
Novos janais passanos cn casa, duranic os quairo anos
quc o pai dc voccs conandou o DOI, scnprc foran
passados la (o pai, cu c iu, Pairícia, Fcnaia nao cra
nascidai. Tu, Pairícia, às vczcs a pcdido das prcsas,
ficavas sozinIa con clas. Daí o ariigo quc podc scr
cnconirado ncsic allun ºDrinqucdo Macralro" do
jornalisia Moacyr O. FilIo, quc diz quc icu pai ic dci×ava
con as prcsas quc acalavan dc scr ioriuradas. Sc
fosscn ioriuradas, cono clc diz, cono podian icr lon
rclacionancnio con os inicgranics do orgao c cono
podian acciiar, c nao so acciiar, nas rcclanar a nossa
prcscnça, quando por algun noiivo, falIavanos un
dia?
Pcna quc nao iivcsscn os inicgranics do orgao, a
nalícia dos icrrorisias!... Porquc, sc iivcsscn,
foiografarian ou filnarian iudo, c casos cono Dcic
Mcndcs (quc nao iivc o dcsprazcr dc conIcccr, cnquanio
19
prcsai scrian comprovados cono ncniirosos.
Sinio o nonc dc una fanília inicira. pais, nacs,
sogros, irnaos, nulIcr c filIas, cn×ovalIados, c cono o
niliiar nao podc c nao dcvc, por rcgulancnio disciplinar
do E×crciio, sc dcfcndcr, iono cu, c×clusivancnic cu, a
iniciaiiva dc dci×ar para voccs, nossas filIas, csic
allun, dc caraicr pariicular, con iudo quc pudcr vir a
rcunir, alcn do Livro dc Alicracõcs do pai dc voccs,
condccoraçõcs por arriscar a vida, clogios, para quc,
cono cu, sc orgulIcn, acina dc iudo, dc sc cIanarcn
DFILHANTE USTFA. Un nonc, cujo unico crro
conciido, foi cunprir con scu dcvcr c, principalncnic,
cunprir lcn. con Ionra, con dignidadc c Iunanidadc,
luiando scnprc para cviiar nalcs naiorcs do quc os quc
sc passavan no noncnio.
ConpariilIo a dor dos pais, nacs, parcnics, cnfin,
dos quc por infclicidadc pcrdcran scus cnics qucridos,
fanaiizados por idcais quc nao nc conpcic julgar, c quc
nao dcvian icr usado a violcncia para icniar conscgui-
los, nas nao posso dci×ar dc nc rcvoliar conira as
calunias jogadas solrc un Ioncn lon, cono o pai dc
voccs.
Dcijos

Mu)íu Joscìtu S. H)ííIuntc Ust)u
20


AL AL AL ALÉ ÉÉ ÉMDEUMACAL MDEUMACAL MDEUMACAL MDEUMACALÚ ÚÚ ÚNlA, NlA, NlA, NlA,
UMAlNGRATlD UMAlNGRATlD UMAlNGRATlD UMAlNGRATlDÃ ÃÃ ÃO OO O

21


A CALÚNIA

No dia 17 dc agosio dc 1985 iodos os jornais do país,
cn nancIcic dc princira pagina, pullicaran as
violcnias acusaçõcs fciias conira nin pcla Dcpuiada
Fcdcral ElizalciI Mcndcs dc Olivcira, Dcic Mcndcs. As
iclcvisõcs, nos Iorararios nolrcs, sacudiran a opiniao
pullica nosirando, nun quadro cIocanic, aqucla
scnIora cIorando copiosancnic cnquanio cra
cnircvisiada. As principais rcvisias do país ianlcn sc
solidarizaran con a Dcpuiada. Ariiculisias dc rcnonc
condcnaran-nc con vccncncia. En caria cncaninIada
ao Prcsidcnic da Fcpullica, Dcic Mcndcs, alcn dc
afirnar ia×aiivancnic quc fora por nin ioriurada,
nosirava o scu consirangincnio por ºicr quc suporia-lo
scguidancnic a jusiificar a violcncia conciida conira
pcssoas indcfcsas c dc forna dcsunana c ilcgal cono
scndo para cunprir ordcns c lcvado pclas circunsiancias
do noncnio".
No Uruguai, ondc cu c×crcia as funçõcs dc Adido do
E×crciio junio à Enlai×ada do Drasil, o assunio
ianlcn foi anplancnic pullicado pcla inprcnsa.
A opiniao pullica csiava csiarrccida con o
consirangincnio a quc una Dcpuiada Fcdcral, cono
ncnlro da coniiiva oficial do Prcsidcnic da Fcpullica,
fora sulnciida quando cnconirou-sc, frcnic a frcnic,
con o Ioncn quc, quinzc anos anics, a ºioriurara".
En Monicvidcu, fui olrigado a rciirar ninIa filIa, dc
22
15 anos, do colcgio ondc csiudava, dcvido ao clina dc
Iosiilidadc quc passou a sofrcr.
En Sania Maria, ncu pai con 84 anos c ninIa nac
con 74 rccclian ancaças quc lcvaran o ncu irnao,
Coroncl Fcnaio DrilIanic Usira, a dci×ar por alguns dias
o Conando da Escola dc Educaçao Física do E×crciio, a
fin dc dar a ncccssaria assisicncia aos nossos pais.
A inprcnsa, parlancniarcs, novincnios cn dcfcsa
dos Dirciios Hunanos, associaçõcs dc classc, c×igiran o
ncu rciorno ao Drasil. Paralclancnic, aquclcs quc
conlaicran o icrrorisno cran aprcscniados ao país
cono assassinos c corrupios. Ao ncsno icnpo, os
sulvcrsivos c os icrrorisias cran nosirados cono
pcssoas indcfcsas quc sofrcran porquc luiavan conira a
diiadura.
Houvc aic o caso do c×-icrrorisia TIcodoniro
Fonciro dos Sanios (Marcosi, niliianic do Pariido
Conunisia Drasilciro Fcvolucionario (PCDFi, quc foi
rccclido cono Icroi quando rcgrcssou do c×icrior, ondc
sc rcfugiara. TIcodoniro fora condcnado à noric (c×isiia
pcna dc noric naqucla ocasiaoi porquc naiou con un
iiro na nuca o Sargcnio da Força Acrca Drasilcira,
Valdcr Xavicr dc Lina, quc ao volanic dc un jipc o
iransporiava prcso. Agora o nosso Sargcnio Valdcr, dc
víiina do icrror passara a scr ia×ado dc agrcssor dc un
indcfcso.
Con a conivcncia c a pariicipaçao da Dcpuiada DETE
MENDES fora noniada una das naiorcs farsas a quc
csic pais ja assisiiu.
Para dcncgrir o E×crciio, dcnirc nuiios quc
conlaicran o icrrorisno, fui o cscolIido. Un niliiar
quc luiou conira a CucrrilIa Urlana cn Sao Paulo,
duranic quairo anos.
23
Para a na×ina rcpcrcussao, nao podcria Iavcr
ocasiao nais oporiuna quc o aprovciiancnio da visiia do
Prcsidcnic da Fcpullica ao país ondc cu c×crcia as
funçõcs dc Adido do E×crciio junio à Enlai×ada
Drasilcira.
Nada nclIor do quc una airiz para rcprcscniar o
papcl dc víiina. Nada nclIor do quc una Dcpuiada
Fcdcral para caluniar, cscudada nas suas inunidadcs
parlancniarcs.
24


A CARTA AO PRESIDENTE

ºOuc as ninIas princiras palavras scjan dc
agradccincnio a Vossa E×cclcncia pclo Ionroso conviic
con o qual fui disiinguida para aconpanIar a sua
coniiiva ao Uruguai. Oporiunidadc ínpar c quc
possililiiou-nc o conIccincnio c o icsicnunIo do
dcsvclo con quc Vossa E×cclcncia iraia as qucsiõcs
naiorcs da nossa Fcpullica. Nao fossc isso o lasianic,
iivc, ainda, o privilcgio dc convivcr Ioras agradavcis con
un grupo sclcio dc auioridadcs do nosso Pais c,
principalncnic, dc conpariilIar da conpanIia
Inicligcnic, scrcna c agradavcl dc dona Marli.
ºNo cnianio, Prcsidcnic, nao posso calar-nc dianic
da consiaiaçao dc una rcalidadc quc rcalriu cn nin
profunda c dolorosa fcrida. Na Enlai×ada do Drasil no
Uruguai scrvc cono Adido Miliiar o coroncl DrilIanic
Usira, pcrsonagcn fanoso do rcginc passado por sua
disposiçao firnc cn conandar c pariicipar dc scssõcs dc
ioriura a prcsos políiicos. Digo-o, Prcsidcnic, con
conIccincnio dc causa. fui ioriurada por clc.
ºInaginc, pois, Vossa E×cclcncia, o quanio foi difícil
para nin nanicr a aparcncia iranquila c cordial c×igida
pclas nornas do ccrinonial. Pior quc o faio dc
rcconIcccr o ncu aniigo ioriurador foi icr quc suporia-
lo scguidancnic a jusiificar a violcncia conciida conira
pcssoas indcfcsas c dc forna dcsunana c ilcgal cono
scndo para cunprir ordcns c lcvado pclas circunsiancias
dc un noncnio.
25
ºFclizncnic, Prcsidcnic, conscgui arrancar do nais
profundo do ncu scr a iranquilidadc c o cquilílrio
ncccssarios. A viagcn conandada por Vossa E×cclcncia
icvc c×iio plcno. Firna-sc, con ccricza, na Ancrica
Laiina a lidcrança do Drasil graças ao dcscoriino políiico
c firncza dc açao do scu Prcsidcnic.
ºNo cnianio, E×cclcncia, dc volia ao solo pairio,
dcsculro nao icr nais dirciio ao silcncio. Esiao
prcscnics, dc novo, os faniasnas dc un passado
rcccnic, ondc os ncus griios sc confundiran con os
griios dc ouiros ioriurados, ondc ninIas lagrinas ou
foran dc dor c rcvolia ou sinplcsncnic para cIorar
aquclcs quc nao rcsisiiran a violcncia dos ºpairioias"
cncapuzados cuja açao, na suposia dcfcsa dos
inicrcsscs naiorcs do Esiado, so sc nanifcsiava na
scgurança das nasnorras c na ccricza da inpunidadc.
ºPrcsidcnic, sci quc nuiias vozcs sc lcvaniarao na
lcnlrança da anisiia. Lcnlro, porcn, quc a anisiia nao
iornou dcsncccssaria a sancadora conjunçao dc csforços
dc ioda a Naçao con o oljciivo dc insialar una nova
ordcn políiica no Pais. O arlíirio ccdcu lugar ao dialogo
dcnocraiico. A Nova Fcpullica, sonIo dc onicn, c a
rcalidadc palpavcl dc Iojc. Mas cla nao sc consolidara sc
no aiual Covcrno, aqui ou alIurcs, clcncnios cono o
Coroncl DrilIanic Usira csiivcrcn infilirados cn
quaisqucr cargos ou funçõcs, ainda quc insignificanics,
o quc, diga-sc, nao c o caso.
ºNao crcio quc Vossa E×cclcncia soulcssc dc ial faio.
Por isso dcnuncio-o aqui. E pcço, cono víiina, cono
cidada c cono Dcpuiada Fcdcral ÷ cujo voio
incondicional cn 15 dc Janciro foi a prova naior dc sua
confiança nos proposiios da Aliança Dcnocraiica ÷
providcncias incdiaias c cncrgicas quc culnincn con o
26
afasiancnio dcssc niliiar das funçõcs quc dcscnpcnIa
no vizinIo país. TcnIo ccricza, E×cclcncia, quc una
dcicrninaçao sua ncssc scniido significara, anics dc
iudo, una dcnonsiraçao ao sofrincnio dos nilIarcs dc
lrasilciros c uruguaios quc acalan dc dcspcriar dc una
longa noiic dc arlíirio na qual a ioriura c os
ioriuradorcs fizcran paric dc una groicsca, irisic c
dolorosa rcalidadc.
ºPor scr una qucsiao dc inicrcssc dc ioda a Naçao,
rcscrvo-nc o dirciio, iao logo csia caria cIcguc às suas
naos, dc iorna-la dc conIccincnio do povo lrasilciro
airavcs da inprcnsa."
DETE MENDES
27


ALGUMAS MANCHETES DA ÉPOCA

MemórIa
O amargo reencontro
Ouínzc unos nuís tu)dc,
dcputudu )cconIccc cn Montcuídcu
nííítu) quc u to)tu)ou
FEVISTA VEJA ÷ 21 Ago 85

AdIdo no UruguaI era o
temIdo ºMajor TIbIrIçá"
JOFNAL DO DFASIL ÷ 17 Ago 85 ÷ 1a. Pagina

CoroneI que torturou Bete Mendes
não é maIs adIdo
JOFNAL DO DFASIL ÷ 17 Ago 85 ÷ Pag. 4

políiica
DenúncIa de torturas surpreende amIgos de BrIIbante
Ustra
A FAZÃO ÷ SANTA MAFIA ÷ FS

28
Ustra, o coroneI torturador,
some da embaIxada brasIIeIra
ZEFO HOFA ÷ 18 Ago 85

Apos dcnuncia pullica do dcpuiada paulisia Dcic Mcndcs, o
prcsidcnic Josc Sarncy dcniiiu o coroncl Carlos Allcrio
DrilIanic Usira dc suas funçõcs dc adido niliiar do Drasil cn
Monicvidcu. O niliiar ioriurou a dcpuiada c foi por cla rcconIccido
Sarney aIasta o
coroneI torturador
ZEFO HOFA ÷ 17 Ago 85

AtrIz pensou que Iosse um Iã
LEITE FILHO
Da Ediioria dc Políiica
COFFEIO DFASILIENSE ÷ 17 Ago 85

CoroneI nega que tenba
torturado Bete Mendes
ZEFO HOFA ÷ 22 Ago 85

29


Bete Mendes pede IIsta
de adIdos para ver se
bá maIs torturadores

Sarney conIIrma demIssão de TIbIrIçá ÷ En
iclcfoncna à airiz c dcpuiada Dcic Mcndcs, o prcsidcnic
Josc Sarncy infornou quc dcsdc o dia 12 o coroncl
Carlos Allcrio DrilIanic Usira, adido niliiar do Drasil no
Uruguai, csiava rcnovido do posio. Ncssa daia, princiro
dia da visiia do prcsidcnic ao Uruguai, a dcpuiada, quc
inicgrava a coniiiva oficial, rcconIcccu no adido o
'Major Tiliriça', quc a ioriurara cn scicnlro c ouiulro
dc 1970, c dc volia ao Drasil cscrcvcra ao prcsidcnic
narrando os faios. No dia 23, o ninisiro do E×crciio,
Lcónidas Pircs Conçalvcs, clogiou o coroncl DrilIanic c
anunciou quc clc pcrnancccria no cargo aic dczcnlro.
ENCICLOPÉDIA MIFADOF
ENCICLOPÉDIA DFITÃNICA DO DFASIL
LIVFO DO ANO 1985
Pag. 26
30

Repercussão no UruguaI
Enquanio Isso, a Inprcnsa uruguaia noiicia, con
dcsiaquc, o rcconIccincnio dc Usira pcla dcpuiada Dcic
Mcndcs. Todos os scis jornais dc Monicvidcu ÷ ºEl Dia",
ºEl Pais", ºÚliinas Noiicias", ºDiario dc La NocIc", ºLa
Manana" c ºLa Hora" pullicaran infornaçõcs solrc a
idcniificaçao do ioriurador. Mas foi ºLa Hora" qucn dcu
naior cspaço para o icna. nciadc da pagina cinco foi
dcdicada à dolorosa c×pcricncia vivida por Dcic Mcndcs.
Con un linIa dc apoio quc cIanava a aicnçao para ºo
caso do adido niliiar ioriurador dcnunciado por Dcic
Mcndcs", una grandc nancIcic dava a noiícia. ºCrcscc
no Drasil o clanor pcla Jusiiça para os quc violaran os
Dirciios Hunanos". A pagina coniava, ianlcn, con
una foiografia da dcpuiada ilusirando a naicria.
ZEFO HOFA ÷ 20 Ago 85

La Manana
MONTEVIDEO, DOMINGO lS DE AGOSTO DE l9S5
Gran repercusIón
tIene en BrasII
eI caso de
agregado mIIItar en Uruguay

Su)ncu dcstítuuc Ag)cgudo cn U)uguuu
LA MANANA ÷ 17 Ago 85 ÷ MONTEVIDEO
31

H)usíí Ccsu Ag)cgudo
Mííítu) cn U)uguuu
Acusudo dc To)tu)u
EL PAIS ÷ 17 Ago 85 ÷ MONTEVIDEO

TbeodomIro, de voIta:
ºFarIa tudo outra vez"
JOFNAL DO DFASIL ÷ 06 SET 85


FEVISTA VEJA

32

JOFNAL DO DFASIL ÷ 07 SET 85
33


O COMUNICADO DO MINISTRO DO EXÉRCITO

No dia 19 dc agosio o E×crciio, airavcs do nosso
Minisiro Ccncral LEÔNIDAS PIFES CONCALVES,
clalorou un docuncnio rcscrvado para scr lido a iodos
os cscalõcs sulordinados. Cono ial docuncnio, por
vazancnio, acalou scndo pullicado pcla inprcnsa, vou
rcproduzi-lo con a finalidadc dc rcunir ncsic livro iodos
os dados a rcspciio dcssc cpisodio.

RIo ÷ O ninisiro do E×crciio, Lcónidas Pircs
Conçalvcs, dcicrninou ao Ccniro dc Conunicaçao do
E×crciio quc infornassc ºa iodos os cscalõcs
sulordinados" quc o coroncl Carlos Allcrio DrilIanic
Usira goza dc ioda confiança c quc pcrnancccra adido
niliiar no Uruguai ºaic conplciar o pcríodo
rcgulancniar".
Ainda por dcicrninaçao do ninisiro do E×crciio, o
gcncral dc Drigada Fupcrio Clodoaldo Pinio, cIcfc do
CCE×, iransniiiu suas palavras, cn conunicado
rcscrvado, afirnando quc ºaquclcs quc aiuaran
pairioiicancnic conira os sulvcrsivos c os icrrorisias,
pcrdoados pcla anisiia, ncrcccn o rcspciio dc nossa
insiiiuiçao pclo c×iio alcançado, nuiias vczcs con o
risco da propria vida".
÷ O E×crciio coniinua scndo un iodo solidario c
assin conirilui para o apcrfciçoancnio das insiiiuiçõcs
34
dcnocraiicas lrasilciras. Janais scra aiingido por
palavras c aios rcialiaiorios por algun daquclcs quc
onicn o olrigaran a sair dc scus quaricis para quc a
Naçao nao irilIassc caninIos idcologicos indcscjados
pclo nosso povo".
O docuncnio, rcscrvado, cn duas laudas, narra os
cpisodios quc cnvolvcran, rcccnicncnic, a dcpuiada
DciI Mcndcs c o coroncl DrilIanic ÷ a qucn acusou dc
ic-la ioriurado ÷ duranic viagcn do prcsidcnic Sarncy
ao Uruguai, ondc o niliiar c adido.
É a scguinic a ínicgra do docuncnio assinado pclo
gcncral Fupcrio Clodoaldo Pinio.
ºA dcpuiada ElizalciI Mcndcs dc Olivcira fcz
divulgar, airavcs da Inprcnsa, caria alcria ao c×no. sr.
Prcsidcnic da Fcpullica, conicndo acusaçõcs ao ccl. Ari.
Carlos Allcrio DrilIanic Usira, adido do E×crciio junio à
cnlai×ada do Drasil no Uruguai. Dcclarou-sc ainda
'consirangida' con as aiiiudcs c iraiancnio a cla
dispcnsados pclo rcfcrido oficial, nas divcrsas ocasiõcs
cn quc sc cnconiraran duranic a rcccnic visiia
prcsidcncial àquclc país. Concluiu soliciiando o incdiaio
afasiancnio do ccl. Usira do cargo quc aiualncnic
c×crcc no c×icrior.
ºO ccl. Usira foi noncado para c×crccr o cargo dc
adido do E×crciio no Uruguai, cn junIo dc 1983,
dccorrcnic dc sclcçao lascada no ncriio profissional.
Assuniu a rcfcrida conissao, quc icn a duraçao dc 2
anos, cn dczcnlro dc 1983. Cono a noncaçao para
nissõcs no c×icrior c fciia con 6 ncscs dc anicccdcncia,
o ccl. Usira foi c×oncrado daquclas funçõcs por dccrcio
prcsidcncial, daiado dc 10 dc julIo dc 1985, dcvcndo scr
sulsiiiuído cn dczcnlro dc 1985.
ºDuranic a visiia ao Uruguai do c×no. sr. Prcsidcnic
35
da Fcpullica, cuja coniiiva dcpuiada ElizalciI Mcndcs
inicgrou, ocorrcu o rcconIccincnio nuiuo cnirc o
coroncl c a parlancniar, aniiga niliianic dc organizaçao
icrrorisia. Na ocasiao, o iraiancnio cnirc anlos
iranscorrcu dc acordo con as nornas sociais, funcionais
c diplonaiicas c×igidas pclas circunsiancias, c cn iodas
as oporiunidadcs sulscqucnics pcrnancccu o
iraiancnio cordial, o quc podc scr aicsiado por
funcionarios da nossa cnlai×ada naquclc país. En
ncnIun noncnio o coroncl dcsculpou-sc por sua
aiuaçao no conlaic ao icrrorisno no passado.
ºScu conporiancnio nodificou-sc, qucrcnos crcr,
cn conscqucncia da prcssao dos ncsnos grupos quc
vcn radicalizando posiçõcs airavcs da Inprcnsa c dc
pronunciancnios dc alguns parlancniarcs.
ºO sr. ninisiro qucr dci×ar claro quc.
÷ O ccl. Usira c o nosso Adic× no Uruguai, goza dc
nossa confiança c pcrnancccra aic conplciar o pcríodo
rcgulancniar.
÷ Aquclcs quc aiuaran pairioiicancnic conira os
sulvcrsivos c os icrrorisias, pcrdoados pcla anisiia,
ncrcccn o rcspciio dc nossa insiiiuiçao pclo c×iio
alcançado, nuiias vczcs con o risco da propria vida.
÷ O E×crciio coniinua scndo un iodo solidario c
assin conirilui para o apcrfciçoancnio das insiiiuiçõcs
dcnocraiicas lrasilciras. Janais scra aiingido por
palavras c aios rcialiaiorios por algun daquclcs quc
onicn o olrigaran a sair dos scus quaricis para quc a
Naçao nao irilIassc caninIos idcologicos indcscjados
pclo nosso povo.
ºO sr. ninisiro dcicrnina a rciransnissao urgcnic do
prcscnic infornc× a iodos os cscalõcs sulordinados c
quc scja dado conIccincnio a iodo o pcssoal".
36
ÚLTIMA HOFA ÷ 24 dc Ago 85
37


A CARTA DE BETE MENDES AO MINISTRO DO
EXÉRCITO

Conirapondo csia noia, DETE MENDES nao icndo
conscguido un dos scus oljciivos, o dc dcsiiiuir-nc do
cargo, lcu na Canara dos Dcpuiados, cn 28 dc
scicnlro dc 1985, a caria alai×o quc cnviara ao nosso
Minisiro.

ºDrasília, 27 dc agosio dc 1985.
ScnIor Minisiro
A proposiio do Conunicado Fcscrvado do CCE×,
assinado pclo Ccncral dc Drigada Clodoaldo Pinio,
vcnIo, pcla prcscnic, csclarcccr a Vossa E×cclcncia quc.

1 ÷ Fcafirno inicgralncnic o ic×io da caria quc
cnvici ao Prcsidcnic Josc Sarncy, cn 15 do corrcnic,
rclaiando o cnconiro quc iivc con o Coroncl DrilIanic
Usira no Uruguai.
2 ÷ Fcpudio, pois, con vccncncia, a afirnaçao
coniida no rcfcrido conunicado dc scguinic icor.
º...cn ncnIun noncnio o Coroncl dcsculpou-sc por
sua aiuaçao no conlaic ao icrrorisno no passado".
Por nais dc una vcz, ScnIor Minisiro, o Coroncl
accrcou-sc dc nin iraiando-nc con analilidadc,
icniando jusiificar sua pariicipaçao no cpisodio c
dcsculpando-sc por ºicr cunprido ordcns" c por ºicr sido
lcvado pclas circunsiancias dc un noncnio Iisiorico".
38
Ouando o conunicado do CCE× invoca o icsicnunIo
dos funcionarios da Enlai×ada Drasilcira no Uruguai,
ccriancnic o faz por dcsconIcccr quc dcsscs
funcionarios rcccli un cariao, no qual sc rcfcrcn
conovidos ao quc cIanan ºncu gcsio dc pcrdao".
3 ÷ Fcpudio, ainda, ScnIor Minisiro, a insinuaçao
dc icr ºnodificado" ncu conporiancnio. A cducaçao c o
rcspciio às nornas diplonaiicas cvidcnciadas no ncu
proccdincnio cn Moniividcu nao inpcdiran quc, no
rcccsso dos ncus aposcnios, ainda no Uruguai, cu
cscrcvcssc a caria quc fiz cIcgar ao Prcsidcnic Sarncy,
ncnos dc 24 Ioras apos nosso rciorno ao Drasil.
4 ÷ Diio isso, ScnIor Minisiro, iorna-sc ncccssario
rcncnorar alguns faios, cnlora nc scja nuiio doloroso.
Cono afirnci ao Prcsidcnic Sarncy, rcncic-nc ao
passado, quando fui scqucsirada, prcsa c ioriurada nas
dcpcndcncias do DOI-CODI do II E×crciio, ondc o Major
DrilIanic Usira (Dr. Tiliriçai conandava scssõcs dc
cIoquc clcirico, pau-dc-arara, ºafogancnio", alcn do
iradicional ºanaciancnio" na lasc dos ºsinplcs" iapas,
alicrnado con ioriura psicologica. Tivc soric, rcconIcço,
ScnIor Minisiro. dcpois dc iudo, fui julgada c
considcrada inoccnic cn iodas as insiancias da Jusiiça
Miliiar quc, por isso, nc alsolvcu; c aquclcs inoccnics
cono cu, cujos corpos cu vi, c quc csiao nas lisias dc
dcsaparccidos?
5 ÷ Diz o conunicado do CCE× quc º...aquclcs quc
aiuaran pairioiicancnic conira os sulvcrsivos c os
icrrorisias pcrdoados pcla anisiia, ncrcccn o rcspciio
da nossa insiiiuiçao..." FcconIcço quc a anisiia ÷ pcla
qual luici, ja alsolvida (porianio, scn dcla ncccssiiari ÷
cono foi aprovada c una lci quc dcvc alcançar os dois
lados. O quc nao faço, iodavia, c calar-nc anic a
39
lancniavcl prcniaçao, rcsulianic do iraiancnio cono
Icroi, pclo Covcrno anicrior, a un ioriurador dc
inoccnics, assin considcrados pcla Jusiiça Miliiar.
ScnIor Minisiro, qucro rcssaliar quc, cono cidada c
parlancniar, ncnIun aio ncu aponia para qualqucr
iipo dc ofcnsa às Forcas Arnadas. Pclo conirario,
inclusivc ncssc gcsio agora nao pcrfciiancnic
conprccndido, csia cvidcnic a prcocupaçao quc iivc c
icnIo dc dcfcndcr c forialcccr as insiiiuiçõcs para a
conquisia c prcscrvaçao da dcnocracia. As Forças
Armadas brasIIeIras, como InstItuIção guardIã dessa
ordem democrátIca teve, tem e terá meu proIundo
respeIto e sIncero acatamento. (o grifo c do auiori
A jovcn csiudanic dc 1970 ficou calada duranic 15
anos ÷ clcgcu-sc, cono rcgisira a inprcnsa, scn a
ºlandcira" dc víiina. No Congrcsso, cn 30 ncscs dc
nandaio, janais dcfcndcu qualqucr ncdida rcvancIisia.
Hojc, no cnianio, ianlcn cn rcspciio à ncnoria dos
quc norrcran sol ioriura, c×ccuiados scn dirciio a
julgancnio, c olrigada a rcclanar c c×igir providcncias.
TcnIo ccricza dc quc nas filciras do E×crciio, da
Acronauiica c da MarinIa c c×iraordinariancnic
najoriiario o nuncro dc niliiarcs dignos, Ionrados,
profissionais inicligcnics, culios c, porianio, capazcs dc
ocupar cargos no c×icrior scn conproncicr a inagcn
dcnocraiica do nosso País.
ScnIor Minisiro, pcranic a Naçao, onicn, assin
cono Iojc, c dianic da Hisioria scnprc, nada icnIo quc
nc condcnc. Nao rcncgo ncu passado, c nuna linIa dc
cocrcncia con clc, consiruo agora o ncu fuiuro. A caria
ao Prcsidcnic Sarncy, ianio quanio csia, Ia dc scrvir
cono icsicnunIo da ninIa açao firnc na dcfcsa dos
idcais pclos quais scnprc luici. O quc considcrci
40
ncccssario c corrcio cu fiz. Daqui para a frcnic so nc
rcsia aguardar cvcniuais providcncias. As dccisõcs a
rcspciio fogcn à ninIa conpcicncia c ao Podcr
Lcgislaiivo.
Nada nais, pois, icnIo a falar ou fazcr.
Dcic Mcndcs
Dcpuiada Fcdcral".
Transcriio dc ºO Clolo" ÷ 28108185
41


MINHA VOLTA AO BRASIL

Ouando rciornci ao Drasil, cn janciro dc 1986, apos
o cnccrrancnio nornal da ninIa nissao cono Adido do
E×crciio, coniinuci a sofrcr acusaçõcs quc sc rcporiavan
ao cscandalo forjado pcla Dcpuiada. Esia, duranic a
canpanIa políiica para a sua rcclciçao coniinuava nc
acusando. Associaçõcs dc Dirciios Hunanos, orgaos dc
classc c sindicaios, agora csiavan indignados porquc o
ncu nonc, cnirc o dc ouiros Coroncis, fora lcvado à
considcraçao do Alio Conando do E×crciio para a
cscolIa dos fuiuros Ccncrais. A Vcrcadora do PT, Hclcna
Crcco, dc Dclo Horizonic, cn noiícia pullicada nos
principais jornais do país dissc. ºO crinc quc csic
Ioncn praiicou c inanisiiavcl c inprcscriiívcl por scr
un crinc quc lcsa a Iunanidadc. Dc nada adianiou a
dcnuncia dc una dc suas víiinas, a Dcpuiada DETE
MENDES, quc o rcconIcccu c o dcnunciou cono Adido
Miliiar no Uruguai. A sua possililidadc dc pronoçao c
pclo ncnos insoliia".
(Zcro Hora ÷ 5112186i

A orqucsiraçao airavcs da inprcnsa coniinuou nun
crcsccndo.
A ninIa fanília coniinuou sofrcndo prcssõcs con as
críiicas pcrnancnics à ninIa pcssoa.
En agosio dc 1986 inicici as pcsquisas para cscrcvcr
42
csic livro. Duranic quairo ncscs, nas Ioras vagas dc
ncu iralalIo, conccci a juniar dados nos Inqucriios
Policiais, Proccssos, Arquivos dc varios Órgaos,
Dillioiccas, livros, jornais c rcvisias da cpoca. Foi un
iralalIo isolado, scn coniar con o apoio dc qualqucr
insiiiuiçao, ncn ncsno do E×crciio.
Ao longo dcsic livro prcicndo coniar una ciapa da
ninIa vida c nosirar aos jovcns quc dcsconIcccn cssc
pcríodo da nossa Hisioria cono agian os sulvcrsivos-
icrrorisias. Prcicndo, ianlcn, rclcnlrar cssa ºgucrra
suja" aos quc, por convcnicncia, insisicn cn dciurpar a
vcrdadc.
Sao pouquíssinas as açõcs quc ciio ncsic livro pois
sc fossc narrar iodos os aios crininosos dcssc pcríodo,
podcria cscrcvcr un livro para a naioria das
Organizaçõcs quc praiicavan a luia arnada.
Cono nao icnIo inicnçõcs dc rcvancIisno, usarci
apcnas as iniciais, os noncs falsos ou os codinoncs das
pcssoas ciiadas. Conscrvo, cnircianio, cn un cofrc nun
lanco c cn copias disiriluídas cnirc alguns anigos, o
nonc conplcio das pcssoas ncncionadas c ioda
docuncniaçao consuliada. Apcnas darci o nonc
daquclcs quc assuniran pullicancnic, airavcs dc
jornais ou dc livros, suas pariicipaçõcs, cn naior ou
ncnor cscala, dc acordo con as convcnicncias.
Prcicndo, ao final dcsic livro nun rcsuno, nosirar
paric dcssa gucrrilIa c dcsncniir caicgoricancnic a
Dcpuiada DETE MENDES, nosirando, airavcs dc
docuncnios c dc dcpoíncnios, quc fui por cla acusado
dc crincs quc nao concii.
Prcicndo nosirar o quc un grupo dc pcssoas, nuiio
lcn organizado, podc fazcr para caluniar c acalar con a
iranquilidadc dc ioda una fanília. Prcicndo nosirar quc
43
a Dcpuiada DETE MENDES csqucccu-sc dc dizcr ao
povo quc a alsolviçao dc alguns jovcns, inclusivc a dcla,
sc dcvc, cn paric, ao dcpoincnio quc prcsici na Jusiiça
cn favor dclcs. Prcicndo nosirar quc a Dcpuiada DETE
MENDES scnprc foi nuiio lcn iraiada c janais foi
ioriurada.
Sou un cidadao conun. Nao possuo, cono a
Dcpuiada, inunidadcs parlancniarcs. Dcniro dcsic
conic×io afirno pcranic a opiniao pullica quc a scnIora
Dcic Mcndcs.
1 - MentIu quando dIsse que IoI torturada por
mIm.
2 - MentIu quando aIIrmou: ºtc) quc supo)tu-ío,
scguíduncntc u ]ustí]ícu) u uíoícncíu conctídu cont)u
pcssous índc]csus c dc ]o)nu dcsununu c íícguí cono
scndo pu)u cunp)í) o)dcns c ícuudo pcíus cí)cunstuncíus
dc un noncnto."
3 - MentIu quando na sua entrevIsta ao JornaI ºO
GLOBO", em 1? de agosto de 19SS, dIsse que:
u. tcstcnunIu)u o dcsupu)ccíncnto dc pcssous quc
pussu)un pcíus nuos do Co)oncí H)ííIuntc Ust)u;
I. pu)cntcs scus tunIcn ]o)un p)csos c to)tu)udos;
c. cstcuc p)csu no DOI du)untc 3U díus;
d. du)untc u p)ísuo so])cu to)tu)us ]ìsícus c
psícoíògícus dc todos os típos;
c. nínIu nuíIc) íIc díssc)u, cn Montcuídcu, quc °o
ucontccído no pussudo nuo tínIu u ncno) ínpo)tuncíu¨.
4 - MentIu quando na sua entrevIsta ao jornaI ºO
PASQUIM" 1? Fev S6 a S Mar S6 dIsse:
a. °A nínIu o)gunízucuo nuo pu)tícípuuu dc ncnIunu
ucuo u)nudu, cu c)u du VAH-PALMAHES. Unu
díssídcncíu du VPH c a gente não assaItava banco e
nem nada dIsso". (O g)í]o c do uuto)i
44
I. °Ouundo cIcgucí nu OHAN os poíícíuís duuun tí)os
pu)u o uíto pu)u concno)u) u nínIu cuptu)u¨.
S - MentIu quando em entrevIsta à RevIsta
ºVEJA", 21 de agosto de 19SS dIsse que:
u. scus puís tunIcn ]o)un dctídos c uncucudos dc
to)tu)u c quc o °co)po dc un unígo, no)to u puncudus,
]oí-íIc nost)udo cstcndído nunu nucu pu)u dcscquíííI)u-
íu cnocíonuíncntc¨;
I. du)untc u suu cIcgudu con u conítíuu do
P)csídcntc, cu cstuuu u suu ])cntc, ]unto u unu ccntcnu
dc )ostos cn]íící)udos u nu)gcn dc un tupctc uc)ncíIo
quc sc cstcndíu pcío cIuo do Ac)opo)to dc Cu))usco. E
quc ncssu ocusíuo cíu nc cunp)íncntou ]o)nuíncntc c
pussou udíuntc nu íongu ]ííu dc cunp)íncntos
6 - MentIu quando na sua carta ao MInIstro do
ExércIto, IIda por eIa na Câmara dos Deputados, dIsse
ter vIsto ºco)pos dc pcssous ínoccntcs c quc cstuo nu
íístu dos dcsupu)ccídos."

Coniando paric dc ninIa vida, prcicndo, ncsic livro,
nosirar quc a Dcpuiada, alcn dc nc caluniar, concicu
una ingraiidao.
Nos capíiulos finais, iicn por iicn, rclaio iodas as
suas acusaçõcs caluniosas apos c×plicar cn dcialIcs o
quc foi a luia conira o icrrorisno. Dcus c o povo quc nc
julgucn.
45


ALGUMAS MANCHETES DE 19S6

CbIco AnysIo tem novIdades para abrII
CbIco: personagens O icrcciro c o Capiiao Trovao, un
c×-ioriurador quc volia c ncia cnconira alguna dc suas
víiinas ÷ c foi inspirado no rcccnic cnconiro cnirc a
dcpuiada Dcic Mcndcs c o coroncl Carlos Allcrio
DrilIanic Usira, ocorrido no Uruguai. Para saírcn da
inaginaçao dc CIico Anysio c cIcgarcn ao vídco, porcn,
csscs pcrsonagcns icrao dc airavcssar os caninIos da
Ccnsura.
FEVISTA VEJA
22 Jan 86

CoroneI acusado de ser
torturador reaparece
em púbIIco em Bras¡IIa
JOFNAL DO DFASIL ÷ 8 Alr 86

Vereadora não aceIta
a promoção de UIstra
ZEFO HOFA ÷ 5 Dcz 86

46
Ustra reaparece e
trabaIba na poI¡cIa
JOFNAL DE DFASÍLIA 12 Jul 86


O PASOUIM 27 Fcv 86 a 05 Mar 86
47


AESCALADADOTERROR AESCALADADOTERROR AESCALADADOTERROR AESCALADADOTERROR

48


MEU OBJETIVO: ECEME

En 1966, cu nc prcparava para fazcr o concurso à
Escola dc Esiado-Maior. Era una ciapa nuiio
inporianic da ninIa carrcira.
Foi un ano nuiio duro, dcdicado quasc quc
c×clusivancnic aos csiudos. Pouco icnpo nc solrava
para ouiras aiividadcs quc nao fosscn o ncu iralalIo
na cascrna.
A iranquilidadc do país foi sacudida por una
scqucncia dc c×plosõcs dc lonlas, una dclas, cn 25 dc
julIo dc 1966, no Acroporio dc Cuararapcs. O oljciivo
principal dcssc aicniado cra o dc assassinar o MarccIal
Cosia c Silva. Ncssa ocasiao norrcran o jornalisia
Edson Fcgis CarvalIo c o Alniranic da Fcscrva Nclson
Concs Fcrnandcs, ficando fcridas 13 pcssoas, inclusivc
una criança dc 6 anos dc idadc.
Capiiao, scn accsso a naiorcs infornaçõcs, cu
ionava conIccincnio do quc sc passava no país airavcs
dc convcrsas con conpanIciros ou pclas noiícias nos
jornais.
Moravanos, cu c ninIa nulIcr, Joscíia, nun
pcqucno apariancnio no Lcllon, Fio dc Janciro, quc
acalara dc conprar c quc luiavanos para pagar.
No final dcssc ano os ncus csforços foran
rcconpcnsados, pois passara no concurso para a Escola
dc Esiado-Maior.
En 1967, inicici o curso dc ircs anos na Praia
49
VcrnclIa, Fio dc Janciro. Ainda cra capiiao. Conccci a
ºqucinar as pcsianas" para nc sair lcn no curso.
50


MARIGHELLA: O IDEÓLOGO DO TERROR

En julIo dc 1967, Carlos MarigIclla, convidado
oficialncnic para pariicipar da Confcrcncia da
Organizaçao Laiino-Ancricana dc Solidaricdadc (OLASi,
scguiu para Cula.
En 17 dc agosio dc 1967, cnviou una caria ao
Coniic Ccniral do Pariido Conunisia Drasilciro (PCDi,
ronpcndo dcfiniiivancnic con o Pariido.
En 18 dc agosio do ncsno ano, airavcs dc ouira
caria, dcu ioial apoio c solidaricdadc às rcsoluçõcs
adoiadas pcla OLAS. É dcsia caria quc iranscrcvo o
scguinic irccIo.

ºNo Drasil Ia forças rcvolucionarias convcncidas dc
quc o dcvcr dc iodo o rcvolucionario c fazcr a rcvoluçao.
Sao csias forças quc sc prcparan cn ncu país, c quc
janais nc condcnarian, cono faz o Coniic Ccniral, so
porquc cnprccndi una viagcn a Cula c nc solidarizci
con a OLAS c a rcvoluçao culana. A c×pcricncia da
rcvoluçao culana cnsinou, conprovando o accrio da
icoria nar×isia lcninisia, que a únIca maneIra de
resoIver os probIemas do povo é a conquIsta do poder
peIa vIoIêncIa das massas, a destruIção do apareIbo
burocrátIco e mIIItar do Estado a servIço das cIasses
domInantes e do ImperIaIIsmo, e a sua substItuIção
peIo povo armado". (O grifo c do auiori.

51
Assin surgia no Drasil una organizaçao icrrorisia
das nais aiuanics c das nais sanguinarias icndo cono
un dc scus lídcrcs Carlos MarigIclla ÷ a ACÃO
LIDEFTADOFA NACIONAL (ALNi.

En 1968, a pariir das idcias dc MarigIclla, sc
inicnsifican c apcrfciçoan os aios dc icrror c as
icniaiivas dc inplaniaçao da gucrrilIa urlana c rural.
Concçan a aiuar, aiivancnic, algunas das scguinics
organizaçõcs icrrorisias. Açao Lilcriadora Nacional
(ALNi, Ala VcrnclIa do PC do D, Conando dc Lilcriaçao
Nacional (COLINAi, Movincnio dc Lilcriaçao Popular
(MOLIPOi, Movincnio Fcvolucionario 8 dc Ouiulro (MF-
8i, Movincnio Fcvolucionario Tiradcnics (MFTi, Pariido
Conunisia Drasilciro Fcvolucionario (PCDFi, Pariido
Conunisia Fcvolucionario (PCFi, Vanguarda Arnada
Fcvolucionaria Palnarcs (VAF-PALMAFESi, Vanguarda
Popular Fcvolucionaria (VPFi, Fcsisicncia Dcnocraiica
(FEDEi c ouiras.

Concçaran, a scguir, os aios dc icrror. assalios a
lancos, scqucsiros, assassinaios, aiaqucs às scniinclas
c radio-pairulIas, furios c roulos dc arnas dos quaricis
c nuiios ouiros.
Na cpoca cu nao salia quc csics faios icrian cn
ninIa vida una inporiancia naior do quc para a
naioria dos lrasilciros.
Nao inaginava quc scria un, dcnirc nuiios, a
conlaicr o icrror quc concçava a scr inplaniado no
Drasil.
Nao cspcrava quc scria un dia injuriado c caluniado
por icr cunprido con o ncu dcvcr, luiando cn una
gucrra pcrigosa c suja, conira ininigos dcsconIccidos,
52
niliiarncnic ircinados c disposios a iudo, para
inplaniar, no Drasil, una diiadura dc csqucrda.

Para nclIor oricniar a sua organizaçao, MarigIclla
difundiu, cn junIo dc 1969, o ºMininanual do
CucrrilIciro Urlano".
A olra, iraduzida cn varios idionas, scrviu dc ºlivro
dc calcccira" para as DFICADAS VEFMELHAS na Iialia
c para o grupo icrrorisia DAADEF-MEINHOFF na
AlcnanIa. Ela c×prcssa o pcnsancnio dc MarigIclla c o
quc sc dcvc cspcrar dos grandcs grupos c×ircnisias.

TrccIos c×iraídos do Mininanual.

°No H)usíí, o uoíunc dc ucocs uíoícntus p)utícudus
pcíos guc))ííIcí)os u)Iunos, íncíuíndo no)tcs, cxpíosocs,
cuptu)u dc u)nus, nunícocs, cxpíosíuos, ussuítos u
Iuncos, ctc... ]u )cp)cscntu uígo dc pondc)uucí, pu)u nuo
dcíxu) nu)gcn u quuíquc) dúuídu soI)c os )cuís
p)opòsítos dos )cuoíucíonu)íos¨.
°O ]ustícuncnto do cspíuo du CIA, CIu)ícs CIundíc),
÷ nííítu) no)tc-unc)ícuno quc ucío du Guc))u do Víctnun
pu)u sc ín]íít)u) no ncío cstuduntíí I)usíící)o, os °tí)us¨ c
poíícíuís nííítu)cs quc tcn sído no)tos cn cIoqucs
sung)cntos con os guc))ííIcí)os u)Iunos, tudo Isto
atesta que estamos em pIena guerra revoIucIonárIa e
que a guerra só pode ser IeIta através de meIos
vIoIentos". (o g)í]o c do uuto)i

As organizaçõcs icrrorisias lrasilciras luiavan
dcniro dc un conic×io dc gucrra rcvolucionaria. Una
gucrra nao convcncional ondc os icrrorisias, infilirados
no scio da populaçao, iinIan iodas as vaniagcns. Una
53
gucrra ondc os niliianics cran icrrorisias ncsno, c nao
jovcns univcrsiiarios idcalisias quc ºapanIavan da
polícia porquc discordavan da diiadura". Una gucrra
ondc os niliianics cran cnquadrados por organizaçõcs
icrrorisias nuiio lcn csiruiuradas quc rccclian do
c×icrior arnas, dinIciro c nuniçõcs. Una gucrra ondc
os niliianics cran cnviados para cursos dc gucrrilIa no
c×icrior c dc ondc voliavan apcrfciçoados na iccnica dc
inplaniaçao do icrror.
En]ín, unu guc))u su]u, poís cono csc)cucu
Mu)ígIcííu, c)u unu guc))u ondc cícs uíuíun cunu]íudos
nunu socícdudc quc p)ctcndíun dcst)uí), pu)u ínpíuntu),
con u ]o)cu dus u)nus, o conunísno no H)usíí.
54


A MORTE DE MARIGHELLA

ºAiraído a una cilada por dois padrcs prcsos pcla
polícia c usados cono isca, o c×-dcpuiado conunisia
Carlos MarigIclla norrcu nciralIado pclo DOPS onicn
à noiic, na csquina das Alancdas Lorcna c Casa Dranca,
quando usava una pcruca casianIa".
ºDuas invcsiigadoras pariiciparan da diligcncia,
fingindo-sc dc nanoradas dc ouiros policiais quc
vigiavan o local do cnconiro c una dclas, Esicla dc
Darros Dorgcs, foi norialncnic fcrida na calcça duranic
o iiroicio quc os dois aconpanIanics dc MarigIclla
iravaran con os agcnics do DOPS, anics dc scrcn
prcsos".
ºO plano concçou con a prisao dos fradcs
doninicanos Ivo c Fcrnando, dcnunciados por un
csiudanic c×-prcsidcnic da c×iinia Uniao dos
Esiudanics dc Sao Paulo".
ºForan prcsas nais dc 20 pcssoas".
ºApos confcssarcn quc pcricncian ao grupo
MarigIclla, frci Ivo c o frci Fcrnando concordaran cn
narcar un cnconiro con o c×-dcpuiado na Alancda
Casa Dranca. O iclcfoncna foi gravado. a scnIa cra ºvou
à iipografia às 20I30nin".
ºOs policiais ccrcaran o local inclusivc con a ajuda
dc cacs pasiorcs, quc duranic o iiroicio cviiaran a fuga
dos dois fradcs. Frci Lconardo foi nordido na pcrna
quando icniava cscapar aprovciiando a confusao".
ºMarigIclla nao foi apanIado vivo porquc scu
55
csqucna dc scgurança, ianlcn nuiio lcn arnado,
rcagiu incdiaiancnic, olrigando os policiais a aiirar
con as nciralIadoras".
(TranscrIto do JornaI do BrasII, 1.° Caderno, pág. 1S,
edIção de 06/11/69.i


Aíuncdu Cusu H)uncu
Sítuucuo upòs o con])onto con Mu)ígIcííu
56


A IMPORTÅNCIA DO MINIMANUAL

O ºMininanual do CucrrilIciro Urlano" c iao
inporianic quc Clairc Sicrling cn scu livro ÷ ºA FEDE
DO TEFFOF ÷ A Cucrra Sccrcia do Tcrrorisno
Inicrnacional", EDITOFA NÓFDICA, sc rcfcrc a clc nas
paginas. 18, 22, 31, 32, 39, 47, 179, 184, 201 c 328 n1.
Dcsic livro, cuja lciiura rcconcndo, iranscrcvo alai×o
alguns ic×ios.

ºO Mínínunuuí díz tudo, cn quu)cntu c oíto pugínus
coIc)tus dc tcxto cn típo níúdo. Expíícu po)quc notíuo us
cídudcs suo ncíIo)cs quc us zonus )u)uís pu)u opc)ucocs
dc guc))ííIu c cono p)occdc) ncíus. nudu dc °u)cs
cst)ungcí)os¨ c, scnp)c quc possìucí, ocupucocs
°no)nuís¨. Sugc)c cono t)cínu) cn quíntuís u)Iunos;
cxpíodí) pontcs c ]c))ouíus; ícuuntu) dínIcí)o con o
)csgutc dc scqùcst)o c °cxp)op)íucocs¨ dc Iuncos,
utucundo °o sístcnu nc)uoso do cupítuíísno¨; píunc]u) u
°ííquíducuo ]ìsícu¨ dc poíícíuís g)uduudos c uítus putcntcs
nííítu)cs; íídu) con cspíocs c ín]o)nuntcs, quc dcucn sc)
sunu)íuncntc cxccutudos, p)c]c)íucíncntc po) °un úníco
])unco-utí)udo), pucícntcncntc, sozínIo c dcsconIccído,
opc)undo cn uIsoíuto scg)cdo c u sunguc-])ío¨.
Hcssuítu u ínpo)tuncíu dc up)cndc) u dí)ígí) un
uutonòucí, pííotu) un uuíuo, ucíc]u) un Iu)co, sc)
nccuníco c tccníco cn )udío, nuntc)-sc cn Iou ]o)nu
]ìsícu, donínu) u ]otog)u]íu c u quìnícu, udquí)í) °un
pc)]cíto conIccíncnto dc cuííg)u]íu¨ pu)u ]uísí]ícu)
57
docuncntos, sc) p)utíco dc cn]c)nugcn c ]u)nucíu, Icn
cono cn]c)ncí)o dc cunpunIu °con uígun conIccíncnto
dc cí)u)gíu¨. AIo)du nínucíosuncntc us cscoíIus dc
u)nus c u ncccssídudc dc °utí)u) p)íncí)o¨, u qucínu-
)oupu sc possìucí. °o tí)o c u pontu)íu suo pu)u o
guc))ííIcí)o u)Iuno o quc u uguu c o u) suo pu)u os sc)cs
Iununos¨.
°Constítuí tunIcn un cstudo cíìníco dus tutícus po)
ctupus nu cst)utcgíu do tc))o)ísno, ...
°En p)íncí)o íugu), csc)cucu Mu)ígIcííu, o guc))ííIcí)o
u)Iuno p)ccísu usu) u uíoícncíu )cuoíucíonu)íu pu)u
ídcntí]ícu)-sc con cuusus popuíu)cs c ussín conscguí)
unu Iusc popuíu). Dcpoís.
°O Gouc)no nuo tcn uítc)nutíuu cxccto íntcnsí]ícu) u
)cp)cssuo. As Iutídus poíícíuís, Iuscus cn )csídcncíus,
p)ísocs dc pcssous ínoccntcs to)nun u uídu nu cídudc
ínsupo)tuucí. O scntíncnto gc)uí c dc quc o gouc)no c
ín]usto, íncupuz dc soíucíonu) p)oIícnus, c )cco))c pu)u c
sínpícsncntc u ííquíducuo ]ìsícu dc scus oposíto)cs.
A sítuucuo poíìtícu t)uns]o)nu-sc cn sítuucuo nííítu);
nu quuí os nííítu)cs pu)cccn cudu ucz nuís )csponsuucís
pcíos c))os c uíoícncíu. Ouundo os pucí]ícudo)cs c
opo)tunístus dc dí)cítu uccn os nííítu)cs u Icí)u do
uIísno, duo-sc us nuos c ínpío)un uos cu))uscos po)
cícícocs c out)os cngodos dcstínudos u ííudí) us nussus.
°Hc]cítundo u °cIunudu soíucuo poíìtícu¨, o
guc))ííIcí)o u)Iuno dcuc to)nu)-sc nuís ug)cssíuo c
uíoícnto, uuícndo-sc íncunsuucíncntc du suIotugcn,
tc))o)ísno, cxp)op)íucocs, ussuítos, scqùcst)os c
cxccucocs, aumentando a sItuação desastrosa na quaI
o governo tem que agIr". (o g)í]o c du uuto)ui

°Essus ctupus cuídudosuncntc u)tícuíudus, concíuí
Mu)ígIcííu, dcucn )csuítu) nu °cxpunsuo íncont)oíuucí du
58
°)cIcííuo u)Iunu.¨

...°O Mínínunuuí contínuu u sc) csc)ítu)u
)cuoíucíonu)íu. T)uduzído cn duus dczcnus dc ídíonus,
cncont)udo cn uutonòucís, Ioísos c cscondc)í]os dc
tc))o)ístus ]unosos, dc Estocoíno u Hcí)utc c Tòquío, c u
píuntu nu quuí cícs Iuscíun suu cst)utcgíu. Excctuundo u
uítò)íu du )cuoíucuo conunístu ÷ uígo quc cícs ]uígun
podc) ícuu) t)íntu ou quu)cntu unos ÷ u cst)utcgíu dc
Mu)ígIcííu, uísundo u p)ouocu) u íntcnsí]ícucuo du
)cp)cssuo c un goípc nííítu) dc dí)cítu, c,
íncquíuocuncntc, u ídcíu quc cícs ]uzcn du ncíIo)
soíucuo p)ouísò)íu¨.

°Nuo nutun con )uíuu. cstc c o scxto dos sctc
pccudos cupítuís cont)u os quuís uduc)tc cxp)cssuncntc o
Mínínunuuí dc Guc))ííIu U)Iunu dc Cu)íos Mu)ígIcííu, u
cu)tííIu pud)uo do tc))o)ísno. Tuo pouco nutun po)
ínpuíso. p)cssu c ínp)ouísucuo suo o quínto c sctíno
cupìtuíos du íístu dc Mu)ígIcííu. Mutun con nutu)uíídudc,
poís cstu c °u únícu )uzuo dc sc) dc un guc))ííIcí)o
u)Iuno¨, scgundo )czu u cu)tííIu. O quc ínpo)tu nuo c u
ídcntídudc do cuduuc), nus scu ínpucto soI)c o púIííco¨.

A scguir ciiarci algunas açõcs icrrorisias, para quc
csic país dc jovcns icnIa una idcia dc cono agian os
icrrorisias lrasilciros.
59


CARLOS LAMARCA
(Cid, Cláudio, Paulista)

No 4.° Fcgincnio dc Infaniaria, cn Ouiiauna, SP,
c×isiia una cclula dc niliianics da Vanguarda Popular
Fcvolucionaria (VPFi. Scu cIcfc cra un capiiao, Carlos
Lanarca. Os dcnais inicgranics da cclula cran o
sargcnio D.F. (Lco, Sílvio, Daiisia, Souzai, o calo
J.M.F.A. (Scrgio ou Olnosi c o soldado C.F.Z. (Cclio,
Calral, Ncnci. Todos scnprc ionaran o na×ino
cuidado para quc solrc clcs nunca pairassc a nínina
suspciia a rcspciio dc suas aiividadcs clandcsiinas. O
sargcnio D.F. iralalIava na 4a. Scçao do Fcgincnio,
quc iraiava da logísiica. Por isso, foi facil nandar fazcr
copias das cIavcs dos dcposiios dc arnas c do paiol dc
nuniçõcs.
Lanarca, cono conandanic dc conpanIia, iinIa
donínio ioial solrc iodo o naicrial lclico dc sua
sulunidadc.
Os quairo rcsolvcran furiar o naior nuncro dc
arnas do 4.° FI c cn scguida, dcscriar, cnirando para a
clandcsiinidadc c pariicipando da gucrra rcvolucionaria.
Os nodcrnos FAL (fuzil auionaiico lcvci do 4.° FI,
usados pclos c×crciios nais avançados do nundo
ocidcnial, darian a VPF un grandc podcr dc fogo.
O plano para csia açao csiava dividido cn duas
fascs.
ai No dia 25 dc janciro dc 1968, scrian furiados da
60
ConpanIia conandada por Carlos Lanarca, 63 fuzis
auionaiicos lcvcs (FALi.
li No dia 26 dc janciro dc 1968 scrian furiados os
500 fuzis FAL do dcposiio dc arnancnios do 4.° FI.
Para csia fasc, scria uiilizado un caninIao quc a
organizaçao csiava prcparando, inclusivc piniando-o
con as corcs do E×crciio.
A daia dc 26 dc janciro cra inposiiiva porquc o
sargcnio D.F., ncsic dia, csiaria cscalado para a
inporianic funçao dc Conandanic da Cuarda do
Ouaricl.
Assin, o sargcnio, alcn dc conirolar ioda a Cuarda
do Ouaricl, pcrniiiria a cnirada do caninIao da VPF,
scn lcvaniar suspciias.
A colcriura scria fciia por varios niliianics quc, sol
a cunplicidadc do sargcnio D.F., cnirarian no quaricl
scn qualqucr prollcna.
Enircianio, no dia 23 dc janciro, una dcnuncia lcvou
a polícia a Iiapcccrica da Scrra, a aprccndcr o caninIao
c fazcr prisionciros quairo niliianics da VPF quc sc
cncarrcgavan da nissao dc prcpara-lo para a açao.
Enlora os quairo icrrorisias iivcsscn sido inicrrogados,
a falia dc dados a rcspciio da VPF c o dcsconIccincnio
do nodo dc agir dos scus niliianics nao conduziu a
rcsuliado oljciivo algun. Apcsar dc iodo o csforço, as
auioridadcs nao conscguiran salcr, a icnpo, a rcal
finalidadc daquclc vcículo civil, quc csiava scndo
iransfornado para parcccr una viaiura niliiar.
Lanarca, D.F., M c Z. soulcran da prisao dos scus
conpanIciros da VPF c da aprccnsao do caninIao.
Ficaran prcocupados con a possililidadc dc quc,
duranic o inicrrogaiorio, os prcsos falasscn.
Assin, rcsolvcran aniccipar a açao para o dia 24 dc
61
janciro, à iardc. So rcalizarian a 1a. fasc. Lanarca
cnirou no quaricl con a sua Konli c, au×iliado pclo
sargcnio D, calo M c soldado Z, ncla acondicionou 63
FAL, 5 nciralIadoras INA, rcvolvcrcs c nuiia nuniçao.
A pariir dcssc noncnio, iodos os inicgranics da cclula
icrrorisia da VPF, no 4.° FI, caíran na nais rigorosa
clandcsiinidadc.
O soldado Z foi prcso cn 1969. Scgundo o
dcpoincnio dc D.F., cn ºA Esqucrda Arnada no Drasil",
ºprcfcriu suicidar-sc na prisao, icncroso dc ccdcr
infornaçõcs à polícia. O calo M foi prcso c condcnado. O
sargcnio D.F. foi prcso no Valc da Filcira c acalou
scndo lanido para a Argclia, cn iroca do Enlai×ador da
Fcpullica Fcdcral da AlcnanIa. Con o lanincnio,
iodos os proccssos quc rcspondia foran paralisados.
Apos a anisiia rciornou ao Drasil.
Carlos Lanarca, ao rcsisiir à prisao, norrcu cn
Droias dc Macaulas, no inicrior da DaIia, no dia 17 dc
scicnlro dc 1971.


Pu)tc dos ]uzís )ouIudos po) Lunu)cu
62


O ASSALTO AO HOSPITAL MILITAR

No dia 22 dc julIo dc 1968, às 03.00 Ioras da
nadrugada, a organizaçao icrrorisia Vanguarda Popular
Fcvolucionaria assaliou o Hospiial Miliiar do Canlucí,
Sao Paulo.
A organizaçao iinIa dois oljciivos quando plancjou
cssc assalio. a olicnçao dc arnas nodcrnas c a
propaganda arnada.
Cono princira providcncia rcalizou un lcvaniancnio
da scgurança do Hospiial. Para ianio, procurou vcrificar
o nuncro dc Ioncns quc consiiiuían a guarda, o iipo
dc arnancnio quc usavan, vias dc accsso, Iorario da
nudança da guarda c o local do alojancnio do pcssoal
dc scrviço, rcsponsavcl pcla scgurança do Hospiial.
O plano cra aiacar o Hospiial à una da nadrugada,
duranic a iroca da guarda. Cono a anlulancia quc
uiilizarian na açao airasou, sc dispcrsaran.
Às ircs da nanIa, cnquanio sc proccssava a nova
iroca da guarda, cniraran no Hospiial.
Dois dos assalianics csiavan fardados dc oficial do
E×crciio c ouiros dois vcsiian a farda dc soldados.
CIcgando ao poriao dc cnirada, ondc sc cnconirava a
scniincla, o ºoficial" pcdiu o scu fuzil, para ºinspcciona-
lo". O soldado cnircgou a arna incdiaiancnic. Ouando
isso ocorrcu, clcs o anarraran c colocaran un
csparadrapo na loca.
No poriao dos fundos, ondc Iavia ouira scniincla,
63
iudo sc passou do ncsno nodo.
Foi nuiio facil a cnirada no Hospiial c o
dcslocancnio aic o Corpo da Cuarda.
Ao cIcgarcn ao Corpo da Cuarda, aponiaran as
arnas para os soldados quc dornian.
Cono iodos os soldados sc rcndcran, ncnIun iiro
foi disparado c os icrrorisias sc apossaran dc novc fuzis
FAL, quc scrian dcsiinados às açõcs urlanas da VPF.
No concço, por nais aprinorada quc fossc a
insiruçao ninisirada c quc sc cIanassc a aicnçao dos
soldados, a roiina do scrviço fazia con quc, aos poucos,
iudo sc aconodassc, inclusivc as nornas dc scgurança.
Foi prcciso quc cssc c×cnplo, c nuiios ouiros, fosscn
c×plorados para quc os niliiarcs scniisscn quc sc
iniciava una CucrrilIa Urlana, ondc a vida dclcs
passaria a corrcr pcrigo. A pariir dc cniao clcs passaran
a vivcr una nova siiuaçao.
PartIcIparam do assaIto os seguIntes
terrorIstas da VPR:
÷ C.S.F. (SILVIO, MATOS, ALEXANDFEi;
÷ D.J.C.O. (LUIZ, LEANDFO, PEDFOi;
÷ E.L. (DACUFIi;
÷ J.F.T.L.S. (FODEFTO COFDO, NUNESi;
÷ J.A.N. (ALDEFTO, PEPINOi;
÷ O.P.S. (AFMANDOi;
÷ O.P. (AUCUSTO, FIDEIFO, AFI, DIFAi;
÷ P.L.O. (CETÚLIOi;
÷ F.F.C.A. (CECÍLIA, IAFAi;
÷ W.E.F. (LAÉFCIOi;
64


ATENTADO AO QG DO II EXÉRCITO

Era una nadrugada fria c nullada do dia 26 dc
junIo dc 1968. Às 04 Ioras c 45 ninuios una violcnia
c×plosao alalou c dcspcriou iodo o Ouaricl-Ccncral do II
E×crciio (OC II E×i. Un jovcn soldado dc 18 anos,
MAFIO KOZEL FILHO, norria con o corpo dilaccrado.
Os soldados JOÃO FEFNANDES, LUIZ FODEFTO
JULIANO c EDSON FODEFTO FUFINO csiavan nuiio
fcridos. Os danos naicriais cran incalculavcis.
65


O co)po nutííudo do soídudo Kozcí


Soídudo Mu)ío Kozcí FííIo

Caro Soldado Kozcl, pcrniia-nc cIana-lo dc Kula,
cono o cIanavan scus anigos. Inagino a dor quc scus
pais, Sr. Mario c D. Tcrcza, scniiran quando soulcran
dc sua noric. Vocc cra un ncnino iravcsso c alcgrc quc
gosiava dc nccanica, dc auionovcl c dc fcsiinIas, ondc
scnprc arranjava nanoradas.
Dcpois daquclc 26 dc junIo, cn sua casa nodcsia c
alcgrc na Avcnida Ilirapucra, 2750, a irisicza c a
saudadc ionaran conia dc iodos.
Vocc Kula, norrcu no cunprincnio do dcvcr c o
66
E×crciio Drasilciro, nuna jusia Ioncnagcn, colocou scu
nonc na praça principal do OC do II E×crciio. Na Praça
Sargcnio Mario Kozcl FilIo gcraçõcs c gcraçõcs dc
rccruias, cono vocc, dcsfilarao c csiarao scnprc
lcnlrando un jovcn valcnic quc norrcu dcfcndcndo
aquclc Ouaricl-Ccncral dc un aiaquc icrrorisia.
Mcu caro Kula, dczcnovc anos dcpois, qucro,
ianlcn, prcsiar a vocc ninIa Ioncnagcn c lcnlrar a
iodos scu gcsio Icroico. Crcio quc a nclIor nancira dc
Ioncnagca-lo c iranscrcvcr o quc foi diio solrc vocc,
pclo Conandanic do II E×crciio, Ccncral-dc-E×crciio
Manucl CarvalIo Lisloa.

°A popuíucuo íuIo)íosu c us ]unìííus ucIun-sc
t)uunutízudus pcío utcntudo I)utuí c scn sígní]ícudo
out)o scnuo o dc nost)u) o quííutc dc suu I)utuíídudc,
nunu )cpctícuo dc ]utos p)òp)íos du ínscnsíIííídudc
nutc)íuíístu dos conunístus. Unu coísu, po)cn, cícs nuo
dcst)uí)uo con dínunítc, c u nossu condícuo dcnoc)utícu,
c)ístu c I)usíící)u, dc todos nòs, nííítu)cs, cstuduntcs,
opc)u)íos, t)uIuíIudo)cs do cunpo c dc todus us cíusscs
dc Suo Puuío. Essu uontudc dc íutu) po) un cstíío dc uídu
I)usíící)o, scn csc)uuízucuo du pcssou Iununu, scn u
tí)uníu quc o conunísno o]c)ccc. Isso, cssu uunguu)du
uc)ncíIu nuo dcst)uí)u. Muíto uo cont)u)ío, c uícnto nosso
pu)u os Ioncns do II Exc)cíto, cu]u ]íI)u tcuc nu ]ígu)u
Ic)òícu do p)ucínIu Mu)ío Kozcí FííIo o ncíIo) cxcnpío.
Eíc c)u un cstuduntc, dcnoc)utu ícgìtíno, I)usíící)o,
cunp)índo scu dcuc) nííítu). O scu sunguc c o scu
Ioíocuusto sc)uo un sìnIoío, u pc)pctuu) o uuío) no)uí
dos Ioncns do II Exc)cíto, cu]o dcsu]ío cont)u os ínínígos
do H)usíí contínuu cn pc¨.

O Soldado Mario Kozcl FilIo ÷ quc csiava cn scu
67
posio dcsdc às 03.00 Ioras ÷ às 04 Ioras c 30 ninuios,
ouvira un iiro disparado por ouiro scniincla conira una
canioncic CIcvrolci quc corria, pcla Avcnida MarccIal
Sicnio dc Alluqucrquc Lina, nos fundos do Ouaricl-
Ccncral. Noiara, cniao, quc o noiorisia, apos acclcrar c
dirccionar a canioncic para o poriao do OC, pulara do
carro cn novincnio.
O Soldado Edson Folcrio Fufino disparara scis iiros
dc fuzil, nas nao dciivcra a narcIa do carro quc,
dcsgovcrnado, laiia nun posic indo sc projciar conira
una parcdc, scn conscguir pcncirar no OC.
Mario Kozcl FilIo corrcu cn dircçao ao vcículo para
vcr sc Iavia nais algucn cn scu inicrior. Havia una
carga dc 50 quilos dc dinaniic quc, scgundos dcpois,
faria voar o carro pclos arcs, cspalIando dcsiruiçao c
noric a nais dc 300 nciros dc disiancia. Era nais un
aio icrrorisia da Vanguarda Popular Fcvolucionaria, a
VPF.
Pariiciparan dcsic aicniado os scguinics icrrorisias.
W.C.S. (Fui, Dragai, W.E.F. (Lacrcio, Anarali, O.P.
(Augusioi, E.L. (Dacurii, D.J.C.O. (Luiz, Lconardo,
Pcdroi, J.A.N. (Allcrioi, O.A.S. (Poriugai, D.S.M. (Judiici,
F.F.C.A. (Cccíliai c J.F.T.L.S. (Folcrio Cordo, Nuncsi.
Esic grupo, alcn da canioncic CIcvrolci, uiilizou 3
carros Volls, 1 fuzil FAL, 1 nciralIadora, 1 fuzil Mauscr
c 3 rcvolvcrcs.
Scgundo Josc Fonaldo Tavarcs dc Lira c Silva, cn
dcpoincnio no livro ºA Esqucrda Arnada no Drasil", o
oljciivo dos icrrorisias, con aqucla açao, cra ºaiingir a
alia oficialidadc do II E×crciio c nao naiar soldados".
Mas cono podcria un carro c×plodir con 50 quilos
dc dinaniic dcniro dc un quaricl c nao naiar soldados?

68

O °cu))o IonIu¨upòs u cxpíosuo.
P)cpu)udo po) °]oucns índc]csos¨ quc íutuuun
pu)u u ínpíuntucuo do tc))o) du csquc)du u)nudu


Dunos cuusudos uo OG do II Exc)cíto
pcíos °cIunudos suIuc)síuos¨ du VPH
69


A MORTE DO CAPITÃO CHANDLER

Era o dia 12 dc ouiulro dc 1968, 08.15 Ioras. Fin
dc invcrno, início da prinavcra. En una rua no Dairro
das Pcrdizcs as arvorcs aprcscniavan scus princiros
sinais dc vida. folIas novas c vcrdcs iniciavan a nudar
o colorido da paisagcn.
Dc una casa ajardinada saía, para nais un dia dc
csiudos na Univcrsidadc dc Sao Paulo, un Ioncn alio,
foric, calclos curios, 30 anos. Ja sc dcspcdira dc scus
filIos Jcffrcy (4 anosi, Todd (3 anosi c Luannc (3 ncscsi.
Fciardava-sc un pouco dcspcdindo-sc dc Joan, sua
nulIcr. O filIo nais vclIo, Darryl, dc novc anos, cono
fazia iodos os dias, corrcu para alrir o poriao da
garagcn.
Joan lIc dava adcus.
Dc rcpcnic iiros, nuiios iiros. No inicrior do carro,
crivado dc lalas, csiava norio CIarlcs CIandlcr.
Joan, aióniia, dcsnaiou. Scu filIo concçou a griiar.
Un Ioncn aponiou, cniao, o rcvolvcr para a calcça do
ncnino. Darryl, cn csiado dc cIoquc, corrcu para a
casa dc un vizinIo, ondc rcfugiou-sc.

70

A I)utuíídudc dos °]oucns ídcuíístus¨ du VPH,
cont)u un cíduduo dcsu)nudo

ºCIandlcr cruzou o poriao c ganIou a calçada ainda
cn narcIa-a-rc. Ncssc prcciso noncnio, anics quc scu
carro aiingissc a rua, coloquci o Volls dc ial nodo quc
lloqucava a passagcn do vcículo dc CIandlcr pcla sua
paric irascira, inpcdindo-o dc coniinuar a narcIa.
Ncssc insianic un dos ncus conpanIciros saliou do
Volls, rcvolvcr na nao c disparou conira CIandlcr.
Ouando soaran os princiros disparos, CIandlcr dci×ou-
sc cair rapidancnic para o lado csqucrdo do lanco.
Evidcnicncnic csiava fcrido. Mas cu, quc csiava
c×ircnancnic aicnio a iodos os scus novincnios,
pcrccli quc clc nao ionlara soncnic cn conscqucncia
dos fcrincnios. Foi un aio insiiniivo dc dcfcsa, porquc
sc novcu con nuiia rapidcz. Ouando o princiro
conpanIciro dci×ou dc disparar, o ouiro apro×inou-sc
con a nciralIadora INA c dcsfcriu una rajada. Foran
14 iiros. A dccina quinia lala nao dcflagrou c o
nccanisno auionaiico da nciralIadora dci×ou dc
funcionar. Nao Iavia ncccssidadc dc coniinuar
71
disparando. CIandlcr csiava norio. Ouando rccclcu a
rajada dc nciralIadora cniiiu una cspccic dc ronco,
un csicrior, c cniao dcno-nos conia dc quc csiava
norio. Ncssc noncnio cu lançava à rua os panflcios quc
csclarccian ao povo lrasilciro das nossas razõcs para
clininar CIandlcr. Elcs concluían con os scguinics
dizcrcs. O DEVEF DE TODO FEVOLUCIONÁFIO É
FAZEF A FEVOLUCÃO! CFIAF DOIS, TFES, MUITOS
VIETNAMES. ConsIderamos desnecessárIa cobertura
armada para aqueIa ação. Tratava-se de uma ação
sImpIes. Três combatentes revoIucIonárIos decIdIdos
são suIIcIentes para reaIIzar uma ação de
justIçamento nessas condIções. ConsIderando o n¡veI
em que se encontrava a repressão, naqueIa aItura,
entendemos que não era necessárIa a cobertura
armada". ÷ Dcpoincnio dc Pcdro Lolo dc Olivcira ÷
Transcriio do livro ºA Esqucrda Arnada no Drasil". (O
grifo c do auiori.

Scgundo dcpoincnios dc icrrorisias prcsos
posicriorncnic.

a. O capiiao CIandlcr icria sido condcnado por un
Trilunal Fcvolucionario, consiiiuído pclos niliianics
O.P. (Augusioi, J.O.M. (Manccoi c L.D. (Janili, iodos da
VPF.
l. O lcvaniancnio dos Ialiios c da rcsidcncia do
niliiar ancricano icria sido fciio por D.S.M. (Judiici.
Ela, una vcz dc possc dc iodos os dados, os icria
passado ao ºCrupo dc E×ccuçao".
c. O Crupo dc E×ccuçao csiava fornado por Pcdro
Lolo dc Olivcira, D.J.C.O. (Luiz, Lconardoi c M.A.D.C.
(Marquiioi. Scu arnancnio scria una nciralIadora INA
72
c dois rcvolvcrcs calilrc 38. O carro uiilizado scria un
Volls, nodclo 65, roulado.
A VANCUAFDA POPULAF FEVOLUCIONAFIA (VPFi
dcscjava rcalizar una açao quc iivcssc rcpcrcussao no
c×icrior, ao ncsno icnpo cn quc a projciassc no anliio
das organizaçõcs icrrorisias nacionais.
Foi csiudada a possililidadc dc assassinar o Capiiao
CIandlcr do E×crciio dos Esiados Unidos c aluno-
lolsisia da Univcrsidadc dc Sao Paulo.
Para jusiificar o assassinaio pcranic a opiniao
pullica, aprcscniou cn panflcios dci×ados no local,
cnirc ouiras coisas, duas jusiificaiivas.
a. CIandlcr scria un agcnic da CIA quc sc
cnconirava no Drasil a scrviço do Covcrno noric-
ancricano, con a nissao dc asscssorar a ºdiiadura
niliiar" na rcprcssao violcnia, con iccnicas avançadas,
conira as aiividadcs prolciarias c rcvolucionarias.
l. Possuirian dados da prcscnça dc CIandlcr na
Dolívia, por ocasiao da noric dc CIc Cucvara.


O co)po dc CIundíc) upòs tc) sído
ussussínudo pcío tc))o) csquc)dístu

73
Naiuralncnic a VPF nao iria dizcr à populaçao quc
cscolIcra o Capiiao CIandlcr, soncnic porquc clc cra
un niliiar, do E×crciio dos Esiados Unidos, pcricnccnic
a un ºpaís inpcrialisia" c cujo assassinaio icria a nais
anpla rcpcrcussao. Con cssc assassinaio a VPF aiingiu
o scu oljciivo. o dc projciar-sc pcranic as dcnais
organizaçõcs icrrorisias nacionais c inicrnacionais.
Assin agian os icrrorisias. Muiio lcn organizados.
Muiio lcn csiruiurados. Insiiiuindo ºTrilunais
Fcvolucionarios", cono un podcr paralclo ao podcr
lcgal. Praiicando julgancnios scn a prcscnça do rcu c
scn o dirciio dc dcfcsa. Assassinando con oljciivos
políiicos. Essc cra o iipo dc icrrorisno quc as Forças
Arnadas, pariicularncnic o E×crciio, icndo cono
aliadas as Polícias Civil c Miliiar, irian cnfrcniar. E
icrian quc luiar nuiio.
74


O SEQÜESTRO DO EMBAIXADOR AMERICANO

ºG)upos )cuoíucíonu)íos dctíuc)un, Io]c, o S). Hu)Ic
EíI)ìcI, EnIuíxudo) dos Estudos Unídos, ícuundo-o pu)u
uígun ponto do puìs. Estc nuo c un cpísòdío ísoíudo. Eíc
sc sonu uos ínúnc)os utos )cuoíucíonu)íos ]u ícuudos u
cuIo. ussuítos u Iuncos, ondc sc u))ccudun ]undos pu)u
u )cuoíucuo, tonundo dc uoítu o quc os Iunqucí)os tonun
do pouo c dc scus cnp)cgudos; tonudus dc quu)tcís c
dcícgucíus, ondc sc conscgucn u)nus c nunícocs pu)u u
íutu pcíu dc))uIudu du dítudu)u; ínuusocs dc p)csìdíos,
quundo sc ííIc)tun )cuoíucíonu)íos, pu)u dcuoíuc-íos u
íutu do pouo; us cxpíosocs dc p)cdíos quc sínIoíízun u
op)cssuo; c o ]ustícuncnto dc cu))uscos c to)tu)udo)cs.
Nu uc)dudc, o )upto do EnIuíxudo) c upcnus nuís un uto
dc guc))u )cuoíucíonu)íu quc uuuncu u cudu díu c quc
cstc uno ínícíu)u u suu ctupu dc guc))ííIu )u)uí.
A uídu c u no)tc do ScnIo) EnIuíxudo) cstuo nus
nuos du dítudu)u. Sc cíu utcndc) u duus cxígcncíus, o S).
Hu)Ic EíI)ícI sc)u ííIc)tudo. Cuso cont)u)ío, sc)cnos
oI)ígudos u cunp)í) u ]ustícu )cuoíucíonu)íu. Nossus duus
cxígcncíus suo.
÷ u ííIc)tucuo dc l5 p)ísíoncí)os poíìtícos;
÷ u puIíícucuo c ícítu)u dcstu ncnsugcn, nu ìntcg)u,
nos p)íncípuís ]o)nuís, )udíos c tcícuísocs dc todo o puìs.
Os l5 p)ísíoncí)os poíìtícos dcucn sc) conduzídos cn
uuíuo cspccíuí utc un puìs dctc)nínudo ÷ A)gcííu, CIííc c
Mcxíco ÷ ondc íIcs sc]u conccdído usíío. Cont)u cícs nuo
dcuc)u sc) tcntudu quuíquc) )cp)csuííu, soI pcnu dc
75
)ctuííucuo.
A dítudu)u tcn 4S Io)us pu)u )cspondc) puIíícuncntc
sc uccítu ou )c]cítu nossu p)opostu. Sc u )cspostu ]o)
posítíuu, díuuígu)cnos u íístu dos l5 íìdc)cs
)cuoíucíonu)íos c cspc)u)cnos 24 Io)us po) suu coíocucuo
nun puìs scgu)o.
Sc u )cspostu ]o) ncgutíuu ou sc nuo Iouuc) ncnIunu
)cspostu ncssc p)uzo, o S). Hu)Ic EíI)ícI sc)u ]ustícudo.
Ouc)cnos ícnI)u) quc os p)uzos suo ínp)o))oguucís c
quc nuo uucííu)cnos cn cunp)í) nossus p)oncssus.
Ago)u c oíIo po) oíIo, dcntc po) dcntc.
ACAO LIHEHTADOHA NACIONAL (ALN)
MOVIMENTO HEVOLUCIONAHIO S DE OUTUHHO (MH-
S)."

No dia 4 dc scicnlro dc 1969, às 14 Ioras c 45
ninuios, a Açao Lilcriadora Nacional (ALNi c o
Movincnio Fcvolucionario 8 dc Ouiulro (MF-8i, nuna
açao conjunia, scqucsiraran o Enlai×ador dos Esiados
Unidos, no Drasil, CIarlcs Durlc Ellricl.
Esic scqucsiro foi rcalizado con o oljciivo dc colocar
a Cucrra Fcvolucionaria na ordcn do dia, airavcs da
propaganda arnada, alcn dc icniar a dcsnoralizaçao do
Covcrno.
Prcicndian, ianlcn, cn iroca da vida do
Enlai×ador, colocar cn lilcrdadc alguns lídcrcs quc
csiavan prcsos.
A idcia inicial foi da ºDissidcncia da
Cuanalara" (DI1CDi, organizaçao quc apos aqucla açao
icrrorisia passou a dcnoninar-sc Movincnio
Fcvolucionario 8 dc Ouiulro (MF-8i.
Cono o MF-8 iinIa nuiio pouca c×pcricncia para
una açao dc ial cnvcrgadura, alguns dc scus lídcrcs
76
foran a Sao Paulo, ondc sc cnconiraran con J.C.F.
(Tolcdo ou VclIoi, lídcr da ALN a qucn soliciiaran apoio
para a cfciivaçao do scqucsiro. ºTolcdo" concordou, c
cnviou para o Fio dc Janciro ircs dos scus niliianics.
V.C.S. (Jonasi, P.T.W. (Ccraldoi c M.C.O.N. (Scrgio,
Folcrio, Ncnci.
O lcvaniancnio dos Ialiios do Enlai×ador foi fciio
por F.C. (Honorio, Maicus, Dcnioi c V.S.M. (Maria,
Carncn, Dadai. ºMaria" ºcnanorou-sc" dc un dos
policiais rcsponsavcis pcla scgurança do Enlai×ador, o
qual acalou por lIc iransniiir, scn scniir quc csiava
scndo usado, iodos os dados ncccssarios quanio à
guarda c aos Ialiios do Enlai×ador.
Ouando iodos os prcparaiivos csiavan pronios,
ºCcraldo" ligou para Sao Paulo c dissc. ºMandc a
ncrcadoria. Ncgocio fccIado". Esia cra a scnIa prc-
csialclccida para quc ºTolcdo" cnlarcassc para o Fio dc
Janciro, ondc passaria a scr o coordcnador da açao. E,
no dia 3 dc scicnlro, ºTolcdo" viajou para o Fio, indo
dirciancnic para ondc o Enlai×ador ancricano dcvcria
ficar, cnquanio csiivcssc nas naos dos scqucsiradorcs.
Ouando foi scqucsirado, o Enlai×ador dirigia-sc dc
sua rcsidcncia na Fua Sao Clcncnic (Fio dc Janciroi,
ondc fora alnoçar, para a scdc da Enlai×ada, no
Ccniro. Ao aiingir o Largo dos Lcõcs, para ionar a Fua
Voluniarios da Pairia, scu carro, un Cadillac 1968, foi
inicrccpiado por un Vollswagcn, dirigido por F.S.M.
(Waldir, Migucli. Ncssc noncnio, ºJonas" c ºScrgio",
alrindo as porias irasciras, cniraran no Cadillac. O
Enlai×ador foi olrigado a scniar-sc no assoalIo do
carro, con as naos na nuca. Os dois icrrorisias cniao
disscran. ºSonos rcvolucionarios lrasilciros".
Enquanio iudo isso sc passava, C.T.S. (Pcdroi,
77
alrindo a poria dianicira, cnpurrou o noiorisia do
Enlai×ador para a dirciia, ionou-lIc o lonc c assuniu
o lugar do noiorisia, passando a dirigir o Cadillac. Da
ncsna forna, ºCcraldo" cnirou pcla poria dianicira
dirciia c scniou-sc no lanco, ficando o noiorisia cnirc
os dois.
ºPcdro" conduziu o carro pcla Fua Caio dc Mclo
Franco, ondc o alandonaran. Todos os ocupanics quc
ian no carro scqucsirado, c×ccio o noiorisia do
Enlai×ador quc foi lilcrado, dcvcrian scr iransfcridos
para una Konli, cn podcr dos icrrorisias.
No noncnio do iranslordo, cono o Enlai×ador
ficou indcciso, ºScrgio" dcu-lIc violcnias coronIadas.
En conscqucncia, o diplonaia concçou a sangrar
alundanicncnic.
Às prcssas o Sr. Ellricl foi rciirado do carro da
Enlai×ada c jogado no cIao da Konli, scndo o scu
corpo colcrio por una lona.
Una grandc falIa foi conciida pclos icrrorisias ao
lilcriar o noiorisia do Enlai×ador no noncnio da iroca
dc carros, pois pcrniiiu quc clc vissc a Konli c
ncnorizassc a sua placa. Incdiaiancnic a polícia ionou
conIccincnio dcsscs dados.
Finalncnic a Konli cIcgou ao local ondc o
Enlai×ador pcrnancccria cscondido, na Fua Darao dc
Pciropolis, 1026. Esia casa, un ncs anics, cn 5 dc
agosio, fora alugada por H.D.K. (Marianai.
En qucsiao dc poucas Ioras a polícia dcscolriu ondc
csiavan cscondidos os icrrorisias.
A polícia passou a scguir as pcssoas quc saían para
conprar gcncros, para difundircn as ncnsagcns, con
as c×igcncias ao Covcrno, cic. Inclusivc, un policial
laicu à poria da casa para sc ccriificar do quc sc
78
passava no scu inicrior. Ncssa ocasiao,ºJonas" dciiou o
Enlai×ador no cIao c ficou aponiando una arna para
a calcça do Sr. Ellricl. Sc a polícia cnirassc clc
dispararia a arna. Para cviiar o assassinaio do
Enlai×ador, a polícia nao invadiu o ºaparclIo".
O Covcrno lrasilciro nao ncgociou con os icrrorisias.
Cono nao iivcssc ouira opçao, ccdcu às inposicõcs|guc
lIc foran fciias, iudo con o oljciivo dc salvar a vida dc
un Ioncn quc csiava no Drasil cn nissao diplonaiica.
En iroca da vida do Enlai×ador, scguiran para o
Mc×ico, lanidos do Tcrriiorio Nacional pclo Aio
Conplcncniar n.°. 64, dc 5 Sci dc 1969 quinzc pcssoas.

Pariiciparan do scqucsiro do Enlai×ador.
÷ J.LS. (Dinoi ÷ MF-8
÷ V.S.M. (Maria, Carncn, Ãngcla, Dadai ÷ MF-8
÷ J.S.F.M. (Anílali ÷ MF-8
÷ F.S.M. (Waldir, Migucli ÷ MF-8
÷ C.O.D. (Víior, Dili, Miro, Lcvii ÷ MF-8
÷ V.C.S. (Jonasi ÷ ALN
÷ C.T.S. (Pcdro, Ccraldo, Edson, Oiavioi ÷ ALN
÷ P.T.W. (Ccraldoi ÷ ALN
÷ M.C.O.N. (Scrgio, Folcrio, Dcnci ÷ ALN
÷ S.F.A.T. (Fui, Cusnao, Julioi ÷ MF-8
÷ J.C.F. (VclIo, Tolcdoi ÷ ALN
÷ F.C. (Honorio, Maicus, Dcnio, Joao, Ignacioi ÷
MF-8
÷ A.F.S. (Daianoi ÷ MF-8
79


MEU DESTINO: SÃO PAULO

En 1969 cu cursava o uliino ano da Escola dc
Esiado-Maior, na Praia VcrnclIa. Era najor Ia dois
anos. MinIa nulIcr, Joscíia, cra profcssora pullica.
O icrrorisno auncniava.
Scniinclas dos quaricis coniinuavan scndo
assassinadas.
Viaiuras niliiarcs cran assaliadas c as arnas
ºc×propriadas" pclos icrrorisias.
En Sao Paulo, nais dc una vcz, niliiarcs fardados
foran aiacados cn plcna via pullica c, sol a ancaça dc
noric, olrigados a sc ajoclIarcn c a dar vivas ao
conunisno. Fccclcnos ordcns para, sc possívcl, nao
iransiiar fardados na rua.
Os assalios a lancos c aos carros iransporiadorcs dc
valorcs agora cran roiina c a cada dia a sua iccnica sc
iornava nais sofisiicada. Era fruio da c×pcricncia
adquirida por niliianics lrasilciros quc, no c×icrior, sc
apcrfciçoaran cn cursos dc CucrrilIa Urlana.
Ouairo aviõcs ja iinIan sido scqucsirados c
dcsviados para Cula. O Enlai×ador dos Esiados Unidos
fora scqucsirado.
Ouaricis Iavian sido assaliados c suas arnas
rouladas. Assassinaios dc policiais ionavan conia das
nancIcics dos jornais.
A Polícia Civil c as Polícias Miliiarcs ÷ dcsprcparadas
para csias novas açõcs, agora nuiio lcn plancjadas c
80
nclIor c×ccuiadas ÷ iodas rccIcadas dc cunIo
idcologico ÷ sofrian grandcs rcvczcs.
Donlas cran lançadas conira quaricis, dclcgacias dc
polícia, rcpariiçõcs pullicas c orgaos dc inprcnsa.
81


Soídudo PM ÷ Josc Aícíxo Nuncs ÷ (Suo Puuío)


Soídudo PM ÷ Gu)íIuído dc Oucí)oz ÷ (Suo Puuío)
82


Josc Mu)qucs do Nuscíncnto,
noto)ístu dc tuxí, ussussínudo po) tc))o)ístus
quundo conduzíu doís PM quc os pc)scguíun.
(Vc) pugínu untc)ío))
83


Hudío-Put)uíIu ussuítudu c ínccndíudu pcíos
°ínoccntcs índc]csos du ALN¨ quc nutu)un nu ocusíuo
os Soídudos PM. Guído Honc c Nutuííno Anu)o Tcíxcí)u
84


Víutu)us do DOPS/SP, ínccndíudus du)untc unu
p)opugundu u)nudu


Dcst)uícuo dc cu))os pc)tcnccntcs u un ò)guo púIííco
85


Expíosuo dc unu IonIu conduzídu
pcíos tc))o)ístu I.N (CIu)ícs)
c S.C. (GííIc)to), du ALN, nu nud)ugudu dc U4/U9/b9,
nu Huu du Consoíucuo, SP.
86


SuIotugcn cont)u unu íínIu ]c))cu cn S. Puuío



Facc a cssc quadro iodo, cIcgara a Iora dc cnprcgar
as Forças Arnadas.


87
TranscrIção da RevIsta AFINAL - EdIção EspecIaI -
0S/03/SS:


(1.° de juIbo de 1969)
Anuncíudo o]ícíuíncntc o íuncuncnto dc unu cc)tu
Opc)ucuo Hundcí)untc cn Suo Puuío, cn cc)ínoníu quc
contou con u p)cscncu do Gouc)nudo) do Estudo, AI)cu
Sod)c, do scu Scc)ctu)ío dc Scgu)uncu, Hcííu Lopcs
Mcí)cíícs c dos conunduntcs do IV Díst)íto Nuuuí, du 4u.
Zonu Ac)cu c do II Exc)cíto, Gcnc)uí Josc Cunuuu))o
Pc)cí)u. OI]ctíuo, scgundo díscu)so do Gcnc)uí
Cunuuu))o. uní) todos os scto)cs du socícdudc us Fo)cus
A)nudus, no cs]o)co pcíu dc]csu du scgu)uncu íntc)nu¨.

Enquanio iudo isso ocorria, o fin do ncu curso na
Praia VcrnclIa sc apro×inava c con clc a inccricza do
ncu novo dcsiino.
Dc acordo con a lcgislaçao, nao podcria pcrnancccr
no Fio dc Janciro, pois Iavia conplciado 10 anos
naqucla Cuarniçao. A ninIa classificaçao no curso
pcrniiia cscolIcr una loa cidadc.
Foi assin quc clcgi o Conando do II E×crciio, cn Sao
Paulo.
No Fio dc Janciro o nosso orçancnio doncsiico
csiava apcriado. Para ajudar, Joscíia dcpois dc lccionar
pcla nanIa na Escola Pullica, à iardc dava aulas
pariicularcs c à noiic cnsinava no Curso Suplciivo.
Con a iransfcrcncia Iavcria una qucda no nosso
orçancnio.
Vivcríanos dcniro dc un orçancnio apcriado, nas
con a ccricza dc quc scríanos fclizcs na nova vida.
88
Dcniro dcssa c×pcciaiiva nos nudanos para Sao
Paulo.
Os alugucis csiavan alios; alcn disso iínIanos
dificuldadcs cn conscguir un lon fiador, pois cranos
dcsconIccidos na cidadc.
Finalncnic, acIanos un casal naravilIoso quc nos
alugou una casa pcrio do Acroporio. Nao c×igiu fiança.
Dasiaran os ncus docuncnios. Assinanos o coniraio c
nos insialanos.
Nossa vida parccia pcrfciia c nais ainda con a
cIcgada dc nossa princira filIa, Pairícia.
En 14 dc janciro dc 1970 nc aprcscnici no II
E×crciio, pronio para o scrviço. Fui dcsignado para
csiagio na 2a. Scçao do Esiado-Maior (Infornaçõcsi.
Pairícia concçou a icr prollcnas dc saudc. Dois
pcqucnos iunorcs cn scu pcscoço quc dcpois foran
crcsccndo. Nao conscguia nanar. Enagrccia dia-a-dia.
Tcvc início, cniao, a nossa ºvia crucis" nos ncdicos, scn
qualqucr soluçao, con varios diagnosiicos cono docnça
dc Hödlin, iulcrculosc ganglionar, cic...
Esiavanos dcscspcrados. Joscíia, cono scnprc,
foric, í..|iando. Eu, Iavia noncnios cn quc nao rcsisiia
c cIorava. Via ninIa filIa dcfinIando c nada podia
fazcr.
Vivíanos sos, nuna cidadc grandc cono Sao Paulo,
scn parcnics.
Passavanos as noiics quasc cn claro. Duranic o dia,
cnquanio Joscíia pcrcorria os ncdicos, cu iralalIava
duro. Era najor csiagiario, rcsponsavcl pclo canpo
Psicossocial, un scior nuiio pcsado para aqucla cpoca
do icrrorisno.
Pairícia piorava. Finalncnic, cla foi c×aninada por
un dos naiorcs cirurgiõcs infaniis dc Sao Paulo. Tcria
89
quc scr opcrada con urgcncia, scgundo o scu
diagnosiico. O prcço scria dado soncnic apos a cirurgia,
quc scria c×ploraioria. Fcsolvi vcndcr ncu apariancnio
dc quario c sala no Lcllon, Fio dc Janciro, assin cono
ncu fusquinIa 1200, unicos lcns quc possuía, para
pagar a cirurgia.
Joscíia, Pairícia c cu rciornanos ao OC do II E×crciio
c cnconiranos o capiiao Carlos Allcrio dc Francicis quc
sugcriu una uliina icniaiiva, o Dr. Josc Carlos Fasano.
Esic a c×aninou c sugcriu nao una cirurgia c×ploraioria
cono ia scr fciia, nas una sinplcs punçao liopsia, pois
diagnosiicara o prollcna cono Icnaiona causado por
rupiura do nusculo c×icrnoclido-nasioidco, no
noncnio do pario.
E naqucla ncsna iardc a punçao foi fciia.
Una scnana dcpois, nun Salado dc Alcluia, o Dr.
Fasano nos dava a loa noiícia. Era sinplcsncnic un
Icnaiona dc pario quc infcccionara.
Pairícia, ncssc ínicrin, ionava as nanadciras con
apciiic. Esiava salva.
Enfin, rcspiranos aliviados. Craças a Dcus c a cssc
grandc anigo c c×cclcnic ncdico, Dr. Josc Carlos
Fasano, dcvcnos a vida dc nossa filIa.
TralalIando na Scçao dc Infornaçõcs do II E×crciio,
cu ia ionando naior coniaio con as açõcs icrrorisias c
con as suas conscqucncias.
Con a criaçao da ODAN, quc icvc cono scu unico
conandanic o cniao Major Waldyr CoclIo, o nosso podcr
dc rcaçao concçava a scr scniido. TralalIavanos nais
coordcnados.
Na vcrdadc, sc cada Disiriio Policial, ou cada
DaialIao dc Polícia Miliiar, quando prcndcssc un
icrrorisia ou sulvcrsivo, fossc inicrroga-lo nas suas
90
dcpcndcncias, Iavcria una divisao dc csforços.
Vivíanos una corrida conira o icnpo c o
dcsconIccido. A rapidcz cra viial para sc dcscolrir c
ncuiralizar açõcs ondc norics c grandcs danos naicriais
podcrian ocorrcr.
Era nuiio nais logico quc iudo ficassc ccniralizado
sol un so conando, cn un orgao quc dispuscssc dc
dados a rcspciio dc cada organizaçao sulvcrsiva, dc sua
nancira dc agir, dc noncs c foiografias dc scus nais
inporianics niliianics.
Por ouiro lado, cono csia cra una gucrra scn
uniforncs, iravada nas ruas, ondc o ininigo sc
nisiurava con a populaçao, scria c×ircnancnic
pcrigoso quc organizaçõcs policiais, por falia dc
coordcnaçao, acalasscn luiando cnirc si, pcnsando
csiar aiuando conira os icrrorisias. Esics, uiilizando
varios ardis, procuravan c×plorar as caracicrísiicas
dcssa gucrra suja para colocar cn confronio as Forcas
Policiais, confornc rclaia Hclio Syrlis cn scu livro ºOs
Carlonarios". Hclio Syrlis, foi niliianic da VPF, icndo
sc c×ilado cn 1971. Anisiiado rcgrcssou ao Drasil cn
fins dc 1979.

ºHucu)í c)u un dos nuís ]ucunIudos. Ju sc su]u)u dc
uu)íus sítuucocs ínc)ìucís, íncíusíuc un Iíoqucío dc )uu du
OHAN, uI)índo cunínIo u Iuíu. Víuíu Ioíundo goípcs dc
guc))u psícoíògícu, gcnc)o tcíc]onu) p)o DOPS
dcnuncíundo un ussuíto u Iunco po) tc))o)ístus ]u)dudos
dc PM c dcpoís íígu) p)u PM dundo o uíu)nc du ucuo
p)onouídu po) ]uísos poíícíuís u puísunu. Muís dc unu
ucz u coísu ucuIu)u cn t)cncndu Iuíuccí)u cnt)c os
Ionís dc gutííIo ]ucíí. Hucu)í tínIu nuís dc unu no)tc
nus costus c cstuuu ]u)udo pcíu )cp)cssuo."
91

Íanos nos csiruiurando cada vcz nais quando
ºcaiu", isio c, foi prcso C.O., o ºMario Japa". A sua
ºqucda" provocou o scqucsiro do Cónsul-Ccral do Japao
cn Sao Paulo, Sr. Noluo OlucIi, cn 11 dc narço dc
1970. O pcríodo do scqucsiro foi dc inicnso iralalIo.
Logo a scguir, airavcs dc inicrrogaiorios, cn alril dc
1970, ionanos conIccincnio dc quc a VPF, sol o
conando dc Carlos Lanarca, Iavia insialado una arca
dc ircinancnio dc gucrrilIciros no Valc da Filcira, no
Sul do Esiado dc Sao Paulo.
Nossos csforços foran cniao dirccionados para
ncuiralizar csia arca quc podcria iransfornar-sc cn foco
dc gucrrilIa.
Os ncscs foran passando c o nosso iralalIo na 2a.
Scçao do II E×crciio sc iornava cada vcz nais pcsado.
En naio fui cIanado por ncu cIcfc, quc nc sugcriu
ocupar un apariancnio funcional, no prcdio do
E×crciio, na Avcnida Sao Joao. Dissc-nc o coroncl quc
as açõcs icrrorisias csiavan sc inicnsificando c o local
ondc cu rcsidia cra por dcnais inscguro, nao so para a
ninIa fanília, cono para nin.
Falci, cniao, con o propriciario quc, iao gcniilncnic
nc alugara a sua casa. Paguci as nulias rclaiivas à
quclra do coniraio c dcvolvi-lIc a casa apos piniar iodo
o scu inicrior, dci×ando-a nas ncsnas condiçõcs cn quc
a rccclcra.

Agora ja csiava lcn rclacionado con a Conunidadc
dc Infornaçõcs, quc iodas as quarias-fciras sc rcunia no
OC do II E×crciio. Ncssas rcuniõcs cran discuiidas c
avaliadas iodas as açõcs icrrorisias da scnana.
Concniando os nossos accrios c os nossos crros,
92
fazíanos una críiica consiruiiva dc iudo o quc sc
passara. ColIíanos cnsinancnios c coordcnavanos o
proccdincnio dc cada orgao. Nclas ionavan paric o
CIcfc da 2a. Scçao do II E×crciio, o Conandanic da
ODAN, un rcprcscnianic da 2a. Scçao do II E×crciio
(nornalncnic cui, o oficial cIcfc da 2a. Scçao do IV
Conando Acrco Fcgional, o cIcfc da 2a. Scçao do
Disiriio Naval, o cIcfc da 2a. Scçao da Polícia Miliiar do
Esiado dc Sao Paulo, un rcprcscnianic da Polícia
Fcdcral, un rcprcscnianic da Divisao dc Ordcn Social
do DOPS, un rcprcscnianic da Ordcn Políiica do DOPS.
Foi ncssa ocasiao quc conIcci o Dr. Foncu Tuna, dc
qucn, posicriorncnic, nc iornci anigo. Tuna, cniao
dclcgado dc 5a. Classc, asscssorava o Dircior dc Ordcn
Social do DOPS c conparccia às rcuniõcs da
Conunidadc.
As prisõcs dos icrrorisias foran aconicccndo cn
riino crcsccnic. Enfin, concçavanos a dar una
rcsposia à aliura às açõcs icrrorisias da Cucrra
Fcvolucionaria. Os prcsos, ao scrcn inicrrogados, ian
ºcnircgando", isio c, ian coniando iudo a rcspciio dc
suas organizaçõcs. Assin, ficavanos conIcccndo o nonc
corrcio dos scus niliianics, quais as açõcs cn quc clcs
iinIan ionado paric, a localizaçao dos ºaparclIos", isio
c, do local ondc os icrrorisias rcsidian na
clandcsiinidadc, c ondc guardavan arnancnios,
nuniçõcs, c×plosivos, cic.
Enfin, a cada inicrrogaiorio dc un niliianic prcso o
nosso arquivo cra anpliado con prcciosas infornaçõcs.
Isso, cvidcnicncnic, csiava colocando cn risco a vida
das Organizaçõcs Tcrrorisias. Era, porianio, ncccssario
rciirar o quanio anics, os scus conpanIciros quc na
prisao csiavan ºalrindo", isio c, coniando iudo.
93
Logo vcio o conira-aiaquc. Plancjaran un scqucsiro
para rciirar csscs prcsos da prisao c a pcrsonalidadc
cscolIida foi o Enlai×ador da Fcpullica Fcdcral da
AlcnanIa, no Drasil, EIrcnfricd Anion TIcodor Ludwig
Von Hollclcn. quc foi scqucsirado cn 11 dc junIo dc
1970.
94


SEQÜESTRO DO CÔNSUL-GERAL DO JAPÃO

C.O., quc usava o codinonc dc ºMario Japa", cra, cn
1970, un dos dirigcnics da Vanguarda Popular
Fcvolucionaria (VPFi. En narço fora cnviado para Sao
Paulo con o oljciivo dc rccsiruiurar a gucrrilIa urlana,
dando-lIc naior opcracionalidadc. Era, porianio, una
das pcças fundancniais da VPF.
Nun dcicrninado dia do ncs dc narço dc 1970,
ºMario Japa" sofrcu un acidcnic dc auionovcl, na
Avcnida das Lagrinas, cn Sao Paulo, quando pcrdcu os
scniidos. Un guarda dc iransiio, ao socorrc-lo,
cnconirou nuiias arnas c docuncnios sulvcrsivos no
inicrior do carro acidcniado. CIanou a polícia. Elc foi
prcso c cncaninIado ao DOPS.
ºMario Japa" conIccia iudo a rcspciio da VPF. Caso
coniassc o quc salia, colocaria cn scrio risco a sua
Organizaçao.
Para a VPF cra ncccssario lilcriar, con a na×ina
urgcncia, cssc conpanIciro.
Por clc scr dc origcn japoncsa, foi sclccionado para
scr scqucsirado, o Cónsul-Ccral do Japao cn Sao Paulo,
Noluo OlucIi.
A VPF, aiuando cn una frcnic, coniou con o apoio
do Movincnio Fcvolucionario Tiradcnics (MFTi c da
Fcsisicncia Dcnocraiica (FEDEi.
No dia 11 dc narço dc 1970, às 17 Ioras c 45
ninuios, o cónsul foi scqucsirado, no Dairro dc
95
Higicnopolis, nuiio pro×ino dc sua rcsidcncia.
Para a açao foran uiilizados dois Vollswagcns,
pisiolas, rcvolvcrcs c una nciralIadora.
Ouando o vcículo do Cónsul cIcgou ao local do
scqucsiro, un Volls dirigido por D.J.C. (Hcnriquci
inicrccpiou a sua narcIa. O.S. (Migucl, Faniai dcsccu
dcssc Volls cnpunIando una nciralIadora INA. Ncssc
insianic L.D. (Janili apro×inou-sc do noiorisia do
Cónsul, Sr. Hidcali Doi, c o rcndcu. L.D.V. (Frcd, Ducnoi
c ºFania" cniraran no carro do Cónsul c o nandaran
dciiar no cIao.
Mais à frcnic alandonaran o carro do consulado c
passaran iodos para un Volls vcrnclIo dirigido por
E.L. (Dacurii.
Ncssa ocasiao, ºFania" ocupou o lanco dianiciro
dirciio. Airas, con o Cónsul cnirc clcs, csiavan ºJanil"
c ºFrcd".
Pariiciparan do scqucsiro, cono apoios, os scguinics
icrrorisias.
÷ M.A.L.D. (Orlando, Eloii ÷ VPF
÷ P.P.P. (CaucIoi ÷ MFT
÷ M.F.C. (Dudui ÷ VPF
÷ D.P.C. (Ccliai ÷ FEDE
Os icrrorisias c×igiran, cn iroca da vida do Sr.
Noluo OlucIi, a lilcriaçao dc. D.O.L. c filIos, O.A.
(Tiaoi, Madrc M.D.S., C.O. (Marip Japai, D.J.C.O. (Luiz
ou Lcandroi c un aviao para conduzí-los ao Mc×ico.
Ouando os lanidos dcscnlarcaran no Mc×ico o
Cónsul foi lilcriado.
A scguir iranscrcvo o quc o Jornal do Drasil, cn 14
dc narço dc 1970, pullicou a rcspciio dc cada un dos
prcsos lilcriados.
D.J.C.O.
96
ºD" c conIccido pclos apclidos dc Luiz ou Lcandro,
nascido cn 15 dc novcnlro dc 1942, cor lranca,
calclos prcios, olIos casianIos, 1n63 dc aliura.
Pariicipou dos aicniados ao Consulado Noric-
Ancricano, cn Sao Paulo, Ouaricl-Ccncral do II
E×crciio, quando norrcu o soldado Mario Kozcl FilIo,
aicniado ao Ouaricl-Ccncral da Força Pullica, no Darro
Dranco, quando foi noria ouira scniincla, lonla na loja
Scars, noric do capiiao CIarlcs CIandlcr, no dia 12 dc
ouiulro dc 1968, assalio à Casa dc Arnas Diana c ao
Hospiial Miliiar, roulos ao Danco Mcrcaniil da Fua
Joaquin Floriano c ao Danco do Esiado, na Fua
Iguaicni. Tanlcn agiu no ADC, icndo ionado a Fadio
Indcpcndcncia no dia 26 dc julIo dc 1968,
aconpanIado dc nais cinco icrrorisias, cnirc clcs C.O.
Naqucla ocasiao iransniiiran una ncnsagcn
sulvcrsiva".
C.O.
ºC.O. c o nonc do Mario, ouiro dos prcsos
rcquisiiados pclos scqucsiradorcs cn iroca do Cónsul-
Ccral Noluo OlucIi. É ligado aos irnaos CarvalIo, quc
conandavan o icrrorisno na rcgiao dos nunicípios dc
Sanio Andrc, Sao Dcrnardo do Canpo c Sao Caciano
(ADCi, ircs dos quais ja sc cnconiran prcsos no Prcsídio
Tiradcnics. Elc c acusado dc ionar a Fadio
Indcpcndcncia, cn Sao Dcrnardo do Canpo, c colocar no
ar un nanifcsio rcdigido por Carlos MarigIclla aiacando
o Covcrno Fcdcral. Foi prcso por acaso quando scu carro
colidiu con ouiro. Mario Japoncs foi lcvado para o DOPS
c cn scguida rcquisiiado pcla Opcraçao Dandciranics.
Consia agora quc clc csia rccolIido a un Iospiial".
O. A.
ºO AFMEIFO ÷ O.A. ncnlro da Aliança Lilcriadora
97
Nacional, foi prcso juniancnic con F.D.C., no dia 25 dc
dczcnlro do ano passado, na falrica clandcsiina dc
arnas do Dairro dc Ariur Alvin. Elcs fazian copias dc
arnas rouladas pclo c×-capiiao Lanarca do 4.°
Fcgincnio dc Infaniaria, cn Ouiiauna.
A falrica csiava noniada nun galpao quc Iavia nos
fundos da casa dc F. quc cra c×-ncnlro do Pariido
Conunisia. Elc acciiou a proposia do c×-capiiao
Lanarca, pois Iavia a cIancc dc ºscrvir à causa" c
ganIar un salario dc NCr$500,00. Mas o Ioncn
cscolIido para noniar a falrica foi O.A., quc nao icvc
prollcnas para fazc-lo. Elc Iavia fciio un curso cn
Cula, ondc aprcndcu a iransfornar pcdaços dc cano c
cquipancnios dc auionovcl cn arnas auionaiicas c dc
grosso calilrc.
Para noniar a falrica, O.A., rccclcu NCr$5 nil dc
J.C.F. Con cssc dinIciro dcu a cnirada para conprar
un iorno c prcparar o galpao con rcvcsiincnio a prova
dc son, ja quc fazian provas dc iiros c nao podian
dcspcriar a aicnçao dos vizinIos".
D.O.L.
ºA viuva D.O.L., foi prcsa por ocasiao da noric dc scu
narido A.F.L., nun iiroicio con soldados da Força
Pullica, na noiic dc 26 dc fcvcrciro passado, nun síiio
do Município dc Aiilaia, ondc o casal csiava cscondido,
juniancnic con ircs filIos ncnorcs.
En scus dcpoincnios prcsiados às auioridadcs
niliiarcs D.O.L. coniou quc o c×-capiiao Carlos Lanarca
c ouiros icrrorisias frcqucniavan sua casa nos fins dc
scnana.
A localizaçao dc A.F.L. c sua fanília foi possívcl
graças a una diligcncia dc soldados da Força Pullica,
quc icniavan prcndcr un ladrao dc carros. Ao passar
98
dianic da casa do icrrorisia, suspciiaran dc una
canioncia Konli c dccidiran invcsiigar. O sargcnio quc
conandava o dcsiacancnio laicu à poria c foi aicndido
por D.O.L., quc foi cIanar scu narido para prcsiar
naiorcs csclarccincnios.
Ao surgir na poria, A.F.L., disparou sua
nciralIadora, naiando o sargcnio c fcrindo un soldado.
Os ouiros soldados rcspondcran aos iiros, alaicndo o
icrrorisia. Nun dos quarios foran cnconirados 24 fuzis
Mauscr, quairo nciralIadoras INA c 11 fuzis FAL".
Madre R M.B.S.
ºA FELICIOSA ÷ Madrc M.D.S. ÷ Nascida cn Ara×a,
Minas Ccrais, cra nadrc supcriora do Lar Saniana (Fua
ConsclIciro Danias, 984, cn Vila Tilcrioi. Foi prcsa no
dia 13 dc novcnlro dc 1969, quando a polícia c o
E×crciio dcsariicularan cn Filcirao Prcio o grupo
icrrorisia Frcnic Arnada dc Lilcriaçao Nacional (FALNi
No Lar Saniana, ondc vivcn 220 crianças, a Polícia
afirnou icr cnconirado naicrial sulvcrsivo c
docuncnios conproncicdorcs. Alcn dc scr acusada por
icniar qucinar os docuncnios c cnicrrar c×plosivos
quando os policiais cIcgaran ao asilo, nadrc M.D.S.
ianlcn scria rcsponsavcl pclo dcsvio dc nais dc una
ionclada dc alincnios cnviados pclo Covcrno dos
Esiados Unidos para as crianças do Lar Saniana. As
ncrcadorias icrian sido cndcrcçadas a FALN.
Scgundo a polícia, o Lar Saniana iransfornara-sc cn
aparclIo da FALN con o conIccincnio da nadrc".
Nota do autor: Na matérIa pubIIcada peIo JornaI
do BrasII constam os nomes por extenso.
99


O SONHO!
"O dever de todo revolucionário é fazer a revolução!
Criar dois, três, muitos vietnames¨.

A Vanguarda Popular Fcvolucionaria (VPFi dccidiu
criar una arca dc ircinancnio dc gucrrilIa, con a
finalidadc dc dar aos scus niliianics o adcsirancnio
lasico c pcrniiir a clcs a adapiaçao às condiçõcs dc vida
da arca rural, prcparando-sc para, cn un fuiuro lcn
pro×ino, cclodir cn iodo o Drasil focos dc CucrrilIa
Fural.
O local cscolIido foi o Valc da Filcira, una rcgiao
nuiio polrc, unida, dc nuiia vcgciaçao, dc difícil
accsso c siiuada na aliura do quilónciro 250 da DF-
116, quc liga Sao Paulo a Curiiila.
En janciro dc 1970, a VPF concçou a dcslocar os
scus niliianics. Visando os fuiuros focos dc gucrrilIa,
vcio gcnic do Fio dc Janciro, Sao Paulo c Fio Crandc do
Sul. No concço dc alril ja coniavan con 19 niliianics.
O conandanic da arca cra CAFLOS LAMAFCA.
Foran criadas duas lascs.
BASE 2ANIRATO
Conandanic ÷ D.F. (LEOi
÷ Y.I. (CÉLIAi
÷ J.A.N. (ALDEFTOi
÷ A.M.S. (EDUAFDOi
÷ D.F. (ANDFÉi
÷ C.F.L. (CAFLOSi
100
÷ M.D.F. (EMILIANOi
÷ V.N.A. (ÁTILAi
÷ H.E.C. (DANIELi
BASE EREMIASDELI2OICOV
Conandanic ÷ Y.F. (JOEL OU ANTENOFi
÷ A.O.L. (FOCÉFIOi
÷ E.C. (JAIFi
÷ U.S. (CFECÔFIOi
÷ D.S.S. (AFAÚJOi
÷ C.M.J. (PATFÍCIAi
÷ F.M. (DINOi

En una casa quc scrvia cono lasc, rcsidian J.L.
(Nicolai c T.D.O. (Tiai. Nao cran casados, ncn vivian
nariialncnic. ºTIA" csiava na arca para dar una
ºfacIada lcgal" à casa ondc rcsidian, passando os dois,
aos olIOS da pcqucna populaçao, cono un casal. Elcs
iinIan por nissao ir ao povoado, consianicncnic, para
fazcr conpras c olscrvar qualqucr novincnio suspciio
ou a prcscnça dc pcssoas csiranIas ao vilarcjo.

Iniciou-sc o ircinancnio.

Enquanio isio, no início dc alril dc 70, C.L.
(Lourcnçoi c M.C.D. (Lia. Sara. Maadai ianlcn
niliianics da VPF, foran prcsos no Fio dc Janciro. Elcs
salian da c×isicncia da Árca dc Trcinancnio do Valc da
Filcira. Inicrrogados, cnircgaran a arca con iodos os
dcialIcs. localizaçao, consiiiuiçao, rccursos c×isicnics,
ncios dc scgurança, cic...
No día 18 dc alril, apos ligcira csiada cn Pcruilc,
LAMAFCA rcgrcssou à arca. Esiava aprccnsivo, soulcra
da prisao dc scus conpanIciros c icnia quc no
101
inicrrogaiorio clcs iivcsscn dado iodos os dcialIcs das
suas posiçõcs. Fcsolvcu dcsaiivar incdiaiancnic a Árca
dc Trcinancnio do Valc da Filcira.
Na rcalidadc, no dia scguinic, 19 dc alril, os Órgaos
dc Scgurança iniciaran os rcconIccincnios no local. Os
princiros cfciivos do E×crciio cIcgaran dc Iclicopicro,
dia 21 dc alril.
Ouando LAMAFCA prcsscniiu a cIcgada das iropas,
lilcrou oiio gucrrilIciros. Por un aialIo c scn naiorcs
prollcnas csics aiingiran a DF-116, scguindo cniao
para Sao Paulo.
Ficaran na arca. ºALDEFTO", ºJAIF", ºFOCÉFIO",
ºAFAÚJO", ºLEO", ºCAFLOS", ºNICOLA", ºJOEL" c
LAMAFCA. ºTia" c ºCclia", por noiivos dc saudc, ja
csiavan cn Sao Paulo.
No dia 21 dc alril, LAMAFCA c scu grupo sc
rcfugiaran na Dasc Zaniraio. Às 18 Ioras dcssc dia, por
scgurança, dcslocaran-sc para a Dasc Dclizoicov, nais
no inicrior da naia.
Dia 22, pcla nanIa. LAMAFCA nandou ºLEO" c
ºNICOLA" fazcrcn un rcconIccincnio. Cono csics nao
voliaran aic a Iora conlinada, LAMAFCA rcsolvcu
alandonar a Árca dc CucrrilIa, icniando furar o ccrco.
ºLEO" c ºNICOLA" foran ccrcados pclas pairulIas do
E×crciio c, apos varias pcripccias, acalaran scndo
prcsos no dia 27 dc alril.
O grupo dc LAMAFCA, rcduzido a scic Ioncns,
conscguiu, cn 8 dc naio, carona cn un caninIao c, na
carroccria, pariiran para a dircçao dc Eldorado. Na
cnirada da cidadc, dcfroniaran-sc con una larrcira da
Polícia Miliiar do Esiado dc Sao Paulo (PMESPi.
Os soldados, por inc×pcricncia, os nandaran dcsccr
para scrcn rcvisiados, scn as ncdidas dc scgurança
102
ncccssarias.
Os scic gucrrilIciros, usando os scus FAL (Fuzis
Auionaiicos Lcvcsi aiiraran conira os soldados quc
icniaran sc alrigar.
Varios niliiarcs foran fcridos, alguns con gravidadc.
Os gucrrilIciros coniinuaran a fuga cn dircçao a
Scic Darras, quando prcsscniiran quc ao scu cnconiro
vinIa una pairulIa da PMESP, iransporiada por una
C-14 c un caninIao.
Os icrrorisias rcsolvcran cnfrcniar a pairulIa.
Saliaran da viaiura c arnaran una cnloscada.
A pairulIa cra conposia por 17 Ioncns. un
Tcncnic, 2 Sargcnios, 2 Calos c 12 Soldados, usando
cono arnancnio o vclIo fuzil Mauscr. nodclo 1908, dc
rcpciiçao, scn qualqucr auionaiisno.
Os Ioncns da PM foran aiingidos ainda dcniro dc
scus carros.
Os icrrorisias csiavan con un arnancnio
c×ccpcional, iodos con un FAL, fuzil auionaiico, usado
pclos nclIorcs E×crciios do nundo. Os ncsnos quc
LAMAFCA Iavia furiado do 4.° FI. Usando a surprcsa,
ocupando posiçõcs cscolIidas no icrrcno, con grandc
podcr dc fogo c proicgidos pcla cscuridao da noiic,
iinIan iodas as vaniagcns. Travou-sc inicnso iiroicio. A
pairulIa da PM sofrcu nuiias pcrdas, icndo varios
fcridos. O Tcn. MENDES, Conandanic da PairulIa, nun
gcsio Icroico para salvar scus Ioncns da noric ccria,
propós, no augc do iiroicio, sc cnircgar cono rcfcn, cn
iroca da vida dc scus Ioncns.
LAMAFCA acciiou. O conlaic icrninou. O iraio foi
fciio. o Tcncnic dci×aria scus Ioncns quc nao csiavan
fcridos con o grupo dc gucrrilIciros, cono garaniia dc
quc nao os dcnunciaria, cnquanio lcvava os fcridos
103
gravcs aic Scic Darras para scrcn cvacuados c
rciornaria cn scguida. Assin foi fciio c o Tcn. MENDES,
apos iransporiar os fcridos, rciornou ao local.
LAMAFCA lilcrou o rcsianic da pairulIa, apos
dcsarna-la, nas lcvou o Tcn. MENDES cono rcfcn,
plancjando usa-lo para faciliiar-lIc a passagcn nas
possívcis larrciras da PM quc podcria cnconirar ao
longo da csirada.
No cnianio, pouco dcpois, icncndo quc o E×crciio
pudcssc prcparar-lIcs alguna cnloscada, ondc iodos
scrian prcsos, LAMAFCA rcsolvcu ronpcr o ccrco
progrcdindo pcla naia.
A conida cra pouca c ainda iinIan quc vigjar,
consianicncnic, o prisionciro.
Duranic a narcIa ºJAIF" c ºALDEFTO" sc
dcsgarraran do grupo c foran prcsos pclo E×crciio nos
dias 10 c 12 dc naio, rcspcciivancnic.
O grupo gucrrilIciro csiava rcduzido a cinco Ioncns.
LAMAFCA, ºJOEL", ºFOCÉFIO", ºAFAÚJO" c ºCAFLOS".
Con clcs, icndo quc scr vigiado c dividindo a conida, o
Tcn. MENDES sc iornou un prollcna a nais.
No dia 10 dc naio, LAMAFCA ionou a dccisao dc
clininar o prisionciro. Nao podcrian fuzila-lo, pois
cIanarian a aicnçao das forças quc os ccrcavan.
Fcsolvcran naia-lo a coronIadas.
ºJOEL" dcu a princira coronIada quc lIc pariiu o
cranio. A scgunda foi dcsfccIada por ºAFAÚJO". A
scguir cnicrraran o Tcncnic.
No livro ºA Esqucrda Arnada no Drasil" os icrrorisias
narran algunas invcrdadcs. Una dclas a rcspciio do
nuncro dc norics quc dizcn scrcn nuiias. Morrcu
apcnas o Tcn. MENDES. Ouira invcrdadc csia no
dcpoincnio dc LAMAFCA, no livro ºA Esqucrda Arnada
104
no Drasil" quc iranscrcvo alai×o.
ºDcpois dc algunas discussõcs, julganos c
jusiiçanos o Tcn. Paulo Mcndcs Junior, quc ia cono
prisionciro. Foi fuzilado c o scu corpo lançado ao Fio
Filcira, para quc nao scrvissc dc sinal à dircçao quc
scguíanos".
(Ols. do auior. o nonc corrcio c Allcrio Mcndcs
Juniori.
ºFOCÉFIO", prcso icnpos dcpois, nos lcvou ondc o
Tcncnic fora cnicrrado. Scu corpo foi c×unado cn
09109170. Foi fciia a auiopsia c a idcniificaçao. Lcnlro-
nc pcrfciiancnic dcsic faio pois ºFOCÉFIO" quando
prcso, cIorava, con ncdo dc scr vingado pclos colcgas
do Tcn. MENDES, Icroi quc dignificou a sua farda,
norrcndo pclos scus soldados.
Foi un aio covardc quc ºJOEL" c ºAFAÚJO"
praiicaran, nas os Dirciios Hunanos dcsics assassinos
foran rcspciiados.
ºFOCÉFIO" c ºAFAÚJO" foran a julgancnio, cn
iodas as insiancias. Os dois foran condcnados à noric
(naqucla ocasiao Iavia a pcna dc norici. Mais iardc a
pcna foi conuiada para prisao pcrpciua c a scguir para
30 anos dc prisao (Proccsso 38.3692i.
Anlos foran posios cn lilcrdadc, cn junIo dc
1979, lcncficiados pcla Lci da Anisiia.
ºJOEL" nao foi julgado porquc norrcu ao rcsisiir à
prisao, no dia 05112170, cn cnfrcniancnio con o nosso
DOI.
Dcpois do assassinaio do Tcn. MENDES, ºCAFLOS"
afasiou-sc do grupo c, sozinIo, conscguiu ronpcr o
ccrco.
En 31 dc naio, os quairo rcnancsccnics, lidcrados
por LAMAFCA, cnloscaran un caninIao do E×crciio
105
quc saíra da arca para apanIar agua. Prcndcran o
Sargcnio c os cinco Soldados quc ian na viaiura.
Valcndo-sc do vcículo c dos uniforncs, conscguiran
furar o ccrco c dirigiran-sc para Sao Paulo.
No dia 11 dc scicnlro dc 1970, con iodas as Ionras
niliiarcs, o Icroico c lravo 1.° Tcncnic da Polícia Miliiar
do Esiado dc Sao Paulo, ALDEFTO MENDES JÚNIOF,
foi cnicrrado na cidadc dc Sao Paulo, no Ccniicrio dc
Araça.
O assassinaio a sanguc frio, dcicrninado por
CAFLOS LAMAFCA, csiarrcccu a iodos nos. LAMAFCA
ja Iavia iraído o E×crciio Drasilciro quando, ignorando o
scu jurancnio dc soldado, usou a farda quc dcvcria
dignificar, para roular as arnas quc a naçao confiara
sol sua guarda. Agora conandava una organizaçao
icrrorisia, das nais violcnias.

Fcccnicncnic, cono aconicccu con CAFLOS
MAFICHELLA, a inprcnsa do país pullicou a noiícia
quc alguns grupos sugcriran a idcia dc dcposiiar os
rcsios daquclc iraidor no Panicon da Dcnocracia, na
Praça dos Trcs Podcrcs, cn Drasília.

O livro ºA Esqucrda Arnada no Drasil" c×agcra
quanio aos cfciivos cnprcgados pclo E×crciio (20 nil
Ioncns, scgundo clcsi c inicrprcia, crroncancnic, cono
covardia dc nossos rccruias o scu dcsprcparo para csic
iipo dc luia.
Dcvo csclarcccr quc os cfciivos do E×crciio,
cnprcgados ncsia arca, nunca foran acina dc ircs nil
Ioncns. Para o lcigo podc parcccr un nuncro alsurdo
para aqucla opcraçao nas, cn una arca incnsa,
dcsconIcccndo a localizaçao c o nuncro c×aio do
106
ininigo, un ccrco cficicnic so podcria scr fciio con un
grandc cfciivo.
A iíiulo dc cnsinancnio convcn rcssaliar quc o
cnprcgo das Forças Arnadas para conlaic-los nao foi o
adcquado. Convcn frisar quc csiavanos cnfrcniando,
pcla princira vcz, una CucrrilIa Fural c as nossas
fonics dc consulia cran os nanuais do E×crciio
Ancricano.
Friso lcn a palavra MANUAIS. Janais nos valcnos,
cn nosso país, dc insiruiorcs dc ouiros E×crciios, para
nos cnsinar a conlaicr.
Scgundo csics nanuais, o conlaic aos gucrrilIciros,
quando csics ocupan una dcicrninada arca, sc faz
airavcs do uso do ºMariclo" c da ºDigorna". Por csic
proccsso, cnquanio una iropa csialclccc o ccrco c larra
as saídas, a ouira invcsic conira o ininigo, cnpurrando-
o solrc o ccrco.
Porcn csia nao scria a soluçao idcal para csic caso.
O nuncro dc gucrrilIciros, dczcnovc, cra nuiio
pcqucno, podcndo sc cscondcr con facilidadc. O icrrcno
nuiio ingraio. Os rcconIccincnios, prccarios. Pcrdcu-sc
nuiio icnpo cnirc a cIcgada da iropa c a cfciiva
rcalizaçao do ccrco. Nao iínIanos c×pcricncia para csic
iipo dc conlaic c os nossos soldados cran, na naioria,
ainda rccruias.
A passagcn da siiuaçao dc ircinancnio para a dc
conlaic nao c incdiaia. E×igc adapiaçao c prazo
suficicnic.
Mas os crros nos scrviran dc liçao. Mais iardc,
quando os gucrrilIciros icniaran inplaniar no Sul do
Para ouiro foco gucrrilIciro, os nossos cfciivos foran
rcduzidíssinos. Enprcgou-sc ouira iaiica dc conlaic.
Os Ioncns cran adcsirados, acosiunados con a sclva,
107
vivian c noravan na rcgiao cono sc fosscn civis.
Uiilizou-sc, ao na×ino, os naiciros cono guias c
procurou sc olicr o apoio irrcsiriio da populaçao quc
dcnunciava cada passo dos gucrrilIciros.
Havíanos aprcndido a liçao do Valc da Filcira.
No Sul do Para, noniou-sc una opcraçao
gcnuinancnic lrasilcira, aliccrçada nas caracicrísiicas
do nosso Ioncn, do nosso icrrcno c solrciudo,
coniando con os ncsnos ncios c con os ncsnos
rccursos quc o nosso caloclo iinIa para solrcvivcr. En
pouco icnpo c scn naiorcs dcspcsas, ioda a gucrrilIa
do Sul do Para csiava dcslaraiada.
108


UM HERÓI É SEPULTADO

(JORNAL DO BRASIL - 12 Set ?0)
ºMais dc 10 nil pcssoas aconpanIaran onicn à
iardc aic o ccniicrio do Araça o corpo do Tcncnic da
Polícia Miliiar ALDEFTO MENDES JÚNIOF, assassinado
pclo grupo do c×-capiiao CAFLOS LAMAFCA no Valc da
Filcira, cn naio, c cujo cadavcr foi cnconirado no início
dcsia scnana.
O Covcrnador Alrcu Sodrc, quc vclou o corpo no
salao nolrc do Ouaricl-Ccncrai da corporaçao, dcu o
nonc dc Capiiao ALDEFTO MENDES JÚNIOF ao Crupo
Escolar dc Vila Calvao, cn CuarulIos."
109


O CORTEJO
ºEnvolio na Dandcira Nacional, o csquifc lcvando o
corpo do oficial foi posio, às 14 I, nuna carrcia do
Corpo dc Donlciros, quc saiu da Avcnida Tiradcnics
para o Ccniicrio do Araça. À frcnic do coricjo, ian
laicdorcs c a Danda dc Musica do DaialIao Tolias dc
Aguiar.
O carro funclrc foi aconpanIado por nilIarcs dc
oficiais c praças da PM, rcprcscnianics do E×crciio,
MarinIa, Acronauiica, c×-Cuarda Civil c Polícia
Fodoviaria, alcn dc ccnicnas dc civis, icndo à frcnic o
Conandanic-Ccral da PM, Coroncl Confucio Danion dc
Paula Avclino, o Sccrciario dc Scgurança Pullica,
Coroncl Darci da CunIa c Mclo, c o Ccncral Paulo
Carnciro Tonas Alvcs.
O coricjo airavcssou o ccniro da cidadc, ondc o
iransiio foi inicrronpido c as lojas fccIaran suas
porias. O csquifc foi lcvado pclas alias paicnics
prcscnics aic a scpuliura n.° 35. Lido o Dolciin Oficial, o
csquifc lai×ou à scpuliura, con Ionras niliiarcs."
110

O
ELOCIO
EM DOLETIM ESPECIAL



ºTcncnic ALDEFTO MENDES JÚNIOF.
Ouc dizcr-ic agora?
Ondc a palavra quc, dando o scniido c×aio do icu
Icroísno, sc Iarnoniza con o diapasao da nossa
scnsililidadc?
Cono siiuar con palavras o icu fciio?
Nossas lagrinas dizcn iudo o quc qucrcnos dizcr-ic
nais.
Nasccsic cn lcrço Iunildc c, acalcniado pclo anor
dos cnics qucridos, pudcsic noldar o caraicr no c×cnplo
da dignidadc, da Ionra, da lravura c do civisno.
Oucrias consiruir, c consiruías o fuiuro lon para ii c
para os icus.
111
No cnlalo ainda dos folgucdos juvcnis, puro,
idcalisia c sonIador, crgucsic a fronic c, dccidido,
alisiasic-ic para scrvir à pairia cono policial niliiar.
Eis o jovcn cadcic a nisiurar con os sonIos o
csforço c o sacrifício.
Vai icnpcrando o caraicr quc o nosso Drasil pcdc
foric c cordial, aliivo c prcsiaiivo.
Sao cinco anos.
Un por iodos, iodos por un. E iu cras dos lons,
procurando scr dos nclIorcs. E, cn scrcs lon c cn
fazcrcs o lcn, nal podias acrcdiiar na iirania, na
iraiçao, no gcnocínio, no vilipcndio.
Dcn fornado, ic aproniasic para cunprir as nissõcs
quc ic aguardavan nas filciras da nilícia paulisia. Era a
iua nova fanília a orgulIar-sc con a fanília quc ja sc
orgulIava dc ii.
A pairia rcnascc. Ha ansia dc consiruir o fuiuro lon,
con jusiiça c nuiio anor.
O ininigo ja nao cscondc o azcdunc. Agridc c icnia a
dcsordcn, pcla infania, pclo crinc, pclo icrror.
O jovcn oficial c un dos 1.001 dc 31, nos 23 anos dc
cspcrança.
Na rcgiao ondc a pairia c×pcrincniava nais una
agrcssao ÷ Fcgisiro ÷ dcvia o nosso Icroico Tcncnic
consiruir una das nais lclas paginas dc alncgaçao c dc
lravura.
EnpcnIado cn açao violcnia dc conlaic, iivcsic a
iropa sol icu conando, praiicancnic dizinada, cn
aiaquc dc surprcsa, a 8 dc naio dcsic ano.
Houvc, cniao, o grandc noncnio.
En gcsio dc alsoluia coragcn, dc rcvcrcncia c dc
solidaricdadc Iunana, c×alia as uliinas conscqucncias,
sacrificasic a propria vida cnircgando-ic à sanIa dos
112
quc scrian icus assassinos, fazcndo apcnas una unica
c×igcncia. a vida dos icus sulordinados fcridos c quc
jazian c×anguc no solo.
Tcncnic MENDES. cs o Icroi cuja inorialidadc ja
fcsicjanos c cujo c×cnplo ja nos anina c nos anina
nuiio nais porquc ic vinos, c ainda ouvinos os icus
passos c scniinos a iua prcscnça.
Tcnos orgulIo. cras igual a iodos c nos vinos quc
vivcsic no nais alio grau a conscicncia dc cono dcvcnos
scr.
Nao cran nuiios os quc ic alraçavan quando
jurasic dcfcndcr a Ionra, a inicgridadc c insiiiuiçõcs
pairias, con o sacrifício da propria vida. Ao icu lado
Iavia nuiios ouiros c iu cras un.
Hojc, a cidadc parou para dizcr-ic, cnirc lagrinas,
quc sc orgulIa dc ii.
Ainda ouvinos os ccos dc ianias vozcs quc, Ia
poucos dias, no 7 dc scicnlro, caniavan.
Ou ficar a Pairia livrc
Ou norrcr pclo Drasil.
O Drasil csia livrc c coniinuara.
Tcncnic MENDES. cIoranos porquc fosic c nos
alcgranos por salcr, conpanIciro valoroso, quc o icu
c×cnplo dcspcriara cn nos os ncsnos arroulos cívicos,
a ncsna Icroica dcicrninaçao, a ncsna lcaldadc c
consiancia.
Dcsnascarados csiao os ininigos da pairia c suas
inicnçõcs sinisiras scrao rcpclidas con cncrgia.
Anic o icu c×cnplo, nais dcspcrias csiao as forças
vivas da naçao.
Agora, scras laluaric no coraçao dc iodo povo
lrasilciro quc rcpclc a oprcssao, o odio, a ignonínia c o
icrror.
113
Para ii, cn posiçao dc scniido c cono dcrradcira
Ioncnagcn, rcpciinos as palavras dc CuilIcrnc dc
Alncida.

Morreste cedo para vIver sempre.

Hojc, aqui pcrfilados, cIoranos a iua noric. os
clarins rcssoan anunciando a pariida do Icroi, as
arnas sc alaicn àquclc quc soulc Ionra-las, os
unlrais da Acadcnia nao vcrao nais icu poric narcial.
o paiio do Iisiorico DaialIao Tolias dc Aguiar nao
scniira nais o cadcnciar dc icus passos; o lar nodcsio
nao vcra nais o filIo qucrido voliar das nissõcs
cunpridas; iua lacuna ficara narcada na iropa dc
Piraiininga.
Adcus Tcncnic Mcndcs. Dcus ic acolIa cnirc os lcn-
avcniurados; rcpousa cnirc os sanios; iu lcn cunprisic
a parccla quc a pairia ic dcsiinou; agora a nos calc o
dcvcr dc dcfcndcr a inicgridadc lrasilcira, Ionrando o
icu nonc, quc soulc dignificar a profccia nos vcrsos do
Hino Pairio.
Mas se ergues da JustIça a cIava Iorte,
Verás que um IIIbo teu não Ioge à Iuta
Nem teme quem te adora a próprIa morte."
114


UM EXEMPLO
ºAo ussínu) o uto quc dcu o nonc dc Cupítuo
ALHEHTO MENDES JÚNIOH, uo G)upo Escoíu) dc Vííu
Guíuuo, ondc cstudou o o]ícíuí no)to, o Gouc)nudo) AI)cu
Sod)c dcstucou °u Iununu conp)ccnsuo do uuío) du
uídu, cxp)cssu pcío 2.´ Tcncntc du Poíìcíu Mííítu)
ALHEHTO MENDES JÚNIOH, quc sc cnt)cgou cono )c]cn
uos tc))o)ístus-guc))ííIcí)os, pu)u suíuu) u uídu dc scus
conundudos. Scu uccnd)udo put)íotísno, uo no))c) cn
dc]csu du dcnoc)ucíu c dus ííIc)dudcs constítucíonuís
nus nuos c)ucís dc scus uígozcs quc íIc nutííu)un o
co)po, cn ussussìnío ])ío c dcsununo. Suu uídu, dcdícudu
u co)po)ucuo, uos scus suIo)dínudos, u díscípíínu nííítu),
u Iíc)u)quíu ]uncíonuí )cp)cscntu cxcnpío Iístò)íco pu)u u
]uucntudc, c soI)ctudo uos ]oucns cstuduntcs dc nossus
cscoíus.¨
115


NACÃO AFRONTADA

Muís un uto couu)dc dc ucuo suIuc)síuu ]c)íu o H)usíí.
o EnIuíxudo) du HcpúIíícu Fcdc)uí du AícnunIu ]oí
scqùcst)udo. E nu cnIoscudu quc íIc u)nu)un doís
ugcntcs ]cdc)uís tonIu)un, un scn uídu c out)o ]c)ído;
doís I)usíící)os. Todu u nucuo sc scntc tunIcn utíngídu.
O nuní]csto cn quc sc cxp)íncn os ug)csso)cs
dccíu)u guc))u u todos os I)usíící)os, uo uduc)tí) quc
do)uuuntc níngucn sc)u poupudo pcíu uíoícncíu. Nòs, quc
nos cnpcnIunos pu)u quc o òdío nuncu p)cuuíccu, soI
quuíquc) dc suus nunc)osus p)utícus, nuo podcnos cuíu)
unu )cpuísu quc nos su]ocu cn índígnucuo.
O H)usíí, soI un Gouc)no ícgìtíno, p)og)ídc u unu
tuxu quc uuto)ízu u con]íuncu. A nucuo p)ospc)u, os
p)oIícnus suo cn])cntudos con dísposícuo, o puìs sc
dcscnuoíuc. Os nìucís dc p)oducuo c consuno suo Io]c
nuís cícuudos do quc cn quuíquc) tcnpo pussudo.
Unu cxpcctutíuu poíìtícu )uzouucíncntc ]uuo)uucí
cncunínIu u opo)tunídudc dcnoc)utícu. Mc)cccnos u
dcnoc)ucíu c u uícuncu)cnos po) nossos nc)ítos, u
dcspcíto du ìn]ínu pu)ccíu dc ínccndíudos pcío òdío. A
nucícu nuío)íu I)usíící)u cstu uoítudu pu)u o t)uIuíIo, u
o)dcn c u cspc)uncu, quc )cpcíc cstu c quuíquc) out)u
p)utícu dc òdío c uíoícncíu.
A dccísuo do Gouc)no, dcnt)o dos íínítcs quc ínspí)un
u ící, cn dc]csu dus uìtínus c pu)u dcsug)uuu) u Ion)u
nucíonuí, contu)u con u udcsuo cc)tu du opíníuo púIíícu
I)usíící)u.
116
Sonos, dcsdc ontcn, unu nucuo u])ontudu po) un uto
quc nos ]c)c u todos. Sonos 9U nííIocs dcsu]íudos cn
nossus dísposícocs o)dcí)us c pucì]ícus po) un g)upo dc
]unutícos cnsundccídos pcíu pc)du dos nuís cu)os uuío)cs
Iununos.
Sonos unu nucuo síícncíosu c ín]cíícítudu, nus dígnu
c cíuííízudu. Nuo uI)í)cnos nuo dcstu dígnídudc c dcstu
cíuííízucuo.
JornaI do BrasII - 13 Jun ?0 - 1a. págIna.
117


O SEQÜESTRO DO EMBAIXADOR DA ALEMANHA
OCIDENTAL

O Enlai×ador da Fcpullica Fcdcral da AlcnanIa foi
scqucsirado no dia 11 dc junIo dc 1970, por novc
icrrorisias, nuna opcraçao conjunia da Açao
Lilcriadora Nacional (ALNi c da Vanguarda Popular
Fcvolucionaria (VPFi.
Pariiciparan cfciivancnic da açao os scguinics
icrrorisias.
÷ J.F.C.F. (Fonaldoi ÷ VPF
÷ E.L. (Dacurii ÷ agora niliiava na ALN
÷ H.E.C. (Danicli ÷ VPF
÷ F.C.S. (Macicl, Cacianoi ÷ VPF
÷ J.M.C. (Jarlasi ÷ VPF
÷ S.E.L. (Mariana. Claricci ÷ VPF
÷ J.M.D. (Claudio, Casiro, Fafacli ÷ ALN
÷ J.P.S. (Mario, Fcisi ÷ VPF
÷ A.P.A. (Darió, Fafacl, Tonazi ÷ VPF
E cono clcncnios dc apoio, pariiciparan.
÷ M.C.S. (Honorioi ÷ VPF
÷ C.T.O. (Ivani ÷ VPF
÷ A.H.S. (Fclipc, Calricl, Viiori ÷ VPF
÷ T.A. (Hclgai ÷ VPF
÷ M.H.F. (Andcrson, Dcrnardoi ÷ VPF
O oljciivo do scqucsiro foi o dc lilcriar os niliianics
quc, por salcrcn dcnais, podcrian conproncicr a
scgurança das organizaçõcs icrrorisias.
118
Foran uiilizados quairo carros. un Opala, un Volls,
una Picl-up Willys c un Karnan-CIia.
A opcraçao foi nuiio rapida c durou uns dois ou ircs
ninuios. O Mcrccdcz Dcnz do Enlai×ador sulia a Fua
Candido Mcndcs, no Fio dc Janciro, às 20.00 Ioras. No
scu inicrior vinIan no lanco dianiciro o noiorisia
MarinIo Huiil c o agcnic da Polícia Fcdcral Irlando dc
Sousa Fcgis. No lanco irasciro o Enlai×ador Von
Hollclcn. À rciaguarda do Mcrccdcs, cono scgurança,
una Variani, dirigida por Luís Aniónio Sanpaio, icndo
ao scu lado Josc DanIaro da Silva, anlos agcnics da
Polícia Fcdcral.
Ncssc noncnio, a Picl-up, dirigida por ºJarlas",
alalroou o Mcrccdcs Dcnz do Enlai×ador. Ao ncsno
icnpo ºClaudio", quc fingia nanorar con ºMariana" nas
cscadinIas da Ladcira do FialIo, nciralIou a Variani,
fcríndo gravcncnic o policial fcdcral Luís Aniónio
Sanpaio. O ouiro agcnic, Josc DanIaro da Silva, foi
rcndido.
Enquanio iudo isso ocorria ºDacuri" cIcqou junio à
poria dianicira do carro do Enlai×ador" ao lado do
noiorisia. O vidro csiava un pouco alcrio. Foi por csia
alcriura quc clc disparou ircs iiros na dircçao do agcnic
Irlando dc Sousa Fcgis, aiingindo-o c naiando-o
insianiancancnic.
ºDanicl" rciirou o Enlai×ador do Mcrccdcs c o
colocou no Opala, pariindo na dircçao do Dairro dc
Sania Tcrcsa.
No local dci×aran panflcios quc dizian o scguinic.

ºAtc o noncnto os c)ítc)íos udotudos, pu)u u
ííIc)tucuo dos dípíonutus quc ]ízcnos p)ísíoncí)os
poíìtícos, c)un u suu ínpo)tuncíu nus )cíucocs
119
íntc)nucíonuís c o nìucí dc íígucocs ccononícus con u
dítudu)u I)usíící)u. Esscs c)ítc)íos, u pu)tí) dc ugo)u,
]ícun uIoíídos c cstuIcíccc)cnos un núnc)o nìníno dc
p)csos u sc)cn t)ocudos po) quuíquc) dípíonutu dc
quuíquc) puìs."

Ao cIcgarcn a Sania Tcrcsa, o Enlai×ador foi
passado para una Konli, ondc o colocaran dcniro dc
un cai×oic. Na Konli csiavan os icrrorisias ºIvan",
ºFclipc" c ºHonorío". Todos pariiran, para o Dairro dc
Cordovil ondc cscondcran o Enlai×ador Von Hollclcn.
La no ºaparclIo" ja csiavan aguardando a cIcgada
do diplonaia os icrrorisias. ºHclga" c ºAndcrson".
No dia scguinic, con a prcscnça do Prcsidcnic Enílio
Carrasiazu Mcdici, dc Minisiros dc Esiado, do
Covcrnador Ncgrao dc Lina, dc alias auioridadcs, do
Minisiro ConsclIciro Ccorg FoIrig, sulsiiiuio do
Enlai×ador alcnao, dc nuiios conpanIciros c
faniliarcs, o agcnic fcdcral Irlando dc Sousa Fcgis foi
cnicrrado no Ccniicrio do Caju.
O agcnic Luís Aniónio Sanpaio, na UTI, icniava
rccupcrar-sc dos fcrincnios quc o aiingiran.
120

A V1ÚVA £ A ÓRFA

O Míníst)o do Exc)cíto, O)íundo Gcíscí, cunp)íncntu D.
Fío)cntínu c suu ]ííIu GuííIc)nínu
121

O S£PULTAM£NTO

122

O cntc))o dc I)íundo dc Sousu Hcgís, no Cu]u, tcuc g)undc
uconpunIuncnto dc scus conpunIcí)os
JORNAL DO BRASIL - 13 JUN ?0



POLICIAIS SE FEVOLTAM ANTE A MOFTE

ºUnu utnos]c)u dc )cuoítu cnuoíucu ontcn os
conpunIcí)os do ugcntc ]cdc)uí I)íundo Hcgís. Antcs c
upòs o cntc))o, concntuuun quc consídc)un o cpísòdío do
scqùcst)o do EnIuíxudo) uícnuo cono unu cuoíucuo nu
uíoícncíu du guc))u )cuoíucíonu)íu utc cc)to ponto
íncont)oíuucí.
÷ Eícs cstuo ícuundo unu g)undc uuntugcn. podcn
cscoíIc) u Io)u, o íocuí c u condícuo do utuquc. Nossu
sítuucuo c d)unutícu, tcnos dc nos dc]cndc) pu)u
soI)cuíuc). Nus condícocs utuuís cn quc ugínos c
ínpossìucí )cugí) c íutu), soI)ctudo po)quc tcnos dc
conp)í) u ící. Nuo podcnos nutu) po)quc nuo podcnos
123
utucu) p)íncí)o.¨
JORNAL DO BRASIL - 13 Jun ?0

O MORTO

ºO ugcntc ]cdc)uí I)íundo dc Sousu Hcgís c)u cu)íocu c
tínIu 54 unos (nuscído u 3 dc ]uíIo dc l9lb). Ing)cssou
nu poíìcíu u l4 dc ]cuc)cí)o dc l94l c cstuuu dcsdc 2U dc
uI)íí úítíno íotudo no SOPS, dcstucudo pu)u u scgu)uncu
do EnIuíxudo) uícnuo, cono ]uncíonu)ío do nìucí lb.
Víuíu Iu l? unos con Donu Fío)cntínu Dcícu]cu du
HocIu, con qucn tcuc unu ]ííIu ÷ GuííIc)nínu Mu)íu du
HocIu, dc l? unos. Mo)uuu con u nuc nu Huu do Cutctc,
33S, up. bU3.
Donu Fío)cntínu, nuíto t)uunutízudu, souIc du no)tc
dc I)íundo ut)uucs du unígos, po) tcíc]onc. Eíu cstu
conuuícsccndo dc unu íntc)ucncuo cí)ú)gícu. tcuc un dos
)íns cxt)uìdo Iu l5 díus. Mcsno ussín conpu)cccu uo
Instítuto Mcdíco Lcguí pu)u ííIc)u) o co)po do nu)ído c
t)utu) do cntc))o (sò ontcn dc nunIu u Poíìcíu Fcdc)uí
pussou u cuídu) dísso).
O uduogudo du ]unìííu, S). Jo)gc Luìs Duntus,
ín]o)nou quc Io]c du)u ínìcío nu docuncntucuo pu)u
tcntu) un unpu)o do Gouc)no u S)u. Fío)cntínu du HocIu,
poís cíu nuo c)u cusudu con I)íundo dc Sousu Hcgís.
O ncdíco-ícgístu Ncíson Cupu)cííí, quc uutopsíou o
cuduuc), ín]o)nou quc ¨u causa mortIs ]oí unu ]c)ídu
pcnct)untc no tò)ux, p)oduzídu po) Iuíu, dctc)nínundo
ícsocs no co)ucuo c puínocs c Icno))ugíu íntc)nu con
uncníu ugudu.¨ O ícgístu nuo dctc)nínou o cuííI)c du
124
u)nu, nus díssc quc c)u 3S ou 45.
O FERIDO

ºO noto)ístu poíícíuí Luìs Antonío Sunpuío contínuu no
Ccnt)o dc T)utuncnto Intcnsíuo do Hospítuí Sousu Aguíu);
scu cstudo dc suúdc c )cguíu), scgundo os ncdícos.
Huícudo no uIdoncn c nu coxu csquc)du pcíos
scqùcst)udo)cs do EnIuíxudo) Von HoíícIcn, o ugcntc ]oí
opc)udo pcío ncdíco Puuío Pc)cí)u c )cugíu Icn. Os
ncdícos, no cntunto, )cccíun unu )ccuìdu c p)oíIí)un us
uísítus u cíc, íncíusíuc dc ]uníííu)cs."
JORNAL DO BRASIL - 13 Jun ?0
Aicndcndo às c×igcncias dos scqucsiradorcs, o
Covcrno do Drasil, nais una vcz agiu cn rcspciio aos
Dirciios Hunanos dc un diplonaia quc aqui cunpria
con o scu dcvcr. os ncsno Dirciios quc csics ºjovcns
idcalisias da VPF c da ALN" nao rcspciiaran quando o
scqucsiraran c quando assassinaran un agcnic da
polícia fcdcral, fcrindo gravcncnic a ouiro agcnic, iodos
cIcfcs dc fanília.
O Covcrno rcsolvcu aicndcr a iodas as c×igcncias
fciias pclos icrrorisias c colocou cn lilcrdadc 40 prcsos,
os quais foran lanidos do icrriiorio nacional pclo
Dccrcio n.° 66.716, dc 15 dc junIo dc 1970 c viajaran
para a Argclia.
En conscqucncia do lanincnio, iodos os proccssos
quc clcs rcspondian na jusiiça foran paralisados.
125


O SEQÜESTRO DO EMBAIXADOR SUÍÇO

As Organizaçõcs Tcrrorisias iinIan progranado ircs
scqucsiros sinuliancos. Un cn Sao Paulo, o scgundo no
Fio dc Janciro c o icrcciro no Nordcsic. Aiuarian nuna
ºfrcnic", fornada pcla Vanguarda Popular Fcvolucionan
(VPFi, Açao Lilcriadora Nacional (ALNi, Movincnio
Fcvolucionario 8 dc ouiulro (MF-8i, Pariido Conunisia
Drasilciro Fcvolucionario (PCDFi c o Movincnio
Fcvolucionario Tiradcnics (MFTi.
Con a noric dc J.C.F. (TOLEDO. VELHOi, un dos
lídcrcs da ALN. iodas as Organizaçõcs quc fornarian a
ºfrcnic" dcsisiiran da c×ccuçao dcssas açõcs. A VPF,
quc sozinIa, nao iinIa condiçõcs dc rcalizar os ircs
scqucsiros, opiou apcnas por un, o do Fio dc Janciro.
No dia 07 dc dczcnlro dc 1970, por volia das 09.00
Ioras, na Fua Condc dc Dacpcndi, no Dairro
Laranjciras, o Enlai×ador da Suíça no Drasil,
CIOVANNI ENFICO DUCHEF, foi scqucsirado pcla VPF.
Pariiciparan da Opcraçao.
÷ CAFLOS LAMAFCA ÷ Conandanic;
÷ A.P.A (DAFTOi;
÷ I.E.F (ALDAi;
÷ C.T.O (IVANi;
÷ H.E.C (DANIELi;
÷ A.C.F (VAN ou SOFFISOi;
÷ M.C.S (HONÓFIOi;
÷ J.F.C.F (FONALDOi;
126
÷ A.H.S (FELIPEi;
÷ T.A (HELCAi.
Naquclc 07 dc dczcnlro, o Sr. DUCHEF às 08.00
Ioras csiava ionando o scu dcsjcjun, cn sua rcsidcncia
na Fua Canpo Dclo 199, no Parquc Cuinlc, Laranjciras.
As 08I45n, saiu cn scu carro, un Duicl azul, placa CD
58. Ao volanic scguia o scu noiorisia Ercílio Ccraldo,
icndo ao lado o Agcnic Fcdcral Hclio CarvalIo dc Araujo,
dcsiacado para scgurança do diplonaia. SozinIo, no
lanco irasciro, lado dirciio, o Enlai×ador.
Apos dcsccr a ladcira do Parquc Cuinlc, o Duicl do
diplonaia cnirou pcla Cago CouiinIo, Laranjciras,
Ipiranga c finalncnic Condc dc Dacpcndi, quando un
Acro Willys lcgc, dirigido por ºDAFTÔ" arrancou c laicu
na frcnic csqucrda do Duicl. O noiorisia. Ercílio icniou
dcsviar para dircia, nas foi surprccndido por un Volls
azul dirigido por ºFONALDO" quc dcu narcIa-a-rc c
lloqucou ioialncnic o carro do Enlai×ador.
Enquanio isso aconiccia, un Volls vcrnclIo, dirigido
por ºHONÓFIO", dcslocou-sc para a rciaguarda do carro
scqucsirado, ondc parou c lcvaniou o capó.
Ncssc noncnio, CAFLOS LAMAFCA alriu a poria
ondc csiava o scgurança Hclio CarvalIo dc Araujo c dcu-
lIc dois iiros nas cosias quc o aiingiran na coluna,
provocando fcrincnios quc o lcvaran à noric. ºDAFTÔ"
rciirou o noiorisia do carro diplonaiico c o fcz dciiar-sc
na calçada do prcdio n.° 74. ºALDA" rciirou o
Enlai×ador c o colocou no Volls azul. Essc Fusca, quc
fugiu cn scguida, conduzia. ºFONALDO" (noiorisiai
LAMAFCA (lanco dianiciroi, ºDANIEL" c ºALDA" (no
lanco irasciroi. ºSOFFISO" fugiu a pc.
Ouando os scqucsiradorcs ulirapassaran o Tuncl
Sania Darlara, cnconiraran ºFELIPE", quc os
127
aguardava con ouiro carro. Nclc cnlarcaran ºIVAN",
LAMAFCA c DUCHEF.
Fodaran cn dircçao aos sulurlios quando irocaran
a placa do carro. Finalncnic, cIcgaran ao "aparclIo"
ondc ficaria o Enlai×ador, na Fua Tacaraiu, cn FocIa
Miranda.
Pcrnancccran no ºaparclIo", guardando o
Enlai×ador. LAMAFCA, ºDANIEL". ºFELIPE", ºIVAN" c
ºHELCA".
Incdiaiancnic, o Covcrno suíço proicsiou junio ao
Covcrno lrasilciro pclo scqucsiro dc scu Enlai×ador,
airavcs do prcsidcnic do Parlancnio Alfrcd Wclcr. O
Encarrcgado dc Ncgocios da Suíça no Fio, Willian Focl,
rccclcu a nissao dc iransniiir ao Minisicrio das
Fclaçõcs E×icriorcs do Drasil, o proicsio suíço c c×igir
pronias ncdidas para lilcriaçao dc scu Enlai×ador.
A Suíça classificou o aio cono una violcncia conira
pcssoas inoccnics c una violaçao dos dirciios Iunanos.
As ncgociaçõcs cnirc o Covcrno lrasilciro c a VPF
duraran quarcnia dias porquc a VPF aprcscniou una
longa lisia dc 70 prcsos quc dcvcrian scr solios cn iroca
da vida do Enlai×ador. Dcsics, o Covcrno ncgou a
lilcraçao dc 13 quc ja iinIan sido julgados por
Ionicídio. A VPF insisiiu c o Covcrno nao ccdcu. Apos
nuiias discussõcs inicrnas, a VPF concordou cn
aprcscniar ouiros noncs.
Ouando o Covcrno dccidiu nao lilcrar os 13 prcsos,
una facçao da VPF quis ºjusiiçar" o Enlai×ador.
LAMAFCA c ºFELIPE" nao concordaran c vciaran csia
ncdida c×ircna por nao considcrarcn, poliiicancnic,
adcquada. Houvc, cn conscqucncia, un scrio airiio
cnirc Larnaca, os dcnais ncnlros da VPF c ºALDA"
quc opiavan pcla noric do Enlai×ador.
128
Finalncnic, no dia 13 dc janciro dc 1971, scicnia
prcsos foran lilcrados c lanidos para o CHILE. En 16
dc janciro, o Enlai×ador CIOVANNI ENFICO DUCHEF
foi solio, dcpois dc 41 dias dc scqucsiro.
Essc scqucsiro foi considcrado una dcrroia políiica
para a VPF c foi una das causas quc provocou a saída
dc LAMAFCA c dc sua conpanIcira Y.I. (CÉLIAi da VPF
c o scu ingrcsso no MF-8, no final dc narço dc 1971.
129


TRElNAMENTO,T TRElNAMENTO,T TRElNAMENTO,T TRElNAMENTO,TÁ ÁÁ ÁTlCAE TlCAE TlCAE TlCAE
CONDUTA CONDUTA CONDUTA CONDUTA
DO DO DO DO
NOSSOlNlMlGO NOSSOlNlMlGO NOSSOlNlMlGO NOSSOlNlMlGO

130


CURSOS NO EXTERIOR

Aic o princiro scncsirc dc 1972, 138 niliianics das
Organizaçõcs Tcrrorisias Iavian sc apcrfciçoado cn
CUFSOS DE CUEFFILHA, cn Cula. Os dados a scguir
ncncionados, iodos rcfcrcnics a csscs cursos, foran
rciirados dos dcpoincnios prcsiados por alguns dcsics
138 niliianics.

AS MEDIDAS PFELIMINAFES

ºNa uliina ciapa da viagcn para Cula, nornalncnic
CIccoslovaquia, os clcncnios rccclian docuncnios
falsos c cnircgavan os vcrdadciros. Ao cIcgarcn ao
dcsiino cran rccclidos por un oficial do scrviço sccrcio.
Lcvados para una casa, fazia-sc o lcvaniancnio da
vida políiica c dos anicccdcnics pcssoais dos clcncnios.
Os lrasilciros nao podian cnirar cn coniaio con
ncnIun ouiro lrasilciro ja rcsidcnic na IlIa; nao
podian c×icrnar sua nacionalidadc; nao podian discuiir
políiica con ncnIun csirangciro; cran proilidos dc
frcqucniar ccrios lugarcs; so podian iransiiar cn zona
dcliniiada; con frcqucncia cran inicrpclados por vigias
da Ouadra; airavcs dc un niliiar, rccclian gcncros c
noiícias solrc a siiuaçao dos rcvolucionarios no Drasil.
Anics dc iniciar o curso, os indivíduos ficavan cn
131
una cspccic dc prisao ancna, quc cIanavan dc
adaptação. Havia una roiina diaria. Kccclian ccrca dc
30 pcsos ncnsais c soncnic as noiics cran livrcs.
Dcpois dc algun icnpo, concçavan os prcparaiivos
para o curso niliiar. auioliografia (cnircvisia con un
oficiali, vacinaçao, rccclincnio dc farda, loias c
cquipancnios dc canpanIa. Posicriorncnic, cran
conduzidos para un aconpanIancnio niliiar."

TFEINAMENTO DÁSICO

ºEn Pinar dci Fio os niliianics cursavan as
scguinics naicrias.

÷TÅTICA GUERRILHEIRA
O olscrvador, o ncnsagciro, a coluna gucrrilIcira, o
acanpancnio, a narcIa, o aiaquc, a cnloscada,
narcIas.

÷TIRO
÷ Aprcscniaçao do arnancnio, linpcza,
conscrvaçao, ncdidas dc scgurança, iiro.
÷ Fuzis. AD, FAL, AK, CAFAND.
÷ MciralIadoras. MC52 c USI
÷ Dazuca, noriciro c canIao 152nn.

÷COMUNICACÕES
Os ncios dc conunicaçõcs usados pcla gucrrilIa cn
sua fasc dc inplaniaçao.

132
÷TOPOGRAFIA
Lciiura dc napas; uso dc lussola c do linoculo;
oricniaçao.

÷ORGANI2ACÃO DO TERRENO
Consiruçao dc alrigos indíviduais c colciivos.
Espaldõcs para nciralIadoras c noriciros.

÷HIGIENE E PRIMEIROS SOCORROS
Fraiuras, Icnorragias, inolilizaçõcs, iransporic dc
fcridos.

÷POLÍTICA
O Conissario Políiico, scnanalncnic, fazia una
palcsira.

TREINAMENTO AVANCADO

ºDc Pinar dci Fio ian para as nonianIas dc
Escanlray, ondc fazian narcIas c acanpancnios
duranic ircs ncscs, alcn dc rccclcrcn algunas aulas
icoricas.
Pcrio dc Escanlray ficava o Ouaricl das Milícias
Scrranas, ondc aprcndian a aiirar con canIõcs,
lazucas, noriciros c a nancjar c×plosivos. Fccclian
insiruçõcs solrc iccnicas dc saloiagcn, narcIas c
solrcvivcncias na sclva. Ncssc quaricl Iavia. un
pavilIao; un salao quc funcionava cono icairo, cincna,
sala dc lciiura; dozc salas dc aula, cada una para 35
alunos; quadra dc csporic; csiandc dc iiro.
133
A Icicrogcncidadc do grupo, a falia dc oricniaçao c
discussao políiica, a lruialidadc dos insiruiorcs
dcicrninaran varias dcsisicncias. Os dcsisicnics cran
rclai×ados noralncnic c cnviados para as fazcndas para
iralalIos rurais."

O REGRESSO

ºScguindo indicaçõcs do Drasil, os culanos
aquilaiavan aprovciiancnio c as condiçõcs psicologicas
do aluno, dccidindo solrc scu rcgrcsso. Os quc csiavan
para viajar cran isolados, nanicndo una
conpariincniacao con os quc ficavan.
Fccclian dc volia os docuncnios vcrdadciros, nova
docuncniaçao con nonc falso, ccrca dc 1.500 dolarcs,
roupa para uso c iiincrario a scr scguido aic o CHILE.
No CHILE, o csqucna passava a scr livrc para o
rcgrcsso ao Drasil."
134


O PONTO

Transcrcvo paric dc un docuncnio clalorado pclo
DOI1CODI1IIE×, a rcspciio do PONTO. Foi organizado
icndo por lasc os inicrrogaiorios dc niliianics c
docuncnios aprccndidos cn ºAparclIos".

1. GENERALIDADES

O PONTO c un local dc cnconiro cnirc niliianics dc
qualqucr nívcl.
É o ncio nais sinplcs dc conunicaçao, O Ponio c
uiilizado para rccclcr ou iransniiir ncnsagcns,
aconiccincnios, avisos, docuncnios ou ainda para
rccclcr ou passar arnancnio, nuniçao, carros, dinIciro
cic.

2. CUIDADOS NECESSÅRIOS ANTES DA
COBERTURA DO PONTO

÷ Nao cnirar, aniccipadancnic, no ponio;
÷ So fazc-lo no Iorario narcado. Os rclogios sao
accriados no anliio da Organizaçao, airavcs dc una
unica fonic dc rcfcrcncia;
÷ So cnirar no ponio icndo ccricza dc quc nao foi
scguido;
÷ Enirar no ponio pronio para a fuga, ou sc isio nao
for possívcl, pronio para conlaicr.
135

3. CONDUTA DURANTE A COBERTURA DO PONTO

÷ O icnpo na×ino para a pcrnancncia no ponio, à
cspcra do coniaio, varia cnirc 5 a 10 ninuios;
÷ Os niliianics quc sc cnconiran con frcqucncia
icn un alili pcrnancnic;
÷ Ouando as condiçõcs sao propícias, prcfcrcn
colrir o ponio uiilizando un carro;
÷ Às vczcs aguardan quc o clcncnio quc cnirou no
ponio, alandonc o local apos sc icr csgoiado o prazo dc
iolcrancia. Ouando clc iivcr sc afasiado o suficicnic scra
apanIado pclo coniaianic quc pcrnancccu, a pc ou dc
carro, olscrvando-o à disiancia;
÷Os ponios inporianics ou con prcvisõcs dc riscos,
nornalncnic, sao colcrios por duas pcssoas, alcn do
coniaianic. Os dois cIcgan anics ao local do ponio c
c×ploran o icrrcno. Posian-sc cn locais quc pcrniian
vcrificar sc a icrccira pcssoa proccdc nornalncnic ou sc
csia scndo vigiada.
Consiaiado quc nada c×isic dc suspciio, un dos dois
rccolIc o icrcciro indivíduo c o conduz ao lugar ondc sc
cnconira o ouiro conpanIciro.
Ncsic caso c conun ircn ao ponio con una
colcriura arnada. Esia consia dc clcncnios da
Organizaçao quc uiilizan-sc dc un ou dois carros c
fican, posiados nas incdiaçõcs, olscrvando. Caso
ncccssario darao colcriura para a fuga dos
conpanIciros.

3. TIPOS DE PONTO

a. Ponto NormaI
136
É o ponio conuncnic usado para a conunicaçao
diaria cnirc os niliianics. Os clcncnios quc colrcn un
Ponio Nornal, narcan cnirc si un Ponio dc Alicrnaiiva
c un Ponio dc Encrgcncia.
b. Ponto AIternatIvo
÷ É cnprcgado no caso dc un ºfuro" ao Ponio
Nornal.
c. Ponto de EmergêncIa
Usado para rcconiaiar con a Organizaçao. Os locais
c as daias sao prcviancnic fi×adas.
d. Ponto FrIo
Ponio ficiício quc o niliianic, quando sulnciido ao
inicrrogaiorio, afirna c×isiir. Tcn a finalidadc dc ganIar
icnpo.
A csioria dcsic ponio, nornalncnic c cocrcnic, para
convcnccr os inicrrogadoras quc o prcso csia falando a
vcrdadc.
e. Ponto de PoI¡cIa
Tcn a finalidadc dc avisar à Organizaçao a prisao dc
algun niliianic c pcrniiir o scu rcsgaic.
I. Ponto de Entrada
Uiilizado para rccclcr niliianics quc vcnIan do
c×icrior ou dc ouiras arcas.
137


O APARELHO

Tanscrcvo paric dc un docuncnio, por nos clalorado
cn 1970, a rcspciio do ºAPAFELHO" c quc icvc por lasc
docuncnios aprccndidos cn podcr dc icrrorisias.

1. O APAFELHO

AparclIo c un inovcl uiilizado por clcncnios dc una
Organizaçao, para a praiica dc suas aiividadcs
sulvcrsivo-icrrorisias.

2. CLASSIFICACÃO DOS APAFELHOS

Os aparclIos sao classificados cn. ncdico, dc
inprcnsa, organico, dc aliado, dc apoio, logísiico, dc
infornaçõcs, rcsidcncia.

a. AparclIo Mcdico
Dcsiinado a rccclcr, iraiar c cvacuar un niliianic
fcrido cn açao ou ncccssiiando dc iraiancnio ncdico.
Possui o naicrial dc saudc indispcnsavcl para o fin a
quc sc dcsiina.

l. AparclIo dc Inprcnsa
AparclIo ondc sao confcccionados os docuncnios dc
Agiiaçao c Propaganda da Organizaçao. Nornalncnic
conicn naquinas dc daiilografia, nincografos, naicrial
138
dc inprcssao c ouiros corrclaios ao iralalIo.
Esia sol a rcsponsalilidadc do Scior dc Inprcnsa da
Organizaçao.

c. AparclIo Organico
Scrvc para rcuniao dc clcncnios dc cupula da
Organizaçao. Os rcsponsavcis pclo aparclIo dcvcn scr
clcncnios ioialncnic insuspciios c con oiina facIada
lcgal.

d. AparclIo dc Aliado
Usado cn cncrgcncia para alrigar, icnporiancnic,
un niliianic, o qual nao dcvc idcniificar a localizaçao do
aparclIo, scndo a csic conduzido conplciancnic
ºfccIado".

c. AparclIo dc Apoio
Moniado para apoiar una dcicrninada opcraçao.

f. AparclIo Logísiico
Scrvc ao Scior Logísiico da Organizaçao. Sao
garagcns, dcposiios, locais dc nanuicnçao c pcqucnas
oficinas para a falricaçao c1ou rccupcraçao dc
arnancnio c aricfaios c×plosivos.

g. AparclIo dc Infornaçõcs
Pcricncc ao Scior dc Infornaçõcs ou Scior dc
Inicligcncia da Organizaçao. Dcsiinado à colcia, analisc
c difusao dc infornaçõcs. Conicn ficIarios, nornas dc
scgurança, codigos c ouiros docuncnios dc infornaçõcs.

I. AparclIo Fcsidcncia
Ondc vivcn niliianics dc vida clandcsiina.
139

2. A FACHADA LEGAL

÷ Nornalncnic o aparclIo c ocupado por un casal.
A conpanIcira c dcsignada pcla Organizaçao;
÷ Cono colcriura, anlos dcvcn cscolIcr una
ºprofissao" pois cono ncnlros dc una Organizaçao os
dois dcvcn sc afasiar do aparclIo para rcalizar açõcs,
colrir ºponios" cic;
÷ Nornalncnic, sacn para o ºiralalIo" às 07.00
Ioras, rciornando às 20.00 Ioras;
÷ Aos doningos pcrnancccn cn casa;
÷ O aparclIo dcvc aparcniar una noradia nornal;

3. SEGURANCA DO APARELHO

÷ Ouando rcsidir nais dc una pcssoa, csialclcccr
un Iorario icio para a cIcgada;
÷ Esialclcccr un sinal visual dc pcrigo, visívcl à
disiancia;
÷ Tcr os docuncnios conccnirados nun so lugar,
possililiiando o scu iransporic, scn pcrda dc icnpo, cn
caso dc cncrgcncia;
÷ Tcr os docuncnios sigilosos scparados dos dcnais
c nuiio lcn cscondidos;
÷ O ncsno cuidado c ionado con rclaçao a
foiografias c docuncnios idcniificadorcs;
÷ As arnas dc dcfcsa pcssoal dcvcn csiar scnprc à
nao c pronias para o cnprcgo;
÷ Ao sc nudar dc un aparclIo ºqucinado", nao
uiilizar iransporiadoras cspccializadas ou carros lcgais;
÷ O clcncnio quc c lcvado ºfccIado" para un
aparclIo, nao dcvc cIcgar nas porias c janclas, a fin dc
140
quc nao idcniifiquc o local.
141


NORMAS DE CONDUTA INDIVIDUAL

Todo o icrrorisia dcvcria olscrvar cn scu
proccdincnio individual dcicrninadas rcgras dc
scgurança, ouc variavan dc Organizaçao para
Organizaçao.
A scguir, iranscrcvo un docuncnio quc iraiava das
Nornas dc Conduia Individual dos niliianics,
cnconirado cn nuiios aparclIos ncuiralizados.

÷ Eviiar a conccniraçao dc naicrial, dinIciro c
arnas nun ncsno local;
÷ Nao ionar ia×i no ponio. Prcfcrir os quc csiao cn
novincnio. Nao dar o cndcrcço c×aio para ondc sc
dirigc. O uso do ia×i, cnircianio, c dcsaconsclIavcl, pois
dificulia a nanolra dc dcspisiancnio c faciliia a
pcrscguiçao por paric dos agcnics das forças dc
scgurança;
÷ Mais dc dois niliianics nao dcvcn viajar no
ncsno iransporic colciivo, salvo por qucsiõcs dc
ºfacIada". No inicrior dcssc iransporic dcvcn ocupar
lugarcs scparados quc pcrniian olscrvar o novincnio
dc cnlarquc c dcscnlarquc dos passagciros, alcn dc
possililiiar a saída rapida nas siiuaçõcs dc pcrigo;
÷ Nos colciivos, procurar viajar scnprc scniado,
cviiando assin quc a arna scja visia;
÷ Janais nanicr discussõcs idcologicas cn pullico;
÷ Nao frcqucniar larcs ou rcsiauranics ondc sc
142
rcuncn clcncnios dc csqucrda. Variar consianicncnic
os locais dc rcfciçao, nclcs pcrnancccndo o ncnor
icnpo possívcl;
÷ Nao guardar consigo lisias dc noncs, cndcrcços ou
nuncro dc iclcioncs dc quadros, apoios ou
sinpaiizanics;
÷ Oucinar qualqucr corrcspondcncia ou docuncnio
quc rcprcscnic risco dc scgurança individual ou colciivo;
÷ Toda a conunicaçao cscriia dcvcra scr codificada.
Nunca cscrcvcr à nao c cn papcl iinlrado;
÷ Fcalizar a nanuicnçao das arnas, nuniçõcs,
c×plosivos, fcrrancnias c dcnais naicriais da
Organizaçao quc sc cnconirc sol sua rcsponsalilidadc;
÷ Os quadros não podem se deIxar prender. Em
úItImo caso, resIstIr à prIsão.
÷ Os niliianics lcgais quc aiuan dirciancnic no
TralalIo dc Massa nao dcvcn icr no scu local dc
iralalIo c na sua noradia qualqucr naicrial
conproncicdor. Caso sc iorncn suspciios c passcn a
scr procurados pclos Órgaos dc Scgurança, nao dcvcn
cnirar por iniciaiiva propria na ilcgalidadc alsoluia.
Calcra à dircçao da Organizaçao dccidir por clcs,
inclusivc quanio à sua aprcscniaçao aos orgaos dc
Scgurança;
÷ Os coniaios con os anigos quc nao pcricnçan à
Organizaçao dcvcn scr furiivos. Esics anigos dcvcrao
scr procurados para scrcn aliciados. En iais casos, a
siiuaçao dc niliianic nao dcvc scr rcvclada;
Esscs cnconiros nunca sao narcados con
aniccipaçao. CIcgar dc surprcsa, visiiar os anigos c sc
rciirar, ianlcn dc surprcsa, nunca dci×ando un
cndcrcço ondc possa scr cnconirado;
÷ Eviiar alordar conpanIciros da Organizaçao fora
143
do ºponio";
÷ Carrcgar scnprc una arna dc rcscrva c
dcvidancnic acondicionada;
÷ Apos a prisao dc un conpanIciro cviiar qualqucr
coniaio dcniro do prazo dc scgurança;
÷ Ningucn dcvc salcr, nais do quc o indispcnsavcl,
a rcspciio da Organizaçao c dc scus ncnlros, para a
c×ccuçao dc scu iralalIo;
÷ No caso dc aparcccr un niliianic icniando
rcsialclcccr o coniaio c scn a crcdcncial (scnIai, so
liga-lo à Organizaçao dcpois dc vcrificado o noiivo da
pcrda do scu coniaio ou da falia dc crcdcncial;
÷ Manicr una prcocupaçao consianic con os
niliianics quc fogcn da prisao.
144


A CONDUTA DURANTE O INTERROGATÓRIO

Transcrcvo, alai×o, as nornas dc conduia
prcconizadas pclas Organizaçõcs Tcrrorisias quc
dcvcrian scr scguidas duranic o inicrrogaiorio. Toda
cssa docuncniaçao foi aprccndida pclo nosso DOI, cn
ºaparclIos" ncuiralizados.

÷ Todo o niliianic dcvc csiar prcparado para o
inicrrogaiorio quc icra início logo apos a prisao;
÷ no aio da prisao, dcvc luiar para quc a ncsna nao
scja conscrvada cn scgrcdo. No noncnio cn quc for
dciido, fara iodo o csforço possívcl para cIanar a
aicnçao dos prcscnics, griiando quc csia scndo prcso
pcla ºdiiadura", quc scra assassinado c dizcndo o scu
nonc;
÷ os dirigcnics das Organizaçõcs c aquclcs nais
conIccidos pclos orgaos dc scgurança, nao dcvcn dar
ncnIuna saiisfaçao aos inicrrogadorcs. Ao conirario,
dcvcn agrcdi-los fisicancnic c dcsafia-los, dizcndo
alcriancnic quc. ºrcvolucionario nao fala";
÷ os dcnais clcncnios da Organizaçao dcvcrao icr
un conporiancnio difcrcnic. Scu dcpoincnio, pcranic
os inicrrogadorcs, dcvc girar cn iorno dc una csioria,
nuiio lcn noniada anics da prisao. Dcvc scr una
csioria iao cocrcnic quc a polícia julguc scr vcrdadcira.
Dcvc rcspondcr as pcrgunias con naiuralidadc c
firncza, nao dando rcsposias ora afirnaiivas, ora
145
indccisas. Dcvcn scr rcsposias incdiaias c lcn
consiruídas. A rcsposia. sci nas nao falo, nao dcvcra scr
usada, ncssa siiuaçao;
÷ caso scja viavcl, dcvc ncgar, firncncnic, o vínculo
con a Organizaçao, ncsno quc lIc provcn, airavcs dc
docuncnios, quc scja un niliianic;
÷ nunca adniiir quc conIccc un niliianic con vida
lcgal;
÷ scndo as provas dc sua niliiancia irrcfuiavcis,
alcgar quc csiava a procura dc coniaio pcrdido, c nao
Iavia, aic o noncnio, rcconiaiado con a Organizaçao;
÷ nao confiar nos inicrrogadorcs, scjan clcs duros
ou ºlonzinIos". Esics icnian convcnccr os niliianics
usando varios ariifícios cono. proncssa dc rciorno
rapido à lilcrdadc, volia ao cnprcgo, alívio ao sofrincnio
da fanília, lon iraiancnio, convcnccndo o niliianic dc
quc ºa gucrra ja acalou" para clc c quc clcncnios
conpronciidos ja falaran cic;
÷ prcparar-sc idcologicancnic para nao alrir cn
Iipoicsc alguna. ponios, aparclIos, nonc dc
conpanIciros, nonc dos pariicipanics dc açõcs
arnadas, rcgiõcs dc ponios, arcas dc ircinancnio,
niliianics dc lasc, sinpaiizanics, apoios, ligaçõcs con
ouiras Organizaçõcs;
÷ caso icnIa un ºPonio dc Polícia", alri-lo apos
dcnonsirar quc fcz iudo para scgura-lo.
÷ nuiios niliianics icn sido prcsos cn ponios.
Todos dcvcn icr cn ncnic quc alrir un ponio c
cnircgar un niliianic scn dcfcsa, scn lIc dar cIancc
do conIccincnio da qucda do conpanIciro. Por ísio
qucn alrc un ponio c considcrado un iraidor. Dcvc-sc
icr cn ncnic quc a rcprcssao nao podc dcduzir, ncn
adivinIar c ncn supor corrciancnic, quanios ponios
146
un ºquadro" icn;
÷ nao rcvclar o nonc da pcssoa quc o aliciou.
Ouando inicrrogado a csic rcspciio, ciiar o nonc dc
conpanIciros norios, nao csqucccndo quc a csioria a
scr coniada dcvc scr cocrcnic c scnprc a ncsna. Dcvc
salcr rcspondcr cono a conIcccu, ondc c cn quc
siiuaçao sc rcalizaran os coniaios cnirc anlos;
÷ nao ciiar cn Iipoicsc alguna os coniaios quc
nanicn;
÷ caso a prisao sc rcalizc duranic a colcriura dc un
ponio ou no inicrior dc un aparclIo, susicniar aic o fin
quc so nanicn coniaio con a pcssoa quc o cnircgou;
÷ vcrificar, airavcs do inicrrogaiorio, sc foi prcso
apos icr sido scguido. Ncsic caso dcvc rccapiiular os
scus passos c prcparar csiorias para c×plica-los;
÷ no inicrrogaiorio, nao sc iniinidar con as
ancaças c ncn sc dolrar à gucrra dc ncrvos. Fcsisiir
con coragcn. Nao sc dci×ar cnvolvcr pclas nanolras c
ncn pclos arguncnios c arnadilIas dos inicrrogadorcs.
Nao sc colocar cn posiçao dc crininoso c ncn sc dci×ar
dcsnoralizar;
÷ caso ncccssario, so alrir o aparclIo apos 48 Ioras
ou 72 Ioras, para proporcionar un cspaço suficicnic
para quc a ºlinpcza" do aparclIo c a dcsova scjan
rcalizadas;
÷ a pariicipaçao cn açõcs so dcvc scr adniiida cn
uliino caso c ncsno assin so o quc ja csiivcr alcrio.
Caso conirario susicniar quc nunca pariicipou dc una
açao c aprcscniar cono jusiificaiiva a alcgaçao dc quc
pcricncc ao scior dc nassa, quc c apoio ou sinpaiizanic;
÷ as açõcs plancjadas janais dcvcn scr alcrias,
ncsno quc con a prisao dc niliianics nao vcnIan a scr
rcalizadas. Lcnlrar-sc quc iais açõcs podcrao scr
147
dcscncadcadas no fuiuro;
÷ as acarcaçõcs consiiiucn una arna nuiio
pcrigosa à disposiçao dos inicrrogadorcs. Para rcsisii-las
cficicnicncnic, os niliianics quc nanicn coniaio cnirc
si dcvcn, anics da prisao, noniar una csioria cocrcnic
solrc cono sc conIcccran, airavcs dc qucn c o quc
fizcran junios. Caso o conpanIciro, duranic a
acarcaçao fraqucjar, arcar sozinIo con as
conscqucncias;
÷ caso o olrigucn a fazcr una dcclaraçao dc proprio
punIo, as rcsposias dadas assin cono as c×planaçõcs
fciias dcvcn scr as nais vagas possívcis;
÷ lcnlrar-sc scnprc quc sc rcsisiir ao inicrrogaiorio
duranic 4 ou 6 Ioras, a rcprcssao pcrdcra a
oporiunidadc dc prcndcr un grandc nuncro dc
niliianics;
÷ duranic o inicrrogaiorio o prcso dcvc criar
condiçõcs quc lIc propicicn a fuga. Para isio alrc un
ºPonio Frio", nun local dc inicnso novincnio. Caso a
fuga nao scja possívcl, dcvc fazcr algo con a finalidadc
dc scr inicrnado nun Iospiial, prcjudicando dcsia forna
o inicrrogaiorio. Para isio, usa das scguinics
ariinanIas.
÷ colocar funo na agua c lclc-la, provocando assin
una crisc dc vóniios;
÷ usar una dosc nínina dc csiriquinina para
provocar convulsõcs;
÷ ºicniar" o suicídio;
÷ sinular grandc dcsconirolc ncrvoso;
÷ laicr con a calcça nas parcdcs.
148


"O APARELHÃO"

÷ Apcsar das divcrgcncias políiicas cnirc os
ncnlros das nais variadas Organizaçõcs, iodos iinIan
cn ncnic quc csiavan prcsos pcla ncsna causa.
Procuravan, assin, sc iornar nais unidos c solidarios
duranic a pcrnancncia na prisao.
÷ Na ccla nada cra rcsolvido scn a ordcn c o
conIccincnio do cIcfc políiico do local. Esic lcvava ao
cIcfc políiico do pavilIao iodas as duvidas, sugcsiõcs,
rcivindicaçõcs c ncccssidadcs dos scus sulordinados. Os
cIcfcs dos pavilIõcs sc rcunian, pcriodicancnic, con os
ncnlros do Coniic Ccniral do Prcsídio. As soluçõcs,
porianio, cran ionadas pclo ºConando Fcvolucionario
do Prcsídio" c dcvcrian scr acaiadas por iodos.
÷ Todo o niliianic novo quc cIcgava ao Prcsídio, cra
rccclido pclo ºConiic dc Fcccpçao" c olrigado a fazcr
una auio-críiica solrc o scu conporiancnio duranic os
inicrrogaiorios c solrc o icnpo cn quc pcrnancccu à
disposiçao dos Órgaos dc Scgurança.
Dcvia dcclarar iudo o quc confcssara, csclarcccndo
ainda os nciodos usados pcla ºrcprcssao", os noncs, os
Ialiios c as caracicrísiicas físicas dos clcncnios do
Órgao ondc csiivcra prcso. Na oporiunidadc fazia una
dcscriçao c una plania das insialaçõcs dcsic Órgao dc
Scgurança, c×plicando cono sc proccssava o scu
funcionancnio.
÷ Apos a auio-críiica o rcccn-cIcgado passava por
149
un proccsso dc rccducaçao ºpolíiica" con o oljciivo dc
ncuiralizar a ºlavagcn ccrclral" a quc icria sido
sulnciido.
Todo csic iralalIo iinIa a finalidadc dc rccupcrar
un niliianic cuja c×pcricncia cra prcciso scr
aprovciiada.
÷ Alcn da rccupcraçao acina ncncionada o
proccsso dc ºrccducaçao políiica" iinIa cono oljciivo
principal apcrfciçoar o niliianic airavcs dc cursos
ninisirados, no inicrior do Prcsídio, pclo ºConando
Fcvolucionario". Esscs cursos consisiian cn.
iransnissao dc c×pcricncias, nodificaçao dc nciodos dc
iralalIo, anpliaçao dc nornas dc scgurança,
apcrfciçoancnio na c×ccuçao dc açõcs, c capaciiaçao
políiica.
÷ A siiuaçao dc cada prcso cra analisada. Cada un
cra prcparado para o iipo dc nissao quc iria
dcscnpcnIar apos o cunprincnio da pcna. Dcsic nodo
iodo niliianic, ao dci×ar o Prcsídio, scria un ºquadro"
con sua convicçao idcologica rcforçada c con un
vcrdadciro curso solrc sulvcrsao c icrrorisno.
÷ Por csic noiivo, cn S. Paulo o Prcsídio ondc clcs
csiavan rccolIidos cra conIccido por iodas as
Organizaçõcs Sul-vcrsivo-Tcrrorisias, cono ºO
AparclIao".
÷ Os niliianics quc iinIan coopcrado con a
ºrcprcssao" c quc conscqucnicncnic dcnonsiraran nao
csiarcn prcparados idcologicancnic para a ºluia
rcvolucionaria", cran ia×ados dc iraidorcs, isolados do
rcsianic do grupo, nao icndo dirciio a nada. Sua vida
iornava-sc un vcrdadciro infcrno duranic o
cunprincnio da pcna.
÷ En 1972, as auioridadcs da Jusiiça Miliiar dc S.
150
Paulo, cicnics da influcncia do ºConando Fcvolucionario
do Prcsídio", rcsolvcran scparar os prcsos sulvcrsivos,
colocando-os cn varios prcsídios c rcunindo-os dc
acordo con o grau dc pcriculosidadc.
A rcaçao sc fcz dc incdiaio, culninando con una
grcvc dc fonc. Aic alias auioridadcs cclcsiasiicas sc
viran cnvolvidas pclos aconiccincnios c fizcran
consianics apclos c palcsiras cn favor dos prcsos c
soliciiando quc o Covcrno acciiassc as suas
rcivindicaçõcs, nanicndo-os junios nun unico Prcsídio.
As auioridadcs ccdcran c os prcsos coniinuaran
rcunidos no Prcsídio Tiradcnics, ºO AparclIao ", ondc o
ºConando Fcvolucíonario do Prcsídio" coniinuou agindo
cono anicriorncnic.

Que dIIerença para os cárceres comunIstas!
Compare-se com o eIIcIente sIstema descrIto em
ºPrImeIro C¡rcuIo" e no ºGuIag".
151


COMO O JOVEM ERA USADO

Todas as Organizaçõcs Sulvcrsivas scnprc
dcdicaran un cspccial carinIo para a aiividadc dc
Fccruiancnio. Afinal, cra airavcs dcsia aiividadc quc os
novos niliianics, após un iralalIo nuiio lcn
cquacionado, cran adniiidos para rcforçar os quadros
dcsias Organizaçõcs.
A rcspciio dcssc assunio iivc a oporiunidadc dc
convcrsar, duranic nuiios dias, con una noça quc
niliiava na ALN, ondc a sua funçao cra a dc rccruiar
niliianics.
Dcicrninado dia, ianio cla cono o narido, cIcgaran
prcsos no DOI1CODI1II E×.
Nada nais convinccnic, a ncu vcr, quc paric do
rclaio dcssa noça, cncarrcgada do scior dc
rccruiancnio, para ilusirar csic capíiulo. Esic
dcpoincnio, cujo original, cn nanuscriio, cnconira-sc
cn nossos arquivos cn Sao Paulo, foi c coniinua scndo,
un alcria aos jovcns, c às auioridadcs do país.

ºCono ncu t)uIuíIo ]unto u O)gunízucuo sc sítuou no
nìucí dc o)gunízu) un nctodo pu)u t)uzc) nouos
cícncntos pu)u u O)gunízucuo, uquí cstuo os uspcctos
quc no)tcíun cssc nctodo, c os ncíos quc suo
cnp)cgudos.

Etupus do p)occsso dc poíítízucuo quc dcucn sc)
scguídus.
152

l. conIccíncnto dos cícncntos nuís pc)ncuucís u
nouus ín]o)nucocs, cstuIcícccndo-sc contuto con cícs;
2. díscussuo ínícíuí cn to)no dc un ]uto poíìtíco quc
oco))u, no unIíto íntc)nucíonuí, ou nucíonuí;
3. íígucuo dcssc ]uto poíìtíco con u cst)utu)u sòcío-
ccononícu I)usíící)u;
4. díscussuo du ncccssídudc dc unu nuduncu
cst)utu)uí ÷ )cuoíucuo;
5. coíocucuo dc ncíos pu)u sc )cuíízu) cssu nuduncu
÷ p)opostus cspccì]ícus du o)gunízucuo;
b. íntcg)ucuo do cícncnto cn uígun nìucí dc t)uIuíIo
p)utíco, p)og)cssíuuncntc;
?. cngu]uncnto p)og)cssíuo c í))cuc)sìucí do cícncnto
nu o)gunízucuo.¨

ºAo sc procurar csialclcccr coniaio con os clcncnios
nais alcrios para início do proccsso dc poliiizaçao, usa-
sc, inicialncnic dc siiuaçõcs sociais, sIows, convcrsas
dc larcs, aiividadcs quc vcrscn solrc icnas favoravcis à
nanifcsiaçao dc críiica c prollcnas ou ao sisicna cono
un iodo. A pariir dc cniao os indivíduos quc nais sc
nanifcsian sao idcniificados c procurados
posicriorncnic para convcrsas individuais. Na naioria
das vczcs cssa críiica csponianca nao c rcfcrcnic ao
sisicna glolal, nas a aspccios isolados do ncsno. Calc
ao clcncnio rcsponsavcl pclo proccsso dc poliiizaçao
dcscnvolvcr cssa visao críiica aic cIcgar-sc a una
conicsiaçao gcral do sisicna."
ºApos o coniaio inicial, quc c fciio sol varios
prcic×ios, inicia-sc a discussao, alordando algun faio
políiico quc icnIa ocorrido rcccnicncnic c quc forncça
conicudo para scr criiicado. A sclcçao dos prollcnas a
scrcn discuiidos, inicialncnic, calc ao clcncnio
153
rcsponsavcl, con lasc no aspccio quc clc acrcdiic
aiingir nais o indivíduo cn qucsiao."
ºA discussao dcsscs prollcnas da-sc nun nívcl nais
anplo, inscrindo-o nuna csiruiura socio-cconónica dc
iipo capiialisia, ou no quadro das rclaçõcs socio-
cconónicas inpcrialisias. Aqui sao fornccidos ic×ios quc
paricn dcssc prollcna cspccífico c o rclacionan con a
siiuaçao lrasilcira, no scu aspccio csiruiural. O oljciivo
c fazcr con quc a pcssoa conclua a incficicncia do
sisicna capiialisia. A naioria dcsscs ic×ios sao
pullicados pcla organizaçao, cnlora nao scjan
assinados. Por c×cnplo, os ic×ios sol o iíiulo dc
ºconiriluiçõcs".
ºJa infornada da inpossililidadc dc rcsoluçao dos
prollcnas dc nossa rcalidadc dcniro dcssc sisicna, sao
iniroduzidas as qucsiõcs rcfcrcnics aos ncios dc
nudança dcssa ncsna csiruiura socio-cconónica.
Inician-sc as discussõcs solrc a violcncia no proccsso
rcvolucionario, o papcl do icrrorisno frcnic às
insiiiuiçõcs vigcnics c ouiras qucsiõcs rclaiivas à
posiçao políiica da organizaçao, cspccificancnic. Os
ic×ios lidos ncsia fasc sao dc CHE CUEVAFA. ºCucrra
dc CucrrilIas ÷ un nciodo" c a grandc naioria dc
auioria da propria organizaçao, dcsia vcz assinados c
quc icn por fin propagar suas posiçõcs frcnic ao
proccsso rcvolucionario."
ºApos iodo cssc proccsso dc lciiuras c discussõcs, o
clcncnio dcvc csiar dcfinido quanio à sua posiçao
políiica frcnic ao proccsso rcvolucionario."
ºO rcsponsavcl pclo dcscnvolvincnio dcssc proccsso
dc poliiizaçao dcvc cncaninIar a pcssoa ja poliiizada
para dcscnpcnIar algun iralalIo, dircia ou
indirciancnic ligado à organizaçao."
154
ºParalclancnic ao iralalIo dc vinculaçao icorica, o
clcncnio vai sofrcndo un proccsso dc vinculaçao
praiica, progrcssivancnic."
ºInicialncnic, c considcrado apoIo da organizaçao,
forncccndo dinIciro à organizaçao, nanicndo pcssoas
ou naicrial da organizaçao cn sua casa ou ouiras
aiividadcs."
ºApos cssc passo, rcaliza pcqucnas iarcfas para a
organizaçao. lcvaniancnios, panflciagcn cic. O faio do
novo clcncnio pariicipar praiicancnic dc una iasc, pclo
ncnos, das açõcs da organizaçao, vai iornando cssa
praiica un faio conIccido a clc, iirando-lIc o ncdo c o
rcccio inicíal dc pariicipar dc açõcs. Por ouiro lado, clc
podc sc scniir ºnais pariicipanic" da organizaçao,
solidificando-sc scu prcparo idcologico. Porcn, iorna-sc
dcpcndcnic c vincula-sc dcfiniiivancnic à orfanizaçao,
pois ja corrc o pcrigo dc scr idcniificado c icr quc passar
para a vida na clandcsiinidadc, alandonando a fanília,
anigos, ioda a sua vida Ialiiual. Ao ncsno icnpo,
cssas iarcfas iornan-sc pcqucnos ºicsics" ao qual o
clcncnio acIa una ºqucsiao dc Ionra" para con scus
princípios idcologicos icr un lon dcscnpcnIo".
ºDcpois dcsscs princiros iralalIos, o indivíduo vai
rccclcndo olrigaçõcs nais inporianics para a
organizaçao, aic quc passa a pariicipar dirciancnic
nuna açao arnada, nao icndo ncnIuna alicrnaiiva a
pariir dc cniao, pois, cn qucsiao dc pouco icnpo scra
rcconIccido c olrigado a passar para a clandcsiinidadc.
Tcn quc pcricnccr aos quadros da organizaçao,
dcpcndcr dcla ccononicancnic, passar a usar
idcniidadc falsa, norando clandcsiinancnic c csiando
sujciio a qualqucr dcicrninaçao quc lIc scja dada pcla
organizaçao cn rclaçao à sua vida. vivcr nun ºaparclIo"
155
con pcssoas csiranIas, por una ncccssidadc dc dar
aparcncia lcgal à vida ncssc ºaparclIo", dcslocar-sc por
iodo o país, alandonando ioialncnic sua lilcrdadc c
ncccssidadcs pcssoais, rclacionando-sc con divcrsas
pcssoas, scn podcr dc cscolIa cic."
ºA vida na clandcsiinidadc iranscorrc dc un nodo
diiaiorial para o clcncnio, pois clc pcrdcu iodas as
possililidadcs dc vida civil rcgular, o quc podcria iornar-
lIc indcpcndcnic cn rclaçao à organizaçao. Elc csia a
ncrcc da organizaçao cn iodos os aspccios. cconónico,
pcssoal c quanio ao nívcl dc aiuaçao políiica. Passa a scr
c×ircnancnic conIccido pclos inicgranics da
organizaçao, rcduzindo a cada dia, a sua nargcn dc
vida. A praiica dc açõcs arnadas iorna-sc corriqucira,
sua visao do calor da vida vai nudando a cada passo
dcssa vinculaçao aic quc o clcncnio aiira, naia,
pcrdcndo o significado rcal dcsscs faios. A csiruiura
pcssoal dcssc indivíduo vai sc alicrando, no scniido dc
quc clc possa sc sulncicr a iodas cssas condiçõcs
pcssoais scn irronpcr nun proccsso dc dcsagrcgaçao
pcssoal. Torna-sc ºrcsisicnic", ºinflc×ívcl", dianic dos
faios. IanátIco."
ºNcssc noncnio a organizaçao podc nanda-lo (ou
naoi para una ºcspccializaçao políiica" naior. cursos no
c×icrior, ou ircinancnios no proprio país, pois a
organizaçao salc quc cssc clcncnio icn iodos os prc-
rcquisiios ncccssarios à assinilaçao dcsscs
cnsinancnios. É, cniao, un clcncnio dc grandc
inporiancia para a organizaçao, c, provavclncnic vai
ocupar cargos dc coordcnaçao ou cIcfia, dcionando cssc
ncsno proccsso con ouiros clcncnios."
ºDa sua Iormação IdeoIógIca Iazem parte, também,
regras de comportamento Irente à repressão; os
156
IndIv¡duos que partIcIpam de ações raramente se
entregam vIvos; são ensInados a resIstIr até o úItImo
momento, e desta Iorma morrem." (O grifo c do auiori
ºPor ouiro lado, o proccsso pclo qual o csiudanic
passa a scr aliciado, dcvc scr cncarado sol un aspccio
conplcncniar, para icrnos una visao glolal do
prollcna. Airavcs da ninIa c×pcricncia pcssoal, posso
cIcgar a algunas conclusõcs quc, crcio, sao dc
inporiancia nuiio grandc, sc pcnsarnos cn ncdidas
prcvcniivas quc possan vir a scr ionadas."
ºEn princiro lugar, a pcnciraçao dc idcias
sulvcrsivas, c das proposias dc niliiancia na csqucrda
sc dao nun noncnio da vida do jovcn cn quc clc vc
prollcnas na rcalidadc social cn quc vivc, c ao ncsno
icnpo csia concçando a sc dcfinir na sua vida pcssoal,
ao ncnos no aspccio profissional, o quc, dc ccria forna,
iraz dificuldadcs nun princiro noncnio. Ao lado disso,
csia prcscnic o idcalisno, a disposiçao para solucionar
prollcnas, a rcsponsalilidadc para con a colciividadc, c
ainda un ronaniisno adolcsccnic, quc rcvcsic con un
nanio iodo cspccial a aiuaçao políiica."
ºNcssc noncnio, con cssas condiçõcs suljciivas, a
ºrcvoluçao social" aparccc ao jovcn cono una rcsposia
nuiio pronissora. ºnudaras a rcalidadc, acalarao
polrcs c ricos, iudo sc rcsolvcra nuna nova condiçao
social". Essas palavras nagicas pcnciran no jovcn c o
lcvan a pariicipar do novincnio. A rcvoluçao c scnprc
colocada cono un fcnóncno ºglorioso", ºrcdcnior"; a
violcncia, o sofrincnio dccorrcnics dcla sao ignorados,
nao sao iransniiidos. Oualqucr ºsacrifício" quc,
porvcniura, aparcça, dcvc scr cnfrcniado con visias à
gloria final."
157


A AA A
CONTRA CONTRA CONTRA CONTRA- -- -OFENSlVA OFENSlVA OFENSlVA OFENSlVA

158


UMA ESTRUTURA SE ARMA CONTRA O TERROR

Na princira quinzcna dc scicnlro dc 1970, a
Prcsidcncia da Fcpullica, cn facc aos prollcnas criados
pclo icrrorisno, c×pcdiu un docuncnio quc analisava
cn profundidadc as conscqucncias quc podcrian advir
dcssa siiuaçao c dcfinia o quc dcvcria scr fciio para
inpcdir c ncuiralizar os novincnios sulvcrsivos. Esic
docuncnio rccclcu o nonc dc Dirciriz Prcsidcncial dc
Scgurança Inicrna. Dc acordo con cssa Dirciriz, cn
cada Conando dc E×crciio, quc Iojc sc dcnonina
Conando Miliiar dc Árca, c×isiiria.
÷ un ConsclIo dc Dcfcsa Inicrna (CONDIi;
÷ un Ccniro dc Opcraçõcs dc Dcfcsa Inicrna (CODIi;
÷ un Dcsiacancnio dc Opcraçõcs dc Infornaçõcs
(DOIi; iodos sol a coordcnaçao do proprio Conandanic
dc cada E×crciio. Esic Crandc Conando Miliiar, quando
no dcscnpcnIo dc nissõcs dc Dcfcsa Inicrna,
dcnonina-sc Conandanic dc Zona dc Dcfcsa Inicrna
(ZDIi.

OS CONDI
Os CONDI iinIan por finalidadc faciliiar aos
Conandanics dc ZDI a coordcnaçao dc açõcs c a
olicnçao da ncccssaria coopcraçao por paric das nais
alias auioridadcs civis c niliiarcs, con scdc nas
rcspcciivas arcas dc rcsponsalilidadc.

159
OS CODI
Os CODI iinIan a airiluiçao dc garaniir a
ncccssaria coordcnaçao c a c×ccuçao do plancjancnio
das ncdidas dc Dcfcsa Inicrna, nos divcrsos cscalõcs dc
Conando. TinIan, ianlcn, a finalidadc dc faciliiar a
conjugaçao dc csforços da MarinIa, Acronauiica, SNI,
DPF, Sccrciaria dc Scgurança Pullica (Policia Civil c
Polícia Miliiari.
O conlaic ao icrrorisno c à sulvcrsao so icvc c×iio,
a pariir do noncnio cn quc, cunprindo a ºDirciriz
Prcsidcncial dc Scgurança Inicrna", os Conandanics
Miliiarcs dc Árca lai×aran nornas ccniralizando as
Infornaçõcs dc Dcfcsa Inicrna c dcicrninando quc iodas
as Opcraçõcs dc Infornaçõcs fosscn rcalizadas airavcs
dc un unico orgao c, sol un conando unico, quc cra o
Conandanic do DOI.

OS DOI
Os DOI iinIan a airiluiçao dc conlaicr dirciancnic
as organizaçõcs sulvcrsivas, dc dcsnoniar ioda a
csiruiura dc pcssoal c dc naicrial dclas, lcn cono dc
inpcdir a sua rcorganizaçao.
Os DOI cran orgaos cnincnicncnic opcracionais c
c×ccuiivos, adapiados às condiçõcs pcculiarcs da
Conira-sulvcrsao.
En cunprincnio à Dirciriz Prcsidcncial dc
Scgurança Inicrna, o E×crciio Drasilciro criou os
scguinics DOI, no scgundo scncsirc dc 1970.
DOI1CODI1I E×crciio ÷ Fio dc Janciro
DOI1CODI1II E×crciio ÷ Sao Paulo (cn sulsiiiuiçao
à ODANi
DOI1CODI1IV E×crciio ÷ Fccifc
DOI1CODI1Conando Miliiar do Planalio ÷ Drasília
160

No ano scguinic foran criados.

DOI1CODI15a. Fcgiao Miliiar ÷ Curiiila
DOI1CODI14a. Divisao dc E×crciio ÷ Dclo Horizonic
DOI1CODI16a. Fcgiao Miliiar ÷ Salvador
DOI1CODI18a. Fcgiao Miliiar ÷ Dclcn
DOI1CODI110a. Fcgiao Miliiar ÷ Forialcza
En 1974 foi criado o DOI1CODI1III E×crciio ÷ Porio
Alcgrc

Dc iodos os DOI aiivados, o dc Sao Paulo cra o dc
naior cfciivo, con ccrca dc 250 Ioncns. Dcsics, 40
cran do E×crciio, scndo 10 oficiais, 25 sargcnios c 5
calos con csialilidadc (profissionaisi.
Considcrando quc iodos os DOI csiivcsscn cn plcno
funcionancnio c considcrando ainda quc iodos iivcsscn
o ncsno cfciivo do dc Sao Paulo, o cfciivo ioial do
E×crciio Drasilciro, cnpcnIado no conlaic à sulvcrsao
c ao icrrorisno, foi no na×ino dc 400 Ioncns nos DOI c
50 no Ccniro dc Infornaçõcs do E×crciio, cn Drasília.
Esscs 450 Ioncns, conparados con o cfciivo ioial do
E×crciio Drasilciro (150.000 Ioncns na cpocai c un
nuncro sinplcsncnic insignificanic.
Nao conscguinos cnicndcr, porianio, a canpanIa
quc a csqucrda fazia para quc o E×crciio rciornassc aos
scus quaricis, para as suas aiividadcs nornais.
O E×crciio, ncsno duranic a fasc cn quc o icrror
csicvc no scu augc coniinuou con as suas aiividadcs
nornais, con os scus csialclccincnios dc cnsino, scus
quaricis-gcncrais, suas unidadcs opcracionais, cnfin
con iodas as suas Organizaçõcs Miliiarcs funcionando
nornalncnic.
161
O quc o E×crciio fcz para conlaicr a sulvcrsao c o
icrrorisno foi adoiar una linIa dc açao gcnuinancnic
lrasilcira c quc scrviu dc cnsinancnio para varios
ouiros paíscs.
Isso ocorrcu con a criaçao dos CONDI, dos CODI c
dos DOI c con o cnpcnIo dc apcnas 450 Ioncns do scu
cfciivo, disiriluídos aos DOI. O rcsianic do pcssoal dos
DOI cra conplcncniado con os lravos c conpcicnics
ncnlros das Polícias Civil c Miliiar dos Esiados. O
E×crciio, airavcs dos Ccncrais-dc-E×crciio,
Conandanics Miliiarcs dc Árca, ccniralizou, ordcnou,
conandou c sc iornou rcsponsavcl pcla conduçao da
Conira-sulvcrsao no país. Os DOI cran a força pronia
para o conlaic, dirciancnic a clcs sulordinados.
E la ncsics DOI, 40 niliiarcs do E×crciio oricniavan
os dcnais 210 Ioncns das divcrsas polícias. Essa, foi a
nancira inicligcnic quc as auioridadcs adoiaran para
conlaicr con cficicncia o icrrorisno. Una soluçao
ioialncnic lrasilcira quc dcu ccrio c quc nos
possililiiou ncuiralizar as Organizaçõcs Tcrrorisias.
Para corrolorar csia afirnaçao, iranscrcvo o quc
cscrcvcu a rcspciio Y.X.P. (Afonso, Digi, icrrorisia da
ALN, cn un docuncnio aprccndido cn un ºaparclIo".

ºMus o ínínígo nuo pc)nuncccu ínutíuo. Huscou udotu)
us ncdídus quc íIc pc)nítísscn )ccupc)u) u ínícíutíuu.
Pu)u unu sítuucuo c)ìtícu, tonou us ncccssu)íus ncdídus
d)ustícus. Nuo dcscuídou du pu)tc tccnícu, ínc)cncntundo
o t)cínuncnto poíícíuí c upc)]cícoundo os scus nctodos dc
ínucstígucuo. Tonou unu ncdídu ]unduncntuí quc c u
ccnt)uíízucuo do cont)oíc du In]o)nucuo c du Hcp)cssuo,
c)íundo u Opc)ucuo Hundcí)untc cn Suo Puuío c o CODI
nu GuunuIu)u. Auncntou u suu potcncíu dc ]ogo c
162
ncíIo)ou o scu cquípuncnto. Conscqùcntcncntc, o scu
uoíunc dc In]o)nucocs c cupucídudc dc )cucuo c dc
)cspostu, ]oí uuncntundo g)udutíuuncntc."
163


NO RIO GRANDE DO SUL UM OUTRO MODELO

Mais ou ncnos na ncsna cpoca, cn 1969, guando
foi criada cn Sao Paulo a Opcraçao Dandciranic (ODANi
cra criada, cn Porio Alcgrc, a Divisao Ccniral dc
Infornaçõcs (DCIi.
A nissao dos dois orgaos cra scnclIanic, isio c, o
conlaic ccniralizado ao icrrorisno.
Enquanio a ODAN csiava sulordinada ao
Conandanic do II E×crciio, a DCI o cra ao Sccrciario dc
Scgurança Pullica.
O Conandanic da ODAN cra un oficial da aiiva, do
E×crciio. O Dircior da DCI, ianlcn.
Ouanio ao pcssoal. na ODAN, o E×crciio, airavcs dc
scus oficiais, c×crcia as funçõcs dc cIcfia; na DCI, csias
funçõcs cran c×crcidas por Dclcgados dc Polícia c
Policiais Miliiarcs.
O rcsianic do pcssoal, na ODAN, cra disiriluído cnirc
niliiarcs do E×crciio c das Polícias Civil c Miliiar. Na
DCI, nao c×isiian niliiarcs do E×crciio para as funçõcs
sulalicrnas.
A ODAN cra un orgao dc analisc, dc infornaçõcs, dc
inicrrogaiorio c dc conlaic. A DCI so fazia analisc c
infornaçõcs. Os inicrrogaiorios c as açõcs dc conlaic
cran c×ccuiadas pclo DOPS.
Con a inplaniaçao da nova csiruiura nacional para
o conlaic ao icrrorisno, foran criados os DOI c a ODAN
foi c×iinia nas, cn Porio Alcgrc, a DCI coniinuou o scu
164
iralalIo c o DOI1 CODI1III E×crciio so scria criado cn
1974.
O princiro dircior da DCI foi o cniao najor Aiilla
FoIrscizcr, ncu anigo c conpanIciro dc iurna, dcsdc
os icnpos da Escola Prcparaioria dc Cadcics dc Porio
Alcgrc.
O iralalIo no Fio Crandc do Sul foi faciliiado por
una grandc Iarnonia cnirc o III E×crciio, os Sccrciarios
dc Scgurança, o Dircior da DCI c o Dircior do DOPS.
Tudo o quc sc passava cIcgava, incdiaiancnic, ao
conIccincnio do III E×crciio. No Scior dc Opcraçõcs, o
Dclcgado Pcdro Carlos Scclig, rcsponsavcl pclas prisõcs
c pclos inicrrogaiorios, cIcfiava una cquipc quc
iralalIava con grandc cficicncia, scnprc cn
consonancia con as Dircirizcs do III E×crciio. Porianio,
cnlora a DCI c o DOPS fosscn, oficialncnic,
sulordinados ao Sccrciario dc Scgurança, na praiica
clcs o cran ao Conandanic Miliiar dc Árca.
Foi assin, lascado ncsia csiruiura da Sccrciaria dc
Scgurança Pullica, una csiruiura aliccrçada no
iralalIo cficicnic dc cquipc da DCI, icndo à icsia o
cniao najor Aiiila, c da aiuaçao do Dclcgado Scclíg c dc
sua cquipc, quc o III E×crciio conlaicu, con plcno c×íio,
o icrrorisno no Fio Crandc do Sul. Dasia dizcr quc aic
janciro dc 1971, foran prcsos 256 icrrorisias, inclusivc
D.S.S. (Araujoi, un dos assassinos do icncnic Mcndcs,
no Valc da Filcira; aprccndidas 15 nciralIadoras, 49
pisiolas auionaiicas, varios riflcs, 9 auionovcis. 27.650
dolarcs c grandc sona cn cruzciros. En dois anos, os
icrrorisias Iavian rcalizado 13 assalios a Dancos,
colocado varias lonlas cn prcdios pullicos c icniado
scqucsirar o Cónsul dos Esiados Unidos cn Porio
Alcgrc.
165
Dcpois dc Sao Paulo, Fio dc Janciro c Minas Ccrais,
foi no Fio Crandc do Sul quc o icrrorisno csicvc nais
aiuanic, principalncnic pcla c×isicncia da fronicira con
a Argcniina c o Uruguai, quc faciliiava o novincnio dc
niliianics quc ian c vinIan iransporiando dolarcs,
arnancnio, nuniçao c docuncnios para as
Organizaçõcs Tcrrorisias.
A csiruiura no Fio Crandc do Sul so sc nanicvc facc
às caracicrísiicas da arca c ao rclacionancnio cnirc as
auioridadcs do E×crciio c os ncnlros da Sccrciaria dc
Scgurança Pullica.
O coroncl Aiiila ja csia na Fcscrva do E×crciio. O
Dclcgado Pcdro Carlos Scclig, quc ainda nao sc
aposcniou, aic Iojc sofrc as conscqucncias por icr
cunprido con o scu dcvcr.
Foi con grandc alcgria quc, cn dcicrninado dia, vi o
Dclcgadc Scclig scndo condccorado con a McdalIa do
Pacificador, nuna jusia Ioncnagcn quc lIc prcsiou o
E×crciio, por scus assinalados scrviços rcalizados cn
lcncfício da Naçao. Espcro vc-lo, un dia, rccclcndo a
Ordcn do Mcriio Miliiar.
166


NO DOI/CODI/II EXÉRCITO
29 SET 70-23 JAN 74

No dia 28 dc scicnlro, o Ccncral Canavarro, cniao
Conandanic do II E×crciio, nc cIanou ao scu Calincic
dc Conando c dissc. ÷ ºMajor, ananIa o scnIor vai
assunir o Conando do DOI1CODI1II E×. Esianos nuna
gucrra. Va, assuna c conandc con dignidadc."
A pariir dc 29 dc scicnlro a ninIa vida pariicular c
a ninIa carrcira passaran a sofrcr os nais variados
icsics c grandcs prcssõcs psicologicas. Solrc ncus
onlros irian cair incnsas rcsponsalilidadcs. Vidas
Iunanas passarian a dcpcndcr das ninIas dccisõcs.
Aic agora, dcsdc Cadcic, nc acosiunara a vivcr nun
E×crciio quc, cn ncu icnpo, nunca conlaicra dc
vcrdadc. Assin, duranic as nanolras c os c×crcícios,
cono iudo cra ficiício, podíanos nao ionar a nclIor
linIa dc açao. Ouando isso aconiccia, os cnsinancnios
cran colIidos, rcfornulavanos a dccisao c iodos
voliavanos para casa con vida.
Agora iudo scria difcrcnic. Iria lidar con vidas
Iunanas. Caso cu falIassc, ialvcz algucn nao
rciornassc a scu lar; ialvcz algun filIo ficassc cIorando
a noric do pai; ialvcz una fanília iivcssc quc scpuliar o
scu cIcfc.
Iniciava-sc para nin c para a ninIa fanília, una
ioial nudança dc nossos Ialiios, quc so viríanos a
scniir con o passar dos ncscs.
167
Eu ja csiivcra no local algunas vczcs, nas, so agora,
cono Conandanic, c quc iria vcr nais dc pcrio a
prccaricdadc do Órgao quc conandaria. Elc ficava junio
ao 36.° Disiriio Policial, na csquina das ruas Tuioia con
Tonaz CarvalIal, na capiial paulisia.
As insialaçõcs cran pcssinas, acanIadas c nos
foran ccdidas pcla Sccrciaria dc Scgurança Pullica.
Ficavan nun prcdio dos fundos do Disiriio Policial,
ondc iralalIavanos anonioados, scparados por
ialiqucs dc nadcira. Ali, sc conccnirava iudo. salas dc
inicrrogaiorio, iralalIos lurocraiicos, sala do
conandanic cic. Paric da carccragcn nos foi ccdida pcjo
36.° DP. Una ala para os prcsos conuns c a ouira para
os icrrorisias.
O nosso cfciivo cra oriundo das nais variadas
organizaçõcs policiais c niliiarcs. Do E×crciio, 4 Oficiais,
12 Sargcnios c 2 Calos aniigos; da Polícia Miliiar do
Esiado dc Sao Paulo, 15 Oficiais, 22 Sargcnios c 35
Calos c Soldados; da Polícia Civil do Esiado dc Sao
Paulo, 12 Dclcgados dc Polícia c 8 Invcsiigadorcs; da
Polícia Fcdcral, 1 Agcnic; da Força Acrca, 1 Tcncnic.
Ouanio ao nosso pcssoal, qucro csclarcccr quc, para o
iralalIo no DOI, o E×crciio so dcsignava oficiais cujo
ncnor posio cra o dc capiiao con o Curso da Escola dc
Apcrfciçoancnio. Nunca iralalIanos con Sargcnios ou
Calos quc nao fosscn profissionais c, janais, con
Soldados. Os unicos Soldados quc prcsiavan scus
scrviços no DOI, pcricncian ao 2.° DaialIao dc Polícia
do E×crciio c o scu iralalIo consisiia, unicancnic, cn
guarncccr ircs posios dc scniincla.
O rcginc dc iralalIo cra nisio. O pcssoal do
Conando c da Adninisiraçao iralava diariancnic, dc
08.00 às 18.00 Ioras. Os Ioncns das Equipcs dc Dusca
168
c lnicrrogaiorio iinIan un rcginc dc 24 Ioras dc
iralalIo por 48 Ioras dc folga. Nao iínIanos
alojancnios. O pcssoal dc scrviço dornia nas proprias
viaiuras.
As nossas viaiuras cran poucas. Ouairo C-14
cnprcsiadas c dois Volls ccdidos por una Auiarquia. O
nosso scrviço dc conunicaçõcs, ianlcn, dci×ava nuiio
a dcscjar. Un radio cn cada C-14, cnprcsiados pcla
Polícia Miliiar. A nossa rcdc-radio cra a ncsna da PM.
Ouanio ao arnancnio a siiuaçao cra pior, os
clcncnios da Polícia Miliiar irazian o arnancnio da PM.
Nos, do E×crciio c o pcssoal da Polícia Civil, usavanos
as nossas arnas pariicularcs. A nuniçao insuficicnic.
A scgurança das insialaçõcs cra prccaríssina. A
guarda c×icrna, osicnsiva, csiava a cargo dc un
Dcsiacancnio da Polícia Miliiar, icndo cono arnancnio
as vclIas nciralIadoras INA, quc funcionavan nal. Isso
nc prcocupava nuiio. Ja Iavíanos aprccndido cn
ºaparclIos" lcvaniancnios dc nossas insialaçõcs c
planos para aiaca-las. A qualqucr noncnio podcríanos
scr aiacados por un conando icrrorisia quc, alcn dc
rcsgaiar os prcsos, nos naiaria a iodos c inccndiaria o
Dcsiacancnio. Caso isso ocorrcssc scria una cIacina.
Era ncccssaria, urgcnicncnic, una conplcia
rcfornulaçao quanio ao pcssoal, à csiruiura
organizacional, à scgurança, aos ncios dc conunicaçao,
ao arnancnio, às viaiuras c às insialaçõcs.
169


A BANDEIRA

Una das princiras ncdidas quc ionci foi a dc
colocar, no lugar dc naior dcsiaquc das nossas
insialaçõcs, un nasiro para quc pudcsscnos Iasicar a
Dandcira do Drasil. Ouira ncdida foi a fornaiura gcral
do Dcsiacancnio.
Diariancnic, às 08.00 Ioras, o DOI passou a cnirar
cn forna para o Iasicancnio do PavilIao Nacional.
Aprovciiava csia oporiunidadc para falar aos ncus
conandados c para lcnlrar-lIcs quc csiavanos, ali,
luiando c arriscando as nossas vidas pcla Pairia. Dizia-
lIcs quc o ncsno vinIa scndo fciio, ao longo dos anos,
por nossos anicpassados. Ciiava, cniao, passagcns da
nossa Iisioria, ondc lrasilciros iinIan pcrdido a vida
praiicando aios Icroicos c dcsicnidos cn dcfcsa da
Pairia, cn dcfcsa da nossa Dandcira. Fccordava as luias
para nanicr a inicgridadc do nosso icrriiorio. Falava dos
nossos norios quando conlaicnos a Inicniona
Conunisia cn 1935 c icrninava concniando o
Icroísno dos nossos pracinIas duranic a II Cucrra
Mundial. Lcnlrava-lIcs quc o pcssoal da nossa Força
E×pcdicionaria pariira para luiar cn un ouiro
Coniincnic, dci×ando aqui os scus larcs c as suas
fanílias, icndo alguns norrido cn conlaic c ouiros
ficado invalidos. Finalncnic, nosirava a clcs quc iodos
csscs Icrois scnprc iivcran cono noiivaçao a Dandcira,
o sínlolo naior da Pairia. E, afirnava-lIcs quc iodos os
170
lrasilciros icn o dcvcr dc nanicr o lcgado dos nossos
anicpassados c dc cviiar quc a Dandcira do Drasil scja
ulirajada.
Ouando o Ccncral Hunlcrio dc Souza Mcllo, cono
Conandanic do II E×crciio, visiiou o DOI pcla princira
vcz, viu a nossa Dandcira ircnulando no nasiro.
Fcprccndcu-nc dizcndo quc aqucla nao cra una Daia
Fcsiiva c, dc acordo con os nossos Fcgulancnios, a
Dandcira Nacional csiava Iasicada indcvidancnic.
Fcspondi-lIc cniao.
÷ Ccncral, iodos os dias o PavilIao Nacional vcn
scndo Iasicado. Sci quc conirario os Fcgulancnios.
Esianos conlaicndo una CucrrilIa Urlana. Na gucrra,
a Dandcira nos scrvc dc noiivaçao. Ela c o nosso guia, o
nosso farol. Pcço a sua auiorizaçao para coniinuar
culiuando-a cono csianos fazcndo, pois diariancnic
saínos para a inccricza, para o dcsconIccido. Mcus
Ioncns, Iojc, nao salcn sc rciornarao para os scus
larcs. Talvcz ananIa un dclcs csicja scndo scpuliado.
Cosiaria quc, quando clcs saísscn para nais una
nissao, olIasscn para aqucla Dandcira c fosscn
conscicnics dc quc csiavan luiando pclo Drasil, pclo
nosso povo c para nanicr as nossas insiiiuiçõcs
dcnocraiicas.
O Ccncral Hunlcrio, nais una vcz, cono un CIcfc
quc scnprc assuniu as conscqucncias dos scus aios,
dissc-nc.
÷ Major, o scnIor icn razao. Coniinuc Iasicando
diariancnic a Dandcira da nossa Pairia. Afinal c por cla
quc csianos luiando. Eu assuno a rcsponsalilidadc por
csia ordcn, ncsno quc cla coniraric os Fcgulancnios.

171

A Hundcí)u do H)usíí, Iustcudu díu)íuncntc,
no íugu) dc nuío) dcstuquc do DOI/CODI/II Exc)cíto

Fcccnicncnic, cn 27 dc novcnlro dc 1986, duranic
arruaças cn Drasília vinos a Dandcira do Drasil scr
rciirada dc un nasiro c qucinada. Por quc cssc
dcsrcspciio? Ouanias Dandciras do Drasil c×isiian cnirc
os arruacciros quc, infilirados no ncio do povo, o
inciiava a aios cono csics?
Nos salcnos a rcsposia. scguidancnic, nos
ºaparclIos" dc sulvcrsivo-icrrorisias cnconiravanos
projcios para a sulsiíiuicao da Dandcira Nacional, ondc
a ncnor nodificaçao quc fazian cra sulsiiiuir o círculo
azul c a fai×a lranca con os dizcrcs ºOrdcn c Progrcsso"
pcla foicc c o nariclo, nun círculo vcrnclIo.
É noiorio quc cn iodas as fcsiividadcs, rcuniõcs
solcncs c congrcssos rcalizados pclos conunisias, cn
lugar da Dandcira do Drasil clcs usan a landcira
vcrnclIa, sínlolo do conunisno inicrnacional c quc o
Hino Nacional Drasilciro c sulsiiiuído pclo Hino da
Inicrnacional Conunisia.
Cocrcnics con o inicrnacionalisno prolciario quc
clcs dcfcndcn, prcicndcn anular o scniincnio dc Pairia
c dc nacionalisno. Para isso, o princiro passo c acalar
172
con o culio à Dandcira, sínlolo do nosso povo, dc nossa
icrra, do nosso passado, das nossas aspiraçõcs.
Hojc, quando vislunlro o sínlolo naior da Pairia na
Praça dos Trcs Podcrcs, cn Drasília, rccordo-nc do quc
falava aos ncus conandados.
Sinio orgulIo, cono quasc iodos os lrasilciros,
quando vcjo a Dandcira do Drasil ircnulando no lugar
nais nolrc da Capiial da Fcpullica, dc ondc c visia por
quasc ioda a Drasília. La, acina dos Trcs Podcrcs. do
E×ccuiivo, do Lcgislaiivo c do Judiciario, cono quc a nos
dizcr quc ningucn, ncnIun Podcr, dcvc csiar acina
dcla, o sínlolo na×ino da naçao lrasilcira. E, ncssc
lugar, cla dcvcra pcrnancccr para scr culiuada por
gcraçõcs c gcraçõcs.
Fcccnicncnic, nais una vcz vcrificanos a
ºorqucsiraçao" dc lrasilciros radicais quando, airavcs da
inprcnsa, icniaran convcnccr os nossos govcrnanics a
rciirar a Dandcira do Drasil do lugar dc naior dcsiaquc
da capiial do país, a Praça dos Trcs Podcrcs, sol a
alcgaçao dc quc o scu nasiro c o sínlolo do
auioriiarisno. O faio c quc a Dandcira la csia por Lci do
Congrcsso Nacional, c ja sc inicgrou à Praça dos Trcs
Podcrcs, à Capiial do País, ao Povo Drasilciro ÷ csic
noncado, pcla Lci, guardiao daquclc sínlolo na×ino da
Pairia.
173


O PESSOAL

A princira providcncia quc ionci foi rclaiiva ao nosso
pcssoal. Consiiiuíanos un grupo nuiio Icicrogcnco
quanio à nossa fornaçao. Uns cran niliiarcs, ouiros
civis. A conduçao dcsics Ioncns dcvcria scr adapiada a
cssa pcculiaridadc. Elcs dcvcrian scr conandados
dcniro dc una disciplina quc luscassc o ncio-icrno,
cnirc a civil c a niliiar.
O DOI1CODI1II E× cra un Órgao novo quc cnirara
cn conlaic dcsdc o início dc sua fornaçao. Para quc o
scu c×iio fossc scnprc asccndcnic, cra ncccssario quc
c×isiissc un arraigado cspíriio dc corpo c quc o noral dc
scus inicgranics fossc o nais clcvado possívcl.
Ouanio ao noral procuravanos scnprc c×plicar os
noiivos dc nossa aiividadc-fin. Luiavanos para nanicr
a iranquilidadc do país c conira alguns lrasilciros quc,
airavcs dc aios dc landiiisno c icrrorisno, icniavan
inplaniar o caos.
A nossa nissao cra luiar c vcncc-los.
As condiçõcs pcculiarcs do nosso iralalIo nao
podcrian janais nos afasiar dc una linIa dc conduia
c×cnplar. A corrupçao, o sulorno, acIaquc, a proicçao a
coniravcniorcs cran crincs quc janais sc coadunarian
con un inicgranic do DOI1CODI1II E×.
Procuranos rcssarcir os nossos Ioncns das
dcspcsas cn scrviço c, a iíiulo dc graiificaçao, o pcssoal
do E×crciio passou a rccclcr, por ncs, cinco diarias dc
174
alincniaçao. Isso corrcspondc, Iojc, dczcnlro 86, para
un oficial supcrior, a quaniia ncnsal dc Cz$1.641.90. A
Polícia Miliiar, ianlcn graiificava os scus Ioncns con
o ncsno valor. A Polícia Civil nao pagava diarias,
cnircianio, os Dclcgados c os Invcsiigadorcs quc scrvian
ao DOI, scnprc cran pronovidos por ncrccincnio, iao
logo conplciasscn o inicrsiício nínino na classc ondc
sc cnconiravan.
Ainda, cono ncdida dc nanuicnçao do noral dos
nossos Ioncns, conscguinos quc o Covcrno do Esiado
dc Sao Paulo considcrassc cono rclcvanic o scrviço
prcsiado no DOI1CODI1II E×. Ncssc ncsno scniido,
visando ao rcconIccincnio pullico do iralalIo scrio c
Ioncsio dos inicgranics do DOI1CODI1II E×, novcnia dc
scus ncnlros rccclcran a McdalIa do Pacificador con
Palna, a nais alia condccoraçao ouiorgada pclo E×crciio
Drasilciro àquclcs quc cunpriran o scu dcvcr con risco
dc vida.
Foi ianlcn dcniro do conic×io dc valorizar o pcssoal
do Dcsiacancnio quc o Conandanic do II E×crciio
cnviou o scguinic Ofício Circular a iodas as
Organizaçõcs Miliiarcs do II E×crciio.

ºMINISTEHIO DO EXEHCITO ÷ COMANDO DO II
EXEHCITO ÷ OUAHTEL-GENEHAL ÷ Suo Puuío, SP ÷ Do
Conunduntc do II Exc)cíto ÷ Ao... ÷ Assunto. Intcg)untcs
do DOI/CODI/II Ex ÷ O] n.´. 35-E2, CIHCULAH ÷ Tcndo
cIcgudo uo conIccíncnto dcstc Conundo quc, cn
uígunus OM dcstc Exc)cíto, Iu unu cc)tu ínconp)ccnsuo
)cíucíonudu con scus p)òp)íos cícncntos quc íntcg)un o
Dcstucuncnto dc Opc)ucocs c In]o)nucocs do CODI/II Ex,
]ucc u up)cscntucuo pcssouí dos ncsnos, ínpostus pcíus
cí)cunstuncíus quc típí]ícun u nutu)czu du íutu cn quc
175
cstuo cnpcnIudos, )csuítundo ncsno cn utítudcs dc nu
uontudc pu)u uqucícs quc, con I)uuu)u, dcnodo c
co)ugcn cstuo nu lu. íínIu dc conIutc uo tc))o)ísno, dou
po) nuíto Icn )cconcndudo quc todos os Cnt c CIc]cs
dc OM dccn o nuxíno dc up)cco c p)cstígío uqucícs quc
pc)tcnccn u cstc Dcstucuncnto c quc cscíu)ccun u todos
os scus suIo)dínudos dus )csponsuIííídudcs c pc)ígos
cn])cntudos, pu)u quc sc c)íc un unIícntc dc
)cconIccíncnto c udní)ucuo, po) uqucícs quc,
díutu)nuncntc, u))íscun suus uídus nu nunutcncuo du
scgu)uncu íntc)nu c suíuuguu)du dc nosso cstíío dc uídu.
÷ Gcnc)uí dc Exc)cíto HUMHEHTO DE SOUZA MELLO ÷
Conunduntc do II Exc)cíto.

NOTA DO AUTOR:

Os nossos Ioncns, para nclIor dcscaracicrizaçao c
para a sua scgurança pcssoal, csiavan auiorizados a
usar larla, calclos longos c roupa civil, ncsno quando,
por ncccssidadc do scrviço, conparccian às Unidadcs
Miliiarcs. Cono isso coniraria o Fcgualncnio
Disciplinar, cssa foi a razao do Ofício Circular acina.
O Ccncral Hunlcrio, duranic iodo o pcríodo cn quc
conandou o II E×crciio, scnprc icvc un cspccial carinIo
para con iodos os ncnlros do DOI.
As suas visiias inopinadas scnprc ocorrian Ioras
dcpois dc icrnos rcgrcssado dc alguna opcraçao
arriscada, quando ainda c×ausios, cIcgavanos do
conlaic conira o ininigo. Ncssas ocasiõcs, la csiava o
Ccncral ÷ vilranic cono so clc ÷ clogiando a lravura
dc nossos Ioncns, inpulsionando-nos cada vcz nais
para o cunprincnio do dcvcr. Isso clcvava o nosso
noral c auncniava o nosso cspíriio dc corpo.
176
E×isiian, ianlcn, as visiias progranadas quc clc
fazia pcriodicancnic. Ncssas oporiunidadcs, ia
aconpanIado dc iodos os Ccncrais quc scrvian cn Sao
Paulo, do scu Esiado-Maior, do Sccrciario dc Scgurança
Pullica, do Conandanic da Polícia Miliiar, do Dclcgado
Ccral dc Polícia, do Dircior do DOPS c ouiras
auioridadcs.
Ouando os CIcfcs niliiarcs do E×crciio ian,
oficialncnic, ao II E×crciio, a visiia ao DOI consiava,
invariavclncnic, da progranaçao oficial.
Scniíanos quc o Ccncral Hunlcrio procurava, con
csias visiias, dar a ioda Naçao una dcnonsiraçao dc
aprcço, rcspaldo c rcspciio ao iralalIo quc o DOI
rcalizava.


O Cnt do II Exc)cíto, uconpunIudo dc uítus uuto)ídudcs,
nunu dus uísítus ]cítus uo DOI

Foi duranic una dcssas visiias quc o Ccncral
Hunlcrio ionou conIccincnio dc quc a guarda
c×icrna, osicnsiva, do DOI, cra consiiiuída soncnic por
Soldados fardados da Polícia Miliiar. E quando sc dirigiu
a nos iodos, assin sc c×prcssou. ÷ ºA pariir dc ananIa
dcscjo vcr aqui, ianlcn, guarncccndo csic DOI,
Soldados do nosso E×crciio, nuna dcnonsiraçao
177
pullica, nuiio clara, dc quc o E×crciio Drasilciro
ianlcn csia cnpcnIado ncsia gucrra. A pariir dc
ananIa, a rcsponsalilidadc pcla Cuarda do
Dcsiacancnio ficara scndo do E×crciio Drasilciro c da
Polícia Miliiar."
Ouanio ao nosso pcssoal, dcscjo csclarcccr nuc clc
cra aliancnic sclccionado. Duranic os quairo anos quc
conandci o DOI1CODI1II E× ionci conIccincnio dc
apcnas un caso isolado quc sc nao iivcssc sido
aloriado, podcria lcvar o scu auior à praiica dc aios dc
corrupçao. Essc faio sc passou pouco icnpo apos cu icr
assunido o Conando do DOI. Fccclcnos un Infornc dc
quc un Capiiao do E×crciio, ncu sulordinado, csiava
praiicando aios quc nao sc coadunavan con a sua
posiçao dc Oficial do E×crciio. As acusaçõcs quc
pcsavan solrc clc cran as dc quc csiaria assunindo
dívidas acina dc suas possililidadcs, airasando o
pagancnio dc suas prcsiaçõcs c dci×ando quc as
pronissorias, por clc cniiidas, fosscn rcsgaiadas por
scus avalisias.
Ouando analisci o Infornc lcvci o faio ao
conIccincnio do ncu cIcfc incdiaio c pcdi o
afasiancnio do Capiiao. En ncnos dc 24 Ioras csic
oficial foi afasiado do DOI1CODI1II E× c nandado sc
aprcscniar a una Unidadc Miliiar.
E×isicn ianlcn insinuaçõcs, quc às vczcs lcnos na
inprcnsa, dizcndo quc os nossos vcncincnios cran
cnriquccidos con polpudas sonas dc dinIciro,
fornccidas por indusiriais paulisias. Isso janais
aconicccu. Nunca vivcnos con qualqucr rccurso quc
nao fossc o rccclido dos orgaos aos quais pcricncíanos.
Essas insinuaçõcs, alcn dc naldosas, procuran nos
aiingir noralncnic. Nunca luianos por dinIciro. Nao
178
cranos ncrccnarios, pagos por cniidadcs civis. Éranos
niliiarcs quc, con nuiia Ionra, pcricncíanos ao
E×crciio dc Ca×ias, c, cran os policiais civis c niliiarcs
quc, ianlcn, con nuiia Ionra, scrvian ao Covcrno do
Esiado. Luiavanos por un idcal, o dc c×iirpar o
icrrorisno quc qucria suljugar o Drasil.
179


AO DOI UMA ESTRUTURA DINÂMICA

Era ncccssaria una conplcia rccsiruiuraçao do DOI,
a fin dc iorna-lo un Órgao dinanico c conplciancnic
adcquado para cnfrcniar c vcnccr, o nais rapido
possívcl, o icrrorisno cn Sao Paulo.
Mcdianic cnicndincnios cnirc o Conando do II
E×crciio c o Covcrno do Esiado, foran ccdidas ao DOI
50% das dcpcndcncias do 36.° DP, inclusivc ioda a
carccragcn.
Con os rccursos rccclidos do Covcrno do Esiado, foi
consiruído un prcdio dc dois andarcs, rcfornadas c
adapiadas iodas as nossas insialaçõcs. Consiruínos
alojancnios para o pcssoal dc scrviço, salas dc
inicrrogaiorio, garagcns, oficina nccanica c nclIoranos
as insialaçõcs para os prcsos. Foran cdificados nuros
nais alios c insialadas guariias lcn clcvadas para os
scniinclas. O conlusiívcl cra quasc ioialncnic fornccido
pcla Sccrciaria dc Scgurança Pullica (SSPi.
Do Minisicrio do E×crciio rccclcnos arnancnio,
nuniçao, viaiuras, pncus, pcças solrcssalcnics, un
nodcrno Sisicna dc Conunicaçõcs Fadio, lcn cono
vcrlas adcquadas para o pagancnio dc iclcfoncs,
conpra dc naicrial dc c×pcdicnic, arquivos, naquinas
dc cscrcvcr, copiadoras cic...
O nosso cfciivo foi lasianic auncniado, cIcgando a
aiingir 250 Ioncns. Moças da Polícia Fcninina c da
Polícia Civil foran rcquisiiadas, assin cono nccanicos,
180
daiilografos, opcradorcs dc radio, cic...
O Dclcgado Tiiular do 36.° Disiriio Policial cra nuiio
dclicado, aicncioso c dc fino iraio, o quc possililiiou
una convivcncia Iarnónica cnirc o 36.° DP c o DOI.
Conconiianicncnic, nudanos ioda a organizaçao do
DOI, iornando o nosso iralalIo ccniralizado c
conpariincniado, ondc cada Ioncn dcscnpcnIava
una funçao cspccífica.
Esiavanos pronios para passar a aiuar
ofcnsivancnic c para procurar os icrrorisias ondc qucr
quc clcs csiivcsscn. Agora o nosso Órgao pcrniiia quc
iralalIasscnos dcniro dc un ninucioso plancjancnio,
ondc un Esiado-Maior csiudava iodas as siiuaçõcs, dc
nodo quc as dccisõcs so fosscn ionadas apos una
analisc profunda c cuidadosa.
181



ORGANOGRAMA DO DOI/CODI/II EXÉRCITO
182


SEÇÃO DE BUSCA E APREENSÃO

Calia à Scçao dc Dusca c Aprccnsao cfciuar nissõcs,
colcriura dc ºponios", ncuiralizaçao dc ºaparclIos",
aprccnsao dc naicrial sulvcrsivo, colcia dc dados,
conduçao dc prcsos ao DOPS, à Audiioria Miliiar, aos
Hospiiais, c aos Prcsídios. Era dividida cn ircs
Crupancnios. A, D c C. Cada Crupancnio conposio por
quairo Turnas dc Dusca c Aprccnsao. Os ncios
disponívcis para cada Turna cran.

÷ PessoaI
CIc]c. O]ícíuí du Poíìcíu Mííítu) ou Dcícgudo du Poíìcíu
Cíuíí;
4 Agcntcs. Su)gcntos do Exc)cíto ou du Poíìcíu Mííítu),
Inucstígudo)cs du Poíìcíu Cíuíí, CuIos ou Soídudos du
Poíìcíu Mííítu);
Moto)ístu. Su)gcnto, CuIo ou Soídudo du Poíìcíu
Mííítu).

÷ VIaturas
Unu C-l4, ou un Opuíu, ou unu KonIí, todus
cquípudus con )udío )cccpto)-t)unsnísso). A uíutu)u c)u
cscoíIídu dc uco)do con u níssuo )cccIídu.

÷ Armamento
Cudu Ioncn díspunIu dc un )cuòíuc) 3S ou pístoíu
9nn; dc un ]uzíí FAL; dc unu cspíngu)du cuííI)c l2;
g)unudus dc nuo o]cnsíuu c dc]cnsus; g)unudus
183
]unìgcnus; g)unudus dc gus íuc)ínogcnco.

÷ Proteção
Coíctc u p)ouu dc Iuíus.

O iralalIo dcsia Scçao cra o nais arriscado, pois
clcs cnfrcniavan os Crupos Taiicos Arnados das
Organizaçõcs Tcrrorisias.
Fccordo-nc quc, cn novcnlro dc 1970, o Dclcgado
Scclig prcndcu, no Fio Crandc do Sul, D.F. (Andrci, un
niliianic do Conando Fcgional da Vanguarda Popular
Fcvolucionaria (VPFi. Sulnciido a inicrrogaiorio, o
prcso, cnirc ouiros dados, ºcnircgou" un ºponio", con
I.F (Jocli do Conando Nacional da VPF cn Sao Paulo,
para o dia 20 dc novcnlro, às 17.00 Ioras, con
alicrnaiiva para os dias 25 c 30 dc novcnlro dc 1970,
no Ancl Fodoviario, lai×os da Avcnida Sanio Anaro.
ºJOEL", un icrrorisia da nais alia pcriculosidadc, lraço
dirciio dc Lanarca, ja concicra varios crincs, cnirc clcs
o assassinaio do Tcn PM MENDES, a coronIadas dc
fuzil, cn Fcgisiro.
O Dclcgado Scclig, dc possc dcsscs dados iao
inporianics, cnirou cn coniaio conigo. Accrianos a
vinda dc ºANDFÉ" para o DOI1CONDI1II E×, a fin dc
ºcolrir o ponio" con ºJOEL".

No dia 20 dc novcnlro dc 1970, às 16.45 Ioras,
ºANDFÉ" foi conduzido para as incdiaçõcs do local do
ºponio". A nossa cspcciaiiva cra grandc c iínIanos
cspcranças dc quc ºJOEL" ºcnirassc no ponio".
O local cra anplo, una praça sol un viaduio, na
Zona Sul dc Sao Paulo. Pcdi ao ncu anigo Dclcgado
Scrgio ParanIos Flcury quc vicssc nos au×iliar con a
184
sua Equipc. Flcury foi o pionciro do conlaic ao
icrrorisno, cn Sao Paulo.
Essa foi a princira açao cn quc ionci paric. A ninIa
inc×pcricncia lcvou-nc a fazcr un plancjancnio nuiio
dcialIado. EnpcnIci iodas as Turnas dc Dusca dc
scrviço ncssc dia. Nosso pcssoal csiava lcn
dcscaracicrizado. Alguns vcsiidos dc gari, ouiros con o
unifornc da ConpanIia Tclcfónica (TELESPi. Havia
ianlcn alguns quc ºfazian una nudança" c ouiros quc
sc cncarrcgavan dc ºvcndcr sorvcic" na praça. Eu, quc
ºvcndia" pipocas nuna carrocinIa, colocara una roupa
lcn surrada c nc insialara no alio do viaduio, ondc,
airavcs do radio, conandava a opcraçao.
Tudo fora crononcirado c cnsaiado con a dcvida
anicccdcncia. E×aiancnic quairo ninuios anics da
Iora, ºANDFÉ" foi dci×ado nun cruzancnio fora das
nossas visias, con a dcicrninaçao dc quc caninIassc
nornalncnic cn dircçao ao local do cnconiro. Elc nao
nos dcu iralalIo. Ouairo agcnics infilirados cnirc a
populaçao o vigiavan para quc nao fugissc. Essc cra o
noncnio críiico nuna ºcolcriura dc ponios", pois sc o
prcso icniassc fugir, dcnunciassc a sua prisao airavcs
dc gcsios, nao caninIassc con naiuralidadc ou, cniao,
griiassc dizcndo quc csiava scndo scqucsirado, iudo
csiaria pcrdido, c o scu conpanIciro, quc dc longc o
olscrvava, ºnao cniraria no ponio".
O prcso cunpriu o scu papcl corrciancnic c, ncsno
assin, ºJOEL" nao conparcccu. Crcio quc isso ocorrcu
porquc c×agcranos na prcparaçao, c, ianlcn, porquc a
nossa novincniaçao c×ccssiva nos icnIa dcnunciado.
Ouiro faior quc dcvc icr coopcrado para quc ºJOEL"
ºnao cnirassc no ponio" foi o longo cspaço dc icnpo
cnirc a prisao dc ºANDFÉ" (03 dc novcnlroi c a daia do
185
ºponio" (20 dc novcnlroi. Ncssc inicrvalo, o Conando
Fcgional da VPF. cn Porio Alcgrc, podcria icr avisado ao
Conando Nacional, cn Sao Paulo, da ºqucda" do scu
niliianic. Porcn un agcnic quc ficara cono olscrvador
dcsconfiou da aiiiudc dc un ºjaponcs" quc olIava con
insisicncia para a praça. Essc agcnic anoiou a placa, os
dados do carro c nos infornou. Era un Volls vcrnclIo.
Con o fracasso do ºponio", rccolIcnos o prcso para o
DOI.
Ainda o ºcolrinos" nas duas daias alicrnaiivas, 25 c
30 dc novcnlro. ºJOEL" dcsconfiado, nao voliou a
aparcccr. Enircianio, clc concicria un crro prinario.
nao irocou dc carrõ, ncn dc placa.
Nuna uliina icniaiiva, dcicrninci quc iodas as
Turnas dc Dusca c Aprccnsao rodasscn pcla zona sul
dc Sao Paulo na procura do Volls suspciio.
186


BATISMO DE SANGUE

No dia 05 dc dczcnlro dc 1970, às 11.30 Ioras, una
dc nossas Turnas dc Dusca rondava no Dosquc da
Saudc. Havia pouco novincnio nas ruas. Na Igrcja
Sania Fiia dc Cassia acalara a nissa c os ficis saían
para a praça fronicira, quc icn o ncsno nonc dcssa
Sania. A Turna dc Dusca, ncsic noncnio cruza con un
Volls vcrnclIo. Ao volanic un ºjaponcs", icndo ao lado
un passagciro. A placa confcrc con a fornccida pclo
agcnic. O CIcfc dcsia Turna dc Dusca c Aprccnsao
dccidc prcndcr os suspciios para avcriguaçõcs. Fciorna
c scguc o Volls quc para nun sinal vcrnclIo (scnaforoi.
Ouando o fusca da a pariida, a C-14 da nossa Turna o
fccIa, lcn solrc a poria do noiorisia, inpcdindo-o dc
saliar por csic lado. Enquanio o nosso pcssoal dcscia da
C-14 para rcndcr os ocupanics do Volls, o passagciro
saiu corrcndo c aiirando. Dois agcnics foran ao scu
cncalço. O ºjaponcs" con una nciralIadora, sai do
carro aiirando c nao sc rcndc. É csialclccido un
iiroicio. A praça fica cn polvorosa. Os suspciios cacn
agonizanics. Da nossa Turna, un Sargcnio PM c fcrido
con gravidadc c un Calo PM rccclc un iiro na pcrna.
O noiorisia, pclo radio, nos faz un rclaio rapido da
opcraçao dizcndo quc os suspciios csiao norios c quc Ia
dois Ioncns nossos fcridos. Conclui quc o CIcfc da
Turna pcrnancccra no local, aguardando ordcns.
Duranic un pcríodo dc nornalidadc, cIanaríanos
una anlulancia c providcnciaríanos o conparccincnio
187
da auioridadc policial. A Polícia Tccnica viria fazcr a
pcrícia, o ralccao iransladar os norios cic... Mas
csiavanos vivcndo un pcríodo dc Cucrra
Fcvolucionaría. Os CucrrilIciros Urlanos podcrian vir a
qualqucr noncnio para rcsgaiar o naicrial quc sc
cnconirava no Volls, lcn cono para assassinar os
nossos agcnics. Caso isso ocorrcssc, nuiios curiosos
quc sc agloncravan, para vcr o quc aconiccia, podcrian
scr ianlcn aiingidos. Eu podcria dcicrninar quc os
nossos fcridos fosscn rccolIidos c dci×ados no Iospiial
nais pro×ino, cnircianio, un conando icrrorisia
podcria icniar scqucsira-los. Todas csias duvidas sc
passavan pcla ninIa ncnic, dcsdc quc rccclcra a
uliina ncnsagcn pclo radio. O quc fazcr anic csic
quadro iodo?
Foi cniao quc concii una grandc falIa cono
Conandanic, a dc nao icr ionado una dccisao, fossc cla
ccria ou crrada. Tcnici dividir a rcsponsalilidadc,
procurando, pclo iclcfonc, o ncu CIcfc incdiaio, quc
nao csiava cn casa. Nun scgundo iclcfoncna, icnici
falar con o Ccncral CIcfc do Esiado-Maior do II
E×crciio, quc Iavia saído. Ja Iavian sc passado ircs
ninuios dcsdc quc cu rccclcra o pcdido dc dccisao. Fiz
a uliina icniaiiva c liguci para a rcsidcncia do
Conandanic do II E×crciio. Infornaran quc o Ccncral
csiava rcpousando. Pcdi quc o dcspcriasscn, pois cra
urgcnic. O Ccncral Canavarro aicndcu. E×pliquci-lIc
iudo o quc sc passara. Pcrgunici-lIc o quc dcvia fazcr.
Essc cra un faio novo. Una siiuaçao nova. Cono
dcvcria agir? ÷ Pcrgunici ao Ccncral. E clc, ncssc
noncnio, calno, iranquilo, nas cncrgico, nc dcu una
grandc liçao. ÷ ºMajor, o scnIor c o Conandanic. Tonc
a sua dccisao c dcpois nc conuniquc, para aprova-la ou
188
nao".
Alguns ninuios Iavian sc passado dcsdc quc o
CIcfc da ninIa Turna dc Dusca c Aprccnsao pcdira
una dccisao. Enquanio cu vacilava, clc ionara iodas as
ncdidas adcquadas. Afasiou o povo, ionou posiçao para
proicgcr os nossos Ioncns, aicndcu os fcridos c
aguardou a rcsposia do scu Conandanic quc, la dcniro
do DOI, coniinuava vacilando.
Aprcndida a liçao, pcguci o nicrofonc c iransniii a
scguinic ncnsagcn. ºEvacucn iudo, incdiaiancnic,
para o DOI. os fcridos, os norios c o carro suspciio. Nao
pcrcan icnpo. Toncn cuidado para nao scrcn
cnloscados. Ja csianos avisando os orgaos policiais do
quc ocorrcu c infornando quc, por ncdida dc
scgurança, inclusivc dos curiosos, iudo foi cvacuado".
En poucos ninuios una C-14, con os farois accsos
c a sircnc ligada, cnirava no DOI. Fui cspcra-la no paiio.
Ajudci a rciirar o nosso Sargcnio PM quc passava nuiio
nal c pcrdia sanguc. O Calo PM aparcnicncnic csiava
lcn. Os nossos dois fcrídos, incdiaiancnic, foran
colocados cn ouira C-14 c, icndo una Turna dc Dusca
cono cscolia, cncaninIados para un Iospiial.
Ouando os fcridos dci×aran o DOI conccci a nc
scniir nal. Nunca Iavia ionado coniaio dircio con
norios c fcridos. Nunca vira un Ioncn pcrdcndo
sanguc c gcncndo, cn viriudc dc ircs fcrincnios à lala.
Nunca Iavia iocado cn pcssoas norias a iiros.
Ncssa ocasiao raciocinci c scnii quc dcvcria nc
conirolar, pois do conirario, nao conandaria ningucn.
Mcus Ioncns nc olscrvavan.
Mandci, cono princira ncdida, rcvisiar
ninuciosancnic o Volls. No scu inicrior cnconiranos
nuiias arnas, nuniçõcs, codigos c cifras para
189
conunicaçao con o c×icrior, alcn dc planos para
inccndiar un ircn da Ccniral do Drasil c assaliar
Iospiiais para a olicnçao dc naicrial cirurgico c dc
princiros socorros.
Os suspciios usavan cariciras dc idcniidadc con
noncs falsos. ºJOEL" foi logo rcconIccido, cra Y.F. O
ouiro usava o nonc dc Cclso da Silva Alvcs. Tcnpos
dcpois soulc-sc quc o scu nonc vcrdadciro cra E.N.O.
(PLÁCIDOi, un c×-narinIciro, quc acalara dc rcgrcssar
clandcsiinancnic dc Cula, ondc sc apcrfciçoara nun
urso dc CucrrilIa.
Ouando iudo foi scrcnado c oliidos iodos os
dcialIcs, iclcfonci para o Conandanic do II E×crciio,
dando-lIc cicncia da ninIa dccisao c dc iodos os dados
quc oliivcnos. Fcspirci aliviado quando o Ccncral nc
rcspondcu. ÷ ºMuiio lcn Major, a dccisao quc o scnIor
ionou cra a quc cu dcscjava quc fossc ionada. Mcus
cunprincnios".
Tcria, ainda, nuiios casos a rclaiar solrc os
iralalIos das nossas Turnas dc Dusca c Aprccnsao.
Sclccionci csic, porquc clc foi o ncu ºlaiisno dc sanguc"
c, ianlcn, porquc scrviu para nosirar, airavcs dc un
caso rcal vivido, o proccdincnio dc nossos Ioncns
quando cnfrcniavan os Crupos Taiicos Arnados, os
CTA, do ininigo.
190


MAJOR MORTO EM CHOQUE COM TERRORISTAS
(Rio de Janeiro)


Mu]o) Josc Júíío To]u Mu)tíncz FííIo

(O GLOBO - S Abr ?1)

ºO Mu]o) dc In]untu)íu JOSE JÚLIO TOJA MAHTINEZ
FILHO ]oí ussussínudo uos p)íncí)os nínutos du
nud)ugudu dc suIudo, nun cIoquc cnt)c poíícíuís c
tc))o)ístus nu Zonu No)tc ÷ pc)to do Mcíc).
O Mu]o) quc contuuu 4U unos dc ídudc, dcíxou uíúuu D.
Cíotíídc H. Mu)tíncz c quut)o ]ííIos, o nuís ucíIo con ll
unos c o ncno) con quut)o. E)u ]ígu)u quc)ídu dos
conpunIcí)os du H)ígudu Ac)otc))cst)c ÷ ondc cstugíuuu
÷ quc o uuío)ízuuun nuo sò íntcícctuuíncntc, cono
tunIcn p)o]íssíonuí c Iunununcntc¨.
191


O DRAMA

ºO Tcncnic-Coroncl Edgard Tclczca soulc da noiícia
c foi cncarrcgado dc iransniii-la à fanília, quc nora
nuna vila do EngcnIo Novo. À 1I30nin dc salado,
iclcfonou para D. Hilda ÷ Mac do Major Mariincz ÷ c
dissc quc iinIa ocorrido un gravc prollcna con o filIo.
Ela quis salcr o quc cra, porcn, o Tcncnic-Coroncl
prcfcriu coniar pcssoalncnic. Ao cIcgar à casa dos pais
do Major, ÷ ncia Iora dcpois ÷ clcs ja o csiavan
aguardando c cusiaran a crcr na noiícia. A vila inicira
foi acordada ÷ la noran, alcn da fanília do Major
Mariincz, scus pais ÷ casal Josc Julio Toja Mariincz ÷
c duas irnas casadas.
O corpo do Major Mariincz foi lcvado ao HCE para a
auiopsia c iransfcrido, dcpois, para a Capcla H do
Ccniicrio dc Sao Francisco Xavicr, ondc cIcgou às
13I30n. A lala aiingiu-o no onlro csqucrdo c
airavcssou o iora×, saindo pclo lado dirciio, logo alai×o
da a×ila. O cIoquc fcz ianlcn ouiras víiinas. o Capiiao
OSCAF DE SOUZA PAFFEIFA ÷ quc lcvou un iiro no
onlro, fraiurando a clavícula c sc cnconira nun
Iospiial pariicular ondc passa lcn ÷ c dois icrrorisias
÷ un norio c ouiro fcrido".
192


TRISTE DESPEDIDA

ºÀs 15I30n concçaran a cIcgar ao ccniicrio os
anigos para a irisic dcspcdida. Às 17 Ioras o aiaudc
dcsccu os dois lanccs dc cscada para concçar a narcIa,
con a prcscnça dc divcrsos rcprcscnianics das Forcas
Arnadas, faniliarcs ÷ pais, csposa, cunIados c irnas
÷ c grandc nuncro dc popularcs. Prcscnics, cnirc
ouiros, o Ccncral Siscno Sarncnio, Minisiro do STM,
Ccncral Sílvio Froia, Conandanic-Inicrino do I E×crciio,
Ccncral Aricl Paca da Fonscca, Ccncral Moacir Darcclos
Poiiguara, CIcfc do Calincic do Minisiro do E×crciio,
Ccncral Hugo Andradc Alrcu c o Conandanic da Dasc
Acrca dos Afonsos.
O aiaudc dci×ou a capcla cscoliado por coniingcnic
do CA Acroicrrcsirc c ladcado pclo Princiro DaialIao
Acroicrrcsirc ÷ 150 conponcnics ÷ con sua landa,
quc iocou a MarcIa Funclrc, cnquanio ircs aviõcs da
FAD solrcvoavan o ccniicrio. Incdiaiancnic ouviran-
sc ircs salvas. O fcrciro coniinuou caninIando para a
quadra 43, ondc, na scpuliura 27.337, lai×ou o corpo,
c×aiancnic às 17I15nin, dcpois quc o Pc. Isaac dos
Sanios cnconcndou a alna".

193

(Transcriio do Jornal ºO CLODO" ÷ 05104171i

194


A MELHOR DEFESA É O ATAQUE
EMBOSCADA E CONTRA EMBOSCADA

As organizaçõcs icrrorisias inicnsificaran, a pariir do
scgundo scncsirc dc 1970, os scus aios dc iniinidaçao
às viaiuras policiais do E×crciio c à propria populaçao.
Ônilus cran aiacados c, algunas vczcs, inccndiados.
Scus passagciros cran olrigados a dcsccr c ouvir
prcgaçõcs cn favor da luia arnada. As Fadio-PairulIas
cran cnloscadas c os policiais iinIan suas arnas
rouladas. Carros dc iransporic dc valorcs cran
assaliados.
Os aiaqucs às viaiuras do E×crciio quc, isoladas,
iransiiavan pclas ruas cran frcqucnics.
Invariavclncnic, roulavan as arnas do soldado
noiorisia, alcn dc IunilIa-lo pullicancnic. Ouando
algucn rcagia, cra norio.
Esics faios nos olrigaran a nanicr, scnprc ao lado
do noiorisia, un ouiro niliiar para dar-lIc scgurança.
Ordcns foran dadas para quc iodos ionasscn o na×ino
dc cuidado c csiivcsscn scnprc aicnios. Isio, no
cnianio, nao lasiava para cviiar quc os aiaqucs dos
gucrrilIciros urlanos coniinuassscn.
Passanos a icncr quc, nun iransiio cono o dc Sao
Paulo, noiorisias nais icnsos, pcnsando quc csiivcsscn
scndo aiacados, acalasscn rcagindo por icrcn sofrido
una sinplcs ºfccIada".
Cono un sinplcs soldado salcria disiinguir qual o
195
carro, cnirc as ccnicnas dos quc passavan por clc,
csiaria conduzindo icrrorisias?
Nao podíanos coniinuar a sofrcr ianias pcrdas.
Enfrcniavanos una gucrrilIa urlana c iínIanos quc
nos conscicniizar quc a nclIor dcfcsa c o aiaquc.
Dcvíanos ir ao cnconiro dos icrrorisias c nao cspcrar
quc clcs nos apanIasscn dc surprcsa. Caso
coniinuasscnos na dcfcnsiva, csiaríanos dando-lIcs
cIanccs dc aplicar nclIor os cnsinancnios oliidos nos
cursos fciios no c×icrior c no Manual dc MAFICHELLA.
TínIanos quc icniar prcndc-los para acalar dc una
vcz por iodas con csia siiuaçao dc pcrnancnic icnsao.
Nosso Esiado-Maior, dcpois dc csiudar as zonas dc
naior inicnsidadc dcsscs aiaqucs, plancjou airair os
icrrorisias. Lcvanos os planos ao Conandanic do II
E×crciio quc os aprovou.
Ncccssiiavanos dc ºiscas" para airaí-los. Fonos ao
Esquadrao dc FcconIccincnio c pcdinos dois jipcs
cnprcsiados. Do Hospiial Miliiar conscguinos una
anlulancia.
Sclccionanos alguns locais ondc cra naior a
incidcncia dcsic iipo dc açao gucrrilIcira c concçanos a
c×ccuiar o plano.
Cada viaiura niliiar, pariia para un dcicrninado
local. Scu noiorisia cra un agcnic vcsiido dc calo c a
scu lado un ºsoldado", ouiro agcnic (anlos do DOIi,
lcvando una nciralIadora INA. Esics agcnics cran
scnprc voluniarios, pois salíanos quc as nissõcs
podcrian scr aliancnic pcrigosas.
Concçanos as icniaiivas, nas, parccia quc o plano
nao daria ccrio. Duas vczcs por scnana rcpciíanos a
ºopcraçao". Esics cran dias cn quc ficavanos aliancnic
icnsos. Nada no cnianio aconiccia. As Turnas dc Dusca
196
voliavan scn quc os icrrorisias ºnordcsscn" as ºiscas".
Na icrccira scnana dc icniaiiva, no lairro do
SunarczinIo, nossos dois agcnics Iavian noiado o
novincnio suspciio dc un Ioncn c dc una nulIcr quc
scguiran, cn un Volls, a viaiura. Inicnsificanos as
idas dc nossa ºisca" a csic lairro, scguindo scnprc o
ncsno iiincrario c nais ou ncnos o ncsno Iorario,
cono sc fossc un irajcio dc roiina. Novancnic o Volls
scguiu a viaiura, dcsia vcz con dois Ioncns c ouira
placa.
Dccidinos noniar una cnloscada no dia 23 dc
scicnlro dc 1971.
Colocanos nas pro×inidadcs do local cscolIido una
Turna dc Dusca c Aprccnsao con cinco Ioncns. Ao
ºcalo" noiorisia foi dada a ordcn para quc a ccria
aliura da Fua Joao Moura, dci×assc iransparcccr quc o
jipc csiava cn panc. O ºsoldado" icria quc sair para
procurar rcforço nccanico. A nciralIadora da qual
iivcranos o cuidado dc rciirar as pcças do scu inicrior,
lcn à nosira. O ºcalo" rccclcu insiruçõcs para quc, sc
fossc aiacado, nao rcagissc c procurassc alrigar-sc caso
Iouvcssc iiroicio.
Tudo noniado, Ioncns a posios, iniciou-sc a
opcraçao.
O jipc vcio nornalncnic c pro×ino ao local
conlinado concçou a ºfalIar", parando logo cn
scguida. O ºcalo" c o ºsoldado" saliaran, alriran o capó
da viaiura, nc×cran aqui c ali c ºcIcgaran à conclusao
quc ncccssiiavan dc un nccanico", o quc o ºsoldado foi
incdiaiancnic procurar". O ºcalo", con o capó do jipc
alcrio, ºdispliccnicncnic" lia una rcvisia cn
quadrinIos c a scu lado, lcn a visia, a nciralIadora
INA.
197
O ºcalo", assin cono a Turna dc Dusca, viran
passar o Volls, con una nulIcr c un Ioncn, dando a
volia no quaricirao.
Scus ocupanics, provavclncnic, sc ccriificavan dc
quc nao Iavia polícia na arca. Minuios dcpois o Volls
vcio rapido c fccIou o jipc. Do scu inicrior saliaran dois
Ioncns c una nulIcr, idcniificados dcpois. Eran
A.S.M. (Uns c Ouirosi, E.A.F. (Paulo MocIci c A.M.N.C.
(Dcici. Ao volanic pcrnancccu J.M.M (Tcoi. ºDcic" vcio
pcla calçada c aponiou un rcvolvcr para a calcça do
ºCalo", quc, assusiado, saiu do carro c lcvaniou as
naos. Os ouiros dois alordaran o jipc pclo ouiro lado.
Ncsic insianic fccIanos a rua. Dois Ioncns à frcnic
c ircs à rciaguarda do jipc. Ordcnanos quc sc
rcndcsscn. ºTEO", o noiorisia do Volls, iniciou o
iiroicio. Foi aiingido por un iiro dc FAL. ºUNS E
OUTFOS" cnfrcniou, à lala, os dois agcnics quc vinIan
pcla frcnic do jipc c ºPAULO MOCHE" os ouiros ircs quc
vinIan pcla rciaguarda. Os ircs icrrorisias ionlaran
norios. ºDETE", quc sc cscondcra airas da roda do jipc,
aprovciiou una pausa do conlaic c, cnquanio nos
dirigíanos para aicndcr os norios, saiu cn dcsalalada
carrcira.
O ºCalo noiorisia", quando inicou o iiroicio, pulou
un nuro c foi parar na cozinIa dc una casa, ondc una
scnIora quc friiava ovos, quasc norrcu dc susio ao vc-lo
cnirar.
ºDETE" dolrou una csquina da Joao Moura c ao
passar por una Fadio-PairulIa, dissc. ÷ ºCorran
noços, csia Iavcndo un iiroicio danado ali na Joao
Moura". Dcsarvorada c scn icr para ondc ir, ºDETE"
cnirou nun consuliorio dcniario, rcndcu o dcniisia con
una arna c o olrigou a dar-lIc guarida.
198
No ncs scguinic, 21 dc ouiulro, no ncsno local, a
ALN colocou un Volls novinIo con a inscriçao.
ºDITADUFA ASSASSINA"
Avisados nandanos ao local una Turna dc Dusca c
Aprccnsao. Lcvaran un pcriio cn lonlas, quc isolou o
local c pclo vidro irasciro cnirou no Volls. Sol o lanco
dc iras csiava insialada una poicnic lonla quc
c×plodiria, causando danos incalculavcis, quando
algucn alrissc a poria do carro. Fclizncnic o pcriio a
dcsarnou.
199


A CORRIDA CONTRA O TEMPO

A nossa csiruiura pcrniiia aconpanIar a cvoluçao
dc cada opcraçao dc acordo con o princípio da
oporiunidadc, nas, scn fugir à ncccssaria ccniralizarao
do Conando.
Para dar una idcia do dinanisno da nossa aiuaçao,
ciiarci un c×cnplo, ocorrido cn 1972.
En ncados dcssc ano, un ncnlro do Conando
Nacional dc una das Organizaçõcs Tcrrorisias viajou
para Porio Alcgrc, con a finalidadc dc prcsidir una
rcuniao do Conando Fcgional da ncsna Organizaçao,
na capiial gaucIa.
A Equipc do Dclcgado Scclig quc aconpanIava os
passos dc iodos os ncnlros dcssa Organizaçao,
surprcndcu-os cn plcna rcuniao. O niliianic paulisia,
quando inicrrogado, forncccu o cndcrcço do ºaparclIo"
cn Sao Paulo. ºEnircgou" ianlcn un ouiro ºaparclIo",
do qual dcsconIccia o cndcrcço, nas quc salia cono
cIcgar aic clc.
Eran apro×inadancnic 18.00 Ioras, quando o
Dclcgado Scclig, por iclcfonc, nc iransniiiu iodos os
dados oliidos no inicrrogaiorio.
Incdiaiancnic dcicrninci quc una Turna dc Dusca
c Aprccnsao pariissc para ncuiralizar o ºaparclIo" cujo
cndcrcço nos fora fornccido.
Era ncccssario irazcr, o nais rapido possívcl, dc
Porio Alcgrc, o niliianic paulisia para quc clc nos
200
conduzissc ao scgundo ºaparclIo".
Enirci cn ligaçao con o Dr. Foncu Tuna. Esic
Dclcgado dc Polícia, dcvido à sua grandc conpcicncia
profissional c c×ircna Ioncsiidadc, ncriios indiscuiívcis
para un lon policial, cra un dos Ioncns dc confiança
do cniao Sccrciario dc Scgurança, Coroncl F11 Scrvulo
da Moia Lina. O Dr. Tuna a pariir da gcsiao do Coroncl
Scrvulo, passara a scr o clcncnio dc ligaçao cnirc o II
E×crciio c a Sccrciaria dc Scgurança Pullica (SSPi.
E×pliquci a cssc Dclcgado quc ia cnirar cn coniaio con
o ncu cIcfc c quc ialvcz Iouvcssc ncccssidadc dc
conscguir, airavcs da SSP, un aviao para rccanliar
para Sao Paulo una pcssoa aliancnic conpronciida
quc fora prcsa cn Porio Alcgrc.
Tclcfonci para o ncu cIcfc dando-lIc cicncia dos
faios c pcdindo-lIc auiorizaçao para o dcslocancnio dc
dois Ioncns à capiial gaucIa. Auiorizaçao conccdida,
iclcfonci ouira vcz ao Dr. Tuna confirnando a
ncccssidadc do aviao.
En ncia Iora o Dr. Tuna rcsolvcu o prollcna c nc
conunicou quc, no acroporio, un Ta×i Acrco ja fora
coniraiado pcla SSP c sc cnconirava à nossa disposiçao.
Às 20.30 Ioras dccolava para Porio Alcgrc, o CIcfc
da Sulscçao dc Analisc c un inicrrogador, quc foran
rccclidos no Acroporio pclo Dclcgado Scclig. Na viaiura,
pronio para rciornar a Sao Paulo, ja sc cnconirava o
Ioncn quc fora a Porio Alcgrc para prcsidir a rcuniao
da sua Organizaçao.
Enquanio isso sc passava, a nossa Turna dc Dusca c
Aprccnsao ja ºcsiourava" o ºaparclIo" do Conando
Nacional. O arnancnio quc nclc cnconiranos foi
capiurado c ncnlros da Sulscçao dc Analisc
rccolIcran a docuncniaçao cnconirada.
201
Às 05.00 Ioras da nanIa o Ta×i Acrco cIcgava con
o prcso quc, duranic o irajcio, fora inicrrogado. Ouando
saliaran, una ouira Turna dc Dusca c Aprccnsao o
lcvou para quc indicassc a localizaçao do scgundo
ºaparclIo", scguindo dircio do Acroporio.
Logo dcpois, cssa iurna, ºcsiourava" o aparclIo,
prcndcndo os scus dois ocupanics, quc facc à rapidcz da
opcraçao foran prcsos anics quc pudcsscn rcagir.
No local foran aprccndidas arnas, nuniçõcs,
granadas c lonlas dc falricaçao cascira.
Enirc a docuncniaçao aprccndida consiavan planos
para o scqucsiro dc un dos dirciorcs da Ford do Drasil.
Ainda pcla nanIa, ja conunicava ao Conandanic do
II E×crciio o quc ocorrcra.
O Dircior da Ford foi alcriado para quc
providcnciassc una scgurança pcssoal c ionassc nais
cauicla.
Era assin, dinanica c oljciivancnic, quc
iralalIavanos.
202

MATEFIAL DÉLICO APFEENDIDO NO ºAPAFELHO"





203

204


GUERRA É GUERRA

Nossos acusadorcs rcclanan con frcqucncia dc
nossos inicrrogaiorios. Alcgan quc prcsos inoccnics
cran naniidos Ioras sol icnsao, scn dornir, scndo
inicrrogados. Fcclanan, ianlcn, dc nossas ºinvasõcs
dc larcs", scn nandaios judiciais. É ncccssario c×plicar,
porcn, quc nao sc conscguc conlaicr o icrrorisno
anparado nas lcis nornais, cficicnics para un cidadao
conun. Os icrrorisias nao cran cidadaos conuns.
O icrrorisia c un conlaicnic quc opiou por un iipo
dc gucrra, a Cucrra Fcvolucionaria. Dcniro dcssc
conic×io clc niliia no anliio dc una organizaçao
clandcsiina; c prcparado idcologicancnic; rccclc
rccursos naicriais dc una poicncia csirangcira; c
apcrfciçoado cn cursos ncsscs paíscs inicrcssados cn
apoiar cssa Cucrra; rccclc noncs falsos c codinoncs;
vivc na nais alsoluia clandcsiinidadc; possui
nccanisnos dc scgurança c×ircnancnic cficicnics,
ondc a conpariincniaçao os isola da naioria dos scus
conpanIciros; vivc infilirado no scio da populaçao; nao
usa uniforncs; aiaca scnprc dc surprcsa, scqucsira,
naia, assalia c roula cn nonc do scu idcal
rcvolucionario; vivc cn ºaparclIos"; conlaic no scio da
socicdadc quc prcicndc dcsiruir; vivc a soldo dc una
organizaçao para a qual dcdica iodos os scus dias.
O icrrorisno por scr gucrrilIciro, por possuir una
idcologia rcvolucionaria, qucr icr o dirciio dc cnloscar,
205
dc assaliar, dc roular, dc scqucsirar c dc assassinar.
Para isso, quando praiica iais crincs, difundc panflcios
ondc sc jusiifica, dizcndo quc fcz a ºjusiiça
rcvolucionaria".
Ouando o Covcrno pcrcclc quc, ncsno cnpcnIando
ioda a polícia c uiilizando os nciodos dc conlaic aos
narginais, a CucrrilIa coniinua crcsccndo a ponio dc
alalar as nossas insiiiuiçõcs dcnocraiicas, rcsolvc
cnprcgar as Forças Arnadas. Ouando sc cIcga a csic
ponio, ou clas acalan con a CucrrilIa ou cniao o
Esiado c dcrroiado. Ncsic uliino caso o país c olrigado
a convivcr con a CucrrilIa, quc ocupando arcas do
icrriiorio Nacional, csialclcccra un govcrno paralclo.
Ouando as Forças Arnadas, con dcicrninaçao,
cnfrcnian a CucrrilIa, o gucrrilIciro c×igc scr iraiado
dc acordo con as lcis quc anparan o cidadao conun,
iniiiula-sc prcso políiico, dcnuncia arliiraricdadcs.
Ouando o gucrrilIciro aiaca, clc c un conlaicnic
quc julga icr o dirciio dc fazcr jusiiça con as proprias
naos. Ouando clc c aiacado, c×igc quc scja iraiado cono
un cidadao conun.
Na Cucrra Convcncional cnirc dois ou nais paíscs,
c×isicn os c×crciios, os uniforncs, as pairulIas, as
infiliraçõcs, os gucrrilIciros c os cspiõcs. Ouando un
c×crciio vai aiacar, quando nanolra para conlaicr o
ininigo, quando faz cnloscadas para coriar o scu flu×o
dc suprincnios, quando lonlardcia con aviõcs,
ariilIaria c noriciros as suas dcfcsas, clc nao vai, anics,
pcdir pcrnissao à ONU, à OEA ou aos Trilunais
Inicrnacionais. Elc sinplcsncnic aiaca, pois, csia cn
gucrra.
Assin, ianio para a Cucrra Convcncional, cono para
a Cucrra Fcvolucionaria, c alsoluiancnic ccrio o diiado
206
quc sc gcncralizou. ºCUEFFA É CUEFFA".
207


O INTERROGATÓRIO

Ouando un icrrorisia cra prcso, a fasc crucial da
prisao, ianio para clc cono para nos, cra a do
inicrrogaiorio.
As prisõcs cran cfciuadas, nornalncnic, pclas
Turnas dc Dusca c Aprccnsao, scndo o prcso conduzido
para o DOI, a fin dc scr inicrrogado.
Ouando a prisao cra plancjada, a Turna dc
Inicrrogaiorio Prclininar ja o aguardava con a
docuncniaçao rcfcrcnic a clc, prcparada pcla Sulscçao
dc Analisc. Salíanos pcla sua ficIa. scus codinoncs,
Organizaçao a qual pcricncia, açõcs arnadas cn quc
ionara paric, localizaçao do scu ºaparclIo", scus
coniaios c ouiros dados.
Porcn quando ocorria una prisao inopinada,
gcralncnic dcsconIccíanos quasc iudo a scu rcspciio.
Anics dc iniciarnos o inicrrogaiorio, procuravanos
dialogar con clc, analisando a sua siiuaçao, nosirando
os dados dc quc dispunIanos a scu rcspciio c o
aconsclIavanos a dizcr iudo o quc salia, para quc
pudcssc sair o nais rapido possívcl da
inconunicalilidadc. Ouando dc una prisao inopinada, o
inicrrogador ncccssiiava olicr alguns dados csscnciais,
iais cono. a localizaçao do ºaparclIo", o pro×ino
ºponio", o nonc vcrdadciro c o codinonc do prcso.
Dc acordo con as nornas das Organizaçõcs, iodo o
icrrorisia possuía una ºIora icio" para rciornar ao scu
208
ºaparclIo" Caso csia Iora fossc ulirapassada c clc nao
cIcgassc, a pcssoa con qucn vivia alandonava o
ºaparclIo", lcvando ioda a docuncniaçao inporianic c o
naicrial lclico la c×isicnic.
Ouira norna dc scgurança dclcs cra quanio à
colcriura dc ºponios". O niliianic cra olrigado a
ºcolrir", no nínino un ºponio" a cada 24 Ioras c caso
ºfurassc" un dcsscs ºponios", o noiivo provavcl cra quc
csiivcssc prcso. Conscqucnicncnic, iodos aquclcs quc
naniinIan coniaio con clc cran avisados da sua
ºqucda". Por isso, o prcso dcvcria ºscgurar" ao na×ino o
scu ºPonio Nornal" c ganIar o naior icnpo possívcl,
nos conduzindo a un ºPonio Frio" ou a un ºPonio dc
Polícia". Assin quando un niliianic ºcaía",
nornalncnic con docuncniaçao falsa, as nossas
princiras pcrgunias cran.

÷ qual c o scu pro×ino ºponio"?
÷ ondc sc localiza o scu ºaparclIo"?
÷ qual c o scu nonc vcrdadciro?
÷ qual c o scu codinonc?

A pariir dcsias quairo pcrgunias, iniciava-sc una
vcrdadcira luia conira o icnpo. Dc un lado o
inicrrogador, ncccssiiando, urgcnicncnic, dc rcsposias
concrcias para as pcrgunias quc fornulara. Do ouiro
lado o icrrorisia, procurando a iodo o cusio ncniir,
forncccndo cndcrcços falsos, ºPonios Frios" c ºPonios dc
Polícia".
O prcso, por sua idcologia, por scu conpanIcirisno,
ou por ncdo da rcprcsalia da sua Organizaçao, iinIa
scus noiivos para icniar nos iludir c ganIar o na×ino
dc icnpo possívcl.
209
Do nosso lado, iínIanos quc cunprir nossa nissao.

÷ coniinuar o conlaic ccrrado conira a sua
Organizaçao;
÷ rcduzir ao na×ino c con ioda a rapidcz possívcl
as açõcs arnadas por clcs plancjadas;
÷ ncuiralizar a sua Organizaçao, dcsnaniclando-a c
inpcdindo-a dc sc rcorganizar.

Ouando a prisao cra plancjada, a nossa rapidcz
ianlcn cra ncccssaria, cnlora ncssc caso
dispuscsscnos un pouco nais dc icnpo para as
rcsposias às nossas pcrgunias. Ncssc caso,
ncccssiiavanos salcr qual c quando scria a pro×ina
açao icrrorisia.
Tanio para a prisao plancjada cono para a
inopinada, ao longo dos dias o inicrrogaiorio coniinuava.
Ncccssiiavanos salcr o Organograna dc sua
Organizaçao, iodos os scus coniaios c cono foi aliciado.
A fasc do inicrrogaiorio culninava con una Dcclaraçao
dc Proprio PunIo, ondc clc sozinIo fazia un rclaio
nanuscriio dc ioda a sua niliiancia.
É alsoluiancnic falsa a vcrsao quc os livros dc
csqucrda dao, dizcndo quc daiilografavanos csia
Dcclaraçao para quc o prcso a copiassc.
Tanlcn c falsa a afirnaçao quc clcs fazcn dizcndo
quc nos usavanos capuz para colrir nossos rosios,
quando os inicrrogavanos. Isso nunca aconicccu
duranic os quairo anos (29109170 a 23101174i quc
conandci o DOI1CODI1II E×crciio. Scnprc os
inicrrogavanos frcnic a frcnic, cara a cara.
Nao c vcrdadcira a afirnaçao, iao difundida pcla
csqucrda, dc quc prcndíanos pais, csposas c filIos dos
210
icrrorisias para quc nos dcsscn infornaçõcs soIrc clcs,
ou cniao para inicrroga-los na sua frcnic. Os faniliarcs
nao cran rcpcnsavcis por suas niliiancias. A unica
c×ccçao cra quando os parcnics do prcso ianlcn cran
niliianics da Organizaçao.
A proposiio, convcn ciiar o caso dc un casal dc una
Organizaçao quc foi prcso porquc anlos cran
niliianics. Ncuiralizado o ºaparclIo" ondc clcs rcsidian,
quc alias cra un ºaparclIo dc inprcnsa", scus filIos,
lcn pcqucnos, nao iinIan para ondc ir. Para nao
nandar as crianças para o Juizado dc Mcnorcs, una
noça, Sargcnio da Polícia Fcninina do Esiado dc Sao
Paulo, ofcrcccu-sc para ionar conia dos ncnorcs cn
sua casa, cnquanio aguardavanos a cIcgada dos
faniliarcs do casal, quc sc cncarrcgarian da guarda
dclcs. Diariancnic, a ncu pcdido, as crianças cran
lcvadas ao DOI para visiiarcn scus país. Hojc, rcvoliado,
vcjo csic casal, no livro ºDrasil. Nunca Mais" nos acusar
dc lcvar os filIos aic clcs para quc ºvisscn scus pais
narcados pclas scvícias sofridas c prcssiona-los, dizcndo
quc as crianças scrian ioriuradas, sc nao confcssasscn
o quc qucríanos salcr".
Apos as ºDcclaraçõcs dc Proprio PunIo", o prcso
csiava pronio para scguir para o DOPS, ondc cra ouvido
cn Inqucriio Policial c, sc fossc o caso, dcssc Órgao
scguia para o Prcsídio Tiradcnics, ondc aguardaria o
julgancnio.
211


A SEÇÃO DE INVESTIGAÇÃO

Todos os dados oliidos dc una Organizaçao
Tcrrorisia cran dcvidancnic aprovciiados,
aprofundados c lcvados à dircçao do DOI para una
profunda analisc c una ionada dc dccisao. En
princípio, procuravanos nos cngajar no conlaic a una
Organizaçao dc cada vcz. Ouando, ncsic cspaço dc
icnpo, surgian faios quc nos conduzian a una ouira
Organizaçao clcs nao cran dcsprczados c, cn gcral,
adoiavanos a iccnica dc aconpanIar os scus niliianics,
dc scguir o scu rasiro, dc nao pcrdcr o coniaio iao
procurado c dcscjado. Sc possívcl, dci×avanos csia nova
ºponia" nun conpasso dc cspcra, aguardando a Iora
oporiuna para ncuiraliza-la.
Essc iralalIo cra faciliiado pclas infiliraçõcs quc
rcalizavanos nas 0rganizaçõcs. Isio podcria scr
concrciizado airavcs dc un agcnic nosso ÷ o quc cra
nuiio arriscado ÷ ou, cono cra nais conun, airavcs dc
un proprio niliianic da Organizacao quc accíiassc
iralalIar para nos. Evidcnicncnic, ncsic caso, clc
coniinuava niliiando na Organizaçao, corrcndo o risco
dc scr ºjusiiçado" por cla, caso scu iralalIo cn nosso
favor vicssc a scr dcscolcrio.
As infiliraçõcs, por noiivo dc scgurança, cran
c×ircnancnic conpariincniadas. Ningucn dcvcria
salcr nais do quc o csiriiancnic ncccssario para o
cunprincnio da nissao. Scnprc Iavcria o risco dc un
212
vazancnio.
Oualqucr dcslizc, qualqucr confidcncia, colocaria cn
risco nao so a opcraçao nas a vida do infilirado quc, sc
dcscolcrio, scria incdiaiancnic c×ccuiado pclos
icrrorisias. Tudo cra naniido no nais alsoluio sigilo.
A Scçao dc Invcsiigaçao cra consiiiuída dc 20
Turnas dc Invcsiigaçao, cada una con o scu proprio
carro, iodos cquipados con un radio iransnissor-
rcccpior fi×o c un novcl. Cada ncnlro da Turna iinIa
cono arnancnio una pisiola 9nn ou un rcvolvcr
calilrc 38 c nais una nciralIadora Dcrciia 9nn.
À sua disposiçao csiavan iodos os ncios dc disfarcc,
cono larla c ligodcs posiiços, pcrucas, oculos,
naquinas foiograficas, placas frias, cic. Tanlcn, sc
ncccssario, iralalIavan con os ncnlros da Polícia
Fcninina ou con as Invcsiigadoras da Polícia Civil quc
pcricncian ao cfciivo da Scçao. O CIcfc dc qualqucr
opcraçao cn andancnio saía do Dcsiacancnio con os
rccursos ncccssarios para nanicr as Turnas na rua,
scn o apoio do DOI, no nínino por un dia. Lcvava,
ianlcn, o dinIciro suficicnic para cusicar a viagcn
inprcvisia dc alguns agcnics. Isso ocorria nornalncnic,
quando duranic una ºpaqucra" (opcraçao noniada para
scguir un sulvcrsivoi, o niliianic sc dirigia a una
csiaçao rodoviaria c pariia para ouira cidadc.
Incdiaiancnic, dois dos nossos agcnics ionavan o
ncsno ónilus. O ncsno aconiccia sc o clcncnio sol
vigilancia ionassc un aviao. Enquanio a viagcn
iranscorria, cniravanos cn ligaçao con o DOI siiuado
na scdc dc dcsiino do ónilus ou do aviao. Ouando os
passagciros dcscnlarcavan, la os csiavan cspcrando,
para scgui-los, as Turnas dc Invcsiigaçõcs daquclc DOI.
En Porio Alcgrc, cono nao iínIanos DOI, o Dclcgado
213
Pcdro Scclig, con sua cquipc, coniinuava o iralalIo dc
invcsiigaçao.
Os inicgranics da Scçao dc Invcsiigaçao nao
cfciuavan prisõcs, inicrrogaiorios ou luscas, so
cniravan cn conlaic quando isso cra alsoluiancnic
ncccssario.
Foi por una c×ircna ncccssidadc do scrviço, ligada a
una infiliraçao no Conando Fcgional dc una
Organizaçao Tcrrorisia, con scdc cn Porio Alcgrc, quc
vin a conIcccr o Dclcgado Pcdro Carlos Scclig. Após
cssc cnconiro, passanos a rcalizar un iralalIo
conjunio, cnvolvcndo o DOI1CODI1II E× c o DOPS1FS.
Essc iralalIo nos iornou grandcs anigos. Una anizadc
aliccrçada na franqucza, na sinccridadc c no ºjogo linpo"
quc scnprc naniivcnos. Hojc sou un grandc anigo
dcsic conpcicnic c Ioncsio Dclcoado dc Polícia do FS.
Considcro-o cono un vcrdadciro irnao.
Airavcs dos ºinfilirados", ficavanos salcndo iudo a
rcspciio da Organizaçao. Scus ncnlros, scus
codinoncs, sua csiruiura, scus ponios, scus
ºaparclIos".
As nissõcs da Scçao dc Invcsiigaçao cran nuiio lcn
plancjadas. Cono ja c×pliquci anicriorncnic, quando
conscguíanos un infilirado no scio da propria
organizaçao, o nosso iralalIo andava nais rapido c con
nais oljciividadc. Porcn, iudo iinIa quc scr fciio con a
naior calna c scn airopclos. Oualqucr dcslizc
prcjudicaria ncscs dc pcrsisicnic iralalIo.
A infiliraçao cra un proccsso lasianic dcnorado
nas, con ccricza, cla cviiaria nuiias açõcs icrrorisias
cono ºjusiiçancnios", scqucsiros c ºc×propriaçõcs". Por
ouiro lado, una loa infiliraçao nos pcrniiia cIcgar, lcn
nais rapido à dircçao da Organizaçao.
214
Ouando conscguíanos un lon infilirado, íanos aos
poucos, ºlcvaniando", foiografando, c scguindo os scus
coniaios con os dcnais ncnlros da Organizaçao. Esics
coniaios ian sc anpliando dc ial nancira quc ja
passavanos a scguir ouiros dos scus ncnlros scn
ncccssidadc do nosso infilirado. Ncssc noncnio, clc nao
cra nais scguido por nos, para cviiar qualqucr suspciia
por paric dos dcnais niliianics. Porcn nossos coniaios
con clc coniinuavan con a finalidadc dc olicr naiorcs
infornaçõcs.
Enquanio isso sc passava, a nossa ºicia dc aranIa" ia
auncniando gradaiivancnic c, dcniro dc un ou dois
ncscs, ja salíanos ondc rcsidian nuiios ncnlros da
Organizaçao c scus Ialiios. Ouando csiavanos ncssa
fasc, gcralncnic alugavanos apariancnios lcn
pro×inos dos ºaparclIos" ocupados pclos icrrorisias.
Dcsic nodo, podcríanos vigia-los nclIor scn provocar
suspciias. O nosso pcssoal passava a ºrcsidir" ncsscs
inovcis alugados c naniinIa una conduia nornal, scn
dcnonsirar quc cran policiais. A nissao dclcs consisiia
cn infornar a rcspciio dc iodos os Ialiios dos
niliianics quc csiavan scndo vigiados, iais cono. Iora
dc saída c cIcgada cn casa, iipo dc carro usado, roupa
con quc saían pcla nanIa, placa do carro, uso dc
nalcia para carrcgar docuncnios ou arnas, cic. Alcn
disso, clcs dcvcrian foiografa-los con iclc-oljciiva. A
foiografia cra nuiio inporianic porquc, airavcs dcla,
oliínIanos os scus dados pcssoais c passavanos a
salcr o nonc vcrdadciro dc qucn csiavanos
ºpaqucrando".
A ºdcrrulada" (prisaoi isolada dc un niliianic, so
aconiccia cn caso dc c×ircna ncccssidadc. A iccnica cra
dci×ar quc iudo iranscorrcssc nornalncnic, aic a
215
olicnçao dc iodos os dados possívcis. Ouando
cIcgavanos a cssa siiuaçao, dccidíanos ºdcrrular"
quasc iodos os niliianics. EscolIíanos aquclcs quc
dcvcrian ºcair" (scr prcsosi c quais os quc dci×aríanos
cn lilcrdadc. Esics scrvirian cono una ºponia" quc,
nornalncnic, nos lcvaria a ouira Organizaçao. Ouando
ocorria una ºdcrrulada gcral" cra nornal quc os
rcnancsccnics procurasscn a proicçao dc scus
canaradas quc niliiavan cn Organizaçõcs congcncrcs.
Ouiro noiivo quc nos forçava a dci×ar alguns niliianics
cn lilcrdadc cra nosso infilirado quc, cn princípio, nao
dcvcria scr prcso, pois caso soncnic clc pcrnancccssc
cn lilcrdadc, as suspciias logo rccairian solrc sua
pcssoa.
216


SEUS DOCUMENTOS... UMA RAJADA


CuIo Suíus Híspo FccIc

Mcu qucrido anigo. Ainda nc rccordo do nosso
princiro coniaio. Vocc csiava cn forna, pronio para sair
para nais una nissao da sua Turna dc Dusca c
Aprccnsao. Falci con iodos os ncnlros da Turna c nc
dciivc cn vocc, o nais jovcn dc iodos, pcrgunici sc cra
casado c sc iinIa filIos. O CIcfc dc sua Turna cra un
vcrdadciro lídcr, cn qucn iodos confiavan c scguian
ccgancnic. Un lravo Capiiao quc infclizncnic ja
falcccu. Un Ioncn quc, duranic nuiio icnpo, scrviu ao
nosso DOI, ondc scnprc sc dcsiacou por sua
conpcicncia, lravura c coragcn. Un Ioncn quc
Ionrou as iradiçõcs da Polícia Miliiar do Esiado dc Sao
Paulo.
Nao podcria dci×ar dc iranscrcvcr aqui, ncu caro
FECHE, as palavras quc o scu Capiiao dissc a scu
rcspciio quando sc dcspcdiu do nosso DOI.
217

ºAquí cIcgucí pu)u cunp)í) con o ncu dcuc) c duquí
nc )ctí)o cc)to dc tc-ío ]cíto. Cono dízíu Vuítou). °O dcuc)
cunp)ído, cono todu u uítò)íu, c tunto nuís gío)íoso
quunto nuís nos custou¨. Sò Dcus suIc o quunto nc
custou. Noítcs c noítcs dc sono, noncntos quc sò po)
Dcus pc)nítí)un contínuussc uíuo. Foí uíndu, soI o ncu
Conundo quc pc)dí un conpunIcí)o u qucn nuíto
cstínuuu. Un Ic)òí nucíonuí, quc nuncu )c]utou uo dcuc),
o CuIo SYLAS HISPO FECHE. Sín conpunIcí)os, cssc
noco, uíndu ínIc)Ic, quc tínIu unu ]uucntudc todu pcíu
])cntc, tonIou no cunp)íncnto do dcuc).
Aguu)duuu unsíoso u p)onocuo u 3.´. Su)gcnto.
Nuo suIíu o ncu dcsucntu)udo unígo quc uqucíc 2U
Jun ?2, sc)íu o scu díu, nuo o dc sc) p)onouído, nus o dc
sc) no)to pcíus u)nus do ínínígo.
No scu I)uco, pu)u ondc ]oí, nuo ícuuuu us suus
unIícíonudus díuísus, ícuuuu sín, soI)c o scu co)po
nuítus ]ío)cs c us íug)ínus duqucícs, quc, cono cu, o
)cspcítuuun c o quc)íun.
En])cntou o pc)ígo t)unqùíío c dcstcnído, co))oIo)undo
o pcnsuncnto dc A. DuIuu quundo díz. °Tunto uqucíc quc
dcsu]íu o pc)ígo, cono uqucíc quc dcnusíudo o )cccíu,
cstuo íguuíncntc p)òxínos u no))c) ncíc¨.
Sín suudoso conpunIcí)o, uocc dcsp)czou o pc)ígo
po)quc c)u un ]o)tc, un Ioncn nu uccpcuo du puíuu)u.
TínIu un ídcuí c un dcuc) u cunp)í), o dc Icn sc)uí) u
put)íu c o dc guígu), gío)íosuncntc, u cu))cí)u quc
uI)ucou¨.
218


A SUA MORTE

O Calo SYLAS DISPO FECHE, da Polícia Miliiar do
Esiado dc Sao Paulo, inicgrava una Turna dc Dusca c
Aprccnsao do DOI1CODI1II E×crciio.
Foi assassinado no dia 20 dc Janciro dc 1972. por
dois icrrorisias quando csics, nun VW cIapa CK-4848,
cruzaran un sinal fccIado, quasc airopclando una
scnIora quc airavcssava a rua con una criança no colo.
A Turna dc Dusca saiu cn pcrscguiçao ao carro
suspciio quc foi inicrccpiado. Ao icniar apro×inar-sc
para pcdir os docuncnios dos dois ocupanics do vcículo,
o Calo FECHE foi por clcs nciralIado. Foi iravado un
iiroicio cnirc a Turna dc Dusca c os dois icrrorisias, quc
ianlcn norrcran no local.
219


O SEPULTAMENTO

ºO Calo SYLAS DISPO FECHE, cra naiural dc S.
Paulo, Capiial, ondc nasccu cn 26 dc agosio dc 1948.
Era filIo dc Pcdro FccIc Dcniaja c Hclcna Dispo FccIc
Dcniaja c casado con a scnIora Ilda Alvcs, nao possuía
fiíIos. Ingrcssou na Polícia Miliiar, cono voluniario, cn
12 dc narço dc 1968.
Scu corpo, no dia 21 dc janciro dc 1972, saiu do
Ouaricl do Fcgincnio dc Cavalaria 9 dc JulIo, à Avcnida
Tiradcnics para o Mausolcu da Polícia Miliiar, no
Ccniicrio do Araca".
ºO Covcrnador, Laudo Naicl, aconpanIado do
Ccncral Hunlcrio dc Souza Mclo, Conandanic do II
E×crciio, conparcccu ao vclorio para conforiar a csposa,
os pais c dcnais faniliarcs do Calo assassinado. O
cai×ao noriuario, colcrio con a Dandcira Drasilcira, foi
conduzido aic un carro do Corpo dc Donlciros pclo
Covcrnador, pclo Conandanic do II E×crciio c ainda
pclos Ccncrais Augusio Josc Prcsgravc, Conandanic da
2a. DI; Fcrnando Dclfori DciIlcn, Conandanic da 2a.
Fcgiao Miliiar; Encas Nogucira, CIcfc do Esiado-Maior
do II E×crciio; pclos Sccrciarios Scrvulo da Moia Lina,
da Scgurança Pullica c Hcnriquc Aidar, da Casa Civil;
pclo Coroncl Mario Hunlcrio Calvao Carnciro da
CunIa, Conandanic da Polícia Miliiar c Coroncl Faul
Hunaiia, CIcfc da Casa Miliiar.
No ccniicrio, una guarda da Polícia Miliiar prcsiou
Ionras con salva dc ircs iiros, c a landa nusical
220
c×ccuiou a MarcIa Funclrc.
(TranscrIto de ºO ESTADO DE S. PAULO" - 22 Jan
?2)


O oobo Sg1os B1spo FeoÞe, mor1o por 1error1s1os, ]o1
en1errodo oomo Þeró1
221


OS ASSASSINOS DO CABO FECHE

C.F. (MAFCOSi cra csiudanic dc Mcdicina da USP,
icndo alandonado a cscola para ingrcssar na sulvcrsao
c no icrrorisno, cn 1970, inicgrando a cIanada Açao
Lilcriadora Nacional, ondc ocupava a posiçao dc CIcfc
dc un grupo iaiico arnado, cncarrcgado assalios c
aicniados. Pariicipou das scguinics açõcs. assalio conira
o Fcsiauranic Hungaria, na Fua Oscar Frcirc; conira o
Supcrncrcado Moriia, na Avcnida Indianopolis; conira a
agcncia dc cnprcgos siiuada na Avcnida Sao Calricl;
conira a agcncia do Minisicrio do TralalIo; scqucsiro dc
un ncdico, na Fua Cardcal Arcovcrdc; icniaiiva dc
scqucsiro dc ouiro ncdico no Alio dc PinIciros.
panflciagcn arnada, dc caraicr sulvcrsivo-icrrorisia,
conira a Escola Profissional Urulaian, Colcgio Esiadual
da Avcnida Jalaquara c ouiros; assalios à agcncia do
Danco Drasilciro dc Dcsconios da Casa Vcrdc; inccndio
dc ónilus da Enprcsa Vila Ena; assalio à agcncia da
LigiI, da Fua Silva Ducno; assalio à Falrica dc Plasiicos
Vulcan, na Fua Manocl Prcio; aicniado a lonla conira
a firna Supcrgcl, no Jaguarc; assalio conira o
Supcrncrcado Uiillras, da Fua Clodoniro Anazonas c
varias ºc×propriacõcs" dc vcículos. En scu podcr foi
aprccndida docuncniaçao falsa cn nonc dc Eniliano
Scssa.

A.P.X.P. (MICUEL ou MATEUSi, pcricnccndo à ALN
da Cuanalara, viajou para Cular cn 1970, ondc
222
rcalizou curso dc gucrrilIas para cnprcgo no Drasil.
Pariicipou, cnirc ouiras, das scguinics açõcs. assalio
à agcncia dc cnprcgos siiuada na Avcnida Sao Calricl,
scqucsiro dc un ncdico na Fua Cardcal Arcovcrdc, cn
novcnlro dc 1971; inccndio dc ónilus da Enprcsa Vila
Ena, cn ouiulro dc 1971; assalio à agcncia da LigiI, da
Fua Silva Ducno, cn ouiulro dc 1971; assalio à
indusiria dc plasiicos Vulcan, na Fua Manocl Prcio, cn
ouiulro dc 1971; assalio ao Supcrncrcado Uiillras, da
Fua Clodoniro Anazonas, cn novcnlro dc 1971;
ºc×propriaçao" dc nais dc 20 vcículos, iodos a nao
arnada; assalio à agcncia Dradcsco da Casa Vcrdc;
varios assalios c aicniados à lonla na Cuanalara. En
scu podcr, foran cnconirados docuncnios falsos cn
nonc dc Joao Maria dc Frciias.
223


UM COMBATE NA RUA

Foi airavcs dc un infilirado quc cIcganos à cupula
da Açao Lilcriadora Nacional (ALNi. Localizanos o
ºaparclIo" dc A.C.D.L. (DFUNOi c, incdiaiancnic,
aluganos un apariancnio, dc ondc podíanos vigíar
iodas as suas saídas c cniradas. Às 06.30 Ioras da
nanIa, quairo carros da Scçao dc Invcsiigaçao, irocados
diariancnic, dispondo dc iodos os rccursos, ocupavan
ponios csiraicgicos, aguardando a saída dc ºDFUNO" do
scu ºaparclIo", o quc nunca ocorria anics das 07.00
Ioras. Os icrrorisias cviiavan andar na rua pcla
nadrugada, para nao provocar suspciias. O iransiio cra
a sua naior scgurança. Ouando ºDFUNO" saía dc casa,
os agcnics quc ºvivian" no apariancnio, avisavan pclo
radio, c as nossas viaiuras iniciavan a ºpaqucra" solrc
clc. Tudo cra fciio scn provocar suspciias. Os carros
scnprc sc rcvczando. Os agcnics irocando dc roupas,
colocando larlas ou ligodcs posiiços. As placas dos
carros coniinuancnic irocadas. As nocas da Polícia
Fcninina, ou as Invcsiigadoras, ncssa Iora, ianlcn
csiavan iralalIando inicnsancnic c sc disfarçando.
Elas, sc fossc prcciso, salcrian cono usar as suas
arnas. Eran c×ínias foiografas c nornalncnic
opcravan o radio do carro.
O iralalIo nao podcria scr ºqucinado", isio c, o
clcncnio scguido nao dcvcria pcrcclcr a nossa prcscnça.
Sc isso ocorrcssc, clc, airavcs dc nanolras rapidas con
224
scu carro, icniaria sc ccriificar quc o csiavanos
scguindo. Sc prcsscniísscnos quc isio csiava
aconicccndo, a ordcn cra dci×a-lo ir c alandona-lo
icnporariancnic, aic quc clc ºdcsgrilassc" (nao
dcsconfiassc naisi.
Dcpois dc scguir ºDFUNO" por nais dc dozc dias,
foiografanos un ºponio" cnirc clc c Y.X.P. (DICi, ouiro
lídcr do Conando Nacional da ALN. Ncssc dia,
alandonanos ºDFUNO" c nos conccniranos cn ºDIC".
Acalanos pcrdcndo o scu rasiro. Tivcnos, cniao, dc
rcconcçar pariindo do ºaparclIo" dc ºDFUNO". Mais ircs
dias dc ºpaqucra" solrc clc c, afinal, assisiinos a un
ouiro cnconiro scu con ºDIC". Todo o csforço, agora con
naior cuidado, foi fciio soDrc ºDIC". No fin da iardc
cIcganos ao scu ºaparclIo", nun ouiro lairro, lcn
disianic do local ondc rcsidia ºDFUNO". Convcn c×plicar
quc, por ncdida dc scgurança, ncnIun dos dois
icrrorisias salia ondc o ouiro rcsidia. Mas nos salíanos
ondc ficava o ºaparclIo" dc cada un.
Incdiaiancnic saínos à caia dc un apariancnio
para alugar, pro×ino ao ºaparclIo" dc ºDIC". Apos ircs
dias dc procura cnconiranos. Nao cra o idcal, nas sc
prcsiava para as nossas ncccssidadcs. O nosso pcssoal
da Scçao dc Invcsiigaçao foi dividido. Scis carros na
ºpaqucra" dc ºDIC", scis na ºpaqucra" dc ºDFUNO". Das
ouiras oiio cquipcs, quairo vigiavan una ºponia" do
Movincnio dc Lilcriaçao Popular (MOLIPOi c quairo
ficavan na rcscrva.
A Scçao dc Invcsiigaçao opcrava nun canal dc radio
proprio, difcrcnic do ouiro canal, usado pclo rcsianic do
DOI. Os ncnlros da Scçao dc Invcsiigaçao, cono cra
pra×c, nao podian concniar con os ouiros inicgranics
do DOI o quc csiava ocorrcndo. So clcs, o CIcfc da
225
Scçao dc Analisc, o Sulconandanic, cu, c o
Conandanic do II E×crciio iínIanos o conIccincnio do
csiagio da opcraçao. Mais ningucn. A conpariincniaçao
c o sigilo da opcraçao cran inprcscindívcis para o nosso
c×iio.
No dia 14 dc junIo dc 1972, ºDFUNO" sai do scu
ºaparclIo" às 07.15 Ioras da nanIa c, cono scnprc, c
scguido por nos. Anda pcla cidadc c às 09.00 Ioras,
ºcolrc un ponio" no Dairro do Ipiranga con M.N.F.
(WWi. Convcrsan duranic 15 ninuios. ºWW" cnira no
carro dc ºDFUNO" c paricn para o Dairro da Lapa, ondc
sc cnconiran con ouiro niliianic, nun ºponio",
c×aiancnic às 10.30 Ioras. Convcrsan os ircs duranic
ncia Iora. ºDFUNO" c ºWW" sc dcspcdcn do canarada
niliianic, cnlarcan no ncsno Volls, dirigindo-sc para
o Dairro da Mooca.
ºDIC" sai do scu ºaparclIo" dcpois das 09.00 Ioras.
Às 10.00 Ioras ºcolrc un ponio" con A.M.N.C. (DETEi.
Às 10.45 Ioras, os dois, no carro dc ºDIC" paricn cn
dircçao ao Dairro da Mooca, por ondc rodan lasianic.
Às 12.15 Ioras, ºDIC" c ºDETE" cniran no Fcsiauranic
Varcla, no Dairro da Mooca. As Equipcs da Scçao dc
Invcsiigaçao nos infornan c avisan quc os dois csiao
foricncnic arnados. Monian un disposiiivo dc
c×pcciaiiva, aprovciian para dcscansar c para fazcr un
pcqucno lancIc. Una noça, Sargcnio da Polícia
Fcninina, aconpanIada dc scu ºnanorado" (ouiro
agcnici, cnira no rcsiauranic para ºalnoçar".
ºDFUNO" c ºWW" coniinuan scndo scguidos por nos.
Elcs csiacionan o carro c, para surprcsa nossa, cniran
no Fcsiauranic Varcla, indo scniar-sc na ncsna ncsa,
con ºDIC" c ºDETE". O nosso pcssoal quc os ºpaqucra",
inforna o dcsiino dos dois. Tanlcn avisa quc csiao
226
arnados. As nossas Equipcs, a c×cnplo das quc
scguian ºDIC", ianlcn nonian un disposiiivo dc
c×pcciaiiva. O casal quc ºalnoçava" aprcssa-sc, paga a
conia c sai do rcsiauranic. Inforna ao Capiiao quc
conanda a opcraçao dc iodos os dcialIcs a rcspciio dos
quairo icrrorisias. ondc csiao scniados, posiçao das
ncsas, siiuaçao das arnas, cic.
CIcgara o noncnio adcquado da ºdcrrulada".
Afinal, iínIanos ali, junios, alnoçando, quairo
Conandos Nacionais da ALN. La fora, rcsiavan scis
cquipcs da Scçao dc Invcsiigaçao, cada una con 2
ncnlros. As ouiras scis ja Iavian sido rccolIidas ao
Dcsiacancnio.
O Capiiao liga-sc con o DOI c inforna quc o
rcsiauranic csiava nuiio cIcio. Os quairo, ccriancnic,
nao sc cnircgarian scn rcagir c caso ocorrcssc un
iiroicio no inicrior do rcsiauranic, nuiios inoccnics
podcrian scr aiingidos.
Dcicrninci quc fosscn noniados dois disposiiivos
para a prisao. Un cn iorno dc cada carro, pois csics
csiavan csiacionados cn ruas disiinias c disianics do
rcsiauranic. Para cada disposiiivo foran dcsignados ircs
cquipcs, isio c. scis clcncnios.
A ordcn cra a dc prcndc-los quando csiivcsscn
cnirando nos scus rcspcciivos carros.
Os disposiiivos sao noniados. Podcria Iavcr un
grandc iiroicio. Elcs ialvcz nao sc rcndcsscn
pacificancnic. A ansicdadc cra gcral.
Ouando os quairo sacn do rcsiauranic, nao
proccdcn cono inaginavanos. Todos sc dirigcn para o
carro dc ºDIC". Ncssc noncnio, o Capiiao sc conunica
conosco c nos inforna. A ordcn dc prisao paric do
Conando do DOI, via radio. Junio ao carro dc ºDIC"
227
csiao so ircs Equipcs dc Invcsiigaçao. O Capiiao, Oficial
do E×crciio, conIccido por NEY, un Ioncn
c×ircnancnic corajoso c conpcicnic, cIana ºDIC" c
dcicrnina quc clcs sc cnircgucn, pois csiao ccrcados.
Fccclc cono rcsposia una dcscarga dc nciralIadora
quc aiingc un nosso agcnic, fraiurando-lIc as pcrnas.
Ouiro agcnic nosso, Sargcnio da PM, rccclc un iiro na
coluna.
O Capiiao icnia usar a sua Dcrciia, quc nao
funciona. No augc da ansicdadc, c para nao dcnonsirar
quc poriava una nciralIadora, clc rciirara o carrcgador
c o cnircgara a una agcnic, Tcncnic da Polícia
Fcninina. Sua ouira arna ficara no carro. O iiroicio c
fcroz. Mais un agcnic, Invcsiigador da Polícia Civil, c
fcrido. A nossa Tcncnic, dclai×o dc lala, rasicja pcla
rua c cnircga ao Capiiao o iao cspcrado carrcgador, quc
afinal c colocado na nciralIadora. Esia, agora, concça a
disparar. ºDFUNO" sai corrcndo cnirc os carros, scnprc
aiirando con a sua nciralIadora. Scqucsira un
auionovcl quc passa, joga o scu noiorisia ao solo,
assunc o volanic c paric cn disparada. O iiroicio
coniinua. Apos nais alguns ninuios, silcncio ioial.
ºDIC", ºDETE" c ºWW" csiao norios.
Pcrdcnos a pisia dc ºDFÜNO" quc, dcsconfiado,
alandonou scu ºaparclIo". Elc víria a scr norio cn
ouiro cnfrcniancnio conosco, un ano c ncio dcpois, cn
30 dc novcnlro dc 1973.
228


NOSSA VIDA: UMA CONTÍNUA TENSÃO

A nossa vida no DOI cra dc consianic solrcssalio.
Fccclíanos iclcfoncnas ancaçadorcs, ianio cn casa
cono no proprio DOI.
Nos aparclIos cnconiravanos lcvaniancnios con os
noncs do pcssoal do Dcsiacancnio, as caracicrísiicas
pcssoais, os carros usados, cndcrcço, quaniidadc dc
filIos c caracicrísiicas dc nossas csposas.
Os nuncros dos iclcfoncs cran irocados con
frcqucncia c alguns dc ncus conandados fizcran
nudanças aprcssadas, pois ja csiavan na nira dos
icrrorisias.
Os ºjusiiçancnios" c os scqucsiros nos prcocupavan.
Aprcndcnos a vivcr cn consianic csiado dc alcria. As
fanílias cran insiruídas para nao alrircn os pacoics c a
corrcspondcncia quc cIcgasscn. As florcs quc
rccclíanos ficavan fora dc casa, aic scrcn c×aninadas.
Nao aicndíanos a poria scn quc anics iivcsscnos a
ccricza dc quc cran pcssoas conIccidas.
Tal cra csic csiado dc alcria quc Joscíia, una vcz,
indo a una falrica dc joias, noiou ao csiacionar quc un
Volls, con ircs Ioncns, ianlcn parara logo à frcnic.
Enirou na falrica c olIou pcla jancla. Os Ioncns
pcrnanccian dcniro do carro c olIavan insisicnicncnic
para a falrica. Anoiou a placa do carro c ligou para o
DOI. CIccada a placa, a ncsna cra ºfria". Duas cquipcs
foran cnviadas para o local. Prcndcran os rapazcs, quc
229
nao cran icrrorisias. Espcravan o noncnio nais
oporiuno para assaliar a falrica.
Dr. Oiavio fora jusiiçado nas vcspcras dc Pairícia ir
pcla princira vcz para o naicrnal.
O clina cra nuiio icnso. Fcccavanos quc sc iniciassc
una scric dc jusiiçancnios.
TínIanos ncdo quc scqucsirasscn nossa filIa ja quc
as ancaças cran consianics. Oucríanos, porcn, quc cla
lcvassc una vida nornal. FilIa unica, cra ncccssario
quc iivcssc coniaio con ouiras crianças dc sua idadc.
Alcn disso, o unico caso dc scqucsiro dc criança,
ocorrcra no Fio dc Janciro, cn 13 dc narço dc 1970, na
Lagoa Fodrigo dc Frciias, quando un niliianic da ALN,
C.A.F.L. (Clovis Honcroi, dcpois dc fcrir scriancnic un
capiiao do E×crciio ao scr pcrscguido pclos Órgaos dc
Scgurança, na ansia dc fugir, inicrccpiou un carro,
rciirou a scnIora dc dcniro do ncsno c lcvou o scu
filIo, un ncnino dc novc anos, cono rcfcn.
No iiroicio o ncnino foi fcrido c logo quc o niliianic
sc viu livrc da polícia, alandonou o carro con o ncnino
dcniro, na rua Siqucira Canpos, Copacalana.
Assin, no ano dc 1972, Pairícia inicou sua vida
cscolar c Joscíia un novo prograna para as suas iardcs.
Ficava dcniro do carro, na poria da cscola, cIovcssc ou
fizcssc sol, c apcsar dc nossos arguncnios dc quc nada
podcria fazcr, coniinuou indo iodos os dias para scu
planiao. Lcvava consigo una pcqucna pisiola quc
ganIara dc nosso anigo c conpadrc Andradc Nciio.
As cquipcs quc csiivcsscn fazcndo ronda pclas
incdiaçõcs, dc icnpos cn icnpos passavan pclo local.

Cono clcs, sulvcrsivos, dcscrcvcn cn scus livros,
nos ianlcn dcsconfiavanos dc un casal quc nos
230
olIava, dc un carro cujos ocupanics nos scguian por
alguns noncnios, dc un pipoquciro novo no parquinIo
ondc íanos c ianias ouiras coisas. E csic iipo dc gucrra
dc ncrvos aconiccia con iodos os ncnlros dc nosso
Dcsiacancnio.
Assin cono nos icniavanos golpcar o ininigo, clcs
ianlcn qucrian ganIar a gucrra c icniar nos iniinidar.
A c×cnplo disio ciio irccIo do livro ºA Esqucrda Arnada
no Drasil", ondc L.D.V. (Frcd, Ducnoi, da VPF, narra os
planos para o scqucsiro do Cónsul do Japao.

ºConccunos u ]uzc) ícuuntuncntos Iuscudos cn
posícocs conc)ctus. A O)gunízucuo coíocou ncssu tu)c]u u
nuío)íu dos scus quud)os dísponìucís. T)uIuíIuuunos
con duus possíIííídudcs. unu o scqùcst)o dc un nííítu)
du dítudu)u, un co)oncí nuíto íígudo u )cp)cssuo; u out)u
o scqùcst)o dc un cupítuíístu no)tc-unc)ícuno¨.
....................
°Poís Icn, ]oí du)untc uqucíu conuc)su quc sugc)í u
Moíscs (J.H.C) o scqùcst)o dc un ]uponcs¨.
....................
°dccídínos po) nossu contu, un nouo ícuuntuncnto. o
dc Consuí-Gc)uí do Jupuo cn Suo Puuío¨.
....................
°DíspúnIunos cntuo nuqucíc noncnto dc t)cs
possíIííídudcs. o nííítu), o no)tc-unc)ícuno c o consuí
]uponcs¨.
....................
°Pu)uícíuncntc uo nosso cnpcnIo dc scqùcst)u) o
consuí ]uponcs, out)o g)upo dc ucuo du O)gunízucuo
tcntou o scqùcst)o do nííítu). No noncnto du ucuo su)gíu
un p)oIícnu tccníco. Un conpunIcí)o, uo pu)tí) pu)u o
cncont)o nu)cudo, cquíuocou-sc no íocuí, o quc p)ouocou
un ut)uso dc quínzc nínutos. Ouundo out)o conpunIcí)o
231
pc)ccIcu o c))o, ]oí uo scu cncont)o c ícuou-o uo ponto
cxuto. Mus u dcno)u ]cz con quc u opc)ucuo ])ucussussc.
o co)oncí pussou no íugu) p)cuísto, nu Io)u p)cuístu c nuo
pudc)un scqùcst)u-ío. Po) unu pcqucnu ]uíIu nuo podc
sc) cuptu)udo uqucíc nííítu) du dítudu)u, cu]o scqùcst)o
tc)íu sído o p)íncí)o dcssu ìndoíc no H)usíí¨.

Nota do Autor: O mIIItar não deverIa ser eu. Nessa
época não comandava o DOI e era major.

Assin vivíanos nos, scnprc icnsos, cspcrando o
ininigo dcsconIccido, no lugar ncnos cspcrado.
Essc pcrnancnic csiado dc icnsao, nos olrigava a
csiar scnprc olscrvando qualqucr novincnio suspciio,
o quc lcvou ninIa nulIcr a scr a unica, cnirc iodos os
clicnics dc un supcrncrcado, a nao scr assaliada.
Ela fora fazcr as conpras do ncs nun supcrncrcado
na rua Tuioia. Ja csiava con o carrinIo dc conpras
cIcio quando ao sc dirigir para a cai×a rcgisiradora viu,
pro×ino a cai×a, dois Ioncns quc aparcnicncnic
falavan con dois clicnics. Ouviu vozcs un pouco nais
alias quc o nornal. Fapidancnic, largou o carrinIo con
as conpras c cscondcu-sc airas dc una praiclcira dc
vcrduras. Aguardou icnsa. Ouando pcrcclcu quc o
novincnio acalnara, saiu do scu cscondcrijo.
O ncrcado fora assaliado, lcvaran iodo o dinIciro
das cai×as rcgisiradoras, joias c o dinIciro dc iodos os
clicnics. MinIa nulIcr fora a unica quc por csiar
scnprc dc solrcaviso, sc safara do assalio.
Mas cnirc iodas csias Ioras dc grandc icnsao quc
vivíanos no dia-a-dia do DOI, rcsiavan alguns
noncnios dc calnaria ondc ouvíanos csiorias incrívcis
cono as dc ºMaiapaioaiapa". Scu apclido surgiu das
232
csiorias dc suas caçadas, quando dizia quc ia a un
dcicrninado local ondc Iavia ianios paios sclvagcns quc
nao ncccssiiava dc nuniçao. Os naiava a iapas.
Às vczcs coníanos un arroz dc carrciciro fciio pclo
ºTinonciro", un c×cclcnic cozinIciro nas Ioras vagas.
Mcsno ncssas Ioras, cnquanio cozinIava, janais
alandonava a ºCaiarina", sua nciralIadora, quc
scgundo clc, solicirao, nao largava ncn para dornir.
Ouvíanos, ianlcn, as csiorias dc un ºcor dc fogo"
quc possuía una planiaçao dc couvc cujos pcs, aiingian
nais dc 1,80n dc aliura.
Eran noncnios dc piadas c dcsconiraçao.
Lcnlro-nc con saudadcs do ºPcludo", ºCalinIo" ou
ºPc-dc-Porco", quc quasc fazian paric da fanília. Do
ºCIico FarinIada" quc disfarçava a sua nciralIadora
sol o palcio, cono sc fossc un calidc. Do ºFazcndciro",
ºCaiaiau", ºCalcçao", ºTurcao", ºCordo", ºConcndador
Ouincas", ºEl Cid", c dc ianios ouiros. Scnprc
csiavanos unidos. Na Iora prccisa ningucn rccuava.
Éranos un iodo solidario. Eu confiava cn ncus Ioncns
c clcs confiavan cn nin. Mais dc una vcz a ninIa vida
foi salva por clcs.
A noiic dc Naial c para nin una fcsia dc fanília, quc
dcvc scr passada cn casa. Enircianio, nos quairo anos
quc pcrnancci no DOI, a nossa ccia dc Naial cra fciia la
no Dcsiacancnio, junio con os ncus Ioncns, quc
ncssc dia csiavan dc scrviço. Lcvava Joscíia, Pairícia c
ninIa sogra para quc iodos irnanados, Oficiais,
Dclcgados, Invcsiigadorcs, Sargcnios, Calos c Soldados,
cciasscnos junios. Acalada a nossa ccia, cra a vcz dos
prcsos quc junios con os scus faniliarcs, c no ncsno
FancIo quc anics ocupavanos, cciavan con os scus
cnics qucridos. Apcnas nao conparccian os prcsos
233
inconunicavcis. Para csscs a ccia dc Naial cra lcvada
nas cclas.
A CucrrilIa, a inccricza da volia, os noncnios
difíccis, iudo nos unia.
Nao foran lons icnpos. Foran icnpos difíccis. Mas
icnIo dc ncus Ioncns graias rccordaçõcs.
Éranos cono sc fósscnos una fanília.
234


TERRORlSMO: TERRORlSMO: TERRORlSMO: TERRORlSMO:
NUNCAMAlS NUNCAMAlS NUNCAMAlS NUNCAMAlS

235


VÍTIMAS DO TERROR

A csqucrda radical scnprc oniic, cn suas
pullicaçõcs, as açõcs arnadas praiicadas pclas
Organízaçõcs Tcrrorisias. Para cla scnprc luianos
conira jovcns inoccnics c indcfcsos.
Esia ncsna csqucrda sc irriia quando os noncs dos
quc norrcran luiando conira as organizaçõcs
icrrorisias, ou foran por clcs assassinados, vcn a
pullico.
Ouando Marco Pollo Ciordani pullicou cn scu livro
ºDFASIL SEMPFE" os noncs dcsscs lrasilciros, o
ConsclIciro do ºMovincnio dc Jusiiça c Dirciios
Hunanos", Jair KriscIlc, duvidou da rclaçao
aprcscniada. Scgundo ºZcro Hora", dc Porio Alcgrc,
qucria quc o auior provassc quc una das pcssoas
ciiadas, iivcssc sido noria pclos icrrorisias. E dizia.
ºcaso isso nao fossc conprovado, o auior scria
considcrado o naior ncniiroso do ano".
Por quc o ºMovincnio dc Jusiiça c Dirciios
Hunanos", pcla palavra do scu consclIciro Jair
KríscIlc, nunca vcio a pullico para condcnar os aios
icrrorisias? Scria isso rcvancIisno? Enircianio, quando
a csqucrda nos aiaca ou calunia, nao c isso, ianlcn
rcvancIisno?
E os Dirciios Hunanos? Elcs sao validos soncnic
para os icrrorisias, sulvcrsivos c agiiadorcs? E aquclcs
quc os conlaicran, quc ficaran invalidos ou quc foran
236
por clcs assassinados, nao icn, ianlcn, os scus
Dirciios Hunanos?
Ningucn rcclana os Dirciios Hunanos do ncu
anigo, Dclcgado Oiavio Conçalvcs Morcira Junior,
assassinado pclas cosias con una calilrc 12, por
icrrorisias da Açao Lilcriadora Nacional c da Vanguarda
Arnada Fcvolucionaria Palnarcs, quando, dc calçao c
dcsarnado, dci×ava a praia cn Copacalana.
Ningucn rcclana os Dirciios Hunanos do Calo
Sylas Dispo FccIc, ncu sulordinado, quc foi nciralIado
c norrcu con varios iiros disparados por dois
icrrorisias, quando lIcs pcdia os docuncnios.
Ningucn rcclana os Dirciios Hunanos do Tcncnic
Allcrio Mcndcs Junior, norio a coronIadas dc fuzil, cn
Fcgisiro, SP, quando sc aprcscniou cono rcfcn, cn
iroca do aicndincnio dc scus soldados quc, fcridos,
gcnian no cIao, apos aiaquc dc surprcsa dcsfccIado
por icrrorisias da Vanguarda Popular Fcvolucionaria,
lidcrados por Carlos Lanarca.
Ningucn rcclana os Dirciio Hunanos do Capiiao
CIarlcs Fodncy CIandlcr assassinado pcla Vanguarda
Popular Fcvolucionaria, na frcnic dc scu filIo dc novc
anos c dc sua csposa, so porquc clcs acusavan
CIandlcr dc ºagcnic da Cia".
Ningucn rcclana os Dirciios Hunanos dc Hcnning
Allcri Doilcscn, nciralIado pclo Movincnio
Fcvolucionario Tiradcnics c Açao Lilcriadora Nacional,
scn cIancc dc dcfcsa, quando ia para o scu iralalIo.
Ningucn rcclana os Dirciios Hunanos dc Manocl
Hcnriquc dc Olivcira, norio cn scu rcsiauranic por
niliianics da Açao Lilcriadora Nacional, porquc
inaginaran quc clc cra colalorador da Polícia. Mais à
frcnic, no capíiulo ºA E×ccuçao dc un Inoccnic"
237
nosirarci o grandc cngano c a irrcsponsalilidadc dcsscs
ºncninos idcalisias", quando assassinaran, friancnic,
cssc Ioncn quc norrcu aióniio, scn salcr o quc csiava
aconicccndo. Elc janais fora infornanic da Polícia.
Ningucn rcclana os Dirciios Hunanos dos policiais
das Fadio-PairulIas quc foran norios pclos icrrorisias
con o oljciivo dc ºpropaganda arnada" c dc
ºc×propriaçao", isio c, roulo dc arnas.
Ningucn rcclana os Dirciios Hunanos do narinIciro
inglcs David CuiIlcrg. Ouando passcava pclas ruas do
Fio dc Janciro, clc foi norio por icrrorisias da Var-
Palnarcs, ALN, PCDF, sinplcsncnic porquc cra niliiar
dc un ºpaís inpcrialisia".
Ningucn rcclana os Dirciios Hunanos do sargcnio
da Força Acrca Drasilcira Valdcr Xavicr dc Lina,
assassinado con un iiro na nuca por TIcodoniro
Fonciro dos Sanios (Marcosi, niliianic do Pariido
Conunisia Drasilciro Fcvolucionario quando, ao volanic
dc un jipc, iransporiava icrrorisias prcsos.
Ningucn rcclana os Dirciios Hunanos dc ianios
civis norios cn iiroicios nas açõcs praiicadas pclos
icrrorisias.
Ningucn rcclana os Dirciios Hunanos das
scniinclas quc guardavan os quaricis c foran
assassinados pclo icrror.
Ningucn rcclana os Dirciios Hunanos dos 105
norios c dos 343 fcridos gravcs, alguns dos quais
invalidos para scnprc, iodos víiinas das organizaçõcs
icrrorisias alai×o ciiadas, ou por ouiras cujo nonc nao
rccordo no noncnio.

ALN - Ação LIbertadora NacIonaI
AIa VermeIba do PC do B
238
MOLIPO - MovImento de LIbertação PopuIar
MR-S - MovImento RevoIucIonárIo S de Outubro
MRT - MovImento RevoIucIonárIo TIradentes
PCBR - PartIdo ComunIsta BrasIIeIro
RevoIucIonárIo
PCR - PartIdo ComunIsta RevoIucIonárIo
REDE - ResIstêncIa DemocrátIca
VPR - Vanguarda PopuIar RevoIucIonárIa
VAR-PALMARES - Vanguarda Armada
RevoIucIonárIa
PaImares COLINA - Comando de LIbertação
NacIonaI

Janais vi algucn, ligado às associaçõcs dcfcnsoras
dos Dirciios Hunanos, lcvaniar a sua voz para condcnar
os icrrorisias pclos aios dc landiiisno quc rcalizaran.
Nunca ionci conIccincnio dc quc os sciorcs
progrcssisias da Igrcja, os ncsnos quc dcfcndcn con
ianio ardor os sulvcrsivos c os icrrorisias, icnIan,
cono Pasiorcs da Igrcja, sulido aos pulpiios para
condcnar, vccncnicncnic, as organizaçõcs icrrorisias
quc fizcran nuiias víiinas, na sua quasc ioialidadc
caiolicos praiicanics.
Oucrcn cdificar un nonuncnio aos icrrorisias quc
assaliaran, quc roularan, quc assassinaran c quc
qucrian inplaniar una diiadura dc csqucrda no Drasil.
Vao ofcrcccr cssc nonuncnio às ºVíiinas da Toriura".
Pois lcn, csianos nuna dcnocracia c ianlcn
icnos o dirciio c o dcvcr dc crigir un nonuncnio. Un
nonuncnio às Víiinas do Tcrror c aos quc dcran a vida
para quc csicjanos nuna dcnocracia. E ncssc
nonuncnio, c prcciso colocar o nonc dc iodos voccs.
239

VOCÊS QUE NUNCA SERÃO ESQUECIDOS,
PORQUE MORRERAM PELA PÅTRIA:

÷28Mar65÷(PR) ÷CARLOSARGEMlROCAMARGO,Sargento
do Exército. Morto em combate contra um grupo de guerrilheiros
comandadosporJEFERSONCARDlNDEALENCAROSÓRlO;
÷ 25 Jun 66 ÷ (PE) ÷ EDSON REGlS DE CARVALHO, Jornalista.
Morto em decorrência de atentado à bomba, no Aeroporto de Recife,
contraoGenCostaeSilva;
÷ 25 Jun 66 ÷ (PE) ÷ NELSON GOMES FERNANDES, Almirante.
Mortonessemesmoatentado;
÷ 15 Dez 67 ÷ (SP) ÷ OSlRlS MOTTA MARCONDES, bancário.
Morto quando tentava impedir assalto de terroristas ao Sanco
Mercantil,doqualeragerente;
÷10Jan68÷(AM)÷AGOSTlNHOFERRElRALlMA,tripulanteda
Marinha Mercante. Morto ao tentar reagir ao subjugamento da lancha
"AntônioAlberto¨,noRioNegro;
÷ 21 Jun 68 ÷ (RJ) ÷ NELSON DE BARROS, Sargento da PM.
Morto após ser atingido por pedaços de madeira, atirados do alto de
umedifício,quandodarealizaçãodeumapasseata;
÷ 26 Jun68 ÷(SP) ÷ MARlOKOZELFlLHO, SoldadodoExército.
MortoquandodesentinelaaoQGdollExército,porterroristasdaala
MARlGHELLA, quando da explosão de um carro carregado de
dinamite,atiradocontraaquelequartel;
÷20Ago68÷(SP)÷ANTÔNlOCARLOSJERRERY,SoldadoPM.
Abatidoatiros,quandodesentinela;
÷07Set68÷(SP)÷EDUARDOCUSTODlODESOUZA,Soldado
PM.Mortoporterroristas,quandodesentinelanoDEOPS/SP;
÷ 20 Jan 69 ÷ (MG) ÷ CEClLDES MORElRA DE FARlA,
Subinspetor de Polícia. Morto em tiroteio com terroristas durante a
invasãodeum"aparelho¨subversivo;
÷ 29 Jan 69 ÷ (MG) ÷ JOSÉ ANTUNES FERRElRA, Guarda Civil.
Mortonumadiligênciadecapturadeterroristas;
240
÷ 07 Mai 69 ÷ (SP) ÷ JOSÉ DE CARVALHO, lnvestigador de
Polícia. Morto por terroristas, durante assalto ao União de Bancos
Brasileiros;
÷ 09 Mai 69 ÷ (SP) ÷ ORLANDO PlNTO SARAlVA, Guarda Civil.
Mortoporterroristas,duranteumassaltoaoBancoltaú;
÷ 27 Mai 69 ÷ (SP) ÷ NAUL JOSÉ MANTOVANl, Soldado PM.
Mortoporterroristasquandodesentinela.Motivo:roubarsuaarma;
÷ 04 Jun 69 ÷ (SP) ÷ BOAVENTURA RODRlGUES DA SlLVA,
SoldadoPM.Mortoporterroristas,duranteassaltoaoBancoTozan;
÷ 22 Jun 69 ÷ (SP) ÷ GUlDO BONE, Soldado PM. Morto por
terroristas,apósincendiaremumaViaturadaPMESP;
÷22Jun69÷(SP)÷NATALlNOAMAROTElXElRA,SoldadoPM.
Mortoporterroristas,apósincendiaremumaviaturadaPM;
÷ 11 Jul 69 ÷ (RJ) ÷ ClDELlNO PALMElRAS DO NASClMENTO,
motoristadetáxi.Mortoatirosquandoconduziapoliciaisemseucarro,
emperseguiçãoaterroristasquehaviamassaltadooBancoAliança;
÷ 24 Jul69 ÷ (SP) ÷ APAREClDO DOS SANTOS OLlVElRA,
Soldado PM. Morto por terroristas, por ocasião de assalto ao Banco
Bradesco;
÷31Ago69÷(MA)(SantaLuzia)÷MAUROCELSORODRlGUES,
Soldado PM. Morto quando da luta armada entre lavradores e
proprietáriosdeterrasincitadospormovimentossubversivos;
÷ 03 Set 69 ÷ (SP) ÷ JOSÉ GETÜLlO BORBA, comerciário. Morto
porterroristas.Tentavaauxiliarnaprisãodeumterroristaquepassava
chequesemfundosnaLutzFerrando;
÷03Set69÷(SP)÷JOÃOGUlLHERMEDEBRlTO,GuardaCivil.
Assassinadoquando,emserviço,enfrentouterroristasqueassaltavam
umaloja;
÷ 30 Set 69 ÷ (SP) ÷ CLÁUDlO ERNESTO CANTON, Agente da
PolíciaFederal.Apósterefetuadoaprisãodeumterrorista,foiatingido
nacolunavertebral,vindoafaleceremconseqüênciadesteferimento;
÷ 04 Out 69 ÷ (RJ) ÷ EUCLlDES DE PAlVA CERQUElRA, guarda
particular. Morto por terroristasdurante assalto aocarro transportador
devaloresdoBancolrmãosGuimarães;
÷ 06 Out 69 ÷ (SP) ÷ ABELARDO ROSA DE LlMA, Soldado PM.
Mortoemtiroteiocomumgrupodeterroristas;
÷07Out69÷(SP)÷ROMlLDOOTTENlO,SoldadoPM.Mortoem
241
tiroteiocomterroristas;
÷07Nov69÷(MA)÷MAUROCELSORODRlGUES,SoldadoPM.
Morto em uma emboscada durante luta entre lavradores e
proprietáriosdeterras,incitadapormilitantesdaAçãoPopular;
÷ 04 Nov 69 ÷ (SP) ÷ ESTELA BORGES MORATO, lnvestigadora
dePolíciadoDOPS/SP.Mortaatirosquandoparticipavadaoperação
emquemorreuoterroristaCarlosMarighella;
÷17Nov69÷(RJ)÷JOELNUNES,SubTenPM.Mortoatirospor
terroristasdoPCBRquehaviamassaltadooBancoSottoMayor;
÷ 18 Dez 69 ÷ (RJ) ÷ ELlAS DOS SANTOS, Soldado do Exército.
Mortoatirosduranteainvasãodeum"aparelho¨subversivo;
÷ 17 Jan 70 ÷ (SP) ÷ JOSÉ GERALDO ALVES CURSlNO,
SargentoPM.Mortoatirosporterroristas;
÷21Fev70÷(SP)÷ANTÔNlOAPAREClDOPONCENOGUElRA,
SargentoPM.Mortonumaaçãocontraterroristas;
÷ 11 Mar 70 ÷ (RJ) ÷ NEWTON DE OLlVElRA NASClMENTO,
SoldadoPM.MortoquandotransportavamilitantesdaALN,presos;
÷ 31 Mar 70 ÷ (PE) ÷ JOAQUlM MELO, lnvestigador de Polícia.
Mortoporterroristas,duranteaçãocontraum"aparelho¨terrorista;
÷ 02 Mai 70 ÷ (SP) ÷ JOÃO BATlSTA DE SOUZA, guarda
particular. Morto por terroristas, durante assalto a uma Agência da
CompanhiadeCigarrosSouzaCruz;
÷ 10 Mai 70 ÷ (SP) ÷ ALBERTO MENDES JÚNlOR, 1.° Tenente
PM. Morto a coronhadas de fuzil, em Registro, SP, por militantes da
VPR,entreosquaisCarlosLamarca;
÷ 11 Jun 70 ÷ (RJ) ÷ lRLANDO DE MOURA REGlS, Agente
Federal.Mortoatiros,duranteseqüestrodoEmbaixadordaAlemanha
FederalnoBrasilVonHolleben;
÷ 15 Jul 70 ÷ (SP) ÷ lSlDORO ZAMBOLDl, guarda de segurança.
Mortoporterroristas,duranteassaltoàlojaMappin;
÷ 12 Ago 70 ÷ (SP) ÷ BENEDlTO GOMES, Capitão do Exército.
Morto por terroristas no interior de seu carro, na Estrada Velha de
Campinas;
÷ 19 Ago70 ÷ (RJ) ÷ VAGNER LUClANO VlTORlNO DA SlLVA,
guarda particular. Morto por terroristas, durante assalto ao Banco
NacionaldeMinasGerais,realizadoporterroristasdoMR-8;
÷ 14 Set 70 ÷ (SP) ÷ BERTOLlNO FERRElRA DA SlLVA. Morto
242
duranteassaltoaocarropagadordaBrink's÷RuaParaíso;÷21Set
70 ÷ (SP) (Santo André) ÷ CÉLlO TONELLY, Soldado PM. Morto
quandodeserviçoemumaRádio-Patrulha,tentoudeterterroristasque
ocupavamumautomóvel;
÷ 22 Set 70 ÷ (RJ) ÷ ALTAlR MACEDO, guarda particular. Morto
porterroristas,duranteassaltoàEmpresadeÔnibusAmigosUnidos;
÷270ut70÷(BA)÷VALDERXAVlERDELlMA,SargentodaFAB.
Mortoquandotransportavaterroristaspresos;
÷ 10 Nov 70 ÷ (SP) ÷ GARlBALDO DE QUElROZ, Soldado PM.
Mortoatirosemconfrontocomterroristas;
÷10Nov70÷(SP)÷JOSÉALElXONUNES,SoldadoPM.Mortoa
tirosemconfrontocomterroristas;
÷ 07 Dez 70 ÷ (RJ) ÷ HÉLlO DE CARVALHO ARAÚJO, Agente
Federal. Morto por terroristas, durante seqüestro do Embaixador da
Suíça no Brasil, Giovanni Enrico Bucher. Autor do disparo: Carlos
Lamarca;
÷12Fev71÷(SP)÷AMÉRlCOCASSlOLATO,SoldadoPM.Morto
porterroristasnacidadedePiraporadoBomJesus,SP;
÷ 08 Mar 71 ÷ (RJ) ÷ DJALMA PELUCCl BATlSTA, Soldado PM.
Morto por terroristas, durante assalto ao Banco do Estado do Rio de
Janeiro;
÷24Mar71÷(PE)÷MATEUSLEVlNODOSSANTOS,Tenenteda
FAB.MortoporterroristasdoPCBR,queroubaramseucarro;
÷ 03 Abr 71 ÷ (RJ) ÷ JOSÉ JÚLlO TOJA MARTlNEZ, Major do
Exército.MortoduranteaprisãodeumcasalterroristadoMR-8;
÷15Abr71÷(SP)÷HENNlNGALBERTBOlLESEN,presidenteda
Ultragaz. Morto por terroristas do Movimento Revolucionário
TiradenteseALN;
÷ 10 Mai 71 ÷ (SP) ÷ MANOEL SlLVA NETO, Soldado PM. Morto
porterroristas,duranteassaltoàEmpresadeTransportesTusa;
÷ 02 Set 71 ÷ (RJ) ÷ GAUDÊNClO JAlME DOLCE, guarda de
segurança. Morto por terroristas da ALN, durante assalto à Casa de
SaúdeDr.Eiras;
÷ 02 Set 71 ÷ (RJ) ÷ SlLVANO AMÂNClO DOS SANTOS, guarda
de segurança. Morto por terroristas durante assalto à Casa de Saúde
Dr.Eiras;
÷ 02 Set 71 ÷ (RJ) ÷ DEMERVAL FERRElRA DOS SANTOS,
243
guardadesegurança.MortoporterroristasduranteassaltoàCasade
SaúdeDr.Eiras;
÷ 22 Out 71 ÷ (RJ) ÷ JOSÉ DO AMARAL VlLELA, Suboficial da
Reserva da Marinha. Morto por terroristas da VAR-PALMARES,
duranteassaltoaumcarrotransportadordevaloresdaTransfortS.A.,
doqualfaziaasegurança;
÷ 01 Nov 71 ÷ (SP) ÷ NELSON MARTlNEZ PONCE, Cabo PM.
Mortoaointervirematentadorealizadoporcincoterroristascontraum
ônibusdaEmpresaTransportesUrbanosS.A.;
÷10Nov71÷(SP)÷JOÃOCAMPOS,CaboPM.Mortonaestrada
de Pindamonhangaba, ao interceptar um carro que conduzia
terroristas;
÷ 27 Nov 71 ÷ (RJ) ÷ EDUARDO TlMÓTEO FlLHO, Soldado PM.
Morto por terroristas, durante assalto realizado contra as Lojas Gaio
Marti;
÷ 13 Dez 71 ÷ (RJ) ÷ HÉLlO FERRElRA DE MOURA, guarda de
segurança. Morto por terroristas, durante assalto contra um carro
transportadordevaloresdaBrink's,naViaDutra;
÷ 18 Jan 72 ÷ (SP) ÷ TOMAZ PAULlNO DE ALMElDA, Sargento
PM. Morto por terroristas, quando da invasão de um "aparelho¨
terrorista;
÷ 20 Jan72 ÷ (SP) ÷ SYLAS BlSPOFECHE, CaboPM. Morto por
terroristasdaALN,aolhespedirqueseidentificassem;
÷18Fev72÷(SP)÷BENEDlTOMONTElRODASlLVA,CaboPM.
Morto durante assalto terrorista a uma agência bancária, em Santa
CruzdoRioPardo;
÷28Fev72÷(GO)÷LUZlMARDEOLlVElRA,SoldadoPM.Morto
porterroristasemtiroteio;
÷ 12 Mar 72 ÷ (SP) ÷ MANOEL DOS SANTOS, guarda de
segurança.Mortoporterroristas,duranteassaltoàFábricadeBebidas
CharelLtda.;
÷08Mai72÷(PA)÷ODlLOCRUZROSA,CabodoExército.Morto
porterroristas;
÷ 02 Jun 72 ÷ (SP) ÷ ROSENDO, Sargento PM. Morto ao
interceptar quatro terroristas que assaltaram um bar e um carro da
DistribuidoradeCigarrosOesteLtda.;
÷ 09Set 72÷ (RJ) ÷MARlODOMlNGOSPANZARlELO,Detetive.
244
MortoaotentarprenderumterroristadaALN;
÷ 23 Set 72 ÷ (PA) ÷ MÁRlO ABRAHlM DA SlLVA, Sargento do
Exército. Morto por terroristas, durante assalto à Empresa de ônibus
BarãodeMauá;
÷ 22 Fev 73 ÷ (RJ) ÷ PEDRO AMÉRlCO MOTA GARClA, civil.
"Justiçado¨ por terroristas, por haver impedido um assalto contra uma
agênciadaCaixaEconômicaFederal;
÷ 25 Fev 73 ÷ (RJ) ÷ OTÁVlO GONÇALVES MORElRA JÚNlOR,
DelegadodePolíciadeSãoPaulo.MetralhadonoRiodeJaneiro,por
terroristasdaALNedaVAR-PAL-MARES;
10 Abr 74 ÷ (SP) ÷ GERALDO JOSÉ NOGUElRA, Soldado PM.
Mortoquandodacapturadeterroristas.

ALÉM DESSES, FORAM VITIMAS
DO TERROR TAMBÉM OS SEGUINTES:

÷ 27 Jun 68 ÷ (FJi ÷ NOEL DE OLIVEIFA FAMOS,
civil. Morio cn confliio dc rua, no Largo dc S. Francisco,
por un agiiador;
÷ 12 Oui 68 ÷ (SPi ÷ CHAFLES FODNEY
CHANDLEF, Capiiao do E×crciio dos EUA. Assassinado
ao sair dc sua casa, pcranic scu filIo c sua nulIcr, por
icrrorisias, quc lançaran panflcios no local, acusando-o
dc ºAgcnic da Cia";
÷ 24 Oui 68 ÷ (FJi ÷ LUIZ CAFLOS AUCUSTO,
civil. Morio por disparo dc arna dc fogo, quando dc una
passcaia csiudaniil;
÷ 07 Nov 68 ÷ (SPi ÷ ESTANISLAU ICNÁCIO
COFFEA. Morio por icrrorisias, quc roularan scu
auionovcl;
÷ 11 Jan 69 ÷ (FJi ÷ EDMUNDO JANOT. Morio a
iiros, foiçadas c facadas, por un grupo dc icrrorisias
245
quc Iavian noniado una lasc dc gucrrilIa nas
pro×inidadcs dc sua fazcnda;
÷ 31 Mar 69 ÷ (FJi ÷ MANOEL DA SILVA DUTFA,
concrcianic. Morio por icrrorisias, duranic assalio ao
Danco Andradc Arnaud;
÷ 14 Alr 69 ÷ (SPi ÷ FFANCISCO PINTO DA SILVA,
lancario. Morio por icrrorisias, duranic assalio ao
Danco Franccs c Iialiano;
÷ 08 Mai 69 ÷ (SPi ÷ VICENTE DE CAFVALHO,
civil. Morio por icrrorisias, duranic assalio ao Uniao dc
Dancos Drasilciros;
÷ 20 Ago 69 ÷ (FJi ÷ JOSÉ SANTA MAFIA, gcrcnic
do Danco dc Crcdiio Fcal dc Minas Ccrais. Morio por
icrrorisias quc assaliaran scu csialclccincnio;
÷ 25 Ago 69 ÷ (PAi ÷ SULAMITA CAMPOS LEITE,
parcnic do icrrorisia F.A.N.L.S. Moria cn sua
rcsidcncia, ao fazcr dcionar, por inadvcricncia, una
carga c×plosiva;
÷ 20 Sci 69 ÷ (SPi ÷ SAMUEL PIFES, irocador dc
ónilus. Morio por icrrorisias quc assaliavan a cnprcsa
dc ónilus;
÷ 22 Sci 69 ÷ (FSi ÷ KUFT KFIECEL, civil. Morio
duranic assalio ao rcsiauranic dc sua propricdadc;
÷ 04 Nov 69 ÷ (SPi ÷ FFIEDEFICH FOHMANN,
proiciico. Morio duranic a opcraçao quc rcsuliou na
noric do icrrorisia Carlos MarigIclla;
÷ 14 Nov 69 ÷ (SPi ÷ OFLANDO CIFOLO, lancario.
Morio por icrrorisias, duranic assalio ao Danco
Drasilciro dc Dcsconios;
÷ 22 Fcv 70 ÷ (SPi ÷ ANTÔNIO APAFECIDO
NOCUEIFA, civil. Morio cn iiroicio cnirc icrrorisias c
policiais;
÷ 29 Ago 70 ÷ (CEi ÷ JOSÉ AFMANDO
246
FODFICUES, concrcianic. Scqucsirado, roulado c
norio por icrrorisias da ALN, cn Sao Dcncdiio, CE;
÷ 10 Nov 70 ÷ (SPi ÷ JOSÉ MAFOUES DO
NASCIMENTO, noiorisia dc ia×i. Morio por icrrorisias,
cn confronio con policiais;
÷ 07 Jan 71 ÷ (MCi ÷ MAFCELO COSTA TAVAFES,
csiudanic. Morio por icrrorisias, duranic assalio ao
Danco Nacional dc Minas Ccrais;
÷ 26 Fcv 71 ÷ (FJi ÷ FEFNANDO PEFEIFA,
concrciario. Morio por icrrorisias, duranic assalio à
ºCasa do Arroz", da qual cra o gcrcnic;
÷ 07 Alr 71 ÷ (FJi ÷ MAFIA ALICE MATOS,
cnprcgada doncsiica. Moria por icrrorisias, quando do
assalio a un dcposiio dc naicrial dc consiruçao;
÷ 14 Mai 71 ÷ (FJi ÷ ADILSON SAMPAIO, aricsao.
Morio por icrrorisias, duranic assalio às Lojas Caio
Marii;
÷ 09 Jun 71 ÷ (FJi ÷ ANTÔNIO LISDOA CEFES DE
OLIVEIFA, civil. Morio por icrrorisias, duranic assalio à
Doiic Conodoro; ÷ 01 Jul 71 ÷ (FJi ÷ JAIME
PEFEIFA DA SILVA, civil. Morio por icrrorisias, na
varanda dc sua rcsidcncia, duranic iiroicio cnirc
icrrorisias c policiais;
÷ Oui 71 ÷ (FJi ÷ ALDEFTO DA SILVA MACHADO,
civil. Morio por icrrorisias, duranic assalio à Falrica dc
Movcis Vogal Lida, da qual cra un dos propriciarios;
÷ 25 Jan 72 ÷ (SPi ÷ ELZO ITO, aluno do Ccniro dc
Fornaçao dc Piloios Miliiarcs. Morio por icrrorisias,
quando do roulo dc scu carro;
÷ 01 Fcv 72 ÷ (FJi ÷ IFES DO AMAFAL, civil. Morio
por icrrorisias, duranic iiroicio con policiais;
÷ 05 Fcv 72 ÷ (FJi ÷ DAVID CUTHDEFC,
narinIciro inglcs. Morio por icrrorisias da VAF-
247
PALMAFES, cn Frcnic con a ALN c o PCDF;
÷ 27 Fcv 72 ÷ (SPi ÷ NAPOLEÃO FELIPE
DISCALDI, civil. Morio por icrrorisias, cn iiroicio con
policiais;
÷ 12 Mar 72 ÷ (SPi ÷ ANÍDAL FICUEIFEDO DE
ALDUOUEFOUE, Coroncl F11 do E×crciio. Morio por
icrrorisias, quando do assalio à Falrica dc Dclidas
CIarcl Lida., da qual cra un dos propriciarios;
÷ 06 Oui 72 ÷ (PEi ÷ SEVEFINO FEFNANDES DA
SILVA. Assassinado por icrrorisias quc agiiavan o ncio
rural.
÷ 06 Oui 72 ÷ (PEi ÷ JOSÉ INOCENCIO DAFFETO,
civil. Morio por icrrorisias, aiuanics do ncio rural;
÷ 21 Fcv 73 ÷ (SPi ÷ MANOEL HENFIOUE DE
OLIVEIFA, civil. Morio no lar dc sua propricdadc, por
icrrorisias da ALN, porquc suspciiavan quc clc cra
colalorador da Polícia.
248


O "JUSTIÇAMENTO" DE UM QUADRO ¬
"VICENTE"

M.L.T. usava o nonc falso dc Scrgio Moura Darlosa c
os codinoncs dc ºViccnic", ºPardal", ºCarlos" c ºCarlao".
Foi prcso cn 1968 c indiciado cn proccsso por
aiividadcs no grupo icrrorisia ALN.
Lilcriado apos prcsiar dcpoincnio, fugiu para Cula
c fcz curso dc ircinancnio dc gucrrilIa.
Fcgrcssou ao Drasil cn ncados dc 1970, passando a
inicgrar a Coordcnaçao Nacional Provisoria da ALN,
pariicipando inclusivc dc algunas açõcs.

Inicgranics da Coordcnaçao Nacional Provisoria.
÷ M.L.T. (VICENTE. PAFDAL, CAFLOS ou CAFLÃOi;
÷ C.E.S.C.P. (CLEMENTEi;
÷ A.C.F. (JIDÓIAi
÷ H.P.F. (NELSONi
÷ Y.X.P. (DIC ÷ JOÃOZÃOi

A pariir dcsias açõcs, M.L.T. concçou a divcrgir dos
dcnais ncnlros da Coordcnaçao Nacional. Passou a
criiica-los pclos nciodos usados na Organizaçao c pcla
forna dc aiuaçao quc vinIan dcscnvolvcndo.
Esic proccsso culninou con scu ºjusiiçancnio" no
dia 23 dc narço dc 1971, na Fua Caçapava, cn Sao
Paulo, icndo a ALN assunido a rcsponsalilidadc,
airavcs dc panflcios dci×ados no aio do assassinaio.
249
Apos a noric dc ºVICENTE", quc poriava docuncnios
cn nonc dc ºSÉFCIO MOUFA DAFDOSA", a propriciaria
do quario ondc rcsidia aprcscniou-sc às auioridadcs
Policiais dc Sao Paulo. Ncssc quario foi aprccndida,
cnirc ouiros docuncnios, una caria dc auioria do
proprio ºVICENTE". Ncla clc faz un longo rclaio solrc
suas divcrgcncias con scus conpanIciros da ALN. A
caria c cnccrrada da scguinic forna.

ºNuo uucíío c nuo tcnIo dúuídus quunto us nínIus
conuíccocs. Contínuu)cí t)uIuíIundo pcíu Hcuoíucuo, poís
cíu c o ncu úníco conp)onísso. P)ocu)u)cí ondc possu sc)
c]ctíuuncntc útíí uo nouíncnto c soI)c ísso
conuc)su)cnos pcssouíncntc¨.


O co)po dc °Víccntc¨ upòs o ]ustícuncnto

A scguir iranscrcvo irccIo dc HÉLIO SYFKI cn ºOs
Carlonarios, ncnorias dc una gucrrilIa pcrdida".

ºMus ncn sò dc DOI-CODI no))íu u csquc)du u)nudu.
TunIcn o Stuíínísno nutuuu, nuqucícs díus.
VínIu nos nututínos du ucspc)u. Aíguns quud)os du
ALN cxccutu)un, cn pícno ccnt)o dc Suo Puuío, un
nííítuntc quc quc)íu sc dcsíígu) do g)upo.
250
M.T. ]oí uo ponto con scus conpunIcí)os. Eícs o
nutu)un u tí)os dc )cuòíuc) c pun]íctu)un us íncdíucocs
)cíuíndícundo o °]ustícuncnto do dcsc)to)¨.
Ouundo íí pcíu p)íncí)u ucz, no JH, nuo uc)cdítcí.
÷ Dcuc sc) coísu do Fícu)u, díssc p)o Honuído. Eíc
conco)dou, sò podíu ncsno sc) coísu do Fícu)u!
Mus íogo )cccIcnos po) cunuís o)gunícos u
con]í)nucuo. A ALN )cíuíndícuuu u cxccucuo sunu)íu, quc
ugo)u p)ouocuuu unu c)ísc íntc)nu nu o)gunízucuo.
Os dctuíIcs c)un putctícos.
M.T. ]o)u un quud)o dc dí)ccuo.
Fuzíu pouco quc uoítu)u dun t)cínuncnto nu ííIu, con
uu)coíu dc supc)-guc))ííIcí)o, supc)-quud)uco, ]unu quc
nuo dcíxuuu dc cuítíuu). Logo, po)cn, conccou u sc)
)cIuíxudo. Du dí)ccuo nucíonuí p)u )cgíonuí Suo Puuío,
dcpoís p)u sínpícs conIutcntc dc ]ogo.
O cstúpído c)ínc c)íou unu cc)tu conocuo dcnt)o du
ALN. A nuío) pu)tc dos nííítuntcs c ncsno dos quud)os
dc dí)ccuo, scquc) tínIun sído consuítudos. SouIc)un
pcíos ]o)nuís.
÷ Foí unu cugudu tc))ìucí, nuo tíucnos nudu con ísso,
gu)untíun constc)nudos.
Notcn Icn, consídc)uuun unu cugudu, nuo un c)ínc.
Estc c)u o nìucí ncdío dc conscícncíu quc u csquc)du
tínIu. Nu VPH níngucn c)u u ]uuo)¨.
251


TRECHO DO PANFLETO DEIXADO NO LOCAL DO
FU2ILAMENTO

ºFo)un ouuídos os conpunIcí)os do conundo
dí)ctuncntc íígudos u cíc, ]oí dudu u dccísuo.
Unu o)gunízucuo )cuoíucíonu)íu, em guerra
decIarada nuo podc pc)nítí) u qucn tcnIu unu sc)íc dc
ín]o)nucocs cono us quc possuìu, uucííucuo dcstu
cspccíc, nuíto ncnos supo)tu) unu dc]cccuo dcstc g)uu
cn suus ]íící)us.
Cudu conpunIcí)o, uo ussuní) quuíquc)
)csponsuIííídudc dcuc pcsu) Icn us conscqùcncíus dcstc
]uto.
Un )ccuo, ncstu sítuucuo c unu I)ccIu uIc)tu cn
nossu o)gunízucuo.
Nossu toíc)uncíu con Ioncns cono o suìco H. nos
t)ouxc cno)ncs p)c]uìzos.
Eícncntos quc tíuc)un utuucuo c uucííu)un, nuo
Icsítu)un cn pussu) pu)u o ínínígo cxcnpío dc J.S.T.,
t)uído) quc cnt)cgou nosso íìdc) TOLEDO.
Toíc)uncíu c concíííucuo tíuc)un ]uncstus
conscqùcncíus nu )cuoíucuo I)usíící)u.
Tcnpc)u)-nos, suIc) conp)ccndc) o noncnto quc
pussu u Guerra RevoIucIonárIa c nossu
)csponsuIííídudc díuntc dcíu c unu puíuu)u dc o)dcn
)cuoíucíonu)íu.
Ao ussuní) )csponsuIííídudc nu o)gunízucuo cudu
quud)o dcuc unuíísu) suu cupucídudc c scu p)cpu)o.
Dcpoís dísto nuo sc pc)nítc )ccuos.
252
As díuc)gcncíus poíìtícus sc)uo scnp)c )cspcítudus.
Os )ccuos dc qucn nuo Icsítou cn uccítu)
)csponsuIííídudcs, nuncu!
O )csguu)do dos quud)os c cst)utu)u du o)gunízucuo c
qucstuo )cuoíucíonu)íu.
A )cuoíucuo nuo udnítí)u )ccuos!

OU FICAH A PATHIA LIVHE OU MOHHEH PELO
HHASIL.
ACAO LIHEHTADOHA NACIONAL ÷ ALN"

Nao calcria aqui una pcrgunia?
Havcria a possililidadc dc faios idcniicos ao rclaiado,
icrcn ocorrido scn quc as Organizaçõcs Tcrrorisias os
iivcsscn assunido pullicancnic?

NOTA DO AUTOR:
÷ Os noncs sao ciiados por conplcio.
÷ Os grifos sao do auior.
253


O ABANDONO DE UM COMPANHEIRO

No dia 06 dc ouiulro dc 1971, às 07.00 Ioras, na
Fua Ariur Dias n.° 213, Sao Paulo, os icrrorisias da
ALN, M.T.S. (Carcca ou SIarifi, V.D.C. (Fossii c ºFolcrio
Japoncs", icniaran roular un carro pcricnccnic a un
Capiiao da Polícia Miliiar.
O Capiiao PM c o Soldado PM, quc cra scu noiorisia,
rcvidaran ao aiaquc dos assalianics. O iiroicio icvc
cono conscqucncia.
÷ o Capiiao PM icr pcrdido un dos dcdos da nao;
÷ o Soldado PM, noiorisia, scr fcrido con un iiro na
pcrna;
÷ ºCAFECA" ou ºSHAFIF" icr fugido scriancnic
fcrido con un projciil quc sc fi×ou cn sua gargania;
÷ ºFODEFTO JAPONES", quc ianlcn fugiu, icr sido
aiingido con un iiro dc raspao cn sua lacia.
ºCAFECA" pcricncia ao Crupo Taiico Arnado da ALN
c ja pariicipara dc novc assalios. Era, porianio, un
clcncnio nuiio procurado pclo nosso DOI.
Fcrido gravcncnic, ºCAFECA" c scu conpanIciro
ºFODEFTO JAPONES" rcfugiaran-sc nun ºaparclIo" da
ALN.
Por falia dc assisicncia ncdica c vcndo quc o scu
csiado dc saudc inspirava cuidados ºCAFECA" acalou
sc cnircgando às auioridadcs. O jornal ºO Clolo", dc 9
dc fcvcrciro dc 1972, narra o caso.
É dc ºCAFECA" o dcpoincnio quc iranscrcvo a
254
scguir.

ºApòs sc) ]c)ído cn tí)otcío, ]untuncntc con out)o
conpunIcí)o quc tunIcn cuíu ]c)ído, ]onos conduzídos
po) out)os doís conpunIcí)os pu)u o upu)cíIo dc un
dcstcs.
O ncu cstudo c)u c)ìtíco. Iuuíu ícuudo un tí)o nu
uítu)u do pcscoco, quc p)ouocu)u un t)cncndo )onIo.
Logo quundo )cccIí o tí)o cuícuící quc Iuuíu utíngído
uígunu u)tc)íu ínpo)tuntc, nus no upu)cíIo uí quc nuo,
cnIo)u cxpcííssc nuíto sunguc pcío o)í]ìcío p)oduzído
pcío p)o]ctíí no ncu pcscoco. Expcííu, scn pu)u), goí]udus
dc sunguc couguíudo, us uczcs o o)í]ìcío c)u Iíoqucudo
po) pcíotus dc couguíos, ínpcdíndo-nc u )cspí)ucuo, quc
sò c)u )ccoI)udu con nuíto cs]o)co, dcpoís dc nuíto
tossí).
Ouunto uo out)o conpunIcí)o, so])cu un ]c)íncnto dc
)uspuo nu uítu)u du Iucíu, ínoIííízundo-íIc unu dus
pc)nus.
Poís Icn, uoítundo uo ncu cuso quc c)u nuís sc)ío,
uìunos quc u quuíquc) noncnto cu podc)íu uí) u ]uíccc)
po) ]uítu dc )cspí)ucuo. Isto ícuuuu-nc u uuuííu) o ncu
cstudo c, dcsdc o ínìcío scntí) quc tc)íu quc sc) soco))ído
con u)gcncíu.
Voítunos, nuqucíu uítu)u, todu nossu cspc)uncu no
csqucnu ncdíco quc u Dí)ccuo du ALN Iuuíu díto pu)u os
nííítuntcs, quc Iuuíu nontudo. Nossu p)íncí)u
p)cocupucuo, díuntc dcstc ]uto, ]oí contutu) con u
Dí)ccuo. Antcs, po)cn, conscguíu-sc cnt)u) cn contuto
con o g)upo díuc)gcntc du ALN, coíocundo-os u pu) du
sítuucuo.
A tu)dínIu cIcgu no upu)cíIo unu nocu quc sc dízíu
ncdícu, ]untuncntc con un cícncnto dos díuc)gcntcs.
Fuzcn pouco dc p)utíco, unu p)cscncu nuís pu)u constu),
255
possíucíncntc pu)u uuuííu) utc quc ponto podc)íun tonu)
posícuo díuntc do p)oIícnu.
No díu scguíntc, dc nunIu, su)gc no upu)cíIo un
cícncnto dc dí)ccuo nu ALN con un ncdíco scqùcst)udo.
Mus uícn dc uíguns )cncdíos, nuo t)uzíun ncnIun out)o
nutc)íuí. Nuo podc ]uzc) nuís do quc uígunus ín]ccocs c
íígu) o so)o no ncu I)uco.
O cícncnto du Dí)ccuo sc íínítou u ]uzc) uíguns
concntu)íos ínopo)tunos ucc)cu dc ucocs.
O ncdíco ]oí cnIo)u us ll Io)us, c o nííítuntc du
Dí)ccuo ]ícou utc un pouco nuís tu)dc, scn tonu)
ncnIunu ncdídu ucc)cu dc nossu scgu)uncu. o upu)cíIo
]u cstuuu sutu)udo do cnt)u-c-suí dc pcssous quc nuo
pu)uuu nuís, cIunundo nutu)uíncntc u utcncuo dos
uízínIos, uícn du g)undc possíIííídudc quc Iuuíu dc sc)
dctcctudo pcíu poíìcíu, u pu)tí) dc ín]o)nucocs do ncdíco
quc íu cstcuc. E)un cntuo doís conpunIcí)os ]c)ídos, o
dono do upu)cíIo c suu nuíIc), c uíndu nuís unu
up)cndíz dc cn]c)nugcn quc cstuuu u]udundo-nos, quc
co))íun o )ísco dc sc uc)cn cc)cudos no upu)cíIo pcíu
poíìcíu, c u Dí)ccuo du ALN scn sc csIocu) u ncno)
p)cocupucuo, quundo cíu tínIu condícocs dc dcsíocu)
cudu un dos ]c)ídos pu)u upu)cíIos nuís scgu)os c ctc.
Poís Icn, o pío) dc tudo c quc o díto conpunIcí)o dc
Dí)ccuo dcíxou o upu)cíIo c sò nu)cou ponto pu)u 3 díus
dcpoís con o dono do upu)cíIo quc ínt)oduzíu c )ctí)uuu
us pcssous do upu)cíIo. Isto ínpíícuuu sínpícsncntc no
scguíntc. u o)gunízucuo nuo suIc)íu nudu ucc)cu do
dcsdoI)uncnto dc nosso cstudo, p)íncípuíncntc, o ncu
quc c)u nuís g)uuc, du)untc 3 díus. Intc)cssuntc c quc
ncu cstudo c)u dc g)uuídudc tuí, quc quuíquc) un uíu
íogo quc cn 3 díus, no nìníno, cíc ug)uuu)íu dc nuncí)u
]utuí.
Estcs doís dudos, cstcs doís ]utos, ucínu cxpostos
256
]o)un Iustuntc pu)u concíuí)nos c pu)u cIcgu)nos uo
conscnso, dc quc u Dí)ccuo du ALN Iuuíu nos
uIundonudo u p)òp)íu so)tc, cnIo)u tcntundo ]uzc-ío dc
]o)nu sutíí, ícuundo un ncdíco scqùcst)udo pu)u du)
unu sutís]ucuo, pcío ncnos, uos quud)os du o)gunízucuo.
Tí)unos unu posícuo conun quc uíu nu díuc)gcncíu
cxístcntc cnt)c nòs c u dítu Dí)ccuo, o notíuo p)íncípuí du
condutu du o)gunízucuo, uIundonundo-nos.
Tíucnos unu scnsucuo conc)ctu quc o nosso cstudo
c)ìtíco, p)íncípuíncntc o ncu, c)u up)oucítudo pcíu dí)ccuo
pu)u sc uc) ííu)c dc nòs quc u c)ítícuuunos pcíu conducuo
quc duuu u íutu, pcíu ]o)nu cupuíístu, opo)tunístu c
cu))cí)ístu quc scus cícncntos cIcguuun u Dí)ccuo. Isto
tudo c)u ug)uuudo quundo ugíndo ussín cíu dcnonst)uuu
tunIcn u ]uítu totuí dc scnso Iununítu)ío, du ]uítu dc
]ícxíIííídudc díuntc dos p)oIícnus conc)ctos quc u guc))u
t)uzíu. Fuzcndo tudo u pu)tí) dc un ]uíso cspì)íto
guc))ííIc)ístu, scn un c)ítc)ío dc unuíísc c uuuííucocs
conc)ctus dc cudu ]uto quc su)gíu, c p)ocu)undo du) u
soíucuo nuís co))ctu u cudu un.
A pu)tí) duqucíc noncnto uínos quc todus us ncdídus
dcuc)íun sc) tonudus po) nòs ncsnos c nuo contu) nuís
con u o)gunízucuo.
Foí ussín quc no díu scguíntc o dono do upu)cíIo ucío
con un ncdíco quc conIccíu, cstc u]udou u utcnuu) o
ncu cstudo un pouco, ]u quc Iuuíu pío)udo nuíto, nus
nost)ou soI)ctudo quc Iuuíu ncccssídudc u)gcntc dc cu
sc) utcndído po) un cspccíuíístu pu)u sc) opc)udo.
Conucncí uos doís conpunIcí)os quc cu dcuc)íu sc)
cnt)cguc us uuto)ídudcs pu)u quc pudcssc sc) ncdícudo.
Dc]cndí u posícuo quc díuntc do uIundono po) quc
cncont)uuunos, cu dcuc)íu cnt)cgu)-nc cono soíucuo
pu)u t)utu)-nc, díuntc du oníssuo du Dí)ccuo du ALN.
Eícs ucuIu)un conco)dundo.
257
Pu)u ísso cIununos ncu í)nuo, pu)u qucn ]uí
cnt)cguc no Huí))o do Ipí)ungu. Fuí conduzído, po) ncu
í)nuo, uo Hospítuí Suo Cuníío. Doís díus dcpoís ]uí pu)u o
Hospítuí dus Cíìnícus, ondc ]uí suInctído u 3 cí)u)gíus.
gust)ostoníu, t)uqucotoníu c cxt)ucuo du Iuíu.
Ho]c nc cncont)o cn pícnu )ccupc)ucuo, cn Ion
cstudo nun Iospítuí ondc u ussístcncíu c dus ncíIo)cs,
uguu)dundo pu)u sc) suInctído u nuís out)u opc)ucuo,
dcstu ucz do cso]ugo, quc nc dcuoíuc)u us condícocs
ncccssu)íus pu)u podc) uííncntu) pcíu Iocu c )cspí)u)
pcíus nu)ínus.
En todo cstc tcnpo, ísto c dcsdc quundo nc cnt)cgucí,
utc Io]c, os ò)guos dc )cp)cssuo, nuís conc)ctuncntc u
Opc)ucuo Hundcí)untc, ucn nc dundo todu u ussístcncíu
possìucí, tcn sc cs]o)cudo uo nuxíno, no scntído dc
o]c)ccc)-nc condícocs pu)u t)utu)-nc cn Iuscu dc nínIu
pícnu )ccupc)ucuo, uícn du p)otccuo quc ucn nc dundo.
E Ion, uííus, ]uíu) quc u coIc)tu)u du OHAN, tcn sído
dccísíuu nu nínIu )ccupc)ucuo c no ncu t)utuncnto dc
un nodo gc)uí.
Espc)o opc)u) duquí u poucos díus c suí)-nc Ion,
g)ucus us nínIus condícocs ]ìsícus utuuís, c uos )ccu)sos
ncdícos-Iospítuíu)cs quc u OHAN ucn nc p)opícíundo.
Ass. M.T.S. SP, U9 Jun ?2
258


TERRORISTAS ASSASSINAM
INDUSTRIAL EM EMBOSCADA
TranscrIto da FoIba de São PauIo - 16 Abr ?1

ºCon rajadas dc nciralIadoras, icrrorisias
assassinaran às 9I20 dc onicn, na csquina da Fua
Darao dc Capancna con a Alancda Casa Dranca, no
Jardin Paulisia, o Sr. HENNINC ALDEFT DOILESEN, dc
53 anos, dircior do Crupo Ulira (Uliragas, Uliralar c
Ulirafcriili.
Un vcndcdor dc fruias c una scnIora, quc csiavan
nuna fcira livrc a 50 nciros do local, foran fcridos a
lala (clc na pcrna c cla no onlroi. Os icrrorisias, quc
scgundo icsicnunIas cran quairo ou cinco, fugiran cn
ircs Vollswagcns.
259


METRALHADORAS

TcsicnunIas infornaran à Polícia quc o Sr.
DOILESEN icvc o scu Cala×ic azul claro inicrccpiado por
un Vollswagcn, na csquina da Fua Darao dc Capancna
con a Alancda Casa Dranca. Elc saliou do Cala×ic, nas
foi pcrscguido por quairo ou cinco Ioncns.


O co)po dc Hcnníng A. Hoíícscn
NOTA DO AUTOR: A Ioto não é da matérIa pubIIcada.

O Sr. DOILESEN corrcu uns dcz nciros, aic quc foi
aiingido pclas cosias por una rajada dc nciralIadora, c
caiu quasc dclai×o dc un carro quc csiava csiacionado
na Alancda Casa Dranca. Eniao, os assassinos
apro×inaran-sc dc sua víiina c fizcran ouiras rajadas
dc nciralIadoras Ponio 45".
ºUna lala foi aiingir dc raspao, no onlro, a
260
cnprcgada doncsiica Ccralda Faqucl Fclipc, quc
conprava alacaics nuna fcira livrc, a 50 nciros do
local. O vcndcdor dc fruias Marcos Aniónio Diancaliio,
quc aicndia à cnprcgada doncsiica, ianlcn foi aiingido
na pcrna, por una lala. Ouiras lalas quclraran
vidraças nas incdiaçõcs.
O Sr. Doilcscn csiivcra rcunido con ncnlros da
Asscssoria Espccial dc Fclaçõcs Pullicas da Prcsidcncia
da Fcpullica aic às ircs Ioras da nadrugada. Onicn dc
nanIa ÷ dcpois dc dornir ccrca dc scis Ioras ÷ clc
saiu dc casa, na Fua Prof. Azcvcdo do Anaral, cnirou na
Darao dc Capancna c, quando cIcgou na csquina dcsia
con a Alancda Casa Dranca, icvc scu Cala×ic
inicrccpiado pclo Vollswagcn.
Ha 15 dias, o Sr. Doilcscn dispcnsara sua guarda
pcssoal, acIando quc nao prccisava dcla.
A Polícia acIa quc clc foi scguido duranic nuiios dias
c quc os icrrorisias csiavan cicnics dc duas coisas. 1i a
falia dc guarda pcssoal; 2i o irajcio invariavcl quc o Sr.
DOILESEN pcrcorria iodos os dias quando saía dc casa.
Logo dcpois do lruial assassinaio a Polícia cnconirou
nuna rua do Jardin Paulisia, un dos ircs Vollswagcns
usados pclos icrrorisias. Esic carro, dc cIapa S-1-15-
24, fora roulado Ia algun icnpo da Mcrccdcs Dcnz do
Drasil".
261


A FEPULSA AO ASSASSINATO

ºMcios políiicos c cnprcsariais condcnaran
vccncnicncnic o lruial assassínio.
A Asscnllcia Lcgislaiiva suspcndcu scus iralalIos
para rcndcr un prciio dc Ioncnagcn à ncnoria do
indusirial assassinado por icrrorisias.
Ao insialar os iralalIos da scssao, o prcsidcnic da
Casa, dcpuiado Jacol Pcdro Carolo, dissc quc o Sr.
Doilcscn foi víiina dc icrrorisias covardcs.
Falando cn nonc da AFENA, o dcpuiado Januario
Manicli Ncio lcnlrou quc o Sr. Doilcscn ºconcçou sua
longa aiividadc dc 20 anos cn nosso País junio aos
sindicaios, oricniando opcrarios c iralalIadorcs, cn
gcral conira a açao ncfasia dos lídcrcs conunisias".
En nonc do MDD falou o dcpuiado Joaquin Carlos
dcl Dosco Anaral. ºun scr Iunano foi sacrificado,
inuiilncnic por Ioncns quc c×ccuiaran una açao para
saiisfaçao dc scus proprios apciiics prinarios".
Ouiros dcpuiados da AFENA c do MDD discursaran
condcnando o lruial assassínio. Dcpois, a Asscnllcia
Lcgislaiiva suspcndcu scus iralalIos para rcndcr un
prciio dc Ioncnagcn à ncnoria do Sr. Hcnning Allcri
Doilcscn".

262

Hcnníng AíIc)t Hoíícscn

ºHcnning Allcri Doilcscn, prcsidcnic da ConpanIia
Uliragaz, nasccu a 14 dc fcvcrciro dc 1916. Era
lrasilciro por adoçao, c disso dava icsicnunIo pullico c
consianic.
En 1966, pcla inprcnsa, dirigiu caria alcria ao
Prcsidcnic da Fcpullica, falando dc sua naiuralizaçao,
ºun aio dc fc... dc qucn aqui sc fi×ou, cnircgando-sc à
icrra, confundindo-sc con o povo, inicgrando-sc con a
fanília, confraicrnizando-sc nas alcgrias c nas dorcs,
nas cspcranças c possililidadcs do Drasil, ofcrcccndo
sulnissao incondicional às nossas lcis c o cniusiasno
dc iodas as suas forças dc colaloraçao, dcniro dc un
cspíriio vcrdadcirancnic nacional... passa a sc orgulIar
da nossa Iisioria, da nossa Dandcira, do nosso Hino, a
galar-sc dc nossas grandczas, a povoar a nossa
paisagcn, pcla crcnça inalalavcl quc iraz no coraçao por
iudo o quc c nosso".
En narço dc 1963, a Canara Municipal dc Sao
Paulo aprovou a conccssao do iíiulo dc Cidadao
Paulisiano ao lrasilciro nascido cn CopcnIaguc,
Hcnning Allcri Doilcscn. A cnircga solcnc foi rcalizada
pclo cniao prcsidcnic, vcrcador Hclio Mcndonça".

263
NOTA DO AUTOR:
÷ Toda a naicria a rcspciio foi iranscriia do jornal
ºFOLHA DE SÃO PAULO", dc 16 Alr 71.
÷ O assassinaio dc HENNINC ALDEFT DOILESEN foi
praiicado por duas Organizaçõcs Tcrrorisias quc
aiuaran ºEn Frcnic" Açao Lilcriadora Nacional (ALNi
Movincnio Fcvolucionario Tiradcnics (MFTi

Pariiciparan da c×ccuçao os scguinics icrrorisias.

÷ PeIa ALN:
A.S.M (UNS E OUTFOSi;
Y.X.P (DIC ou JOÃOZÃOi
J.M.D (CLÁUDIO, CASTFO ou FAFAELi.

÷ PeIo MRT:
D.A.C (FEIi;
J.A.S (FOOUEi;
C.F.L (CAFLOS ou ZOFFOi.
264


TERRORISTAS MATARAM MARUJO
DA FLOTILHA INGLESA
(TranscrIto de ºO GLOBO" - 0S Jan ?2)

ºO nu)ínIcí)o dc l9 unos DAVID A. CUTHHEHT du
]íotííIu íngícsu quc uísítu o Hío, ]oí nct)uíIudo po)
tc))o)ístus nu noítc dc suIudo, cn ])cntc uo Hotcí Suo
F)uncísco, nu Huu Víscondc dc InIuúnu.
Os O)guos dc Scgu)uncu díuuígu)un ontcn u notìcíu,
díst)íIuíndo u scguíntc notu.
°No díu 5 dc ]cuc)cí)o dc l9?2, us 2lI3Un, nu Huu
Víscondc dc InIuúnu, cn ])cntc uo Hotcí Suo F)uncísco,
]oí nct)uíIudo un tuxí VoíIsuugcn conduzído pcío
noto)ístu Antonío Mcío. No íntc)ío) do ucìcuío
cncont)uuun-sc doís nu)ínIcí)os du A)nudu Ingícsu dc
noncs Puuí Stoud c Duuíd A. CutIIc)t (l9 unos), tcndo
sído no)to cstc úítíno, cscupundo íícsos o noto)ístu c o
out)o nu)ínIcí)o. Estc utcntudo ]oí ícuudo u c]cíto po)
tc))o)ístus dc uígunus ]uccocs suIuc)síuus con]o)nc
constu nos pun]íctos dcíxudos no íocuí. E un uto dc
couu)díu quc Icn cu)uctc)ízu u ])íczu c uuscncíu dc
scntíncntos dcsscs dcsu]ustudos quc os ínconputíIííízun
con u nutu)czu do nosso pouo¨.
265


SUSPENSA VISITACÃO AOS NAVIOS

ºCcntcnus dc pcssous nuo pudc)un uísítu) os nuuíos
íngícscs unco)udos nu P)ucu Muuu, cono ]o)u ununcíudo;
todu u p)og)unucuo ]oí suspcnsu ]u no doníngo, con u
no)tc do nu)ínIcí)o, utc ncsno u up)cscntucuo du
Hundu du Mu)ínIu Hcuí H)ítunícu, nu P)ucu do Lído. O
Conunduntc du ]íotííIu. Aíní)untc Duuí Vííííuns,
cunccíou u uísítu dc cu)utc) pu)tícuíu) quc ]u)íu u H)usìííu.
Ho]c, us lU Io)us, Iuuc)u cc)ínoníu dc coíocucuo dc
]ío)cs ]unto u cstutuu do Mu)qucs dc Tunundu)c, nu
P)uíu dc Hotu]ogo, pcío Aíní)untc Duuíd Vííííuns. O
cquípuguncnto dc Dc]csu u Io)do do nuuío °HFA Luncss¨
sc)u up)cscntudo dus lU us lb Io)us u conuídudos
cspccíuís.
A ]íotííIu, conpostu tunIcn dos nuuíos °T)íunpI¨,
°Hcsu)gcnt¨, °Mínc)uu¨, °Gíuno)gun¨ c °Oíucn¨, dcíxu)u
o Po)to do Hío ununIu us lU Io)us.
O °T)íunpI¨, o °Mínc)uu¨ c o °Gíuno)gun¨ nost)u)íun
doníngo, cono no suIudo, scus cunIocs untí-uc)cos,
Icíícòptc)os c nìsscís, nus u uísítu nuo podc sc) ]cítu. Un
guu)du du Poíìcíu Po)tuu)íu cxpíícuuu u todos quc u
p)og)unucuo cstuuu suspcnsu c os nuís íncon]o)nudos
c)un us c)íuncus.
Dcsdc us l3 Io)us Iuuíu gcntc nos po)tocs, nus ncn
os conuídudos cspccíuís tíuc)un ííccncu pu)u cnt)u) nos
nuuíos, c unu píucu ínp)ouísudu uuísuuu quc cícs °nuo
cstuuun uIc)tos u uísítucuo púIíícu¨. Os nu)ínIcí)os sò
tíuc)un uuto)ízucuo pu)u pusscu) nu cídudc u puísunu¨.
266


PESAR PELA MORTE DO MARINHEIRO

ºLONDRES (AP-O GLOBO)
÷ Nunu cu)tu pcssouí uo Míníst)o du Dc]csu Lo)d
Cu))íngton, o EnIuíxudo) I)usíící)o Sc)gío Co))cíu du
Costu cxp)cssou ontcn scu pcsu) pcíu no)tc, no Hío, dc
un nu)ínIcí)o I)ítuníco utucudo po) tc))o)ístus.
Un po)tu-uoz du EnIuíxudu cxpíícou quc, cnIo)u u
cu)tu sc]u pcssouí, cxp)cssu tunIcn o pcsu) do Gouc)no
H)usíící)o, quc nuo podc scpu)u)-sc dudus us
cí)cunstuncíus, du pcssou do EnIuíxudo).

BRASÍLIA (O GLOBO)
÷ Po) dctc)nínucuo do CIunccíc) Mu)ío GíIson
Hu)Iozu, un )cp)cscntuntc do Itunu)utí no Hío uísítou
ontcn o EnIuíxudo) du G)u-H)ctunIu, Sí) Duuíd Hunt,
pu)u íIc up)cscntu) condoícncíus pcío ussussínuto do
nu)ínIcí)o DAVID CUTHHEHG, uìtínu dos tc))o)ístus.
O EnIuíxudo) Ingícs cnuíou u H)usìííu ncnsugcn cn
quc nuní]cstu scu ug)udccíncnto pcío gcsto do
CIunccíc). Nu ncnsugcn, Sí) Duuíd Hunt conunícu ouc
t)unsnítíu us condoícncíus do Gouc)no H)usíící)o uo
Aíní)untc Duuíd Vííííuns, Conunduntc du Fo)cu-Tu)c]u
quc uísítu o Hío.¨
267


AS ORGANI2ACÕES RESPONSÅVEIS

O assassinaio do narinIciro DAVID A. CUTHDEFC,
foi rcalizado cn ºFrcnic" por ircs Organizaçõcs
Tcrrorisias. VAF-PALMAFES, ALN c PCDF.

OS ASSASSINOS

÷ PeIa VAR-PALMARES
H.S. (NADINHOi
C.A.S. (SOLDADOi
L.M.S.N. (ANAi

÷ PeIa ALN
F.A.N.L.S. (FOCÉFIOi
A.C.N.C. (CHICOi
A.M.N.F. (FITAi

÷ PeIo PCBR
C.O.C. (COCÓi
268


A EXECUÇÃO DE UM INOCENTE

En 21 dc fcvcrciro dc 1973, a ALN fornou un Crupo
dc E×ccuçao, inicgrado por A.C.F. (Jiloiai, F.S.O.
(Daianoi c F.E.P. (Papai, quc, no Fcsiauranic Varcla,
assassinou o scu propriciario, o poriugucs MANOEL
HENFIOUE DE OLIVEIFA. A acusaçao quc lIc
inpuiaran foi a dc icr dcnunciado à polícia, no dia 14
dc junIo dc 1972, a prcscnça dc quairo icrrorisias quc
alnoçavan no scu rcsiauranic c ircs dos quais
norrcrian logo apos. (Vcr capíiulo ºUn Conlaic na
Fua"i.


Monoe1 Henr1que de O11ve1ro

Polrc Ioncn, norrcu assassinado scn salcr porquc
o naiavan. Os ºnoços idcalisias", os ºcIanados
sulvcrsivos", quc nunca assassinavan porquc
ºjusiiçavan", quc nunca roulavan porquc
269
ºc×propriavan", concicran un crinc covardc, lascado
apcnas cn suposiçõcs. Foi una açao fciia nais para
iniinidar a populaçao. Aic Iojc o Sr. MANOEL
HENFIOUE DE OLIVEIFA c acusado por ccria inprcnsa
dc scr un dcdo-duro, quc ºpor isio icvc o fin quc
ncrccia". A sua fanília coniinua sofrcndo nuiio con
csias acusaçõcs. E, ccriancnic coniinuara soircndo
porquc a csqucrda icrrorisia janais adniiira, nuna
auiocríiica, quc assassinou un inoccnic.
O Sr. Manocl dci×ou viuva dona Margarida c dois
filIos, Allcrio Manocl, con 15 anos, c Maria do Carno,
con dois.


O co)po dc Munocí Hcn)íquc dc Oííucí)u

ºScgundo D. Margarida, no dia 21 dc fcvcrciro dc
1972, clc foi, cono iodos os dias, à CIurrascaria Varcla,
na qual iinIa una socicdadc. Ncn cIcgou a sair do
carro, pois foi logo nciralIado. Pclos panflcios quc os
icrrorisias dci×aran no local, soulc as razõcs da
vingança. Manocl icria dcnunciado quadro icrrorisias
270
oiio ncscs anics. Mas D. Margarida ncga. ºElc nao fcz
nada disso. Elcs foran alnoçar na cIurrascaria,
pcdiran para usar o iclcfonc. Logo dcpois Iouvc o
iiroicio con a polícia c ircs dclcs norrcran. Foi so isso".
Prosscguindo, diz D. Margarida. ºOuc lIcs vcnIa o
rcnorso c o arrcpcndincnio c quc nao o façan nais.
Dcus lIcs dcu, ou dara, o casiigo ncrccido. Elcs podcn
csiar arrcpcndidos. Eu acIo quc qucn faz nal a una
criança ncrccc a pcna dc noric, nas clcs sao uns
coiiados c ianlcn sofrcn".
(DepoImento ao JORNAL DO BRASIL, em 26 Nov ?S)

Esic crinc ocorrcu porquc a ALN nos sulcsiinou.
Ela janais pcnsou quc golpcaríanos a sua cupula,
aiingindo, na ncsna Iora, ircs Conandos Nacionais. E,
por una avaliaçao nal fciia, assassinou un cIcfc dc
fanília inoccnic.
O ncsno Conando Tcrrorisia quc naiou o Sr.
MANOEL HENFIOUE DE OLIVEIFA, icria,
posicriorncnic, cn 15 dc narço dc 1973, na Fua
Caquiio, na PcnIa, un cnfrcniancnio con o nosso DOI,
ondc ºJIDÓIA", ºDAIANO" c ºPAPA", ao rcsisiircn a voz
dc prisao, cnconiraran a noric.
271


MATARAM O MEU AMIGO

Doningo, 25 dc fcvcrciro dc 1973, 18 Ioras. Esiava
cn casa dcscansando. O iclcfonc iocou. Era o ncu
Sulconandanic, un Capiiao do E×crciio, Iojc Coroncl.
Un anigo ficl, anigo dc iodas as Ioras, anigo aic
Iojc. Naquclc doningo nc sulsiiiuía, cnquanio cu
dcscansava con a fanília. Pcla sua voz cnlargada, scnii
quc alguna coisa nuiio scria Iavia ocorrido. O Capiiao
foi dircio ao assunio.
÷ Maiaran o OiavinIo.
÷ Mas cono? Nao c possívcl, clc csiava no Fio!
÷ Elc foi assassinado por icrrorisias cn
Copacalana.
Fiquci scn açao c conccci a cIorar. MinIa nulIcr,
ncrvosa, pcrguniou o quc aconicccu.
÷ Foi OiavinIo, foi o OiavinIo, nao c possívcl ÷
lalluciava cu. Passado o cIoquc, nc rcaninci. Nao
iinIa condiçõcs dc raciocinar.
Por quc o naiaran? Un noço iao lon, iao anigo,
iao rcligioso.
Por quc o naiaran? Soncnic porquc pcricncia ao
DOI?
Nao, nao cra possívcl quc iivcsscn fciio isso con o
ncu anigo.
O Dclcgado Ccral dc Polícia, cn Sao Paulo, cra o Dr.
Walicr Suppo, con qucn nc rclacionava nuiio lcn c dc
qucn guardo a nais graia rccordaçao. Un c×cnplo dc
272
policial.
O Dr. SUPPO, aconpanIado dos Dclcgados Scrgio
ParanIos Flcurv c Foncu Tuna, pariiu para o Fio.
Enconirou o corpo dc OiavinIo no Insiiiuio Mcdico Lcgal
c ionou iodas as providcncias para a sua rcnoçao. Ao
rccclcr os pcricnccs dc OiavinIo, cnconirou, cnirc clcs,
dois crucifi×os, algunas ncdalIas dc sanios c o
scguinic cariao.



A nadrugada dc scgunda-fcira ja concçara. O Dr.
Suppo saiu aprcssado, dizcndo aos scus dois
conpanIciros.
÷ Vou aicndcr o pcdido dclc agora, csic pcdido icn
quc scr aicndido o quanio anics.
Fodou lasianic pclo Fio dc Janciro c acalou laicndo
na Igrcja dc Sania TcrczinIa, no Tuncl Novo. Un
saccrdoic, ja idoso, vcio aicndc-lo. O Dclcgado coniou o
quc ocorrcra c nosirou-lIc o cariao. O padrc, aprcssado,
o aconpanIou ao Insiiiuio Mcdico Lcgal c dcu o
E×ircna Uncao ao OiavinIo. O Dr. Suppo agradcccu ao
saccrdoic o scu gcsio crisiao, c o faio dc, ncsno na
273
calada da noiic, icr saído para aicndcr o scu pcdido.
Esic, cniao, rcspondcu.
÷ E×isicn coisas na vida quc nao icn Iora.

Scgunda-fcira, pcla nanIa, nun ia×i-acrco, cIcgou o
corpo ao Acroporio dc CongonIas. Fonos cspcra-lo. Dr.
Suppo, Tuna c Flcury csiavan alaiidos c conovidos.
Inicou-sc, na Scdc do Dcpariancnio dc Invcsiigaçõcs
Crininais, DEIC, da Polícia Civil dc Sao Paulo, o vclorio
do ncu anigo OCTÁVIO CONCALVES MOFEIFA
JÚNIOF.
274


OTAVINHO

Paulisia, 33 anos, 1n80 dc aliura, dc coniagianic
sinpaiia.
Era norcno, foric, apai×onado pcla vida, pclo sol,
pclo nar, pcla Poricla, da qual cra ncnlro Ionorario c
por Ãngcla, sua noiva carioca con qucn lrcvcncnic iria
sc casar. Caiolico praiicanic. DacIarcl cn Dirciio,
fornado pcla Faculdadc dc Dirciio Sao Francisco (USPi.
Vivia con sua nac viuva, D. EsiIcr c sua irna Hclcna.
TinIa un irnao, Eduardo.
Aprcscniou-sc cono voluniario para inicgrar a
Opcraçao Dandciranic c ao DOI1CODI1II E×, ondc cra o
CIcfc dc una Scçao dc Dusca c Aprccnsao.
Valcnic c corajoso, nao gosiava dc usar arnas dc
fogo. Scnprc nc dizia quc nao icria coragcn dc naiar
algucn c quc so o faria cn uliina insiancia. Prcicria
usar os scus doics dc fai×a-prcia.
Era nuiio qucrido por iodos nos quc o cIanavanos,
carinIosancnic, dc ºOTAVINHO".

275

OtuuínIo c o VcíIo Expcdíto

Conigo, Iavia nais un clo a nos unir. adorava
ninIa filIa Pairícia quc acalara dc conplciar ircs anos.
Drincava con cla, coniava-lIc Iisiorias c nao faliava às
suas fcsiinIas dc anivcrsario.
Ja Iavia sido avisado dc quc prccisava nudar scus
Ialiios c icr nais cuidado. Havíanos cnconirado cn
ºaparclIos" da ALN c da VPF lissias con noncs dc
auioridadcs, dc cnprcsaríos c dc ncnlros do DOI para
scrcn assassinados. Scu nonc csiava incluído ncssas
lisias. Alcgava con scu sorriso coniagianic quc Dcus
csiava con clc, quc nao icnia nada c quc coniinuaria
indo ao Fio, ondc andava dcsarnado.
276


COMO O MATAFAM

Fora un fin dc scnana nornal. Hospcdara-sc na
casa do ncdico Maiias Cana c Silva, na Fua Fcpullica
do Pcru, cn Copacalana, Fio, No salado csiivcra na
praia c, à noiic, no cnsaio da Poricla. Doningo pcla
nanIa jogou volilol na praia con os anigos. Apiiou o
jogo, c dcpois foi alnoçar no Lcnc, con scu anigo
Carlos Allcrio Mariins.
Ouando voliava do alnoço, cn conpanIia do anigo,
passou pclo Dar Dolcro, cn Copacalana, ondc fcz
algunas lrincadciras con alguns garçons quc cran
scus conIccidos.
Confianic c dcsprcocupado, nao noiara quc dcsdc às
15 Ioras un Opala anarclo-dourado con o icio dc vinil
csiava csiacionado na csquina da Av. Ailaniica con
Fcpullica do Pcru. Dcniro do ncsno, cinco Ioncns
aguardavan o noncnio para o aiacarcn.
OiavinIo, dc lcrnuda azul, canisa csianpada c
sandalias caninIava con o anigo cn dircçao ao
apariancnio ondc sc Iospcdava.
Curiia o dia. Cono scnprc, csiava dcsarnado. Elc c
o anigo pararan nun ºorclIao" para iclcfonar.
Do Opala saliaran ircs Ioncns. Un dclcs irazia una
csicira dc praia, cnrolada cnlai×o do lraço. Dcniro da
csicira una caralina calilrc 12nn, arna dc caça dc
alio podcr dc dcsiruiçao.
Foi dado o princiro iiro, nas cosias, dcrrulando-o c
aiirando-o a alguns nciros dc disiancia. Un scgundo
277
iiro, dcsiinado ao coraçao, aiingiu o crucifi×o dc ouro
quc OiavinIo irazia no pcscoço, ricocIcicou c pcrfurou o
scu pulso dirciio. O ouiro Ioncn apro×inou-sc c dcu-
lIc nais dois iiros no rosio. Os uliinos iiros foran
disparados dc una pisiola auionaiica calilrc 9nn.
OiavinIo norrcu insianiancancnic.
Carlos Allcrio, o anigo quc o aconpanIara, foi
aiingido por dois iiros, un no lraço c ouiro na pcrna.
Salvou-sc, rcfugiando-sc cn un cdifício.
Os assassinos corrcran aic o Opala quc saiu cn
disparada, fugindo cn dircçao à Av. Ailaniica.

NOTA DO AUTOR:
PartIcIparam do assassInato os seguIntes
terrorIstas:

÷ T.A.M.N. (LUÍSi ÷ ALN
÷ M.A. (ZÉi ÷ ALN
÷ C.O.C. (COCÓi ÷ PCDF
÷ F.A.N.L.S. (FOCÉFIOi ÷ ALN
÷ J.A.L (CIFOi ÷ VAF-PALMAFES
278

O CORPO DO DR. OCTÅVIO MOREIRA JÚNIOR




279

MatérIa extra¡da da FoIba de São PauIo, 2? Iev ?3

O SEPULTAMENTO

ºÀs 16I10, o aiaudc ncgro cra conduzido para una
viaiura do Corpo dc Donlciros por varias auioridadcs,
cnirc clas o Covcrnador c o Conandanic do II E×crciio.
Vagarosancnic o coricjo, prcccdido dc laicdorcs, scguiu
pcla Fua Drig. Tolias, Praça do Corrcio, Valc do
AnIangalau, Av. 9 dc JulIo, Av. Cidadc Jardin c
Morunli, aconpanIado por ccnicnas dc viaiuras
policiais, do E×crciio, da Polícia Miliiar, carros oficiais c
pariicularcs.
Às 16I52, con o icnpo ancaçando cIuva, o aiaudc
cIcgava ao Ccniicrio do Morunli. Logo dcpois, alguns
dclcgados, juniancnic con cinco Cadcics da Acadcnia
dc Polícia Miliiar, rciiraran o csquifc da viaiura dos
lonlciros. Varios ouiros conpanIciros ianlcn sc
rcvczaran cn carrcgar o cai×ao.
Enquanio o aiaudc, cnvolio con a Dandcira Nacional
cra lcvado para a frcnic dc un pcloiao dc Ionra da
Polícia Miliiar, a cIuva concçou a cair. Foran
disparadas ircs salvas dc iiro c, a scguir, foi dado o
ioquc dc silcncio.
Ccnicnas dc auioridadcs, conpanIciros do policial,
jornalisias, foiografos c popularcs acoiovclaran-sc
pro×ino à scpuliura n.° 2.243, à cspcra do fcrciro,
quando dcsalou foric icnporal.
Coulc ao Dcpuiado c Dclcgado Ivanir dc Frciias
280
Carcias, prcsidcnic da ADEPOL, fazcr a oraçao funclrc
assin quc o cai×ao cIcgou a scpuliura, ccrcada con un
iapcic vcrdc.
ºEn vida o Dclcgado OCTÁVIO CONCALVES
MOFEIFA JÜNIOF soulc nosirar o quc c a Polícia dc
Sao Paulo, agindo scnprc con Ioncsiidadc", dissc o
orador rcprcscniando 1.385 Dclcgados. ºTanio assin
quc a propria naiurcza cIora sua auscncia",
acrcsccniou.
O Sccrciario dc Scgurança nada falou c con un
gcsio auiorizou o scpuliancnio. Alguns scgundos dcpois
os policiais dispararan suas arnas para o ar, nuna
uliina Ioncnagcn ao conpanIciro covardcncnic
assassinado.


281

(FoIba de São PauIo, 2? IevereIro 19?3)
282


HOMENAGENS PÕSTUMAS

Apos a sua noric foran prcsiadas varias
Ioncnagcns posiunas à sua ncnoria, rcssaliando-sc.
÷ Inauguraçao da Dclcgacia dc Darra Doniia, cn 14
Dcz 73, cujas dcpcndcncias rccclcran o scu nonc;
÷ Scu nonc foi dado a una Fua no Dairro do
Duiania, cn Sao Paulo.
283


AÇÕES ARMADAS PRATICADAS EM SÃO PAULO
(14/01/70 ¬ 21/02/73)

Duranic os anos dc 1970 a 1973, foran rcalizadas
pclas Organizaçõcs Sulvcrsivas Tcrrorisias inuncras
açõcs arnadas con as nais divcrsas finalidadcs cono.
roulo dc arnas; roulo dc naicrial para falsificaçao dc
docuncnios; olicnçao dc rccursos para a nanuicnçao
dos icrrorisias; roulo dc naicrial iipografico, dc disfarcc
c dc ncdicancnios; iniinidaçao da populaçao.
As novcnia c novc açõcs, a scguir rclacionados, foran
praiicadas pcla ALN ÷ MFT ÷ FEDE c MOLIPO quc
aiuaran isoladancnic ou ºEn Frcnic".
Ciianos apcnas as açõcs das quais disponos as
daias c os noncs dos icrrorisias cnvolvidos.
E×isiian ouiras organizaçõcs, cono a VPF c a ALA
VEFMELHA do PC do D, quc praiicaran nais açõcs.
Enircianio dci×o dc rclaia-las por nao possuir os dados
suficicnics. As açõcs da VAF-PALMAFES sao dcscriias
no capíiulo iniiiulado. DETE MENDES, ºA FOSA" NA
VAF-PALMAFES.

÷ 14101170 ÷ Assalio ao carro pagador do Danco
Iiau ÷ Fua Dr. Arnaldo. (ALN ÷ MFTi;
÷ 15101170 ÷ Assalio ao Danco Dradcsco da Fua
Cuaiapa, 1495 ÷ (ALNi;
÷ 02103170 ÷ Assalio ao Danco Uniao dc Dancos ÷
Jalaquara ÷ (ALNi;
÷ 11103170 ÷ Scqucsiro do Cónsul japoncs Noluo
284
OlucIi ÷ (VPF ÷ FEDE ÷ MFTi;
÷ 20103170 ÷ Assalio ao Danco Dradcsco da Fua
Cuaiapa, 1495 ÷ (ALNi;
÷ 25103170 ÷ Assalio ao Danco Iiau Ancrica ÷ Ag.
Cuaiapa, 420 (MFTi;
÷ MAFCO170 ÷ Assalio à Fadio-PairulIa na
Alancda Jau ÷ roulados 1 nciralIadora INA c 2
rcvolvcrcs (ALNi
÷ 02105170 ÷ Assalio à ConpanIia Souza Cruz ÷
A. Lins dc Vasconcclos ÷ norio o policial Joao Daiisia
dc Souza ÷ FEDE-MFTi;
÷ 29105170 ÷ Assalio ao Danco do Drasil ÷
Jalaquara ÷ (ALN ÷ PEDE ÷ MFTi;
÷ MAIO170 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Pcg-Pag ÷
Av. Higicnopolis ÷ (ALNi;
÷ 11107170 ÷ Assalio a carro do Danco Nacional dc
Minas Ccrais ÷ Ag. Lapa. Ncsia ocasiao E.L (Dacurii
disparou conira scus conpanIciros A.F.M (Migucli
H.C.P (Jusioi. ºMigucl" norrcu c ºJusio" ficou
scriancnic fcrido. ÷ (FEDE ÷ MFTi ÷ ºDacuri"
cnicrrou ºMigucl" pro×ino à csirada dc Enlu-Cuaçu.
ºJusio" cnircgou-sc às auioridadcs para rccclcr
aicndincnio ncdico.
÷ 28107170 ÷ Assalio à garagcn da CMTC ÷ Vila
Lcopoldina ÷ (MFTi;
÷ JULHO170 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Pcg-Pag ÷
Indianopolis ÷ (ALNi;
÷ 14109170 ÷ Assalio ao carro pagador Drinl's ÷
Fua Paraíso ÷ norio o funcionario Dcriolino Fcrrcira c
Silva ÷ (ALN-MFTi;
÷ 15109170 ÷ Assalio ao carro pagador Drinl's ÷
Fua Esiados Unidos con Ouro Dranco ÷ Fcridos
gravcncnic Mcycr Fanos dos Sanios c Adilson Moracs c
285
Silva ÷ (ALN ÷ MFTi;
÷ SETEMDFO170 ÷ Assalio à Konli da CEASA ÷
(MFTi;
÷ NOVEMDFO170 ÷ Assalio ao carro pagador da
Drinl's ÷ (MFTi



÷ 31112170 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Ao
Daraiciro ÷ Fua Ccl Diogo ÷ (ALNi;
÷ DEZEMDFO170 ÷ Tcniaiiva dc assalio ao carro
pagador do Danco Iiau Ancrica ÷ Sunarc ÷ (ALNi;
÷ DEZEMDFO170 ÷ Assalio ao Esiacionancnio da
Água Funda ÷ (MFTi;
÷ DEZEMDFO170 ÷ Assalio sinulianco dos Dancos
Iiau c Mcrcaniil da Av. Drigadciro Luís Aniónio ÷ (MFTi;
÷ 14101171 ÷ Assalio ao carro pagador ÷ Danco
Iiau Ancrica, Av. Dr. Arnaldo ÷ (MFTi;
÷ 15101171 ÷ Assalio ao carro Iiau Ancrica ÷
Sunarc ÷ (ALN c MFTi;
÷ 18101171 ÷ Assalio c lançancnio dc lonla
conira un csiacionancnio dc vcículos ÷ Dairro Água
Dranca ÷ (MFTi;
÷ 22101171 ÷ Assalio ao Danco Andradc Arnaud,
286
Fua Lavapcs ÷ (ALN c MFTi;
÷ 30101171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Pao dc
Açucar ÷ Fua Macsiro Vilas Doas ÷ (MFTi;
÷ JANEIFO171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado da Fua
Silva Ducno ÷ (MFTi;
÷ JANEIFO171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Pao dc
Açucar, na Fua Sao Calricl ÷ (ALN c MFTi;
÷ JANEIFO171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Ao
Daraiciro, na Fua Clodoniro Anazonas ÷ (ALNi;
÷ 04102171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Pao dc
Açucar ÷ Fua Macsiro Vilas Doas ÷ (MFTi;
÷ 06102171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Fiorcio ÷
Fua Silva Ducno, 873 ÷ (ALN c MFTi;
÷ 10102171 ÷ Assalio à Mcialurgica Mangcls
Indusirial, Avcnida Prcsidcnic Wilson ÷ (ALN c MFTi;
÷ 11102171 ÷ Assalio à Escola Pcniagono, Sanio
Andrc ÷ (ALNi;
÷ 15102171 ÷ Assalio à PUC1SP ÷ Fua Monic
Alcgrc 984 ÷ (ALNi;
÷ 19102171 ÷ Assalio à Tipografia na Esirada do
Vcrguciro, 5520 ÷ (MFTi;
÷ FEVEFEIFO171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Ao
Daraiciro, Fua Clodoniro Anazonas ÷ (ALNi;
÷ 19103171 ÷ Assalio c inccndio da Fadio-PairulIa
n.° 143, na Fua dos Aliados ÷ Vila Hanlurgucsa ÷
(ALNi;

287


÷ 05103171 ÷ Assalio à Dclcgacia Fcgional do
TralalIo, Sul-Posio da Água Dranca ÷ (ALNi;
÷ 10103171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Moriia ÷
Fua Padrc Aniónio dos Sanios 872-(ALNi;
÷ 23103171 ÷ Assassinaio, pcla propria
Organizaçao, do niliianic M.L.T. (Viccnici ÷ (ALNi;
÷ 29103171 ÷ Assalio à JoalIcira Milion ÷ Fua
Oscar Frcirc 2565 ÷ (ALNi; ÷ 29103171 ÷ Assalio à
JoalIcria Divinal ÷ Fua Anclia NoronIa, 181 ÷ (ALN c
MFTi;
÷ 30103171 ÷ Aicniado con c×plosivos conira a
ponic do Jaguarc ÷ (MFT c ALNi;
÷ 15104171 ÷ Assassinaio do Indusirial Hcnning A.
Doilcscn, Fua Darao dc Capancna con Alancda Casa
Dranca ÷ (ALN,MFT c FEDEi;
÷ 17104171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Ao
Daraiciro, Água Funda ÷ (ALN c MOLIPOi;
÷ 18104171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Ao Dara-
iciro. Água Funda ÷ (ALN c MOLIPOi;
÷ 19104171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Ao
Daraiciro na Fua Clodoniro Anazonas, 955 ÷ (ALNi;
÷ 24104171 ÷ Assalio à Escola Educalras, Fua
Talor, 40, Ipiranga ÷ (ALN c MOLIPOi;
288
÷ 24104171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Moriia,
Alancda dos Cuaias, 1200 ÷ (ALNi;
÷ 01105171 ÷ Assalio ao Fcsiauranic Hungana.
Fua Oscar Frcirc, 1436 ÷ (ALNi;
÷ 06105171 ÷ Assalio ao 37.° Cariorio do Fcgisiro
Civil, Fua Pircs da Moia, 500 ÷ (ALN c MOLIPOi;
÷ 15105171 ÷ Assalio à Kclnag, Fua Lopcs CIavcs,
243 ÷ (ALN c MOLIPOi;
-17105171 ÷ ÷ Scqucsiro dc un caninIao da Swifi
÷ (ALNi;
÷ 22105171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Moriia,
Fua Padrc Aniónio dos Sanios, 872 ÷ (ALN c MOLIPOi;
÷ 22105171 ÷ Assalio à Firna Plasii-Tcl, Fua
Padrc Aniónio, 164 ÷ (ALNi;
÷ 16107171 ÷ Assalio conira a Fadio-PairulIa n.°
13, c un Posio dc Casolina ÷ Fua Oionicl Francisco ÷
Sanio Anaro ÷ (MOLIPO c ALNi;
÷ 20107171 ÷ Assalio a un caninIao do E×crciio
÷ Dairro da Aclinaçao ÷ (ALNi;
÷ 21107171 ÷ Assalio ao Danco Iiau Ancrica ÷
Avcnida Luís dc Vasconcclos ÷ (ALNi;
÷ JULHO171 ÷ Assalio ao Fcsiauranic DicrIallc,
Avcnida Lavandisca, 263, Mocna ÷ (MOLIPO c ALNi;
÷ 04108171 ÷ Assalio à Agcncia da Dclcgacia do
TralalIo, Fua dos Pairioias ÷ (ALN c MOLIPOi;
÷ 13108171 ÷ Assalio ao Posio dc Idcniificaçao na
Fua Erasno Assunçao, 31 ÷ (MOLIPOi;
÷ 21108171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Moriia ÷
Fua Oraiorio, 1274 ÷ (ALNi;
÷ 21108171 ÷ ÷ Assalio ao Danco Dradcsco, Fua
Ccsar Casiiglioni Junior, 211 ÷ Casa Vcrdc ÷ (ALNi;
÷ 23108171 ÷ Assalio à Falrica dc Pcrucas Dcjan
÷ Fua das Fosas, 436 (MOLIPOi;
289
÷ 28108171 ÷ Assalio conira firna dc aparclIos dc
plasiificaçao, na Fua Clcncnic Alvcs, 36 ÷ Lapa ÷
(MOLIPOi;
÷ 28108171 ÷ Assalio à Fadio-PairulIa 02, Largo
Vilcgcricr ÷ Sao Caciano do Sul, ondc foi fcrido à lala
un Soldado PM ÷ (ALNi;
÷ 31108171 ÷ Assalio à Agcncia do Danco
Dradcsco, Fua Ccsar Casiiglioni, 211 ÷ (ALNi;
÷ 31108171 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Moriia ÷
Fua Oraiorio ÷ (ALNi;
÷ 13109171 ÷ Assalio a una viaiura do E×crciio na
Avcnida Cualicr ÷ (ALNi;
÷ 06110171 ÷ Tcniaiiva dc roulo dc carro, ondc foi
fcrido un Capiiao da PM, Fua Ariur Dias, 213. Ncssa
ocasiao ficou fcrido o icrrorisia M.T.S. (Carcca ou SIarifi
quc nao icndo conscguido aicndincnio ncdico
cnircgou-sc às auioridadcs ÷ (ALNi;
-11110171 ÷ Assalio à cnprcsa CIMA ÷ Fua Aruja,
308 ÷ Sanio Andrc ÷ (ALNi;
÷ 21110171 ÷ Colocaçao dc una lonla no inicrior
dc vcículo alandonado, na Fua Joao Moura, 2821 ÷
(ALN c MOLIPOi;
÷ 25110171 ÷ Inccndio cn vcículos das ºFolIas dc
S. Paulo", Fua Dcncdiio Cali×io, PinIciros ÷ (ALNi;

290


÷ 25110171 ÷ Inccndio dc un ónilus, Esirada da
Vila Ena, 4280 ÷ (ALNi;
÷ 25110171 ÷ Assalio à falrica dc naquinas AMF,
Fua Curuça, 4280 ÷ (ALNi;
÷ 26110171 ÷ Assalio à Agcncia da LigiI, Fua Silva
Ducno, 859 ÷ (ALNi;
÷ 27110171 ÷ Aicniado a lonla conira a Supcrgcl
÷ Avcnida Ouciroz FilIo, 1560 ÷ Jaguarc ÷ (ALNi;
÷ 28110171 ÷ Assalio à Fadio-PairulIa n.° 10 ÷
Largo ScnIor do Donfin, Sanio Andrc (ALN c MOLIPOi;
÷ 29110171 ÷ Assalio à Vulcan, Fua Manocl Prcio
÷ Sanio Anaro ÷ (ALNi;
÷ 29110171 ÷ Aicniado a lonla, conira o Edifício
ºA Cazcia", Avcnida Paulisia ÷ (MOLIPOi;
÷ 01111171 ÷ Inccndio cn un ónilus da TUSA,
Vila Drasilandia, ondc foi assassinado o Calo PM Nclson
Mariincz Poncc, quc icniou inpcdir a açao ÷ (ALN c
MOLIPOi;

291


÷ 03111171 ÷ Aicniado conira o Consulado
Ancricano, Fua Joao Manocl c inccndio do auionovcl do
Cónsul Ancricano ÷ (MOLIPO c ALNi;
÷ 03111171 ÷ Aicniado a lonla conira a
rcsidcncia do Prcsidcnic da Scars. ÷ (ALNi;
÷ 03111171 ÷ Aicniado a lonla conira a
rcsidcncia do Dircior da ConpanIia CIicago Dridqc.
Fua Concndador Elias Zarur, 2036 ÷ (ALNi;
÷ 30111171 ÷ Assalio ao Danco Nacional dc Minas
Ccrais, Agcncia Faculdadcs Mciropoliianas Unidas ÷
(ALNi;
÷ 08112171 ÷ Scqucsiro do ncdico Euclidcs
Fonicgno Marqucs, Fua Cardcal Arcovcrdc ÷ (ALNi;
÷ 10101172 ÷ Assalio da Agcncia dc Enprcgos à
Fua Macsiro Elias Lolo ÷ (ALNi;
÷ 14101172 ÷ Assalio à Escola Pacs Lcnc ÷ Fua
Pcdroso dc Moracs, 420 ÷ (ALNi;
÷ 06103172 ÷ Assalio à Firna F. Moniciro ÷ Fua
Eusclio Maioso, 1231 ÷ (ALNi;
÷ 30103172 ÷ Inccndio c picIacao conira a
rcsidcncia do Sr. MicIacl Drayion, à Fua Ccncral
Alncrio Moura, 554 ÷ Morunli ÷ (ALNi;
÷ 10104172 ÷ Assalio à ConpanIia dc Alincnios
292
Caciquc S1A, à Fua Carlos Wclcr, 757 ÷ (ALNi;
÷ 26104172 ÷ Assalio à Drogasil, à Fua Silva
Ducno, 1900 ÷ Ipiranga ÷ (ALNi;
÷ 03106172 ÷ Assalio ao Supcrncrcado Moriia, à
Fua Ancrico Drasilicnsc ÷ (ALNi;
÷ 06112172 ÷ Assalio ao carro pagador do Danco
Poriugucs do Drasil S1A, no inicrior da Scars. Água
Dranca ÷ (ALNi;
÷ 16101173 ÷ Assalio à Enprcsa Úiil, Fua Viscondc
dc InIauna, 386 ÷ (ALNi;
÷ 09102173 ÷ Assalio à Firna Tinlcn do Drasil S1A
÷ Fua EngcnIciro Mcsquiia Sanpaio, 714 ÷ Sanio
Anaro ÷ (ALNi;
÷ 16102173 ÷ Assalio ao Dcpariancnio dc Maicrial
Crafico da Poliiccnica da USP, na Cidadc Univcrsiiaria
÷ (ALNi;
÷ 21102173 ÷ Assassinaio do concrcianic
poriugucs Manocl Hcnriquc dc Olivcira, à Fua da Mooca,
3328 ÷ (ALNi.

NOTA DO AUTOF. ÷ So conscgui dados cn ninIas
pcsquisas aic 21102173, apcsar dc pcrnancccr no DOI
aic 24101174.

293


EM BRASÍLIA

En novcnlro dc 1973 con a saída do Ccncral
Hunlcrio dc Souza Mcllo, do Conando do II E×crciio,
acciici o conviic para scr Insiruior na Escola Nacional dc
Infornaçõcs cn Drasílía.
Scria una vida nova, nais calna. Dcscansaríanos
un pouco da icnsao diaria por quc passavanos.
A saída dc un lugar ondc vivcnos quairo anos, ondc
fizcnos ianios anigos, ondc csiavanos iao anlicniados,
nos angusiiava un pouco. Alcn disso. Drasília, naqucla
cpoca, cra considcrada por nuiios cono Iorrívcl para sc
vivcr.
Foran nuiias s dcspcdidas, cnirc clas una,
ofcrccida pclos clcncnios do DOI1CODI, alguns
ncnlros do DOPS, da Sccrciaria dc Scgurança c anigos
quc nos ofcrcccran un janiar.
Mcu Sulconandanic dcu dc prcscnic para Pairícia,
una cacIorrinIa PinscIcr quc nos aconpanIaria
duranic 10 anos.
Una das dcspcdidas nais cnocionanics nos foi fciia
pclos ncnlros cncarrcgados da nossa scgurança. Foi
un cIurrasco, na Esirada para Sao Carlos, ondc
c×isicn nuiios quiosqucs c ioda una infra-csiruiura
con cIurrasquciras, lanIciros cic...
Foi ncssc local quc nos rcuninos, ninIa fanília c os
ncus Ioncns. Apos o cIurrasco, a fcsia acalou cn
cIoradcira.
294
O ºCordo noiorisia" nos dcu una Nossa ScnIora cn
lronzc, para quc nos aconpanIassc c proicgcssc.
O vclIo E×pcdiio cra o unico quc csiava conicnic,
pois icndo sc aposcniado, ja viuvo c scn filIos, dccidira
vir norar conosco.
ºFazcndciro" iirou fcrias c junio con o ºVclIo" vcio
nun carro para nos dar a colcriura duranic a viagcn,
para clcs julgada indispcnsavcl.
A viagcn para Drasília foi c×icnuanic. Nun carro,
ºFazcndciro" c o vclIo E×pcdiio con paric dc una
pcqucna nudança, ncccssaria para os princiros dias dc
nossa csiada, aic a cIcgada da nudança.
No ncu carro, cu, Joscíia, Pairícia, Dionísia (nossa
cnprcgadai c una gaiola con PinguinIo, o passarinIo
dc Pairícia, c a nais nova aquisiçao da fanília, CIcric, a
pinscIcr quc iinIa 20 dias dc nascida c calia na palna
da ninIa nao. Volia c ncia iínIanos quc rciira-la dc
lai×o do pcdal do frcio, ondc procurava sc cscondcr.
A cada duas Ioras cra ncccssario una parada para
dar agua a CIcric c ao PinguinIo. Para conplciar, ja
pcrio dc Coiania a ºcolcriura" cnguiçou c ficanos
rciidos cnquanio ºFazcndciro" fazia os rcparos no carro.
Fcsuliado, vicnos nos, dando colcriura à ºcolcriura".
Dorninos cn Coiania c, finalncnic cIcganos.
Iniciava-sc una nova ciapa dc nossas vidas.
O niliiar c assin ncsno, scnprc iniciando nova
vida, novos anigos, anlicniando-sc a novas siiuaçõcs.
A cidadc cra fria, csquisiia, nao sc via gcnic pclas
ruas. O silcncio da noiic nao nos dci×ava dornir, iao
acosiunados csiavanos con o lurlurinIo da Avcnida
Sao Joao, ondc rcsidíanos cn Sao Paulo. O ºiic-iac" do
rclogio conscguia inconodar aic a nin (iodo o ariilIciro
quc sc prcza c un pouco surdoi.
295
Drasilia, naqucla cpoca cra conIccida cono a cidadc
dos cinco ºD". Dcslunlrancnio, Dcccpçao, Dcscspcro,
Dcsquiic, Dcncncia.
Concçanos lcn. nao nos dcslunlranos, porianio
nao Iouvc dcccpçao. Joscíia cscapou do dcscspcro, pois
logo arranjou un cnprcgo na FIodia; cono pronoiora
dc vcndas, o quc cncIia aic dcnais o scu icnpo. Nao
Iouvc o dcsquiic, pois cla nao voliou à sua cidadc dc
origcn. Porianio, dos cinco ºD", conIcccnos apcnas a
dcncncia, pois passanos a adorar Drasília.
Nao iínIanos iranquilidadc, Ia ianio icnpo, quc aos
poucos fonos nos cncaniando con o sosscgo dc Drasília.
O princiro ano, 1974, passci cono Insiruior-CIcfc
do Curso dc Opcraçõcs da Escola Nacional dc
Infornaçõcs.
No ano scguinic fui convidado para iralalIar no
Ccniro dc Infornaçõcs do E×crciio (CIE×i, un orgao do
Calincic do Minisiro.
Nossa fclicidadc foi conplcncniada con a cIcgada
dc nossa scgunda filIa, Fcnaia. Ela nasccu lcn
clarinIa, un cncanio dc ncnina. Pu×ou para o lado da
fanília DrilIanic, originaria dc Napolcs, Iialia.
Joscíia sonIando cn norar nuna casa, falava
pcrnancnicncnic cn conprar un icrrcno no Lago.
Afinal, a fanília agora csiava grandc.
Dccidinos vivcr apcnas con os vcncincnios dc un
Tcncnic-Coroncl. A graiificaçao dc Calincic quc cu
rccclia c o salario dc Joscíia, alias c×cclcnic, cran
guardados rcligiosancnic, junio con a dupla ajuda dc
cusio quc rccclcra na ninIa novincniaçao (naqucla
cpoca qucn vinIa para Drasília rccclia as ajudas dc
cusio cn dolro. Era a fanosa dolradinIai. Tudo ia
scndo guardado para a conpra do sonIado icrrcno.
296
No Lago Sul nao podíanos ncn pcnsar. Ja naqucla
cpoca csiava fora dc nossas cogiiaçõcs.
Finalncnic, dcpois dc varias idas c vindas,
dcscolrinos o anuncio dc un icrrcno no Lago Noric, na
OI 3, Conjunio 1, por un prcço accssívcl, cnlora
iivcsscnos quc conplcncniar as nossas ccononias con
un pcqucno cnprcsiino no Danco do Drasil.
Fonos vcr o icrrcno. Nao conscguinos localizar a sua
posiçao c×aia. Nao Iavia ncn rua alcria no local. Tudo
cra ainda un ccrrado naiivo. Fui à Tcrracap c, airavcs
dc una ia×a, una cquipc dc iopograios dcnarcou o
local con quairo csiacas dc nadcira.
Conpranos o icrrcno. Aí concçaran os nossos
sonIos. Joscíia passava as Ioras vagas fazcndo as
planias da nossa fuiura casa.
Pago o cnprcsiino, surgiu a oporiunidadc dc,
airavcs da Coopcraiiva Haliiacional MarccIal
Diiicncouri, cnirarnos nun lançancnio na SON 115, no
Plano Piloio.
Conpranos, na plania, un c×cclcnic apariancnio dc
quairo quarios, con salao, dcpcndcncias, garagcn
privaiiva cic... Apos cnorncs sacrifícios financciros
conscguinos pagar a poupança. O rcsianic scria
financiado pclo DNH.
Duranic csic icnpo, os sonIos da casa coniinuavan.
Conpranos nudas dc arvorcs fruiífcras quc planianos
no icrrcno c, ircs vczcs por scnana, saíanos da SON
103, ondc noravanos, con agua cn canlurócs para
nolIar as planias da fuiura casa. SonIar nao faz nal,
algun dia icríanos a nossa casa. Às vczcs cIcgavanos
ao icrrcno c, cono dcccpçao, víanos quc algunas
planias csiavan arrancadas.
Enquanio isso, o cdifício ia sulindo. Agora
297
dividíanos nossas Ioras vagas cn visiias cnirc o ºncu
apariancnio" c a ºfuiura casa dc Joscíia".
O iralalIo na FIodia cra dcsgasianic c Joscíia a
consclIo dc un anigo quc scrvia conigo no CIE×,
rcsolvcu fazcr un concurso para, o PFODASEN
(Proccssancnio dc Dados do Scnado Fcdcrali. Passou no
concurso. Ouando ionou possc, dci×ou o iralalIo dc
Pronoiora dc Vcndas da FIodia.
Eu, no CIE×, csiava nuiio saiisfciio. O iralalIo cra
lon c às vczcs viajava.
As crianças crcscian con saudc c a vida scguia
roiincirancnic, scn alios ncn lai×os.
En 1977, o apariancnio ficou pronio. Para
dcscspcro ncu c alcgria dc Joscíia, o Danco do Drasil
quis conprar dois prcdios, dos quairo quc a nossa
Coopcraiiva Iavia consiruído. Fcsolvi vcndcr o ncu
apariancnio c assin fui incluído nun dos cdifícios quc
scrian colocados à vcnda. Na ocasiao, o Danco do Drasil
pagou un pouco nais dc Cr$600.000,00 à visia c
assuniu o rcsianic da dívida junio à Cai×a Econónica
Fcdcral.
Agora so nos rcsiavan o icrrcno no Lago Noric, os
Cr$600.000,00 c os sonIos da fuiura casa.
Eu nao qucria consiruir, pois ja con quairo anos dc
Drasília, podcria scr iransfcrido a qualqucr noncnio.
Procuranos cniao una casa, quc caso nao fossc do
nosso ioial agrado, dcniro das nossas possililidadcs
financciras, pudcsscnos rcfornar.
Enconiranos una, a nossa casa aiual, ncnor do quc
c Iojc. Dcnos ao propriciario, Sr. Valin, un grandc
anigo, o nosso icrrcno, avaliado cn Cr$200.000.00,
nais os Cr$600.000,00 quc rccclcnos pcla vcnda do
agio do apariancnio c financianos o rcsianic,
298
Cr$550.000,00, pclo DNH, cn 15 anos.
En agosio dc 1977, rcalizavanos o sonIo dc icrnos
una casa cn Drasília. Sinplcs, nas nossa.
A rcforna logo foi iniciada para quc cn dczcnlro nos
nudasscnos.
Mais una vcz os nossos planos foran nodificados.
Fui noncado para o Conando do 16.° CAC, cn Sao
Lcopoldo. Ncn cIcganos a norar na casa, a aluganos.
O proprio alugucl cra suficicnic para pagar o DNH.
299


NO 16.° GAC

En janciro dc 1978, pariinos para una nova vida,
cn Sao Lcopoldo, FS. Agora, scn a graiificaçao dc
Calincic c scn o salario dc Joscíia, quc ganIava ianio
quanio cu.
A viagcn foi o ncsno drana. O carro cniupido dc
coisas dc princira ncccssidadc, duas crianças, Joscíia,
D. Cclina, nossa cnprcgada c CIcric. PinguinIo, o
passarinIo, ja Iavia norrido.
Plancjanos a viagcn cn quairo ciapas.
A princira foi Drasília-Filcírao Prcio. Aí aconicccu o
princiro prollcna. CIcric nao podia ficar no Ioicl. As
crianças cIoravan. A soluçao foi coloca-la nun canil da
Polícia Miliiar, o quc foi fciio sol proicsio dc iodos. Apos
o janiar fonos visiia-la c a cnconiranos quasc cn
csiado dc cIoquc. A coiiada, acosiunada con iodos os
ninos da casa, quando sc scniiu so, icndo nos canis
vizinIos cnorncs cacs pasiorcs quc laiian para cla o
icnpo iodo, ficou iao apavorada quc ncn nos
rcconIcccu. Soluçao cnconirada. nun calor dc 35
graus, Joscíia vcsiiu un poncIo dc la c sol clc,
cscondida, CIcric cnirou, clandcsiinancnic, no Ioicl. A
cada Iospcdc quc passava no corrcdor, iapavanos a
loca da cacIorrinIa para quc nao laiissc. Na nanIa
scguinic, a ncsna ccna sc rcpciiria para rciirar CIcric
do Ioicl.
Na scgunda ciapa, paranos cn Sao Paulo. A fanília
300
foi para o Ioicl c cu fui para o DOI ondc dorni con
CIcric cn ncu quario.
Na icrccira ciapa, dorninos nun Ioicl à lcira da
csirada. No dia scguinic, cono dcscjavanos conIcccr
Ca×ias do Sul, fonos olrigados ianlcn, por causa da
CIcric, a dornir nun dos nclIorcs noicis da cidadc,
con calanas isoladas, garagcn cic.
No dia scguinic cIcganos ao nosso novo lar, cn Sao
Lcopoldo, FS. A casa do Conandanic do l6.° Crupo dc
AriilIaria dc CanpanIa cra una casa nuiio loa, dc
csquina, con un lindo jardin, ondc vivcnos dois anos
naravilIosos.
Paric das insialaçõcs do quaricl cran dc nadcira c ja
lasianic aniigas. O pcssoal c×ccpcional, o naicrial
c×cclcnic, 95% das viaiuras disponívcis, os olusciros
155nn iodos pronios para cunprircn a sua nissao.
Scniia-nc rcalizado cono oficial do E×crciio no
conando dc una Unidadc da ninIa Arna, a AriilIaria,
ninIa prcfcrida dcsdc os icnpos dc ginasio.
O Crupo csiava scnprc ºna ponia dos cascos", a
insiruçao ninisirada con grandc vigor c nos c×crcícios
cn canpanIa, con iiro rcal, so rccclíanos clogios dc
nosso Conandanic da AriilIaria Divisionaria.
Conscgui irazcr a fanília dos soldados para dcniro do
quaricl. O Dia do Soldado, a daia do anivcrsario do 16.°
CAC, o Dia do Fcscrvisia, o Dia da AriilIaria c a Daia
Magna da Pairia, cran concnorados con o quaricl
cIcio dc civis. Civis da conunidadc, c×-soldados do
Crupo, faniliarcs dc soldados cic. Ncsscs dias, dcpois da
solcnidadc niliiar, cada una das quairo Daicrias rccclia
os scus convidados para un cIurrasco, scguido dc una
discoicca. Ncssc dia cu auiorizava quc scrvisscn cIopc.
Os oficiais cia Daicria csiavan scnprc aicnios para
301
cviiar c×ccssos no cIopc ou na discoicca. Nunca iivc
qualqucr prollcna c ningucn passou dos liniics.
À noiic, ncssas ncsnas daias, rccclíanos a
conunidadc civil c niliiar para un janiar.
Con os Sargcnios c os Calos dc carrcira ianlcn
fazíanos rcuniõcs, ondc clcs, con suas csposas,
conparccian.
O Naial cra una fcsia, con Papai Nocl, una grandc
arvorc dc Naial c prcscnics para as crianças, scguido dc
una fcsiinIa no FancIo do Crupo.
Dcnirc iodas as fcsias quc fazíanos, a nais
cnocionanic, para nin, foi a do anivcrsario do Crupo,
no ncu uliino ano dc Conando.
Divulganos, airavcs dos jornais das cidadcs
pro×inas, un conviic a iodos os rcscrvisias do 16.° CAC
para quc, ncssc dia, vicsscn ao quaricl ºnaiar as
saudadcs".
Naqucla nanIa dc 19 dc scicnlro dc 1979
concçaran a cIcgar os aniigos ariilIciros. O quaricl
ficou cIcio. Aconicccran as ccnas nais cnocionanics.
ConpanIciros quc scrviran junios Ia 46 anos,
conpanIciros dc iurnas nais rcccnics, iodos sc
alraçando, lcnlrando o scu icnpo dc soldado, alguns
con lagrinas nos olIos.
Ncssc dia cIcguci ccdo ao quaricl. Lcvci, cono
scnprc, ninIa nulIcr c ninIas filIas, para
pariiciparcn das fcsiividadcs.
Ouando cIcganos ao poriao dc cnirada, vi un
scnIor lcn idoso quc nc parccia ºpcrdido" naquclc
lurlurinIo. Salici do carro para au×ilia-lo. Nas suas
naos, un anarclado Ccriificado dc Fcscrvisia aicsiava a
sua passagcn naqucla Unidadc Miliiar.
Travanos o scguinic dialogo.
302

÷ Don dia, sou o Tcncnic-Coronci Usira,
Conandanic do Crupo. O scnIor vcio para a nossa
fcsia?
÷ Sin. Li o scu conviic nas noiícias niliiarcs do
Corrcio do Povo, dc Porio Alcgrc, c rcsolvi conparcccr.
÷ Óiino. O scnIor nao qucr ir no carro conigo?
÷ Nao, prcfiro ir a pc. O scnIor nao dcvc salcr, nas
Ia 46 anos passados cu, cono soldado, acanpci aqui
ncsic local, nuna larraca, c au×ilici a lcvaniar csic
Ouaricl. Eu vi csic Ouaricl nasccr. As vczcs passava por
aqui, princiro con os ncus filIos c dcpois con os ncus
ncios. Ha alguns ncscs airas, csiacionci o ncu carro
aqui pcrio c foiografci a cnirada do Crupo. Dcpois
dcsscs 46 anos, csia c a princira vcz quc vou pisar
ncssc solo. Prcfiro, porianio, sulir a pc csia colina.
÷ Pois cu vou con o scnIor. Vanos os dois
rcncnorar, junios, os scus icnpos dc soldado.

Ncssc dia o quaricl foi dclcs. Eran nais dc
scisccnios. Cada un rccclcu una loina azul, a cor da
AriilIaria, con un disiiniivo do 16.° CAC. Eniraran cn
forna c a fcsia foi dclcs. A solcnidadc foi prcsidida pclo
c×-Conandanic nais aniigo prcscnic, o Ccncral F1
Marcos KrucIin. O Hino Nacional c a Cançao da
AriilIaria ºc×plodiran" naquclcs pciios vilranics.
Dcpois, cono sc o icnpo nao Iouvcssc passado, clcs,
scguidos pcla nossa iropa, dcsfilaran pclo quaricl, con
landa, c iudo o quc iinIan dirciio. A cadcncia, a
princípio inccria, logo sc iornou unifornc.

Tcrninada a solcnidadc niliiar, no FancIo dos
Soldados, por scr o nais anplo, ncdicos, advogados,
303
dcniisias, cngcnIciros, ccononisias, niliiarcs,
adninisiradorcs dc cnprcsas, nccanicos, carpiniciros c
opcrarios das nais divcrsas profissõcs sc acoiovclavan
para, cnirc un guarana, un pasicl c un cacIorro
qucnic, rclcnlrar a sua vida na cascrna.
No carnaval fizcnos o ºDloco do 16", fornado pclos
oficiais c suas csposas. Drincavanos no Orfcu c no
Cinasiica, os nclIorcs clulcs da cidadc.
O rclacionancnio cnirc a conunidadc civil c o 16.°
CAC foi o nclIor possívcl.
No Crupo, cranos una fanília. Oficiais, Sargcnios,
Calos c Soldados. Para conplciar, o 16.° CAC foi o
canpcao nas Olinpíadas da 6.° Divisao dc E×crciio.
Sao Lcopoldo c una cidadc gosiosa, linpa, con
nuiios dcsccdcnics dc alcnacs, arlorizada c ioda
florida. Esia a 30 ninuios dc Porio Alcgrc.
Foran dois anos incsquccívcis, dos quais icnIo as
nais graias lcnlranças. Anos c×ccpcionais para nin,
para ninIa nulIcr c para ninIas filIas. Esias, quc
passaran os dois anos lrincando no quaricl,
aprcndcran, dcsdc ccdo, nuiio a rcspciio do E×crciio c,
a c×cnplo dos scus pais, passaran, ianlcn, a ana-lo.
Alcn disso iudo, cu csiava pcrio dc Sania Maria c
assin podia visiiar os ncus pais con nuiia frcqucncia.
Cono iudo quc c lon dura pouco, csscs dois anos
ºvoaran" c quando alri os olIos ja csiavanos voliando
para Drasília, por nais quairo anos, aic quc pariinos
novancnic, agora para o Uruguai.
Dc Sao Lcopoldo ficaran as lcnlranças do Padrc
Fcus; do Odilon, ncu noiorisia c Vcra; dos Calos
FocIa, Mcniz, Kologcsli c a iurna do rancIo; dc Aloísio
c Clara, CaninIa c Dclora, Draga c Crisiina, Mourao c
DciinIa, Fcrnandao c Cida, Eugcnio c Ló, Polly c Faiina,
304
Zanlrano c Olga, Dr. Lcdo c Virgínia, Dr. Dcnjanin c
Lcda, Ncori c Dcairiz, Araujo c Silvana, Poiricl c Tania;
do Py Luca, Claudio, Pcdro, Foldao, Aniccio, Cusiodio,
Afonso; dos Crisa, dos AllrccIi, dos Fiizcl, dos
ScIncidcr, dos Fossi, dos Pciry; do Juiz Sidnci Sinon,
dos Dins; do Dr. AiIos, Sr. Cildo c Dcrnadcic, Filciro
Pircs, Marisa Fallcr, Nair Fossciio, Cclcsic Dorgcs,
Ziiclla c dos Aquicy; dos nossos vizinIos. Fcni c
Laurcna, Fosc c filIos, OiIo Dlcssnann; do ncu
jornalciro, do Ncnc, da Fcvisia Fua Crandc, do Jornal
Valc dos Sinos, do OrpIcu, do Cinasiica, do Clulc do
Espcio, do Crupo do Lyons c dc nuiios ouiros anigos.
305


AORQUESTRA AORQUESTRA AORQUESTRA AORQUESTRAÇÃ ÇÃ ÇÃ ÇÃO OO O

306


UM BRINQUEDO MACABRO?

En un doningo à iardc, dia 5 dc dczcnlro dc 1971,
cu dcscansava cn ninIa rcsidcncia, convcrsando con o
ºvclIo" E×pcdiio, ouvindo os scus ºcasos" da cpoca cn
quc clc iralalIava cono Scgurança dc Cciulio Vargas.
Os ouiros ircs ncnlros da cquipc quc dava proicçao a
nin c à ninIa fanília sc divcriian con as avcniuras do
ºVclIo". Elc cra un c×pcrincniado policial. Ja fora da
Polícia Fcdcral, da Cuarda Civil c agora cra da Polícia
Miliiar. Confiava dcnais no ºVclIo". Era un ºcao dc
guarda", dc longc ºfarcjava" c scniia a prcscnça dc iudo
quc fossc csiranIo. Un grandc policial c dcvoiado anigo
quc scnprc sc c×pós para proicgcr a nin c à ninIa
fanília.
Pcdro E×pcdiio dc Morais norrcu ja aposcniado,
cono 1.° Sargcnio da PM dc Sao Paulo.
Eran nais ou ncnos 16 Ioras quando o iclcfonc
iocou. O Oficial dc Dia pcdia a ninIa prcscnça urgcnic.
Acalara dc Iavcr un grandc iiroicio na Fua Cardoso dc
Alncida, Dairro do Sunarc, cnirc a Polícia Miliiar c ircs
icrrorisias.
Lcnlrci-nc quc na Fcuniao da Conunidadc da
uliina quaria-fcira, cu pcdira ao CIcfc da 2a. Scçao da
Polícia Miliiar, quc clcs colocasscn algunas larrciras
nos provavcis locais dc passagcn dos icrrorisias.
Confornc o conlinado, apos un csiudo da Scçao dc
Analisc do DOI, cscolIcnos alguns locais críiicos c
307
indicanos as zonas dc naior aiuaçao icrrorisia para quc
a Polícia Miliiar noniassc as larrciras.
O iíroicio quc acalara dc ocorrcr fora fruio do
aicndincnio da Polícia Miliiar ao pcdido quc fizcranos
duranic aqucla rcuniao.
Incdiaiancnic nc dirigi ao local, icndo ao ncu lado,
con a nciralIadora scnprc pronia, o ºVclIo E×pcdiio".
En poucos ninuios nc inicirci dos faios.
J.M.D. (Claudio, Casiro ou Fafacli vinIa con sua
conpanIcira c C.F. (Marcosi nun Volls cIcio dc
lonlas dc falricaçao cascira. En podcr dclcs csiava
una nciralIadora INA c un rcvolvcr calilrc 38.
Os ircs icrrorisias pcricncian à Açao Lilcriadora
Nacional (ALNi.
A conpanIcira dc ºCLÁUDIO" cra L.T, quc usava os
noncs falsos dc Sucli Nuncs c Nair Fava. Scus
codinoncs cran ºDIA" c ºMIFIAM".
Ao prcscniircn a larrcira policial saíran do carro cn
dircçõcs difcrcnics, rcagindo a iiros. ºCLÁUDIO" norrcu
no local, ºMAFCOS" conscguiu fugir c ºDIA" foi fcrida
con un iiro na calcça. Dois PM ianlcn foran fcridos
no iiroicio.
Ouando cIcguci cnconirci ºDIA" cn csiado dc
cIoquc.
Providcncianos o scu inicrnancnio no Hospiial das
Clínicas, ondc foi opcrada con succsso.
Apos a alia ºDIA" vcio prcsa para o DOI, ondc
convalcsccu. Esiava nuiio alalada con a noric do scu
conpanIciro a qucn anava nuiio. Conira cla pcsavan
as acusaçõcs dc assalio ao Supcrncrcado Moriia, na
Fua Oraiorio; assalio ao Supcrncrcado Uiillraz, na Fua
Clodoniro Anazonas assalio ao rcsiauranic Hungaria,
na Fua Oscar Frcirc c lcvaniancnios para assalios.
308
Tcnpos dcpois. ºDIA" nc cIanou à sua ccla para nc
dizcr quc suspciiava csiar gravida. Incdiaiancnic rcagi
indignado, afirnando quc isso cra inpossívcl. conIccia
nuiio lcn ncus sulordinados c confiava nclcs. Caso
un crinc dcsscs iivcssc ocorrido cu scria o princiro a
salcr c o rcsponsavcl ja csiaria scvcrancnic punido.
MinIa rcaçao cra nornal, ja quc a csqucrda scnprc
nos inpuiava cssc crinc, o dc violcniar pcssoas prcsas.
ºDIA", cspaniada con a ninIa rcaçao rcspondcu.
÷ Nao, Major, sc cu csiivcr gravida, o filIo c do ncu
conpanIciro ºCLÁUDIO".
Incdiaiancnic cIanci un ncdico quc pcdiu os
c×ancs ncccssarios, os quais aicsiaran a sua gravidcz.
ºDIA" csiava conicnic c dizia quc gosiaria quc a criança
fossc un ncnino para icr o ncsno nonc do pai.
Enirci cn coniaio con a fanília dcla, quc norava no
Fio. Scu irnao cra ncdico. ºDIA" conunicou-lIc quc
csiava cspcrando un filIo.
A pariir dcssc dia passanos a lcva-la, con cscolia,
porquc scnprc Iavia possililidadcs dc una icniaiiva dc
rcsgaic, ao Hospiial das Clínicas para fazcr o prc-naial,
pcrnancccndo prcsa no DOI.
309


ºBIA" E SUAS AMIGAS

En 25 dc janciro dc 1972 o DOPS prcndcu no Fio dc
Janciro, D.T.M, nissci, quc usava os noncs falsos dc
Luciana Sayori SIindo, Áurca Tinoco Endo c os
codinoncs dc ºCFISTINA" c ºLIA".
ºCFISTINA" sc dcslocara para o Fio a nando dc Y.X.P
(DICi, para colrir un ponio con E.P.F (Nclsoni.
Enquanio cspcrava ºNELSON", na Fua Aiaulfo dc Paiva,
Lcllon, foi prcsa.
ºCFISTINA" Iavia fciio un Curso dc CucrrilIa cn
Cula, duranic un ano c ircs ncscs, c pcricncia ao Scior
dc inicligcncia da ALN. Ainda nao pariicipara dc
ncnIuna açao arnada. Logo cn scguida, foi
cncaninIada, pclos Órgaos dc Scgurança, a Sao Paulo.
No início dc 1972, iirci uns dias dc fcrias c con a
fanília fui aic Sania Maria, FS, visiiar os ncus pais c
irnaos quc, aic Iojc rcsidcn naqucla cidadc. Ouando
cIcgava cn Sania Maria, rcncnorava os ncus icnpos
dc infancia. Fcvia os anigos c naiava as saudadcs.
Passcava pcla Dr. Dozano, pcla Avcnida Fio Dranco c
pcla Fua do Acanpancnio. Scniava nos lancos da
Praça SaldanIa MarinIo c visiiava o Fcgincnio Mallci,
ondc scrvira cono Aspiranic. Tonava cIinarrao con
ncu pai, ocasiao cn quc clc coniava para Pairícia
csiorias dos scus cacIorros ºCorrcnic", ºFonpc Fcrro" c
ºFura Parcdc". Nao dci×ava dc ir con a ninIa nac ao
Saniuario dc Nossa ScnIora Mcdiancira. Scnprc iirava
un icnpinIo para salorcar un galcio no Vcra Cruz.
310
OrgulIo-nc dc scr un filIo dc Sania Maria c scnprc
quc possívcl vou aic la, no nínino una vcz por ano.

Ouando rciornci das fcrias cnconirci ircs novas
prcsas. E.P.M.S, M.A.A c M.K.

E.P.M.S usava os noncs falsos dc Jandira Pcrcira
Carnaula, Lucia Alluqucrquc Vicira, Maria Tcrcsa
Condc Sandoval. Scus codinoncs cran ºJOANA".
ºKÁTIA" c ºESTELA". Conira clas pcsavan as scguinics
acusaçõcs. assalio ao Posio do Minisicrio do TralalIo,
na Água Dranca, SP, assalio ao Supcrncrcado Moriia,
na Avcnida Indianopolis, assalio ao Fcsiauranic
Hungaria, na Fua Oscar Frcirc1SP; lcvaniancnios para
assalios, aicniados, alcn dc roulo dc carros.

En 18 dc janciro dc 1972, quando dcscolrinos o
ºaparclIo" dc ºJOANA", cla rcsisiiu a iiros. No conlaic
lcvou un iiro dc raspao na calcça, quando icniava
pular un nuro para fugir. Caiu dc cosias. Nao sc salc
sc cn viriudc do iiro, ou da qucda, ficou scn conando
cn un dos pcs. ºJOANA" cra una carioquinIa dc olIos
vcrdcs, nuiio jovcn c loniia. Era casada con ouiro
niliianic quc fora lanido do país.
Lcvanos ºJOANA" para o Hospiial das Clínicas, ondc
foi iraiada. Dcpois, diariancnic, una Equipc a conduzia
àquclc Hospiial para iraiancnio fisioicrapico. Foi-lIc
rcconcndado quc caninIassc nuiio. Diariancnic, cra
rciirada da ccla para caninIar, ora anparada por un
ncnlro do DOI, por una conpanIcira c às vczcs por
nin.

M.A.A (Lila ou Incsi cra a ouira prcsa da ALN quc
311
cnconirci quando volici das fcrias. Fora prcsa cn 27 dc
fcvcrciro dc 1972. Era acusada dc icniaiiva dc colocaçao
dc una lonla no Mappin, roulo dc vcículos,
lcvaniancnio para assalios c aicniados, panflciagcn
arnada c picIaçõcs.
M.K cra a ouira prcsa quc convivia na ccla con ºDIA",
ºCFISTINA", ºJOANA" c ºLILA". Nao possuía noncs
falsos. Scus codinoncs cran ºSHIFUCA", ºISA", ºMIFA",
ºLÚCIA" ou ºDl". Foi prcsa cn 23 dc fcvcrciro dc 1972.
Pcsavan conira cla as scguinics açõcs. aicniado a
lonIa na Scars, Água Dranca; panflciagcn arnada;
roulo dc placas dc carros; lcvaniancnio para assalios c
aicniados.

Alsorvido con os prollcnas do DOI, pouco icnpo
rcsiava para a fanília. Diligcncias, rclaiorios c rcuniõcs
nc lcvavan a csiar pcrnancnicncnic cn coniaio con
os prollcnas quc ocorrian no scrviço.
Os fins dc scnana, quando podia, dcdicava à fanília.
Ia con Joscíia c Pairícia, agora con ircs anos, a un
parquinIo dc divcrsõcs. Enquanio Pairícia sc divcriia
nos lrinqucdos, Joscíia aiirava con cspingarda dc rolIa
c, cono iinIa loa poniaria, ganIava dc lrindc nuiios
naços dc cigarros.
Na volia para casa, scnprc prcocupado, passava pclo
DOI, para vcr o andancnio do scrviço.
A nossa ida aic la cra oiina para Pairícia. Ela
lrincava con o Calcçao c a NcguinIa, cacIorros
nascoics do Dcsiacancnio, corria pclo paiio, passava dc
colo cn colo.
Para os ncus conandados a prcscnça dclas naquclc
Órgao cra un alsurdo, pois cu csiava conirariando as
ncdidas dc scgurança. Ouando cIcgavanos, alguns
312
prcsos csiavan no paiio ionando lanIo dc sol. Elcs
podcrian infornar às suas Organizaçõcs quc aos
doningos cosiunava ir ao DOI aconpanIado da fanília.
Esic cra un dado nuiio inporianic caso clcs icniasscn
nos scqucsirar.
En un dcsics fins dc scnana cIcganos ao DOI.
ºDIA", ºCFISTINA", ºLILA" c ºSHIFUCA" ionavan lanIo
dc sol c cscuiavan nusica, cnquanio ºJOANA" fazia
scus c×crcícios diarios, anparada por un ncnlro do
Dcsiacancnio. Eu Iavia rccclido os rcsuliados dos
c×ancs dc ºDIA" c concniara con ninIa nulIcr quc
una das prcsas csiava gravida. Joscíia, cono scnprc
scniincnial c ronaniica, Iavia sc cnocionado nuiio.
Inaginava ºDIA" sofrcndo con a noric do conpanIciro c
scn o apoio da fanília, quc norava no Fio. Insisiia
conigo para quc a dci×assc falar con cla. Eu rcluiava,
apcsar dc quc no fundo pcnsava scr una coisa loa.
Ncsic dia, anic a insisicncia dc Joscíia aprcscnici-a,
juniancnic con Pairícia, às cinco prcsas.
TínIanos no carro nuiios naços dc cigarros, ganIos
no parquinIo. MinIa nulIcr ofcrcccu-os a clas quc cn
princípio rcluiaran cn acciiar. Convcrsaran un pouco
c fonos cnlora.
En ouiros fins dc scnana a ccna sc rcpciiria c
assin, aos poucos, foi-sc iniciando un rclacionancnio
cn princípio frio c dcpois nuiio cordial. Nas convcrsas
quc naniinIan nao iraiavan dc políiica, dc idcologias
ou dc rccupcraçao. Apcnas Iavia un scniincnio dc
apoio, cono sc fosscn vizinIas, scparadas por un nuro
quc nao as inpcdia dc dialogar.
A prcscnça dc Joscíia c dc Pairícia sc iornou una
roiina para aquclas prcsas. Coniavan con clas c, no
Iorario do lanIo dc sol, passcavan pclo paiio. Essas
313
noças nao soncnic acciiavan, cono rcclanavan a
prcscnça dclas. Vicran as aulas dc iricó para fazcr o
cn×oval do lclc dc ºDIA", as aulas dc crocIc ondc cran
fciias llusas para uso das cinco. Enquanio Joscíia
iralalIava con unas, cnsinando-lIcs ianlcn
iapcçaria, as ouiras quc nao gosiavan dc iralalIos
nanuais lrincavan con Pairícia Ela cra o ponio alio,
gordinIa, loniiinIa, corrcndo pclo paiio, prccncIcndo
as Ioras soliiarias daquclas jovcns.
Aos poucos, confiança adquirida dc anlos os lados,
rcspciiadas as ncdidas dc scgurança, concçaran as
confidcncias.
ºDIA" falava do scu narido ºCLÁUDIO", do scu
ºaparclIo" sinplcs, nas con conforio, das coriinas dc
×adrcz nas janclas, cnfin, do scu lar.
ºJOANA" lcnlrava o narido, c×ilado no CIilc, scn
noiícias, cIcia dc saudadcs.
ºCFISTINA" falava dc sua vida dc dificuldadcs
quando fora fazcr o curso cn Cula.
ºLILA" c ºSHIFUCA", dc suas fanílias, dc scus planos
para o fuiuro.
D. Cclina, nossa cnprcgada, ja prcparava nos
doningos, scnprc alguna coisa gosiosa, una ioria, un
lolo, às vczcs, salgadinIos.
Assin, o icnpo ia passando c a larriga dc ºDIA"
crcsccndo.
Pairícia, às vczcs sozinIa, vinIa para DOI c cniao
aquclas jovcns dcdicavan-sc ioialncnic a cla.
Drincavan dc roda, coniavan csiorias c quando o icnpo
dc pcrnancncia fora da ccla acalava, pcdian quc
dci×asscn ninIa filIa nais un pouco con clas, o quc
cu fazia con ioda a iranquilidadc. Pairícia gosiava dclas
c clas iraiavan nuiio lcn ninIa filIa. Nao Iavian
314
griios dc Iorror c clas nao cran ioriuradas cono afirna
Moacir Olivcira FilIo cn scu ariigo ºDFINOUEDO
MACFADFO". Eu nao via ncnIun inconvcnicnic quc
clas iivcsscn ao scu lado a ninIa filIa quc sc divcriia c
as divcriia con as suas lrincadciras.
Todas ja iinIan sido inicrrogadas, ja Iavian
passado pclo DOPS. CIcgara a Iora dc nanda-las para
o Prcsídio Tiradcnics, ondc aguardarian o julgancnio,
ºDIA", no cnianio, pcdiu quc a naniivcsscnos no
DOI, pois iinIa ccricza dc quc ali coniinuaria a scr lcn
iraiada, a fazcr o scu prc-naial. Salia quc no DOI icria
ioda a assisicncia aic o noncnio do nascincnio dc scu
filIo. Ccdi, dci×aria quc pcrnancccssc aic o nascincnio
da criança. As ouiras irian para o Prcsídio.
Enircianio, ºJOANA", ºCFISTINA", ºLILA" c
ºSHIFUCA" pcdiran para coniinuar, fazcndo conpanIia
a ºDIA".
Lcvando cn conia nais o coraçao do quc a razao,
conirariando alguns dc ncus sulordinados, lcvci a
siiuaçao à considcraçao dc ncus cIcfcs incdiaios. Elcs
pcrniiiran a pcrnancncia daquclas cinco prcsas nas
nossas dcpcndcncias aic o nascincnio da criança,
quando cniao scrian iodas iransfcridas para o Prcsídio.
O nosso rclacionancnio cra cada vcz nclIor.
Fazíanos fcsiinIas cn scus anivcrsarios. Elas
pariicipavan dc nossas concnoraçõcs c, nuiias vczcs,
alnoçavanos junios no rancIo.
ºDIA" alcn do quc rccclia dos scus faniliarcs,
prcparava, junio con as ouiras prcsas, o cn×oval c cu fiz
una lisia cnirc os inicgranics do DOI. Con o quc
arrccadanos conpranos un prcscnic para a criança.
Finalncnic cIcgara o dia. ºDIA" icvc, no Hospiial das
Clínicas, o scu filIo. Era un ncnino norcno c foric.
315
Mandanos florcs, fonos visiia-la c pariilIanos da sua
fclicidadc.
Nos, os ºassassinos", ºcsiupradorcs dc nulIcrcs";
nos quc ºolrigavanos as prcsas a aios lilidinosos"; quc
ºarrancavanos as unIas dos prcsos"; quc ºioriuravanos
os pais na frcnic dc criancinIas"; quc ºprovocavanos
alorios cn nulIcrcs"; nos, ºos nonsiros", Iavíanos,
duranic oiio ncscs conpariilIado da cspcra do filIo dc
ºDIA", dando-lIc ioda a assisicncia prc-naial, c do
iraiancnio dc ºJOANA". Nos iínIanos infrigido nornas
para nanicr junias aquclas cinco jovcns quc o dcsiino
colocara cn nossas naos c quc prcfcriran ficar no DOI
aic o nascincnio da criança.

No dia 5 dc scicnlro dc 1972, iodas clas foran
aprcscniadas ao Prcsídio Tiradcnics, con o scguinic
Ofício.

ºMINISTEHIO DO EXEHCITO ÷ II EXEHCITO ÷ OUAHTEL-
GENEHAL ÷ CODI/II EX ÷ DOI ÷ Suo Puuío ÷ SP ÷
OFÎCIO N.´ 5?4/?2-E/2-DOI. En U5 dc sctcnI)o dc l9?2
÷ Do CIc]c du 2u. Scc/II Exc)cíto ÷ Ao S) Dí) dc
HccoíIíncnto dc P)csos Tí)udcntcs. Assunto. Soíícítucuo
l. O Exno S). Gcn CIc]c do Estudo-Muío) do II
Exc)cíto, CIc]c do Ccnt)o dc Opc)ucocs dc Dc]csu
Intc)nu, íncunIíu-nc dc, con]o)nc cntcndíncntos uc)Iuís
nuntídos cnt)c o Conunduntc do DOI/CODI/II EX c cssc
Dí)cto), soíícítu)-uos quc us p)csus uIuíxo, o)u
up)cscntudus, sc]un )ccoíIídus cn unu ncsnu ccíu,
possíIííítundo, dcssu ]o)nu, quc sc]u po) cíus ncsnus
p)cstudu ussístcncíu u L.T, u quuí sc cncont)u, uíndu, cn
cstudo dc conuuícsccncu po) tc) dudo u íuz )cccntcncntc.
u. M.A.A;
I. M.K;
316
c. E.P.M.S;
d. D.T.M;
c. L.T.
2. Nu opo)tunídudc, up)cscnto-uos p)otcstos dc
consídc)ucuo. (Ass) Fíuuío Hugo Línu du HocIu ÷ Ccí ÷
CIc]c du 2u. Scc/II Exc)cíto ÷ Po) Dcícgucuo. Cu)íos
AíIc)to H)ííIuntc Ust)u ÷ Mu] ÷ Cnt do Dcstucuncnto dc
Opc)ucocs dc In]o)nucocs.¨

Concluindo o cpisodio narrado ncsic capíiulo c
iranscriio o ariigo pullicado na inprcnsa, logo apos as
acusaçõcs da Dcpuiada Dcic Mcndcs. O auior, ScnIor
Moacyr dc Olivcira FilIo, c o aiual Dircior do
Dcpariancnio dc Turisno (DETUFi, do Disiriio Fcdcral.

BRINQUEDO MACABRO
MOACYF O. FILHO
Ediior dc Políiica

ºA aiiiudc do prcsidcnic Josc Sarncy, nandando
dcniiir das funçõcs dc adido niliiar da cnlai×ada
lrasilcira no Uruguai, o coroncl Carlos Allcrio DrilIanic
Usira, nao podc, cn Iipoicsc alguna, scr cncarada
cono rcvancIisno. Ao conirario, foi una ncdida jusia c
cocrcnic.
O coroncl Usira foi duranic a naior paric dos anos
70 o conandanic da irisicncnic cclclrc Opcraçao
Dandciranics, oficialncnic conIccida cono DOI-CODI
do E×crciio, ondc aicndia pclo nonc dc gucrra dc ºDr.
Tilirica". Cono cIcfc da ODAN, Usira na cpoca ainda
317
najor, foi dirciancnic rcsponsavcl por ioda soric dc
violcncias, ioriuras, scqucsiros, ºdcsaparccincnios" c
assassinaios ocorridos naqucla dcpcndcncia niliiar nos
cIanados ºanos ncgros da rcprcssao". Por isso ncsno,
clc cncalcça a naioria das lisias dc ioriuradorcs
divulgadas, nos uliinos anos, pclos Coniics dc Anisiia c
c o 18.° nonc da rclaçao rcccnicncnic aprcscniada ao
Congrcsso Nacional pclo dcpuiado Josc Ccnoíno (PT-SPi.
Por nais quc sc inicrprcic quc a anisiia icnIa o
nagico don dc apagar o passado, a ncsna anisiia nao
podc scr lcnlrada para nanicr cn posios dc confiança
da Nova Fcpullica figuras iao conpronciidas con o quc
dc nais icnclroso ocorrcu no Drasil dos anos 70.
Scgundo a dcpuiada Dcic Mcndcs, o coroncl Usira
passou a naior paric do icnpo cn quc csiivcran, por
ironia do dcsiino, oficialncnic convivcndo no Uruguai,
icniando jusiificar os scus aios, alcgando quc csiava
cunprindo ordcns. Scn duvida, isso c vcrdadc. Usira
cunpria ordcns supcriorcs c, diga-sc dc passagcn,
nuiio lcn cunpridas. Cono conandanic do DOI-CODI
clc cra c×ínio na aric dc ioriurar prcsos políiicos.
Mais do quc isso, dcnonsirava una iranquilidadc c
una adapiaçao ioial àquclc anlicnic dc icrror quc,
frcqucnicncnic, lcvava para o scu local dc iralalIo sua
propria filIa, na cpoca, una ncnina con nao nais do
quc 5 anos dc idadc.
Eu ncsno iivc o dcsprazcr dc scr scu ºIospcdc" por
algunas scnanas, cn 1972, c, cnlora nao icnIa sido
ioriurado por clc, conIcci dc pcrio suas salas dc
Iorrorcs.
Una das inagcns quc nais nc narcaran duranic
ninIa passagcn por la foi, scn duvida, as ccnas dc sua
filIa, passando iardcs quasc quc iniciras, lrincando na
318
ccla colciiva das nulIcrcs na carccragcn da Fua Tuioia,
nuiias dclas rcccn-saídas da ioriura.
Una pcssoa quc lcvava sua propria filIa para un
ccniro dc ioriuras, nao podc alcgar quc nao salia o quc
csiava fazcndo."

O ScnIor Moacyr O. FilIo icn iodo o dirciio dc
opinar a rcspciio dc assunios iao coniradiiorios.
Enircianio, cono clc icvc a Ionlridadc dc adniiir quc
duranic a sua pcrnancncia no DOI nao foi ioriurado por
nin, so posso crcr quc quando cscrcvcu ºDrinqucdo
Macalro" nao avaliou quc alcn dc aiingir aquclas
prcsas, a naior prcjudicada podcria scr una adolcsccnic
con 15 anos.
Por soric, as lcnlranças quc ninIa filIa icn do DOI
c daquclas noças sao nuiio loas. La, lrincando c
ionando sol no paiio do Dcsiacancnio, con ºJoana",
ºCrisiina", ºDia", ºSIíruca" c ºLila" c, aic ncsno
passando alguns noncnios con clas na ccla, clas sc
divcriian.
Scria possívcl quc prcsas rcccn-ioriuradas iivcsscn
un rclacionancnio iao lon con a filIa dc scu
ioriurador?
319


AEROPORTO I

ºO Coroncl DrilIanic Usira nao foi punido, nas,
scgundo fonics niliiarcs, csia narcado c nao scra nais
pronovido. Scu icnpcrancnio agrcssivo c a fana dc
icnpcrancnial sao conIccidos nos ncios niliiarcs, aic
ncsno pclo Minisiro Lcónidas Pircs Conçalvcs, con
qucn icn rclaçõcs dc anizadc. E ncnIun oficial
razoavclncnic infornado dcsconIccc quc DrilIanic
Usira foi ioriurador cn Sao Paulo. Un ouiro cpisodio dc
quc pariicipou o Ccl DrilIanic Usira, cniao Tcncnic-
Coroncl, foi quando scrvia no Calincic do c×-Minísiro do
E×crciio, Ccncral Silvio Froia, quc ariiculava un golpc
conira a alcriura políiica iniciada pclo c×-prcsidcnic
Cciscl.
Apos scr dcniiido por Cciscl, Froia voliou para o
Minisicrio do E×crciio c convocou iodos os Ccncrais
Conandanics dc E×crciios a Drasília, con o oljciivo dc
convcncc-los a cnfrcniar a dccisao do Prcsidcnic da
Fcpullica. E un dos organizadorcs dcssa csiraicgia foi o
Coroncl DrilIanic Usira. O Ccncral Hugo Alrcu, cniao
CIcfc do Calincic Miliiar, aniccipou-sc c foi para o
acroporio, conscguindo lcvar iodos os Conandanics dc
E×crciios à prcscnça dc Cciscl c iodos acalaran
prcsiando solidaricdadc ao Prcsidcnic. Mas o Coroncl
Usira, agrcssivo no cunprincnio da dcicrninaçao dc
Froia, ainda icniou lcvar à força para o galincic dc
Froia o Ccncral Dilcrnando Moniciro, cniao
320
Conandanic do II E×crciio."
(TranscrIto de ºO Estado de São PauIo" -
setembro/SS)
321


AEROPORTO II

Fccordo-nc, pcrfciiancnic, dos faios ocorridos no dia
12 dc ouiulro dc 1977. Ncssc fcriado, plancjara ir con
Joscíia, Pairícia c Fcnaia ao Clulc do E×crciio.
Dcn ccdo, no cnianio, nossos planos nudaran.
Por iclcfonc, o Oficial dc Pcrnancncia nc conunicou
quc iodos os inicgranics do Ccniro dc Infornaçõcs do
E×crciio (CIE×i, orgao do Calincic do Minisiro, csiavan
scndo cIanados para quc sc aprcscniasscn con a
na×ina urgcncia naquclc Ccniro.
Havia alguna coisa no ar, nas nao salíanos o quc
csiava ocorrcndo.
Eu, dcsdc 20 dc dczcnlro dc 1974, c×crcia as
funçõcs dc CIcfc da Scçao dc Opcraçõcs do CIE×.
ConIccia o Minisiro do E×crciio, Ccncral Sylvio
Froiia, un Ioncn puro, lon, sinplcs c Ioncsio. TinIa
c ainda icnIo por clc grandc adniraçao.
TralalIavanos disianics. Elc no Ouaricl-Ccncral do
E×crciio, no Scior Miliiar Urlano, c cu na Esplanada dos
Minisicrios. Nao cra, porianio, scu asscssor dircio.
Ao cIcgar ao CIE× soulcnos quc o Ccncral Froiia
Iavia convocado una rcuniao do Alio Conando do
E×crciio para aqucla dia.
Os loaios cran nuiios c corrian dc loca cn loca.
Fcccli do ncu CIcfc, Ccncral Aniónio da Silva
Canpos, un dos Ioncns nais rcspciiados no E×crciio,
c×-conlaicnic da FED, a nissao dc nc dcslocar, con a
322
ninIa cquipc, para o Acroporio dc Drasília, con a
finalidadc dc dar scgurança aos Ccncrais quc virian
para a rcuniao no Ouaricl-Ccncral do E×crciio (OCE×i.
O princiro a cIcgar foi o Ccncral Dilcrnando Concs
Moniciro, cniao Conandanic do II E×crciio. Fui aic a
pisia, nc aprcscnici c dissc-lIc quc csiava ali para
conduzi-lo aic o OCE×, ondc o Alio Conando sc rcuniria.
Ncssc noncnio, o Tcncnic-Coroncl Ouijano, da Arna
dc EngcnIaria, quc scrvia na Prcsidcncia da Fcpullica,
apro×inou-sc, aprcscniou-sc ao Ccncral Dilcrnando c
convcrsou con clc. Eu aguardci un pouco disianic.
En scguida, o Cni do II E×crciio dirigindo-sc a nin
dissc. ÷ Usira, diga ao Froiia quc vou aicndcr ao
cIanado do Prcsidcnic da Fcpullica c quc, dcpois ligo
para clc.
Fcspondi-lIc.
÷ Pcrfciiancnic Ccncral.
O Ccncral Dilcrnando, aconpanIado do Tcncnic-
Coroncl Ouijano c dc scus asscssorcs, pariiu para o
Palacio.
Fui a iclcfonc, liguci para o Ccncral Canpos, c
iransniii o rccado do Ccncral Dilcrnando. O Ccncral
Canpos rcspondcu quc csiava iudo lcn c dcicrninou
quc cu coniinuassc no Acroporio con a ncsna nissao,
a dc dar scgurança aos nossos Ccncrais.
Posicriorncnic, foi a vcz do Ccncral Arnaldo
Caldcrari quc, proccdcndo dc nancira idcniica à do
Ccncral Dilcrnando, scguiu aconpanIado do scu gcnro,
o cniao Tcncnic-Coroncl Aniónio Augusio Pinio dc
Alncida Manso, para o Palacio do Planalio.
Assin, succssivancnic, cIcgaran os ncnlros do
Alio Conando quc csiavan auscnics dc Drasília. Todos
clcs aicndcran ao cIanado do Prcsidcnic da Fcpullica.
323
Dcpois quc o uliino dclcs cIcgou, rciornci ao ClE× c
conuniquci ao Ccncral Canpos quc a ninIa nissao
csiava cunprida.
O Ccncral Sylvio Froiia, assin cono o Ccncral
Aniónio da Silva Canpos, scnprc foran considcrados
c×cnplos dc Ioncsiidadc, dc Ionradcz c dc dignidadc.
Honcns quc scrian incapazcs dc nc iransniiir una
ordcn alsurda, cono a dc scqucsirar ncnlros do Alio
Conando.
Eu, quc scnprc nc dcsiaquci, cn ioda a ninIa
carrcira, cono un niliiar disciplinado c lcal aos ncus
cIcfcs janais ionaria a iniciaiiva dc icniar scqucsirar
aquclcs Ccncrais.
Oucn conIccc un nínino a rcspciio da nossa vida
na cascrna, salc quc un Ccncral do E×crciio Drasilciro
janais acciiaria, passivancnic, un aio dc iananIa
indisciplina. Porianio, sc iais faios iivcsscn ocorrido
confornc narra a inprcnsa, cu icria sido punido con a
naior scvcridadc c, ialvcz, sulnciido a un ConsclIo dc
Jusiificaçao.
O quc a inprcnsa icn pullicado a rcspciio dcssc
cpisodio, aprcscniando-nc cono ºun dos organizadorcs
dcsia csiraicgia", cono un ºinsulordinado, agrcssivo c
icnpcrancnial", aiingc a ncu vcr, nais os nossos
proprios cIcfcs niliiarcs. O E×crciio csiaria
irrcncdiavclncnic pcrdido caso csics Ccncrais dc quairo
csirclas, quc ocupavan os nais alios cargos dcniro dc
nossa Iicrarquia, adniiisscn a aiiiudc ºagrcssiva c
inicnpcsiiva" dc un sinplcs Tcncnic-Coroncl.
Cono nais una prova da ninIa aiiiudc corrcia
pcranic iodos csscs Ccncrais, o novo Minisiro do
E×crciio, Ccncral Fcrnando Dclfori DciIlcn, nc
rcconduziu às ncsnas funçõcs quc c×crcia no CIE×.
324
Dclas so nc afasici cn 31 dc dczcnlro dc 1977 porquc
cIcgara o noncnio dc conandar. Fui disiinguido, pclo
Ccncral DciIlcn, con un dos nclIorcs conandos da
AriilIaria, un Crupo dc 155nn, o 16.° CAC, scdiado na
cidadc dc Sao Lcopoldo1FS.
Alguns ariiculisias vcn icniando, Ia nais dc dcz
anos, princiro csporadicancnic, dcpois frcqucnicncnic,
nosirar-nc ao pullico cono un niliiar insulordinado,
icnpcrancnial c agrcssivo. Cono un Ioncn crucl c
scn scniincnios.
Paulo Morcira Lciic, cdiior dc Assunios Nacionais da
ºVcja", na cdiçao dc 8 dc ouiulro dc 1986, quando nc
idcniica cono ºcIcfc dc una cquipc dc ioriuradorcs do
DOI-CODI dc Sao Paulo", diz. ºProsscguindo na carrcira
niliiar, Usira podc aic rccclcr a paicnic dc Ccncral ÷
nas a sua folIa corrida scra c×aninada na Iora da
pronoçao".
Na rcalidadc, scrao c×aninadas as ninIas FolIas dc
Alicraçõcs. No E×crciio, iodos nos icnos una cspccic dc
livro, cn folIas anovívcis, ondc csia anoiado iodo o
Iisiorico dc nossa vida niliiar cono. pronoçõcs,
ncdalIas, iransfcrcncias, icnpo dc scrviço,
graiificaçõcs, puniçõcs, concciios cn cursos, clogios
cic...
Nos ncus irinia c oiio anos dc scrviço consia ncssas
FolIas dc Alicraçõcs soncnic una puniçao, ainda cono
Cadcic, quc foi a scguinic. ºEn 4 dc dczcnlro dc 1953,
foi rcprccndido por nao icr o cuidado ncccssario con o
arnancnio a clc disiriluído, dci×ando quc o ncsno sc
avariassc nuna qucda. Transgrcssao lcvc".
Coloco à disposiçao da inprcnsa as ninIas FolIas
dc Alicraçõcs para quc vcjan nos cinqucnia c novc
clogios quc iivc ao longo dc ninIa carrcira, quc a
325
inagcn quc ccrios ncnlros da inprcnsa icnian, con
iania avidcz, vcndcr ao pullico c ioialncnic difcrcnic da
quc o E×crciio, airavcs dos ncus divcrsos conandanics,
faz a ncu rcspciio.
Ncsias FolIas dc Alicraçõcs, sou clogiado cnirc
ouiros rcquisiios cono.
Oficial dc clcvadas qualidadcs norais, c×ccpcionais
qualidadcs dc caraicr, cducado, Iunano, dc fino iraio,
dc iranquilidadc inicrior alsoluia, rcsponsavcl, lcal,
cocrcnic cn ncus proccdincnios, accndrado cspíriio dc
dcvcr cquililrado, disciplinado c pauiando ninIa
conduia na sulordinaçao c rcspciio aos supcriorcs.
326


O SEQÜESTRO DOS URUGUAIOS

°O Co)oncí H)ííIuntc Ust)u c upcnus un dos
to)tu)udo)cs dc p)csos poíìtícos quc o útíno gouc)no
I)usíící)o p)ouídcncíuíncntc dcstucou pu)u cnIuíxudus
I)usíící)us, cono udídos nííítu)cs no cxtc)ío)¨. O
concntu)ío c do ConscíIcí)o do Mouíncnto dc Justícu c
Dí)cítos Hununos, Juí) K)íscIIc, quc ]u Iuuíu dcnuncíudo
cstc p)occdíncnto do gouc)no Fígucí)cdo. Juí) K)íscIIc
tunIcn dcnuncíou o co)oncí H)ííIuntc Ust)u cono un dos
nííítu)cs c poíícíuís I)usíící)os quc coíuIo)u)un con
coícgus scus u)uguuíos quundo do scqùcst)o dc Líííun
CcííIc)tí c Uníuc)síndo Díuz, cn noucnI)o dc l9?S, cn
Po)to Aícg)c.
En noucnI)o dc l9?S, H)ííIuntc Ust)u conunduuu
unu unídudc nííítu) cn Suo Lcopoído. Con]o)nc
dcpoíncnto dc Aítuní)o Sííuu Hcís, í)nuo dc Mu)co
Au)cíío Sííuu Hcís ÷ dí)cto) do DOPS nu cpocu ÷ o
co)oncí Atííu HoI)zctzc), cIc]c do Dcpu)tuncnto Ccnt)uí
dc Inucstígucocs, O)guo du Scc)ctu)íu dc Scgu)uncu nus
con íígucocs con o Sc)uíco dc In]o)nucocs do Exc)cíto, ]oí
qucn conundou u opc)ucuo do scqùcst)o.
°Atííu HoI)zctzc) c)u nuíto unígo dc H)ííIuntc Ust)u¨,
oIsc)uu K)íscIIc, dízcndo tc) )uzocs dc soI)u pu)u
uc)cdítu) quc o co)oncí Io]c dcnuncíudo pcíu dcputudu
Hctc Mcndcs tcnIu pu)tícípudo do scqùcst)o dc Líííun c
Uníuc)síndo, possíucíncntc usundo o codínonc dc nu]o)
TíIí)ícu.
327
(TranscrIto do JornaI º2ero Hora", Porto AIegre, 20
Ago SS)

En 1983, cu scrvia no Esiado-Maior do E×crciio, cn
Drasília. Dc acordo con a ninIa aniiguidadc no posio
dc Coroncl cnirci na fai×a dos oficiais quc scrian
sulnciidos à aprcciaçao para una nissao no c×icrior.
E×isic una Poriaria Minisicrial quc rcgula a sclcçao
dc iodos os candidaios quc vao rcprcscniar o nosso
E×crciio cn ouiros paíscs. Sao qucsiios lasicos para
coniagcn dc ponios.
Tempo como OIIcIaI de Estado-MaIor
Enirci para a Escola dc Esiado-Maior, ainda cono
Capiiao, quando a naioria faz Esiado-Maior ja cono
Major.
2. OrganIzações onde servIu como OIIcIaI de
Estado-MaIor
Scrvi, scnprc, cn Unidadcs quc coniavan nuiios
ponios.
3. VIvêncIa no TerrItórIo NacIonaI
Scrvi cn quairo dos scis conandos c×isicnics na
cpoca.
4. Instrutor
Fui insiruior da Escola Nacional dc Infornaçõcs
(EsNIi, por un ano.
S. Condecorações
TcnIo as ircs condccoraçõcs do E×crciio para as
quais sao airiluídos ponios.
ai McdalIa do Pacificador con Palna (pclo
cunprincnio do dcvcr con risco dc vidai;
li Ordcn do Mcriio Miliiar (Crau Oficiali;
ci McdalIa Miliiar dc Ouro (30 anos dc scrviçoi.
328
6. Comando
Conandci o 16.° CAC cn Sao Lcopoldo, no Fio
Crandc do Sul dc Jan dc 1978 a Jan dc 1980.
?. ArregImentação
Possuo nais dc oiio anos dc arrcgincniaçao cono
Oficial Supcrior.
Ouando o Esiado-Maior fcz a sclcçao cnirc nais dc
50 candidaios, dc acordo con o nuncro dc ponios, cu
csiava cn 3.° lugar.
Porianio, nao c vcrdadc quc icnIan nc dcsignado
para rcprcscniar o nosso E×crciio no Uruguai cono
rcconpcnsa pclos ncus scrviços prcsiados no DOI. O
quc ccrios sciorcs da csqucrda propalan a csic rcspciio
c falso. Todas as sclcçõcs quc o Esiado-Maior rcaliza sao
nuiio scrias. Sao avaliados iodos os qucsiios consianics
da Poriaria Minisicrial. Ainda dc acordo con cssa
Poriaria, o Esiado-Maior indica para o Minisiro do
E×crciio, con lasc ncsic nciodo sclciivo, ircs noncs
para cada vaga c×isicnic,
Na ocasiao, irian vagar as adiiancias do Pcru,
Equador, Poriugal, Iialia c Uruguai. O Esiado-Maior do
E×crciio cnviou ao Minisiro os 15 princiros noncs
sclccionados ncsia coniagcn dc ponios, ondc cu
ocupava o icrcciro lugar.
O quc a csqucrda radical, por rcvancIisno, nao sc
conforna aic Iojc, c quc o Minisiro Walicr Pircs icnIa
nc cscolIido cnirc os cinco a scrcn noncados c quc o
Prcsidcnic Joao Figucircdo icnIa rcfcrcndado csia
cscolIa. Na rcalidadc, ncnIuna dcssas duas
auioridadcs sc dci×ou prcssionar pcla orqucsiraçao
csqucrdisia.
Logo apos icr assunido as ninIas funçõcs no
Uruguai, o scnIor Jair KriscIlc, ConsclIciro do
329
Movincnio dc Jusiiça c Dirciios Hunanos, duranic o
Jornal Nacional da Fcdc Clolo, no Iorario rcscrvado às
noiícias do Fio Crandc do Sul, avcniou a Iipoicsc dc
ninIa pariicipaçao no ºscqucsiro" dos uruguaios Lilian
Cclilcrii c Univcrsindo Dias. A inprcnsa fcz anpla
divulgaçao da noiícia.
Para nc acusar Jair KriscIlc usou dos scguinics
arguncnios.
1.° ÷ Eu conandara o DOI1CODI1II E×crciio;
2.° ÷ Era anigo do Dclcgado Pcdro Carlos Scclig quc,
scgundo clc, pariicipara dcsic ºscqucsiro";
3.° ÷ Era anigo do Ccl Áiila FoIrscrizcr quc,
ianlcn, scgundo clc, csiava cnvolvido;
4.° ÷ Eu conandava o 16.° CAC, cn Sao Lcopoldo,
quc csiava nuiio pro×ino dc Porio Alcgrc.
Fcalncnic cu conandci o DOI1CODI1II E×, sou
anigo do Dclcgado Pcdro Carlos Scclig c do Ccl Aiila
FoIrscizcr c na ocasiao conandava o 16.° CAC. Porcn
nao pariicipci dcssc alcgado scqucsiro. dclc so ionci
conIccincnio airavcs da inprcnsa. Janais vi, ou csiivc
cn coniaio con Lilian Cclilcrii c Univcrsindo Dias.
Nao scria lcviandadc do ConsclIciro dc un
Movincnio quc dcfcndc os Dirciios Hunanos caluniar
una pcssoa lascado apcnas naquclcs quairo
arguncnios, dcclarando ao país iniciro icr razõcs dc
solra para acrcdiiar quc cu pariicipara daquclc
ºscqucsiro"?
Oucn Iojc, ncsia país, nao acrcdiia quc cu, dc faio,
icnIa pariicipado ºdaqucla açao"?
Crcio quc cssc ConsclIciro guando fcz cssc
cscandalo, nais para sc pronovcr, nao pcnsou quc ao
nc caluniar csiava, ianlcn, aiingindo ioda una
fanília.
330
Ondc csiao, Sr. Jair KriscIlc. os Dirciios Hunanos
da ninIa csposa, das ninIas filIas c dos ncus dcnais
parcnics? E cu, ianlcn nao icnIo os ncus Dirciios
Hunanos rcspciiados pclo scu Movincnio?
Ou a calunia nao viola os Dirciios Hunanos?
331


BETEMENDES BETEMENDES BETEMENDES BETEMENDES
A A A A" "" "ROSA ROSA ROSA ROSA¨ ¨¨ ¨ NAVAR NAVAR NAVAR NAVAR- -- -PALMARES PALMARES PALMARES PALMARES

332


HISTÓRICO DA VAR-PALMARES

A VAF-PALMAFES rcsuliou da fusao das
Organizaçõcs Tcrrorisias VPF c COLINA, cn rcuniao
rcalizada cn fins dc junIo c início dc julIo dc 1969,
quando foi clciia a sua princira dircçao, assin
consiiiuída. A.F.E. (Linoi. CAFLOS LAMAFCA, c C.S,F.
(Maiosi pcla c×-VPF. C.F.P.A. (Ma×i, J.C.D. (Juvcnali c
M.C.D. (Liai pclo c×-COLINA. Naqucla rcuniao sc dccidiu
pcla rcalizaçao dc un Congrcsso. quc icria cono
principal oljciivo raiificar cssa fusao.
Con a finalidadc dc solidificar a fusao c olicr os
rccursos financciros para o novo grupo quc surgia, foi
plancjado c c×ccuiado, no dia 18 Jul 69, o roulo dc un
cofrc da rcsidcncia dc Ana Capriglionc, cn Sania
Tcrcsa1FJ, passando cssc faio a scr conIccido cono ºA
CFANDE ACÃO"
Na rcalidadc, plancjava-sc rcalizar o roulo dc dois
cofrcs, anlos da ncsna origcn. Para ianio, ncccssario
sc fazia una açao inicrncdiaria, quc forncccssc fundos
para ºA grandc açao". O assalio ao Danco Aliança
(Agcncia Muda1FJi cn 11 dc julIo aicndcria a cssa
finalidadc. Enircianio, a pcqucna quaniia oliida ÷
Cr$17.000,OO ÷, iornou inpcriosa a nodificaçao do
plancjancnio inicial, opiando a organizaçao pclo roulo
dc un unico cofrc, quc rcndcu a quaniia apro×inada dc
2.000.000 dolarcs.
Posicriorncnic, no início dc scicnlro, rcalizou-sc cn
333
Tcrcsopolis o Congrcsso quc raiificaria a fusao,
icrninando cn sua princira fasc con o cIanado
ºFacIa dos 7", scguidos nais iardc por ouiros
dissidcnics, dando fin à prccaria uniao da VPF con o
COLINA
Essc ºracIa" foi una conscqucncia dc duas posiçõcs
aniagónicas quc sc nanifcsiaran duranic o Congrcsso.
Dc un lado, aquclcs quc supcrcsiinavan o papcl da
ºColuna CucrrilIcira", sc apro×inando
considcravclncnic das icorias foquisias; do ouiro lado,
sc colocavan aquclcs quc susicniavan scr a classc
opcraria a dirigcnic da rcvoluçao, dcsdc o início,
Iavcndo, cn conscqucncia, a ncccssidadc dc sc
organizar, dcsdc logo, o prolciariado. Essas divcrgcncias
provocaran aninosidadc cnirc os grupos,
pariicularncnic na Iora da pariilIa dos rccursos
financciros c arnancnio, quc ficou cn sua grandc
naioria cn podcr dos dissidcnics (VPFi.
O ºracIa" sc lascou cn confliio dc ordcn políiica c
douirinaria. Os dissidcnics ncgando o iralalIo dc nassa
c airiluindo na×ina inporiancia à coluna gucrrilIcira,
cnquanio os dcnais considcravan cono fundancnial a
organizaçao das nassas.
Configurado o ºracIa"! scguiu-sc a 2a. fasc do
Congrcsso scn a prcscnça dos dissidcníics, scndo clciia
a scgunda dircçao da VAF-PALMAFES, assin
consiiiuída. A.F.E. (Linoi, C.A.S.F. (Drcnoi, C.F.P.A.
(Ma×i, J.E.S.D. (Hugoi, M.J.S. (Loiolai. Posicriorncnic,
con a prisao dc A.F.E. (Linoi, foi coopiado C.J.C. (Aldoi.
Paralclancnic a cssc princiro Congrcsso, un
rcduzido grupo dc niliianics iniciou un novincnio dc
críiica às conccpçõcs foquisias. Nao conscguindo
scnsililizar a dircçao da VAF, no scniido dc discuiir
334
suas posiçõcs, cssc grupo rcsolvcu dcla sc scparar,
fornalizando cn 15 Nov 69, airavcs dc un docuncnio
iniiiulado ºCaria lcria à Dircçao", o scu afasiancnio,
consiiiuindo-sc cono organizaçao indcpcndcnic c sc
auiodcnoninando DISSIDENCIA VAF-PALMAFES (DVPi.
Essc grupo cra conposio por A.H.L. (Ficardoi, C.V.H.L.
(Joanai, M.D.F. (Enilianoi, S.L.O. (Ncidci.
Ainda cn 1969 c duranic o ano dc 1970. a VAF-
PALMAFES rcalizou divcrsas rcuniõcs dc scu Conando
Nacional (Oui1Nov 69 na Cuanalara; Dcz 691Jan 70 cn
Cuarapari1ES; Fcv1Mar 70 cn Araruana1FJ; Mai 70
cn Curiiilai c Fcuniõcs Prcparaiorias ao 2° Congrcsso,
iniciado cn Fccifc1PE, duranic o ncs dc fcvcrciro dc
1971, c concluído cn Tcrcsopolis cn julIo do ncsno
ano, scndo clciio duranic a 1a. fasc un Conando
Provisorio, conposio por M.J.S. (Loiolai, C.A.S.F. (Drcnoi
c J.A.L. (Ciroi.
Con as qucdas quc consianicncnic ocorrcran
duranic os anos dc 70 c 71, dificuliando inclusivc a
rcalizaçao dc scu 2.° Congrcsso, a VAF-PALMAFES
praiicancnic sc dcslaraiou cono Organizaçao,
rciraindo cn suas aiividadcs c rcalizando coniaios con
ouiros grupos visando a una possívcl fusao.
Apcsar dc, no final dc 1971, ja sc cnconirar cn vias
dc c×iinçao, ainda sc nanicvc cn aiividadc duranic 72 c
73, sofrcndo un scrio alalo cn ouiulro dcsic uliino
ano, apos un acidcnic auionolilísiico quc causou a
noric dc scu dirigcnic J.A.L. (Ciroi.
335


LINHA POLÍTICA DA VAR-PALMARES

A LinIa Políiica da VAF-PALMAFES foi dcfinida no
docuncnio ºPFOCFAMA" dc scicnlro dc 1969,
clalorado por ocasiao dc scu princiro Congrcsso, quc
iinIa cono oljciivo consolidar a fusao VPF-COLINA c
clcgcr o scu Conando Nacional.
Scgundo a VAF-PALMAFES, confornc consia do
docuncnio ciiado acina, ºO Oljciivo da Fcvoluçao
Drasilcira c a conquisia do podcr políiico pclo
prolciariado, con a dcsiruiçao do podcr lurgucs quc
c×plora c dcprinc as nassas iralalIadoras. Esic
oljciivo, rcsuliado da CucrrilIa Fcvolucionaria dc
Classc, scra concrciizado con a fornaçao do Esiado
Socialisia, dirigido pclo Covcrno Fcvolucionario dos
TralalIadorcs, c×prcssao da Diiadura do Prolciariado".
Tal oljciivo, por si so, caracicriza o caraicr socialisia
da rcvoluçao prcconizada pcla VAF quc so podc scr
aiingido pcla dcsiruiçao do aiual Esiado c a sua
sulsiiiuiçao por un Covcrno Fcvolucionario, airavcs da
luia arnada.
A VAF afasia a Iipoicsc dc una rapida insurrciçao
urlana ou da insialaçao dc un foco gucrrilIciro.
Aprcscnia a Cucrra Fcvolucionaria Prolongada cono
unico caninIo para a ionada do podcr. Soncnic un
proccsso rcvolucionario, quc sc dcscnvolva
sinuliancancnic no canpo c na cidadc, por un longo
pcríodo, podc pcrniiir ao prolciariado passar dc una
336
siiuaçao dc infcrioridadc dc forças, nos canpos políiico c
niliiar, a una siiuaçao dc igualdadc, para dcpois aiingir
a supcrioridadc.
Essas ircs fascs da CucrrilIa Fcvolucionaria sao
dcnoninadas, rcspcciivancnic. Dcfcnsiva Esiraicgica,
Equilílrio Esiraicgico c Ofcnsiva Esiraicgica. A
passagcn dc una para ouira fasc, dcpcndc dos avanços
niliiarcs c do forialccincnio políiico das nassas quc sc
consiiiuirao nas Forças Fcvolucionarias.
A Cucrra Fcvolucionaria paric dc una siiuaçao cn
quc as Forças Fcvolucionarias sao c×ircnancnic
infcriorcs às da lurgucsia. É a fasc da Dcfcnsiva
Esiraicgica. Essa fasc inicial sc caracicriza pclo
isolancnio da vanguard cn rclaçao às nassas
iralalIadoras. O oljciivo iaiico principal dos
rcvolucionarios c ronpcr con cssc isolancnio c iranspor
a disiancia quc os scpara. Scrian csiinuladas c criadas
as Uniõcs Opcrarias c as Uniõcs Canponcsas, cono
una forna dc ligar as nassas à Organizaçao. Ao ncsno
icnpo sc iniciaria a organizaçao dc un E×crciio
Fcvolucionario, cujo nuclco inicial scria a Coluna
CucrrilIcira, c sc dcscncadcarian açõcs dc CucrrilIa
Fural.
Posicriorncnic, a ncdio prazo, cIcgar-sc-ia ao
Equilílrio Esiraicgico. Ncssa fasc as forças conira-
rcvolucionarias nao csiarian nais cn condiçõcs dc
dcsiruir o E×crciio Fcvolucionario. Havcria una níiida
corrclaçao dc forças cnirc as parics confliianics.
Finalncnic, sc cIcgaria à fasc da Ofcnsiva
Esiraicgica, caracicrizada pcla inicgraçao das nassas
iralalIadoras na gucrra alcria conira a lurgucsia c
pclo confronio dc dois c×crciios cn dispuia pclo podcr.
Ncssa fasc o E×crciio Fcvolucionario passaria à
337
cIanada ºCUEFFA DE POSICÃO", criando-sc, nas
cidadcs, airavcs da aiuaçao das nassas, condiçõcs para
a insurrciçao urlana.
En linIas gcrais, a VAF-PALMAFES prcicndia
conlinar divcrsas fornas dc luia na lusca da
suprcnacia políiico-niliiar, scja airavcs do TralalIo dc
Massa, scja airavcs da CucrrilIa Urlana c Fural, c da
organizaçao dc una Coluna CucrrilIcira.
338


ORGANIZAÇÃO DA VAR-PALMARES

1. ORGANOGRAMA DO COMANDO NACIONAL



A VAF-PALMAFES sc csiruiurava, cn linIas gcrais,
cn un Conando Nacional, quc iinIa a airiluiçao dc
coordcnar os scus divcrsos organisnos c fazcr as
ligaçõcs con ouiras organizaçõcs. A cssc Conando sc
sulordinavan as Asscssorias dc Inprcnsa,
Conunicaçao c Inicligcncia, a E×ccuiiva dc Luia
Principal c a E×ccuiiva dc Luia Sccundaria.
As Asscssorias iinIan cono airiluiçõcs. a dc
Inprcnsa, divulgar iodos os docuncnios da Organizaçao
339
c ic×ios icoricos; a dc Conunicaçõcs, fazcr ligaçõcs con
os Fcgionais, noniar una rcdc dc ncnsagcns c con
radio, usar progranas scriancjos para a iransnissao dc
ncnsagcns, cic; a dc Inicligcncia, ccniralizar c
coordcnar as infornaçõcs c prcparar as conira-
indicaçõcs.
A E×ccuiiva dc Luia Principal iinIa cono airiluiçao
coordcnar a inplaniaçao c o ircinancnio da Coluna
CucrrilIcira. Conprccndia un Scior Logísiico, un dc
Trcinancnio c un dc Árca, quc nao foran inplaniados,
por nao icr a Organizaçao una visao concrcia do
iralalIo dc noniagcn da rcdc logísiica.
A E×ccuiiva dc Luia Sccundaria iinIa cono
airiluiçao coordcnar a Luia dc Massa, sulordinando-sc
a cla os Conandos Fcgionais (CFi c as Frcnics dc
TralalIo, ondc Iouvcssc csiruiurado un CF. Esscs CF
dirigian iodos os iralalIos dcscnvolvidos cn una
dcicrninada rcgiao socio-cconónica, políiica c
gcografica, a clcs sc sulordinando inuncros organisnos,
quc sc suldividian cn ouiros, iornando a Organizaçao
conplc×a c pcsada.
Cono cn iodas as Organizaçõcs Tcrrorisias, os
niliianics da VAF-PALMAFES foran rccruiados nos
nais difcrcnics nívcis sociais, dcsdc quc rcvclasscn
icndcncias idcologicas dc cunIo conunisia, scndo a
arca csiudaniil a quc nais faciliiava o rccruiancnio,
pclas caracicrísiicas c condiçõcs do jovcn. Aos
inicrcsscs da Organizaçao convinIan, prioriiariancnic,
o univcrsiiario novo, scn pcrspcciivas dcniro da
socicdadc, iornando-o un csiudanic profissional, aic scr
iransfcrido para ouiro scior, alandonando os csiudos,
caindo na clandcsiinidadc c sc iornando un
Fcvolucionario.
340


2. ÅREAS DE ATUACÃO

A VAF-PALMAFES dcscnvolvcu a grandc naioria dc
suas açõcs na Cuanalara, cn Sao Paulo c no Fio
Crandc do Sul, csiados ondc sc conccniravan a naioria
dc scus niliianics c scus nais dcsiacados lídcrcs. Tcvc,
ainda, aiuaçao cn Minas Ccrais, Coias, Drasília, DaIia c
no Nordcsic cn gcral, nao rcalizando aiividadcs dc
inporiancia ncssas rcgiõcs, c×cciuando-sc a lusca dc
una arca gcografica, quc saiisfizcssc as condiçõcs para
a fornaçao dc una Coluna CucrrilIcira.
Essa Organizaçao icvc ccrca dc quairo anos dc
c×isicncia, julIo 69 a ouiulro 73, Iavcndo ncssc
pcríodo inicrvalos dc naior ou ncnor aiividadc.
341


3. ORGANOGRAMA DO COMANDO REGIONAL DE SÃO
PAULO


O SETOR DE INTELIGÊNCIA
a. FInaIIdade
÷ Falsificaçao dc docuncnios.
÷ Lcvaniancnio dc locais csiraicgicos.
÷ Lcvaniancnio dc locais para assalios, picIaçõcs c
panflciagcns.
÷ Micro-filnagcn.
÷ Arquivo.
342
ConstItuIção
Coordcnador. C.F.P.A. (MAXi, quc ianlcn cra o
Conando Fcgional1SP. ELI2ABETH MENDES DE
OLIVEIRA (ROSA); F.F. (SÉFCIOi; P.F. (MAUFÍCIOi;
E.F.F. (MÁFIOi.
343


A DESARTICULAÇÃO DA REGIONAL DE S. PAULO

1. DESBARATADA A VAR-PALMARES PAULISTA

ºO Ccniro dc Opcraçõcs dc Dcfcsa Inicrna ÷ CODI ÷
por ncio da ºOpcraçao Dandciranic", acala dc
dcsariicular conplciancnic a Fcgional dc Sao Paulo da
organizaçao sulvcrsiva Vanguarda Arnada
Fcvolucionaria ÷ VAF-PALMAFES, cnvolvcndo 40
jovcns dc anlos os sc×os.
Dcsscs clcncnios, quc fornavan no Conando
Fcgional c nos sciorcs dc Inicligcncia, Esiudaniil, dc
Inprcnsa, Opcrario c do Inicrior. 24 foran prcsos c 16
csiao foragidos.
Dos 24 jovcns prcsos, 10 rcspondcrao ao proccsso
judicial cn lilcrdadc, por nao icrcn aiingido o grau dc
pcriculosidadc ou dc inplicaçao no novincnio icrrorisia
quc jusiificassc sua prisao prcvcniiva. A lilcriaçao foi
auiorizada pclo conandanic do II E×crciio, gcncral
Canavarro Pcrcira, dcpois dc ouvir os Órgaos dc
Scgurança c dc Infornaçõcs da arca sol a jurisdiçao da
grandc unidadc niliiar.
Enircianio, as auioridadcs nao lilcraran a
idcniificaçao dos 10 csiudanics ÷ a naioria do curso
sccundario ÷ quc onicn foran rcsiiiuídos aos scus
pais, pcrniiindo apcnas a pullicaçao dc suas
rcspcciivas alcunIas pclas quais cran conIccidos na
344
organizaçao. A ncdida icn cono oljciivo principal
acclcrar o proccsso dc rcinicgraçao dos ncnorcs na
socicdadc, scn quc scjan narcados pclo csiigna do
icrror c da sulvcrsao".
(TranscrIto de ºO Estado de S. PauIo", 1? outubro
19?0, Pag. 12)

2. A PRISÃO DO LÍDER

ºA dcsariiculaçao da VAF-PALMAFES foi possívcl cn
razao da prisao dc C.F.P.A., conIccido pcla alcunIa dc
ºMAX", quc figurava no Conando Nacional da
organizaçao icrrorisia c cra o dirigcnic rcgional dc S.
Paulo. Sua prisao ocorrcu no dia 12 dc agosio uliino, no
ccniro da cidadc, quando procurava nanicr coniaio con
un dc scus conpanIciros.
ºMAX" cIcgara a csia Capiial cn fcvcrciro uliino,
proccdcnic do Fio, con a nissao dc rcorganizar a VAF-
PALMAFES ncsic Esiado, novincnio icrrorisia quc ja
Iavia sido dcsariiculado cn janciro uliino, con a prisao
dc iodos os scus ncnlros.
O oljciivo da facçao csqucrdisia cra a
ºconscicniizaçao das nassas, visando scu apoio à
gucrrilIa rural c inicgraçao ao E×crciio Popular
Fcvolucionario", confornc oricniaçao do Conando
Nacional. Prcparados os grupos para cssc fin, prcicndia,
cniao, a VAF-PALMAFES, dcscncadcar gucrrilIas rurais.
A arca csiraicgica cscolIida para prcparaçao c início da
gucrrilIa, scior dc ºluia principal", foi a rcgiao dc
Inpcrairiz, no Esiado do MaranIao, ondc Iavian
345
adquirido ccrca dc 200 quilónciros quadrados dc icrra.
Os iralalIos dc ºprcparaçao da nassa" foran airiluídos
às sccçõcs rcgionais insialadas cn Sao Paulo,
Cuanalara, cn Minas Ccrais, na DaIia c no Fio Crandc
do Sul.
No início dc scicnlro uliino, o scior dc opcraçõcs da
VAF-PALMAFES cindiu-sc cn razao das divcrgcncias
inicrnas. A cisao foi lidcrada por A.F.S., conIccido por
ºAFI" ou ºOSWALDO", quc cra coordcnador c ncnlro do
Conando Fcgional, c quc sc cvadiu cIcfiando o grupo dc
8 ouiros clcncnios divcrgcnics.
Apos a prisao dc C.F.P.A ÷ ºMAX" ÷ as auioridadcs
fcdcrais c csiaduais rcalizaran nuncrosas diligcncias,
as quais rcsuliaran na prisao dc clcncnios da
organizaçao c no ºcsiouro" dc varios ºaparclIos"
insialados ncsia capiial. Alcn dc arnas, nuniçõcs, fario
naicrial sulvcrsivo, foran aprccndidos cn un dcsscs
ºaparclIos" docuncnios quc conprovan a aplicaçao da
quaniia dc 30 nil dolarcs. Essc dinIciro, cnircguc a un
grupo dc sinpaiizanics, foi convcriido cn 150 nil
cruzciros, c cnprcsiado a juros dc 3% ao ncs. O grupo
dc sinpaiizanics, posicriorncnic prcso, cra consiiiuído
pclos scguinics indivíduos. V.C.C., conIccido por ºJoao"
ou ºMaurício", C.E.P.P., vulgo ºMarcclo" c C.J.C.,
conIccido por ºClaudio". As auioridadcs coniinuan
dcscnvolvcndo diligcncias no scniido dc rccupcrar o
dinIciro cnprcgado a juros".
(TranscrIto de ºO Estado de São PauIo", 1? outubro
?0, Pag. 12)
NOTA DO AUTOR: Na matérIa pubIIcada peIo jornaI os
nomes estão por extenso.

346
3. AS DEMAIS PRISÕES

Ao final das diligcncias cnconiravan-sc prcsos no
DOI1 CODI1II E×crciio.
Do Comando RegIonaI
C.F.P.A. (Ma×i c M.C.M. (Lcai
Do Setor de InteIIgêncIa
P.F. (Maurícioi; A.S. (Allcrioi; J.D. (Josci;
ELI2ABETH MENDES DE OLIVEIRA; (ROSA); E.F.F.
(Marioi.
Do Setor EstudantII, de Imprensa, OperárIo e
InterIor
Foran prcsos 17 pcssoas.

4. A ACÃO DE ºEXPROPRIACÃO" QUE FICOU NO
PLANO

ºCon a prisao do lídcr da organizaçao c,
posicriorncnic, dc ouiros clcncnios ncla cnvolvidos,
nalogrou o plano dc ºc×propriaçao" quc dcvcria scr
c×ccuiado ncsic ncs, conira una rcsidcncia siiuada no
lairro da Consolaçao.
O plano csiava scndo clalorado pclo scior dc
ºInicligcncia" da VAF-PALMAFES. cujos ncnlros ºMa×",
ºMaurício", ºAllcrio", ºFOSA", ºMario" c ºFosc", ja
Iavian rcalizado iodo o lcvaniancnio gcografico,
iopografico c ºniliiar" da arca ondc a açao scria
praiicada, incluindo croquis da rcgiao, alicrnaiivas para
a fuga, foiografias dc ruas c cdifícios c naicrial quc scria
347
uiilizado para a ºopcraçao" (carros, arnas, cic.i.
Scgundo docuncnios aprccndidos cn un dos
ºaparclIos", o vcículo para a praiica da açao icrrorisia
scria dirigido por ºMaurício" (prcsoi, c iransporiaria
quairo Ioncns quc scrian uiilizados no aiaquc à
rcsidcncia. ºJuca", ºMarccIal", ºMigucl" c ºPaulo". Esics
conduzirian arnas, cordas c csparadrapo para
inolilizar as pcssoas quc ali fosscn cnconiradas c
usarian luvas para nao dci×arcn inprcssõcs digiiais.
Para dcscncadcar a ºaçao dc c×propriaçao", o scior dc
ºInicligcncia" aguardava apcnas a claloraçao dc
lcvaniancnios solrc o inicrior da rcsidcncia, incluindo
dcpcndcncias, nuncro dc pcssoas c ºdisiriluiçao dos
oljcios a scrcn c×propriados" (napcancnio inicrno da
casai.
Concluída a nissao dc iranslordo do naicrial para
ouiro carro, o noiorisia ºMaurício" dcvcria lcvar o
vcículo uiilizado na açao ao ºlava rapido", a fin dc
rcnovcr ioda a sujcira quc nclc Iavia sido inprcgnada
para cviiar a sua idcniificaçao".
(TranscrIto de ºO Estado de S. PauIo", 1? outubro
19?0, Pag. 12)

NOTA DO AUTOR: ºROSA", cItada como um dos
membros de Setor de InteIIgêncIa é ELI2ABETH
MENDES DE OLIVEIRA, (BETE MENDES).

AS ALTERNATIVAS PARA A FUGA ERAM
ESTUDADAS MINUCIOSAMENTE

348




349


ºO ESTADO DE S. PAULO", 1? de outubro 19?0 -
Pag. 12)

350


OS JOVENS E A SUBVERSÃO

O ncu princiro dia cono Conandanic do DOI foi
cansaiivo c c×icnuanic. Procurci nc anlicniar, visiiar
paric dc suas insialaçõcs, csiudar as opcraçõcs cn
andancnio c nc inicirar da siiuaçao dc cada prcso.
No dia scguinic apos a anlicniaçao gcral, ja csiava
cn condiçõcs dc ionar algunas dccisõcs c dc dar a
coniinuidadc ncccssaria ao nosso iralalIo. Eran
apro×inadancnic 19.00 Ioras quando conscgui un
icnpo para convcrsar con alguns jovcns da VAF-
PALMAFES, oiio rapazcs c cinco noças quc Iavian sido
prcsos no dia anicrior, dccorrcnic dc invcsiigaçõcs
nandadas proccdcr por ncu anicccssor, Major Waldyr
CoclIo, a pariir dc 12 dc agosio dc 1970, quando foi
prcso C.F.P.A. (MAXi, do Conando Nacional da VAF-
PALMAFES c dirigcnic rcgional dc Sao Paulo. Todos
csscs jovcns ja Iavian praiicado pcqucnas açõcs, cono
panflciagcns, picIaçõcs, lcvaniancnio para fuiuros
assalios, cic...
Inicialncnic convcrsci con os rapazcs. Elcs cran
L.C.M.F. (usava docuncnios falsos con o nonc dc Flavio
Daiisia dc Filciro Souza c os codinoncs ºPaulo",
ºCuilIcrnc" c ºViccnic"i, C.E.P.S (usava docuncnios
falsos con o nonc dc Joao Prado dos Sanios c os
codinoncs dc ºFloriano", ºMarccIal" ou ºFodrigo"i,
P.C.J. (Scrgioi, J.F.V. (Fafacl ou Cassioi, J.C.S.S. (Cclso,
Dcio ou Falioi, F.M.A. (Edsoni, P.A. (Fcnaio, Alcl,
351
Danicli c E.F.F. (Alfrcdo ou Marioi. A scguir, fui ao local
ondc csiavan as cinco noças, un quario no scgundo
andar do nosso prcdio. Convcrsci anigavclncnic con
clas. Pcrgunici scus noncs, ondc rcsidian, colcgios ondc
csiudavan, profissao dos scus pais c o noiivo da sua
prisao. Elas cran lasianic jovcns, no na×ino con 21
anos dc idadc. Una dclas nao nc cra csiranIa. Tivc a
scnsaçao dc conIccc-la dc algun lugar c iravci con cla o
scguinic dialogo.
÷ Sci quc a conIcço, nas nao posso nc rccordar dc
ondc.
÷ O scnIor gosia dc novclas?
÷ Claro. Oual o lrasilciro quc nao gosia dc una loa
novcla?
÷ O scnIor viu a novcla Dcio Foclfcllcr iransniiida
pcla TV Clolo?
÷ Sin, aconpanIci-a quando ainda csiava no Fio.
÷ O scnIor sc rccorda dc Fcnaia, dcsia novcla? Pois
cu sou a Fcnaia.
÷ Nao c possívcl! Vocc c a Fcnaia? E o quc una
ariisia dc TV csia fazcndo aqui?
Essa cra a rcalidadc. A Fcnaia da novcla, agora cra a
ºFOSA" da VAF-PALMAFES. Ela cra ELIZADETH
MENDES DE OLIVEIFA, conIccida nos ncios ariísiicos
cono BETE MENDES. Fora prcsa nun ºaparclIo" por
inicgrar o Scior dc Inicligcncia da Organizaçao. Con cla
csiavan, ianlcn prcsas.
E.S.V. (Luizai, V.M.V. (Manoclai, N.P.V. (Sóniai c C.S.
(Hclcna ou Claricci, iodas por inicgrarcn a VAF-
PALMAFES.
Fui para casa, no ncu scgundo dia dc DOI1CODI,
pcnsando no prollcna dcsscs jovcns c nas suas
fanílias. Ouania ansicdadc, quanios sofrincnios csscs
352
pais csiarian scniindo a pariir do noncnio cn quc
soulcran da prisao c da inconunicalilidadc dc scus
filIos!
Todos csscs irczc jovcns ja pcricncian a una
Organizaçao Sulvcrsivo-Tcrrorisia. Usavan codinoncs.
Alguns foran prcsos vivcndo cn ºaparclIos". TinIan
pariicipado dc pcqucnas açõcs. Ja csiavan scndo
douirinados para a c×ccuçao dc assalios c fuiurancnic
scrian douirinados para jusiiçancnios ou scqucsiros.
Dc acordo con a lci, csiavan inplicados con a
sulvcrsao c dcvcrian, por isso, scr julgados. Enircianio,
scniia quc clcs ali csiavan porquc foran aliciados,
principalncnic ondc csiudavan. O jovcn csiudanic,
pclo scu icnpcrancnio, pcla voniadc dc conicsiar, pcla
ansia dc rcnovar, c un canpo fcriil para rccclcr una
douirinaçao políiica. Scnprc nc pcrguniava por quc isio
aconiccia. Talvcz o nosso Sisicna Educacional nao lIc
prcsiassc a dcvida assisicncia c a ncccssaria oricniaçao.
Talvcz a fanília nao lIc iivcssc dado a dcvida aicnçao,
ncssa fasc iao inporianic da vida.
Scguindo os iraniics lcgais, csscs jovcns, apos os
dcpoincnios prclininarcs, dcvcrian scr nandados para
o DOPS, a fin dc scrcn ouvidos c indiciados no
Inqucriio Policial. A scguir, o scu dcsiino scria
provavclncnic o Prcsídio Tiradcnics, o fanoso
ºAparclIao".
Para csics jovcns c para o Drasil scria nuiio nclIor a
rccupcraçao dclcs quc a sua condcnaçao na jusiiça.
Caso sc scguisscn os iraniics lcgais, a convivcncia no
Prcsídio con icrrorisias dc alia pcriculosidadc c a
influcncia do ºConando Fcvolucionario do Prcsídio", os
iornarian niliianics nuiio nais capaciiados para a
praiica dc açõcs icrrorisias.
353
Era ncccssario cviiar quc isso aconicccssc. Con a
auiorizaçao do Cni do II E×crciio, dccidinos quc onzc
dcsscs jovcns nao scguirian os iraniics nornais c
iniciou-sc un inicnso iralalIo no scniido dc quc
rciornasscn à fanília c à socicdadc.
A nossa princira ncdida foi a dc dci×a-los isolados c
inconunicavcis. Elcs passaran cniao, a scniir saudadcs
dos pais, dos irnaos, da fanília. Da ncsna fanília quc
csiavan prcsics a alandonar para ingrcssar na
clandcsiinidadc.
Ao ncsno icnpo os pais, afliios, nos procuravan.
Tcnian pclos scus filIos, qucrian vc-los, alraça-los. Os
ncsnos pais quc ialvcz, pcla vida agiiada da cidadc
grandc, nao iivcsscn a oporiunidadc dc dcdicar nais
icnpo aos scus filIos, dc convcrsar con clcs, c dc
pcrcclcr quc csiavan cnvcrcdando por un caninIo quc
os conduziria ao fanaiisno políiico c, conscqucnicncnic,
ao crinc.
Isso iudo nos conovia, nas nao ccdíanos. Essa
ansicdadc nuiua, dc pais c filIos, cra ncccssaria para o
iralalIo dc rccupcraçao.
Enquanio os dias sc passavan, Oficiais do E×crciio,
alguns con o Curso dc Psicologia, ian cnircvisiando
csscs rapazcs c noças. Discuiian con clcs os prollcnas
lrasilciros, a sulvcrsao, o icrrorisno c as suas
conscqucncias. Os livros c os ariigos para lciiura
dcvcrian induzi-los a una profunda ncdiiaçao c a olIar
a vida sol un ouiro angulo.
Os pais dcsscs jovcns foran convidados para una
rcuniao no audiiorio do DOI. A csia aliura, cono scus
filIos ja iinIan sido inicrrogados, fiz un rcsuno da
niliiancia dc cada un c das açõcs quc aic cniao
praiicaran. Tranquilizci-os quanio à siiuaçao dclcs c
354
pcdi quc iivcsscn pacicncia, pois ainda nao cIcgara a
Iora dc visiia-los. Tcrninci a rcuniao dizcndo.
÷ Os scnIorcs dcvcn dar graças a Dcus por icrnos
prcndido os scus filIos agora, na fasc cn quc sc
cnconiravan. Vanos dcvolvc-los aos scnIorcs, apos
nosirar-lIcs una ouira conccpcao dc vida c dc
lilcrdadc, longc da sulvcrsao. Dcniro dc scis ncscs, ou
qucn salc un ano, ialvcz isso nao fossc possívcl, pois c
lcn provavcl quc, ja fanaiizados, iivcsscn praiicado
aios icrrorisias.
Ncsia ocasiao iransniii aos pais o conviic do II
E×crciio para quc conparcccsscn a un prograna
cspccial na TV Tupi, a scr iransniiido cn cadcia, no dia
19 dc ouiulro dc 1970, às 22 Ioras c 45 ninuios. Essc
prograna icvc cono oljciivo alcriar, oricniar c
csclarcccr os pais a rcspciio dos nciodos usados pclo
icrror para rccruiar os jovcns. O aprcscniador foi Dloia
Junior, un profissional conIccido por iodos pcla sua
clcvada conpcicncia c adniravcl cspíriio pullico.

Esscs jovcns, inclusivc DETE MENDES, foran
cnviados ao DOPS no dia 15110170, scndo ouvidos no
Inqucriio Policial 526170. No ncsno dia foran
rcsiiiuídos ao DOI, airavcs do Ofício 1017170 daquclc
Dcpariancnio. Do rclaiorio dcsic Inqucriio consia, cnirc
ouiros, os scguinics irccIos.

ºEsia Organizaçao (VAF-PALMAFESi, alcn dc
dcscnvolvcr aiividadcs quc visavan a inplaniaçao dc un
novincnio arnado rcvolucionario, procurava ainda
conianinar a ncnic dc jovcns c vicia-los nos aios dc
corrupçao c falsificaçao dc docuncnios, lcn cono
dcsagrcga-los do ncio faniliar c induzindo-os a vivcr na
355
ilcgalidadc, con docuncnios falsos c às cusias da
organizaçao sulvcrsiva, nuna vcrdadcira afronia à
noral faniliar, social c nacional".
ºAicndcndo ao soliciiado pclo Conando do II
E×crciio, no quc sc rcfcrc à rccupcraçao dos jovcns
indiciados, conscicniizados c induzidos por clcncnios
quc prcicndian insiaurar a dcsorganizaçao noral c a
luia arnada no país, lilcranos os indiciados nao ciiados
no pcdido dc prcvcniiva, una vcz quc foran iludidos cn
scus idcais, lcn cono dcsviriuadas suas inicnçõcs,
ficando cnircianio sujciios à puniçao prcvisia pcla Lci dc
Scgurança Nacional, una vcz quc ianlcn a infringiran,
dando-lIcs a cIancc dc rcspondcr pclos scus aios, cn
lilcrdadc c na coniinuidadc dc suas aiividadcs nornais,
cn conpanIia dc scus faniliarcs c da socicdadc.
Ao coloca-los juniancnic con ouiros clcncnios, ja
radicalizados, nuna ncsna ccla do Prcsídio, csiaríanos
proporcionando una nclIor conscicniizaçao dc
csqucrda, lcn cono causando a rcvolia propria do
jovcn ncssa idadc críiica".

No dia 16110170, csics jovcns foran lilcrados, Enirc
clcs, csiava DETE MENDES, quc pcrnancccra prcsa 18
dias.
356


A CARTA DE UM PAI

En 02 dc agosio dc 1971, rcccli do Dr. C.S.,
advogado, pai dc C.S. (Hclcna, Claricci una do grupo dc
jovcns cnvolvidos, una caria. Dr. C.S., duranic quinzc
anos guardci csia caria apcsar dc o scnIor nc auiorizar
a usa-la cono acIassc nais rcconcndavcl. Prcicndia
guarda-la para scnprc. Enircianio, crcio quc o scu
icsicnunIo, agora, c nuiio inporianic para nosirar o
iraiancnio Iunano c digno quc dcnos àquclcs irczc
jovcns, nclcs incluída DETE MENDES.

Suo Puuío, U2 dc ugosto dc l9?l.

Iíno. S).
Mu]o) Cu)íos AíIc)to
H)ííIuntc Ust)u
CapItaI

P)czudo unígo.
Cono posso ug)udccc)-íIc¯ Cono posso ug)udccc) u
todus us Auto)ídudcs Mííítu)cs¯ Cono posso ug)udccc) u
suIíu o)ícntucuo do Gouc)no quc, cn tuo pouco tcnpo
pu)u tuo íncnsu díncnsuo do p)oIícnu, cstu cutuíízundo
357
u nossu ]uucntudc, conscícntízundo-u pu)u u uc)dudcí)u
íutu pcíu ícgìtínu cnuncípucuo ccononícu c socíuí
I)usíící)u¯
C)cío quc ]unuís conscguí)cí t)unsnítí) todo o ncu
)cconIccíncnto. AcIo quc soncntc out)os puís quc, cono
cu, uíuc)un o d)unu dc tc) unu ]ííIu ou un ]ííIo, uíndu
c)íuncus, nuídosu, ínpíucuucí, ])íu c uc)gonIosuncntc
uíícíudus pcíos scquuzcs du suIuc)suo c quc podc)uo
conp)ccndc)-nc.
Ouc ucontccc u un puí quundo cc)tu noítc cíc uI)c u
po)tu dc suu cusu c uc díuntc dc sí unu cquípc dc Iuscu
quc ucío pu)u p)cndc) suu ]ííIu¯
Ouc pcnsuncntos íIc ucodcn uo cc)cI)o c uo co)ucuo¯
Ouc tuntus c cst)unIus pc)guntus cíc sc ]uz¯
E un pcsudcío ou )cuíídudc¯ E po) quc cssu síníst)u
)cuíídudc¯
E )cuíncntc u nínIu ]ííIu quc p)ocu)un¯
Mus uíndu ugo)u cíu c)u unu c)íuncu, nug)ínIu,
])ugíí, dc g)undcs oíIos cu)íosos, cngutínIundo os
p)íncí)os pussos, IuíIucíundo us p)íncí)us puíuu)us,
)uIíscundo os p)íncí)os dcscnIos, tcntundo us p)íncí)us
íct)us, conscguíndo us p)íncí)us notus, ucnccndo con
ínc)ìucí ]o)cu dc uontudc todos os oIstucuíos pu)u coíocu)-
sc scnp)c cono u p)íncí)u du cíussc ÷ do p)ínu)ío uo
coícgíuí, uconpunIundo scnp)c todus us íínítucocs do
nosso o)cuncnto doncstíco c scnp)c p)ocu)undo
co))cspondc) u todos os ínucstíncntos ]cítos pu)u u suu
cducucuo!
E ncsno u nínIu ]ííIu quc p)ocu)un¯
Mus cíu tcuc scnp)c tunto scnso dc )csponsuIííídudc,
uc)cdítou scnp)c quc sò o t)uIuíIo c o cs]o)co contìnuo c
u pc)sístcncíu c quc u]udun u ucncc) nu uídu! Mus cíu
scnp)c ]oí dcdícudu u ]unìííu, scnp)c u]udou os í)nuos
cn tudo quc podíu! Cono, sc cíu dízíu quc quc)íu sc)
358
uígucn pu)u podc) u]udu) todos nòs, todo o nundo, todo
o H)usíí! Cono, sc cíu dízíu quc o nosso Puìs tc)íu dc sc)
g)undc, dcscnuoíuído, )íco, )cspcítudo! Cono, sc cíu dízíu
quc pu)u ísso c)u p)ccíso nuíto cstudo, nuíto t)uIuíIo,
nuítu coopc)ucuo! Ouunto ]c)uo) cn tudo quc cíu dízíu!
Ouunto I)ííIo nos scus oíIos ÷ nos scus g)undcs oíIos
cu)íosos!
E, uítínuncntc, quunto cspì)íto dc suc)í]ìcío, quuntu
)cnúncíu, quuntu )ccusu u nouus )oupus, u un suputo
nouo, uo cuIcící)cí)o, u nunícu)c, us díuc)socs nuís
conuns!
E ncsno u nínIu ]ííIínIu quc p)ocu)un¯
Ho]c, pussudo quusc un uno dcsdc uqucícs
tcncI)osos díus dc sctcnI)o, posso pcnsu) nuís cuíno c
con]íuntcncntc.
E quuntu coísu u]ínuí conp)ccndo!
Cono nínIu poI)c ]ííIu ]oí cngunudu! Utííízu)un todo
o scu scnso dc )csponsuIííídudc, todu u suu pc)sístcncíu,
todu u suu ]o)cu dc uontudc, todu u suu c)cncu no
t)uIuíIo, todo o scu g)undc ÷ íncnso c gcnc)oso cs]o)co,
todo o scu ]c)uo), todo o I)ííIo ÷ dc scus g)undcs oíIos
cu)íosos ÷ pu)u ]uzc-íu uc)cdítu) quc o cunínIo du
suIuc)suo c)u o úníco pu)u u]udu) todos nòs, todo nundo,
todo o H)usíí ÷ pu)u o nosso Puìs sc) g)undc,
dcscnuoíuído, )íco, )cspcítudo.
TcnIo díuntc dc nín doís )ct)utos dc nínIu ]ííIu. un
do uno pussudo c out)o Icn )cccntc; un dos tcnpos
tunuítuosos cn quc cstuuu scndo ííudídu c out)o cn quc
cíu, ugo)u ííu)c, up)oucítu con todu u suu síncc)ídudc u
nu)uuííIosu opo)tunídudc quc íIc conccdc)un.
A ncnínu ín]íunudu, dc cuIcíos dcscuídudos, scn
píntu)u, quc sc ncguuu u í) u nunícu)c, quc sò usuuu
°Iíuc-]cuns¨, quc )ccusuuu )oupus nouus c un nouo
suputo, ]oí suIstítuìdu po) unu nocu, nudu)u, uduítu,
359
t)unqùííu, dc cuIcíos cuídudos c unIus píntudus, cnIo)u
scn cxugc)o; quc I)ígu con u costu)cí)u quundo o ucstído
nuo suí dí)cíto, quc c cxígcntc nu cscoíIu do nodcío do
suputo nouo, quc uoítou uo untígo nuno)udo c p)ctcndc
]ícu) noíuu nos p)òxínos ncscs.
Cono scnp)c, con]íuntc, )csponsuucí, t)uIuíIosu,
pc)sístcntc.
Mus ugo)u conp)ccndo cono cxístc nuís dc un
cunínIo pu)u u Iuscu du uc)dudc, ugo)u cntcndo o uuío)
du toíc)uncíu, ugo)u ussínííundo todo o cs]o)co do
Gouc)no pu)u cíínínu) ctupus, cngoíí) ut)usos c const)uí)
nuís dcp)cssu o H)usíí G)undc. Cono cíu cntcndcu
]ínuíncntc o cspì)íto du íutu pcío nosso nu) dc 2UU
nííIus; u guc))u pcío nosso cu]c soíúucí; u IutuíIu dos
])ctcs nu)ìtínos; u ncccssídudc du ocupucuo u cu)to
p)uzo dos nossos g)undcs cspucos uuzíos ut)uucs dc
p)o]ctos g)undíosos tuí cono u T)unsunuzonìcu; o uuío)
do ínc)ìucí p)og)csso dc nossus tcícconunícucocs; u
ínudíuucí u)gcncíu du uí]uIctízucuo cn nussu; u
ncccssídudc dc du) ugo)u p)ío)ídudc u ]o)nucuo dc
tccnícos, pu)u oco))c) us cxígcncíus du cxpunsuo du
índúst)íu c )ucíonuíízu) u ug)ícuítu)u.
O g)undc ]uto) )csponsuucí po) cssu g)udutíuu, po)cn
]í)nc )cuísuo dc ídcíus uc)í]ícudu nos úítínos dozc ncscs
dcuc-sc, índuIítuucíncntc, u sc)íc dc ícítu)us o)ícntudus
pcío Tcncntc-Co)oncí A)u HodoípIo Cu))ucIo Ho)nc, nu
5u. Scccuo do 2.´ Exc)cíto cn Suo Puuío, quc sc p)opos ÷
c conscguíu ÷ nost)u) u nínIu ]ííIu °o out)o íudo do
Gouc)no¨.
Ho]c, nínIu ]ííIu cstu cspontuncuncntc díspostu c
p)cpu)udu pu)u cngu]u)-sc no °P)o]cto Hondon¨, u ]ín dc
conIccc) dc pc)to u uc)dudcí)u c d)unutícu díncnsuo dos
p)oIícnus dc nossu ín])u-cst)utu)u socíuí c ]untu)-sc
dc]ínítíuuncntc uos cs]o)cos do Gouc)no nu Iuscu dc
360
soíucocs.
Estcs doís )ct)utos dc nínIu ]ííIu, quc tcnIo díuntc dc
nín, contun todu cssu Iístò)íu.
A g)undc opo)tunídudc quc íIc ]oí conccdídu cstu
scndo up)oucítudu cn todos os scus scntídos, du)untc
todos os scgundos.
Apòs u ííIc)tucuo, cíu ííquídou o )cstuntc do cu)so
coícgíuí, pussundo con notus nuíto Ious, ]cz un ncs dc
cu)sínIo íntcnsíuo c íogo nu p)íncí)u tcntutíuu ]oí
up)ouudu no cxunc ucstíIuíu) du USP, íng)cssundo no
Dcpto. dc Gcog)u]íu du Fucuídudc dc Fííoso]íu. O p)íncí)o
scncst)c du Uníuc)sídudc cíu tunIcn o ucnccu con
notus uítus c ugo)u cu)su o 2.´ scncst)c.
O c)cdíto dc con]íuncu quc po) scu íntc)ncdío, p)czudo
unígo, us Auto)ídudcs conccdc)un u nínIu ]ííIu cstu
scndo íntcg)uíncntc co))cspondído.
Aguu)dunos ugo)u o ]uíguncnto ]ínuí con sc)cnídudc.
En])cntu)cnos ]untos, cíu c cu, o p)onuncíuncnto du
Justícu, díspostos u ucoíIc) u ncíIo) dccísuo quc Iouuc)
po) Icn sc) up)cscntudu.
Eu cstu)cí uo íudo dc nínIu ]ííIu cn quuíquc)
cí)cunstuncíu.
E nuíto possìucí quc tudo ísto tcnIu sído cuusudo po)
nín, c upcnus po) nín.
E nuíto possìucí quc cu nuo tcnIu sído ncíIo) puí do
quc nc p)opus u sc) cn todos cstcs uíntc c doís unos dc
cusudo.
Tuíucz sc cu cstíucssc nuís p)cscntc, nuís utuuntc,
tudo ]ossc dí]c)cntc.
Tuíucz sc cu tíucssc tído nuís tcnpo pu)u nc dcdícu)
u nínIu ]unìííu cu pudcssc tc) dudo nuíto nuío)
ussístcncíu u nínIu ]ííIu.
E possìucí. E nuíto possìucí.
Nuo quc)o cxíní)-nc dc quuíquc) )csponsuIííídudc.
361
Dí)cí upcnus quc dc todus us ]uncocs do nundo u do
puí c u nuís dí]ìcíí.
TcnIo p)ocu)udo dcscnpcnIu-íu du ncíIo) nuncí)u
possìucí.
Mus, pu)u ísso, quc tcnpo ííu)c tcnos nòs todos, puís,
uícn duqucíc quc nos tonu o t)uIuíIo c u oI)ígucuo
ínpc)íosu dc p)ouc) uo sustcnto du ]unìííu¯
Víucnos todos nunu scíuu dc us]uíto, ondc u íutu pcíu
p)òp)íu uídu c t)uuudu cn todos os cuntos, uíntc c quut)o
Io)us po) díu. E nudu soI)u pu)u podc) oíIu) o Io)ízontc.
Mus tudo pussu)u, sc Dcus ussín o quísc).
MuIto obrIgado poIs, caro amIgo, peIa InIatIgáveI
assIstêncIa dIspensada à mInba IIIba e a todos os
menInos e menInas envoIvIdos no epIsódIo.
Tenbo certeza de estar IaIando não apenas em
meu nome, mas em nome de todos os outros paIs.
HcccIcnos unu nouu opo)tunídudc c tudo cstunos
]uzcndo pu)u Ion)u-íu.
Po) ]uuo), ]ucu dcstu cu)tu o uso quc ucIu) nuís
)cconcnduucí.
E u nínIu puíuu)u dc g)utíduo uo unígo c u todus us
Auto)ídudcs quc íutun pu)u )cuuc) u ]uucntudc do H)usíí.

Un g)udc uI)uco
C.S.
(O grIIo é do autor)
NOTA DO AUTOR: ConbecI o Dr. C.S., no per¡odo em
que sua IIIba esteve presa. O termo amIgo, que usa, é
apenas em decorrêncIa do tratamento dIspensado à
sua IIIba.
362


OS OUTROS JOVENS

Ao longo dos quairo anos quc pcrnancci cono
Conandanic do DOI, ouiros jovcns foran prcsos nas
ncsnas condiçõcs dcsscs irczc da VAF-PALMAFES.
Todos csiavan dando os scus princiros passos para
cnirar na sulvcrsao.
Ccralncnic clcs cran prcsos cn grupos isolados quc
nao ulirapassavan dcz pcssoas.


O noncnto du cnt)cgu dos ]ííIos uos puís

O proccdincnio con os inicgranics dc cada un
dcsscs grupos cra scnprc igual. Eran cnircvisiados por
oficiais lcn prcparados, alguns psicologos, c soncnic
cran cnircgucs aos pais dcpois dc un conplcio iralalIo
dc rccupcraçao, idcniico ao dos irczc jovcns da VAF-
363
PALMAFES. Conscguinos ainda nais. nao indicia-los
cn Inqucriio Policial. Elcs cran ouvidos cn Dcclaraçõcs,
soncnic no DOI. A cnircga aos pais cra fciia no nosso
Audiiorio, con iodos clcs prcscnics. Inicialncnic falava
aos pais a rcspciio da inplicaçao dc cada filIo. Dcpois,
Iavia o cnconiro cnirc pais c filIos. Essc cra un
noncnio dc grandc cnoçao c, nornalncnic, iodos
cIoravan.
A pariir dc cniao, o jovcn csiava lilcrado nas
dcvcria conparcccr ao DOI una vcz por scnana, cn dia
c Iora dc sua cscolIa, ocasiao cn quc cnircvisiava-sc,
por una Iora, con o oficial quc o aicndcra duranic a
sua pcrnancncia na prisao. Essc conparccincnio,
posicriorncnic, passaria a scr quinzcnal c finalncnic
ncnsal. Ouando o oficial scniia quc clc ja csiava
pcrfciiancnic adapiado à sua vida nornal, o lilcrava
dcssa cnircvisia.

O FEENCONTFO DE JOVENS COM SEUS FAMILIAFES

364





365


O ENVOLVIMENTO DE ELIZABETH MENDES DE
OLIVEIRA "ROSA" COM A VAR-PALMARES

TRECHOS DAS DECLARACÕES PRESTADAS NO
DOI/CODI/II EXÉRCITO

En dcpoincnios prcsiados no DOI, BETE MENDES,
cnirc ouiros faios, dcclarou o scguinic.

1. Em 29 de setembro de 19?0
ºFccnconiraran-sc cla c F.P. (Scrgioi, con P.C.X.P.
(Hcnriquci. Fizcran una rcuniao con clc c dccidiran
iralalIar para a VAF-PALMAFES, nas nao no scior
csiudaniil, cono sc iinIa plancjado, c sin cn ouira
ocupaçao qualqucr".
..................
ºFicou dccidido quc a dcpocnic cuidaria do arquivo,
cnquanio ºSÉFCIO" dirigiria o Scior dc Inicligcncia.

2. Em 13 de outubro de 19?0
º...quc o naicrial cnconirado no ºaparclIo" dc
C.E.P.S. (MarccIali, localizado à Fua Ccncral Dagucira,
79, cono cariciras dc idcniidadc, cariciras dc iralalIo,
ccriidõcs c foiografias dc lcvaniancnios, foran
cnircgucs à dcpocnic por C F.P.A. (Ma×i c por ºScrgio".
Ouc nao salc csclarcccr cono iais docuncnios foran
conscguidos c quc os ncsnos scrian usados cono
366
falsos pclos clcncnios da Organizaçao VAF-PALMAFES".
367


TRECHOS DO RELATÕRIO DO INQUÉRITO S26/?0
DO DOPS/SP, EM 1? DE2EMBRO 19?0.

Apos ouvir iodos os inplicados, o Encarrcgado do
Inqucriio Policial, cn scu Fclaiorio, diz o scguinic a
rcspciio dc ºROSA".
ºELI2ABETH MENDES DE OLIVEIRA, vulgo ºROSA",
clcncnio dc projcçao da organizaçao, aliciou inuncros
clcncnios, pariicipou dc inuncras rcuniõcs dc caraicr
sulvcrsivo, norava no ºaparclIo" da Fua Ccncral
Dagucira, 79, ondc foi aprccndido fario naicrial dc
falsificaçao c docuncnios furiados ou acIados, alcn dc
inprcssos cn lranco dc iíiulos clciiorais para a praiica
dcssc crinc, c iudo para scr uiilizado na sulvcrsao c cra
ainda clcncnio do Scior dc Inicligcncia".
368


TRECHOS DO AUTO DE QUALIFICACÃO E
INTERROGATÕRIO

En 30 dc narço dc 1971, na scdc da 1a. Audiioria
da 2a. Circunscriçao Judiciaria Miliiar, rcunido o
ConsclIo Pcrnancnic dc Jusiiça do E×crciio, prcscnics
os scus ncnlros, c os scus dois advogados dc dcfcsa,
pclo E×no. Sr. Dr. Juiz-Audiior, ELIZADETH MENDES
DE OLIVEIFA foi qualificada c inicrrogada. Do scu longo
dcpoincnio o auior c×iraiu o scguinic irccIo.

ºquc, pclos noncs, dcsconIccc as icsicnunIas,
ianio as indicadas pclo Dr. Procurador às fls. 15, cono
as insiruncniarias ncncionadas às fls. 51 v; quc rcsidc,
ncsia capiial, dcsdc 1967 aic a prcscnic daia; quc nao
conIccc as provas apuradas pcla Auioridadc Policial;
quc a acusaçao, cn paric, c proccdcnic, pois, iornou-sc
sImpatIzante da Organizaçao ciiada na dcnuncia c a cla
sc ligou airavcs dc F.l."..........................
.....................................
...............(O GRIFO É DO AUTOR)................
369


RESUMO DO DEPOIMENTO DE BETE MENDES
PERANTE A JUSTICA
O dcpoincnio prcsiado por DETE MENDES pcranic o
ConsclIo Pcrnancnic dc Jusiiça, ncssc dia 30 dc narço
dc 1971, quando foi qualificada c inicrrogada, c lasianic
longo. Para una naior conprccnsao, iranscrcvo a scguir
un rcsuno dcssc dcpoincnio.

DETE MENDES concçou a nanicr coniado con
clcncnios ligados à sulvcrsao, a pariir dc fins dc 1968
ou início dc 1969, por inicrncdio dc F.I., icndo fciio
csscs coniaios na rcsidcncia dc M.A., prina dc scu c×-
noivo F.D. (Scrgioi.
Foi colcga dc P.F. (Maurícioi c P.C.J., no Colcgio
Aplicaçao.
No início dc 70 P.C.J. a procurou na Tclcvisao Tupi,
alcgando quc ºMAUFÍCIO" qucria convcrsar con cla.
Enconirando-sc con ºMAUFÍCIO" csic rcvclou-lIc quc
F.I. ncccssiiava falar con cla.
Manicndo coniaio con F.I. soulc quc M.A. fugira
para a Europa c quc clc ncccssiiava dc dinIciro para
dci×ar o país, pois ºclc csiava con conplicaçõcs
políiicas".
Juniancnic con ºSÉFCIO" ÷ scu noivo na ocasiao
÷ cla forncccu a inporiancia (ilcgívcli dc cruzciros para
quc F.I. dci×assc o país.
F.I. anics dc viajar aprcscniou-lIc ºMAX".
DETE MENDES, juniancnic con ºSÉFCIO", passou
a discuiir con ºMAX", duranic un fin dc scnana na
370
Cuanalara, o prollcna csiudaniil, surgindo para cla a
VAF-PALMAFES.
En nova rcuniao con ºMAX", cn Iiaiiaia, csic
coniinuou as suas c×plicaçõcs, csclarcccndo os assunios
políiicos da VAF. ºMAX" c×plicou-lIc quc scu oljciivo
naior cra o dc fornar un Scior dc Inicligcncia o qual
scria inicgrado por clc, por ºSÉFCIO" c por BETE
MENDES
Ela c scu noivo ºSÉFCIO" concordaran cn discuiir
novancnic o assunio con ºMAX". Dcssc ouiro cnconiro
so pariiciparan ºMAUFÍCIO" c DETE MENDES porquc
ºSÉFCIO" dcscnicndcu-sc con ºMAX" c viajou para o
c×icrior.
ºMAX" dcu-lIc a nissao dc fornar un arquivo dc
rccorics dc jornais para csiudos, icndo ºMAUFÍCIO", por
scr filIo do propriciario dc una loja dc naicrial
foiografico, rccclido a incunlcncia dc forjar
docuncnios para as pcssoas quc nao pudcsscn icr una
vida lcgal.
Ncsia cpoca dcu a ºMAX" 4.000 cruzciros dcsiinados
a pagancnio dc advogados quc irian dcfcndcr ºcolcgas
quc csiavan prcsos".
BETE MENDES dcclarou quc nao pariicipou c quc
dcsconIccc sc foran fciias açõcs, porquc ºnao iinIa
conIccincnio dc ouiras coisas, alcn dc scu iralalIo".
Dcclarou, ainda, quc das pcssoas dcnunciadas salia
apcnas quc ºMAX" c ºSÉFCIO" pcricnccran à VAF-
PALMAFES.
Dcclarou, ianlcn, icr dado dinIciro a ºDona LÉIA"
cn casa dc qucn csicvc cscondida cn fins dc agosio do
ano anicrior, dinIciro csic, dcsiinado à conpra dc
naniincnios. ºLEIA" c o codinonc dc M.C.M. O
cndcrcço dc ºLÉIA" lIc foi fornccido por ºMAUFÍCIO".
371
Soulc airavcs dc ºMAUFÍCIO" quc ºMAX" csiava prcso
dcsdc 12108170 c quc podcria dcnuncia-la. Ncssa
ocasiao ºMAUFÍCIO" sugcriu-lIc quc dci×assc o país.
Da casa dc ºLÉIA" foi lcvada para o ºaparclIo" dc
C.E.P.S. (MarccIali, na Fua Ccncral Dagucira, 79, ondc
pcrnancccu por ircs dias, aic scr prcsa.

NOTA DO AUTOR: Os nomes cItados no depoImento
estão por extenso.
372


O ARREPENDIMENTO DE BETE MENDES

A naioria dos sulvcrsivos c dos icrrorisias quando
cran ouvidos pcranic o ConsclIo Pcrnancnic dc
Jusiiça, na prcscnça dos scus Advogados dc Dcfcsa, do
Juiz-Audiior, do Procurador Miliiar c das pcssoas quc
assisiian csscs dcpoíncniosf ncgavan iudo o quc
Iavian dcclarado no DOI c no Inqucriio Policial.
Aprovciiavan cssa oporiunidadc para dcsncniir as suas
dcclaraçõcs anicriorcs, dizcndo quc clas foran oliidas
ncdianic a ioriura física c psicologica.
Havia una c×plicaçao lasianic razoavcl para cssc
proccdincnio. Na fasc das suas Dcclaraçõcs
Prclininarcs, prcsiadas no DOI c quando cran ouvidos
no Inqucriio Policial, clcs assunian as açõcs quc
praiicaran, salcndo quc janais scrian rcconIccidos
pclas icsicnunIas arroladas. Assin, por c×cnplo, sc un
Danco cra assaliado, os funcionarios dcsic Danco cran
ouvidos c coniavan iudo a rcspciio do assalio, nas na
Iora do rcconIccincnio nao rcconIccian os
assalianics, por icncrcn rcprcsalias.
Conscqucnicncnic, lasiava aos icrrorisias ncgarcn, cn
Juízo, a sua pariicipaçao nas açõcs c jusiificar os scus
dcpoincnios anicriorcs dizcndo quc clcs foran oliidos
airavcs dc ioriura. Por falia dc provas cran alsolvidos.
E×isiian, ianlcn, aquclcs quc, no DOI ou no
Inqucriio Policial, dcnunciavan iodos os scus
conpanIciros dc Organizaçao c dcpois, para nao ficarcn
nal pcranic os ncsnos dizian quc falaran sol ioriura.
373
DETE MENDES, ao conirario da naioria dos scus
conpanIciros dc sulvcrsao, ncssc dia 30 dc narço dc
1971, quando foi qualificada c inicrrogada, nao so na
prcscnça das auioridadcs quc conpunIan o ConsclIo
Pcrnancnic dc Jusiiça, nas, ianlcn na prcscnça dos
scus dois Advogados dc Dcfcsa, Dr. Paulo Fui dc Codoy
c Dr. Ancrico Lopcs Manso, nao dcclarou icr sofrido
qualqucr iipo dc ioriura física ou psicologica, cono o
faria quinzc anos nais iardc, ao conirario, cla dcclarou
quc ºnão IoI coagIda" c quc ºconcordou em assInar o
depoImento na PoI¡cIa porque estava presa".
(O GRIFO É DO AUTOR)

DETE MENDES foi nais alcn. Na prcscnça dc iodas
aquclas auioridadcs c dos scus dois Advogados dc
Dcfcsa, cborou copIosamente, dIzendo estar
arrependIda e que não acredItava em nenbuma
OrganIzação SubversIva e acbava InvIáveI os seus
propósItos porque cbegara à concIusão de que eIes
querIam apenas destruIr.
(O GRIFO É DO AUTOR)
374


A scguir iranscrcvo, na ínicgra a paric final do scu
dcpoincnio prcsiado ncssc dia.
º...quc, rcpciindo, os faios sc passaran cono os
narrou ncsia oporiunidadc, dcpoincnio quc prcsirou
IIvre e sem nenbuma coação, quc dc faio, scniiu-sc
cnocionada c cIorou, cono iodos prcscnciaran,
copiosancnic; quc cIorou c ainda cIora, ncsia
oporiunidadc, porquc csia arrcpcndidaldo quc fcz, isio
porquc acIa quc cnirou cn una cousa pcrigosa, scn
ncnIun conIccincnio das cousas c conplciancnic
coniraria ao scu nodo dc scr (sici; que não acredIta em
nenbuma organIzação subversIva e acba InvIáveI seus
propósItos porque cbegou à concIusão de que eIes
querem apenas destruIr; quc c caiolica c nao vivc con
scus pais, quc sao judicialncnic scparados". E, cono
nada nais dissc ncn lIc foi pcrguniado, dcu-sc por
findo o prcscnic quc, dcpois dc lido, vai assinado por
confornc. Eu (IIeg¡veIi, cscrcvcnic, daiilografci. Eu
(IIeg¡veIi, cscrivao, assino. Scgucn-sc as assinaiuras
dos ncnlros do ConsclIo Pcrnancnic dc Jusiiça, dc
ELIZADETH MENDES DE OLIVEIFA, do Dr. Juiz Audiior
c dc nais duas assinaiuras, ilcgívcis.
(O GRIFO É DO AUTOR)
375


376


Ouinzc anos nais iardc DETE MENDES, ianlcn
cIorando copiosancnic, foi cnircvisiada por ioda a
inprcnsa do país, quando dcclarou, cnirc ouiros
alsurdos, quc fora ioriurada por nin.


O GLOBO - 1? Ago SS - pág. 2
377


378


379


A INGRATIDÃO

En agosio dc 1971 fui soliciiado a dcpor, cono
icsicnunIa, no proccsso insiaurado na 19 Audiioria da
2a. Circunscriçao Judiciaria Miliiar conira alguns
csiudanics quc infringiran a Lci dc Scgurança Nacional.
Aicndcndo a soliciiaçao, cncaninIci ao E×no. Sr. Dr.
Juiz-Audiior a DECLAFACÃO quc a scguir iranscrcvo, a
qual foi assinada, ianlcn, por nais dois oficiais.

Cu)íos AíIc)to H)ííIuntc Ust)u, Mu] A)t 3G-2342?b,
sc)uíndo nu 2u. Scccuo do II Exc)cíto, Duíno Lúcío Muníz
Cu)ííío, Cup A)t 2G-24l95S, p)cstundo sc)uíco nu 2u.
Scccuo do II Exc)cíto, Muu)ìcío Lopcs Línu, Cup In],
sc)uíndo no 4.´ Hcgíncnto dc In]untu)íu, soíícítudos u
dcpo) cono tcstcnunIus no p)occsso ínstuu)udo nu lu.
Audíto)íu dc Guc))u, po) notíuos dc Scgu)uncu Nucíonuí,
cont)u os cstuduntcs C.S., P.A., E.S.V., ELI2ABETH
MENDES DE OLIVEIRA, J.H.V., L.C.M.F., J.C.S.S.,
E.H.H., ]uzcno-ío, ut)uucs dcstu dccíu)ucuo, pu)u cxtc)nu)
u nctícuíosu oIsc)uucuo quc concíuìnos dos ]oucns cn
]uíguncnto, no pc)ìodo cn quc cstíuc)un soI nossos
cuídudos, Icn cono cxp)cssu) o uconpunIuncnto quc
)cuíízunos, ut)uucs dc contutos pcssouís con cícs c scus
)cspcctíuos p)ogcníto)cs nu ]usc postc)ío) u suu ííIc)tucuo
(condícíonuí).
Todos nuíto ]oucns, uc)dudcí)us c)íuncus, dcíxu)un-
nos pc)pícxos u suu íngcnuídudc c o totuí
dcsconIccíncnto quc dcnonst)uuun du sc)ícdudc dc suu
380
sítuucuo.
Pudcnos constutu) pc)]cítuncntc o uíícíuncnto, ])ío c
cuícuíudo, quc so])c)un no coícgío cn quc cstuduuun, po)
pu)tc dc uu)íos dc scus ncst)cs (sc)íu tuí o uc)dudcí)o
tìtuío u du) u csscs Ioncns c nuíIc)cs¯). Estcs, uuícndo-
sc du uuto)ídudc du cutcd)u, du usccndcncíu c du
cxt)uo)dínu)íu ]ucííídudc dc nunc]o quc possuìun soI)c
tuís uíunos, ínícíu)un ]unto u cícs un íongo, pucícntc c
íntcíígcntìssíno cnuoíuíncnto dc p)oscíítísno, nuo sò
tcndcntc u co))onpc-íos poíítícuncntc, cono tunIcn
nunu to)pc tcntutíuu dc u]ustu-íos do conuìuío dc scus
íu)cs, pu)u ncíIo) utíngí) scus oI]ctíuos íncon]cssuucís.
Scndo todos pc)tcnccntcs u ]unìííus )cspcítuucís c
t)uIuíIudo)us, cono pudcnos conp)ouu) no cu)so dus
dííígcncíus, no I)cuc pc)ìodo quc du)ou suu dctcncuo c
nos díus quc untcccdc)un u suu ííIc)ucuo, c)u dc
cspc)u)-sc u totuí íncxpc)ícncíu c u con]usuo dc ídcíus dc
tuís ]oucns.
Duì u pu)tícípucuo nìnínu quc tíuc)un nos ]utos,
)csuníndo-sc cíu u )cuníocs, contutos dc °pontos¨ c u
out)us utíuídudcs cu)cntcs dc pc)ícuíosídudc, uo quc
pu)ccc c S. n. ].
Tudo ísso ícuou us Auto)ídudcs Mííítu)cs u optu)cn
pcíu ííIc)ucuo, p)c]c)índo quc os ]oucns índícíudos
)cspondcsscn uo p)occsso cn ííIc)dudc, dc uoítu uo scío
dc suus ]unìííus, dundo-íIcs, ussín, nunu cíoqùcntc
dcnonst)ucuo dc conp)ccnsuo c toíc)uncíu, unu
opo)tunídudc dc ínícíu)cn íogo suu )cuIííítucuo, con o
)cto)no íncdíuto us utíuídudcs no)nuís dc cstudo c
t)uIuíIo.
Con ísso, c contundo uíndu con u í))cst)ítu coopc)ucuo
dc scus p)ogcníto)cs ou )csponsuucís, Iuscou-sc,
íncíusíuc, cuítu) quuíquc) nouu íígucuo ou contuto con
cícncntos co))upto)cs nos p)csìdíos ondc ]u sc
381
cncont)uuun dctídos os uc)dudcí)os p)o]íssíonuís du
suIuc)suo.
En todos cstcs úítínos ncscs, upòs u ííIc)tucuo,
tcnos cstudo cn conpunIíu dc p)ogcníto)cs c dc Iou
pu)tc dcsscs ]oucns. Aícn dísso, tcnos )cccIído
constuntcs notìcíus soI)c cícs.
Podcnos utcstu) u síncc)ídudc con quc todos Iuscun
co))cspondc) u opo)tunídudc quc íIcs ]oí conccdídu.
Todos cstuo cstudundo, uíguns cstudundo c
t)uIuíIundo.
Tcn, ussín, todo o scu tcnpo tonudo po) utíuídudcs
const)utíuus. Nuo uoítu)un u tc) quuíquc) uìncuío con u
sítuucuo untc)ío); uo cont)u)ío, tcn dcnonst)udo
u))cpcndíncnto uc)dudcí)o, po) sc tc)cn dcíxudo
cnuoíuc).
Aíguns, po) cxcnpío, uícn dc tc)cn uoítudo uo untígo
nuno)udo ou u untígu nuno)udu (quc nuo puctuuuun dc
suus untígus ídcíus), cstuo p)cstcs u sc to)nu)cn noíuos,
cono c o cuso dc C.S. LcnI)unos tunIcn quc, no cuso
du cítudu cstuduntc c dc uu)íos out)os coícgus, cstuo cícs
p)ocu)undo cngu]u)-sc nu Opc)ucuo Hondon, uícn dc ]u
tc)cn )cuíízudo ícítu)us o)ícntudus pcíu 5u. Scccuo do II
Exc)cíto, po) nossu índícucuo, íncdíutuncntc uccítu pcíos
íntc)cssudos.
Tcnos, po)tunto, cícncntos pu)u c)c), pcssouíncntc,
quc u poíìtícu udotudu con cstcs ]oucns tcn-sc nost)udo
íntcí)uncntc ucc)tudu, scndo cc)to quc, pu)u tuí
co))cspondcncíu, nuíto tcn cont)íIuìdo, u ussístcncíu dc
scus puís.
E)u o quc tìnIunos u dccíu)u).

Suo Puuío, 2b dc ugosto dc l9?l

Assínudo po).
382
CAHLOS ALHEHTO HHILHANTE USTHA ÷ Mu] A)t
DALMO LÚCIO MUNIZ CYHILLO ÷ Cup A)t
MAUHÎCIO LOPES LIMA ÷ Cup In]
383


384

385


A ABSOLVICÃO DE BETE MENDES

1a. INSTÅNCIA

En conscqucncia c considcrando o quc nais dos
auios consia, rcsolvc o ConsclIo Pcrnancnic dc Jusiiça
do E×crciio ÷ scn voios discrcpanics.
No ncriio
di Con lasc na lcira ºc", do rcfcrido Ari 439 da Lci
Pcnal adjciiva casircnsc, por nao c×isiir prova dc icrcn
os acusados concorrido para a infraçao pcnal alsolvcr.
ci Con lasc no Ari 7.° do Dccrcio-Lci n.° 898169
pclos noiivos dc concço ncncionados alsolvcr
ELIZADETH MENDES DE OLIVEIFA

NOTA DO AUTOR:
÷ lcira ºc" do Ari. 429 do CPPM. ºNao c×isiir prova
dcicr o acusado concorrido para a infraçao Pcnal".
÷ Ari. 7.° do DL 898169. ºNa aplicaçao dcsic
Dccrcio-Lci ou Juiz, ou Trilunal, dcvcra inspirar-sc nos
concciios lasicos da Scgurança Nacional dcfinidos nos
ariigos anicriorcs.

2a. INSTÅNCIA

386
Considcrando quc a scnicnça apclada lcn aprccia a
siiuaçao dos alsolvidos, nao scndo possívcl, porcn,
cono fundancnio alsoluiorio o Ari. 7.°, da Lci dc
Scgurança Nacional, quc nao dcfinc, alias, o
arrependImento eIIcaz prevIsto no Art. 31 do CPM,
nclIor sc ajusiando a Iipoicsc da lcira ºc" do Ari. 439
do CPPM.
(O GRIFO É DO AUTOR)
NOTA DO AUTOR:
÷ Ari. 31 do CPM. ºO agcnic quc, voluniariancnic,
dcsisic dc prosscguir na c×ccuçao ou inpcdc quc o
rcsuliado sc produza, so rcspondc pclos aios ja
praiicados".
÷ Lcira ºc" do Ari. 439 do CPPM. ºNao c×isiir prova
suficicnic para a condcnaçao".
(PROCESSO N.° 39.21S)
387


19S6
DE SIMPATI2ANTE A QUADRO
(Trecbos da entrevIsta ao JornaI ºO PASQUIM" de 2?/02 a 2?/03/S6)

÷ DETE MENDES. ºConccci a luia csiudaniil no
Cinasio, dcpois quando aconicccu o golpc niliiar cu
csiava no Fio c fiquci cIocadíssina con a coisa".
÷ DETE MENDES. ºEu fui da gcraçao 68" Iavíanos
assisiido o govcrno dc JANCO, as nanifcsiaçõcs
popularcs c ncssa cpoca cu iivc un prollcna faniliar.
Nao a nívcl dc rcprcssao dos pais, nas sin porquc cu
cra nuíio disciplinada nas qucria ir às nanifcsiaçõcs dc
rua c o ncu pai nao dci×ava quc cu fossc sozinIa. Mc
anargurava nao podcr ir, nao iinIa aniagonisno con a
fanília. Eu nao ia porquc acIava quc clc csiava ccrio. Aí
foi quando dcslancIou o naior inicrcssc c cu cnirci na
USP. Anics ncsno, no cursinIo, cu ja csiava cnirando
nuna organizaçao rcvolucionaria".
÷ DETE MENDES. ºFoi a pariir do novincnio
csiudaniil, a gcnic discuiia nuiio a qucsiao políiica c
social sol un ponio dc visia jovcn c a gcnic acIava quc
pcla lcgalidadc nao scria possívcl fazcr coisa ncnIuna.
Daí cu conccci a pariicipar dc rcuniõcs, cnirci nuna
organizaçao c isso foi una loucura, pois cu ja cra airiz,
ja csiava na iclcvisao".
÷ MAFA TEFESA. Cono c quc vocc conscguiu
conciliar csics dois lados?
÷ JACUAF. Vocc dizia. Iojc cu nao posso assaliar o
lanco porquc Iojc icn gravaçao, (risosi.
388
÷ DETE MENDES. Nao, cra difcrcnic, eu IazIa parte
da InteIIgêncIa da organIzação, cu csiudava nuiio c
icrninci fazcndo paric do grupo pcnsanic da
organizaçao. (O CFIFO É DO AUTOFi.
÷ MAFA TEFESA. E na iclcvisao ningucn salia?
÷ DETE MENDES. Nao, cssa privacidadc cra una
coisa louca. Eu fazia ncu iralalIo, iinIa anigos nuna
loa, saía da iclcvisao para a faculdadc c ningucn salia
nada dc nin, cu cra una pcssoa ioialncnic igual às
ouiras. A coisa so conplicou quando cu conccci a scr
scguida.
÷ MAFA TEFESA. Ouando c quc isso concçou?
÷ DETE MENDES. Dcn cu fui prcsa a princira vcz
cn 1970 cono suspciia.
NOTA DO AUTOF. Foi prcsa a princira vcz cn
02112169, para avcriguaçõcs, scndo lilcriada cn
05112169.
÷ MAFA TEFESA. Fosic prcsa ondc?
÷ DETE MENDES. Na Opcraçao Dandciranics, quc
dcpois virou DOI1CODI do II E×crciio dc Sao Paulo. Na
princira vcz fiquci quairo dias na soliiaria, fui
scqucsirada nas nao conscguiran dcscolrir nada a ncu
rcspciio. Alguns ncscs dcpois cu fui prcsa porquc
concçou a cair gcnic c cu iivc quc sair dc una novcla.
÷ DETE MENDES. AcIci quc a nossa organizaçao
csiava arrclcniada, cu acIci quc Iavia nais norics do
quc as quc ja Iavian ocorrido, nais sofrincnio físico.
Eu csiava con nuiio ncdo dc quc cu fossc sofrcr c das
pcssoas con as quais cu iinIa rclacionancnio, nas nao
acIava quc a causa csiava pcrdida. Conccci a raciocinar
solrc o ncu crro políiico dcpois quc cu passci pcla
prisao, pclo proccsso, pclo julgancnio. Foi quando
389
conccci a vcr o quc c quc foi quc fizcnos c quc iipo dc
arguncnio quc a gcnic dcu para os niliiarcs
cndurcccrcn do jciio quc cndurcccran.
÷ JACUAF. Espcrc aí. Vocc ainda nao foi prcsa.
÷ DETE MENDES. Pois c, cu ainda csiava icniando
fugir (risosi. ...Ja csiava icniando cscapar, c ncsia cpoca
iinIa nuiio ncdo dc voliar para a Opcraçao
Dandciranics. Porquc cu salia quc ia voliar como
quadro c, pra clcs, cu scria o csiigna da cnganaçao, da
inconpcicncia dclcs. Eu pcnsava. ºConscgui cnganar os
ascs da rcprcssao do Drasil", c aí o quc c quc vai solra
dc nin? Eu norria dc ncdo. (O CFIFO É DO AUTOFi.

NOTA DO AUTOR:
Scgundo a linguagcn usada pclas Organizaçõcs
Sulvcrsivo-Tcrrorisias, c×isiian os Sinpaiizanics, os
Apoios c os Ouadros.
Sinpaiizanics cran os quc cnlora concordasscn
con a linIa políiica das Organizaçõcs, nao naniinIan
coniaio dircio con clas.
Apoios cran aquclcs quc cnlora nao fosscn
ncnlros das Organizaçõcs, as au×iliavan sol os nais
variados aspccios cono. dinIciro, locais para
cscondcrijos, iransporic, docuncnios, cic...
Ouadros cran os ncnlros cfciivos c aiuanics das
Organizaçõcs.

÷ DETE MENDES. Ouando cIcguci prcsa na ODAN
os policiais davan iiros para o alio para concnorar a
ninIa capiura.
390


ADEPUTADAEMMONTEVlD ADEPUTADAEMMONTEVlD ADEPUTADAEMMONTEVlD ADEPUTADAEMMONTEVlDÉ ÉÉ ÉU UU U

391


NO AEROPORTO DE CARRASCO

Esiava Ia 18 ncscs no Uruguai c×crccndo una
Missao Diplonaiica, a dc Adido do E×crciio junio à
Enlai×ada do Drasil. Cono a noncaçao para nissao no
c×icrior c fciia con scis ncscs dc anicccdcncia, cu ja
fora c×oncrado daquclas funçõcs por Dccrcio
Prcsidcncial dc 10 dc julIo dc 1985, dcvcndo scr
sulsiiiuído cn 14 dc dczcnlro daquclc ncsno ano.
Porianio, aic aquclc dia cu dcvcria coniinuar,
oficialncnic, cono Adido do E×crciio. A ninIa nissao so
csiaria icrninada no noncnio cn quc cnircgassc o
cargo ao ncu sulsiiiuio, o quc ocorrcria, c×aiancnic,
cn 14 dc dczcnlro dc 1985.
No Uruguai a rcalidadc lrasilcira cra conIccida,
apcnas, airavcs dos jornais. Ansiavanos por voliar ao
Drasil, para rcvcr a nossa icrra, nossa fanília, os
anigos, nossa casa.
En julIo, rccclcnos a graia noiícia da visiia oficial
do nosso Prcsidcnic, ao Uruguai. Todos ficanos
conicnics. Scria cono sc vísscnos un pouco do Drasil
na pcssoa do Prcsidcnic.
CIcgou o iao cspcrado dia, 12 dc agosio dc 1985. Na
pisia do Acroporio dc Carrasco, cn linIa, junio con os
diplonaias da Enlai×ada c do Consulado do Drasil,
csiavan o Adido Naval, o Adido da Acronauiica c cu,
cono Adido do E×crciio. Todos aconpanIados dc suas
rcspcciivas csposas.
392
A ouira c×ircnidadc dcssa linIa csiava ocupada
pclas alias auioridadcs do Covcrno Uruguaio.
No ccniro, cnirc as auioridadcs lrasilciras c
uruguaias, un pcqucno csirado, colcrio por un iapcic
vcrnclIo. Esic cra o lugar dc Ionra, ondc os dois
Prcsidcnic aconpanIados dc suas csposas scrian
cunprincniados.
O frio cra inicnso c a c×pcciaiiva naior ainda. Clina
dc fcsia. O aviao prcsidcncial pousa. A cnoçao dc ouvir
o Hino Nacional faz o coraçao disparar.
O proiocolo c scguido à risca.
Dcsccn o Prcsidcnic Josc Sarncy c Dona Marly,
scguidos dos dcnais inicgranics da coniiiva. Minisiros,
ncnlros do Congrcsso Nacional, Diplonaias do
Iianaraii, cic.
O Prcsidcnic Julio Maria Sanguinciii c sua csposa
csiao junio à cscada do aviao para saudar o Prcsidcnic
Sarncy c D. Marly.
Nos coniinuanos disianics, na fila dc cunprincnios.
Apos as Honras Miliiarcs os dois Prcsidcnics, con
suas csposas, scgucn para o lugar dc Ionra, no ccniro
da fila dc cunprincnios. Ncsic local clcs sao
cunprincniados pclas auioridadcs lrasilciras quc
csiavan na fila dc cunprincnios, isio c. Diplonaias dc
nossa Enlai×ada c do Consulado, os Adidos Miliiarcs,
iodos con as suas rcspcciivas csposas.
A scguir rccclcn os cunprincnios das auioridadcs
uruguais.
Tcrninada csia fasc da rcccpçao, os dois Prcsidcnics,
con suas csposas, sc rciiran, scguidos por iodos
aquclcs quc csiavan na fila dc cunprincnios.
O rcsianic da Coniiiva Prcsidcncial, apos o
dcscnlarquc, foi para a Sala VIP, daí scguindo
393
dirciancnic, para o Hoicl Vicioria Pfaza, ondc sc
Iospcdou.
Ouando os Prcsidcnics sc rciiraran do Acroporio,
volianos ao nosso iralalIo na Enlai×ada.
Duranic o dcscnlarquc cn Carrasco, o Proiocolo foi
cunprido ficlncnic. Dc acordo con clc, soncnic
dcvcríanos cunprincniar o Prcsidcnic Sarncy, o
Prcsidcnic Sanguinciii c suas rcspcciivas csposas.
Tanlcn, scguindo o Proiocolo nao fonos
cunprincniados pclos dcnais ncnlros da Coniiiva
Prcsidcncial.
394


AS HOMENAGENS AO NOSSO PRESIDENTE

RECEPCÃO DO PRESIDENTE URUGUAIO

Na noiic do ncsno dia da cIcgada, 2a. fcira, 12 dc
agosio, o Prcsidcnic da Fcpullica Oricnial do Uruguai c
scnIora ofcrcccran una rcccpçao ao Prcsidcnic da
Fcpullica Fcdcraiiva do Drasil c scnIora.
Foran convidadas, apro×inadancnic, 1.200 pcssoas.
La csiavan as nais alias auioridadcs do Uruguai,
ncnlros do Corpo Diplonaiico, os inicgranics da
coniiiva lrasilcira, os diplonaias lrasilciros quc
rcsidcn cn Monicvidcu, os Adidos Miliiarcs, c
rcprcscnianics da socicdadc uruguaia, aconpanIados
dc suas csposas.
Duranic csia rcccpçao, quc durou duas Ioras,
convcrsci con Oficiais do E×crciio Uruguaio, con ouiros
Adidos Miliiarcs, con alguns diplonaias. Da coniiiva
prcsidcncial, a unica pcssoa con qucn falci, por un
curio cspaço dc icnpo, foi o CIcfc da Casa Miliiar,
Ccncral Fulcn Dayna Dcnys.

NO CONGRESSO NACIONAL

395
No dia scguinic, 3a. fcira, o Congrcsso Nacional do
Uruguai, quc la c cIanado dc Asscnllcia Lcgislaiiva,
rcuniu-sc, cn Scssao Solcnc, para Ioncnagcar o
Prcsidcnic do Drasil.
O plcnario csiava iodo ocupado, as galcrias rcplcias.
Nosso Prcsidcnic c rccclido c saudado con nuiio
cniusiasno. Faz un discurso dc agradccincnio c c
inicnsancnic aplaudido. Una lcla Ioncnagcn quc nos
cncIc dc orgulIo. Canianos iodos, con grandc
vilraçao, o nosso Hino Nacional. É o Drasil, quc csia ali,
prcscnic naquclc noncnio.
Tcrninada a ccrinónia, convcrsci, rapidancnic, con
una unica pcssoa da coniiiva do nosso Prcsidcnic, o
Coroncl Faliano CouiinIo Lins. Eu csiava aprcssado
pois dcvia cIcgar à Enlai×ada anics do Prcsidcnic, quc
la iria rccclcr a Colónia Drasilcira.
396



Dcsccndo as cscadarias da Asscnllcia Lcgislaiiva
cIano o ncu noiorisia, pois ja csiava airasado. É dcsic
noncnio quc a Fcvisia ºVEJA", dc 21 Ago 85, pullica a
foio acina.
397


A "ROSA"

A COLÔNIA BRASILEIRA CUMPRIMENTA O
PRESIDENTE

Terça-IeIra, 13 de agosto, 12:00 boras

Toda a Colónia Drasilcira csia rcunida, na scdc da
Enlai×ada do Drasil, para cunprincniar o Prcsidcnic
Sarncy c Dona Marly.
Accssívcis, sinpaiicos, sinplcs, agradavcis, sao os
clogios quc sc ouvcn a rcspciio do casal.
MinIa nulIcr rciira-sc nais ccdo, pois ninIa irna
quc csiava passando uns dias conosco, cnconirava-sc
cnfcrna. Lcvo Joscíia ao carro c na volia cruzo, pcla
princira vcz, con a ºROSA" ÷ nais vclIa, nais gorda
÷ nas c a ºROSA" quc nc cunprincnia. Troçanos un
apcrio dc nao c inicia-sc un dialogo cordial, ondc cla
dcnonsira a sua saiisfaçao por rccnconirar-nc. Dissc
quc iinIa una graia rccordaçao dc ninIa pcssoa pois,
scgundo cla, cu Iavia nudado a sua vida quc, anics, cra
un infcrno.
Enirc dcz c quinzc convidados nos rodcian ncssc
noncnio. ºFOSA" sugcrc un lrindc. Una iaça dc
cIanpanIc lIc c cnircguc. Ela, cniao, na prcscnça dc
iodos quc nos ccrcan, crguc a sua iaça c iccc alguns
clogios à ninIa pcssoa. Conlinanos quc, à noiic,
398
duranic a rcccpçao do Prcsidcnic, cu a aprcscniaria à
ninIa nulIcr. Nao iraianos dc nais ncnIun assunio c
nos scparanos.
ºFOSA", quinzc anos airas, cn 1970, fora acusada dc
pcricnccr a una Organizaçao Sulvcrsivo-Tcrrorisia. a
VAF-PALMAFES c, juniancnic, con ouiros jovcns, fora
prcsa, cssc grupo dc jovcns c quc nc rcfiro no Capíiulo
ºOS JOVENS E A SUDVEFSÃO".
ºFOSA", agora c a Dcpuiada DETE MENDES clciia
pclo PT, csiando no noncnio scn Pariido.

RECEPCÃO AO PRESIDENTE URUGUAIO

Ter Ter Ter Terç çç ça aa a- -- -feira,13deagosto, feira,13deagosto, feira,13deagosto, feira,13deagosto,à àà à noite noite noite noite

O Presidente José Sarney e senhora, oferecem uma recepção ao
PresidenteJúlioMariaSanguinettiesenhora.
Novamente muitas pessoas presentes. Diplomatas, autoridades
civisemilitares,pessoasdasociedade,acomitivadoPresidenteeum
grandenúmerodebrasileirosresidentesnoUruguai.
Como combinamos, apresentei Joseíta à Deputada. As duas se
afastamumpoucoeconversamasós:
÷ Gostaria de agradecer-lhe as palavras que você dirigiu ao meu
marido. Você foi muito honesta, muitas pessoas que passaram pelo
DOlnãotêmasuasinceridade.
÷Realmente,elefoimuitobomparacomigo,mudouaminhavida,
meevitoumuitosmales!
÷ Ele não evitou males apenas a você, mas também a muitas
outras pessoas, reintegrando, na família e na sociedade, muitos
jovens.Gosteimuitodeconhecê-la.
Eumeaproximeidasduaseperguntei:
÷Dequefalam?
÷Assuntodemulheres.
399
Riramesedespediram.Tinhamosolhosmarejados.

A DESPEDIDA DO PRESIDENTE

Quarta-IeIra, 14 de agosto, pcla nanIa, no
Acroporio dc Carrasco.

Os Prcsidcnics ainda nao cIcgaran. As auioridadcs
lrasilciras c uruguaias sc conprincn na Sala VIP.
MinIa nulIcr vc a Dcpuiada, c cn razao do cnconiro
cordial da noiic anicrior, vai aic cla, csicndc-lIc a nao,
c dcscja-lIc loa viagcn. Eu proccdo dc nancira
idcniica.
Anuncian quc os Prcsidcnics csiao cIcgando ao
Acroporio. Nova linIa dc cunprincnios c fornada. A
Coniiiva Prcsidcncial dcvc cnlarcar anics do Prcsidcnic
c dc D. Marly. Mcnlros dcsia Coniiiva passan lcn
pro×ino dc ondc csianos fornandos. O Minisiro
Aurcliano CIavcs c ouiras auioridadcs sc dcspcdcn dc
nos. Nao sci sc ncsia Iora, a da dcspcdida, DETE
MENDES falou con algucn na fila dc cunprincnios.
Conigo c con ninIa nulIcr cla nao falou.
Os Prcsidcnics cIcgan. A coniiiva ja cnlarcou. Nos
dcspcdinos do Prcsidcnic Sarncy c dc D. Marly. O aviao
prcsidcncial dccola runo ao Drasil.

FOI UM CHOQUE: FUI USADO

400
Sábado, 1? de agosto.
Às 07.30 Ioras sonos dcspcriados por un
iclcfoncna inicrnacional. Era ninIa nac, afliia, quc
quasc scn podcr sc c×plicar, pcrguniava o quc
aconicccra cnirc cu c una airiz, pois as radios csiavan
anunciando quc cu Iavia sido c×oncrado do cargo pclo
Prcsidcnic Sarncy c quc rciornaria, incdiaiancnic, ao
Drasil. Tcnio iranquiliza-la, dizcndo quc c dc pra×c a
c×oncraçao dc un Adido, scis ncscs anics dc findar a
sua nissao. Fcafirno quc iudo csiava cn ordcn c quc
nada dc anor nal aconicccra.
Anics do cafc, alro o jornal ºEL PAIS" c, pasno, lcio.
°HHASIL CESA AGHEGADO MILITAH EN UHUGUAY ACUSADO DE
TOHTUHA.
HHASÎLIA (lb) (EFE) ÷ EL AGHEGADO MILITAH HHASILEÑO EM
UHUGUAY, COHONEL DE CAHALLEHIA HHILHANTE USTHA, FUE
CESADO HOY DESPUES DE SEH ACUSADO DE TOHTUHAS POH
LA DEPUTADA HETE MENDES, OUE FOHMAHA PAHTE DE LA
COMITIVA PHESIDENCIAL OUE VISITO ESTA SEMANA
MONTEVIDEO¨.
Fico aióniio!
MinIa nulIcr, calna, nc diz. ÷ rccoric csic ariigo
do jornal, nandc para a DETE MENDES quc cla
dcsncniira.
O iclcfonc ioca novancnic. É ncu irnao, o Ccl
Fcnaio DrilIanic Usira quc, do Fio dc Janciro, nc conia
iodo o caso. as nancIcics dc jornais, a ida da Dcpuiada
à iclcvisao, sua caria ao Prcsidcnic...
Joscíia c ninIa irna Claucia, csiavan incrcdulas.
Vou à CIancclaria, cniro cn coniaio con os ncus
cIcfcs cn Drasília c rccclo oricniaçao. pcrnancccr
calado, nao aicndcr rcporicrcs, aguardar insiruçõcs.
Salado c doningo o iclcfonc nao para dc iocar. Sao
anigos, dc iodas as parics, solidarios conigo.
401
Faciocino. Sirvo dc ºlodc c×piaiorio", cn nais una
icniaiiva para dcncgrir a inagcn do E×crciio. A
Dcpuiada cra a pcssoa indicada para ioda a irana, pois
cu nao podcria, por força do Fcgulancnio Disciplinar do
E×crciio, ir para a inprcnsa dcsncnii-la c ncn ncsno
proccssa-la por calunia, ja quc cono Dcpuiada possuía
inunidadcs parlancniarcs.
402


DESMENTlNDOADEPUTADA DESMENTlNDOADEPUTADA DESMENTlNDOADEPUTADA DESMENTlNDOADEPUTADA
(EX (EX (EX (EX- -- -ROSA) ROSA) ROSA) ROSA)

403


QUEM SÃO ELES DEPUTADA?

En sua caria ao Minisiro do E×crciio, no iicn
nuncro 4, a Dcpuiada.DETE MENDES diz.

ºc aquclcs inoccnics cono cu, cujos corpos cu vi, c
quc csiao nas lisias dc dcsaparccidos".

Essa caria, alcn dc scr cncaninIada ao nosso
Minisiro, foi lida por cla na Triluna da Canara dos
Dcpuiados c anplancnic divulgada pcla inprcnsa, cn
iodo o país.
DETE MENDES nao c×plica ondc viu csscs corpos.
Crcio quc prcicndc insinuar, quc os icnIa visio no DOI.
Mcsno icndo a ccricza alsoluia dc quc cla nunca viu
pcssoas norias no nosso Dcsiacancnio, procurci
pcsquisar, con profundidadc, cn iodas as lisias dc
rcivindicaçõcs dc ºdcsaparccidos" para provar csia
ninIa afirnaçao. Apos icr consuliado os nais
rcnonados livros lançados pcla csqucrda, as lisias dc
ºdcsaparccidos" claloradas pclas organizaçõcs
csqucrdisias c pclas organizaçõcs dc Dcfcsa dos Dirciios
Hunanos, cnconirci o nonc das cinco pcssoas
rclacionadas alai×o quc scgundo as fonics consuliadas,
icrian ºdcsaparccido", nos scguinics locais c daias.

÷ Aniónio dos Trcs Fios Olivcira, cn Sao Paulo, 10
Mai 70;
404
÷ Cclso Cillcrio dc Olivcira, no Fio dc Janciro, Dcz
70;
÷ Jorgc Lcal Conçalvcs Pcrcira, no Fio dc Janciro,
Oui 70;
÷ Marco Aniónio Dias Daiisia, cn Coias, Mai 70;
÷ Mario Alvcs dc Souza Vicira, no Fio dc Janciro, 16
Jan 70.

Cono podc-sc vcrificar, scgundo as fonics ciiadas,
vcr Dilliografia, o unico ºdcsaparccincnio" no ano dc
1970, cn Sao Paulo, icria ocorrido cn 10 dc naio dc
1970. DETE MENDES so pcrnancccu prcsa no pcríodo
dc 29 Sci 70 a Oui 70.
A Dcpuiada ElizalciI Mcndcs dc Olivcira fcz una
acusaçao nuiio scria. Ouando acalou dc lcr a sua caria
na Triluna da Canara, varios parlancniarcs
discursaran sc solidarizando con cla. A Inprcnsa dcu a
naior divulgaçao à sua caria. No cnianio, ningucn, ncn
ncsno a inprcnsa, sc lcnlrou dc pcrguniar dados dc
suna inporiancia para conprovar una acusaçao cono
csia.

÷ Ouanios corpos cla viu?
÷ En quc dia c local viu csscs corpos?
÷ Noncs dos inoccnics dcsaparccidos quc cla viu?

Crcio quc, ncsno Iojc, un ano c scis ncscs dcpois,
cssas rcsposias sao dc inporiancia capiial para
aiualizar varios arquivos, con dados quc so a Dcpuiada
conIccc.
405


O AMIGO MORTO A PANCADAS

A Fcvisia ºVEJA", dc 21 dc agosio dc 1985. pullica
una naicria iniiiulada ºO AMAFCO FEENCONTFO", dc
ondc sc c×irai o scguinic.

ºO co)po dc un unígo, no)to u puncudus, ]oí-íIc
nost)udo cstcndído nunu nucu, pu)u dcscquíííI)u-íu
cnocíonuíncntc. °Tudo ísso c)u dí)ígído po) cíc, gu)untc u
Dcputudu. "

No dia 05 dc dczcnlro dc 1970, Iouvc un conlaic
cnirc una Turna dc Dusca c Aprccnsao do nosso DOI c
dois icrrorisias, cIanados Y.F. (Jocli c E.N.O. (Placidoi,
os quais falcccran no local do iiroicio. Esic cpisodio c
narrado ncsic livro, sol o iíiulo ºDATISMO DE
SANCUE".
Essas duas norics foran as princiras quc ocorrcran
no pcríodo conprccndido cnirc 29 Sci 70 (daia dc sua
prisaoi c 05 Dcz 70 (daia do iiroicioi. Todos os livros c
dcnais pullicaçõcs dc csqucrda, ianlcn ciian csias
norics cono scndo as princiras airiluídas ao DOI, no
pcríodo acina ncncionado.
Dczcsscis anos sao passados! É un cspaço dc icnpo
nuiio longo, porcn insuficicni para apagar da ncnoria
o nonc dc um amIgo. Un anigo, cujo corpo, cono cla
dcclarou à Fcvisia ºVEJA", foi-lIc nosirado para
dcscquililra-la cnocionalncnic.
406
Para iornar nais prcciso o pullicado na Fcvisia
ºVEJA" c para nclIor csclarcccr aos lciiorcs dcssa
rcnonada Fcvisia, pcço quc a Dcpuiada diga.

÷ O nome, o codInome e a OrganIzação a que
pertencIa esse seu amIgo, cujo corpo IoI-Ibe
mostrado para desequIIIbrá-Ia emocIonaImente.
- A data em que seu amIgo IaIeceu.
407


O ENCONTRO QUE NÃO HOUVE

ºJORNAL DO BRASIL"
1? Ago SS
ºFOI UM CHOQUE. NÕS NOS RECONHECEMOS"

Ao dcscnIu)cu) scgundu-]cí)u no Ac)opo)to dc
Cu))usco, cn Montcuídcu, ]unto con u conítíuu o]ícíuí cn
uísítu uo U)uguuí, u Dcputudu Hctc Mcndcs (PMDH-SP)
díuísou cnt)c os íntcg)untcs do conítc dc )cccpcuo unu
]ígu)u conIccídu. °Foí un cIoquc Dcpoís dc l5 unos
)cuI)íu-sc unu ]c)ídu quc cu pcnsuuu ]u tc) cícut)ízudo¨
÷ contu cíu, no Hío, dcpoís dc tc) ]uíudo con o P)csídcntc
Josc Su)ncu pcío tcíc]onc. °Eu cstuuu díuntc do Ioncn
quc nc to)tutou cn l9?U, nus dcpcndcncíus do DOI-
CODI, cn Suo Puuío¨.
HETE MENDES nuntcuc u cuínu uo upc)tu) u nuo do
Co)oncí H)ííIuntc Ust)u. °Nòs nos )cconIcccnos
nutuuncntc¨, )cnu)cou.
Dcpoís do cncont)o no Ac)opo)to dc Montcuídcu, Hctc c
H)ííIuntc sò uoítu)un u sc uc) nu EnIuíxudu, du)untc u
)cccpcuo...
NOTA DO AUTOR: A Deputada estava sem PartIdo.

JORNAL ºO GLOBO"
408
1? Ago SS

A ut)íz c Dcputudu Fcdc)uí ]uíou uos ]o)nuíístus cn
scu upu)tuncnto cn CopucuIunu, ondc pc)nunccc)u utc
u p)òxínu quíntu-]cí)u...
HETE MENDES díssc quc quundo sc cncont)ou con o
Co)oncí H)ííIuntc Ust)u, cn Montcuídcu, du)untc u
uíugcn p)csídcncíuí dcstu scnunu, os doís sc
)cconIccc)un ínstuntuncuncntc, cíu ícuou un cIoquc,
nus ncsno ussín cstcndcu u nuo pu)u cunp)íncntu).
÷ Foí unu cxpc)ícncíu tc))ìucí, nus dcpoís dísso cu
p)ocu)cí supc)u) u sítuucuo. Du)untc u )cuníuo nu
EnIuíxudu H)usíící)u, o Co)oncí nc p)ocu)ou, ug)udcccu
po) cu tc-ío cunp)íncntudo nu cIcgudu¨ c...

REVISTA ºVEJA"
21 Ago SS
ºO AMARGO REENCONTRO"

A Dcputudu Fcdc)uí Hctc Mcndcs, 3b unos, ]unuís
podc)íu csquccc) uqucíu ]ísíononíu, o dcscnIo do qucíxo
quud)udo, c cíc cstuuu u suu ])cntc, nu scgundu-]cí)u
pussudu, ]unto u quusc unu ccntcnu dc out)os )ostos
cn]íící)udos u nu)gcn do tupctc uc)ncíIo quc sc cstcndíu
pcío cIuo do Ac)opo)to dc Montcuídcu. Eíu o suudou
]o)nuíncntc c pussou udíuntc nu íongu ]ííu dc
cunp)íncntos. Aíndu ccouuun soI)c o uc)opo)to os
cst)ondos dos 2l tí)os dc cunIuo quc suudu)un u
cIcgudu du conítíuu do P)csídcntc Josc Su)ncu uo
409
U)uguuí. Pc)]ííudo con os dcnuís ]uncíonu)íos du
EnIuíxudu H)usíící)u cn Montcuídcu, ]unto u ]ííu dus
uuto)ídudcs u)uguuíus; o Co)oncí Cu)íos AíIc)to H)ííIuntc
Ust)u, 53 unos, nuntcuc-sc ínpussìucí. °Eíc nuo dcíxou
t)unspu)ccc) ncnIunu cnocuo, nus tíuc cc)tczu dc quc
nc Iuuíu )cconIccído¨, contu)íu dcpoís u Dcputudu.

Essa foi a princira vcz quc inicgrci una coniiiva
para, nuna longa fila dc cunprincnios, rccclcr un
Prcsidcnic. Cono un rccruia, posiado cnirc os dcnais
Diplonaias c Adidos ao longo da pisia, csiava aicnio
para nao concicr crros. Olscrvava iudo quc os
Diplonaias fazian, para scguir à risca as rcgras do
ccrinonial. MinIa aicnçao sc conccnirava nas figuras
dos dois Prcsidcnics quc, con suas csposas, sc
apro×inavan para o lugar dc Ionra, ondc scrian
cunprincniados. Dcssc nodo, nal vi a Coniiiva
Prcsidcncial quc, ao longc sc dcslocava para a Sala VIP
do Acroporio dc Carrasco.
Scnprc olscrvando as rcgras do ccrinonial, assin
quc os Prcsidcnics sc rciiraran, scguidos pclas
auioridadcs uruguaias c lrasilciras, nos rciiranos,
ianlcn, inicgrando a longa coluna dc carros quc sc
dcslocava airas do auionovcl con os dois Prcsidcnics.
Afirno quc no Acroporio, na cIcgada do Prcsidcnic,
nao cunprincnici c ncn scqucr vi a Dcpuiada DETE
MENDES. Posso icr sido rcconIccido por cla. É vcrdadc
quc cu csiava fardado c usando qucpc, assin, cono
ouiros dois Adidos. Da disiancia ondc a coniiiva sc
cnconirava cla podcria, soncnic, visualizar un Oficial
do E×crciio con o scu unifornc vcrdc-oliva. Scria nuiio
difícil quc ncssas condiçõcs, c cnirc ºccnicnas" dc rosios
410
cnfilcirados, a Dcpuiada, dc iao longc, iivcssc nc
rcconIccido, c ºiido un cIoquc", a nao scr quc iivcssc
dcscnlarcado con a plcna ccricza dc quc cu csiava no
Uruguai. E, assin ncsno porquc o cIoquc?

Peço que a Deputada prove, concretamente, que
nós nos cumprImentamos, ou nos encontramos,
durante a cbegada do PresIdente Sarney, no
Aeroporto de Carrasco, no dIa 12 de agosto de 19SS,
uma segunda-IeIra.
411


PALAVRAS CONTRA PALAVRAS

TRECHOS EXTRAÍDOS

Da Carta ao PresIdente Sarney
ºPío) quc o ]uto dc )cconIccc) o ncu untígo to)tu)udo)
]oí tc) quc supo)tu-ío scguíduncntc u ]ustí]ícu) uíoícncíu
conctídu cont)u pcssous índc]csus c dc ]o)nu dcsununu
c íícguí, cono scndo pu)u cunp)í) o)dcns c ícuudo pcíus
cí)cunstuncíus dc un noncnto".

Da Carta ao MInIstro do ExércIto
ºPo) nuís dc unu ucz, ScnIo) Míníst)o, o Co)oncí
ucc)cou-sc dc nín t)utundo-nc con unuIííídudc,
tcntundo ]ustí]ícu) suu pu)tícípucuo no cpísòdío c
dcscuípundo-sc po) tc) °cunp)ído o)dcns¨ c po) °tc) sído
ícuudo pcíus cí)cunstuncíus dc un noncnto Iístò)íco".

Do ºJORNAL DO BRASIL" (1? Ago SS)
ºDcpoís do cncont)o no Ac)opo)to dc Montcuídcu, Hctc
c H)ííIuntc sò uoítu)un u sc uc) nu EnIuíxudu, du)untc u
)cccpcuo o]c)ccídu u conunídudc dc I)usíící)os no
U)uguuí, tc)cu-]cí)u. O Io]c Co)oncí u uIo)dou c díssc quc
íuncntuuu o quc cíu Iuuíu so])ído cn suus nuos, °po)
]o)cu dus cí)cunstuncíus¨. A Dcputudu, utuuíncntc con
3b unos, o ouuíu, IuíIucíou un °tudo Icn¨ c pcdíu ííccncu
pu)u sc u]ustu)".

412
De ºO GLOBO" (1? Ago SS)
ºO Co)oncí nc p)ocu)ou, ug)udcccu po) tc-ío
cunp)íncntudo nu cIcgudu c pcdíu dcscuípus pcío
pussudo, dízcndo quc ]cz uquíío po)quc ]oí ]o)cudo pcíus
cí)cunstuncíus"

Essa foi una das acusaçõcs quc nais nc cIocou, c,
ianlcn, a nclIor clalorada pcla Parlancniar cn ioda
cssa scqucncia dc calunias quando procura aprcscniar-
nc à opiniao pullica cono.
÷ un nonsiro quc ºconcicu violcncias conira
pcssoas indcfcsas c dc forna dcsunana c ilcgal";
÷ un covardc quc icnia jusiificar, scgundo suas
palavras, aios crininosos dizcndo quc os praiicou
ncdianic ordcns c lcvado pclas circunsiancias.
Esia scra a nais difícil dc ninIas rcplicas. Scrao
palavras conira palavras.
Duranic o pcríodo cn quc a Sra. DETE MENDES
pcrnancccu no Uruguai csiivc con cla cn ircs ocasiõcs.
A prImeIra, no dIa 13 de agosto, 3a. IeIra;
Foi duranic a rcccpçao ofcrccida à conunidadc
lrasilcira no Uruguai. O cnconiro quc iivcnos foi
narrado ncsic livro, no Capíiulo iniiiulado ºA FOSA".
Ncssa ocasiao cu nao icria noiivos para scr indclícado
con a Dcpuiada, ja quc quinzc anos airas, o nosso
cnconiro no DOI, con cla ja prcsa, foi o nclIor possívcl.
O nosso dialogo na Enlai×ada durou no na×ino dcz
ninuios, ondc, na prcscnça dc varias pcssoas cla so nc
dispcnsou palavras clopiosas, nao dcnonsirando csiar
nc ºsuporiando". Ncssa oporiunidadc cu pcnsci, c ainda
pcnso, quc cla foi sinccra. Afinal, cla csiava convcrsando
con un Ioncn quc 15 anos anics a iraiara nuiio lcn,
dcclarara cn juízo a scu favor c alrcviara, ao na×ino, o
413
scu pcríodo na prisao.
A segunda, no dIa 13 de agosto, 3a. IeIra.
Ocorrcu à noiic, no Parquc Hoicl, duranic a rcccpçao
ofcrccida pclo nosso Prcsidcnic. Essc cnconiro ianlcn
csia narrado no Capíiulo ºA FOSA".
Enirc nuiias coniradiçõcs a Dcpuiada sc rcfcrc a
cssc cnconiro cono scndo na Enlai×ada. Na rcalidadc
clc ocorrcu à noiic, quando liniici-nc a aprcscnia-la à
ninIa nulIcr, c naniivc con DETE MENDES un
dialogo quc nao dcvc icr ulirapassado ncio ninuio dc
duraçao. A convcrsa quc ninIa nulIcr icvc con cla,
nao foi alcn dc dois ninuios, iudo confornc csia nuiio
lcn claro cn ºO Pasquin" (27 dc fcvcrciro a 05 dc
narço dc 1986i.

MAFA TEFESA. ÷ E quc típo dc díuíogo nuntínIu
contígo¯
DETE MENDES. ÷ Hcn, no Ac)opo)to c)u unu coísu
]o)nuí, uqucíu coísu con Iundu, tupctc uc)ncíIo,
uuto)ídudcs, cunp)íncntos; dcpoís, nu scgundu ucz quc o
uí, ]oí nu cnIuíxudu I)usíící)u, quundo cíc sc ucc)cou dc
nín, pu)u nc upc)tu) u nuo.
JACUAF. ÷ Ouuntos unos cíc tcn¯
DETE MENDES. ÷ Eu íí nun ]o)nuí quc cíc tcn
cínqùcntu c poucos unos; ncstc coquctcí nc up)cscntou u
nuíIc).
MAFA TEFESA. ÷ E cono cíc tc up)cscntou, po)
ucuso díssc. °oíIu, cssu uquí c unu nuíIc) quc cu
to)tu)cí¨ ()ísos).
DETE MENDES. ÷ Nuo, cíc díssc. °Eu quc)o tc
up)cscntu) nínIu csposu¨, c uì quundo cíc up)cscntou cíu
díssc quc quc)íu conuc)su) u sòs conígo, nc ug)udcccu
pcío t)utuncnto cíuííízudo quc cu tínIu dudo uo nu)ído,
414
nus quc)íu quc cu souIcssc tunIcn quc cíu upoíou c
ucIou cc)to o quc cíc ]cz; uì cíc uoítou, cíu ]uíou sò ísso,
cíc ]ícou un pouco u]ustudo c uoítou. Aì pcdí pu)u doís
dcputudos suì)cn conígo po)quc cu nuo ugùcntuuu nuís
]ícu)".

A terceIra, no dIa 14 de agosto, 4a. IeIra, peIa
manbã.
Aconicccu duranic o cnlarguc da Dcpuiada, na Sala
VIP.
Foi ianlcn nuiio rapido, nao nais dc ncio ninuio.
Apcnas para lIc dcscjar loa viagcn c irocar un apcrio
dc nao. Esic cnconiro, ianlcn, csia narrado no
Capíiulo ºA FOSA".
Duranic as quarcnia c oiio Ioras quc a Dcpuiada
DETE MENDES pcrnancccu no Uruguai, convcrsci con
cla, no na×ino, duranic dozc ninuios c ninIa nulIcr
dois ninuios.
Janais, ncsic cspaço dc icnpo, icnici nc jusiificar
ou pcdir dcsculpas, sinplcsncnic porquc nao Iavia
noiivo para isso. Alcn do nais, cono cu, un Oficial dc
Infornaçõcs duranic nuiios anos iria, cn una rcccpçao,
na prcscnça dc varias pcssoas, fazcr ºconfidcncias" c
jusiificar-nc por faios quc nao aconicccran c alcn dc
iudo, icniar iransfcrir a culpa para os ncus cIcfcs?
A Dcpuiada faz una afirnaçao quc cu ncgo. É a
palavra dcla conira a ninIa. TcsicnunIas a scu favor
ialvcz cla consiga no scio dos sinpaiizanics dc sua
causa, ou aic qucn sugcriu-lIc o aprovciiancnio do scu
cnconiro conigo, para lcvaniar una landcira dc víiina
da rcprcssao, conscguindo sc rcclcgcr graças à
propaganda alcançada.
415


TRINTA NÃO! DEZOITO, DEPUTADA.

Nao sci qual o noiivo porquc a Sra. DETE MENDES,
nas suas colciivas aos jornais, insisic cn dizcr quc
csicvc prcsa 30 dias quando na rcalidadc foran 18 os
dias cn quc pcrnancccu no DOI1CODI1II E×crciio.
Podc scr quc cla auncnic csic prazo dc pcrnancncia
para icniar jusiificar ºas ioriuras a quc fora sulnciida".
É claro, una pcssoa quc foi ioriurada con cIoqucs
clciricos, pau-dc-arara, anaciancnios c iapas (cono cla
insinua na sua caria ao Minisiro do E×crciioi, ficaria
con Icnaionas quc nao podcrian dcsaparcccr cn 18
dias.
A Parlancniar podc csiar dilaiando cssc prazo para
sc fazcr passar por una víiina quc pcrnancccu un ncs
no carccrc. Ou, cniao, porquc nao dcscja quc o pullico
saila quc, a ncu pcdido, o scu icnpo dc pcrnancncia
na prisao foi rcduzído. O nornal para una pcssoa
indiciada cn Inqucriio, cra pcrnancccr prcsa por 30
dias.
Podc scr quc cla csicja insinuando quc nao a
prcndcnos no dia 29 dc scicnlro c quc cla ficou
ºcnrusiida" 12 dias no DOI.
Eu afirno quc a Sra. DETE MENDES csicvc prcsa 18
dias, no pcríodo dc 29 dc scicnlro dc 1970 a 16 dc
ouiulro dc 1970.
Para corrolorar a ninIa afirnaiiva, nada nclIor quc
as proprias palavras dcla ao jornal ºO Pasquin"; (17 Fcv
416
a 5 Mar 86i.

÷ JACUAF. ÷ E ]oí ncstc ncs ]utìdíco quc uocc
cncont)ou o tuí Ust)u¯
÷ DETE MENDES. ÷ Nu p)íncí)u ucz quc cu cnt)cí,
c)u out)o co)oncí nu cIc]íu c no díu quc cu uoítcí, cstc
Co)oncí )cuníu todu u cquípc c nundou quc tíucsscn un
t)utuncnto cspccíuí conígo. Aì cu scntí u uínguncu; este
CoroneI estava saIndo este dIa e estava entrando o
Major BrIIbante Ustra (O g)í]o c do uuto)i

E×aiancnic, scgundo o Dolciin Inicrno do II E×crciio
c scgundo consia nas ninIas FolIas dc Alicraçõcs, cu
assuni o Conando do DOI1CODI1II E×crciio cn 29 dc
scicnlro dc 1970, daia da sua prisao.
Para confirnar a daia da sua lilcriaçao, lasia
pcsquisar o jornal ºO ESTADO DE S. PAULO", dc
17110170, pagina 12, 3a. coluna, Scior dc Inicligcncia,
codinonc ºFOSA".
Na sua cnircvisia a ºO PASOUIM" (17 Fcv a 05 Mar
86i, a Dcpuiada ianlcn diz.
÷ ºOuundo cIcgucí p)csu nu OHAN os poíícíuís duuun
tí)os p)o uíto p)u concno)u) nínIu cuptu)u".
Isso janais aconicccu. Nunca concnoranos as
prisõcs con iiros para o alio.
No dia cn quc a ºFOSA" foi prcsa cu csiava
assunindo o Conando do Dcsiacancnio c nao ouvi
csscs iiros.
O DOI1CODI1II E×crciio cra una Unidadc Miliiar, c
porianio sujciio à disciplina c aos rcgulancnios, nao un
grupo dc landolciros. O Conando do II E×crciio, assin
cono cu, janais pcrniiiríanos quc isso ocorrcssc.
O DOI cra un orgao quc vivia cn pcrnancnic csiado
417
dc icnsao, scnprc na c×pcciaiiva dc sofrcr un aicniado.
Un iiro disparado colocaria iodo o Dcsiacancnio cn
Siiuaçao dc Encrgcncia. Nao podíanos nos dcsgasiar
fcsicjando as prisõcs quc fazíanos.
Alcn disso crcio quc a Dcpuiada ainda dcvc sc
lcnlrar dos noncnios cn quc ficava, juniancnic con
os ouiros jovcns da VAF-PALMAFES, ionando lanIo dc
sol no paiio do Dcsiacancnio c aprovciiando a
oporiunidadc para discuiir con os nossos oficiais os
prollcnas lrasilciros. Cono a Dcpuiada dcvc icr
rcparado, o DOI c ccrcado dc prcdios nuiio clcvados c
iiros para o alio, pariindo do nosso paiio, ccriancnic
colocarian cn risco a vida dos nossos vizinIos.
418


UM ANO, NÃO! DEZOITO DIAS

TranscrIto da FoIba de São PauIo, 1S/02/S?, págIna
A-2? - VIdaI CavaIcante - Do Banco de Dados e da
Redação da FoIba.

ºBETE MENDES, DA TV PARA A SECRETARIA"
ºEn l9?U, ínc)ínínuduì po) un dos tcxtos tcut)uís quc
csc)cuc)u Iu nuís dc scís unos, Hctc Mcndcs ]oí p)csu.
Coíocudu cn ííIc)dudc un uno dcpoís, ]oí p)occssudu c
uIsoíuídu cn scntcncu dc 5/l2/?2 do Supc)ío) T)íIunuí
Mííítu).
No ínìcío du dccudu dc ?U, cíu dcdícou-sc u nííítuncíu
síndícuí no unIíto du cíussc u)tìstícu c íogo udotou
utítudcs dc ]cnínísno".

É prcciso, nais una vcz, rcafirnar a vcrdadc.
Cono consia ncsic livro, Dcic Mcndcs foi prcsa, cn
1970, por inicgrar, cono niliianic, o Scior dc
inicligcncia dc una Organizaçao Sulvcrsivo-Tcrrorisia, a
Vanguarda Arnada Fcvolucionaria ÷ Palnarcs.
Isso, cla ncsna dcclara, 15 anos dcpois dc alsolvida,
cn sua cnircvisia ao jornal ºO Pasquin" (Vcr capíiulo
º1986 ÷ Dc Sinpaiizanic a Ouadro"i.
Nao c vcrdadcira a noiícia acina iranscriia. Dcic
Mcndcs nao foi incrininada por un ic×io icairal quc
419
icria sido cscriio por cla ºIa nais dc scis anos" anics dc
sua prisao, porianio aos quinzc anos dc idadc.
Essc ic×io icairal c ioialncnic dcsconIccido dos
Órgaos dc Scgurança. Nao salcnos sc alcn do
dranaiurgo Oduvaldo Viana FilIo, VianinIa, quc ja csia
norio c c ciiado na naicria, o ncio ariísiico c culiural o
conIcccn.
420


A VAR-PALMARES E AS AÇÕES ARMADAS
(Vanguarda Armada ¬ Palmares)

A Dcpuiada DETE MENDES, cn longa cnircvisia ao
jornal ºO Pasquin", dc 27 Fcv a 05 Mar 86, rcspondcu
às scguinics pcrgunias.

÷ JACUAF ÷ Vocc dízíu. °Ho]c cu nuo posso ussuítu)
o Iunco po)quc Io]c tcn g)uuucuo¯¨ ()ísos)
÷ DETE MENDES ÷ Nuo, c)u dí]c)cntc, cu ]uzíu
pu)tc du íntcíígcncíu du o)gunízucuo, cu cstuduuu nuíto c
tc)níncí ]uzcndo pu)tc do g)upo pcnsuntc du o)gunízucuo.
÷ JACUAF ÷ Vocc nuo cIcgou u pu)tícípu) dc uígunu
ucuo u)nudu¯
÷ DETE MENDES ÷ Nuo, nínIu o)gunízucuo nuo
pu)tícípuuu dc ncnIunu ucuo u)nudu, cu c)u du VAH-
PALMAHES, unu díssídcncíu du VPH, c u gcntc nuo
ussuítuuu Iunco ncn nudu dísso, íncíusíuc Iuuíu
díuc)gcncíu dc conccíto dc quundo dcuc)íu conccu) u
guc))u.

Acrcdiio quc DETE MENDES, cono pcricncia ao
Scior dc Inicligcncia do Conando Fcgional da
Organizaçao cn Sao Paulo nao pariicipou dc ncnIuna
açao arnada. No cnianio, cono cla ncsno diz quc ºfazia
paric do grupo pcnsanic da Organizaçao", iorna-sc
inpossívcl crcr quc pclo ncnos, cla nao icnIa ionado
conIccincnio das açõcs praiicadas, pcla VAF-
PALMAFES, aic 29 dc scicnlro dc 1970, daia da sua
421
prísao. Sc nao ionou conIccincnio, airavcs da
Organizaçao, ncsno scndo dirciancnic sulordinada a
ºMAX", coordcnador da Fcgional dc Sao Paulo, pclo
ncnos c quasc inpossívcl crcr quc nao ouvissc falar das
scguinics açõcs.

a. No RIo de JaneIro
1i Assuíto uo Hunco Aííuncu, Agcncíu Mudu/HJ, cn ll
dc ]uíIo dc l9b9.
Os pu)tícípuntcs. C.C.S. (Jouquín); A.F.S. (Huíuno);
F.H.S. (Mu)ío); H.J.M. (Hu]ucí); S.E.L. (Mu)íunu); A.F.S.
(A)í); F.H.P.F. (Fc)nundo Huíuo) c D.C. (Lco), csc)cuc)un
nus pu)cdcs du ugcncíu. VAH-PALMAHES.
Apòs o ussuíto os tc))o)ístus ussussínu)un o noto)ístu
dc p)ucu Cídcííno Puíncí)us do Nuscíncnto quc conduzíu
poíícíuís cn pc)scguícuo uos ussuítuntcs.
Notìcíu puIíícudu cn l2/U?/b9, Jo)nuí do H)usíí,
pugínu lS.
2i A cIunudu G)undc Acuo, cn lS ]uí b9, quundo ]oí
)ouIudo dc un co])c nu )csídcncíu dc Anu Cup)ígííonc,
Suntu Tc)csu/HJ, u quuntíu up)oxínudu dc 2 nííIocs c
5UU níí dòíu)cs.
Notìcíu puIíícudu no Jo)nuí do H)usíí, cn l9/U?/b9.
Acuo tuo ]unosu cnt)c os nííítuntcs quc pussou u sc)
cIunudu °A G)undc Acuo¨.

b. No RIo Grande do SuI
1i Assuíto uo Hunco do Estudo do Hío G)undc do Suí,
Agcncíu T)ístczu, Po)to Aícg)c, cn 2S ]un ?U, nunu
utuucuo °En F)cntc¨ con o M3G (Muo, Mu)x, Mu)ígIcííu c
Gucuu)u). Pu)tícípu)un pcíu VAH-PALMAHES. A.C.S.
(Moto)ístu dc Tuxí); J.H.H. (Cutu)ínu); P.H.T.F. (Fc)nundo).
2i Assuíto uo Hunco do H)usíí, Agcncíu Víunuo/HS,
cn lS Mu) ?U, cn utuucuo °En F)cntc¨ con o M3G.
422
Pu)tícípu)un pcíu VAH-PALMAHES. F.M.T. (Juun ÷ Puco);
G.H.S. (HícIo); I.M.S.O. (Mu)tínIu); J.H.H. (Cutu)ínu);
M.D.F. (Sííuu); P.H.T.F. (Fc)nundo).

c. Em São PauIo
÷ Tcntutíuu dc ussuíto u un cstucíonuncnto, sítuudo
nu Au. Sunto Anu)o, cn Mu)/AI) dc l9?U;
÷ Assuíto uo Supc)nc)cudo do SESI, no CunIucì, cn
AI)/Muí dc l9?U;
÷ Assuíto uo Supc)nc)cudo Puo dc Acúcu), nu Huu
ConscíIcí)o Fu)tudo, cn Juí ?U;
÷ Assuíto uo Supc)nc)cudo Puo dc Acúcu), nu Huu
A]onso H)us, cn Sct ?U;
÷ Assuíto uo Supc)nc)cudo Puo dc Acúcu), nu Huu
Hutu)ítc, cn Sct ?U;
÷ Assuíto uo Supc)nc)cudo Pcg-Pug, nu Au. Pucs dc
Hu))os, cn Out ?U.

d. Seqüestro de um avIão
Scqùcst)o dc un Cu)uucííc du C)uzcí)o do Suí,
dcsuíudo pu)u CuIu cn Ul Jun ?U. Pu)tícípu)un du ucuo.
J.A.L. (Cí)o), M.G.F. (Mí)íun), A.M.C.S. (A)í), C.G.M.L.
(Ancííu).
O oI]ctíuo ]oí o dc ]uzc) p)opugundu du VAH-
PALMAHES no cxtc)ío) c ícuu) u CuIu nííítuntcs quc
podc)íun conscguí) t)cínuncnto dc guc))ííIu.

Para dar una idcia da pcriculosidadc dcssa
Organizaçao Tcrrorisia, vou ciiar algunas açõcs
praiicadas pcla VAL-PALMAFES, apos a prisao dc DETE
MENDES, cn 29 Sci 70, açõcs cssas quc, pclas suas
dcclaraçõcs a ºO Pasquin", ianlcn nao sao do scu
conIccincnio.

423
a. No RIo de JaneIro
1i Assuíto uo cu))o dc T)unspo)tc dc Vuío)cs du
T)uns]o)t S/A, Est)udu du Po)tcíu, Mudu)cí)u/HJ,
utuundo °En F)cntc¨ con o MH-S, cn 22 Nou ?l.
Pu)tícípu)un pcíu VAH-PALMAHES. J.A.L. (Cí)o); C.A.S.
(Soídudo); J. C. C.
HouIu)un duus nct)uíIudo)us, duus pístoíus cuííI)c
45 c unu cspíngu)du cuííI)c l2.
Du)untc u ucuo ]oí t)uuudo uíoícnto tí)otcío, scndo
no)to po) unu )u]udu dc nct)uíIudo)u o SuIo]ícíuí du
Hcsc)uu du Mu)ínIu, Josc Anu)uí Vííícíu, CIc]c dc
Scgu)uncu do cu))o dc t)unspo)tc. Fícu)un ]c)ídos Sc)gío
du Sííuu Tu)unto (noto)ístu), Enìíío Pc)cí)u c Adííson
Cuctuno du Sííuu (guu)dus dc scgu)uncu). Fo)un
)ouIudos, tunIcn, C)S2bl.4ll,3U.
2i Assuíto uo Cu)so FíscIc), Huu Condc dc Hon]ín, ??,
Tí]ucu/HJ, °En F)cntc¨ con u PCHH c VPH.
Pu)tícípuntcs du VAH. L.M.S.N. (Anu); J.J.P.A.O.
(HutínIo); H.S. (NudínIo); C.A.S. (Soídudo). En 24/Ul/?2.
3i Assussínuto do Mu)ínIcí)o íngícs, cn U5 Fcu ?2,
Duuíd A. GutIcIc)g, nu Huu Víscondc dc InIuúnu, Hío dc
Juncí)o, nunu utuucuo °En F)cntc¨ con u ALN, VPH,
PCHH.
Pu)tícípuntcs du VAH-PALMAHES. C.A.S. (Soídudo) c
L.M.S.N. (Anu).
O Mu)ínIcí)o c)u t)ípuíuntc do nuuío íngícs H.M.S.
T)íunpI, quc sc cncont)uuu unco)udo no Po)to do Hío dc
Juncí)o.
4i Assuíto uo Hunco du HuIíu c uo Hunco dc C)cdíto
Tc))íto)íuí, Huu Hcíu, Suo C)ístòuuo/HJ, °En F)cntc¨ con
u ALN c o PCHH, cn 25 Fcu ?2.
Pu)tícípu)un pcíu VAH. C.A.S. (Soídudo); H.S.
(NudínIo); J.A.L. (Cí)o) c L.M.S.N. (Anu).
Os tc))o)ístus u)nudos dc nct)uíIudo)us, ]uzís, unu
424
pístoíu cuííI)c 45 c )cuòíuc)cs cuííI)c 3S, íntc)dítu)un u
Huu Hcíu c u Condc dc Lcopoídínu, Iíoqucundo o t)u]cgo
con doís dcícs cn cudu csquínu, cnquunto os dcnuís
)cuíízu)un o ussuíto uos doís Huncos sínuítuncuncntc.
5i Assuíto uo Hunco Tc))íto)íuí, cn AI) ?2, nu Aucnídu
H)usíí/HJ, °En F)cntc¨ con o MH-S c o PCH H.
Pu)tícípu)un pcíu VAH-PALMAHES. J.C.C; I.M.C.
(Guíonu)); M.E.S. (Ad)íunu)
6i Assuíto uo Hunco Nucíonuí, H)uz dc Pínu/HJ, cn Juí
?2, °En F)cntc¨ con o PCHH.
Tonu)un pu)tc pcíu VAH-PALMAHES. J.C.C.; P. C.A.C.
(Huíuno ou Hodoí]o).
7i Assuíto uo Hunco Ituú, Hotu]ogo/HJ, cn Out ?2,
°En F)cntc¨ con o PCHH.
Atuu)un pcíu VAH-PALMAHES. J.C.C.; P.C.A.C.
(Huíuno ou Hodoí]o).
8i Assussínuto do D). OTAVIO GONCALVES MOHEIHA
JÚNIOH, cn 25 Fcu ?3, CopucuIunu/HJ, utuundo °En
F)cntc¨ con u ALN c PCH.
Pu)tícípou pcíu VAH-PALMAHES. J.A.L. (Cí)o).

b. No RIo Grande do SuI
Asuuíto cn l4 Dcz ?3, uo Hunco F)unccs c H)usíící)o,
cn Po)to Aícg)c/HS, °En F)cntc¨ con o PCHH.
Pu)tícípu)un pcíu VAH-PALMAHES. J.A.L. (Cí)o);
V.P.S.A.; I.M.C. (Guíonu)) c A.C.L. (Jouquín).

c. Em São PauIo
÷ Assuíto u Enp)csu Puuíístu dc oníIus, nu Vííu
P)udcntc, cn Out ?U;
÷ Nouo ussuíto uo Supc)nc)cudo Puo dc Acúcu), nu
Huu Hutu)ítc, cn Nou ?U;
÷ Assuíto uo Supc)nc)cudo Puo dc Acúcu), nu Huu
Hu)uo dc Jundíuì, cn Nou ?U;
425
÷ Assuíto uo Supc)nc)cudo Gíguntc, no Huí))o du
Lupu, cn Fcu ?l, )cuíízudo °En F)cntc¨con o PHT;
÷ Assalio à Falrica dc Parafusos MAPFI, na Vila
Lcopoldina, cn Mar 71, rcalizado ºEn Frcnic" con o
PFT;
÷ Assalio à Firna FCA-VICTOF, no Dairro do
Jaguarc, cn Mai 71;
÷ Assalio à Enprcsa dc ónilus TUSA, na Frcgucsia
do Ó. a 10 M ai 71. Duranic a rcalizaçao dcssc assalio,
foi norio Manocl Silva Ncio, Soldado PM;
÷ Tcniaiiva dc assalio a una casa dc arnas, da Av.
Fangcl Pcsiana. O assalio nao sc concrciizou facc à
rcaçao do propriciario do csialclccincnio, quc foi fcrido
a iiros;
÷ Tcniaiiva dc assalio a una casa dc arnas, no
Dairro da Lapa. Essc assalio nao sc concrciizou, facc a
rcaçao do vigia do csialclccincnio, quc, inclusivc, fcriu
a A.F.S. (AFIi;
÷ Tcniaiiva dc assalio à rcsidcncia dc un
colccionador dc quadros, na Fua Vcríssino Cloria.
426


PRESIDENTE: "FUI TORTURADA POR ELE"

Ouanio às acusaçõcs da Dcpuiada DETE MENDES,
gosiaria dc dizcr o scguinic.
Esianos nuna dcnocracia plcna. TcnIo a nais
alsoluia convicçao dc quc a dcnocracia quc vivcnos foi
possívcl, cn paric, graças ao iralalIo dc Órgaos cono o
quc cu conandci c quc acalaran con as Organizaçõcs
Sulvcrsivo-Tcrrorísias, cnirc as quais, aqucla a qual a
Dcpuiada pcricncia, a VAF-PALMAFES.
Os nciodos quc usavanos para dcsnoniar cssas
Organizaçõcs nao cran, soncnic, os dc conlaic aos
scus grupos dc fogo. Procuravanos agir, ianlcn,
airavcs da conscicniizaçao das pcssoas, procurando
nosirar-lIcs quc csiavan adoiando un caninIo crrado
na sua luia idcalisia por un Drasil nclIor. Tivcnos
nuiios c×iios, principalncnic çon os jovcns. Con cssc
iralalIo rcduzinos o nuncro dc niliianics das
Organizaçõcs Sulvcrsivo-Tcrrorisias c auncnianos o
nuncro dc jovcns rcinicgrados à socicdadc.
Foi o caso dc ºFOSA" c o daquclcs jovcns da VAF-
PALMAFES prcsos con cla.
Tanio csiavanos ccrios quc no dia 30 dc narço dc
1971, cinco ncscs c ncio apos a sua saída da prisao,
DETE MENDES livrcncnic, scn coaçao, na prcscnça dc
scus dois advogados, do Juiz Audiior c do Procurador
Miliiar, cIorando arrcpcndida dcclarou quc nao
acrcdiiava cn ncnIuna Organizaçao Sulvcrsiva c quc
427
clas qucrian apcnas dcsiruir. Ncssa ocasiao DETE
MENDES ncn sc rcfcriu ao icrrorisno o qual c dc nuiio
naior pcriculosidadc do quc a sulvcrsao.
Hojc, ºFOSA" c una Dcpuiada Fcdcral, clciia pclo
povo c inicgrando a lancada do naior Pariido do país.
ConvcnIanos quc c una siiuaçao considcravclncnic
nclIor do quc sc csiivcssc inicgrando un ºCovcrno
Fcvolucionario dos TralalIadorcs", inplaniado no Drasil
airavcs da ºCucrrilIa Fcvolucionaria dc Classc".
(ºPFOCFAMA" da Organizaçao quc DETE MENDES
pullicancnic rcncgou cn 30 dc narço dc 1971, a VAF-
PALMAFESi.
428


OS PAIS

Todo o iralalIo dc rccupcraçao dc jovcns dcvc-sc, cn
grandc paric, ao apoio quc os pais dcran ao nosso
csforço. Isso, alias, afirnci na ninIa Dcclaraçao
cncaninIada ao Juiz-Audiior da 1a. Audiioria Miliiar dc
Sao Paulo, o ncsno Juiz quc julgou a Iojc Dcpuiada
Fcdcral DETE MENDES, quando digo. ºTcnos, porianio,
clcncnios para crcr, pcssoalncnic, quc a políiica
adoiada con csics jovcns icn-sc nosirado inicirancnic
accriada, scndo ccrio quc, para ial corrcspondcncia,
nuiio icn coniriluído a assisicncia dc scus pais".
Crcio quc scra nuiio valido rcproduzir o quc o jornal
ºO Esiado dc Sao Paulo", dc 17 dc ouiulro dc 1970,
pullicou a rcspciio do grupo dc jovcns do qual fazia
paric DETE MENDES.
429


A ADVERTÊNCIA DOS PAIS

ºA verdade é que nossos IIIbos Ioram IntoxIcados
peIa doutrIna comunIsta ÷ puíuu)us do puí dc un dos
]oucns ontcn coíocudos cn ííIc)dudc.
"JuIgava que mInba IIIba estIvesse Imune à trama
da subversão ÷ suo puíuu)us do puí dc unu ]oucn quc
utc o ínìcío dcstc uno íccíonuuu )cíígíuo cn un
cstuIcíccíncnto do cnsíno, ncstu Cupítuí.
Esscs suo uíguns dos dcpoíncntos quc un g)upo dc
puís ÷ cu]os ]ííIos ]o)nuuun nu O)gunízucuo Vunguu)du
A)nudu Hcuoíucíonu)íu ÷ p)cstu)un du)untc p)og)unu
g)uuudo po) unu cstucuo dc tcícuísuo, c quc sc)u
t)unsnítído cn )cdc. 2u. ]cí)u, us 22I45n. pu)u todo o
Puìs.
Nu opo)tunídudc, )cspondcndo us pc)guntus quc íIcs
]o)un ]o)nuíudus po) ]o)nuíístus, os puís p)cstu)un
díuc)sus ín]o)nucocs ucc)cu do conpo)tuncnto dc scus
]ííIos. Un dcícs, p)cocupudo con o dcsupu)ccíncnto dc
suu ]ííIu c suspcítundo quc cíu cstíucssc cnuoíuídu cn
nouíncnto suIuc)síuo, p)ocu)ou u coíuIo)ucuo dus
uuto)ídudcs nííítu)cs, nu Iuscu u ncno), u quuí ]oí
íocuíízudu cn un dos °upu)cíIos¨ ondc ]u uíuíu nu
cíundcstínídudc.
No curso da entrevIsta todos os paIs presentes
Ioram unânImes em ressaItar o tratamento bumano
dIspensado aos seus IIIbos no órgão de segurança
onde estavam recoIbIdos, (o g)í]o c do uuto)i
430
Dc unu ]o)nu gc)uí, os puís ussuní)un
)csponsuIííídudc pcíos c))os quc possíucíncntc
conctc)un cn )uzuo do cxccsso dc con]íuncu quc
dcposítuuun cn scus ]ííIos, poís udnítíun quc us
]uccocs suIuc)síuus podc)íun cnuoíuc) out)os ]oucns c
quc ]unuís uícuncu)íun scus íu)cs.
A cí)cunstuncíu dc os ]oucns tc)cn sído íocuíízudos c
p)csos no ínìcío du cíundcstínídudc ÷ scgundo opíníuo dc
scus puís c dc uuto)ídudcs ÷ cuítou quc cícs,
ínconscícntcncntc, cIcgusscn u ctupu p)íncípuí do
uíícíuncnto. o scu cnuoíuíncnto dc]ínítíuo nu o)gunízucuo
ut)uucs du p)utícu dc ucocs uíoícntus¨.
431


A DECLARACÃO DA REPRESENTANTE DO JUI2ADO
DE MENORES

A scguir iranscrcvo o quc a rcprcscnianic do Juizado
dc Mcnorcs, scnIora Zulcila Sucupira, dissc aos
jornalisias prcscnics quando csics cnircvisiaran os
pais, quc aguardavan o início da gravaçao do prograna
dc TV. Dcvo, anics, acrcsccniar quc os pais dos jovcns,
livrc c csponiancancnic, aicndcran ao conviic do
Conando do II E×crciio, c conparcccran aos Esiudios
da TV Tupi.
Essa dcclaraçao da scnIora Zulcila Sucupira,
ianlcn consia da naicria pullicada pclo ºO Esiado dc
Sao Paulo", 17 Oui 70.

ºA )cp)cscntuntc do Juízudo dc Mcno)cs S)u. ZuícíIu
Sucupí)u, po) scu tu)no, díssc quc nuntíuc)u díuc)sos
contutos con os ]oucns tcndo uc)í]ícudo, cn puícst)u
ín]o)nuí con os dctcntos, quc cstcs nuo Iuuíun so])ído
ncnIun típo dc uíoícncíu. Hcssuítou quc o Sc)uíco
Assístcncíu dc Mcno)cs nuo possuí )ccu)sos c ncn
condícocs °pu)u díspcnsu) u csscs ]oucns o t)utuncnto
quc cícs ucn )cccIcndo po) pu)tc dus uuto)ídudcs
nííítu)cs.¨

NOTA DO AUTOR:
DETE MENDES iinIa na cpoca, 21 anos c 5 ncscs,
porianio nao cra ncnor, nas cono sc podc vcrificar, foi
dado a cla o ncsno iraiancnio dos ncnorcs, nao
432
pullicando ncn ncsno o scu nonc na inprcnsa.
Peço à Deputada que prove que IoI torturada. E
prove que seus paIs e parentes também Ioram presos
e torturados.
433


AS DECLARACÕES DE ºMAX"

Corrolorando as ninIas afirnaçõcs dc quc a
Dcpuiada nunca foi ioriurada, nada nclIor do quc o
proprio icsicnunIo do scu aniigo lídcr na VAF-
PALMAFES, C.F.P.A. (Ma×i, o qual na ansia dc ajuda-la
acalou por coniraizc-la.
O jornal ºZcro Hora", dc 20 dc Ago 85, dc Porio
Alcgrc, cn naicria iniiiulada ºDeputado Iembra
contato mantIdo em ?0", pullica dcclaraçõcs dc
ºMAX", paric das quais iranscrcvo alai×o.

ºEu c)u o úníco p)cso quundo H)ííIuntc Ust)u ussuníu
dízcndo quc nuo Iuuc)íu nuís to)tu)us. Díssc quc ]u)íu
íntc))ogutò)íos scn utííízu) os nctodos dc to)tu)u. Eíc c)u
nctído u IonzínIo. Nos p)íncí)os díus, dc ]uto, nuo Iouuc
to)tu)us, quc cu suíIu. Mus, íu po) outuI)o, o H)ííIuntc
Ust)u ]ícou ]o)u uns díus, unus duus scnunus. Duì,
quundo uoítou, pcío ]ín do ncs dc outuI)o, us to)tu)us
uoítu)un con uíoícncíu".

DETE MENDES csicvc prcsa cnirc 29 Sci 70 c 16 Oui
70, pcríodo quc scgundo o scu anigo ºMAX", nao Iouvc
ioriura.
A Dcpuiada vcio a pullico para ºdcnunciar" quc foi
ioriurada, soncnic apos a sua viagcn ao Uruguai, na
Coniiiva do Prcsidcnic.
Por quc dcnorou 15 anos para fazcr cssa dcnuncia?
Por quc nao aprovciiou a grandc oporiunidadc do scu
434
dcpoincnio na Jusiiça, para a c×cnplo da naioria dos
sulvcrsivos, ºdcnunciar" os naus iraios rccclidos? Por
quc nao aprovciiou a sua cnircvisia à Fcvisia AFINAL,
n.° 44, cn 02 Jul 85, c×aiancnic a un ncs c quaiorzc
dias anics da sua caria ao Prcsidcnic Sarncy?
Naqucla ocasiao, a Dcpuiada dissc, a rcspciio do
DOI, apcnas o scguinic.

ºAdní)udo) dc tcícnoucíus, o Co)oncí quc ucuIuuu dc
ussuní) o Conundo do DOI-CODI puuíístu nuo conscguíu
cntcndc) o quc ]uzíu, cncíuusu)udu cn scus donìníos,
uqucíu nocu tuo Ionítu. °Po) quc u Hcnutu do Hcto
HocI]cííc) cstu uquí¯¨ quís suIc) o Co)oncí, )c]c)índo-sc u
noucíu dc H)uuíío Pcd)oso, g)undc succsso no ]ínuí dos
unos bU¨.
°Eu conscguíu sc) ut)íz, cstuduntc dc Socíoíogíu c
)cuoíucíonu)íu uo ncsno tcnpo¨, contu Io]c HETE
MENDES, quc pussou 3U díus p)csu no II Exc)cíto, po)
contu dc suu nííítuncíu nu o)gunízucuo cíundcstínu VAH-
PALMAHES.
Sò ugo)u cíu )cucíu u suu nííítuncíu.
÷ °SuIí uos puíunqucs scn ]uíu) soI)c ísto pu)u nuo
posu) dc Ic)oìnu".

Cono podcria icr oniiido algo iao narcanic cono a
ioriura?
A dcnuncia da Dcpuiada conovcu iodos quc a viran
na TV, ou quc lcran suas dcclaraçõcs à inprcnsa.
Sci quc nuiias pcssoas cIoraran anic à ccna
dranaiica quc cla rcprcscniou.
Nao conscgui vcr o vídco. Os anigos nao nc
dci×aran, nas inagino cono foi.
Li o quc a inprcnsa pullicou. Foi icrrívcl.
435
A canpanIa quc a Dcpuiada fcz conira nin c quc a
inprcnsa pullicou, scn cfciuar una pcrgunia nais
concrcia, aparcnicncnic foi nuiio lcn fciia. Digo
aparcnicncnic, porquc as acusaçõcs nao foran
cIccadas, o quc nc faz crcr, cada vcz nais, quc no
Uruguai a Dcpuiada psiava scndo sinccra. Na volia, na
prcssa dc noniar ioda cssa farsa, csqucccran scus
asscssorcs dc pcsquisar para vcrificar sc iais acusaçõcs
podcrian scr dcsncniidas.
Afinal, a fana do DOI, airavcs dc ianias calunias,
lcvou os quc plancjaran iudo, a crcr quc scnprc Iavcria
un norio ou un dcsaparccido, no pcríodo cn quc a
Dcpuiada csicvc prcsa.
Alcn disso, cu scnprc suporici calado por nais dc
10 anos, iodas as acusaçõcs quc aic cniao vinIan
fazcndo conira a ninIa pcssoa.
No cnianio, cn ninIa dcfcsa c cn dcfcsa dc ninIa
fanília, dcsia vcz, ronpi o silcncio.
436


ENCERRAMENTO ENCERRAMENTO ENCERRAMENTO ENCERRAMENTO

437


PALAVRAS FINAIS

Esic livro prcicndc scr una rcsposia. Fcsposia à
injuria, à difanaçao, à calunia, a ncniira. Dccidi
cscrcvc-lo apos as dcnuncias da Dcpuiada Dcic Mcndcs.
Aprovciici para nosirar quc as calunias da Dcpuiada
inscrcn-sc nun conic×io anplo dc falricaçao dc nossa
Hisioria Conicnporanca. Pariicipanic, cnlora nodcsio,
dc una paric dcssa Hisioria, nao nc podcria calar.
TcsicnunIa dc faios, nao nc podcria oniiir. Nos faios
quc nc dizcn rcspciio, ninIa fanília, ncus anigos c
ncus conpanIciros nao nc pcrdoarian, sc cu calassc.
Nos faios quc dizcn rcspciio ao ncu país, nao podcria
cncarar ncus concidadaos, sc nc oniiissc. E, cn anlos
os casos, csic livro c una saiisfaçao à ninIa
conscicncia.
Nao icn csic livro o oljciivo dc rcaccndcr confliios,
ncn alincniar rcsscniincnios. Nao prcicndo scqucr
conirapor, con csic livro, o rcvancIisno csiinulado por
alguns. Crcio quc na vcrdadc nao nora a discordia. Nao
prcicndo rcaccndcr una luia quc c paric do passado.
Nao guardo nagoa, rancor ou rcsscniincnio. Ncn
ncsno con as rcccnics calunias dc quc icnIo sido alvo.
O ncu iralalIo, principalncnic na cpoca difícil da
gucrrilIa rcvolucionaria, cnsinou-nc a conIcccr as
pcssoas c a conprccndcr suas razõcs.
Tanpouco csic livro icn conoiaçao con as
dificuldadcs ocasionais por quc passa o país, nuiio
438
ncnos ligaçao con faiorcs profissionais dc ninIa
carrcira niliiar. O cidadao quc o cscrcvcu scniiu-sc no
dcvcr dc dar scu icsicnunIo; na olrigaçao dc nao sc
calar dianic da ncniira. A cpoca cn quc o livro foi
cscriio c cdiiado, nao guarda rclaçao con faios quc sc
dcscnvolvian no ncsno pcríodo, rclaiivos a conjuniura
nacional ou ao Alnanaquc do E×crciio.
Por fin, rcpiio una idcia quc c una consianic ncsic
livro. o csialclccincnio da vcrdadc, nclc luscado, qucr
coniriluir para irazcr lascs nais auicniicas para a
uniao, a paz c a concordia cnirc os lrasilciros.
439

BIBLIOGRAFIA

CASO, Aniónio. ÷ A Esqucrda Arnada no Drasil ÷
196711971. (Los Sulvcrsivos ÷ Prcnio TcsicnunIo 73.
Casa dc Las Ancricas ÷ La Halana. Culai. Lisloa,
Moracs, 1976.
AZAM, Carli I. S. ÷ A Hidra VcrnclIa. Sanidzdai, 1985.
STEFLINC, Clairc. ÷ A Fcdc do Tcrror. A gucrra sccrcia
do icrrorisno inicrnacional. Fio dc Janciro, Nordica,
1982.
© 1985, Arquidioccsc dc Sao Paulo. ÷ Drasil. Nunca
Mais ÷ Pciropolis, Vozcs, 1985.
CIOFDANI, Marco Pollo. ÷ Drasil Scnprc ÷ Porio
Alcgrc, TcIc, 1986.
CADEIFA, Fcrnando. ÷ O Ouc c Isso ConpanIciro? ÷
Fio dc Janciro, Codccri, 1979
MAFICHELLA, Carlos. ÷ Mininanual do CucrrilIciro
Urlano, cd. pariicular.
SYFKIS, Alfrcdo. ÷ Os Carlonarios ÷ Mcnorias da
CucrrilIa Pcrdida. Sao Paulo, Clolal, 1981.
ASSIS, CIico. ÷ Ondc csia ncu filIo? Hisioria dc un
dcsaparccido Políiico. Fio dc Janciro, Paz c Tcrra, 1986.
ENCICLOPÉDIA MIFADOF. ÷ Livro do Ano 1985.

JORNAIS, REVISTAS E PERIÕDICOS

O Esiado dc Sao Paulo
Jornal do Drasil
Úliina Hora
O Clolo
440
O Pasquin
A Fazao ÷ S. Maria ÷ Fio Crandc do Sul
Jornal dc Drasília
Zcro Hora
FolIa dc Sao Paulo
Corrcio Drazilicnsc
La Manana ÷ Monicvidcu
El Pais ÷ Monicvidcu
Fcvisia Vcja
Fcvisia MancIcic
Fcvisia Afinal
Pcsquisas fciias nas Dillioiccas do Scnado c Canara
Fcdcral.
441


SUMÅRIO

1. Porquc csic livro
2. A rcvolia dc una nulIcr

PrImeIra parte
ALÉM DE UMA CALÚNIA, UMA INCFATIDÃO
1. A calunia
2. A caria do Prcsidcnic
3. Algunas nancIcics da cpoca
4. O conunicado do Minisiro do E×crciio
5. A Caria dc Dcic Mcndcs ao Minisiro do E×crciio
6. MinIa volia ao Drasil
7. Algunas nancIcics dc 1986

Segunda parte
A ESCALADA DO TEFFOF
1. Mcu oljciivo. ECEME
2. MarigIclla. o idcologo do icrror
a. A noric dc MarigIclla
l. A inporiancia do Mininanual
3. Carlos Lanarca
4. O assalio ao Hospiial Miliiar
5. Aicniado ao OC do II E×crciio
6. A noric do Capiiao CIandlcr
7. O scqucsiro do Enlai×ador Ancricano
8. Mcu dcsiino. Sao Paulo
9. Scqucsiro do Cónsul-Ccral do Japao
442
10. O sonIo!
11. Un Icroi c scpuliado
a. O coricjo
l. O clogio cn Dolciin Espccial
c. Un c×cnplo
12. Naçao Afroniada
13. O scqucsiro do Enlai×ador da AlcnanIa
Ocidcnial
14. O scqucsiro do Enlai×ador Suíço

TerceIra parte
TFEINAMENTO, TÁTICA E CONDUTA DO INIMICO
1. Cursos no E×icrior
a. As ncdidas prclininarcs
l. Trcinancnio lasico
c. Trcinancnio avançado
d. O rcgrcsso
2. O ponio
3. O aparclIo
4. Nornas dc conduia individual
5. A conduia duranic o inicrrogaiorio
6. ºO aparclIao"
7. Cono o jovcn cra usado

Quarta parte
A CONTFA-OFENSIVA
1. Una csiruiura sc arna conira o icrror
2. No Fio Crandc do Sul un ouiro nodclo
3. No DOI1CODI1II E×crciio
4. A Dandcira
5. O pcssoal
6. Ao DOI una csiruiura dinanica
7. A Scçao dc Dusca c Aprccnsao
443
Daiisno dc Sanguc
8. Major norio cn cIoqucs con icrrorisias
a. O drana
l. Trisic dcspcdida
9. A nclIor dcfcsa c o aiaquc 1 Enloscada c conira
cnloscada
10. A corrida conira o icnpo
11. Cucrra c gucrra
12. O inicrrogaiorio
13. A Scçao dc Invcsiigaçao
14. Scus docuncnios... Una rajada
a. A sua noric
l. O scpuliancnio
c. Os assassinos do Calo FccIc
15. Un conlaic na rua
16. Nossa vida. una coniínua icnsao

QuInta parte
TEFFOFISMO. NUNCA MAIS
1. Víiinas do icrror
2. O ºjusiiçancnio" dc un quadro ÷ ºViccnic"
TrccIo do panflcio dci×ado no local do fuzilancnio
3. O alandono dc un conpanIciro
4. Tcrrorisias assassinan indusirial cn cnloscada
a. MciralIadoras
l. A rcpulsa ao assassinaio
5. Tcrrorisias naiaran narujo da FloiilIa Inglcsa
a. Suspcnsa visiiaçao aos navios
l. Pcsar pcla noric do narinIciro
c. As organizaçõcs rcsponsavcis
6. A c×ccuçao dc un inoccnic
7. Maiaran o ncu anigo
a. OiavinIo
444
l. Cono o naiaran
c. O scpuliancnio
d. Honcnagcns posiunas
8. Açõcs arnadas praiicadas cn Sao Paulo
9. En Drasília
10. No 16.° CAC

Sexta parte
A OFOUESTFACÃO
1. Un lrinqucdo nacalro?
Dia c suas anigas
2. Acroporio l
3. Acroporio II
4. O scqucsiro dos uruguaios

SétIma parte
DETE MENDES ÷ A ºFOSA" NA VAF-PALMAFES
1. Hisiorico da VAF-PALMAFES
2. LinIa políiica da VAF-PALMAFES
3. Organizaçao da VAF-PALMAFES
a. Organograna do Conando Nacional
l. Árcas dc aiuaçao
c. Organograna do Conando Fcgional dc Sao
Paulo
4. A dcsariiculaçao da Fcgional dc S. Paulo
a. Dcslaraiada a VAF-PALMAFES Paulisia
l. A prisao do lídcr
c. As dcnais prisõcs
d. A açao dc ºc×propriaçao" quc ficou no plano
5. Os jovcns c a sulvcrsao
a. A caria dc un pai
l. Os ouiros jovcns
6. O cnvolvincnio dc ElizalciI Mcndcs dc Olivcira ÷
445
ºFOSA" ÷ con a VAF-PALMAFES
a. TrccIos das dcclaraçõcs prcsiadas no
DOI1CODI1II E×crciio
l. TrccIos do Fclaiorio do Inqucriio 526170
c. TrccIo do Auio dc Oualificaçao c Inicrrogaiorio
d. Fcsuno do dcpoincnio dc Dcic Mcndcs pcranic
a Jusiiça
c. O arrcpcndincnio dc Dcic Mcndcs
f. Fclaiorio da Scnicnça dc Dcic Mcndcs
g. A ingraiidao
I. A alsolviçao dc Dcic Mcndcs
i. 1986 ÷ Dc sinpaiizanic a quadro

OItava parte
A DEPUTADA EM MONTEVIDÉU
1. No acroporio dc Carrasco
2. As Ioncnagcns ao nosso Prcsidcnic
a. Fcccpçao do Prcsidcnic Uruguaio
l. No Congrcsso Nacional
3. A ºFosa"
a. A colónia lrasilcira cunprincnia o Prcsidcnic
l. Fcccpçao ao Prcsidcnic Uruguaio
c. A Dcspcdida do Prcsidcnic
d. Foi un cIoquc. fui usado

Nona parte
DESMENTINDO A DEPUTADA
1. Oucn sao clcs dcpuiada?
2. O anigo norio a pancadas
3. O cnconiro quc nao Iouvc
4. Palavras conira palavras
5. Trinia, nao. Dczoiio dcpuiada
6. Un ano, nao! Dczoiio dias
446
7. A VAF-PALMAFES c as Açõcs Arnadas
8. Prcsidcnic. ºfui ioriurada por clc"
a. Os pais
l. A advcricncia dos pais
c. A dcclaraçao da rcprcscnianic do Juizado dc
Mcnorcs
d. As dcclaraçõcs dc MAX

DécIma parte
ENCEFFAMENTO
Palavras Finais
447

© 2003 ÷ Carlos Allcrio DrilIanic Usira

Vcrsao para cDool
cDoolsDrasil.con

__________________
Março 2003
Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc pagou por cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iíiulos
CFÁTIS
dircio na fonic.
cDoolsDrasil.org
Ediçõcs cn pdf c cDoolLilris
cDoolsDrasil.org
__________________
Março 2006

Sponsor Documents

Or use your account on DocShare.tips

Hide

Forgot your password?

Or register your new account on DocShare.tips

Hide

Lost your password? Please enter your email address. You will receive a link to create a new password.

Back to log-in

Close